2010/2011

Bilboko Irakasleen Unibertsitate Eskola/Lehen Hezkuntzako Gradua

OLGA MACIAS

GIZARTE ZIENTZIAK ETA BERE DIDAKTIKA

Amaia Malaina, Iraia Madariaga, Oihana Marzana, Maitane Larrauri eta Jone Landa

32. Magistral /3. Praktika

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Aurkibidea

1.PRAKTIKA: GERTAKARI SOZIO-KULTURALA......................................................................................2

5.1.1 SEKUENTZIA...........................................................................................................................2

5.2.2. SEKUENTZIA........................................................................................................................11

2. PRAKTIKA: SISTEMA DEMOKRATIKOAREN BILAKAERA.................................................................50

3. PRAKTIKA: LISBOAKO TRATATUA..................................................................................................58

4.PRAKTIKA: BUDA EXPLOTO POR VERGUENZA...............................................................................63

5.PRAKTIKA: GIZA ESKUBIDEAK........................................................................................................68

6. PRAKTIKA: GIZA ESKUBIDEEN ADIERAZPEN UNIBERTSALA...........................................................71

7.PRAKTIKA: BIZIKIDETZA.................................................................................................................74

7.1 UNITATE DIDAKTIKOA.............................................................................................................74

7.2 “LA CLASE” FILMAREN ERANTZUNAK.....................................................................................92

~ 1 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

1.Praktika: Gertakari sozio-kulturala. Gizarte eta kultura aniztasuna: Erlijioak eta Hizkuntzak

5.1.1 sekuentzia

Ikuspegi orokorra : Munduko erlijio eta hizkuntzak

1. Ariketa: NORI BEREA

Jarraian hainbat grafiko aurkituko dituzue. Grafiko horiek lotu beharko dituzue ezaugarri

bereziak dituzten lau irudi-multzo osatu arte.

1.1 Erlijioak:

Juduak

Musulmandarrak

~ 2 ~

Daviden izarra

Zazpi zutargiak

Corana Meskita

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Kristauak

Budistak

1.2

Hizkuntzak

Txinatarra

~ 3 ~

Gurutzea

BudaTemplo budista

Txinatarra dela jakin dugu gure egunerokotasunean askotan

ikusten ditugulako letra hauek bai jatetxe txinatarretan zein

dendetan.

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Hebrearra

Arabiera

Latina

~ 4 ~

Hizkuntza hebrearra ez genuen ezagutzen eta beraz, beste denak

kokatu ostean jakin dugu zein den, agian ez gaudelako ohituta hizkera

hauek gure inguruan ikustera.

Arabiera ere laster ezagutu dugu, hitz hauek tatuajeetan ikusi ditugu askotan eta immigrazioagatik ere

ezagutzen dugu.

Latina ere laster ezagutu dugu, batzuk ikastolako urteetan landu

izan dugulako. Horrez gain, badakigu gaztelera latinetik

datorrela eta beraz, gazteleraren antzekoa izan behar da.

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2. Ariketa: ZER GERTATZEN DA MUNDUAN?

~ 5 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

3. Ariketa : GRAFIKOAK EGITEN

A “ munduko erlijioen gaineko ikuspegia” eta B “hizkuntzak munduan” estatistika-taulak

erabiliz datuak interpretatzeko lantxo bat egin behar duzue.

A. Munduko erlijioen gaineko ikuspegia

Ondorioa:

Grafiko honetan antzeman dezakegu erlijioen jarraitzaileen kopurua handitu egin dela bizi

hazkundearekiko proportzioan. Hau da, populazioa hazi den neurrian, erlijioen jarraitzaileak

handitu egin dira. Ildo beretik, hazkunde hori proportzionala izan denez, erlijioen arteko kopuru

desberdintasunak mantendu egin dira. Taulan ikus dezakegunez, indar gehien duten bi erlijioak

Kristautasuna eta Islamiarra dira, Hinduismoaren aurretik. Gainera diferentzi handia sumatzen da

erlijio ezberdinen artean, adibidez, Hinduistak eta kristauak konparatzen baditugu.

Beste alde batetik, gehien harritu gaituena kristauen kopuruaren hazkundea izan da.

Aurreiritzi bezala genuelako, kristautasunen kopurua jaitsi egin dela, gure inguruan gero eta gazte

gutxiago daudelako elizaren inguruan.

~ 6 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

B. Hizkuntzak munduan

1993

2025

Ondorioa

Bi grafiko hauek konparatuz, ikusten dugu ia berdinak direla. Hau da, hizkuntzen

ezberdintasuna ez da nabaria. Desberdintasuna ikusteko datuetara jo behar dugu, grafikoak ez

direlako adierazkorrak.

~ 7 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Gehien harritu gaituena, txinatarren kopuru erraldoia izan da, hain da handia non gutxi

gorabehera bere kopurua munduko hizkuntza guztien herena den. Baita ere antzeman dugu

gaztelaniaren eta ingeleraren desberdintasuna ez dela hain handia, nahiko berdintsuak baitira.

4. ariketa: DATUAK TESTU BIHURTZEAN

Osatu ditugun mapak erabiliz, ondorengo erlijio hauen banaketa geografikoa zein den

erakusten duen azpalpen-testu labur bat idatzi behar duzue: judaismo, kristautasuna, budismoa

eta islamismoa.

Mundua erlijioetan zatituta

Munduan sei mila miloi biztanle baino gehiago bizi gara, horrela erlijioak gure

egunerokotasuneko partaideak ere badira. Gure sineskerak hain dira garrantzitsuak non

beraiengandik norbait hiltzera heldu izan garen. Erlijioek eta jainko ezberdinek gure mundua

banandu egiten dute, herrialdeen mugak ulertu gabe. Horrela anitzak dira sineskerak;

kristautasuna, Budismoa, islamismoa, Judaismoa, Agnostikoak, ateoak…

Lehenik eta behin Kristautasunean zentratuko gara, alde batetik gure herrialdean dagoen

erlijio nagusia delako eta bestetik, munduaren zati nagusiena hartzen duena delako. Amerika osoa

jasotzen du bere baitan, hego zein iparraldea baita Kanada ere. Horrez gain Europan praktikatzen

den erlijio nagusia ere bada eta Hego-Afrikako lurralde batzuetakoa. Hala ere erlijio honen

barruan zatiketak daude munduan zehar, protestanteak, ortodoxoak edo katolikoak topa

ditzakegu.

Jarraian, Islamismoa izan daiteke bigarren erlijiorik praktikatuena. Batez ere, Asiako hego-

mendebaldean kokatzen dira musulmandarrak, baita Afrikako Iparraldea ere. Halaber, Zelanda

Berrian eta Filipinetako uharteetan lurralde islamikoak daude.

Beste alde batetik, Budismoak lurralde askoz ere txikiagoa okupatzen du. Ekialde urruneko

herrialdeak hartzen ditu soilik. Herrialde hauek Txina edo Japon bezalako herrialdeak dira.

Judaismoa ere beste erlijio bat da, baina jarraitzaileen kopurua ez da hain handia beste erlijioekin

konparatuta. Mapan ez ditugu ikusten oso lurralde gutxi okupatzen dituelako baian batez ere

Israel eta Jerusalemeko lurraldeak hartzen ditu.

~ 8 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Bukatzeko esan behar da, hauek dira erlijio nagusiak baina munduan hainbeste sineskera

edo erlijio desberdin gehiago topa ditzakegu.

7. Ariketa : HORMA IRUDIA EGITEA

Ariketa honetan horma irudi bat egingo duzue, erlijio bat landuz. 1

1 Guk irudi horma hau kartulina handi batean egin dugu eta andereñoari entregatuko diogu, hala ere, hemen pergaminoa atxikitzen dugu.

~ 9 ~

ISLAMAREN ZUTABEAK

Fedearen testigantza

Fedearen testigantzak fedearekin eta

konbentzimenduarekin "la Ilaha illa Allah,

Muhammad rasúl Allah" esatean datza. Honek :

“ Ez da benetako jainkoa existitzen Allah baizik,

eta Muhammad Allahren mezularia da” esan

nahi du. Testigantzaren lehen zatiak esan nahi

duena: inork ez duela adoratua izateko

eskubidea Jainkoak baino ez eta Jainkoak ez

dela kiderik, ezta semerik. Fede testigantza

honen izena “Shahadah” da, formula sinple hau

konbentzimenduarekin esan beharko da

Islamera bihurtzeko. Fede testigantza Islameko

zutaberik garrantzitsuena da.

Otoitza

Musulmanek bost otoitz errezatzen dituzte

egunean eta otoitz bakoitzak zenbait minutu

irauten ditu. Otoitza Islamean Jainkoaren eta

sinestunaren arteko konexio zuzena da.

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

~ 10 ~

Dar Zakata ( behartsuentzako laguntza)

Gauza guztiak dira Jainkoarenak, beraz

aberastasunak gizakiaren eskuetan ezarriak izan

dira bakarrik beraiek administratzeko. Zakat

izenaren benetako esanahia “garbiketa” eta

“hazkundea” dira. Dar Zakatak “jende klase

behartsu jakin bateri propietate jakin batzuen

portzentajea zehatz bat ematea” esan nahi du.

Portzentajea, derrigorrezkoa da eta urte ilargitar

batean erabili ez diren urre, zilar eta diruaren

ehuneko 2.5 a da.

Ramadaneko hileko baraualdia

Urtero Ramadaneko hilean (ilargitarrean) musulman

guztiek baraualdia egiten dute egunsentitik

iluntzerarte, jateaz, edateaz eta erlazio sexualak

edukitzeaz abstenitzen dira.

Nahiz eta baraualdia oso onuragarria den

osasunerako, musulmanek auto-garbiketa

espirituala bezala kontsideratzen dute. Modu

honetan baraualdia egiten duenak benetako

atxikimendua sortzen du gosea pasatzen duten

haiekin, era berean bere bizitza espirituala hazten

delarik.

Mekarainoko erromesaldia

Mekarainoko urteroko erromesaldia (Hayy) bizitzan

baten bete beharreko betebeharra da, beti ere

bitarteko fisiko eta finantzarioak dituztenak hau

betetzeko. Planetako inguru guztietako pertsonak

joaten dira, guztira bi milioi inguru pertsona joaten

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

5.2.2. sekuentzia Begirada bat iraganari eta orainaldiari: Espainiako egoera

1. Ariketa: DENBORA-LERROA

Jarraian penintsulako bilakaera historikoko data garrantzitsuenak jasotzen dituen denbora

lerroa aurkezten dizuegu. Lerroaren ondoan garai historiko bakoitzeko irudi adierazgarriak

agertzen dira, eta zuek kronologikoki antolatu behar dituzue.

~ 11 ~

Erromatarren aurreko herriak( Historiaurrea)

“Nire seme artaburuari mamuta jateagatik arbela txano moduan

jarriko diot.”

Erromatarrak (K.A. III)

-“ Agur Zenturioi hori, nora zoaz?-Hispania menderatzera, han latina zabaltzeko”

Germaniarrak (K.O. V)

“-Mandataria naiz eta hona bidali naute penintsula menderatzea dagokizuela janirazteko mandatuarekin.-Profetaren bizar sakratuengandik, zin dagit hara joatean zortzi mendez geldituko garela.”

Musulmanak (K.O. VII)

“ Esaten ari nintzaizunari jarraiki, Ali Alahambratik jotean Alkazarreko leiho- ertzean eseri, eta alondegian sartzeko bere alferizak landatutako zitori eta ahauntz-prakei begira egon zen.”

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2. Ariketa : NONDIK GATOZ

2.1. ERROMATARREN AURREKOA

Atapuercan berriki egin diren aurkikuntza

arkeologikoak berretsi egin dute lanabesa,

erabiltzen zituzten giza itxurako izaki adimentsu eta

lagunkoia penintsulan finkatu zirela k.a 800000.

Urtean (behe paleolitoa)

Iberiarrak Libiar- Afrikar jatorriko

historiaurreko antzinako kultura haien

bilakaeran emaitza izan ziren.

Zeltak erdialdeko Europako indoeuropar jatorriko herria zen eta K.a lehen milurtekoaren

hasieran sartu ziren penintsulan.

~ 12 ~

Errekonkista(X-XV.)

“Hara non datozen Larako zazpi infanteak”

Ameriketan Hedatzea (XVI-XVII)

“ Nik Gaztelako aitonen seme eta erregearen zaldunak, kristauaraz

hitz egiten irakatsiko dizut. Kanoen zatozen jauntxo hori, kakahueteak,

txokolatea eta artoa zer diren erakutsiko dizut”

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Galderak

a) Bilatu hiztegi edo entziklopedia batean zein erlijio zuten iberiarrek eta zeltek.

Zelten erlijioa

Zelta mitologia, zelten politeismoko mitologia da. Zelta mitologia

ustezko zelta erlijioaren inguruko kontakizun bilduma zabal bat da, eta

Burdin Aroan du jatorria. Aro horretako beste zenbait indoeuropar

kulturak bezala, lehendabiziko zeltek ere mitologia politeista eta erlijio

egitura bat izan zuten. Zelta herriak Erromarekin zituen harreman estuak

zirela eta, galiar eta zeltiberoen antzera, mitologia horrek ezin izan zion

eutsi Erromatar Inperioaren eraginari. Lehenago zelta mitologiari

jarraitzen zioten herritarrak kristautasunera aldatu, eta haien jatorrizko hizkuntzak galdu ziren.

Antzinatiko zelten jainkoak

Nahiz eta Mendebal eta Erdialdeko Europan zelta mundua bere

goreneko gunean egon, politikoki ez zegoen batasunik, ez eta eragin

kulturaleko iturri zentral substantzial baten izaterik; ondorioz, zeltiar

erlijioaren lekuan-lekuko praktiken aldakuntza handiak zeuden (nahiz eta

zenbait gai, adibidez, Lugh jainkoaren gurtzea, zeltiar munduan zehar

ederki hedatu izan). Hirurehun jainko baino gehiagoren inskripzioek

(askotan erromatarrekin kontrajarriak) biziraun egin dute baina hauetatik

irudikatuena genii locorum-enak dira, bertako jainko edo tribuak,

hauetako gutxi batzuk izan zirelarik hedatuki gurtuak. Jainko hauen izate

eta eginkizunak beren izen, ikonografia, eta parekatu izan diren

erromatar jainkoetatik ondorioztatu ditzakegu.

Jainkoak

Lugh

Augus

Diacech

Epona

~ 13 ~

Lugh jainkoa

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Brigid

Iberiarren erlijioa

Iberiarren erlijio ezezaguna den alor bat dela esan

dezakegu, hala ere, azken urteotan egin diren aurkikuntza

arkeologikoei ezker brontzeko jainkoen irudikapenak eta

inskripzioak aurkitu dira.

Politesitak eta animistak ziren, hots, zezenak ( indarra eta gizontasuna), otsoa, katamotza

( hildakoak) edo saiak (gerlariak) ziren beraien jainkoetariko batzuk. Hildakoak errautsi egiten

zituzten eta beraien leku santuak hiri-santutegiak ziren, adibidez, Cortesianakoa edp Alcoykoa.

b) Zein hizkuntza erabiltzen zituzten bi herri hauek?

Zelten hizkuntza

Zelta hizkuntzak protozeltatik eratorritako hizkuntzak dira. Indoeuropar hizkuntzen

familikoak dira. K. a. lehen milurtekoan, Europako eremu zabal batean mintzatzen ziren, Bizkaiko

Golkotik Ipar Itsasoraino, eta Rhin ibaitik Itsaso Beltzeraino. Egun, zelta hizkuntzak batik bat

Britaniar Uharteetara zein Frantziako Bretainiara mugatuta daude, nahiz eta Kanadako ekialdean,

Patagonian, eta AEBetako edo Australiako talde barreiatuetan ere hitz egiten den.

Iberiarren hizkuntza

Antzinateko Iberiarrek hitz egiten zuten hizkuntza ez zen indoeuroparra. Arrasto bakarrak

Erromatar garaikoak dira eta bertan iberiar, tartesiar eta joniar alfabetoetan idatzirik zeuden

inskripzioak eta taulak agertu ziren.

Iberieraren jatorria aztertzerakoan honek euskararekin dituen erlazio eta antzekotasunen

arazoa sortzen zaie ikerlariei. Biak hizkuntza ez-indoeuroparrak dira. Iberierak, euskarak bezala, ez

du "f" soinuarekin ez "r" soinuarekin hasten den hitzik. Antzekotasun horretan oinarriturik, XVI.

mendean azaldu eta aski hedatu zen "euskal iberismoa" izeneko teoria. Horren arabera,

euskaldunok Iberiar penintsulako garai zaharrenetariko biztanleen ondorengoak gara, eta gure

hizkuntza iberieraren hondakin edo aztarna edo dialektoa.

~ 14 ~

Errautsak gordetzeko kaxa Iberiarra

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

c) Bilatu argazki hauei buruzko informazioa eta argazkiok deskribatzen dituzten argazki

oinak jarri.

Elxeko dama.

Elxeko Dama kareharrian zizelkaturiko soingain iberiar bat da, K. a.

IV. eta K. a. V. mendeen artean datatua dagoena. Diotenez, erlikia bat

da, objektu sakratuak edo errautsak hildakoarentzako ofrenda bezala

sartzeko balio zuena. Beste toki batzuetan aurkitutako izaera

erlijiosoko beste irudi iberiar askok bezala, zulo bat du atzean, eta

sorbalda arinki aurrerantz bihurturik daude.

Eskultura hau, Alacanteko probintziako Elxe hiritik gertu aurkitu zen, non arabiarrek Alcúdia

deitu zuten muino bat dagoen, antzinatean, ibai batek ia erabat inguratzen zuena. Espainiako

hiriburu den Madrilgo Arkeologia Museo Nazionalean erakusten da Elxeko Dama.

Bustoaren deskribapena

Bere jantzia, erabat iberiarra da. Liho finezko tunika urdin bat

eta apain-orrazi batek eutsitako mantila bat (tiara itxura izan

dezakeena) darama, azken hau, bularraren gainean zeharka

erortzen dena. Mantila hau gorrixka zen, eta bertan, oraindik,

gastatutako margo hondarrak geratzen dira. Mantilaren gainean,

oihal sendo eta astuneko mantu batek estaltzen zuen. Marroi

kolorekoa zen, azpil gorri batekin. Ezpainek ere, euren jatorrizko

kolore gorriaren hondarrak mantentzen dituzte. Kareharri finez

egina dago, laranja kolorekoa, eta aurpegiak, harri honen kolore

naturala du, bere larruazalaren balizko kolorea.

Damak, iberiarren bereizgarri diren bitxi batzuk daramatza: belarriak estaltzen dituen eta bekokia

estutzen dion larru tira batetara lotutako katetxo batzuetatik zintzilik dauden gurpil batzuk.

Esferatxo eta filigranadun lepoko eta koroa batzuk. Azken analisietan, bizkarreko tolesduretako

batean, urrebitsezko zati txiki bat aurkitu zen. Honek, eskulturako bitxiak, urrebitsez estaliak

zeudela pentsarazten du.

~ 15 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Artemidoro Efesokoak, Iberiako kostaldeetatik K. a. 100. urte inguruan bidaiatu zuen Estatu

gizonak, iberiar emakumea deskribatzen du egundaino iritsi den testu batean, eta non argi nabari

daitekeen Elxeko Damaren deskribapena, duen antza dela eta.

Iberriaren etxeak:

Iberriarren etxeak solairu errektanguluko ziren. Lursailera zeuden egokituta eginda eta

solairu bakarrekoak ziren. Etxerik ezagunenetarikoak oppidumak ziren, mendietan kokatuta

zeudenak defentsarako. Erabiltzen zuten materiala

etxeak egiteko harria, egurra eta karea eta zokalo bat

izaten zuten , adobezko harriez eginda. Lehenengotan

paretak basatzez finkatzen ziren eta askotan gorriz,

berdez edota urdinez ere margotzen ziren.

Zoluak lur zapaldukoak ziren eta sabaiak

estaldura begetalezkoak. Gutxi gorabehera etxeak 80

eta 150 m2 ko azalera zeukaten, nagusienak izan ezik 300 m2 edukitzera ailegatu zezaketela.

Etxebizitza bakoitza era batean zegoen antolatuta, familia bakoitzaren beharrizanen arabera. Hala

ere, ohikoa zen logela nagusi bat egotea eta bigarren mailako beste batzuk, txikiagoak.

