Garraio- azpiegiturako politikak eta lurralde ereduaGARRAIO-AZPIEGITURAKO POLITIKAK ETA...

Garraio-azpiegiturako politikak eta lurralde eredua Euskal Herriko kasurako aplikazioa

Jakintza-arloa: Ekonomia

Egilea: HELENA FRANCO IBARZABAL Urtea: 2002 Zuzendaria: GOIO ETXEBARRIA KEREXETA Unibertsitatea: UPV/EHU ISBN: 978-84-8438-198-3

Hitzaurrea Tesirako gai hau aukeratu nuenean, hasteko, hainbeste ordu eta ahalegin eskatuko zidan proiektu bat ordura arte eta nire ibilbide akademikoan zehar nire interesgune nagusi gisa identifikatu zitzaizkidan alorretan kokatu behar zela erabaki nuen. Zentzu horretan argi izan nuen Erregio-Ekonomiaren eremuko gairen bat izan beharko zela (alegia, jarduera ekonomikoaren alderdi espazialak jorratzen dituen disziplinaren baitako gairen bat); eta halaber sektore publikoaren esku-hartzearekin loturikoa, izan ere, eta eragile pribatuen jokabidearen analisiaren garrantzia gutxietsi gabe, aitortu behar baitut betidanik egin zaidala erakargarriago botere publikoek merkatuko indarrek gidatutako joera eta emaitzen aurrean hartzen dituzten ekimenei erreparatzea. Biak uztartuz lortu genuen gure ikerketa-eremu orokorra hobeto mugatzea: lurraldearen gainean ondorio zuzenak dituen eskuhartze publikoa. Baina, horrez gain, nire ustez gaiak gaurkotasuna izan behar zuen eta, ahal izanez gero gizartean nolabaiteko interesa izan zezakeen kontu baten inguruan ardaztua egon. Ingurura begiratu eta berehala identifikatu genuen ikergaia izan zitekeena. 90eko hamarkadaz geroztik mendebaldeko herrialdetako gobernuek beren lurraldearen garapenerako aurkezten zituzten politiken barne bi ildo nabarmentzen zitzaizkigun: azpiegitura proiektuak eta metropolien sustapenerako egitasmoak. Testuinguru horretan kokaturik, geure arreta batik bat garraioko azpiegitura-proiektuei zuzentzea erabaki genuen, gauzatzen ari zen eta gure agintariek bultzatzen ari ziren garapen-ereduaren ezaugarri espazialak aztertzeko oso egokia izateaz gain, gure herrian garraio-azpiegiturako proiektu asko zeudelako eraikitze zein plangintza fasean, herritarren artean ikusmina eta eztabaida ugari eraginez. Egindako ikerketak proposamen edota ekarpenen bat egin behar zuela ere esaten zidaten. Tesia egiten nengoenean ez nintzen horretaz gehiegi arduratzen, izan ere nire ahalmen mugatuaz oso konsziente nintzen eta gaiaren analisi txukun eta duin bat egitea besterik ez zen nire helburua. Orain, denborak ematen duen perspektiban esango nuke egindako lanak, bere xumetasunean, ekarpen txikiren bat ere izan zuela, izan ere Euskal Herrian bai garraio-azpiegituren alorrean bai eremu metropolitarren sustapenean burutzen ari ziren egitasmoak modu bateratu batean jorratu baikenituen, haien azpian dagoen logika ekonomiko-politikoa nabarmenduz, bi hitzetan: berrikuntza eta kontrol gune nagusiak bilakatuko diren metropoliak, eta espazio horiek eta gainerako espazioak ere elkarlotzen dituzten konexio eraginkorrak izatea osagai inportanteak direla hazkunde ekonomikoaren eta lehiakortasun gehikorraren agintepean mundu mailako dimentsioa hartu duen ereduaren funtzionamendua ahalbidetzeko. Horrekin batera, eta hausnarketarako ekarpen gisa, beste eredu bat eraikitzeko oinarrizko irizpideak izan zitezkeenak ere mahai gaineratu genituen, funtsean honakoa proposatuz: garapen-eredu horrek oinarritzat jasangarritasuna eta baliabideen erabilera arduratsua eta lurraldearen garapen orekatuagoaren sustapena izan beharko lituzkeela. Duela sei urte, 2002.ean, defenditu nuen tesia. Zoritxarrez orduan esandakoek ez dute gaurkotasunik galdu, horrexegatik lehen bezain garrantzitsua da garapen-ereduari buruzko eztabaidan sakontzea, batzuen eta besteen aukerak eta mugak aurrez aurre ipiniz, eta ikuspegi arduratsu batetik lurraldeari eta ingurumenari bere garrantzia aintzatetsiz.

GARRAIO-AZPIEGITURAKO POLITIKAK

ETA LURRALDE-EREDUA.

EUSKAL HERRIKO KASURAKO APLIKAZIOA

_______________________________

2002ko uztaila

Tesiaren egilea: Helena Franco Ibarzabal

Tesiaren zuzendaria: Goio Etxebarria Kerexeta

i

AURKIBIDEA .........................................................................................................i

ESKER ONAK ..................................................................................................... ix

SARRERA ................................................................................................................1

I. ATALA:

KRISIAREN OSTEKO BERREGITURAKETA

ESPAZIALA: TESTUINGURUAREN EZAUGARRIAK,

JOERA NAGUSIAK ETA IKUSKERA TEORIKO

DESBERDINEN EKARPENAK ....................................................................17

I. KAPITULUA: ESPAZIOAREN AZTERKETA KAPITALAREN

INTERNAZIONALIZAZIO FASE BERRIAN

1. Globalizazioaren inguruko eztabaida......................................................................20

1.1. Ekonomiaren internazionalizazio prozesuaren norainokoa ..........................20

1.2. Globalizazio prozesuaren eragile nagusiak ..................................................24

a) Politika neoliberalen nagusitasuna ...........................................................24

b) Garraio- eta komunikazio-teknologien garapena .....................................25

1.3. Globalizaziorako joeraren ondorioen inguruko hausnarketa........................26

2. Erregulazio-esparru eta -mekanismo desberdinen kokapena

testuinguru berrian ......................................................................................................30

2.1. Estatu-nazioen funtzionaltasunaren inguruan...............................................30

2.2. Estatu-nazioak eta erregioen arteko gatazkaren egoera................................35

2.3. Globala eta Tokikoa......................................................................................42

3. Enpresa Transnazionalak eta produkzio prozesuen mundializazioa.......................46

3.1. Enpresa Transnazionalak eta Estatuak..........................................................46

3.2. Enpresa Transnazionalak eta erregio hartzaileak..........................................49

ii Aurkibidea

II. KAPITULUA: NAZIOARTEKO BERREGITURAKETA

PRODUKTIBOAREN ONDORIO ESPAZIALA

1. Desindustrializazioa eta lurraldearen gaineko eragina ...........................................55

1.1. Desindustrializazioaren kontzeptua: kokapen orokorra ...............................56

a) Definizioen inguruan................................................................................56

b) Desindustrializazioa orokorrean tratatzen duten teoriak..........................57

1.2. Desindustrializazioaren eragin espazialari buruzko azalpenak ....................63

1.3. Gainbeherako erregio industrialei buruzko ohar batzuk ..............................68

2. Hiri-inguruneen protagonismo eraberritua .............................................................74

2.1. Nazioarteko metropoli handiak: dinamismo ekonomikoaren

kontzentrazioa......................................................................................................74

a) Metropoli izaerarekin zerikusia duten ezaugarriak ..................................76

b) Nazioartekoak izatearekin zerikusia duten ezaugarriak...........................78

2.2. Hiri-sistema guneanitzen aukerak ................................................................80

III. KAPITULUA: ESPAZIO ETA GARAPENARI BURUZKO IKUS KERA

TRADIZIONALAK

1. Inbertsioen kokapena..............................................................................................85

1.1. Krisia baino lehen garatutako ikusmoldeak .................................................85

1.1.1. Gizaki ekonomikoaren inguruko hausnarketa....................................90

1.2. Krisiarekin batera agertzen diren ikuspegi teorikoak...................................94

1.2.1. Hurbilketa estrukturala .......................................................................95

1.2.2. Garaiko beste ikuskera teoriko batzuk ...............................................99

2. Aglomerazio-ekonomiak ......................................................................................102

3. Berrikuntzen difusio espaziala..............................................................................107

4. Erregio-garapen desorekatuaren ikuspegia...........................................................110

4.1. Kausazio Metakorraren Teoria ...................................................................110

4.2. Hazkunde Poloen Teoria ............................................................................111

Aurkibidea iii

IV. KAPITULUA: ERREGIO ETA HIRIEN ROLA: BERRIKUNTZA ETA

MALGUTASUNA

1. Aldaketa teknologikoaren rola, hiri- eta erregio-garapenari dagokionez .............115

1.1. Berrikuntzari buruzko ereduak eta eredu espazialak ..................................115

1.2. Metropoli handien gailentasuna goi teknologiako

industria aurreratuenen kokapenari dagokionez ................................................120

