GERRAURREKO LITERATURA: PIZKUNDEA

Testuinguru sozio-kulturala

GERRAURREA:•Euskal

Irakaskuntzarenhastapenak

•Euskalgintzareneragileak

Lirika:Olerkigintzaren

PizkundeaLizardi

LauaxetaOrixe

Narratiba:Euskal Anabi

BarrensoroBarbier

Dramatika:Antzerkiaren Urrezko Aroa

LabaienKarraskedoAntzerti ald.

Kazetaritza:HegoaldeanIparraldean

Testuinguru sozio-kulturala (1923-1936) POLITIKA

Miguel Primo de Riveraren diktadura (1923-1930) Abertzale kutsuko alderdi, langile-elkarte…debekatu.

Euskalgintza ezerezera behartu.

Bigarren Errepublika (1931-1936) Mundu mailako 1929ko krisiak behartua, Primo de

Riverak kargua utzi. Herri bozketa bidez, Bigarren Errepublika ezarri zen.

Testuinguru sozio-kulturala (1923-1936) POLITIKA

Lehen Autonomia Estatutua Legeak egin nahiz betearazteko gaitasun handiagoa Lehenbiziko Eusko Jaurlaritza (1936)

Errusiako Iraultza (1917) Ideologia ezkertiarraren hedakuntza eta alderdi sozialista eta

komunisten ugaritzea Mendebaldeko herrialdeetan.

TOTALITARISMOA EUROPAN: ideologia iraultzaileen aurka (Hitler, Franco, Mussolini)

Egoera honetan kokatu behar dira Gerra Zibila eta Bigarren Mundu-Gerra.

Testuinguru sozio-kulturala (1923-1936) KULTURA

Aurreko belaunaldiekin haustura: abangoardismoa (arte autonomoa, didaktismoa edo irakatsi morala alde batera utziz).

Literaturan: espresionismoa (Brecht), ultraismoa (Borges), dadaismoa (Tzara), surrealismoa (Breton)

Arte plastikoetan (pinturan bereziki): espresionismoa (Kandinsky), kubismoa (Picasso) eta surrealismoa (Dalí)

Gerraurrea Euskal irakaskuntzaren hastapenak

Eusko Ikaskuntzaren biltzarra (1918): irakaskuntza euskalduntzeko beharra

Ikastolen sorrera: hezkuntza herritarra, klase sozial orori irekia, euskalduna, kristaua eta pedagogi korronte berrien aldekoa.

Eusko Ikastolen Batza (1932) Lehen eskola-liburuak: Umearen laguna (1920), Xabiertxo

(1925), Martin Txilibitu (1931)

Gerraurrea Euskalgintzaren eragileak

Aitzol (1896-1936) Prentsako artikulu mordoa idatzi eta eragin handia

garaiko giro politikoan (1936an fusilatua) Berari zor zaio euskal kulturaren sustapena eta

euskal literaturaren Pizkundea. Euskaltzaleak elkartea sortu zuen (1927).

Euskal Olerti-Egunak Euskal Antzerti-Egunak Euskal Eleberri-Egunak

LIRIKA: OLERKIGINTZAREN PIZKUNDEA

Arlorik landuena eta aberatsena

Aurreko poeten abertzaletasuna oinarri, baina literatura europarraren ildoari jarraitu.

LIRIKA: OLERKIGINTZAREN PIZKUNDEA Gerraurreko idazleen hainbat ezaugarri:

Zuztar erromantikoak: Galtzen doazen ohituren nostalgia Subjektibotasun handia (sentimenduen adierazpena) Izadiaren eta itsas zein baserri-giroaren

erakargarritasuna (hiriari kontrajarriz) Euskararen goraipamena baina europar ereduetara

hurbilduz Galdera existentzialak (bizitzaren zentzua…) Elitismoa (kultura jasoaren jabeei zuzendua)

Lirika: “Xabier Lizardi” (1896-1933)

Jose Mari Agirre “Xabier Lizardi” (1896-1933)

Zarautzen jaio eta Tolosan bizi. Biotz-begietan(1932). Umezurtz olerkiak (1934) hil eta

gero. Estilo berria: zehatz eta trinkoa, elipsiz betea (zaildu

ulermena) Izadiaren (naturaren) pertsonifikazioa: izadia sinbolo

bihurtzen du, errealitatearen metaforak egiten ditu.

Bultzi-leiotik

Lirika: Esteban Urkiaga “Lauaxeta”(1905-1937)

Laukizen jaioa. Eguna egunkarian kazetari, atxilotu eta fusilatu zuten arte. Bi liburu: Bide barrijak (1931), Arrats-Beran (1935) Estiloa:

Izadiaren garrantzia (edertasunaren adierazpen gisa) Sinbolismoa Garbizaletasuna (neologismoak)

Europako korronte modernoen jarraitzaile (garaiko ardura eta kezkak transmititzeko joera).