Lurraldearen inklinazioa zela eta gelak espaloietan egiten ziren eta ateak lekurik

sarbidedunean kokatzen ziren.

Herriak harresiez inguratuta zeuden eta herriak

zarratzen zituzten ateak zeuden, giltzekin ixten zirenak.

Etxaldeak kale nagusiko alde bietan zeuden kokatuta

eta herri osoan zehar zeuden.

Feniziarrak k.a. 1200. urtetik aurrera azaldu ziren

penintsulan eta Gadir sortu zuten k.a. 1100ean.

Erroma eta kartago arteko gudetan , Kartagoarrek penintsula inbaditu eta zati handia menderatu

zuten. Haien kolonia garrantzitsuenak Eivissa uhartean eta Cartagenan sortu zituzten.

~ 16 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Grekoak Tartesosekin hasi ziren k.a. VII.mendean eta koloniak sortu zituzten iberiako itsasertzean:

Ampuries, Roses, Mainake… Grekoek eta feniziarrak borrokan ibili ziren mediterraneo itsasoa nork

menderatuko zuen.

FENIZIARRAK

FENIZIARREN JATORRIA:

Fenizia, Mediterraneo ekialdeko kostaldearen eta Libanoko mendien arteko lur zatia zen.

Bertan, zibilizazio oparoa egon zen k.a. II. mendetik

aurrera. Inoiz ez zen batasun politikorik lortu herrialdean,

baina hiri federazio oparoa eratu zuten Arados, Biblos,

Sidon eta Tiro zirela hiri nagusiak.

Penintsulara Mediterraneo ekialdetik iritsi ziren eta

lehen herri konkistatzailea izan zen. Itsasoko

merkataritzan aritzen zenez, txanponaren eta

alfabetoaren erabilera Mediterraneoko arrora hedatu zuen.

k.a. bigarren milurtekoan iritsi ziren Penintsulako hegoaldeko kostaldera eta Gadir (Cadiz)

Malaka (Malaga) Sexi (Almuñekar) eta Abdera (Adra) koloniak sortu zituzten. Beraien helburua

eztainuaren eta kobrearen merkataritzaren ibilbidea kontrolatzea zen.

Penintsulako herriek hainbat ohitura bereganatu zituzten feniziarrengatik, adibidez,

idazkera, arraina gatzatuz mantentzeko aukera edo teknika metalurgikoak. Arteari dagokionez,

Astarte jainkosaren eskulturak azpimarratu ditzakegu.

ERLIJIOA:

Erlijioari dagokionez, Feniziar herriak naturako indarrak gurtzen zituen, Baal jainkoa eta

Astarte jainkosagan gorpuztuta, Dagon, Bes, Sadrapha, Paam , Moloch, Melkart, Hadad, Chusor,

Reslef , Anat, El edo Eshamún ziren Feniziar erlijioaren jainkoak.

HIZKUNTZA:

~ 17 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Bukatzeko Feniziarren hizkuntzaz hitz egingo dugu. Hizkuntza hau, Fenizioa, semitikarra ze.

Lehenengotan Libanon eta Sirian bakarrik erabiltzen zen. Baina feniziar kolonizazioaren ondorioz

Txiprera, Siziliara, Balear Uhartera, Afrikako iparraldera, Kanariar Uhartetara eta Penintsula

Iberikoko hegoaldera zabaldu zen.

Linguistikari dagokionez, antzinako hizkuntza hebrearraren eta amorrearen antza daukala

esan dezakegu, batez ere, hebrear hizkuntzak 22 karaktere hartu zituelako feniziotik.

Bukatzeko, hizkuntza eta herri honen inguruan azpimarratu dezakegu, lehen alfabetoa

sortu zutela. 22 karaktere zituena. Eskumatik ezkerrera idazten zuten eta bere izaera sinpleak herri

honetako kultura eta jakintza zabaltzea ahalbideratu zuen.

~ 18 ~

Feniziar alfabetoa

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

KARTAGOTARRAK

JATORRIA:

Afrikako kartago kolonia feniziarrak izaera

militarra zuen, eta Mediterraneoaren

mendebaldeko ingurua kontrolatu nahi zuen;

horretarako, Greziaren eta Erromaren kontra

borrokatu zen militarki. Bestalde, feniziarrek garai

batean Penintsulan sortutako kolonien kontrola

bereganatu zuten, lurralde estrategiko hori

kontrolatzeko eta aberastasun ekonomikoak

ustiatzeko, Cartago Nova (Cartagena) kolonia sortu

zuten, eta horixe izan zen kartagotarrek Penintsulan izan zuten boterearen gune politiko eta

militarra.

Kartagotarrek indarraren bidez nagusitu ziren eta bertako tribuen kontra borrokatu zuten;

Iberiar Penintsularen hegoaldean eta erdialdean nagusitu ziren, Ebroraino.

ERLIJIOA:

Kartagotarrak herritar oso erlijiosoak ziren eta berarenganako jarrera zintzoa zeukaten.

Erlijioa beraien egunekotasunaren eta kulturaren parte zen eta espirituetan eta arimaren

indarrean sinesten zuten. Horrela gaitz eta intentzio guztien antzean espirituak zeudela uste zuten.

Kartagotarrek eragin handia zeukaten feniziarrengandik eta hori panteoietan ikusi al zen,

baita jainkoetan ere; Baal eta Tanit ziren mirestuenak. Ezaugarri bezala aipatu dezakegu ohikoak

zirela giza sakrifizioak Baal Hammon jainkoari, Molk izeneko erritoetan.

HIZKUNTZA:

Kartagotarren hizkuntza punikoa zen, feniziarra bezala hizkuntza semitikarra da eta gutxi

gorabehera antzekoak direla esan dezakegu.

~ 19 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

GREKOARRAK

JATORRIA:

Greziako hirien helburua Mediterraneoan merkataritzarekin lotutako koloniak eta lantegiak

sortzea zen . Focea polis greziarrak Mainake (Velez, Malaga) kolonia sortu zuen k.a. 700. urtean

eta k.a. IV.mendean, Marsalia (Marseilla) kolonia greziarrak Enporion (Ampuries) eta Rhode

(Rosas).

Greziarrek merkataritza harremanak izan zituzten iberiarrekin eta zeramika, ardoa eta

metalezko objektuak trukatzen zituzten horiekin; feniziarrekin ere harremanak izan zituzten. Hala,

bada, greziarren kolonizazioak bere zibilizazioari zegozkion kultur ereduak hedatu zituen

Penintsulako kostaldeko mediterraneoan. Arte

adierazpenen artean Eskulapioren eskultura

eta Afroditaren burua nabarmendu dira,

Ampuriaseko kolonian aurkitutakoak.

GREZIAR MITOLOGIA:

Greziar mitologia Antzinako Greziarren

jainko eta heroiei buruzko eta munduaren sorrera azaltzeko istorio multzoa da, narrazio ugaritan

sakabanatuta.

Greziar mitologiak jainko, jainkosa, heroi eta beste izaki mitologiko batzuen bizitza eta

abenturak kontatzen ditu. Hastapenean ahozko-olerki tradizioan zegoen barreiatuta, baina

geroago literaturan gorde ziren. Ezagututako literatura-iturririk zaharrena Homeroren Iliada eta

Odisea olerki epikoak dira, zeinek Troiako Gerraren inguruko istorioak kontatzen dituzten. Hesiodo

ia Homeroren garaikidearen Teogonia eta Lanak eta Egunak idazkietan munduaren sorrera,

jainkoen agintarien jarraipena, giza-aroen hurrenkera, gizakien atsekabeen sorrera edo erlijio-

ohituren sorrera kontatzen dira. Mitoak ere beste poema epikoetan ere gorde dira, baita K. a. V.

mendeko tragedietan, Aro Helenistikoaren idazkietan edo erromatar garaiko idazleen izkribuetan

(Plutarko eta Pausaniasenetan esaterako) ere.

~ 20 ~

Greziar herriaren kolonizazioa

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Graziar mitologiak eragin handia utzi du Mendebaldeko zibilizazioaren kulturan, artean eta

literaturan. Mendebaldeko ondarea izanda, garai guztietako artistak horretaz baliatu dira

inspirazio berria bilatzeko eta, oinarritzat jota, artelan berriak sortzeko.

Hauek dira jainko eta jainkosa nagusietako batzuk:

Afrodita : Maitasunaren eta edertasunaren jainkosa.

Apolo : Musika eta poesiaren jainkoa.

Ares : Gudaren jainkoa.

Artemisa : Ehiza eta basatien jainkosa.

Atena : Jakinduriaren jainkosa.

Demeter : Nekazaritzaren jainkosa.

Dioniso : Ardo eta jaien jainkoa.

Hades : Lurrazpiaren jainkoa.

Hefesto : Sua eta teknologiaren jainkoa.

Hera : Ezkontza eta emakumearen jainkosa.

Hermes : Lapur, merkataritza eta bidaiarien jainkoa.

Hestia : Etxearen jainkosa.

Poseidon : Itsaso eta lurrikaren jainkoa.

Zeus : Zeru eta trumoiaren jainkoa. Jainkoen Errege Gorena.

Aeter : Airearen jainkoa.

Kronos : Denboraren jainkoa.

Erebo : Iluntasunaren jainkoa.

Gea /Gaia: Lurraren jainkosa.

Hermera : Egunaren jainkosa.

Nix : Gauaren jainkosa.

Tartaro : Iluntasun eta azpimunduaren jainkoa, alegia, heriotzaren jainkoa.

HIZKUNTZA:

Garai hartako grezirrak Greziar mikenikoa (aztarnarik ez daukaguna) eta Antzinako greziera

hitz egiten zutenn. Antzinako greziera edo greziera klasikoa Aro Arkaikoan (K. a. IX. eta VI.

~ 21 ~

Artemisa Jainkosa

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

mendeen artekoa) eta aro klasikoan (K. a. V. eta IV. mendeen artekoa) Antzinako Grezian hitz

egiten zen hizkuntza da.

K.a bigarren milenioan Balkanetatik joandako proto-indoeuroparrek sorturiko greziera

mizenikoan du iturria. Aro helenistikoan greziera helenista edo koinē bilakatu zen, nahiz eta oso

hurbila izan hizkuntza ezberdintzat jo zutena. Greziera klasikoa ez zen hizkuntza batua, aldiz,

dialekto asko zituen.

Gizakien historia kulturalean oso hizkuntza inportantea da, Homero bezalako idazleek ez

ezik, Periklesen Aroko historialari eta filosofoek eta Itun Berriaren sortzaileek erabili zutelako.

Mendebaldeko hizkuntza guztietan, tartean euskaran, eragina handia izan du Pizkundea eta gero.

C) Bilatu ondoko irudiei buruzko informazioa.

~ 22 ~

Belaontzia Ezkerraldean ikusten dugun irudia, Feniziarrek erabiltzen zuten itsasontzia da. Mediterraneo aldean, oso famatua zen herri hau itsasontzian zeukan trebezia dela eta. Batez ere, merkataritzara, arrantzara eta gerrara bideratzen zituzten ontzi hauek.

Egurrez zeuden eginda eta oso handiak izatera ailegatzen ziren. Arraunlariak esklaboak izaten ziren eta bela handiak zituzten. Ontzirik garrantzitsuena Gauloi zen eta 20-30 metroko luzera zeukan. Branka (Proa) zaldi buruaren itsura zeukan eta popa arrain buztanarena. Esportaziorako ere erabili zituzten maiz ontzi hauek.

Afrodita maitasunaren eta edertasunaren jainkosa zen antzinako greziar mitologian. Hain ederra zenez, beste jainkoek beldur ziren haien arteko bakea ez ote zuen hautsiko, eta horregatik Zeusek Hefestorekin ezkondu zuen, hura ez baitzen arriskutsutzat hartzen..Afroditari eransten zitzaizkion beste izen batzuk Kypris' (Zipreko andrea) eta Cytherea ziren, bere jaioterritzat hartzen ziren Zipre eta Zitera tokien ohorez.

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

EUSKARAREN JATORRIA

Euskararen jatorriari buruzko teoriak

Erantzunik gabeko igarkizun linguistiko eta historiko bat da. Euskara, euskaldunen hizkuntza,

sailkaezina da, bere sustraiak ezezagunak dira, ez dago hizkuntza hau barne hartzen duen talde

semantikorik, ez dago ezaugarri komunak dituen beste hizkuntzarik. Euskaldun guztion ondarea

da, baita gure ezaugarririk nabarmenena ere. Altxor bat. Euskaldunek belaunaldiz belaunaldi

kontserbatu dugu eta askotan jazarri bada ere, gaur egun bere osperik handiena ezagutzen ari da.

Horren berezitasunetara, hitz egiteko eta ezagutzeko modu ezberdinetara ohitzen bagara altxor

hori babestuko dugu.

Hizkuntzalarien iritziz, euskara ez dago ahaideturik beste inongo hizkuntzekin, ez gaur egungoekin

eta ez historikoekin ere. XVI. mendeaz geroztik, galdera asko egin izan dira bere jatorri

geografikoari eta genetikoari buruz, eta erantzunak ere ugariak izan dira. Jatorri indoeuroparra ez

duen hizkuntza bakarra da euskara, eta hortik abiatuta, aditu eta idazle askok aztertu dute eta

beste hizkuntza batzuekin erkatu dute, ahaidetasun edo antzekotasunen bat bilatu nahirik.

Garai desberdinetan hainbat suposizio eta teoria plazaratu izan dira, zenbaitetan kontraesanean

zeudenak, baina gero, hizkuntzalari zorrotzenek eta zientzialariek baztertu egin dituzte horiek

guztiak.

Euskararen jatorriari buruzko teoriak

Euskaralarien lan-ildo nagusia euskararen eta beste hizkuntza batzuen arteko ahaidetasuna

bilatzea izan da, eta hizkuntza horien artean afrikarrak (bereberea, guantxera, somaliera,

egiptoera...), kaukasiarrak (georgiera, errusiera...), hildako hizkuntzak, eta abar daude.

Euskara hainbat hizkuntzarekin erkatu ondoren, lortu diren emaitzek ez dute frogatzen haien

artean ahaidetasun garbirik, eta beraz, euskararen jatorria ezezaguna zaigu oraindik.

Zenbait ikerlarirentzat, euskararen jatorriaren inguruko ezezagutza hori euskaldunen jatorriarekin

loturik dago, hitz horietako batzuek Harri-Aroraino eramaten gaituztelako. Aitz-kora, aitz-lurra edo

aiztoa hitzen erroan haitz dugu, eta ustez, tresna horiek harriz egiten ziren garai batekoak lirateke.

Mediterraneoko hizkuntza pre-indoeuroparrak

~ 23 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Euskararen jatorria hizkuntza pre-indoeuroparren artean kokatu zuen teoria 1920 eta 1950 urte

inguruan plazaratu zen, Europako zenbait toponimo aztertu eta horietako askoren atzean euskal

erroa ezkutatzen zela jakin zutenean.

Hizkuntza pre-indoeuroparrek erro berbera zutela dioen ideian oinarritua dago teoria hori, eta

euskara, berriz, Mediterraneo arroko hizkuntza batzuen artetik bizirik iraun duen azkena litzateke.

Teoria hori Francesco Ribezzo hizkuntzalariari zor zaio. Greziako testu klasikoetako toponimoak

eta antroponimoak aztertu ondoren, zenbait antzekotasun aurkitu zituen hizkuntza pre-

indoeuroparrekin. Hortik abiatuta bere teoria garatu zuen. Beraren iritziz, hizkuntza

indoeuroparrak baino lehen, bazegoen hizkuntza nagusi bat, eta hizkuntza nagusi horretatik beste

batzuk sortu ziren. Euskara litzateke horietako bat. Nolanahi ere, egia izan arren euskararen eta

hizkuntza mediterranearren artean badirela antzekotasunak hurbiltasun geografikoak

ahalbidetzen dituen antzekotasun xumeak baino ez dira.

Euskal-iberiar teoria

Euskal-iberiar teoriaren arabera, euskara dugu Iberiar Penintsulan mintzatzen ziren hizkuntzek utzi

duten aztarna bakarra. Hipotesi horren arabera, euskara eta iberiarra hizkuntza bera izango

lirateke. Teoria horren bultzatzailea Lucio Marino Siculo izan genuen. Beraren atzetik, hainbat

hizkuntzalarik eta idazlek euskal-iberiar teoria onartu zuten: Garibay, Poza, Oihenart, Astarloa,

Larramendi, Humboldt, Schuchardt...

Humboldt hizkuntzalaria euskaraz baliatu zen Hispaniako toponimia klasikoa azaltzeko. Iberiar

inskripzioak itzultzeko ere euskara erabili zuen. Nahiz hasieran bazirudien teoria horren oinarria

baliagarria zela, hitz iberiarren eta euskal hitzen artean antzekotasuna duten kasuak aztertu

ondoren, ikusi zen ezin zitekeela ahaidetasun genetikoa behar hainbat justifikatu, hau da,

Hispaniako toponimiaren jatorria ezin zitekeen euskararen bitartez azaldu.

Hizkuntza afrikarrak

Zenbait ikerlarik ikusi zuten Afrikako hizkuntza batzuek nolabaiteko harremana zutela

euskararekin, eta horrek bultzaturik, gako berrien bila ekin zioten lanari. Euskal-afrikar teoriaren

aldeko diren hizkuntzalarien artean Schuchardt eta Mukarovsky aurkitzen ditugu. Lehenak, iberiar

hizkuntzarekin zuen harremanaz gain, familia kamitikoa duten Afrika iparraldeko hizkuntzekin izan

zezakeen ahaidetasuna aztertu zuen. Mukarovskyren ustez, aldiz, euskara hizkuntza

~ 24 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

berebereetatik zetorren. Bere abiapuntua bi hizkuntza horien artean antzekotasun fonologikoak

aurkitzea izan zen, hau da, bi hizkuntza horiek soinu berberak zeuzkatela ikustea.

Inork ez du ukatzen bereber hizkuntzaren eta euskararen artean antzekotasun lexikoak daudenik,

baina ez dira aski bi horien jatorria bera izan zela frogatzeko, zeren ez baitute antzeko sintaxirik,

morfologiarik edota gramatikarik. Filologo historikoek diotenaren arabera, jatorri kamitikoa zuten

herri nomadak Euskal Herrian kokatu izanak azalduko lituzke antzekotasun horiek, eta horiek

bertan egon izanaren froga gisa zenbait hitz geratu zaizkigu gure hiztegian. Era berean azalduko

litzateke euskaran hitz berebereak, guantxeak, somalierakoak, etiopierakoak edo antzinako

egiptoerakoak agertzea.

Kaukasoko hizkuntzak

Euskararen jatorri kaukasikoaren defendatzaile porrokatuenak errusiarrak eta georgiarrak izan

ziren, baina ez ziren bakarrak izan. Beste herrialde batzuetako hizkuntzalariek ere teoria horren

alde egin zuten. Horien artetik, Garibayk adierazi zuen hizkuntza kaukasikoen eta euskararen

artean zenbait antzekotasun zeudela topononimia mailan, esate baterako: Aralar / Ararat. Beste

batzuek, berriz, hala nola Bouda, Vogt eta Klimovek, hainbat antzekotasun aurkitu zituzten

lexikoan. Bestalde, Koldo Mitxelenak adierazi zuen ez zegoela inolako antzekotasunik, lexikoari

zegokionez bederen. Horren ondorioz, teoria kaukasikoa defendatzen zutenek beren hipotesia

frogatu beharra izan zuten, morfologia aztertuz. René Lafon hizkuntzalariak 35 korrespondentzia

aurkitu zituen euskararen eta hizkuntza kaukasikoen artean, eta horrek esan nahi zuen egitura

bera zutela. Koldo Mitxelenak, berriro ere, antzekotasun guztiak ukatu zituen, eta esan zuen

Kaukason hogeita hamarretik berrogeira hizkuntza desberdin daudela, bi multzotan banatuak:

hegoaldekoak eta iparraldekoak. Bi multzo horiek, aldi berean, azpimultzotan banatzen dira:

ekialdeko, erdialdeko eta mendebaldeko hizkuntzak. Labur esateko, hainbat eta hainbat hitz

daude Kaukasoko hizkuntza guztietan, eta nekez baiezta liteke antzekotasunik dagoenik berrogei

hizkuntzek osatutako multzo baten eta euskararen artean.