1.3. Teknopolo, parke zientifiko eta abarrei buruzko ekarpenak ......................124

2. Malgutasuna, Fordismoa eta Postfordismoaren inguruko eztabaidak ..................126

2.1. Aglomerazioen garrantzia Fordismo osteko testuinguru berrian................126

2.2. Hirien kudeaketan eragindako aldaketak....................................................130

3. Espazio Industrial Berriak ....................................................................................132

3.1. Espezializazio Malgua eta Barruti Industrialen tesia..................................133

3.2. Kaliforniako Eskola: transakzioak eta aglomerazioak................................136

3.3. Elkarmenpekotasun ez-merkantilen garrantzia...........................................138

4. Hiriak mundu-ekonomian.....................................................................................142

4.1. Hiri globala, hiri informazionala, hiri duala...............................................142

4.1.1. Hirien bilakaeraren oinarrian leudekeen arrazoien

inguruko ekarpenak ....................................................................................142

4.1.2. Berregituraketa prozesuak eta dinamika berriek

eragindako ondorioak .................................................................................147

a) Hiri-sistemen gain eragindako aldaketak ........................................147

b) Hiri barnean: disparekotasunen gehikuntza ....................................151

4.2. Sare hiriak...................................................................................................155

5. Berrikuntza Sistema Erregionalak ........................................................................159

5.1. Kontzeptuaren kokapen teorikoa ................................................................160

5.2. Kontzeptuari erabilera praktikoagoa emateko lehen urratsak ....................166

V. KAPITULUA: AZPIEGITURA POLITIKA ETA GARAPEN

EKONOMIKOA

1. Azpiegituren funtzioa erregio-garapen ekonomikoan ..........................................173

1.1. Sarrera gisa .................................................................................................173

a) Azpiegituren izaera publikoa zertan datzan............................................173

iv Aurkibidea

b) Azpiegituren sailkapenak.......................................................................175

1.2. Azpiegiturak eta erregio-garapena .............................................................177

1.2.1. Ikuspegi konbentzionala: kostu pribatuak jeitsiz, lehiakortasuna

gehitu, lurraldearen erakargarritasuna handitzeko.....................................177

a) Azpiegituren efektuak lehiakortasunaren gain................................178

b) Azpiegituren eragina lurraldean......................................................179

c) Duskurtso honen inguruko hasunarketa ..........................................182

1.2.2. Erregio ikuspegi berrien hurbilketa..................................................184

2. Sektore publikoaren eskuhartzea azpiegituren alorrean .......................................189

2.1. Pribatizazio / desregulazioaren inguruan: justifikazio teorikoak

eta benetako ondorioak......................................................................................193

2.2. Azpiegituren finantziazioaren izaera bereziari datxezkion arazoak...........199

2.2.1. Arrisku banaketari buruzko hausnarketa..........................................203

2.2.2. Bidesarien bidezko finantziazioaren inguruan .................................206

2.3. Sektore publikoko maila desberdinen partehartzeaz ..................................208

3. Azpiegituren ingurumen-eraginaz eta inpaktu sozialaz. Garraioari buruzko

perspektiba ekologikoaren kritika ............................................................................213

3.1. Arazo berdin bati heltzeko bi hurbilketa zeharo desberdinak ....................214

3.2. Europako Batasunak gaiari heltzeko hartutako irizpideen

azterketa kritikoa ...............................................................................................217

II. ATALA:

EUSKAL HERRIKO KASUA: GARRAIO-AZPIEGITURAKO

POLITIKEN ILDOAK, PROIEKTU ADIERAZGARRIENAK

ETA BILBO METROPOLITARRA SUSTATZEKO

EGITASMOAREKIKO OSAGARRITASUNA ....................................221

VI. KAPITULUA: EUROPAKO BATASUNEKO ETA ESTATU

ESPAINIARREKO GARRAIO-AZPIEGITURAKO POLITIKEN ILDO

NAGUSIAK

1. Europako Batasunaren garraio-azpiegiturako politika .........................................223

Aurkibidea v

1.1. Azpiegiturak eta garapen ekonomikoaren arteko erlazioari buruz .............224

1.1.1. Batasunaren jarrera nagusia..............................................................224

1.1.2. Lehiakortasuna eta kohesioa: merkatu bateratua, enplegua

eta lurraldea ................................................................................................231

a) merkatu bateratuaz...........................................................................231

b) sare transeuroparrek dakarten enplegu sorrerari buruz ...................232

c) lurraldearen gaineko eraginaz..........................................................233

1.2. Azpiegituren finantziazioaz: elkarte publiko/pribatuen aldeko

aukera eta eztabaida...........................................................................................239

1.3. Essen-en lehenetsitako proiektuen inguruan ..............................................249

2. Estatu espainiarraren eskuhartzearen ildo orokorrak............................................253

2.1. Azpiegiturak eta lurralde-garapena.............................................................254

2.1.1. Abiapuntu gisa: lurralde-ereduaren ezaugarriak...............................254

2.1.2. Azpiegituren eginkizuna, lurralde-antolamendurako

estrategiaren barne......................................................................................261

2.1.3. Hiriarteko garraioaz: jarduketen deskribapen orokorra

eta horretan onarrituriko zenbait iruzkin kritiko.........................................265

2.1.3.1. AGP eta lurralde egituraketa: garapen

kontzentratua / ez kontzentratuaren inguruko hausnarketa. ................266

2.1.3.2. AGP eta kanpo efektuak: ingurumen-eraginaren

inguruko hausnarketa...........................................................................269

2.2. Sektore publikoaren eskuhartzeaz ..............................................................273

2.2.1. AGP eta gainerako administrazio mailen arteko osagarritasunaz ....273

2.2.2. Finantziazioaren auzia ......................................................................275

2.2.2.1. Inbertsio beharrak eta baliabideei buruzko aurreikuspenak ...276

2.2.2.2. Finantziazio eta kudeaketa eredu eta formula desberdinak ....280

VII. KAPITULUA: EUSKAL HERRIKO GARRAIO-AZPIEGITURAK O

POLITIKA

1. Sarrerako gaiak .....................................................................................................289

1.1. Azpiegitura sarearen bilakaerari gainbegiratu historikoa ...........................289

1.2. Euskal Herriko garraio-azpiegitura nagusien aurkezpena ..........................291

vi Aurkibidea

a) Errepide sarea.........................................................................................291

b) Trenbide sarea........................................................................................294

c) Portuak ...................................................................................................296

d) Aireportuak ............................................................................................297

1.3. Ikerlanean Euskal Autonomia Erkidegoaren alde agertzen den

desorekaren zergatia ..........................................................................................298

2. Euskal Autonomia Erkidegoko (EAEko) garraio-azpiegiturako politikaren

ardatz nagusiak .........................................................................................................300

2.1. EAEn garatutako ildoak, Euskadi XXI plana oinarri hartuta......................300

2.1.1. Aurrekariak: azpiegitura politikaren kokapena, EAEko

gobernuaren plangintza estrategikoaren barne...........................................301

2.1.2. Politika hauen oinarrian dagoen filosofia: azpiegiturak eta

hazkunde ekonomikoaren arteko loturaren inguruan .................................305

2.1.3. Jarduketen deskribapen orokorra......................................................307

a) Egoeraren diagnostikoa...................................................................307

b) Jarduketen deskribapena .................................................................312

2.1.4. Partehartze publikoaren inguruko auziak .........................................317

a) Eskumenen banaketaz .....................................................................317

b) Finantziazioaz .................................................................................318

2.2. EAEko beste zenbait plangintzen ekarpen nagusiei

gainbegiratu azkarra ..........................................................................................322

2.2.1. Euskadi 2000Hiru Ekimena..............................................................322

2.2.2. Garraio plan sektorialak: errepide planak ........................................326

a) EAEri dagozkion errepide planak ...................................................327

b) Araba Osoko Errepide Plana...........................................................332

c) Bizkaiko Errepideen Lurralde Plan Sektoriala................................333

2.2.3. Garraio plan sektorialak: trenbide sarearen lurralde plana...............341

3. Euskal Herriko gainerako lurraldeetako azpiegitura plangintzei buruzko

zenbait azalpen eta iruzkin .......................................................................................344

3.1. Nafarroako Errepideen Gida Plana 1998-2005 ..........................................345

3.1.1. Planaren kokapen orokorra: aurrekariak eta testuingurua................345

3.1.2. Nafarroako errepide-ardatz estrategikoak ........................................347

Aurkibidea vii

3.1.3. Planaren elementu nagusien deskribapena .......................................350

3.2. Finantziazio ereduen inguruko eztabaida: Iruñea-Logroño eta

A-15 autobideen adibideak ................................................................................353

3.2.1. Iruñea-Logroño autobidea ................................................................354

3.2.2. A-15 autobidea .................................................................................355

3.3. Pirinio arteko ahalmen handiko errepidea: azpiegitura proiektu handien

inguruan sortzen diren gatazka eta ziurgabetasunaren adibide..........................358

VIII. KAPITULUA: GARRAIO-AZPIEGITURAKO ZENBAIT

PROIEKTU ADIERAZGARRI ETA BILBO METROPOLITARRA

SUSTATZEKO EGITASMOAREKIKO LOTURA

1. Sarrera gisa: Metropolien sustapena, erregio- garapeneko politiken

ardatz garrantzitsua...................................................................................................367

2. Euskal Herriko hiri-sistema ..................................................................................373

2.1. Hurbilketa historikoa ..................................................................................373

2.2. Euskal hiri-sistemaren ikuspegi orokorra ...................................................374

2.3.Hiri/metropoli nagusienen ezaugarri orokorrak...........................................378