Lirika: beste olerkari batzuk Nikolas Ormaetxea “Orixe” (1888-1961)

Joakin Bedoñakoa “Loramendi” (1907-1933)

Narratiba: Ez zuen olerkigintzaren arrakasta eta

ospea lortu. Ez zen eleberri askorik idatzi (gehienak

garaiko aldizkarietan) Hainbat idazle:

Agustin Anabitarte “Anabi” (1891-1981) Tomas Agirre “Barrensoro” (1899-1982) Jean Barbier (1875-1931)

Dramatika: Antzerkiaren Urrezko Aroa

Olerkigintzarekin batera genero arrakastatsuena. Garbizaletasunetik askeago eta

egunerokotasunetik gertuago Antzerti-Egunak (Euskaltzaleak): sariketa bidez

antzerkigile hasiberriak bultzatzeko Denbora-pasarako sortuak, hartzaile-kopuru

zabal bati zuzendua. Nahaspila handirik gabe, irakaskizuna

eskaintzera bideratuta (jendea hezteko).

Dramatika: Antzerkiaren Urrezko Aroa

Antonio Maria LABAIEN (1898-1993) Tolosa. Ostegun-Gizena (1930), Euskal-Eguna (1930),

Mateo Txistu (1932), Irunxeme (1936) Testu laburrak (2/3 ekitaldikoak), tonu ludikoa Antzerti aldizkariaren sortzaile (1932):

hilabetekaria, 54 ale argitaratu, egun berrargitaratua.

Antzerki-sorkuntzarako euskarria, berriak, kritikak

Kazetaritza. Aldizkarien ugaritasuna.

Hegoaldeko aldizkarigintza: Yakintza, 1933 (Aitzolen gidaritzapean)

Kulturaren arlo gehienak jorratu asmoz Euskaltzale eta abertzalea

RIEV, 1907 (Julio Urkijok sortua) Kalitate eta maila zientifiko handiko artikuluak Bospasei hizkuntzatan (euskal gaiez)

Euskera, 1919 (Euskaltzaindiarena) Zeruko Argia, 1919 (Kaputxinoek sortua)

Kazetaritza. Aldizkarien ugaritasuna.

Iparraldeko aldizkarigintza: Eskualduna, Baionan (1887) Louis Etxeberrik

sortua. Xede politikoa eta erlijiosoa

Gure Herria, 1921 Iparraldeko idazle eta ikerlari nagusiak Euskal gaiei buruzko lan interesgarriak (euskaraz

eta frantsesez)

Galdera: 1

Aipa itzazu gerraurreko giro nahasiaren arrazoi nagusienak.

Erantzuna: 1 Miguel Primo de Riveraren diktadura (1923-

1930) Bigarren Errepublika (1931-1936) Lehen Autonomia Estatutua (1936) Errusiako Iraultzaren ondorioak (1917tik

aurrera) Totalitarismoa Europan

Galdera: 2

Zein da garai honetako euskalgintzaren eragilerik nagusiena eta zergatik?

Erantzuna: 2Aitzol

Berari zor zaio euskal kulturaren sustapena eta euskal literaturaren Pizkundea.

Euskaltzaleak elkartea sortu zuen (1927). Euskal Olerti-Egunak Euskal Antzerti-Egunak Euskal Eleberri-Egunak

Galdera: 3

Aipa itzazu gerraurreko olerkarien hainbat ezaugarri.

Erantzuna: 3 Gerraurreko olerkarien hainbat ezaugarri:

Zuztar erromantikoak: Galtzen doazen ohituren nostalgia Subjektibotasun handia (sentimenduen adierazpena) Izadiaren eta itsas zein baserri-giroaren

erakargarritasuna (hiriari kontrajarriz) Euskararen goraipamena baina europar

ereduetara hurbilduz Galdera existentzialak (bizitzaren zentzua…) Elitismoa (kultura jasoaren jabeei zuzendua)

Galdera: 4

Zeintzuk dira Lizardiren estiloaren bi ezaugarri nagusienak.

Erantzuna: 41. Estilo berria: zehatz eta trinkoa,

elipsiz betea (zaildu ulermena)

2. Izadiaren (naturaren) pertsonifikazioa: izadia sinbolo bihurtzen du, errealitatearen metaforak egiten ditu.

Galdera: 5 Hona hemen Lizardiren olerki

baten zati bat: Zeren irudi da “asaba zaarren

baratza”?

□ Arbasoengandik jasotako ohitura eta bizimoduarena.

□ Arbasoek galtzen utzitako soroarena.

Zati horretan zertan nabari da sinbolismoa? Ba al du erromantizismoaren zantzurik? Zertan?

Asaba zaarren baratza

Asaba zaaren baratzaUntzadun ormek esia,Eguzkiak leen maitea…Otzaldi zoro baten itzuli,Yoka nagokik atea. (…)

Erantzuna: 5 Arbasoengandik jasotako ohitura eta

bizimoduarena. Alegoria bat da guztia. Erromantizismoaren ezaugarrietako

batekin badu zerikusia: iraganaren nostalgia. Amona zaharra dugu joatear dagoen mundu baten sinboloa.

Galdera: 6

Garaiko antzerkigintzaren ezaugarri nagusienak aipatu.

Erantzuna: 6 Jendearekiko hurbiltasuna (hizkuntza

eta estiloan). Denbora-pasarako sortuak, hartzaile-

kopuru zabal bati zuzendua. Nahaspila handirik gabe, irakaskizuna

eskaintzera bideratuta (jendea hezteko).

Egilea: Maite Goñi Eizmendi Euskaljakintza Jakintza Ikastola (Ordizia) Euskara, DBHO 2