Nolanahi ere, zenbait azterketa egin ondoren, Mitxelenak egiaztatu ahal izan zuen bazegoela

antzekotasunik horien artean, esate baterako, kasu ergatiboaren (nork) erabileran, aditzen

pertsonaren pluraltasunean eta nekazaritza eta abeltzaintza inguruko zenbait hitzetan.

Arrazoi horregatik euskara hizkuntza kaukasikoekin ahaidetu ohi da, eta bereziki georgierarekin,

harekin baititu antzekotasun sintaktiko, morfologiko eta gramatikal handienak.

~ 25 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Protoeuskara eta glosak

Euskaraz idatzitako lehenengo hitzak Akitania eta Pirinio inguruetan aurkitutako erromatarren

garaiko hilarrietakoak ditugu (I. mendea). Jainko eta jainkosen izenak izan litezke: sembe > seme,

anderexo > andereño, cison > gizon...

Gaur egun ezagutzen dugun euskara ez da antzinakoa bera. Horregatik, protoeuskara hitza sortu

da, antzinako euskara hura izendatzeko.

Orain arte euskaraz idatzita aurkitu diren esaldirik zaharrenak Donemiliagako Glosak dira.

Glosak, latinezko testuak ulertzeko monje kopistek idazten zituzten oharrak dira, hau da, zatirik

zailenei buruzko ohar batzuk. Glosa horiek X. mendeko eskuizkribu batean aurkitu ziren

Donemiliagako Monasterioan (Errioxa). Euskaraz idatzitako bi glosak 'guec ajutuezdugu' (ez dugu

laguntzarik) eta 'jzioqui dugu' (piztu dugu) dira.

~ 26 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2.2 ERROMATARRAK

ERROMATARRAK

ERROMATARREN EKARPENAK:

Nekazaritza eta meatzaritzan, lurrak lantzeko teknikak

berritu zituzten, golde erromatarra sartu zuten eta ureztatze lan

handiak egin zituzten, ubideak eta urtegiak adibidez. Euskal

Herrian Oiartzungo meategia eta Somorrostroko burdinak piztu

zituzten eta Bilboko, Pasaiako eta Oarsoko portuak egin zituzten burdinak garraiatzeko.

Artisautzan ere nabarmendu egin ziren; zeramikan edo armagintzan adibidez.

Merkataritzari dagokionez indar handia eman zioten, moneta bateratua (zilarrezko denarioa) eta

errepideen sare zabalak sortuz.

Beren hizkuntza (latina) eta antolamendu juridikoa ere ekarri zuten, gaur egunera arte

heldu zaiguna.

Horrez gain, Euskal Herria erromatarren garaian Euskal Herriko lurralde askotan

erromatarren kultura eta teknikak hedatu ziren. :

Golde-nabarra.

Mahatsa, ardoa.

Legeak, merkataritzako arau berriak.

Eraikuntza ederrak: harrizko ubideak; zubiak; estrata zabalak eta luzeak, harri zabal eta

handiez egindakoak, Euskal Herrian zehar.

Hirigintzari dagokionez, hainbat hiri sortu zituzten erromatarrek, gehien bat aurretik zegoen

herrixka birsortuz, besteak beste Pompaelo (Iruñea), Lapurdum Baiona, Veleia (Iruña-Veleia) eta

Oiasso (Irun ). Adierazgarria da euskarazko izenak iru(n) erroa dutela, hiri-ren baliokidea.

ERROMATARA ARTEA ESPAINIAN ETA EUSKAL HERRIAN

Arkitektura eta hirigintza: Galtzadak, urtegiak, zubiak, antzokiak, akueduktuak eta foroak

egin zituzten. Azpimarragarrienak: Segoviako akueduktua, Meridako Mirarien akueduktua,

~ 27 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Iruñeko gotorlekuaren harresia, Meridako eta Sagunteko antzokiak eta Barako eta

Medinaceliko garaipen arkuak.

Mosaikoak: Ampuriesko Ifigeniaren sakrifizioa edo Meridako Antzokian eta Nafarroan

aurkitutakoa.

ERLIJIOA:

Lehen Erromako erlijioa, jainkoei zegozkien

atalak behintzat, idatzizko istorioek baino gizakien eta

jainkoen arteko hartu-eman konplexuen sareek osatzen

zuten. Greziar mitologian ez bezala, jainkoek ez zuten

pertsonen irudia hartzen, definizio lausoko izpirituak

ziren baizik, numina izenekoak. Pertsona, leku edo

gauza bakoitzak bere izpiritua edo arima zuela ere

sinesten zuten erromatarrek.

Erromatar Errepublikan, senatari maila zuten gizonezkoek gidatutako ekitaldi-sistema

antolatu zen erlijio praktika. Greziarekiko harremana areagotu ahala, antzinako jainko

erromatarrak greziar jainkoekin batzen joan ziren. Honela jainko erromatarrek greziarren mitoak,

gizatasun ezaugarri eta atributoak ere hartu zituzten. Gainera, greziar filosofia hezibide oneko

erromatarren artean nagusitu zen. Horrek guztiak errito zaharren gainbehera ekarri zuen K. a. I.

mendean. Apaiz postuen garrantzia erlijiosoak behera egin zuen, nahiz eta bere paper zibikoak

zein garrantzia politikoak bere horretan jarraitu zuten eta heriotzaren ondoren, hainbat

enperadore jainko izendatu zituzten. Halaber, menpeko herrialdeetako mitologiak bereganatu

zituzten erromatarrek Inperioan.

II. mendetik aurrera, kristautasuna Inperioan zehar hedatu zen nabarmenki, jazarpenak

jazarpen. Enperadoreen arabera, kristautasunarekiko jarrera aldatzen zen. Batzuetan kristau

izateak berak heriotza ekar zezakeen. Diokleziano enperadorearekin kristauen jazarpena bere

erpinera iritsi zen. Nolanahi ere, handik gutxira, Konstantinoren agintaldian estatuak babestutako

erlijioa bihurtu zen, eta areago hedatu zen. Juliano Apostata erlijio paganoa berreskuratzen saiatu

arren, kristautasuna Inperioko erlijio nagusia bilakatu zen, eta, 391n, Teodosio enperadoreak

kristautasuna ez zen beste erlijioak debekatu zituen.

~ 28 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

HIZKUNTZA:

Latina antzinako hizkuntza bat da,

hasiera-hasieran Erroma inguruko Lazio

eskualdekoa, baina askoz ere gehiago

hedatu zen, ordea, Errepublika eta Inperio

Erromatarraren hizkuntza ofizial bilakatu

zenean.

Latina dute jatorri egungo hizkuntza askok, hala nola, gaztelaniak, portugesak, frantsesak ,

italierak , errumanierak , katalanak , galizierak , okzitanierak eta beste hainbatek.

Latinez mintzatzen ziren lurraldeak

2.3 Germaniar eta musulmanen inbasioak

k.o. 429.urte inuruan, suebo, bandalo eta alanoak sartu ziren penintsulara. Handik gutxira

bisigodoak iritsi ziren. 764.urtean bisigodoek penintsularen zati handia zuten mendean

~ 29 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

XIII.mendearen hasiera, XIII. Mendearen bukaera

Arabiarrek penintsula inbaditu zuten k.o. 411.urtean. Musulmanei amore eman nahi izan

ez zieten hispaniar-godoak Pirineoetako bailara garaietan eta Asturiasko mendietan babestu ziren.

Handik habiatu zen Errekonkista eta zazpi mende baino gehiago iraun zuen. Asturiarren

matxinadak Don Pelaio izan zuen buruzagi. Lehen garaipena Covadonga izan zen 722. urtean.

a) Zeri estae zaio Errekonkista? Zein talde zebiltzan borrokan? Zein erlijio zuten talde

haiek?

711.urtean Musulmanak penintsulara sartu ziren Tarik jeneralaren bitartez eta Hispania osoa

konkistatu zuten, lur gutxi geratu ziren kristauen menpe. Ia- ia desagertu egin ziren. Tarik-en

tropak ´´Al-Andalus´´ fundatu zuten eta hortik aurrera Penintsularen jabeak izan ziren.

Fernando eta Isabel errege katolikoak beren bi erreinuak batu egin zituzten kristauen

erresistentzia guneak pixka bat handiagotzeko, bi erreinu hauek Gaztela eta Aragoi ziren, eta

ekialdera hasi ziren zabaltzen eta hortik aurrera errekonkista deitzen den prozesua hasi zen.

Ekonomia gainbehera egin zuen eta errege katolikoak lurrak hartzen hasi ziren, diru asko

irabazten zuten eta musulmanak pixkanaka-pixkanaka hegoalderantz eramaten

zituzten.Hispanian, Isabel eta Fernado errekonkistaren bitartez lur asko hartu zituzten baina

~ 30 ~

Gaztela eta Leon Aragoi Nafarroa Katalunia

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

oraindik musulmanak geratze ziren penintsulako beheko aldean. Kristauak diru asko irabaziz gain

ere penintsularen ia kontrol guztia hartu zuten armada, flotak, herriak...indartzen zutelako.´´Al-

Andalus´´ ia osorik desagertu egin zen, bakarrik geratu ziren taifa deituriko erregealdi

independenteak 1031.urtean.

b) Esan ezazue zerbait irudi hauei buruz, eta bertan ikusten dena azaltzen duen argazki-oin bana jarri.

1. Meskita: musulmanen tenplua da, otoitz egiteko lekua alegia. Halaber, bestelako

funtzioak ditu, biltoki eta kultur gunearena besteak beste. Meskita hitzak ahuspezteko

lekua esan nahi du.

2. Koptoen aita santua eta Erromako aita santua

Eliza Koptoa Egipton I. mendean sortu zen eliza

izan zen. Eliza Koptoak bere Aitasantua du, Shenouda

III.a, Kairon bizi dena. San Markosen ondorengo 117.

patriarka da. Eliza Katolikoan Aita Santuak ez du inoiz

akatsik egiten, eta hori ez da hala Eliza Koptoan, nahiz

eta V. mendetik datorren ohiturak dioen Alexandriako Patriarkaren hitzak Jaungoikoarenak

direla. Eliza Koptoak gainera beste bi Patriarka ditu: Etiopiako Patriarka, Abuna Paulos,

Etiopiako eliza koptoaren agintaria eta Abuna Dioskoro edo Eritreako Patriarka, Eritreako

arduraduna. Alexandriakoarekin batera Eliza bakarra osatzen dute.

Esan beharra dago eliza koptoa aurreragokoa dela Erromako kristautasuna baino.

~ 31 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

3. Jesusen jaiotza:

Kristauek Jesusen jaiotza oso

gertakizun garrantzitsutzat

hartzen dute. Jesus edo

Nazareteko Jesus (Betleem,

K. a. 8 / K. o. 1 - Jerusalem, K.

o. 29 / 33) erlijioaren

erreformadore eta

zabaltzailea izan zen, Judeako lurraldean bizi izan zena. Kristautasuneko erlijioak bere

doktrinak jarraitzen dituzte eta Jainkoaren seme bezala izendatzen dute. Islamak bere

profeta bezala ezagutzen du.

4. Mahoma:

Muhammad (euskaraz Mahoma edo Mahomet bezala ere ezaguna) Islamaren azken

profeta da. Musulmanek Islamaren ardatzak Mahomaren aurretik ere bazirela uste dute

eta eurentzat Adam, Noe (Nuh), Moises (Musa) eta Jesus (Isa) ere Jainkoak bidalitako

profetak ziren. Musulmanen arabera, Jainkoa, Gabriel goraingeruaren bitartez, Muhammad

profetari egin zion errebelazioa.

Erlijio islamiarra Mahomak sortu zuen 613. urtean, eta orduantxe hasi zen, Mekan hasi ere,

benetako Jainko bakarra zegoela aldarrikatzen: Ala, gauza guztien sortzailea.

c) Ezagutzen al duzue monumento kristau edo musulmanik zuen autonomía-erkidegoan edo penintsulan?

Hispano-arabiar artea Al Andalus eskualdean garatutako islamdar artea da, VIII eta XV.

mende artean. Monumentu nagusien artean daude:

~ 32 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Meskita Nagusia (Kordoba)

Alhambra (Granada)

Giralda (Sevilla)

Alkazarra (Sevilla)

Aljaferia jauregia (Zaragoza)

Kristau monumentuak: Salamankako katedrala, Rocio-ko ama birjina,…

d) Izan al zarete inoiz mairu eta kristauen festak ospatzen dituzten herriren batean? Erantzuna baiezkoa bada, azaldu festa horiek. Hiztegian bilatu “mairu” hitzak zer esan nahi duen.

Bai, adibidez, Aste Santuan. Kristau-erlijioan, Erramu-igandean hasten eta Larunbat

Santuan bukatzen den astea da, Jesukristoren nekaldia eta piztuera ospatzen dena.

Kristauen artean liturgia-jarduera handiko aldia da. Zehazki Erramu-igande eta Larunbat

Santu artean ospatzen bada ere, badaude aurreko ostiraletik (Minen ostirala) eta

Berpizkunde-igandera arte ospatzen dutenak.

Erlijio desfile bat izaten da non antolatzen duten pertsonak alde batetik bestera joaten

dira, hasierako puntura itzuliz.

Prozesio hauek ez dira soilik kristautasunean ematen, islamean, hinduismoan,… ere

ematen dira.

Ez gara inoiz mairu festa batean egon.

Mairu: iz. eta izond. 1. Afrikako iparraldeko eta, batez ere, antzinako Mauritaniako

herritarra; horri dagokiona. 2. Al-Andalusko herritar musulmana. 3. (hed.) Musulmana. 4.

MIT. Euskal mitologian, paganoei emandako izena. Lekuaren arabera tradizio eta legenda

desberdinak lotzen zaizkie. Euskal Herriko zenbait lekutako trikuharri eta harrespilak,

mairuek eginak dira tradizioaren arabera eta mairu-baratze esaten zaie).

e) Bisigodoek zein hizkuntza hitz egiten zuten penintsulara iritsi zirenean? Bilatu hiztegian germanismo hitza.

Bisigodoak penintsulara iristean, latin arruntean hitz egiten zuten.

Germanismo: iz. 1. Jatorriz alemanezkoa den eta beste hizkuntza batean erabiltzen den hitz

edo esapidea. 2. Alemaniar kultura eta hizkuntzarekiko atxikitasuna edo zaletasuna.

f) Arabiarrek zein hizkuntza hitz egiten zuten penintsulara iritsi zirenean? Bilatu hiztegian arabismo hitza.

~ 33 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Arabiarrak penintsulara iristean, arabieraz hitz egiten zuten.

Arabismo: arabierako hitza zein beste hizkuntza batean erabiltzen den

~ 34 ~

Txosten Praktikoa Gizarte Zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

3. Ariketa: ZERGATIK HEDATZEN DIRA HIZKUNTZAK?

Kristauak penintsulako lurraldeak musulmanengandik berrezkuratuz joan ziren. Gaztelako

erresuma ziri moduan hedatu zen penintsulan zehar. Hedapen- aldi honek XIII. Mendean jo zuen

gailurra, gaztelania penintsulako hizkuntza ofizial bihurtzean.

a) Bilatu hiztegian Mozarabiar hitzak zer esan

nahi duen.

Mozarabiarrak Iberiar penintsulako lurralde musulmanetan bizi ziren kristauak ziren.

Erdi Aroan erabili zen batez ere kontzeptu hau. Hitzarmen batzuei esker, nolabaiteko autonomia

mantentzea lortu zuten, emir eta kalifen begiradapean beren lege eta erlijio errituak mantendu

zituztelarik. Bisigodoen ondare zen erritu mozarabiar gaur egun oraindik ere erabiltzen da

Kordobako kapera batean.

Batzuk kristautasunera bilakatutako musulmanak ezkondu zituzten arabia r eta berbere kristauak

ziren. Hauek arabiera ama hizkuntza zutenez, jatorrizko mozarabiarrak ziren. Mozarabiar hauen

artean omeiar aurkako buruzagia izan zen Umar ibn Hafsun zegoen. XI. mendean Toledo konkistatu

ondoren, eta baita Alfontso Bataiatzaileak egindako konkistak eta gero, horietako asko, gehienak

muladiak zirenak, fede-aldaketa jendetsua egin zuten. Batzuetan, hitza kristautasunera

bilakatutako judu sefardiak izendatzeko ere erabiltzen dute. Kontuan izan behar da, XII. eta XVII.

mendeen artean kristautasunera bilakatutako mudejar eta moriskoak ez bezalakoak ziren.

~ 35 ~

Espainiako mapa 1200. urtean

Espainiako mapa 1300. urtean

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Orduko Iberiar Penintsulako hiri askok, tartean Toledo, Kordoba, Zaragoza edo Sevilla,

mozarabiar auzoak zituzten

g) Gaztelania zergatik hedatu zen beste hizkuntzak baino gehiago? Saiatu

zuen erantzuna argudiatzen, horretarako mapak erabiliz.

Gaztelania edo espainiera hizkuntza erromantze bat da, iberiar taldekoa. Erdi

Aroko Gaztelako Erresuman sortu zen, latin arruntak euskararekin izandako ukipen-

egoeraren ondorioz. Horrela bada, espainierak euskararen hainbat ezaugarri fonetiko

bereganatu ditu (bost bokaleko sistema, hasierako "f"-a galtzea...).

Munduan

500 milioi

pertsonak ama-hizkuntza dute. Espainia eta Amerika Latinarraren ia estatu guztietan

hizkuntza ofiziala da. Ama-hizkuntza moduan munduko bigarren hizkuntza erabiliena

da, txineraren atzetik. Bigarren hizkuntzatzat dutenak kontuan hartuz (600 milioi

pertsona), munduko laugarren hizkuntza da; txinera, ingelesa eta hindiaren atzetik.

Gaztelania Erdi Aroan Kantabria aldean hitz egiten zen latinaren aldaera izan

zen. Beste hizkuntza batzuen eragina jaso zuen, batik bat arabierarena, baina

bisigodoen alemanierarena, edo

aurreko sustrai iberiarrena ere bai.

Errekonkistaren garaian, Iberiar Penintsulan zehar hedatu zen Gaztelako

Erresuma bera hedatu ahala. XVI. mendetik aurrera Espainiar Inperioa Ameriketara eta

Asiara hedatzean, gaztelania ere zabaldu zen. Hastapenean bertako hizkuntzak

~ 36 ~

Gaztelaniaren egoera munduan gaur egun

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

errespetatu bazieren ere, XVIII. mendetik aurrera gaztelaniaren erabilpena inposatuz

joan zen. XIX. mendean Ameriketako herrialdeek independentzia lortu zutenean, elite

berriek gaztelania areago zabaldu zuten nazioaren batasuna indartzearren.

Gaztelaniaren lehenengo gramatika 1492ko da, Antonio de Nebrijak idatzia,

Europako hizkuntza moderno baterako egin zen lehena. Hizkuntzaren Akademia

1713an sortu zen "gaztelaniaren hitzak eta esapideak erarik zuzenenean, dotorenean

eta garbienean finkatzeko"

Egungo egoerari dagokionez, gaztelania 21 herrialdetan da hizkuntza ofiziala hiru

kontinentetan (Europan Espainian, Afrikan Ginea Ekuatorialen eta gainerakoak

Amerikan). Mundu osoan 329 milioi lagun mintzatzen dira gaztelaniaz ama hizkuntza

gisa.

c) XV. Mende amaieratik aurrera (1492) gaztelania penintsulatik kanpora

hedatzen hasi zen. Zerk eragin zuen hedapen hori?

Gaztelako erresuman hitz egiten zen erromantzea; estatu espainoleko eta

Amerikako zenbait lurraldetan mintzatzen den eta delako erromantzean jatorria duen

hizkuntza erromanikoa. Iberiar penintsulan egon ziren erromatarrek lurraldean mintzo

ziren iberiera eta hizkuntza zeltikoak estali zituzten beraiek hedarazi zuten latin

arruntarekin; euskarak baino ez zuen bizirik iraun.

V. mendean, Erromatar Inperioaren deuseztatzeak latinaren zatiketa ekarri zuen

eta tokian tokiko hizkeren sorrera. Horrela, denboraren poderioz galaiko-portugesa,

leonera, aragoera, katalana eta gaztelania sortu ziren. Gaztelaniaren ezaugarri nagusiak

latineko hasierako f-a h bilakatzea (idazkeran iraun zuen arren, ahoskeran galdu egin

zen, ustez euskararen eraginez), bokal sabaikariaren aurreko g-a eta j-a galtzea, edo -ct-

kontsonante-taldea -ch- bilakatzea izan ziren, besteak beste.