3. Euskal Herriko hiri-sistemaren gaineko jarduketa publikoa.................................381

3.1. Zenbait egitasmoei gainbegiratu azkarra: EAEko Lurralde

Antolamendurako Artezpideak, Baiona-Donostia Euskal Eurohiria

eta Nafarroako jardunbidea................................................................................382

3.2. Hausnarketak eta iruzkinak.........................................................................387

4. Bilbo metropolitarraren inguruan ardaztutako proiektua......................................389

4.1. Proiektuaren ildo nagusiak .........................................................................389

4.2. Proiektua bideratzen duten eragile eta bitartekoak.....................................393

5. Garraio-azpiegiturako proiektu adierazgarrien azterketa......................................395

5.1. Abiadura Handiko Trena Euskal Herrian ...................................................397

5.2. Eibar-Gasteiz autobidea..............................................................................415

5.3. Bilboko Aireportua .....................................................................................426

5.4. Bilboko Portuaren Zabalkuntza ..................................................................433

5.5. Bilboko Metroa...........................................................................................444

6. Hausnarketak eta iruzkinak...................................................................................452

viii Aurkibidea

6.1. Egun sustatzen ari den lurralde-ereduaren mugak......................................452

6.2. Bilbo ardatz gisa hartzen duen ereduaren inguruko iruzkinak ...................455

6.3. Azpiegitura politikaren birplanteamendua, garapen ereduari

buruzko eztabaida orokorraren barnean ............................................................457

ONDORIO NAGUSIAK .................................................................................463

ERANSKINA ......................................................................................................507

1. Mapa: Sare transeuroparrak (Europako lehentasunezko proiektuak)............509

2. Mapa: 1993-2007 Azpiegituren Gida-Planaren AHT egitasmoa ..................511

3. Mapa: Ahalmen handiko errepide sarearen bilakaerari buruzko

aurreikuspenak 1993-2007 AGPren arabera .....................................................513

4. Mapa: Euskal Herriko errepide sare nagusia.................................................515

5. Mapa: Euskal Herriko trenbideak..................................................................517

6. Mapa: Euskal Herriko AHT proiektuen eskema ...........................................519

BIBLIOGRAFIA ...............................................................................................521

ix

ESKER ONAK

Tesiak behin burututa ohikoa izaten da lan honek iraun duen bitartean inguruan

izan ditugun kide eta lagunei esker ona adieraztea. Gehienetan ez da lan samurra

izaten, lotsa moduko bat eta benetan aipatuak izatea merezi dutenak ez ahazteko

ardura nahasten zaizkigulako. Ezin da ukatu, bestalde, sakon-sakonean sentitzen

ditugun eskerrak eta bestela nekez adieraziko genituzkeenak bideratzeko aukera ezin

hobea jartzen digutela eskura.

Goio Etxebarria tesi zuzendaria baino askoz gehiago izan da. Eskuartean duzun

emaitzara eraman gaituen bide interesgarri bezain aberasgarrian bera izan dut bidaide

(egia esateko, sarritan gidari ere). Ikuspegi akademikoagotik begiratuta funtsezko

ekarpen eta iruzkinak jaso ditut berarengandik, beti modu baikorrean eta nire lan

erritmo eta iritzi propioak errespetatuz. Konfiantza eta zintzotasuneko giro batean

elkarlana eta, are gehiago, tesia egiten egoteak dakarren presio izugarria

eramangarriagoa egin zait bere ondoan.

Ekonomia Aplikatua I Sailari tesi hau egiteko orduan eskaini eta sentiarazi

didan askatasuna eskertu nahi nioke bereziki; ikerlarioi gaiak zein gaiei heltzeko

moduak aukeratzeko orduan agertutako errespetua, bere eginkizuna gutxieneko

baldintzak betetzen direla ziurtatzera mugatuz. Laguntza eskatutakoan inolako

trabarik ez eta, aitzitik, laguntzeko jarrera ona izan da beti aurkitu dudana. Kide asko

aipatu beharko nituzke; dena den bidezkoa iruditzen zait denen izenean Mikel

Zurbanori Saileko zuzendariari helaraztea esker ona, berak ezin hobeto ordezkatzen

baitu Sailaren eguneroko jardunaren bereizgarri den filosofia aske eta ireki hori.

Eskerrak eman behar dizkiet halaber Donostiako Sekzioko lagunei, ia egunero eta

sarritan kafe baten aitzakian beren berotasuna eta animoak sentiarazi dizkidatelako.

x

Lankide askorengandik jaso ditut ekarpen, ideia berri eta iritzi interesgarriak,

gaiari buruzko nire ikuskera osatu eta aberastu dutenak. Mikel Gómez Urangak

antolatutako mintegiak ingurune aparta bilakatu dira eginkizun horretan. Cardiff-eko

Unibertsitateko egonaldiak funtsezkoak izan ziren Erregio-Ekonomiarekiko nuen

interesa sendotzeko eta berebat tesiaren gaia eta ikerkuntzaren ildo nagusiak

finkatzeko. UEUko (Udako Euskal Unibertsitateko) Ekonomia Sailari ere zor diot

leku bat esker onen artean; ez da gehiegi esatea bere kideek tesi honek izan duen

bilakaera gertu-gertutik jarraitu dutela, udako ikastaldiak ematen digun aukeraz

baliatu baikara denon artean eta behin baino gehiagotan tesiko atal desberdinen

inguruko azalpen eta hausnarketak egiteko.

Laguntza “teknikoagoa”ri buruz Txus Ortells eta Josemari Zendoia aipatu

behar ditut derrigorrez. Informatika kontuetan oraindik nahiko hankamotz dabilen ni

bezalako batentzat funtsezkoak izan dira eurek biek eman dizkidaten “ikastaro trinko

partikularrak”, lehenengoak formatu eta estilo kontuetan, bigarrenak mapak egiteko

teknikaz.

Mila esker orobat neure lanarekiko interesa behin eta berriro adierazi eta

momentu baikorretan ez ezik makalagoetan ere adorea eta kemena helarazi didazuen

lankide eta lagun guztioi.

Tesia egitera bai, baina are ekonomilari izatera ere bultzatu nauen

motibazioaren arrazoi izan zaretenok ere merezi duzue aipamen txiki bat. Zentzu

orokorragoan, mundu eta herri hobe baten aukera posible izateaz gain etorkizun hori

pertsonen esku dagoela pentsarazi eta sinestarazi didazuenok. Inguru hurbilagoan,

nire gurasoak, maitasunez blaitutako giro batean, jarrera konformistak saihestu eta

ikuspegi kritiko batean eta gizartearekiko konpromisoan hezi gaituzuelako.

Rober eta Kermanentzat gorde dut azken paragrafo hau. Tesia egiten emandako

denbora luzean nire ondoan izan zaituztedalako, geure bizimodua antolatzeko orduan

tesiari loturiko lanetan murgilduta egoteak zekartzan mugak aurpegi onez onartu

dituzuelako, zuen maitasun eta bizi-pozarekin umore txarrak, nekeak, kezkak

uxatzen lagundu didazuelako, eskerrik handienak.

SSAARRRREERRAA

3

SARRERA

Gure ikergaia aurkeztuz

Tesi honen azken xedea egun sustatzen ari diren garraio-azpiegiturako

politikak eta horien azpian dagoen lurralde-ereduari buruzko azterketa sakona egitea

da.

Azpiegiturek, oro har, protagonismo ikaragarria hartu dute azken hogei

urteetan mendebaldeko herrialde industrializatuetan. Gobernu desberdinek beren

lurraldearen garapenerako aurkezten dituzten politiken barne, azpiegiturak lehen

mailako tresna bilakatu direla esatea ez da inolako gehiegikeria; garapena sustatzeko

bidean beharrezko diren baldintzen eta gisakoen inguruan duten diskurtso zabalagoaz

harago, proposatzen dituzten eskuhartze-neurri eta ekimen zehatzei begiratu besterik

ez dago horretaz jabetzeko. Hori izan da, hain zuzen ere, gure jakinmina piztu duena

eta eskuartean duzun ikerketa hau gauzatzera eraman gaituena.

Eginkizun horretan bi alderdi izan ditugu hasieratik kontuan: batetik,

azpiegituren inguruan ardaztutako politika hauek egokitu zaien garaian eta

testuinguruan kokatu eta ulertu behar direla; eta bestetik, edozein bestelako politika

bezala, ez direla eta ezin direla neutroak izan, ez beren helburu ezta ekarriko dituzten

ondorioei dagokienez.

Bistan da egungo eskuhartze publikoko ekimen guztiak globalizazio eta

liberalizazio joerak nagusi dituen garai batean kokatzen zaizkigula. Zentzu honetan

produkzio mailan eta, oro har, arlo ekonomikoan gertatzen ari den berregituraketak

espazioaren definizio eta antolaketa mota desberdin bat du beharrezko; azpiegitura

politika osagai garrantzitsua bilakatu da krisiaren ostean eta kapitalaren beharren

arabera itxuratzen ari den espazio berri hori lortzeko bidean.