Erromantzeak indartu arren Europako kultur hizkuntza latina izaten segitu zuen

hurrengo mendeetan. Garai hartan Nafarroako erresumaren lurraldea eta hizkuntzez

euskalduna nagusi zen Burgosko Bureban sortu zen Gaztelania. Zangozatik

emigratutako jendeak ekarri zuen nafar- erromantzea eta musulmanen inbasioarekin

~ 37 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

etorritakoek arabiera eta hebreera hitz egiten zuten bertan. Bisigodoek sartutako

germanismoak eta arabieraren eragina (hiztegi-mailan bereziki) jasan zituen. Berant

Erdi Aroan finkatu zen eta X. mendeko Donemiliaga Kukulako Emiliotar glosak dira

lehen testu idatziak. Berceoko Gonzaloren testuak egoera eleanitz haren isla dira.

Gaztelaniaren hedapena bi alditan gertatu zen, batez ere Gaztelaren indartze

politikoarekin batera: Errekonkista-garaian (XV. mendean) eta Amerika aurkitu osteko

kolonizazio-aroan (XV. mendetik aurrera).

XVI. eta XVII. mendeak

garrantzitsuak izan ziren,

gaztelania modernoaren fonologia

orduan finkatu baitzen. XVIII.

mendean, berriz, gaztelania

modernoaren arauak ezarri ziren

eta Real Academia Española sortu

zen 1713an; mende hartan

finkatutako ortografi arauak ezer

gutxi aldatuta iritsi dira gaur arte.

Egun, munduko hizkuntz mintzatuenen artean laugarrena da Ingeleraren atzetik eta

estatu espainoletik kanpoko hainbat herritan mintzo da: ia Hego Amerika osoan,

Erdialdeko Amerika, Maroko, Filipinak edo AEBetako zenbait hirigunetan eta guztira

210 milioi inguru hiztun ditu (estatu espainolean, Latino-amerikako estatu gehienetan

eta Ekuatore-Ginean hizkuntza ofiziala da.

d) a eta b puntuetan emandako erantzunak kontuan izanik, zein dira hizkuntza bat

beste lurralde batzuetara hedatzeko arrazoiak: erlijioa, literatura, politika,

kultura, ...? arrazoitu zuen erantzunak.

Hizkuntzak hainbat eragileengatik hedatu daiteke, arrazoi ezberdinak eman

daitezke hori gertatzeko, hala nola, bai politikak, erlijioak, kulturak, … eragina du

hizkuntza bat zabaltzeko, gaztelaniaren kasuan adibidez, errege- erreginak izan ziren

horren sustatzaileak, errege- erreginaren bidez zabaldu zen hizkuntza beste herrialde

~ 38 ~

RAE ren egoitza Madrilen.

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

batzuetara. Erlijioak ere zer ikusi handia dauka, erlijioa kontuan hartuz eratzen baita

hizkuntza, azkenean erlijioa du oinarri herrialde batek, hizkuntza bat hitz egiterako.

Kulturak ere eragin zuzena du, bai erlijioarekin eta bai hizkuntzarekin lotura zuzena

baitu; esan daiteke erlijioa herrialdearen kulturaren parte dela.

Aipatzekoa da ere Gaztela Leongo erresumak izan zuen politika kolonialista.

Amerikara heldu zirenean Espainiar ohitura, politika, kultura eta beste hainbat

inposaketekin hizkuntza ere eraman zuten. Horren ondorioz, urteetan zehar espainiar

koloniak izan ziren herrialdeak,hala nola, Hego eta Erdialdeko Amerikan (Brasil izan

ezik) gaztelaniaz bizi dira, hau izan daiteke arrazoirik nagusiena.

~ 39 ~

Amerikako konkistatzaileak

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

4. Ariketa: PENINTSULAKO HIZKUNTZEN MAPA (ariketa hau bi zatitan

banatzen da)

a) lehenik eta behin, autonomia- erkidegoen mapan erkidego horietan ofizial den

edo diren hizkuntzak irudikatu behar dituzue, horretarako kolore desberdinak

erabiliz. Ez ahalztu mapa ondo ulertzeko beharrezko testua idaztea.

Espainia hizkuntza-aniztasun handiko estatu europarra da. Espainiako

hizkuntzak ondare linguistiko eta kultural izugarria dira. Estatu mailan, hizkuntza

nagusia eta gehien erabilitakoa gaztelania da, estatu osoan ofiziala dena. Horrez gain,

beste lau hizkuntzak koofizialtasun maila lortu dute, estatuko hainbat erkidegotan.

Beste hizkuntza batzuk, ofizialak izan gabe, nolabaiteko estatutu-babesa dute.

Errekonozimendua duten hizkuntzak:

*Gaztelania, Estatu osoan ofiziala, gorriz

~ 40 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

*Euskara, koofiziala Euskal Autonomi Erkidegoan eta Nafarroan, urdin ilunez

*Katalana, koofiziala Katalunian, Balear Irletan eta Valentziako Erkidegoan, larrosaz

*Galiziera, Galizian koofiziala, horiz

*Asturiera, leonera, kantabriera, extremeñoa, ofizialtasun gabekoa(k), berde ilunez

*Aragoiera, ofizialtasun gabekoa, urdin argiz

*Okzitaniera, Katalunian koofiziala, berde argiz

*Extremadurako fala, ofizialtasunik gabekoa, marroizb) Bigarrenik,konstituzioko testu

bat irakurriko duzue. Testua Estatuko lau hizkuntza ofizialetan idatzita dago. Artikulu

bakoitzeko lehen atala hartu eta azpimarratutako hitzen artean aurkitzen dituzuen

parekotasun guztiak aztertu. Azterketa honen emaitza ondorengo koadroan jaso

behar duzue.

Hitzak Parekotasunak

Castellano

castellá

castelan

gaztelania

Hitz honetan erro hizkuntza guztietan erro

berdina daukala esan dezakegu. Euskaraz

aldatu egiten da zertxobait hala ere, “ C” “G”

bilakatuz

Lengua

llengua

lingua

hizkuntza

Hizkuntza erromantzeetan hitz honek erro

berdina du, euskaraz , ostera, ez da berdina,

beraz hitz hau ez dago latinetik hartuta.

Estado

Estat

Estado

Estatuaren

Hitz honek erro berdina du hizkuntza guztietan,

beraz, latinetik hartuta dago, konkretuki

“status – us” hitzetik.

Todos

tots

Tódos

Guztiek

Hitz honetan berriz ere sumatzen da

euskararen ezberdintasuna, hizkuntza

erromantzeek erroa konpartitzen duten

bitartean, euskararena guztiz ezberdina da.

~ 41 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Y

i

e

eta

Kasu honetan zalantzan gaudela esan

genezake. “Eta” hitza latinezko “ et” hitzetik

datorrela esan dezakegu, baina besteak ez

gaude ziur nondik datozen.

Zeintzuk dira elkarren arteko antzik handiena duten hizkuntzak?

Gehien parekatzen diren hizkuntzak Katalana, Galiziera, Aragonera eta Gaztelera

da, hizkuntz horietan erabiltzen diren hitzak nahiko antzerakoak dira, berdinak ez

esateagatik.

Zein hizkuntzak du alderik gehien?

Euskarak

Zergatik gertatuko ote da hori? Proposatu ezazue hipotesi bat.

Hizkuntzak beraien artean antza handia dute gehienak latinetik eratorriak

direlako, Latina, antzinako hizkuntza bat da, hasiera-hasieran Erroma inguruko Lazio

eskualdekoa, baina askoz ere gehiago hedatu zen, ordea, Errepublika eta Inperio

Erromatarraren hizkuntza ofizial bilakatu zenean.

Latina dute jatorri egungo hizkuntza askok, hala nola, gaztelaniak (330 milioi hiztun),

portugesak (200 milioi), frantsesak (130 milioi), italierak (70 milioi), errumanierak (28

milioi), katalanak (9,5 milioi), galizierak (3 milioi), okzitanierak (2 milioi) eta beste

hainbatek. Euskarak ere asko zor dio, gutxi gorabehera hiztegiaren % 20 latinetikoa

baita.

5.Ariketa: HIZKUNTZEI BURUZKO TESTU BAT

Jarraian, deskribapen testu bat idatzi behar duzue estatuko lau hizkuntza

ofizialetako bati buruz. Bertan, aukeratutako hizkuntzaren ezaugarriak azaldu beharko

dira.

EUSKARAEuskara, Euskal Herriko hizkuntza da eta euskaldun deritze euskaraz mintzatzen

direnei.

~ 42 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Jatorriari dagokionez, euskararen sustrairik zaharrenak (Erromatar Inperioaren

aurretikoak) Akitania osoan eta Bizkaiko golkotik Andorrara bitarteko Pirinioen bi

aldeetan agertu dira, eta Erdi Aroan behintzat Errioxan eta Burgosko ipar-ekialdean ere

hitz egin zela dokumentatuta dago. Dena den, gai honek interes handia pizten du eta

inolako oinarri zientifikorik ez duten teoriak sortzen dira. Bestalde, urteetan zehar,

gutxitze prozesu gogorra jasan du etenik gabe lurraldeak galduz, eta Nafarroa Garaian,

bereziki, prozesu hori oso nabarmena izan da azken mendeotan.

Euskararen idazkerari buruz esan dezakegu, XVI. mendean idazten hasi zenetik,

alfabeto latindarra erabili duela bere kokaleku geografikoaren eraginez. Gaur egun,

euskal alfabetoak bost bokal ditu:

A , E, I, O, U. Zubererak seigarren bat ere badu: Ü.

eta ondorengo kontsonante hauek:

B , D, F, G, H (gorra mendebaldeko euskalkietan, hasperendua ekialdekoetan), J

(gipuzkeran, ahoskera belarra du, gaztelaniaz bezala; gainerako euskalkietan

eta euskara batuan, sabaikaria), K, L, M, N, Ñ, P, R, S, T, X, Z.

Gainera, beste bost kontsonante ere baditu, beste hizkuntzetikako maileguak idazteko:

C (eta haren aldaera Ç), Q, V, W, Y.

Kontsonante horietako batzuk konbinatuz, ondorengo digrafo hauek sortzen dira:

DD, RR, TT, TS, TX, TZ.

Azentuari dagokionez, ez da idazkeran adierazten, hitz baten ahoskera asko aldatzen

baita esaldi batetik bestera eta baita euskalki batetik bestera ere, izan ere, euskalki

desberdinak daude eta bakoitzak bere ezaugarriak ditu.

Gramatika, euskararen ezaugarri nagusienetako bat da, eta zailtasun handikoa

dela esan behar dugu, izan ere, hizkuntza indoeuropearra ez denez eratze edo

joskera desberdinak ditu, beste hizkuntzetan aurkitu ezin ditzakegunak. Euskal

gramatikaren barnean, euskal aditz sistema izaten da normalki, ikasteko arazo

~ 43 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

gehienak ematen dituena, baita euskal hiztunentzako ere. Euskal aditzak aditz

languntzaile perifrastiko batekin sortzen dira, lehen aditza infinitiboan utziz (edo

atzizkiren bat gehituz) eta aditz laguntzailea jokatuz.

Hau ikusita, esan dezakegu euskaren jatorria misterio bat dela oraindik nahiz

eta hizkuntzalaritza historikoan aditu direnen artean onartuena izan euskara milaka

urtez hitz egin dela Pirinioen inguruan. Izan ere, beste hizkuntza batzuekiko

ahaidetasuna bilatzen saiatu dira, baina frogatu da teoria horiek ez dutela behar

besteko oinarri sendorik.

Honez gain, azpimarratu beharra dago urteetan zehar euskarak izan duen

atzerakada, Espainiar penintsulako mapa desberdinak begiratuz gero erraz ikusten

baita euskal hiztunen lurraldearen murrizketa.

~ 44 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

5.3.3 sekuentzia : BIZIKIDETZA ETA GATAZKA

1. Ariketa: HIZKUNTZA ETA ERLIJIOARI LOTUTAKO

AURREIRITZIAK

a) Zure taldekideekin batera aurreiritziak erakusten dituzten antzeko esaldiak bilatu

behar dituzue.

Behin adin batera heltzean oso zaila da hizkuntza berri bat ikastea.

Marokoarrak matxista hutsak dira.

Bizkaiko kostaldean oso euskara itxia egiten dute.

Andaluziarrek ez dakite gaztelaniaz ondo hitz egiten eta beraien azentua dela

eta, askotan oso zaila da esaten dutena ulertzea.

Ezinezkoa da japoniarren idazkera ikastea, dena irudien bidez egiten baitute.

b) Hizkuntza batzuk hobeak al dira besteak baino? Zergatik?

Guztiok diogu nolabaiteko maitasuna gure ama hizkuntzari, hau da, lehenengo

ikasitakoari edo hobeto hitz egiten dugunari.

Hala ere, ez dugu uste hori gainontzeko hizkuntzak gutxiesteko arrazoia denik,

izan ere, guztiak desberdinak diren heinean bakoitzak bere ezaugarriak izango ditu, eta

ez dute zertan batzuk beste batzuk baino hobeak izan behar; ez hiztun kopuruagatik,

ez historiagatik eta ezta ezaugarri lexiko, gramatikal edo hiztegiagatik ere. Izan ere,

ezin dugu hizkuntza baten kalitatea neurtu duen hiztegiaren aberastasunagatik edota

gizartean duen estatusagatik, guzti hori baino askoz ere gehiago delako hizkuntza bat,

eta honek pertsonengan eragiten duen sentimendua ere bai.

Laburbilduz, esan dezakegu bakoitzak berea maite duela, eta bere

nortasunaren parte sentitzen duela, baina guztiak direla beharrezkoak, eta ez dagoela

hizkuntza hobeagorik edo txarragorik hauen ezaugarriak edozein direla ere.

~ 45 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

c) Taldeka, goiko aurreiritzietako baten antitesia den esaldi bat idatzi, zuen iritziak

laburbilduz.

Aurreiritzia: “Hobe litzateke denok hizkuntza bera erabiliko bagenu”.

Antitesia: Hizkuntza, lehen esan bezala kulturaren parte da, eta denok berdin hitz

egingo bagenu honen parte bat galduko genuke. Aniztasuna da daukagun gauzarik

ederrena eta denok modu batekoak izaten saiatu gabe hori aprobetxatzen ikasi

beharko genuke, besteengandik ikasiz hain zuzen ere.

2. ARIKETA: MUNDUKO HIZKUNTZAK

a) Denon artean gogoeta egin ondoren taldean osatu dugun eskema:

1. Munduko hizkuntza guztiak dira onak

1.1. Ez ordea hauekin egiten de guztia.

Askotan giza hizkuntzak manipulatu.

Hizkuntzei buruzko aurreiritzi asko

Hizkuntzen artean bereizketa hauek egiten dira:

Musika doinua dutenak eta hizkuntza zakarrak

Argiak eta ilunak

Zailak eta errazak

2. Hizkuntzen etorkizuna herrien mendekotasun- harremanen araberakoa izango da.

2.1. Hauek bizirik iraungo dute jatorrizko hiztunek zaintzen duten bitartean.

b) Aurreko testuaren iruzkin- testua gaiari buruz dugun iritzia jasoz:

Testua, hizkuntzei eta hauen inguruan sortzen diren uste edo aurreideien

ingurukoa da nahiz eta guk honen zati txiki bat bakarrik irakurri.

Egileak, munduko hizkuntza guztiei ematen die garrantzi bera, izan ere, bere

ustetan guztiak dira onak nahiz eta askotan hauekin egiten den guztia ona ez izan.

Esaldi honekin, esan nahi duena da aurreiritziak sortzen direla hizkuntzen inguruan.

~ 46 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Gaia eztabaidatu ondoren, honekin guztiz ados gaudela esan behar dugu, izan

ere, munduan milaka hizkuntza badaude, gutxi edo asko baina hiztun kopuru bat

dutelako da, eta hiztun kopuru bat badute, komunikatzeko balio dutela esan nahi du.

Beraz, gehiago aztertu gabe ondorioztatu dezakegu guztiek betetzen dutela beraien

egitekoa.

Bestalde, egia da ezagutzen ez ditugun hizkuntzekiko uste edo aurreideiak

sortzen direla, adibidez: “alemaniarrek ahoskera zakarra dute”.

Hala ere, badaude beste aurreiritzi batzuk gainontzeko hizkuntzak gutxiesten

dituztenak, batez ere hiztun gutxi dituztenak eta ondorioz, gehiengoarenak direnak

goresten dira.

Laburbilduz, azpimarratu beharra daukagu hizkuntza guztiek dutela balio bera

dituzten ezaugarriak edo estatus soziala edozein dela ere, eta kontua ez dela hiztun

asko edukitzea. Izan ere, testuaren amaiera aldera esaten duen bezala hizkuntza batek

bizirik iraungo du jatorrizko hiztunek zaintzen duten bitartean.

Amaitzeko, hizkuntza dagokion herrialdea edo gizartea besteengandik bereizten

duen ezaugarri garrantzitsu bat da, eta guztiok hizkuntza bera erabiltzeak bereizgarri

horien desagerpena ekarriko luke.

3. ARIKETA: HIZKUNTZEN ARTEKO HARREMANAK

a) Euskarazkoak ez diren hitz, esaldi eta esamoldeak:

Letter

City (hiria)

“garden”-a (lorategia)

Very nice

School (eskola)

English

Asuntoa

b) Euskara eta gaztelaniaren artean gertatzen diren horrelako adibideen zerrenda.

Euskaraz, askotan gaztelaniazko hitz batzuk erabiltzen dira eta honako hauek dira

topatu ditugunak:

~ 47 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Leitu

Eskribitu

Kantatu

Kafea

Politika

Literatura

c) Egunkari bateko zuzendariari gutuna idatzi ondorengo tesietako bat erabiliz:

Hizkuntzen arteko mailegu eta ukipena hizkuntza horien

bizitasunaren eredu dira.

Maileguek eta ukipenak pobretu egiten dituzte hizkuntzak, eta haien

nortasuna ezabatu dezakete.

Bilatu hiruzpalau argudio aukeratutako tesiaren alde, eta zuen iritzia argi eta garbi

jasotzen duen testu bat idatzi argudio horiek erabiliz.

Zuzendari jauna:

Gutun honen bidez adierazi nahi dizugu, asko interesatzen zaizkigula hizkuntzak

batez ere, euskara, eta honen inguruko aspektu desberdinak (jatorria, gramatika,

erabilera …). Guzti hauen artean, mailegutza (hizkuntza batek beste hizkuntza bateko

hitzak hartu eta bere arau fonetikoetara egokitzea) ere badago, eta kezkatzen gaituen

gauza bat da, izan ere, gaztelaniazko hitz asko erabiltzen dira.

Euskal Autonomia Erkidegoan bi hizkuntza ofizial ditugu, alde batetik euskara

eta bestetik gaztelania, eta jakin badakigu bien arteko desoreka nabarmen bat

dagoela. Leku berean bi hizkuntzen arteko elkarreragina egonda, normala da batak

bestearen ezaugarri edo hitz batzuk hartzea, izan ere, euskara ez da hor aparte edo

isolaturik dagoen zerbait.

Hala ere, mailegutzak euskarari kalte egiten diola uste dugu, ez baitira 4 edo 5

hitz soilik gaztelaniatik hartu ditugunak kultura eta zibilizazio hitzak (pilitika, literatura,

liturgia, kilometro, hektometro …) izan daitezkeen bezala.

Euskara hizkuntza gutxitua da, eta bere lexikoa defendatu beharra dagoela uste

dugu gaztelaniazko hitzak hartu gabe, izan ere, hori euskara da gure kulturaren

~ 48 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

oinarria, besteengandik bereizten gaituena, eta gure hizkuntzako lexikoaren zati handi

bat gaztelaniazko hitzez osaturik badago nortasun edo berezitasun hori galtzen du.

Lehen esan bezala, gu eta baita euskara ere tetsuinguru batean kokatuta gaude,

eta ezinezkoa da inongo eraginik ez jasotzea, hau da, ez da ezer gertatzen euskal

jatorria ez duten hitz batzuk erabiltzeagatik, baina zaindu beharreko gauza bat dela

uste dugu, epe luzean honek euskararen lexikoaren galera suposatu ez dezan.

Bukatzeko, eskerrak eman nahi dizkizugu zure arretagatik, eta gure eskaria

kontuan izango duzulakoan agurtzen gara

4. HIZKUNTZAK KUTSATU EGITEN DIRA

Ariketa hau binaka egin behar da. Bietako batek testu labur bat idatzi beharko du,

horretarako, irakasleak “Spaninglisheko” hitzak biltzen dituen glosario laburra

emanbgo dio. Testua idazten duenak ahalik eta hitz gehien erabili beharko ditu hiztegi

horretatik. Ondoren itzuli egin beharko du, hiztegia erabili gabe.

Espanglish

El otro día wachando la TV vi un anuncio de dishes, entonces me di cuenta de que

uanmortaim tenía una apointment con la cocina, tenía que mopear los dishes, limpiar

las ventanas, vacumear la carpeta, etc. Y a pesar de que yo lo que quería era ir de

shopping, decidí jugármela frío. No wey pensaba amargarme el día o arguar con mi

madre para no hacerlo. Cuando mi madre volvió para atrás no podía bilivar lo que veía,

por una vez no le disapunté.

Euskaraz

Herenegun telebista ikusten plateren iragarki bat ikusi nuen, orduan zoritxarrez

zukaldearekin zita bat neukala konturatu nintzen, harrikoa egin, leihoak garbitu,

alfonbrak aspiratu,.. behar nuen. Nahiz eta nik nahi nuena erosketak egitera joatea

~ 49 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

zen, lasaitasunarekin ibiltzea aukeratu nuen. Ez nuen eguna garraztuko edo amarekin

borrokatuko ez egitearren. Ama etxera bueltatu zenean ezin zuen sinetsi ikusten hari

zena, ez nion makur egin.

~ 50 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2. PRAKTIKA: SISTEMA DEMOKRATIKOAREN BILAKAERA

Sistema demokratikoaren eboluzioa. Demokraziaren aurrerapen geldoak

mendebaldean.

Derrigorrezko bigarren hezkuntzako ikasleak, memoria historikoa

landuko dutenak, gaurko demokraziaren analisiarekin hasiko dira. Horregatik ezin dira

aipatu gabe utzi demokrazia lortzearren egindako saiakera guztiak Kristo aurreko mila

urtean.

Sistema demokratikoak aldaketa eta jarraikortasun prozesu zabal batean

eboluzionatzen dira.

Lerro ebolutibo honen helburu didaktikoa koiuntura historikoetan demokraziak

inspiratu, orientatu eta itxuratutako bizitza politikoa eta apaltasun soziala da.

2.1. Demokraziaren eboluzioa aro modernoetaraino: prozesu irregular eta

zaila.

Esan daiteke existitzen dela lehenengo demokrazia espontaneo bat gizarte

ehiztari eta batzaileetan.

Bakoitzaren gaitasunen arabera, guztiek hartzen zuten parte ehiza eta batze

lanetan, taldearen biziraupena baitzen helburua.

Baina bizi kolektiboko partizipazioa ez zen demokratikoa, (elkarrizketa eta

erabakiak hartzean oinarritua), bizitzako aspektu guztiak arauen bidez

kodifikatuta baitzeuden.

Nekazaritza iraultzak hainbat gertakari garrantzitsu ekarri zituen:

sedentarismoa, hirietako hazkunde demografikoa, estratifikazio soziala etab.

Sedentarismoak, giza espazio egonkor bat esan nahi du, non ekintzak eta

boterea hierarkizatu egiten diren

~ 51 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2.1.1. Lehen konfigurazioa partizipazio popularrean oinarritutako gobernuan:

demokrazia zuzena mundu klasikoko Hiri-Estatuetan.

Erroma gizarte tribal bezala hasi zen, nagusi oligarkiko eta monarka

patriarkalekin.

Aurrerago aldaketa prozesu bat egon zen kolektibo berriek (artisauek,

dendariek …) komunitatean indar handiagoa hartu zutelako. Ekialde eta

Mendebaldearen arteko merkataritzak aktibitate ekonomiko baten

intentsitateari laguntzen dio.

Gizarteko sektore berriek aristokraziaren aurrean beraien eskubideak

aldarrikatuko zituen sistema demokratiko bat eskatu zuten.

Aktibitate berritzaileei lotutako taldeek, herritar guztien berdintasunean

oinarritutako sistema demokratiko bat inposatu zuten.

Garai hartan arrazionaltasuna agertu zen, hau da, arrazionaltasunean

oinarritutako azalpen zientifikoa, eta ez erlijiosoa erabakiak hartzeko orduan.

Demokrazia kontzeptuak jatorri grekoa du eta gure ideologi libertarioa,

berdintasuna, justizia, solidaritatea etab. Grekoen parekoak dira.

Demokrazia grekoa isotomian datza, herritarren berdintasuna legearen

aurrean. Isotomia, berdintasuna kargu publikoetara sartzeko eta isegoria,

denen eskubidea hitz egitea asanbladan denen aurrean.

Atenaseko demokrazia eredu izan arren pentsalari grekoek ere baztertu zuten:

Platonek errefusatu egin zuen eta Aristotelesek beharrezko ikusten zuen

mugatzea.

Mende batzuk geroago, iraultza frantsesaren ostean demokrazia klasikoak

miretsi egiten ziren nahiz eta ez imitatu.

Argi dago nahiz eta demokrazia klasikoa ez den demokrazia modernoa

bezalakoa badaukala jatorri komun bat eta agian amaiera parekoa ere bai.

Instituzioetako barne dinamikak berdinak ziren hirietan. Asanbladek

errepresentazio berdinak zituzten ...

~ 52 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Demokrazia klasikoa zuzena zen, alderdi politiko egonkorrik gabea, eta herritar

guztiek beraien ekarpena asanbladatan egin ahal izatea suposatzen zuen. Hala

eta guztiz baztertuta geratzen ziren emakumeak, atzerritarrak eta esklaboak.

Sistema demokratikoak ingurune nazionaletan eboluzionatzeko iraultza

ingelesari (XVII) eta liberal burgesari itxaron behar izan zien.

2.1.2. Erdi Aro azpiko hiriak: demokraziaren bila milurte bateko

menpekotasun erlazioak

Demokrazia klasikoaren zikloak 500 urte iraun zuen. Mediterraneoan sortutako

askatasun antsietateak berriz, Kristo aurreko I-eraino. Erdi Aroan ezkutuan

iraungo du.

Germaniako inbasioak bateraezinak ziren demokraziarekin.

Mundu kristau mendebaldean gizonak ez ziren eskabluak baina hala eta guztiz

ez ziren libreak, jopuak baizik.

Dinamika ekonomikoak berriz ere feudalismoak merkantilismoaren hedapena

aurrera eramateko mugapena agerian utzi zuenean erabakiak era parte

hartzailean hartzeko etapa oso geldoa izan zen Erdi Aro azpiko hirietako

demokrazia mugapenetatik hasita, Holanda eta Ingalaterrako parlamentuetako

Estatuaren lehen formetaraino.

Independentzia deklarazioa Estatu Batuetan XVIII ean eta Iraultza frantsesa

1789an.

Nahiz eta Erdi Aroko parlamentu bat ere ez zen izan guztiz demokratikoa,

demokrazia errepresentatzailea Erdi Aroko tradizio parlamentariotik sortu zen,

ezinbestekoa dena prozesu demokratiko batean.

Espainia Kristauan entzute handia izango dute Gaztelako zein Aragoiko gorteek,

baina batez ere Kataluniakoek, non garai goiztiarretatik joera demokratikoak

eman ziren.

Bertan, erregearengandiko independientea izango zen botere legegile

bat ezartzen saiatu ziren: Liullen doktrina eta paktismoa, non bere

~ 53 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

filosofia politikoak herri subiranotasuna aipatzen duen, edo Eximenis,

XVI. mendean bertan munduko herrialde guztiak errepublika moduan

antolatuko zirela aurreikusi zuena. Ideia horiek Espainiako pentsaera

demokratikoan eragin handia izango zuten.

Gizakiak ez du etsitzen errepresio ezberdinen askapenean, eta behin eta berriz

askatasun, berdintasun eta justizia nahien atzetik zebilen askotan etendako

demokraziarako prozesuan.

Estatu modernoak eratzerakoan, sistema demokratikoentzat eten bat sortu

zen.

Autoritarismoak inspiratzen zuen estatu moderno hauen proiektu politikoak

leku gutxi uzten zion erakunde demokratikoen eratzeari, eta herritarren parte

hartzeari. Monarkia autoritarioak bi mendez luzatuko ziren, XVIII. mendean

iraultza demokratikoa garatzen hasiko zen arte.

Demokraziaren egituratzeko aurrerapen handi bat Spinozak eratu zuen.

Demokraziaren lehen hitzaldia zen, non esaten zuen gizataldea izango

dela boterearen indar konstitutiboa.

2.1.3. Ingalaterra iraultza demokratiko modernoen aitzindaria.

XVII. neko Iraultza Ingelesak behin betiko pausua ezarri zuen demokraziaren

aurrerapenean.

1640ko Ingalaterrara ailegatzean ezin daiteke saiakeretaz hitz egin, baizik eta

benetako iraultza batez.

Konfiguratu eta ideologikoki planifikatu gabeko iraultza izango da

(frantsesaren kontrakoa) eta Parlamentuaren eta eta dinastia

Estuardoren absolutismo errealaren arteko liskarrean planteatuko da.

Monarkien parean egotea lortu nahi zuten.

Botere legegile parlamentarioaren areagotzea bilatzen duen iraultzak pisu

politikoarekin gehiago eboluzionatzen du pisu sozialarekin baino.

Demokrazia baterako bideak ez zituen hainbat liskar ekiditu, hala nola, gerra

zibila, errege baten hilketa eta errepublika gogor baten ezarpena.

~ 54 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Nahiz eta botere errealaren mugapena izan, iraultzaren eta herritarren

partizipazioaren arrazoi gehiago badaude, hala nola, faktore erlijiosoak.

Geroago Niveladores deitutakoak. Hauek askatasunaren jarraitzaileak ziren eta

demokrazia klasikoan sortutako guztiarekin bukatu nahi zuten.

Bere garaian oso garrantzitsuak izan ziren bere askatasun eskaerengatik.

Baina beraien mugimenduak ez zuen alderdi politikorik errepresentatu

eta beraz oso gutxi iraun zuen.

Arazoak izan zituzten propietatearen banaketekin eta baita gobernua

martxan jartzeko mekanismoekin.

Iraultza ingelesak ere bere teorikoak izan zituen, hala nola, Locke, nork herria

mugitzeko animatzen zituen.

Iraultza honen azkenengo emaitzak oso positiboak izan ziren:

botere errealaren mugapena, monarkia konstituzionala, etab.

2.2. Aro Garaikideko demokrazia eta herritarren eskubideen eskaera

XVIII. mendearen amaieran, ilustrazioaren ideiekin, esan daiteke iraultzak

instituzionalizatu egin zirela, eta honek demokraziaren aurrerakuntzaren

prozesuan pausu garrantzitsu bat suposatu zuen.

2.2.1. Estatu Batuak: helburu bikoitzeko iraultza

Ipar Amerikako Estatu Batuetako iraultzak antzekotasun handiak izan zituen

aurrekoekin, adibidez, Ingalaterrakoarekin, eta baita Erroma eta Atenasko

prozesu demokratizatzaileekin ere.

Independentzia lortzeko Estatu Batuen iraultzan, Locke eta ilustratu

frantsesetan inspiratutako oinarri ideologikoak egon ziren.

Iraultza moderatua izan zen, jabe eta burgesena. Berdintasuna eta askatasuna

eskatzen zuten, baina jabego pribatuarekiko defentsarekin eta elkarbizitzaren

inguruko berrikuntza handirik gabe.

~ 55 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2.2.2. Betiko eta guztiontzako iraultza bat.

Frantziako Iraultzak ideologikoki planifikatutako paradigma bat eratu zuen, landua

eta modernoa.

Gizarteko sektore batzuek eskubide politikoak lortu zituzten, eta “askatasuna,

berdintasuna eta anaitasuna” deituriko printzipio hirukoitza ezarri zuten.

Beste lorpen garrantzitsu bat herritarren eskubideen erreklamazioa izan zen,

eskubide feudalen abolizioarekin batera. Hau, demokraziaren historiako

erreferentzi puntu bilakatu zen, eta baita honen ostean garatutako konstituzio

instituzionalentzako eredu ere.

1792an, monarkiaren abolizioarekin errepublikara pasatu ziren.

Aldaketa honen saiakera oso gogorra izan zen eta nahitaez prozesua moderatu

behar izan zuten.

2.2.3. Sistema demokratikoen konfigurazio geldoa gizarte industrial berrian

eta estatuko eredu politikoan.

Napoleonen porrotaren ondoren, eta baita aurretik ere, liberalismoan eta

nazionalismoan oinarritutako mugimendu iraultzaileak zabaldu ziren Europa

osoan.

Borroka, aurrerakuntza eta demokraziaren atzerapenez betetako garai luze bat

hasi zen, XIX. mende osoan zehar iraungo zuena.

XIX. mendearen erdialdean, Europako zati handi bat monarkia konstituzionalen

menpe bizi zen.

Espainian, saiakera demokratizatzailea 1868an eraman zen aurrera, Isabel II.a

tronutik kendu zutenean. Honen ostean eduki moderatuko konstituzio bat

onartu eta errepublika labur bat ezarri zen, barne arazo eta separatismoz josia.

Laister, Errestaurazioak monarkia konstituzional bat ekarri zuen, alderdi

kontserbadore eta liberalekin. Agintean txandakatu ziren mendearen amaieran

zehar.

~ 56 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Mugimendu liberal guztiek herritarren parte hartze aktiboaren garrantzia eta

beharra azpimarratzen zuten. Beren helburua ahalik eta askatasun eta

berdintasun maila altuena lortzea zen.

Industrializazioak bultzatuta hazi ziren erregimen demokratikoek, liberalismoko

printzipioetan oinarriturik, beren merkatua garatzea zuten helburu.

2.2.4. Tentsio demokratikoak XX. Mendean

XX. mendean, bi mundu gerren ondorioz tentsioak sortu ziren demokraziaren

inguruan

Mendearen lehen erdian faxismoa nagusitu zen demokrazia

deuseztatuz.

Bigarren erdian berriz, berdintasuna eta askatasunaren printzipioak

zabaldu ziren .

Mendebaldean, giza eskubideak langileen borrokari esker lortu dira belaunaldiz

belaunaldi pasatuz.

1992tik aurrera, mendebaldeko kultura kapitalistan korronte “libertaria” eta

“komunitariaren” arteko enfrentamendua sortu zen.

XX. Mendean emandako lorpen garrantzitsu bat emakumeen boto

eskubidearena izan zen.

Nahiz eta gaur egun normaltzat hartu, demokraziaren hasieratik emakumeak

sistematik baztertuta zeuden, herritarren parte hartzea gizonen zeregin bat bezala

hartzen baitzen.

Etapa luze honetan emakumeen eskubideen aldeko hainbat ahots entzun ziren,

besteak beste:

”Declaracion de los Derechos de la Mujer y de la Ciudadania (1771)”;

Olimpia de Gouges-ek idatzia.

“Vindicación de los derechos de la mujer (1792); Mary Wollstonecraft-

ek idatzia.

~ 57 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Langileen klaseak sufragio unibertsala lortu zuen, baina gizonezkoena bakarrik,

eta XX.mendean zehar emakumeen boto eskubidearen alde egindako presioak

mendearen amaieran eman zuen bere fruitua.

Emakumezkoen botu eskubidea lortu zuen lehen herrialdea Zeelanda Berria

izan zen, 1893an, eta jarraian Australia (1902).

Europan, ipar mendebaldeko herrialdeak izan ziren lehenak; Finlandia (1906),

Norvegia (1913), Danimarka eta Islandia (1915).

Espainian berriz, II.Errepublikarekin lortu zen, 1931n.

~ 58 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

3. Praktika: Lisboako Tratatua1- 2

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Lisboako Tratatuaren barruko elementuetatik asko

destakatzen du herritarrentzako irabazi politiko handiagoa eta hogeita zazpien

Europako instituzioen modernizazioa.

Beraien kompromezuen artean daude aldaketa klimatikoaren aurka ahalik eta gehien

egitea, eta energia politika. Lehen aldiz apartatu bat dago energien inguruan.

Tratuaren prioritate handienak dira askatasuna, justizia eta segurtasuna. Erabakiak

azkar eta garden hartzen dira horrela herritarrak ideia gehiago izango du hauen

aktuatzeko arrazoiez.

-Ondorioak: Tratatuak abantaila asko dakarzkie UE-ko herritarrei, zenbait arlotan eta

beraien prioritate nagusienak askatasuna, justizia eta segurtasuna dira, herritarren

gehien baloratzen dutena.

Balorazio pertsonala: Oso ondo iruditzen zaigu batez ere aldaketa klimatikoaren

aurkako neurriak hartzen eta baita energi berriztagarriaren inguruan eztabaidatzea.

Egia izanez gero diotena oso ondo dagoela uste dugu.

2- 4

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Komisioak dio gutxienez milioi bat herritar ados

badaude beraien ideiak edo proposamenak eraman ditzaketez Tratatua aplikatzeko.

Iniziatibaren modalitate zehatzak legislazio bidez erabakitzen dira.

-Ondorioak: Herritarrek zerbait proposatu nahi badute milioi batera ailegaztuz gero

beraien proposamena aurkezteko aukera izango dute Tratatuan.

Balorazio pertsonala: guztiz garrantzizkoa iruditzen zaigu herritarren iritziak kontutan

hartzea baina milioi bat baino gutxiako proposamenak ere kontutan hartzeko

eskubidea dute.

3- 1

~ 59 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Gaur egun UE-k bere partaideetatik 15

herrialderentzako arauak ditu.

Gero eta gehiago dira UE-.ren jarrera kolektibo bat nahi dutenak denoi afektatzen

dizkigun arazoei soluzioa aurkitzeko. Tratatuaren funtzezko arrazoiak 3 dira: erabakiak

hartzeko orduan eraginkortasun gehiago, demokrazia gehiago Parlamentu

Europarraren eta nazio parlamentuen protagonismoari esker eta kanpoko jarreran

koerentzia gehiago.

-Ondorioak: Europako Tratatua herritar guztioi afektatzen dizkigun arazoak

konpontzea duela helburu eta 15 herrialdeentzako arauak ditu gaur egun.

-Balorazio pertsonala: Erakunde garrantzitsu bat da eta ondo pentsatuta dago, izan

ere, gaur egun beharrezkoa da horrelako zerbait arazoei aurre egiteko denen artean.

4- 6

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: hemengo araua gehiengo kualifikatuen botazio

bidezkoa da. Erabakiak onartzen dira baiezko botoak %55 badira UE-ko herrialdeen

artean eta herritarren %65.

-Ondorioak: Bai herrialdeen ordezkariek zein herritarrek daukate boto eskubidea UE-n.

-Balorazio pertsonala: oso grrantzitsua da denen iritzia artesa kontutan, Denok aitugu

boto eskubidea, batez ere UE-n hartzen diren erabaki garrantzitsuetan.

5- 10

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Europako tratatuaren helburuetako bat da

ingurugiroaren hobetzea. Garapen iraunkorra sustatu nahi dute. Aldaketa klimatikoa

da gizarteak aurre egiteko duen erronka.

-Ondorioak: UE-k helburu bezala dauka ingurugiroa zaintzea eta aldaketa klimatikoari

soluzioak aurkitzea, behar beste garantís emanez guretzat hain garrantzitsu en gai

honi.

~ 60 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

-Balorazio pertsonala: Oso garrantzitsua iruditzen zait ingurugiroaren arlo hau,

gizakiarentzat guztiz funtsezkoa delako. Aldaketa klimatikoa biziko dugun errealitate

bat da eta ahal den neurrian soluzioak aurkitu behar dira.

6- 12

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: UE-k Europaren ahotsa altzatzen du munduaren

aurrean. Tratatuak titulo berdin batean batzen ditu kanpoko erlazioen indarrean

dauden xedapenak. Honela UE-ren indarra handitzen eszena internazionalean.

-Ondorioak: UE-k garantzi handia duela nazioartean eta Europaren ahotsa ozen

entzuten dutela mundu guztian.

-Balorazio pertsonala: Funtsezkoa da jendeak jakitea beraien herrialdeak norainoko

garantzia duen mundu mailan eta beraien iritzia kontutan hartzen den.