Mundu mailako berregituraketa horretan, eta berarekin dakarren Nazioarteko

Lan Zatiketa Berrian, mendebaldeko herrialdeei egokitu zaien funtzio nagusia

honakoa da: berrikuntzarako eta kontrolerako gune izatearena. Horren ondorio

espaziala argia da: hiri/metropolietan kontzentratutako ereduak bultzatuko dira, aldi

4 Sarrera

berean mundu mailako gune nagusien artean konexio eraginkorrak bermatuz.

Azpiegitura politikak berregituraketa honetan guztian duen funtzionaltasuna

eta, bidenabar, mugak ere aztertzeko asmoz egin dugu eskuartean duzun ikerlan hau.

Azpiegituren alorra zabalegia izaki, arreta garraiokoei zuzentzea erabaki

dugu; telekomunikazioko azpiegiturekin batera hauek dira garapen ekonomikoarekin

lotuen daudenak. Hala ere, gure kasuan garraioko azpiegituren alde egin dugu arrazoi

desberdinengatik: 90eko hamarkadan Europako, estatuko eta euskal administrazioen

garapen planetan garrantzi ukaezina izan dutelako; erregio-gobernuek duten

eskumenak handiagoak diren neurrian sektore publikoaren konplexutasunaz aritzeko

aproposagoak iruditu zaizkigulako; lurraldearen gain eragiten dituen ondorioak askoz

ageriagoak izatean horiei buruzko hausnarketak egiteko aukera paregabea ematen

dutelako. Esan dezagun, gehiago zehaztearren, merkantzien eta pertsonen

mugikortasuna erraztea helburu duten azpiegiturez arituko garela, kanpo utziz izaera

espezifikoko beste gai batzuen garraiorako diren bestelako azpiegiturak, energia

edota uraren ustiapen eta banaketarekin lotuta leudekeenak).

Ikergaia denbora eta espazioaren aldetik ere mugatu dugu neurri batean.

Horrela, eta aurreko urteei buruzko aipamen bat edo beste egiten bada ere, 90eko

hamarkada hartu dugu erreferentzia nagusitzat. Lurraldeari dagokionez, Euskal

Herria ren gaineko politika eta egitasmoak aztertu nahi izan ditugu; baina praktikan,

lurraldeetako batek (hain zuzen ere Euskal Autonomia Erkidegoak) gainerakoek

baino protagonismo handiagoa hartu du, errealitate administratibo zatikatuak lurralde

osoa modu orekatuan jorratzea oso zail egiten duela kontuan izanda, zenbait

irizpidek bultzatu gaituzte horren alde egitera, adibidez: berregituraketa eta garapen

eredu berriagoak bultzatzeko ahaleginak berton garrantzitsuagoak direla, Euskal

Herriko metropoli nagusia (Bilbo) berton kokatua dagoela, sektore publikoari

buruzko alderdi eta gatazka gehiago jorratzeko aukera ematen duela.

Hortaz, gure ikerketaren helburua izan da honako hipotesiak gure errealitate

hurbilenean egiaztatzea edo, aldiz, zalantzan jartzea:

� Azpiegitura politikek egun kokatze eta garapen ekonomikoaren alorretan

nagusitzat hartzen diren joerak (hots, nazioarteko esparrua eta tokikoa

Sarrera 5

sustatzea) gauzatzen eta indartzen laguntzen ote duten. Eskuhartzeko orduan

lehentasunak non finkatzen diren ikustea (zein azpiegitura motak, zein

lurraldeetan, bideratutako inbertsioen muntak) lagungarri izan daiteke

eginkizun horretan.

� Lurralde bat kanpoarekin hobeto komunikatua dagoen neurrian inbertsioak

erakartzeko gaitasun handiagoa izango du; eta, are gehiago garapen ardatz

diren horietan txertatzea lortzen badu. Halere, beste galdera bat izango litzateke

ea hori zein puntutaraino nahikoa den lurralde horren garapena sustatzeko eta

beraz, zeintzuk izango liratekeen harekin batera abiatu beharreko neurri eta

ekimenak.

� Aurrekoarekiko osagarri izango litzateke arestian aipatutako lurralde hori

zein den aztertzea; hots, azpiegitura nagusi eta garrantzitsuenak erregio osoaren

garapen espazial orekatuagoa bultzatzeko tresna izango ote diren edo, aitzitik,

batik bat metropoli jakin bat sustatzeko helburua izango duten. Azken kasu

honetan eredu kontzentratu horrek gainerako lurraldean izan ditzakeen

bestelako ondorioak ere hartu beharko lirateke aintzakotzat.

� Finantza-bideez ere aritu beharko gara gure ikerlanean. Puntu honetan

alderdi interesgarrienetakoa aspaldion azpiegituren finantziazioari dagokionez,

eta uhin neoliberalaren babesean, izandako aldaketa filosofiko-teorikoa eta

praktikoak aztertzea izango da, aldaketa hauek izan dezaketen eragin espaziala

ere baloratuz (sektore pribatuaren partaidetza bilatzeak errentagarritasuna lehen

mailako irizpide bilakatzen baitu, horrek dakartzan arriskuekin).

Finantziazioaren inguruko kontu hau guztia sektore publikoak jarduera

ekonomikoan izan behar duen paperari buruz dagoen eztabaidarekin erabat

uztartua dago, desregulazio eta pribatizazioaren inguruko eztabaidarekin,

alegia.

� Sektore publikoaren baitan sortzen zaigun beste kontu bat maila

desberdinek proiektatzen dituzten jarduketa-ildoen arteko osagarritasuna edo,

aldiz, kontraesanak baloratzea litzateke, garapen politiken inguruan

adostasunik ote dagoen kontrastatzeko. Honi lotuta eskumenen gaia daukagu,

6 Sarrera

hau da, egiazko erabaki-ahalmena non kokatzen den aztertzea eta ea

administrazio maila desberdinen artean tirabirarik sortzen den arazo hau dela-

eta.

� Administrazioak gainerako eragile sozial eta ekonomikoen partehartzea

nola bideratzen duen eta horiekiko akordioak eta konpromisoak hartzeari buruz

agertzen duen jarrera ere izango dugu aztergai.

Metodologiari buruzko zenbait azalpen

Azterketa egun Erregio-Ekonomiaren alorrean garatzen ari diren joera berri

nagusien haritik bideratu nahi izan dugu. Ekarpen hauek, hipotesi neoklasikoetan

oinarritutako eredu formalizatu matematizatuegiek espazio errealean izaten diren

ezaugarri, bilakaera eta aldaketak azaltzeko dituzten muga nabarmenez jabeturik,

ekonomiaren ikuskera sozialagoa ez ezik multidisziplinarragoa ere eskaintzen dute,

kuantifikatzen askoz zailagoak (edo ezinezkoak) diren osagaiaz barneratuz, beraz.

Zentzu honetan, sareen bidezko hurbilketa oinarrizkoa gertatuko da egingo

ditugun hausnarketa eta iruzkinak kokatzeko. Kontzeptu horrek aukera ematen du,

jakina, guri interesatzen zaigun alorraz aritzeko, hots, izaera fisikoagoa duten

konexio moduez jarduteko; baina, berebat barne sareez aritzeko, hots, kooperazioko

sareez, ukiezinagoak direnak, sistemako agente desberdinen artean informazioa

modu jariakor eta eraginkorrean bideratzeko funtsezkoak eta espazio edo gune

berriztatzaile bat eratzeko ezinbestekoak.

Kooperazioko sare hauek gutxietsi gabe, gure ahaleginak azpiegitura sare

fisikoagoetara bideratuko ditugu. Pertsonen, informazioaren eta merkantzia eta

lehengaien fluxua ahalbidetzen duten kanalak dira; lurralde edo hirigune desberdinak

elkarrekin konektatuz (bai lurralde bat mundu mailako testuinguru zabalagoarekin

bai espazio erregional beraren barnean azpi-eskualde desberdinak lotzen dituztenak).

Esan gabe doa garraio-azpiegiturak sare fisikoago hauen taldean sartzen

zaizkigula, nahiz eta horrek ez duen esan nahi horien harira berrikuntza, informazio,

Sarrera 7

kooperazio eta antzeko gaiei buruzko alderdiak agertuko ez direnik. Mugak inoiz ez

dira erabat argiak eta lurralde baten garapenaren ikuspegitik sare mota biak

garrantzitsuak badira, helburu, norabide eta garapen ereduari buruzko gizarte-akordio

zabal bat erdiestea komenigarria izan beharko da, osagai guztiak barnean bilduz.

Izan ere, geure ustez, kanpo sareen eta barne sareen konfigurazio jakin batek

determinatzen du erregio-garapeneko prozesu bat; zentzu honetan, barne sareak

kanpo sareen menpeko izango dira, baina kanpo sareak ere izango dira barne sareen

menpeko. Hortik hurrengoa ondoriozta dezakegu: kalitate eskaseko azpiegitura sarea

izateak erregioaren barne garapenerako baldintza egokiak sortzeko oztopo izango da,

baina horrela ere soilik barne garapenerako gaitasuna dagoenean izango da posible

kanpo azpiegituren sarea hobetu eta hedatzea.

Tesi honetan abiatu dugun azterketa (alegia, egun martxan dauden garraio-

azpiegituretako egitasmoek Euskal Herrian sortuko lituzketen kanpo sareei

buruzkoa) proiektu handinahiago baten lehen urratsa izan daiteke, hortaz. Horrekin

batera eta modu osagarrian, gure lurraldean dauden edota gara daitezkeen barne

sareak kontsideratu beharko lirateke, proiektu horiek gure etorkizun ekonomikoan

izan dezaketen eragina bere lekuan kokatu ahal izateko.