7- 13

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Lehenengo aldiz Lisboako tratatuak oinarri juridiko

bat ezarri du laguntza humanitariorako. Tratatuak dio txirotasunarekin bukatzea dela

helburuetariko bat. Eta premiazko finantziazio laguntzak behar dituztenean laguntzak

bizkortuko dira.

-Ondorioak: UE-k behartsuei ere laguntzea du helburu ahal den enurrian. Baita ahalik

eta laguntza gehien ematea edozein kasutan.

-Balorazio pertsonala: Gauzarik garrantzitsuenetarikoa da munduko pobrezia eta

honen aurrean zerbait egin behar dela argi dago. Ezin bestekoa ikusten dugu UE-k

honetan duen eginbeharra eta ahalik eta esfortzu gehien egin behar dela honekin

bukatzeko.

8- 15

~ 61 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Defentsak herrialde bakoitzaren eskuetan jarraitzen

du. Tratatuak dio herrialdeek beraien ahalmen zibilak eta militarrak EU-ren eskuetara

ipini ditzake behar izanez gero. Estatu batek nahi duenean parte hartu dezake

armagabetze, zein misio humanitarioetan.

-Ondorioak: Tratatuarekin ez da ejerzito berririk sortu beraz noizbait hauen beharra

izanez gero herrialdeko bakoitzeko ejerzitoak erabili beharko ziren, beti ere herrialde

horrek ekintzan parte hartu nahi baduen.

-Balorazio pertsonala: Garrantzitsua da jendeak jakitea ez dagoela ejerzito berririk, izan

ere azken finean ejerzitoen finantziazioa denon dirua da eta jende asko ez legote

honekin ados egongo. Gure ustetan badaude nahiko ejerzito oraindik bat gehiago

egiteko moduan. Beste gauza batzuek garantís handiagoa dute XX1. mendean.

9- 20

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: UE-ko tratatuetan beti moldatu izan dira existitzen

ziren testuak. Eta tratatu honekin ere prozedura berdina jarraitu da. Gainera badago 2

tratatuek irmatutako testu bat, non Lisboako tratatuko modifikazio denak

baterabiltzen disuena.

-Ondorioak: Tratatu berri guztietan modifikatzen dira testuak eta horrela tratatuz

tratatuz. Hori dela eta Lisboakoan ere modifikatu da. Horregaitik ez da erraza

irakurtzen.

-Balorazio pertsonala: Jende arruntak ez ditu gauza asko ulertzen tratuaren inguruan

eta nahiz eta irakurri gauza asko ez dira errez ulertzen eta beharrezkoa da jendeak

ulertzea zein den honen arrazoia. Eta UE-k zerbait egin beharko luke irakurmena

errazteko.

10- 21

~ 62 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

-Ideia nagusiak eta interesgarriak: Tratatua 2009ko abenduaren 1ean jarri zen

martxan. Martxan jarri baino lehen 27 herrialdeek beraien erabakiak sartu behar izan

zituzten barnean.

-Ondorioak: Orain dela bi urte jarri zen martxan eta 27 herrialdeen pentsamenduak

daude sartunda barnean.

--Balorazio pertsonala: lehenago jarri beharko zen martxan oso puntu garrantzitsuak

lantzen dituelako eta beharrezkoa zelako horrelako zerbait egotea.

~ 63 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

4.Praktika: Buda Exploto por verguenza

Talibanek hondatutako Buda estatuaren alboan, oraindik hainbat familia bizi

dira. Baktay, sei urteko ume Afganistar batek eskolara joan nahi du, bere auzoan bizi

den beste baten bezala, beti irakurtzen dabilena. Eskolarako bidean, ume batzuk

inguratu egiten dute, jolasaren bidez, gizarteko islarik bortitzena eta zakarrena

plazaratzen dute berarekin . Ume horiek Batkay lapidatzeko helburua daukate edo

Talibanek Budarekin egin zuten berdina egitea .Azkenean ihes egitea lortzen du eta

eskolara joaten da, hala ere, eskolan baztertu egiten dute, hezkuntza eskubidea

urratuz.

1. ¿ Has oido hablar de la destrucción de los Budas de Bayiman, en Afganistan?

Valora la acción taliban.

Ez nuen orain arte Afganistanen Buden destrukzioari buruz ezer ere entzun. Hala

ere, pelikula ikusi eta ezagutza gehiago eukinda Talibanen destrukzioak ez zaizkit ondo

iruditzen. Buda horien balioa kalkulaezina zen, V eta VI. Mendeetko irudiak ziren,

mundu mailan itzelezko balioa zeukatenak. Beraz, hauen destrukzioari ez diot zentzurik

ikusten. Islamaren kontra zeudela ardufiatzen zuten Talibanek, baina nire ustez

hainbat urte dituzten irudi hauek erlijio balioa baino, arte eta historia balioa daukate.

Horrez gain erlijio baten irudien destrukzioa tankeen eta bonbardaketen bidez

eginean, Talibanen radikalismoa ikusten da, bere zapalkuntza eta askatasun falta.

Balio ekonomikoak ikusita, esan dezakegu Buda horiek turismoan garrantzia izango

zutela eta horrela irabazi ekonomikoak ekarriko zituen herrialdearentzat, baina orain

balio hori jaitsi egin da gizakiaren erruz.

~ 64 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2. Situa Afganistan en el mapa. ¿Cual es su capital? ¿Cuáles son las ciudades más

importantes? ¿Con que paises limita?

Afganistango Errepublika Islamiarra

افغانس999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999999تان

Afganistan Erdialdeko Asian dagoen errepublika islamdarra da, Himalaia eta

Kaspiar Itsasoaren arteko eremuan kokatutakoa. Hiriburua Kabul da eta honako hiriak

200.000 biztanletik gora igarotzen dira: Kandahar, Mazar-e-Sharif, Herat eta Jalalabad.

Munduko herrialde pobreenetakoa da, are gehiago, azken urteotako gerrateen

ondorioz. Mendebaldean, Iran du mugakide; hegoaldean, Pakistan; iparraldean,

Turkmenistan, Uzbekistan eta Tadjikistan; eta ipar-ekialdean, Txina.

3. La actitudes y comportamientos infantiles son utilizados por la autora, para

mostrar la violencia y atraso de la sociedad en que viven. Señala los que más te han

impresionado.

Gehien harritu nauen eszenetako bat Batkay lapidatzeko daudenean izan da.

Aurpegia estali egiten diote eta begiko zulotxoetatik umeak harriekin ikusten dira bere

inguruen bueltaka. Nire ustez, eszena hori oso gogorra da, barruan itzelezko egonezina

sortzen duelako umeak Batkay lapidatzeko kapazak izango ziren pentsatzen.

Beste irudi bat Batkay eskolara joateko egiten duen ibilbidea eta ahaleginak da.

Lehenengo eta behin koadernoa erosterako egiten duen dena eta nola inork ez dizkion

arrautsak erosten eta gero zer nolako ibilbide egiten duen ibaia gurutzatuz eskolara

joateko. Bere egoera gurearekin konparatzerakoan, non eskola beharrezkoa eta

dohinizkoa den, benetan itzela dela uste dut.

~ 65 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

4. Toda la pelicula está llena de metaforas, señala las más importantes.

Adibidez, paperezko ontzia ibaitik bidaiatzen denean eskolaren norabidea

seinalatuz, “askatasunaren” edo “bizitza hobe baten” bidea bezala ulertzen da. Beste

adibide bat filmaren lehenengo eta azkenengo eszenak dira, non protagonistak bizi

diren kobazuloa eztanda egiten duen. Eszena honekin ulertarazi egiten gaituzte oso

zaila dela ume horien bizitzak aldatzea, bizitza hobe batentzako esperantza

desagertzen dela.

5. Compara la situación de un niño ante la violencia, en el mundo occidental y en la

película.

Filmean ikusi dugunez, umeek haien eguneroko bizitzetan biolentzia ikustera

ohituta daude. Horregatik daitekeena da ume horiek nagusiak izatean pertsona

bortitzak izatea. Mendebaldeko munduan ordea, biolentzia kondenatu egiten da, eta

txikitatik ume gehienak ulertzen dute biolentzia joera onartezina dela.

6. La pequeña Baktay, quiere ir a la escuela, un derecho que tienen todos los niños

en el mundo ¿qué obstaculos deberá superar?

Baktay eskolara joateko lehenik eta behin koaderno eta arkatz bat erosi behar

du, horretarako dirua behar du. Dirua lortzeko etxean aurkitutako gauzen trukeak

egiten ditu. Materiala lortu ostean, nesken eskola aurkitzeko erronka agertzen da, ume

bandaloen itxialditik ihes egin, mutilen eskolatik egotzia izan, ibaia jarraitu,.. Gainera

eskolara ailegatzean bertan integratzeko arazoak eduki zituen, eta behin integratuta

egonda irakasleak kaleratu egin zion.

7. El fanatismo de los adultos, es copiado por los niños ¿qué podemos hacer ante

esto?

Umeak talibanak imitatzen dutenean ikus dezakegu nolako eragina duten

helduek txikiengan. Horren irtenbide bakarra izango lirateke helduei ulertaraztea

umeen aurrean daukaten jokabideak kontrolatu beharko lituzketela.

~ 66 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

8. Cuando los niños dicen “nosotros somos talibanes”, ¿qué hacen? ¿Qué hechos y

qué frases, reflejan la sociedad adulta?

Haiek talibanak direla esatean, erakusten dute hierarkiak ezartzen dituztela,

talibanak besteak baino gehiago sentitzen direla. Eta horrelako esaldiak esaten

zituzten “Amerikarrak zarete hilko zaituztegu!” “Emakume bat ilea erakusteagatik

harrikatu egiten zaio ” “Ezpainak gorriz margotzea debekatuta dago”..

9. El fundamentalismo relijoso, anula el desarrollo humano y los derechos humanos.

¿cómo valoras la actitud de la joven cineasta?

Nire ustez zuzendariaren jarrera oso ausarta izan da, egoera salatzerako

orduan. Ez delako erraza gizarte baten kontra kritika zorrotz bat egitea eta mundu

osoari erakustea.

10. A lo largo de la pélicula, los adultos no aparecen, sin embargo, ¿cómo se nota su

presencia?

Pelikulan zehar helduen presentzia oso nabaria ez izan arren, umeen jarrerak

oso argi erakusten dute nolako gizartean bizi diren, zeintzuk dira haien ohiturak eta

nolako harremanak mantentzen dituzte besteekin.

11. ¿Cómo es la situación de la mujer en Afaganistán?

Afganistanen emakumeak oraindik ez dira nahi bezain lasai sentitzen burka

kentzeko.

Emakumeen egoera oso larria da. Oraindik ez dauzkate oinarrizko giza eskubideak.

Emakumeak gizonak baino gutxiago dira. Eta eskoletan filmean ikusi dugunez neskak

eta mutilak bananduta doaz.

12. Señala que hechos, reflejan en la película, la situacion de la mujer en Afganistán.

Adibidez mutilak eta neskak eskolara bananduta joatea, emakumeek burka

eramatea behartzea, emakumeek soilik etxeko zereginez eta seme-alaben heziketaz

arduratzea,

~ 67 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

13. El final es muy significativo “si no mueres no puedes ser libre” ¿qué le

queda a nuestra protagonista?

Ezer ez, erlijio askok diotenez, hil ondoren beste bizitza bat hasten da,

benetako bizitza, non dena zoragarria izango den, aske izango garen,.. baina ez dago

hori frogatzeko modurik. Horregatik ¿qué le queda a nuestra protagonista? Galdera

erantzuteko esango nuke ez zaiola ezer gertatzen, hiltzean zeuzkan gauza gutxi haiek

galtzen dituelako: bere familia, bere lagunak, bere etxea, azken finean.. bizitzeko

eskubidea.

14. Reflexiona ¿qué futuro les espera a estos niños?

Bere etorkizuna oso beltza ikusten dut, zortea izanez gero bizirik iraungo

dira, baina jasotako hezkuntzaren ondorioz oso pertsona estremistak bilakatuko dira,

giza eskubideak (emakumezkoak gehien bat) errespetatuko ez dituztena, aniztasuna

onartuko ez dutenak eta erlijioa esaten duenagatik jokatzen dutenak.

15. ¿Qué crees que quiere transmitir la película?

Nire ustez filmaren helburu printzipala budismoaren egoera salatzea da.

Mundua kontzientziarazi nahi du gertatzen hari diren astakeriaz, irtenbide bat bilatu

ahal izateko.

16. ¿Qué escenas te han parecido más duras?

Eszena gogorrenak nire ustez izan dira umeek neska harriekin erasoko

zutela zirudienean, eta eskolara ailegatzen denean ezarlekurik usten ez diotenean eta

irakasleak klasetik kanporatzen duenean.

17. Expresa tu opinión personal de la película ¿qué te ha impresionado más?

Orokorrean pelikula gustatu zait, nahiz eta lehenengo eta azkenengo

eszenak ez ditudan oso ondo ulertu. Gehiago gustatuko litzaidake zehaztasun

gehiagorekin amaiera kontatuko balute. Gehien ikaratu nauena izan da nolako eragina

daukaten helduek umeen jokabideetan.

18. ¿Qué otro título pondrías la película?

Los derechos humanos en evidencia.

~ 68 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

5.Praktika: Giza eskubideak1. SARRERA:

Gizakiaren eta ingurunearen arteko harremanetan, hiru faktore daudela esan

dezakegu: Gizabanakoa, ingurua eta gizarte-antolaketa.

Urteetan zehar eman den giza-garapena oso ezberdina izan da, lekuaren eta sasoiaren

arabera, baina horrez gain konplexua eta akaba ezina, gizakia existitzen den bitartean,

garapena egongo delako.

Gizarte antolaketari dagokionez, 3 mailetan egongo da sailkatuta:

1. Maila mugatuena, gizarte konkretu baten organizazioa hartzen duelako bere

baitan.

2. Egitura soziala, bertan gizarte barruko maila eta azpi-mailak desberdinak sartzen

dira. Horretaz gain, erlazio ekonomikoak, politikoak, juridikoak eta kulturalak

egitura honen barruan daude.

3. Maila hau konplexuena, historian zehar gizakiek elkarrekin izateaz gain, naturarekin

izan dituen harremanak sartzen dira; esklabutza, feudalismoa, energia, lana…

2. JATORRIA

2.1 Jatorriaren oinarri teorikoak

Giza eskubideen sustraietara joateko Frantzian kokatu behar gara XVIII.

mendeko bukaeran. Garai hartan Frantzian erregearen botere absolutuak eta

gizarte estamentalak agintzen zuen. Baina garai hartan herritik eman zen

iraultza intelektual eta burgesaren ondorioz, erregimen demokratikoaren eta

giza eskubideen lehen oinarriak ezarri ziren.

2.2 A.E.B. independentzia eta Frantziako Iraultza

Frantziako Iraultzaren ideiak Amerikar kolonietatik zabaldu zen eta horrela

independiente aldarrikatu ziren. Bitartean Frantzian 1789an lehenengo Giza

eskubideak idatzi ziren, 17 artikulutan.

2.3 Adierazpen Unibertsala

~ 69 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Lehenengo eta Bigarren Mundu Gerrako hondamendien ostean 1945ean

Nazio Batuen erakundea sortu zen eta 1948an Asanblada Orokorrak 30

artikulutan Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak idatzi zituen, 3

zutabeetan oinarrituta

Giza gorputzaren askatasuna: torturaren eta esklabotasunaren

debekua edo diskriminazioaren kondena.

Espirituaren askatasuna: adierazpen eta pentsamendu askatasuna,

berdintasuna, hezkuntza eskubidea….

Legearen aurrean berdintasuna.

3. ESPAINIAKO PROZESU KONSTITUZIOGILEA

3.1 Cadizeko gorteak eta 1812ko konstituzioa

1812an Espainian eman zen Independentzia gerra eta erregearen ausentzia

zela eta, idei erreformista berriak hasi ziren, horrela 1812an, La Pepa izena

zeramatzan Espainiako Lehenengo konstituzioa idazti zen, lege hauek

erregearen boterea jaitsi eta nazio soberanotasuna aldarrikatzen zuen.

3.2 Ezegonkortasunaren garai luzea.

Hala ere, garai hartatik aurrera Espainiak hainbat botere eta sistema aldaketa

jasan ditu, horretaz gain tentsio handiak izan dira liberalen eta absolutisten

artean.

4. 1978.URTEKO KONSTITUZIOA

Espainiako gaur egungo konstituzioa 1978.urtean idatzi zen.Garai hartan

180ºko aldaketa bat suposatu zuen, 40 urte iraun zuen diktaduraren ostean.

Gorteetan aprobatu zen eta alderdi politiko guztien onetsia zuen. Bertan, giza

eskubideak, herri demokratiko baten izaera eta autonomia politikoa

aldarrikatzen zen , beste gauza askoren artean.

5. ESPAINIAREN ANTOLAKETA:

5.1 Autonomia Erkidegoak

5.2 Diputazioak eta Probintziak

5.3 Udalak eta Herriak

~ 70 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

6. EUROPAR BATASUNEKO FORMAZIOA ETA ARAUAK

Nahiz eta Europa bere dimentsio fisikoengatik ez egon lehenengo postuan, postu hau dauka gainerako faktoreetan

-historia--monumetotan-linguistikoan-kulturalean- etab.

Europa klimen, paisaien, herrien eta kulturen gurutzagune puntua izan da eta da.Europak orain dela hogeitabost mende baino lehenagotik zuzendu ditu ideaiak eta baita humanitatearen zati handi baten patua ere.Errore eta asmakuntza askorekin baina Europak historiaren zati handi bat protagonizatu du eta beraien idealak eta bizi erak zabaldu zituzten gainontzeko munduko lekuetan.

Baina XX. Mendeko erdialdeko gertaerarik garrantzitsuena Europar Batasunaren sorrera izan zen. Bigarren gerra mundialaren ostean gobernu europarrak kontzientziatu ziren gerrek destrukzioa bakarrik dakartela eta segitu beharreko politika batasunean eta kolaborazioan oinarritu behar dela.Eta Nizako Europar kontseiluan historian lehen aldiz aprobatu zen Europar Batasuneko oinarrizko eskubideen eskutitza.

7. IZAERA SUPRAZIONAL ETA INTERNAZIONALEKO ORGANISMOAK

Herrialdeen arteko elkarbanaketa komertizlak, informatikoak eta erlazio interpertsonalak bi gai sortzen ditu: printzipio, lege eta arau batzuen existentzia eta aldi berean hauek betetzeaz arduratuko diren organismo internazionalak.Erlazioak intentsifikatzen diren heinean eskubide internazionalen eta betearazten duten organismoen betebeharrak handitzen dira eta ondorioz Estatuen subiranotasuna egunez egun limitatuagoa izango da.

~ 71 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

6. PRAKTIKA: Giza eskubideen adierazpen unibertsala

a) UNICEF: Haurren Eskubideak. Ezinbesteko hamabi arau haurtzaro

zoriontsua izateko (2010).

Haurren eskubideen aldarrikapena 1959ko azaroaren 20an Nazio Batuen

Erakundearen Batzar Nagusiak egin zuen eskubide unibertsalak finkatuz. Jaiotzeagatik

bakarrik haur eta nerabe guztiek dituzten eskubideak dira, utziezinak, berezkoak eta

haurtzaro on bat izateko nahitaezkoak.

Horregatik, 12 eskubide hauek guztiak garrantzitsuak eta beharrezkoak direla

uste dugu, eta gizarteak, gobernuak eta erakunde desberdinek hauek betetzen direla

egiaztatu beharko lukete.

Hala ere, gaia hausnartu ondoren honako 5 eskubide hauek eukeratu ditugu

guretzat garrantzitsuenak edo oinarrizkoenak direnak hain zuzen ere.

- Familia izateko eskubidea: Hasierako testuak esaten duen bezala, haurra ez

dago heldua bezain garatua, izaera ezegonkorragoa du eta bizitzarako

beharrezko ezagutza asko eskuratu behar ditu oraindik. Helduek dute haurrak

babesteko betebeharra, bai eta haurrari pertsona den aldetik hazten

laguntzekoa ere.

Horregatik, familia ezinbestekoa dela uste dugu, hau da, haurrak jakin behar du

beti izango duela norbait ondoan bere beharrak (fisikoak, afektiboak) asetzeko.

- Osasunerako eskubidea: Ukaezina da osasuna bizi kalitate on bat izateko

derrigorrezko faktorea dela, izan ere, beste gauza asko izan arren ezingo

genuke horietaz gozatu osasunak lagundu ezean.

Horregatik, funtsezkoa iruditzen zaigu munduko pertsona guztiek osasunerako

(fisiko, mentala) eskubidea izatea beraien maila ekonomikoa eta soziala

edozein dela ere.

~ 72 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

- Gerra garaian babesa: Lehen esan bezala haurrak dira gizarteko pertsonarik

ahulenak, bai fisikoki guztiz garatu gabe daudelako eta baita bizitzari aurre

egiteko ezagutzak falta zaizkielako ere. Beraz, beti izan beharko lukete

gizartearen babesa, are gehiago gerra garaian, oso garai latzak baitira eta

arriskua ere areagotu egiten da.

Gerran, guztiei eragiten dien egoera dramatikoak sortzen dira. Izan ere, haur

askok gurasoak edota beste familiako kide batzuk galtzen dituzte, eta babesa

izan behar dute egoera horietan bakarrik eta atentziorik gabe geratu ez

daitezen.

- Abusuen aurka babesa: Lehenago esan dudan bezala haurrak bizitzan egon

daitezkeen arrisku guztietatik babestuta egon behar dira, eta honen barruan

sartzen da erasoen kontua ere. Azken aldian igo egin da mota guztietako

erasoak (sexualak, berdinen artekoa …) jasan dituzten haurren kopurua eta hori

ekiditeko neurri zorrotzak hartu behar direla uste dugu. Izan ere, ez dugu

ahaztu behar helburua haurren segurtasuna bermatzea dela.

Hezkuntzarako eskubidea: Hezkuntzak guztiontzako eskuragarri egon behar duela

uste dugu, bai herrialde garatuetan, azpigaratuetan eta garatzeko bidean daudenetan

ere. Azken finean haurraren garapen osoa bermatzeko ezinbestekoa dira eskola, eta

baita familia ere, eta ez zaigu justua iruditzen inor eskubide hori gabe geratzea

arrazoiak edozein direla ere (ekonomikoak, familia gatazkatsuak …).

b) Umearen eskubideei buruzko konbentzioa (1989)

I. 24. Artikulua: Osasuna eta zerbitzu fisikoak.

II. 37. Artikulua: Tortura eta askatasun-gabetzea.

III. 5. Artikulua: Gurasoen gidaritza eta orientazioa eta 31. Artikulua: Aisia, jolasa eta kultur

jarduerak.

~ 73 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

IV. 23. Artikulua: Ume ezinduak.

V. 9. Artikulua: Gurasoen banatzea.

VI. 19. Artikulua: Tratu txarren aurkako babesa.

VII. 3. Artikulua: Umearen interesak lehentasuna dauka.

VIII. 12. Artikulua: Umearen iritzia, 13. Artikulua: Adierazpen-askatasuna eta 14. Artikulua:

Pentsamendu-kontzientzia eta erlijio-askatasuna.

IX. Artikulua: Umearen definizioa, 2. Artikulua: Diskriminaziorik ez eta 5. Artikulua:

Gurasoen gidaritza eta orientazioa.

X. 31. Artikulua: Aisia, jolasa eta kultur jarduerak.

XI. Artikulua: Umearen interesak lehentasuna dauka eta 31. Artikulua: Aisia, jolasa eta

kultur jarduerak.

XII. 27. Artikulua: Bizi-maila.

XIII. 12. Artikulua: Umearen iritzia eta 13. Artikulua: Adierazpen-askatasuna.

XIV. 18. Artikulua: Gurasoen erantzukizuna.

XV. Artikulua: Diskriminaziorik ez.

XVI. Artikulua: Eskubideen aplikazioa, 27. Artikulua: Bizi-maila eta 32. Artikulua: Adin

txikikoen lana.

XVII. Artikulua: Eskubideen aplikazioa, 8. Artikulua: Identitatea gordetzea eta 20. Artikulua:

Bere famili girotik aldenduta dauden umeen babesa.

XVIII. 32. Artikulua: Adin txikikoen lana, 31. Artikulua: Aisia, jolasa eta kultur jarduerak. Eta

27. Artikulua: Bizi-maila.

~ 74 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

7.Praktika: Bizikidetza

7.1 Unitate Didaktikoa

EGOERAREN AZTERKETAUnitate didaktiko honetan, Inguruaren ezaguerarako 2 asteetan zehar egiteko

jarduerak prestatu ditugu, Lehen hezkuntzako 3. Ziklorako, 6. mailarako hain zuzen

ere. unitate didaktikoa egiteko planteaturiko gaia “konfliktoen ebazpena” izan da.

Lehen Hezkuntza etapa zabala den heinean (6-12urte) eta ziklo bakoitzak bere

zeregina duenez hezkuntza prozesuan, hauen arteko eta beste etapekiko loturak

zainduaz curriculum eskaintza koherente, bateratu eta egokia eskaintzeko asmotan

sortu dugu unitate didaktiko hau.

Ezaugarri nagusiak:

Gaitasunen garapenean oinarritua

Ikaskuntza esanguratsua eskaintzen duena eta ikasle aktiboaren bila dabilena

Haurraren etengabeko motibazioa bultzatzen duena

Aniztasuna errespetatzen duena

Balioen eta jarreren hezkuntzarekin konprometitua

Herrialde guztietako erreferentziak jasotzen dituena

Jatorriz euskaldun nahiz erdaldun diren haurrak euskaraz eta curriculum

bateratuan hezteko proposamena

Hezkuntza asmoak argi eta zuzen azaltzen dituena

Edukiak lantzeko era askotako euskarriak integratzen dituen

Giza eskubideak, harremanak eta Bake Hezkuntza

~ 75 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Ikuspegi eraikitzailea

Eskola txiki honi dagokionez Bilboko hirian kokatuta dago, Deustuko auzoan.

Inguru honetan populazio-tasa ertaina da eta maila sozioekonomikoa eta kulturala ere.

Etorkin asko dagoenez, kalean, gaztelania da gehien erabiltzen den hizkuntza baina

euskara ere entzutea posible da.

Nahiz eta auzoan etorkin ugari egon, eskolak eskaintzen duen hizkuntza eredua

D izanik, ikasleriaren gehiengoa euskalduna da.

Deustuko Eskola publikoa da. Haur Hezkuntza eta Lehen Hezkuntza eskaintzen

ditu, hizkuntza-eredu bakarrean, hain zuzen D ereduan.

Ikastetxean Haur Hezkuntzan 43 ikasle daude guztira eta Lehen Hezkuntzan berriz 132.

Ikastetxean bederatzi maisu-maistra, tutore, idazkaria, zuzendaria, aholkularia,

atezaina eta garbitzailea hari dira lanean eta horrez gain, psikomotrizitatea/hezkuntza

fisikoa, ingelesa eta musika lantzeko irakasle espezializatuak daude.

Ikastetxea osatzen dugun guztiok zenbait proiektu garatzen ari gara: hala nola,

“Agenda 21” (Nazio Batuek garapen iraunkorra eusteko sortutako programa),

Elkarbizitza proiektua, eta eskola orduz kanpoko jarduerak (Guraso Elkarteak

antolatua).

Lehen Hezkuntzan ikasmaila bakoitzeko talde bakarra egonda, unitate didaktiko

hau, LHko 3.zikloko 6. Mailako ikasgelarentzako prestatuta dago.

Taldea 23 ikaslez osatuta dago eta 23 ikasle horietatik bat etorkina da. Baina Haur

Hezkuntzatik dago gure eskolan eta jada euskara menperatzen du.

Horrez gain Ikasgela honetan arreta defizita diagnostikatua duen ikasle bat

dago. Baina ume horrek beste ikasleen erritmo berbera mantentzen du ikasgelan

bertan berari laguntzeko pertsona espezializatu bat dagoelako.

~ 76 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Gaitasunak1. IKASTEN IKASTEKO GAITASUNA

Ikasleak ikasten ikas dezan, norberaren gaitasunen eta jakintzen jabetza, kudeaketa

eta kontrola izan behar du, bere burua pertsona trebe eta eraginkortzat hartuz;

orobat, ikasleak pentsamendu estrategikoa izan behar du, lankidetzan jarduteko

ahalmena eta bere burua ebaluatzekoa; eta lan intelektuala egiteko teknikak eskuratu

behar ditu. Hori guztia ikasketa-esperientzia kontziente eta atseginen bidez garatzen

da, bai banaka, bai taldean.

2. GIZARTERAKO ETA HERRITARTASUNERAKO GAITASUNA

Gaitasun honek aukera emango dio ikasleari zer gizarte-errealitate bizi duen ulertzeko,

lankidetza-jarduerak egiteko, bizikidetza lantzeko, eta herritartasun demokratikoa

gizarte plural batean erabiltzeko. Halaber, gizartea hobetzen laguntzeko konpromisoa

hartzeko aukera emango dio. Gaitasun honek askotariko jakintzak eta trebetasun

konplexuak biltzen ditu, beharrezkoak direnak ikasleak gizartean parte har dezan,

erabakiak har ditzan, egoera jakinetan nola jokatu hauta dezan eta egindako hautuen

ardura har dezan.

3. KULTURA HUMANISTIKO ETA ARTISTIKORAKO GAITASUNA

Giza eta arte-kulturarako gaitasunak berekin dakar kultura- eta arte-adierazpenak

ezagutzeko, ulertzeko, balioesteko eta ikuspegi kritikoz baloratzeko gaitasuna. Ikasleak

gozatzeko eta bere burua aberasteko erabili behar ditu adierazpen horiek, eta herrien

ondare-elementutzat jo. Gaitasun honek kultura artekotasunaren ikuspegia hartuko

du, eta lehentasuna emango dio euskal kulturaren arte- eta kultura-adierazpenei. Hau

ulertuko da euskal kulturatzat: oinordetzan jasotako kultura jatorrizkoaren, euskal

kulturak propiotzat hartu dituen kulturen eta egungo euskal herritarren kulturaren

emaitza.

4. NORBERAREN AUTONOMIARAKO ETA EKIMENERAKO GAITASUNA

Gaitasun honek eskatzen du, alde batetik, elkarrekin lotutako zenbait balio eta jarrera

pertsonalen kontzientzia izatea eta horiek aplikatzea. Hona balio eta jarrerok: ardura;

irmotasuna; nork bere burua ezagutzea eta auto-estimua izatea; sormena; autokritika;

~ 77 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

kontrol emozionala; hautatzeko, arriskuak kalkulatzeko eta arazoei aurre egiteko

ahalmena izatea; eta berehala asebetetzeko premia atzeratzeko, akatsetatik ikasteko

eta arriskuak hartzeko ahalmena izatea.

Helburuak Egoera edo arazoei konponbidean emateko dauden aukerak identifikatu eta

hauetaz baliatzea. (1)

Erantzukizun eta konpromiso pertsonala izatea (1) Adierazpen- askatasuna,

kultura aniztasunerako eskubidea eta kulturen arteko elkarrizketa balioestea.

(2)

Lankidetzarako trebetasunak izan eta gainerako pertsonen ekarpenak

balioesteak duen garrantziaz jabetzea. (2)

Egungo gizartearen aniztasuna eta bilakaera ezaugarriak ulertzea, eta sistema

demokratikoaren ezaugarri eta balioak jakitea (3)

Gainerako pertsonen lekuan jartzeko gai izatea eta solaskidearen ikuspuntua

ulertzea nahiz eta norberarenarekin bat ez etorri. (3)

Pertsonen arteko diferentziak balioetsi eta guztiek eskubide berdinak dituztela

onartzea. (3)

Gatazkak konpontzeko gizarte trebetasunak erabiltzea. (3)

Lankidetza eta asertibitatea lantzea . (4)

o Autokritika eta auto-estima lantzea.(4)

Edukiak

Kontzeptuak Prozedurak Jarrerak

Oinarrizko denbora-

unitateak: urtea eta

mendea; denborazko

erreferentziak (k.a

eta k.o)

Gizarteko tirabirak

Itxurazko zenbait

gatazkaren analisia,

horien jatorria

aurkitzeko.

Eguneroko hainbat

jarduera zuzentzen

Pertsonen artean sor

daitezkeen gatazken

aurrean irtenbideak

aurkitzeko interesa

izatea

Inguruan ditugun

~ 78 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

eta horiek

konpontzeko modu

demokratikoak:

elkarrizketa eta

adostasuna

Giza antolaketa:

familia, eskola,

taldeak, …

Pertsona, gizarteko

kide

dituzten arauak

aztertzea eta horiei

buruzko informazioa

biltzea (jolasak,

zerbitzuen erabilera,

…)

Taldeka egingo diren

hainbat jarduera

planifikatzeko

arauak.

Kulturen arteko

komunikazio-

trebetasunak

Eskubideen,

erantzukizunen eta

betebeharren arteko

erlazioa ezagutu

pertsonen (lagunak,

senideak, irakasleak,

…) ideiekiko eta

iritziekiko errespetua

erakustea.

Gelakideen ideiak eta

proposamenak

baloratzea eta

errespetua erakustea

Taldeko lanean,

erantzukizuna eta

lankidetza izatea

Pertsonen arteko

lankidetza

harremanak eta

enpatia.

Eguneroko bizitzako

arazoak konpontzea:

erabakiak hartzea

MetodologiaPertsonan arteko bizitza sortzen diren arazoak identifikatu eta saihesteko adostu diren

arauak aztertuko dira. Arauen betebeharra zein den, eta arauak nola idazten diren

ikasiko dira. Horrela ikasgelako eguneroko zenbait jardueraren inguruko araudia idatziz

ikasleen arteko gatazkak ekidingo dira, edo sortuz gero, horien zergatik ezagutzeko

aukera hobea izango da

Astelehena Asteartea Asteazkena Osteguna Ostirala Larunbata

Igandea

1 2 3

4 5 6 7 8 9 10

~ 79 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

11 12 13 14 15 16 1718 Oporrak 19

Oporrak20 Oporrak 21

Oporrak 22 Oporrak

23 24

25 Oporrak 26 Oporrak

27 Oporrak 28 Oporrak

29 Oporrak

30

Jarduerak

Atelehena 2011/04/04

Izena Aurreiritziak

Helburuak: -Ikasleen aurrezagutzetatik abiatu ikaslearen motibazioa lortzeko eta gaiari sarrera emateko asmoz- Ikasleen ezagutza eta jarrerak zeintzuk diren aztertu eta ezagutu

Taldekatzea :Klase osoa Iraupena: saio osoa

Baliabideak: Testuliburua

Azalpena

Saio hasteko gaiari buruko ideiak galdetuko zaie ikasleei. Honakoak izango dira

galderak:

- Zer da gizartea?

- Zer da arau bat?

- Zuek etxean ba al dituzue arauak?

- Gizartean ba al daude araurik?

- Nork jartzen ditu arauek horiek?

- Adoz al zaudete arau horiekin? Zergatik?

-Ze gatazka ematen dira guru gizartean? Adibideak eman.

Honetaz gai hurrengo egunerako egunkaritik ateratako gizarte gatazka bat klasera

ekartzea eskatuko zaie.

Asteartea 2011/04/05

~ 80 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Izena: jarduera antolatzeko arauak

Helburuak: arauak zertarako diren eta horiekin ados dauden edo ez hausnartzea.

Taldekatzea: talde txikiak (4-5 pertsona

gehienez)

Iraupena: saioa osoaren iraupena

Baliabideak: fitxak eta ariketak egiteko arkatzak

azalpena:

Edozein gizartetan partaideen arteko hainbat arazo izaten dira. Arazo horiek ekiditeko edo

leuntzeko, irtenbideak bilatzen dira, eta irtenbideetako bat denon artean adostutako arauak

ezartzea da.

Ondorengo irudietan liburutegi bateko jardueren araudia ikusiko duzue. Irakurri eta egin

ariketak.

1. Erantzun galdera hauek:

Zure ustez, arautu egin behar dira liburutegiko jarduerak? Zergatik?

Ados zaudete proposatzen diren arauekin? Zeinekin bai, eta zeinekin ez?

Iritzi berekoak dira zuen ikaskideak?

Beste arauren bat gehituko zenukete?

Nola jakin dezakegu arauak errespetatzen diren?

~ 81 ~

LIBURUTEGIAN LAN EGITEKO LIBURUTEGIA EZ DA JANGELA ISILLIK EGON BEHAR DA

LIBURUAK TOPATZEKO TALDEKA LAN EGIN BEHAR UTZI BESTEEI ESKATU LAGUNTZA BADUZUE IRAKURTZEN LIBURUZAINARI LIBURUZAINARI ADIERAZI

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2. Galderei erantzun ondoren aipatu irtenbideak arauak errespetatzen ez diren

kasuetarako, eta eztabaidatu denon artean horietaz.

Izena: Zer gertatzen da gizartean?

Helburua: Pertsonen artean sortzen diren gatazken gaineko kontzientzia hartzea, analizatzea

eta horiei buruzko hausnarketa egitea.

Taldekatzea: Ariketa banaka egin, eta

gero beste ikaskideekin komunean jarri.

Iraupena: saioaren iraupen osoa

baliabideak Aldizkariak, egunkariak, guraizeak, kola, galderak agertzen diren fitxak eta

arkatzak.

Azalpena

Gizartea geuk eta inguruan ditugun pertsonek osatzen dugu. Guztiok ez gara berdinak eta

sarritan, iritzi, gustu eta ideia desberdinak izaten ditugu. Desberdintasun horiek askotan

pertsonen arteko arazo edo gatazkak sorrarazten dituzte.

Irakurri egunkari eta aldizkarietatik jasotako albisteak, eta erantzun galdera hauei:

Egin irakurri dituzuen artikuluetako gatazken zerrenda. Gehitu horiei entzun edo irakurri

dituzuen batzuk. Aztertu albisteak banan- banan eta azaldu zergatik sortzen diren arazo

horiek.

Ziur noizbait lagunen batekin arazoren bat izan duzuela. Zer gertatu da kasu horietan?

Zergatik sortu da gatazka? Idatzi guztia koadernoan.

Zer gertatzen da lagun batekin haserretzen zaretenean? Nola jokatzen duzue? Zer egin

beharko zenukete adiskidetzeko?

Osteguna 2011/04/07

Izena: adostasunaren bila

~ 82 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Helburuak: Nork bere jokabideez eta inguruko pertsonen jokabideez gogoeta egitea. Baita

hainbat egoeratan hartzen dituzten jarrerez ere.

Taldekatzea: Lehenengo ariketa banaka, nahiz

eta gero taldean komentatu. Bigarrena berriz

talde handian.

Iraupena: bi saio osoen iraupena

Baliabideak: Fitxak, eta pankartak egiteko boligrafoak, errotulkiak, artaziak kola eta

aldizkariak behar izanez gero argazkiak hartzeko.

Azalpena:

Askotan, gai baten inguruko kontrako iritziak izaten ditugu. Hala ere, besteen iritziak eta

gustuak beti errespetatu behar ditugu. Are gehiago, elkarrekin zerbait egin nahi badugu.

Taldeko lanak egiten dituzuenean, erabakiak guztion artean hartu behar dituzue.

Batzuetan, hartutako erabakia bat etorriko da norberak pentsatzen duenarekin, baina beste

batzuetan ez.

Elkarrizketaren bidez, kontrako iritziak izan arren, ados jartzea lortu ahal duzue.

Taldean lan egiten duzuenean, zeuk nahi duzuna egiten duzu beti? Entzuten dituzu lagunen

iritziak? Eta lagunek zureak? Nola konpontzen dituzue elkarren arteko desadostasunak?

Komentatu erantzunak ikaskideekin.

Duela gutxi, egunkari batean jasotako albisteak honela zioen: Espainiako estatuko

500.000 haur baino gehiagok jasotzen dituzte tratu txarrak.

Adostu denon artean haurrei tratu txarrik ez emateko politikoei eman beharreko gomendioak.

Horretarako, egin gomendioen zerrenda, eta ondoren, bozkatu gomendioak banan- banan

denon artean. Erabili aho bateko adostasuna duten gomendioak pankartak egiteko. Ondore,

apaindu ikasgela edo eskola pankarta horiekin.

Ostirala 2011/04/08

Izena. Adostasunaren bila

~ 83 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Helburuak:

ekintzan parte hartzea, ondo pasatzeko eta ekintzarekin ikasteko

ekintza burutuz arauez ohartzea elkarren artean errespetuzko bizikidetza bat

eraikitzeko.