Egia da, edonola ere, geure kasuan barne sareen alorra sakontasunez jorratu

gabe geratu zaigula; eta, horrela, zenbait kontu aurreratu ditugun arren, ziurraski

etorkizunean beste ikerlan batzuetan heldu beharko zaio ildo horri, besteak beste,

honakoei kasu emanez: kooperazioko barne sarerik egotekotan non dauden

(lurraldean uniformeki sakabanatuak aurkitzen diren edo, aldiz, zenbait hiriren

inguruetan); beren garapena sustatu behar bada, zein eremutan eta nola; hirigune

jakin baten alde eginez gero euskal egitura ekonomiko orokorrean nola txertatzen

den ikusi beharko litzateke eta proiektatzen diren azpiegituren kanpo sareek zentzu

horretan laguntzen ote duten.

Tesian aurreratu nahi izan dugunez, badirudi agintari politikoek Bilboko

esparru metropolitarraren aldeko apustua egin dutela Euskal Herri mailako

nazioarteko metropoli eta espazio berriztatzaile nagusi bat sustatzeko orduan. Berton

garatzen ariko liratekeen informazio, ezagutza, kooperazio, konfiantza sareak ahal

8 Sarrera

den neurrian identifikatu eta aztertzetik jo beharko luke lan honen jarraipenak;

horrela kanpo sare eta barne sare horien artean litezkeen osagarritasunak aztertzeko.

Metodologiaren inguruko atal honi bukaera ematen joateko, esan dezagun

azpiegitura politiken inguruan azaldu ditugun joera eta alderdi desberdinak guregan

ere gertatzen ari diren egiaztatzeko lanean, bi bitarteko mota nagusi erabili

ditugula:

� Batetik, administrazio maila desberdinek argitaratutako zenbait plangintza

eta txosten, Europako Batasunak diseinatutakoetatik hasiz eta bai estatu

mailan bai Euskal Autonomia Erkidegoan, Nafarroan edota Foru-Aldundien

eskutik egindakoekin jarraituz; eta bestelako instituzioren batek diseinatutakoei

buruz ere aipamen eginez, ikerketa aberasteko baliagarriak baldin badira.

Hauen diagnostikoak zenbait puntu nagusiri buruzko informazioa eskaini

beharko digu, esate baterako: garapen politiken ardatzak zeintzuk diren, zein

proiekturi ematen zaion lehentasuna, finantziazioa nondik datorren, erakunde

publiko, pribatu edota mistoen betekizuna proiektu horien jarraipen eta

kudeaketan, etab.

� Bestetik, hemerotekaren jarraipen estua, txostenetan jasotako ekimen

horiek nola gauzatzen eta garatzen diren ikusteko; sarritan hasiera bateko ideia

eta benetan egiten denaren artean alderik egoten delako, eta horrek informazio

gehigarria eman diezaguke politika horien azpitiko helburuez.

Zalantza barik, ikerlana osatuagoa geratuko litzateke abian jarritako

egitasmoek sorrarazitako ondorio eta emaitzei buruzko ebaluaketa kuantitatiboagoa

erantsiko bagenu. Ez dugu egin, oinarrian bi arrazoi direla medio: lehenengoa,

nazioarte mailan oraindik ere berri samarrak diren joerez ari garela, Euskal Herrian

orain denbora gutxi gauzatzen ari direnak eta beraz, hainbat alderditan bilakaera

prozesuan eta burutu gabeak; hortaz, goizegi iruditzen zitzaigun, politika hauen (eta

horien atzean antzeman daitekeen planteamendu orokorraren) emaitzak ongi neurtu

eta baloratu ahal izateko. Horrek ez du esan nahi egin behar ez denik, eta horren

harira dator bigarren arrazoia: egitekotan gaiak daukan zabaltasun osoan egin

beharko litzateke, alegia, errazago neurtu daitezkeen adierazle esanguratsuekin

Sarrera 9

batera informazio kualitatiboagoa eskain dezaketen beste bide batzuk ere jorratuz,

espazioaren ikuspegitik eremu murritzagoak eta zabalgoak konbinatuz, etab. Lan

handia, bitarteko ugari eskatzen duena eta tesi honen helburuak gainditzen dituena

(eta zer esanik ez gure ahalmen mugatua). Etorkizuneko ikerkuntza-proiektu

zabalago batentzat, ordea, bide biziki interesgarria uzten dugu zabalik.

Tesiaren egitura: atalen eta kapituluen aurkezpena

Gaiari heltzeko orduan bi atal nagusi bereiztea erabaki dugu. Lehenengoan

garraio-azpiegiturako politikak aztertu ahal izateko funtsezkoak iruditu zaizkigun

osagai desberdinak jorratu ditugu, ondoren horietan oinarriturik bigarren ataleko

kapituluetan egungo politiken norabideak, ezaugarriak eta joerak aurkeztu eta honen

inguruan hausnarketak egiteko moduan egoteko.

Lehenengo Atalean bost kapitulu aurkituko ditu tesi hau eskuartean

darabilenak. I. eta II. Kapituluetan ingurunearen ezaugarrietaz mintzatuko gara, hots,

globalizazio garaian lurraldeek eta, oro har, espazioak hartzen duen esanahi berriaz;

III. eta IV.ean Espazio eta Garapenaren arteko lotura aztertu duten ikuskera

desberdinei leku egingo diegu; eta V. Kapituluan espazioaren garapen eta

berregituraketaren kontu honetan guztian azpiegiturek betetzen duten funtzioaren

inguruko hausnarketa eta hurbilketak ekarriko ditugu mahai gainera.

Mendebaldeko ekonomia kapitalistetan azpiegituren ezarrera (eta hauekin

loturik, hirien sustapenerako egitasmoak) izan dira 90eko hamarkadako garapen

politiken izarrak. Lurralde baten lehiakortasuna gehitzeko helburuaz planteatu ohi

diren politika hauek testuinguru-baldintza jakin batzuetan kokatu eta ulertu behar

ditugu.

I. Kapituluak abiatuko du horren inguruko hausnarketa. Globalizaziorako

joera bizkortu egin da azken hamarkadetan eta, horrela, kapital transnazionalen

interesek gidaturik mundu-ekonomia gero eta gehiago errealitate bihurtzen ari zaigu.

Pertsonen eta ondasunen mugikortasuna inoiz baino garrantzitsuagoa da eta berebat

informazioaren transferentzia edota elkartrukea.

10 Sarrera

Irisgarritasuna garapen ekonomikorako funtsezko osagai bilakatzen da, beraz.

Eta iristeko erraztasun hori toki jakin baten zentralitate geografikoarekin baino

gehiago nazioarteko eta erregioko kokagune ekonomiko nagusienekiko lotura fisiko

(azpiegiturak) egokiagoak eta azkarragoak edukitzearekin egongo litzateke

erlazionatuta. Horrela ere garraio-azpiegitura berriekiko lotura eraginkorrik gabe

geratzen diren lurraldeek arazoak izan ditzakete garapen ekonomikoari begira.

Ekonomia “global” horretan, lehia gero eta gehiago ezagutza eta ikaskuntzan

oinarritutakoa bilakatzen ari den heinean, erregio eta toki-espazioak interesgarriak

izan daitezke kapitalarentzat, izan ere ezagutza berriaren sorkuntza eta informazio

egokiaren prozesaketarako gaitasuna eta etengabeko berrikuntza eta

egokitzapenerako ahalmena neurri handi batean lurraldean txertatutako osagaien

araberakoa baita. Garapen politiken helburua, hortaz, berton txertatuta dauden

potentzialitate endogeno horiek sustatu eta ahalik eta hobekien erabiltzea izango da.

Aurreko guztiari loturik, erregulazio esparru eta mekanismo desberdinei

panorama berrian egokituko zaizkien funtzioei buruzko gaiaren inguruan ere

jardungo dugu lehen kapitulu horretan. Estatu-nazioari dagokion ohiko esparruarekin

batera gero eta indar handiagoaz azaleratzen ari zaizkigun nazioarte mailakoa zein

erregio mailakoa ere hartu beharko ditugu aintzakotzat.

Ekonomiaren nazioarteratze gehikorraren eskutik merkatuko lehia nabarmenki

areagotu da, eta lehia bortitz horren atzean gertatuko dira doikuntza eta

berregituraketa industrialeko prozesuak. Berregituraketa eta lurraldeen arteko erlazio

horretaz jardungo du II. Kapituluak .

Mendebaldeko herrialde industrializatuei dagokienez produkzio-egituran

eraldaketa sakonak gertatuko dira. Orain gutxi arte ekonomiaren oinarri izan diren

industri tradizionalek pisua galduko dute nabarmen, garapen bideko herrialdeetako

kostu-baldintza hobeen aurrean lehiarako zailtasun itzelak izango baitituzte.

Ondorioz, herrialde hauetan lehiakortasunari eutsi ahal izateko balio erantsi altuko

goi mailako jarduerek gero eta garrantzi handiagoa lortu beharko dute haien

produkzio-egituretan.