Taldekatzea:

Binaka

Talde osoa

Talde txikietan

Iraupena: 30 minutu

Baliabideak:

Zotzak

Azalpena:

Adostasunaren bila: gizakiok hainbat jarduera egiten ditugu bizitzan zehar: korrika egin,

jolastu, irakurri, jan, … horretarako, antolatu egiten gara, eta beharrezkoa denean, jarduera

horiek arautu egiten ditugu. Esate baterako: kiroletarako arauak ezartzen ditugu, txangoren

bat egin gura dugunean, antolatu egiten gara, ibilgailuentzako trafiko- arauak jartzen ditugu,

eta abra. Arauak betetzen ez badira, arazoak sor daitezke.

Hemen duzue arauen beharraz aritzeko aukera. Jolasten garenean, ados jartzen gara?

Lagunekin egin dezakezuen joko erraza aurkezten dizuegu jarraian. Zotzak eta jolasteko gogoa

baino ez dituzue behar.

Ikasi jolasa, eta jolastu lagunekin. Hasteko, hiru zotzeko bi multzo egin behar dituzu.

Txandaka, zotz guztiak jaso eta arau batzuk bete beharko dituzue:

Jolasaren arauak:

- Bi jokalari hartuko dute parte.

- Jokalari bakoitzak, zotza jaso behar duenean, bi aukera ditu

Zotz bakarra jasotzea, multzo batekoa zein bestekoa

Bi zotz jasotzea. Kasu horretan, multzo bakoitzetik zotz bat jasoko du

- Azkeneko zotza jasotzen duen jokalariak galtzen du

Elkartu ikasgelako lagunekin, eta egin jarduera hauek:

- Jolasari arauak aldatu edo gehitu egin beharko litzaizkioke? Zein? Erabaki guztion

artean

- Elkartu talde txikitan eta asmatu zotzekin egin daitekeen beste jokoren bat. Idatzi joko

~ 84 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

horren arauak, eta jolastu.

Astelehena 2011/04/11

Izena: antolatu egiten gara

Helburuak

arauak ikastea, errespetuz elkarbizitza hobeago bat izateko

lotsa kentzea,aurrerantzean pertsonen aurrean hitz egiten jakiteko.

Taldekatzea : talde osoa Iraupena: saioaren iraupen osoa

Baliabideak:

Giza baliabideak: irakasleak, orientatzaileak, zuzendaria, sukaldariak, …

Azalpena:

Finkatzen diren arauek gizartea antolatzen eta elkar hobeto ezagutzen laguntzen digute.

Zenbait egoeratan ez dago arauak finkatu beharrik, patioan zuen kasa jolastea erabakitzen

duzuenean, adibidez. Bestalde, arauak jakinarazteko hainbat modu erabiltzen dira: ikurrak,

seinaleak, idatziak, …

Egoera bakoitzean guztiontzat mesedegarri diren arauak erabakitzea da garrantzitsuena.

Horiek finkatzeko modurik onena elkarrizketaren bidez adostasuna bilatzea izango litzateke.

Horrela, alde guztien arteko akordioa lortuko zenukete.

Zein da eskolako ikasle eta irakasleak ikasgelako araudiaren inguruan duten iritzia? Galdera

horren erantzuna unitate honetan egin behar duzuen proiekturako baliagarria egingo zaizue.

Informazioa eskolako ikasleak eta irakasleak elkarrizketatuz jasoko duzue.

Informazioa lortzeko orduan, honako puntu hauek kontuan izan:

- prestatu denon artean elkarrizketa egiteko galdetegia.

- Aukeratu nor elkarrizketatu: sukaldariak, zuzendaria, orientatzailea, irakasleak,

garbitzaileak, ….

- Jaso elkarrizketaren emaitzak tauletan eta atera ondorioak denon artean

1. Jarduera: “Los chicos del coro” pelikula ikusi

~ 85 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Helburuak:

- Beste eskola ereduak eta arauak

ezagutu

- Gatazkak konpontzeko adibideak

ikusi

Denboraketa: 105 minutu

Baliabideak: DVD aparagailua

Los Chicos del coro pelikula

Taldekatzea: Talde osoa Lekua: Bideo gela

Azalpena:

6. eguneko saio hau 40 minutu luzatuko dugu, pelikula osoa ikusteko. Saioa

osoan zehar pelikula ikusiko dugu eta bukatzerakoan azkenengo 5- minututan

ikasleak bere iritzia emango dute.

Asteartea. 2011/04/12

Osteguna: 2011/04/ 14

1. jarduera

Izena: gizartean sortzen diren gatazkak

Helburuak:

Zer:

autonomia lantzea,Arazo edo zailtasunei aurre eginez akatsetatik ikasi eta

nork bere burua ebaluatzeko

hiztegia lantzea, etorkizunean testuak idazterakoan jariotasunez eta

erraztasunez burutzeko.

Taldekatzea:

talde txikietan

Talde osoa

Iraupena: 20 minutu

Baliabideak: testu liburua

Azalpena:

~ 86 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Pertsonen arteko gatazkak gizakia lurrean dagoenetik existitzen dira. Janarien eskasia, lurralde

onenak lortu nahia, arrazismoa eta erlijioaren inguruko jarrerak izan dira gatazken

arrazoietako batzuk. Guduek urteetako eragina izaten dute bizimoduan. Euskal Herrian,

esaterako, gerra zibilak heriotza asko eragin zituen eta askok ihes egin behar izan zuen.

Gaur egun, bai euskal herrian bai beste herrialde batzuetan, heriotza asko izaten dira hainbat

arrazoirengatik. Biana zein dira gatazken arrazoiak?

Batzuetan oso zaila da galdera horri erantzutea. Hala ere, gatazken arrazoia ongi ezagutzea

ezinbestekoa da irtenbideak aurkitu ahal izateko. Hainbat gatazkaren arrazoia identifikatzen

saiatuko gara jarraian.

- Zein arazo ageri dira artikuluan?

- Zein dira arazoen sartuta daudenak? Zuen ustez, nork dauka arrazoia?

- Zein irtenbide proposatuko zenukete?

- Gertatu da antzekorik zuen herrian? Bilatu informazioa arazo horiei buruz, eta

komentatu gertatutakoa denen artean.

2. Jarduera

Izena: arazo baten aurrean sortzen diren iritziak

Helburuak: besteen iritzia errespetatzea, eta hausnartzea

Taldekatzea: 4-5 pertsonetako taldeetan Iraupena: 20 minutu

Baliabideak: inkestak, papera, boligrafoa

Azalpena:

gatazkei irtenbidea aurkitzeko , behar beharrezkoa da tartean sartuta dauden guztien iritzia

ezagutzea.

Gatazkari buruzko jendearen iritzia ezagutzeko modu asko dago. Erabiliena inkesta da.

Inkestan interesatzen zaigun gaiarekin lotutako hainbat galdera egiten dira. Zenbat eta

pertsona gehiagori inkesta egin, orduan eta informazio zehatzagoa jasoko dugu. Gero,

jasotako informazioa tauletan, grafikoetan, … antolatzen da. Azkenik, datuak aztertu eta

ondorioak ateratzen dira.

Zein da gure iritzia?

~ 87 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Zer atsegin duzue gehien eskolan egiten dituzunetatik? Zer ikasten duzue eskolan? Eskatu

laguntza irakasleari, eta antolatu datuak tauletan eta grafikoetan. Zein dira inkestatik

lortutako ondorioak?

Ez gaizki bai ongi

Pozik etortzen zara eskolara?

Gustuko duzu egiten duzuena?

Ikasten ari zarela uste duzu?

Nola konpontzen zara irakaslearekin?

Zerbait behar edo nahi duzunean, kasu egiten dizu?

Ikasten laguntzen dizu?

Zigorrak jartzen dituenean, justua dela uste duzu?

Arazoren bat sortzen denean, entzuten duzu

ikasgelakoen iritzia?

Besteek behar dutenean, prest zaude laguntza

emateko?

Ikasgelako norbaitek laguntzen dizu, behar

duzunean?

Zelan konpontzen zara ikaskideekin?

Ikasgelako partaide sentitzen zara?

Gutxitan haserretzen zara besteekin?

Zelan amaitzen duzu haserretzen zarenean?

1. Zelan sentitzen zara ikasgelan?

2. Irakaslea

3. Ikaskideak

Ostirala 2011/04/151. Jarduera: Murala

Helburuak:

- Haurrentzat oso hurbila den inguru

bateko arauak analizatzea, horiei

buruzko hausnarketa egiteko.

Denboraketa: 40 minutu

Baliabideak:

- Kartulinak

~ 88 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

- Talde lana bultzatzea. - Artasiak

- Errotulagailuak

- Pegamentoa

- Arauei buruzko informazioa

Taldekatzea: 4-5 pertsonako taldeetan Lekua: Ikasgela

Azalpena:

Eskolako esparruan (liburutegian, ikasgelan, jolastokian…) egiten diren jarduerak

biduko dituzte ikasleek. Horretarako taldeka egingo dituzte eta leku hauetan dauden

arauak antolatu eta kartulina batean mural bat egin. Murala egin ostean gaiari buruz

mintzatuko dira.

2. Jarduera: Zer ikasi dugu?

Helburuak:

- Ikasitako guztia errepasatzea eta

horrekin batera hausnarketa txiki bat

egitea gizarteko gatazkeen inguruan

Denboraketa: 15 minutu

Baliabideak:

Taldekatzea: Talde osoa Lekua: Ikasgela

Azalpena:

2 aste hauetan zehar emandako edukien inguruan hausnarketa bat egingo dute

umeek. Honako galdera hauek planteatuko zaizkie?

- Zer deritzozu gizarte gatazkei buruz?

- Ze eragin daukate gure gizartean?

- Gaia aztertu ostean, nola ikusten dituzu egunerkotasunean ditugun arauak?

- Zerbait aldatu da?

- Nola konpontzen dituzu orain gatazkak?

Ebaluazio irizpidea

Ebaluazio adierazleak:

~ 89 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

1. Historiako gertakariak identifikatzeko eta deskribatzeko oinarrizko denbora-

unitateak erabiltzea (urtea, hamarkada, mendea, …)

•Ea Kronogramak egitean zuzen erabiltzen dituen denbora- unitateak •Ea denbora- unitateen arteko baliokidetasun- erlazioak antzematen dituen.

2. Afektibitatea lantzea eta sentimenduak eta emozioak adieraztea, eta hori

egiteko, kulturaren arteko ,komunikaziorako trebetasunak eta trebetsaun

sozialak eskuratze; betiere, eguneroko bizitzan eta talde harremanetan, gelan

ikastetxean eta ingurune hurbilean- autonomiaz eta arduraz jokatzeko.

•Ea antzematen dituen eguneroko egoeratako sentimendu positiboak eta negatiboak

•Ea erabiltzen dituen hitzezko komunikaziorako eta hitzik gabekorako trebetasunak

3. Gizarteko hainbat gatazkaren jatorria izan daitezkeen arrazoiak aurkitzea eta

horien gaineko gogoeta egitea

•Proposatzen diren eztabaida- aktibitateetan arrazoiak modu koherentean adierazten ditu.

4. Erantzukizun eta konpromiso pertsonala izatea

•Ea laguntza eskatzen duen behar duenean eta behar duenari laguntza ematen dion.

•Ea ideiak eta ekintzak proposatzen dituen, eta taldean parte hartzen duen denen artean erabakitako helburua lortzeko

•Ea parte hartzen duen bere ingurune hurbila hobetzen laguntzen duten jardueretan.

5. Adierazpen- askatasuna, kultura aniztasunerako eskubidea eta kulturen arteko

elkarrizketa balioestea.

•Ea beste kultura batzuen alderdi positiboak onartzen dituen •Ea parte hartzen duen kultura bakoitzean gertaera sozialak nola

ospatzen diren aztertzen duten lanetan •Ea beste kulturak eta bizimoduak errespetatzen dituen.

6. Lankidetzarako trebetasunak izan eta gainerako pertsonen ekarpenak balioesteak duen garrantziaz jabetzea.

Ea antzematen dituen galaren eta ikastetxearen barruan taldeko pertsona bakartzea edo baztertzea eragin dezaketen egoera edo ekintzak

Ea taldeko jardueretan aktiboki parte hartzen duen gelan, ikastetxean eta komunitatean, bere ingurune hurbileko bizitza demokratikoa hobetzen laguntzeko.

~ 90 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

Ea hainbat bitartekoren bidez bere inguruneko gainerako kideak animatzen dituen ingurunea modu iraunkorrean kudeatzen parte hartzera

7. Ikasgelako jarduerak erregulatzen dituzten arauei buruzko hausnarketa egitea eta horiei buruzko erabakiak hartzea

Ea gelako arautegiaren inguruko proposamenak eta balorazioak modu koherentean adierazten dituen.

8. Gainerako pertsonen lekuan jartzeko gai izatea eta solaskidearen ikuspuntua ulertzea nahiz eta norberarenarekin bat ez etorri.

Ea bere inguruko pertsonen ikuspuntua onartzeko gai den Ea beste pertsonen egoeran jartzeko gai den

9. Pertsonen arteko diferentziak balioetsi eta guztiek eskubide berdinak dituztela onartzea.

Ea rol- jokoen bidez, hainbat eskubide urratzen antzezten dituen, eta bere analisiak ikaskideei azaltzen dizkien.

Ez bizitzeko hizkuntza eta hitzik gabekoa era ez- sexistan erabiltzen dituen Ea aztertzen eta debatitzen dituen gizonezkoen eta emakumezkoen

artean desberdintasuna egoerak sorrarazten dituzten gertaerak edo arazoak

10. Inguru hurbilean sortzen diren hainbat gatazka (gelaren antolaketa, etxeko lanen banaketa, ….) konpondu nahia adierazten duten jarrerak estimatzea, adieraztea eta praktikan jartzea

Ea unitatean proposatutako eztabaidan, adostasunaren aldeko jarrerak adierazten dituen

Ea unitatearen amaieran planteatzen zaion hausnarketan, ondo baloratzen ditu konponketaren aldeko jarrerak.

11. Autokritika eta auto-estima lantzea. Ea bere buruarekiko bai negatiboa nahiz positibozko balorazioak ematen

dituen Ea bere akatsak onartzen dituen Ea onartzen duen bere ekintzen ondorioen erantzukizuna Ea onartzen dituen bere buruaz gehien gustatzen zaiona, bere lorpenak

eta bere zailtasunak.

Ebaluazio tresna.

1) Hasierako ebaluaketa: Gaiaren hasieran irudi bat jartzen dugu gaian sartzen

hasteko, eta, horren ondoren ikasleak dituen ezagupen, aurreiritzi eta esperientziak

~ 91 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

jasotzeko galdera batzuk egingo dira. Galdera hauek gai bakoitzean lantzen diren

edukiei buruzkoak dira. Ikasleek ematen dituzten erantzunen arabera nahiko

informazio edukiko dugu ikasle bakoitzaren eta taldearen bilakaera unea ezagutzeko.

2) Prozesuko ebaluaketa:

Komeni zaigu noizbehinka ikasleen informazioren batzuk idatziz jasotzea, era

horretara, behar denean, eduki bakoitzari buruz ikasleak zer bilakaera izan duen eta

zer maila duen ezagutu ahal izateko. Hori behar-beharrezkoa da, batez ere, ikasketan

oztopoak edo zailtasunak dituzten ikasleentzat. Horretarako behaketa taula batzuk

jarraituko ditugu. Taula horietan gai bakoitzean lantzen diren prozedurak eta jarrerak,

balioak eta arauak biltzen dira, zikloko helbururekin eta aurreko ebaluaketa

irizpideekin lotura estua duten heinean. Laukitxo horietan, prozesu osoan zehar, ikasle

bakoitzari dagokion informazioa zehazturik dago. Hori jasotzeko erabil daitezken

neurriak bi oinarri ezberdinetakoak dira:

1. Ikasle bakoitzak lortutako maila ikasgelako bataz besteko mailarekin konparatzea.

2. Ikasleak egin dituen aurrerapenak oinarritzat gaiaren hasierako maila harturik

neurtzea.

3)Gaiaren bukaerako ebaluaketa: Ebaluaketa hau egiteko kontzeptu ebaluaketa bat

egingo dugu lehenago, gaian zehar landu diren kontzeptuak nola menderatu dituen

jakiteko, horretarako proba bat egingo diogu. Bigarrenez, prozeduraren ebaluaketa bat

egingo dugu,

aurretik egindako taula begiratuz, aski izango dugu ikasleek prozedura bakoitzean izan

duten bilakaera gogoratzeko. Bukatzeko jarreren, balioen eta arauen ebaluaketa:

ebaluaketa honetan ere prozeduren ebaluaketa bezala jokatuko dugu.

7.2 “La Clase” filmaren erantzunak1. Zein ezaugarri dituzte filmean agertzen diren ikasleak?

Ez daukatela nortasun finkorik, klasistak direla, ez dira oso irekiak, ez dituzte pertsonen

berezitasunak onartzen.

~ 92 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

2. Gelan kultura-aniztasuna dagoela baiezta dezakegu?

Ez, lehen bistara badirudi guztiak batera doazela, baina batzuetan mespretxuzko

jokaerak bereiz daitezke.

3. Nola erreakzionatzen dute ikasleek irakasleak proposatzen dien gaiaren aurrean

(frantseseko aditzaren burutugabeko forma, “el imperfecto”? Zergatik?

Bai, ezezkotasunarekin erreakzionatzen dute, esanez aditz mota horiek ez direla haien

testuinguruetan erabiltzen, ez dituztela gauza horiek ikasi behar ez baitituzte bere

bizitan erabiliko. Horrela aiton amonek bakarrik hitz egiten dutela.

4. Hainbat unetan irakasleak ikasleen arreta bereganatzea lortzen du. Zein momentu dira

horiek? Eta zergatik?

Ezabagailuarekin mahaian jotzen/Hitz iraintsuak esanez. Irakasleen arreta

bereganatzen du, arraroa egiten zaien egoera delako ez baita oso ohikoa irakasleek

halakorik egitea.

5. Zer iritzi duzu ikasturtearen barrena agertzen den eskola-diziplinari buruz? Zer esango

zenuke ikasleen jokabideen inguruan? Eta ikasleen jokabide horietako bakoitzaren

aurrean irakasleak duen jarreraren gainean?

Nahiz eta beti bezala salbuespenak dauden, ez dakit esan daitekeen eskola honetan

diziplinarik dagoenik ere, ikasleak guztiz trauskilduak daude. Ikasleren bat txarto

portatzen denean, harro aurkezten denean edo irakasleari errespetua faltatzen

dionean.. beste ikasleek honen aurrean egiten duten gauza bakarra, barre egitea da.

Ondorioz egoera jasanezina da haien irakasleentzako. Batzuk behin eta berriz saiatzen

dira egoera hobetzen, baina beste batzuk ez daukate ezta klasera joateko gogorik ere.

6. Irakasleen bileran zigor-metodoei buruzko erabakiren bat hartzen al dute? Zergatik?

Bai, ikasleek bakarrik erantzuten dutelako zigorren aurrean. FALTAAAAAAA

7. Nola erreakzionatzen du matematikako irakasleak klase baten amaieran? Zergatik?

Frustratuta geratzen da, bere lanbidea husteko asmoarekin, koleratuta. Ume horiei

klasea ematea ezinezkoa delako. Baina beste irakasleen kemenari esker aurrera egitea

erabakitzen du.

~ 93 ~

Txosten Praktikoa Gizarte zientziak eta bere didaktikaLehen Hezkuntzako Gradua 1. Maila

8. Egin ezazue François Martin irakaslearen erretratua (ezaugarri fisikoak, jarrerak,

desirak, ametsak, ekintzak, etab).

Fisikoki hogeita piko urteko gizon dotorea dirudi, burusoila, berritzailea, esperientzia

berriei irekia, liberala, mundua hobetzeko nahiarekin.. Oso argi dauka bere helburua

zein den eta ez du amorerik ematen. Posiblea den guztia egiten du bere ikasleengatik.

Eta batzuetan burua galdu arren gure iritziz oso irakasle ona da.

9. Konpara ezazue filmean ikusi dugun gizarte-errealitatea gurearekin (ezberdintasunak

eta antzekotasunak).

Hemen umeak ez dira hain lotsagabeak, behar bada egoera ekonomikoak eragin

handia dauka faktore honetan. Horretaz aparte kulturen aniztasuna ez da hain berezia,

orduan ez dakigu nolako egoeran egongo ginateke hainbeste atzerritarren artean.

~ 94 ~