Sarrera 11

Goi teknologiako industria berriak eta produkzio-zerbitzu aurreratuak dira,

zentzu horretan, herrialde hauetako produkzio-sistemen espezializaziorako zutabe

nagusi gisa aurkezten zaizkigunak.

Testuinguru berrian, eta esandakoaren ondorioz, hiriak indartuta agertzen

zaizkigu eta beraz hirien arteko eta hiriekiko konexio eta komunikazio bide

eraginkorrak izatea nahitaezkoa bihurtzen da lurralde baten garapenerako.

Testuinguru orokorraren bereizgarri behinenak aurkeztu ondoren, lurralde-

ereduak eta bereziki kontzentrazioaren abantailak eta desabantailak, mugak eta

ondorioak azaldu eta aztertu dituzten ikuspegi teoriko desberdinei helduko diegu III.

eta IV. Kapituluetan.

Gure interesgunea Erregio-Ekonomiako teoria eta ekarpen berrienek osatzen

duten arren horrek ez du esan nahi aurreko ikuskerak arbuiatzen ditugunik. Aitzitik,

III. Kapituluan jaso ditugu ekarpen tradizionalagotzat har daitezkeenak, izan ere,

egungo ekarpen berriagoek neurri handi ala txikiagoan horietatik edaten baitute eta,

hortaz, orduan garatutako ideia eta kontzeptu asko, modu gaurkotu eta egokituan

bada ere, agertzen zaizkigu oraingoetan ere.

Dena den, IV. Kapituluan , teoria berriek eskaintzen dizkiguten argudio,

kontzeptu eta elementu desberdinetara joko dugu eta hortik azterketarako nahitaezko

iruditzen zaizkigun bi zutabe barneratuko ditugu analisian: berrikuntza eta sareak,

egun mendebaldeko ekonomien garapenerako funtsezko osagaiak direnak.

Berrikuntzaz jardutean azpimarratzen zaigunez, ezagutzaren osagai asko

espezifikoak eta tazitoak izaki, oso errotuta daude antolakunde eta toki

espezifikoetan. Horregatik gizabanako edota enpresen ikaskuntza gaitasuna

merkatuetako lehian aurrera egiteko nahitaezko izango den bezala, horrela ere

erregioen ikaskuntza gaitasuna funtsezkoa bilakatuko da beren lehiakortasunerako.

Lan indarrak, enpresa-ehunak, zientzia eta teknologi erakundeek, bestelako

antolakundeek eta beren arteko harremanen izaerak eragin zuzena izan dezakete

ingurune berriztatzaile baten garapenerako aukerak eskaintzeko orduan. Hiri-

ingurune aurreratuek (metropoliek) izango dute posizio pribilegiatuena.

12 Sarrera

Garapen politiken helburua erregio edota toki mailako espazioan txertatuta

dauden berrikuntzarako gaitasunak sustatu eta ahalik eta hobekien erabiltzea izango

da. Hortik pentsa liteke erregio edo nazio historikoei beren garapenerako bide bat

zabal lekiekeela egungo erregio-politiken eskutik; edota garapen eredu orekatuagoak

lor litezkeela atzeratuago leudekeen lurraldeen potentzialitate endogenoak suspertu

eta sendotuz gero.

Alabaina, errealitatean beste norabide batzuetatik abiatzen ari dira politikak eta

beren ondorioak. Egungo testuinguru neoliberalean merkatuko indarren eta

lehiakortasunaren aginduetara diseinatutako politikak izaki, garapen-potentzial eta

jadanik lehiakortasun handiena eskaintzen dituzten toki-espazioei emango diete

lehentasuna, hots, hiri-aglomerazio eta eremu metropolitarrei.

Hirien arteko harreman jariakorrak gauzatzeko bidea ematen duten sareak gero

eta beharrezkoagoak bilakatzen ari dira, hiriek eurek duten protagonismo eraberritua

dela eta. Zentzu horretan aparteko garrantzia hartuko luke abiadura handiko garraio

sistemen garapenak (airezko, errepidezko edota trenezkoak), baita

telekomunikazioenak ere. Azpiegiturak eta garapen politiken arteko auziari helduko

dio V. Kapituluak ; azpiegitura politikei buruz, lurralde-garapenarekiko duten

erlazioan sakontzen duten ikusmolde konbentzionalagoak eta berriagoez gain, egun

alor honetan azaleratzen diren bestelako alderdi batzuk ere aipatuko ditugu, esate

baterako, partehartze publiko eta pribatuaren ingurukoak edota, maila txikiagoan,

ingurumenari buruzkoak.

V. Kapitulu honetan bertan nabarmen bistaratuko zaigu azpiegitura politikak

eta metropolien sustapenerako politiken arteko uztarketa; izan ere: lurralde baten

garapenerako, berrikuntza gaitasunerako baldintza endogeno egokiak sortu eta

horietaz baliatzeko kanpo zein barne mailako konexioak funtsezkotzat agertuko

zaizkigu; eta aldi berean egungo azpiegitura proiektuen zergatiak metropoli nagusi

baten garapenarekin lotuta daude maila handi batean.

Gure hausnarketan, jakina, beste autore batzuek egindakoetatik jaso baina

horien irakurketa propioa egingo dugu kasu askotan. Halaber, bestelako osagai

batzuk ere izango ditugu aintzakotzat, politiken balorazioa ezin baita egin haien

Sarrera 13

azpian dauden balore eta jarrera ideologikoei aipamenik egin gabe. Sektore

publikoaren paperaz, garapen ereduez, gizarte-antolaketa moduez, lurraldeari buruz

eta abarrez ditugun irizpideak ez ditugu alde batean utziko horretaz jarduteko orduan.

Honaino iritsita argi samar hauteman dezakegu egungo politiken ardatzek zeri

erantzungo lioketen: lehia-testuinguru latz batean gobernuek beren aginte esparruko

lurraldearen erakargarritasuna handitu nahi izango dute, horretarako kapital handien

interesek gidatutako merkatu joera nagusiei men eginez eta ondorioz eremu

metropolitarren hazkunde eta garapena sustatuz (jarduera eta dinamismo

ekonomikoaren kontzentrazioak eskaintzen dituen abantailak ustiatu ahal izateko),

horrek halabeharrez hiri handi horiek munduaren enparauarekin ondo konektatuko

dituzten azpiegitura-sare eraginkorrak eratzea eskatzen duelarik ere.

Horrela, eta jada Bigarren Atalean, nazioarte mailan nabarmentzen diren joera

horiek guregan ere gertatzen diren aztertzeari ekingo diogu, hots, Euskal Herriari

dagokionez berton bideratzen ari diren garraio arloko azpiegitura politikak norabide

berorretan doazen ikustea eta horrek ekarriko lituzkeen ondorioak ere.

Industri krisiak bortizki jotako lurralde honetan, 80ko hamarkadaren hasieraz

geroztik gainbehera industrialetik ateratzen lagundu nahi izango duten politika eta

neurriak jarriko dira abian. Orduz geroztik hasiko da halaber ikuspegi neoliberala

gailentzen eta horrek arrasto nabarmena utziko du diseinatutako politiketan.

Produkzio arloko eskuhartze zuzena ukatzen zaio sektore publikoari, oro har neurri

horizontalen bidezko jardunbideari heldu beharko diolarik eta, aldi berean, finantza-

bideen aldetik ere murrizketa nabarmenak ezarriko zaizkio.

80ko hamarkadan, haatik, izan zen eskuhartze zuzenik, hain zuzen ere,

birmoldaketa politikan gauzatu zena (Nazioarteko Lan Zatiketa Berriak agintzen

zuenez, industria tradizionalen tamaina eta funtzioa berregokitzeko), jarduera berrien

garapena ekimen pribatuaren esku utziz. 90ekoan, birmoldaketaren pasarterik

latzenak behin igarota, administrazio desberdinen ekimenak kapital pribatuak

(bertoko zein atzerrikoak) erakartzeko baldintzak sortzera zuzendu dira neurri handi

batean.

14 Sarrera

Bistakoa da, eta bereganatzen duten baliabide kopuruei so eginez gero

nabarmen ikus daiteke, azpiegitura proiektuek eta ekimenek toki garrantzitsua izan

dutela ahalegin horretan. Horrela ulertu omen dute agintariek eurek ere, izan ere

egitasmo hauei ematen baitiete oihartzun handiena, Euskal Herriaren etorkizunerako

giltzarri gisa aurkeztuz iritzi publikoaren aurrean.

Lehen atal nagusian bost kapitulu agertu bazaizkigu ere bigarren honetan hiru

kapitulu eskainiko ditugu; aurkez ditzagun laburki:

VI. Kapituluan Europako Batasunaren eta Estatu espainiarraren garraio-

azpiegituren arloko eskuhartzeak agertzen dituen ildo nagusiak aztertuko ditugu. Bai

batak bai besteak azpiegituren alorrean azken hamarkadan onartutako txosten eta

egitasmo nagusiei erreparatuz, beren jarreraren nondik norakoak zehazten

ahaleginduko gara, bereziki bi alderdiri kasu emanez: lurraldearen gaineko eragina

(teorian aipatzen diren helburu eta xedeak lehentasunezkotzat aurkezten diren

proiektuek adierazten dutenarekin kontrastatuz) eta eskuhartze publikoaren ezaugarri

berriak (sektore pribatuarekiko elkarlanaren auzia barneratuz).

VI. Kapituluan Euskal Herriaren gaineko administrazio esparruetako joerak

behin identifikatuta, VII. Kapituluan gure lurraldean agertzen direnei buruz

jarduteko parada izango dugu. Aurreko kapituluan azaldutako ildo eta gai antzekoak

aurkituko ditugu berriro ere, oraingoan lehenago azaletik aipatutako gai interesgarri

batek indar gehiago hartuko duelarik: administrazio-maila desberdinen arteko

eskumenen banaketari buruzkoak. Gure herriaren konplexutasun politiko-

administratiboa islatuko zaigu berebat egindako azterketan.

VIII. Kapitulua aurrekoaren jarraipena izango litzateke, haren gauzatze

zehatzagoa. Erregio-garapen politiken barne, metropolien sustapenak hartu duen

garrantzia azpimarratu eta planteamendu horretan azpiegiturek betetzen duten

zeregina kokatuko dugu abiaburuan. Gure herrira jaitsiz, hiri-sustapenerako

ekimenen artetik Bilboko eremu metropolitarra nabarmenduko dugu. Beste hiri

garrantzitsuenetan abiarazitako biziberritze eta modernizatze egitasmoak gutxietsi

nahi gabe, gure ustez bai tamainaren aldetik bai ezaugarri sozio-ekonomikoen aldetik

eta baita administrazio desberdinengandik duen trataeraren aldetik ere Bilbokoa

Sarrera 15

delako nazioarteko metropoli bihurtu nahi horretan aurreratuen eta sendotuen

agertzen zaigun proiektua.

Aurreko guztiak kokatuta, zenbait garraio-azpiegiturako proiektu jakinei

zuzenduko diegu begirada, geure ustez beren funtsa euskal lurraldearen

metropolizazio eta internazionalizazioa sustatzeko asmoekin guztiz loturik dutenak;

eta espazioaren berregituraketaren ikuspegitik Bilbok bere statusa igotzeko behar

duen garapena bultzatzeko proiektuaren barnean bete-betean uztartzen direnak.

Oro har, Bigarren Atalean, dagoeneko V. Kapituluan (ikuskera teorikoago

batetik) aurreratu ditugun gaiek jasoko dute geure arreta, hots: azpiegiturek

lurraldearen garapenerako duten funtzioari buruzko planteamenduak, sektore

publikoaren eskuhartzeak agertzen dituen forma berriak (horien artean finantziazioari

buruzko alorra, eskumenen banaketari buruzkoa, gizartearen parte hartzea

bideratzeko moduen ingurukoak). Ez da zaila izango, beraz, hiru azken kapitulu

hauetan V.aren egitura eta atalak identifikatzea, aldaketaren bat egon dagoen arren,

jakina.

Esan gabe doa gure ikuspegitik ere izugarrizko garrantzia duten beste alderdi

asko ukitzeke edo soilik azaletik ukituta agertuko zaizkigula, agian nabarmenena

ingurumenari buruzkoa izango litzateke. Horrek ez du esan nahi inolaz ere gaia

gutxiesten dugunik; alderantziz, horren garrantzitsu iruditzen zaigu ezen tesi bat

baino gehiagorako aukera ematen duela pentsatzen dugun; baina gure kasuan arestian

aipatu ditugun beste gai horiek izan dira ikerketarako hautatu ditugunak.

Bukatzeko, tesi osoan zehar eskutan izan ditugun osagai eta argudio nagusiak

laburbildu gehi bidean bururatu zaizkigun hausnarketa garrantzitsuenak jasoko

dituzten ondorioak aurkeztuko ditugu.

II .. AATTAALL AA

KK RRII SSII AARREENN OOSSTTEEKK OO BBEERRRREEGGII TTUURRAAKK EETTAA EESSPPAAZZII AALL AA::

TTEESSTTUUII NNGGUURRUUAARREENN EEZZAAUUGGAARRRRII AAKK ,, JJOOEERRAA NNAAGGUUSSII AAKK

EETTAA II KK UUSSKK EERRAA TTEEOORRII KK OO DDEESSBBEERRDDII NNEENN EEKK AARRPPEENNAA

19

I. KAPITULUA: ESPAZIOAREN AZTERKETA KAPITALAREN

INTERNAZIONALIZAZIO FASE BERRIAN

Edozein espazio baten analisi ekonomiko eta soziala egiteko kanpoko zein

barneko aktore ekonomiko-sozialen multzoak eta beren artean gertatzen diren

harremanak aztertu behar ditugu.

Barneko aktoreen artean, bertoko kapitala eta burgesia, langileak, gizarte-

mugimenduak, erakunde eta elkargo profesionalak eta, jakina, erakunde politikoak

ere kontsideratu behar ditugu. Erakunde hauek beren ardurapeko espazioaren gain

eragiteko duten instrumentu-sorta gobernu horien subiranotasun mailaren arabera eta

nazioarteko esparruan lortutako mailaren araberakoa izango da. Horregatik gure

analisia mundu mailan espazioari dagokionez egon diren bilakaerak eta urratsak

aztertzetik abiatuko dugu, ekonomia globala omen den honetan espazioak eta

lurraldeak oraindik ere esanguratsuak izaten jarraitzen dutela nabarmendu asmoz.

Kanpoko aktoreei dagokienez, hor kokatuko ditugu enpresa transnazionalak

(ETN), egungo dibertsifikazio-malgutasunari esker higikortasun handia dutenak eta

erabaki-guneak, kasu gehienetan, erregio jakin batetik at izan arren erregio horretan

eragin zuzen eta inportantea izan dezaketenak (lantegi bat kokatuz ala itxiz, berton

dituzten lantegietan aldaketak eginez, adibidez). Aldi berean, nazioarteko,

erregioarteko eta estatuarteko lehiaren areagotzeak ETNei kokaleku erakargarriak

hautatzeko orduan aukera zabalagoa eskaini die, legedi desberdinak eta zerga- eta

moneta-pizgarri desberdinak aurki ditzaketelako beren artean lehian dauden estatu

eta erregio horietan.

Dena den, eta sarrera gisa, agente desberdinek duten erabakitze-ahalmen eta

potentzialitatea dagokion tokian kokatu ahal izateko munduko ekonomia zein

20 I. Kapitulua: Espazioaren azterketa kapitalaren internalizazio fase berrian

puntutarainoko elkarmenpekotasun, integrazio eta orobateratasun mailan aurkitzen

den aztertzen hasiko gara.

1.- GLOBALIZAZIOAREN INGURUKO EZTABAIDA

1.1.- Ekonomiaren internazionalizazio prozesuaren norainokoa

1973an hasitako krisi estrukturalaren testuinguruan, eta honi aurre egiteko

abian jarritako politika ekonomikoek lagundurik, ordura arteko egoera sakonki

aldatuko duten zenbait joera berri agertuko zaizkigu.

Horietako bat ekonomiaren internazionalizazio prozesuak hartuko duen

bulkada izango litzateke, zeinaren ondorioz munduko ekonomia

globalizaziorantzako joera batean murgildurik egongo litzatekeen.

Baina, eta hain zuzen ere, testuinguru berri hau definituko lukeen

ezaugarrietako bat internazionalizazio maila gero eta handiago izatearena dela

onartuta ere, badago eztabaidarik dagoeneko kapitalaren internazionalizazio prozesu

horrek lorturiko mailari buruz (eta horren ondorioz, kapitalak ordura arte bere

garapenerako sostengu izan duen tresna batek, alegia Estatuak, oraindik ere

funtzionala izaten jarraitzen duenez).

Laburki bada ere1, auzi horien inguruan zenbait autorek duten iritzia

mahaigaineratu nahiko genuke ondoko lerrootan.

Vidal Villak, adibidez, kapitalaren internazionalizazio prozesuan izandako

bilakaera abiapuntutzat hartuz, egun mundializazio ekonomikorako egiturazko

baldintzak egon badaudela esaten digu. Bere ustez “kapitalaren ziklo osoaren

internazionalizazio prozesua burutua dago, kapitalaren hiru moduei dagokienez:

1Interesa lukeenak, globalizazioari buruzko hausnarketa gehiago/berriagoak honakoetan aurki ditzake: Martínez González-Tablas (2000), Amin (1999), Dev Gupta (1997).

I. Kapitulua: Espazioaren azterketa kapitalaren internalizazio fase berrian 21

dirua, produktiboa eta merkantzia”2 (Vidal Villa, 1994, 74); ondorioz kapitalismoa

jadanik prest dago mundializaziorako, eta zentzu horretan muga nazionalak, oraindik

existitzen badira ere, kapital metaketa ziurtatzeko beharrezko elementua izan

beharrean oztopo serioa bihurtzen hasi dira.

Bere analisiaren arabera mundializazioa gertatu ahal izateko, horretarako

egiturazko baldintzak egoteaz gain (hau da, produkzio harremanak mundializatzeaz

gain –jabegoa, produkzio prozesuak, lan banaketa, alokairutzea,…–), sistemaren

gainegituran eta azpiegituran ere gertatu behar dira dagozkien aldaketak. Azkenari

dagokionez, mundializazioa ahalbidetuko lukeen azpiegitura badagoela gaineratzen

du, egungo teknologia3 dela mundializazio prozesua gauzatzeko beharrezko euskarri

materiala. Gainegituran ikusten ditu berak arazo gehien.

Bere tesia, hortaz, honela laburbil daiteke: bizi garen egunotan kapitalismoaren

sakoneko joera mundializazio prozesua litzateke. Prozesu horrek beharko lukeen

azpiegitura ekonomikoa existitzen da; harreman ekonomikoen osagai nagusiak ere,

batik bat produkziobideen jabegoari eta kapitalaren higikortasunari buruzkoak; baina

arazoa gainegitura politiko eta juridikoan legoke, mundializazioari dagokionez

berau baita atzerapen handienaz dabilena eta haren garapenerako oztopo nabarmen

bilakatuz. Ekonomia mundializaziorantzako trantsizio prozesu batean murgilduta

dago, bide horretan kontraesan ugari agertuz, besteak beste4 Estatu zentralistetan

oinarri ekonomikoa eta gainegituraren artean sortzen dena (Vidal Villa, 1994, 95-

96).

2Prozesu hori, besteak beste, hiru fenomenotan oinarrituko litzateke: (i) Enpresa Multinazionalak (EMN), prozesuaren agente aktiboak direnak; (ii) jabego internazionala, hots, produkziobideen jabegoa jatorri nazional bakarreko kapitalistena izateari utziko dio eta Kapital bakar batean bat egin; (iii) kapitalaren errentabilizazioa ere extra nazionala da, hots EMNen kalkulu ekonomikoa ez da mugatuko estatu bakar baten esparrura. 3Bere baiezpenaren haria hobeto ulertarazteko asmoz azpiegitura teknologiko horren zenbait ezaugarri aipatzen dizkigu: masazko produkzioa gero eta erritmo azkarragotan; produkzio prozesuen segmentazioa, internazionalizazioa ahalbidetuz; prozesuen distantziako kontrola: produkzioa, salmentak, erosketak, finantziazioa,…; merkantzien bolumen eta masa handiak garraiatzeko azkartasun eta efizientzia; homogeneizazioa alor desberdinetan, hala nola: produktuak, kontsumo-ohiturak, salmenta sistemak, finantziazio sistemak, etab. (Vidal Villa, 1994, 82). 4Kontraesan hauek zerrendatzen ditu: Zentro-Periferia artekoa, kontraesan tripolarra, nazioko nazionalismoa eta Estatuko nazionalismoen artekoa, garapen teknologiko eta enpleguaren artekoa eta oinarri ekonomiko eta gainegituraren artekoa (Vidal Villa, 1994).


Martínez González-Tablasek (1994) ere mundializaziorantzako trantsizio fase

batean aurkitzen garelako ideiarekin bat etorri arren ez zaigu agertzen Vidal Villa

bezain irmo kapitalak horretarako lortu izan duen garapen mailari dagokionez.

Autore honek mundu mailako dinamika ekonomikoa aztertzerakoan honen

barnean hiru plano desberdin bereizten ditu:

- Lehen jarduera-maila bat Estatuaren esparrukoa da, agenteak eta harremanak

haren baitan eta berau gainditu gabe gertatzen baitira.

- Bigarren mailan nazio-arteko harremanak ditugu, hots, nazionalitate bateko

agenteak beren jatorrizko lurraldetik kanpo aktiboki dihardute, Estatuen mugak

gaindituz, nazio espazio batzuk eta besteen arteko harremanen bidez; bigarren maila

honetan merkantziak eta zerbitzuak salerosten dira, diruak dibisan bilakatuta mailegu

edota inbertsio gisa zirkulatzen du, prozesu enpresarialak berak desplazatu eta

nahastu egiten dira, produkzioaren esparrura ere iritsiz.

- Eduki internazional hazkorreko prozesu honetan hirugarren maila bat

agertzen zaigu, non jarduera ekonomikoa espazio internazionalean gertatzeaz gain

osagai desberdinen nortasun nazionalaren adierazkinak diluitzen diren, ez da erraza

izango partehartzaileen nazionalitatea zehaztea; mundu mailako espazioa erabiltzen

duten harreman ekonomikoen aurrean gaude, nekez har daitezkeenak nazio-

artekotzat (mundu mailako harremanak edo globalak).

Gainera kontuan izan behar da prozesu hauek guztiak aldi berean gertatzen

direla, beren artean modu konplexuan artikulatzen dira eta etengabeko bilakaeran

daudela. Hots, ez dira bata bestearen atzetik gertatzen baizik eta batera existitu,

elkarren artean nahastu eta beren bilakaerak baldintzatzen dituzte.

Bere iritziz, inork ez luke zalantzan jarriko nazioarteko harreman ekonomikoak

bai intentsitatean bai dentsitatean areagotzen ari direla; arazoa sortuko zaigu

harreman horiek lortutako mailari buruz sakondu nahi dugunean, zehaztasunez,

maila batera edo beste batera heldu izanak egungo ekonomiaren birprodukzio eta

funtzionamenduaren logikarako duen garrantziagatik (Martínez González-Tablas,

1994, 109).


Nazio-arteko maila nagusi denean Estatu-nazioak dira lehen mailako aktoreak.

Nazio-arteko fenomenoak ekonomia nazionalen jokabide diferentziatu eta

desberdinen ondorio dira; hasiera batean merkataritza eta geroago nazioen arteko

inbertsio harremanak izango dira sistemaren antolakuntza-oinarria. Garai honetan

kokatzen da EMNen igotze eta heltze fasea, baina oraindik jarraitzen dute jatorrizko

Estatuaren erregulazioari lotuta eta honen kontrolpean.

Ekonomia global batean, aitzitik, ekonomia nazionalak prozesu eta transakzio

superestataleko sistema baten barnean aurkitzen dira, honen adierazpenak politika

eta agente nazionalek gogoan hartu behar dituztenak baina ezin baldintza

ditzaketenak, haren autonomia maila altua dela eta. Enpresa multinazionalak

pixkanaka transnazionalak bilakatzen dira, operazio globalen bidez merkatu globalen

zerbitzurako eta kokaleku nazional behinenik gabe.

Gaur egungo koiunturan aipatu ekonomi mota bakoitzaren ezaugarriak aurki

ditzakegula onartuta ere, bere jarrera da estatu espazioak oraindik protagonismo

intentsua duen nazioarteko testuinguru batean gaudela; zehazki: “ekonomia ezin

daiteke globalizatutzat hartu, nahiz eta izaera honetako agente eta dinamika

indartsuak egon, nahasten direnak moneta-, merkataritza- eta produkzio esparruetan

sartzen den eta gero eta orobiltzaileagoa den nazio-arteko ekonomia batekin; eta

erantzun politikoekin, zeintzuen sorreran Estatuek eragin funtsezkoa eta, aldi berean

beren arteko indar-korrelazio aldakorraren menpekoa, izaten jarraitzen duten”

(Martínez González-Tablas, 1994, 116).

Hortaz, trantsizio fase batean gaude: ez daukagu erabat globalizatutako

ekonomiarik, nazioarteko ekonomia bat daukagu eta haren aurrean politika

nazionaleko erantzunak (Hirst eta Thomson, 1992, 394).

Interesgarria iruditu zaigu, testuinguru horretan kokaturik, (Martínez

González-Tablas-ek (1994, 111) ekonomia (nazionala, suposatzen da) baten

bideragarritasun autonomoa gehitzeko edota bere kanpo harremanen simetria maila

hobetzeko geratzen diren jarduketa eremuak aipatzen dituenean, batetik herritarrak

(lanesku kualifikatu eta lehiakorra izatearen zentzutik) eta bestetik azpiegiturak,


barne mailako eta munduaren enparauarekiko komunikazioen hobekuntza

ahalbidetzeko, azpimarratzen dituela.

1.2.- Globalizazio prozesuaren eragile nagusiak.

Globalizaziorako joera bizkortu egin da azken hamarkadatan eta hori ez da

izan berez, modu automatiko batean gertatu den prozesua; aitzitik, norabide horretan

bultzatu duten faktore indartsuak egon dira eta horien inguruan arituko gara atal

honetan.

a) Politika neoliberalen nagusitasuna

Nazioarteko Moneta Fondoak, Munduko Bankuak edota Munduko

Merkataritza Erakundeak bere jarduketan nagusi dituzten irizpideekin bat eginik,

herrialde kapitalistetako gobernuek irmoki heldu diote nazioarteko harremanak

liberalizatzearen joerari. Merkataritza- eta finantza-merkatuen liberalizazioa,

merkatu nazionalen desregulazioarekin batera, izan da apustu horren ondorio

behinena.

Ildo horretatik bat etorriko ginateke Zabalo eta Zurbanoren (1998) iritziarekin,

globalizazioaren aldeko argudioa eta diskurtso neoliberalaren arteko uztarketa

agerian utzi nahi duena: politika neoliberalek, estatuek ekonomian duten eskuhartzea

minimizatzera eta merkatuaren agintepeko esparrua zabaltzera zuzenduak guztiz

funtzionalak dira ekonomiaren globalizazioan aurrera jotzeko. Eta aldi berean,

globalizazioaren aitzakia oso baliagarria suertatzen da lehiakortasunari helduz

gizarte arazoetan hain erasokorrak diren politika neoliberalak justifikatzeko orduan.

Finantza-merkatu eta kapital-mugimenduen liberalizazioak, Atzerri Inbertsio

Zuzeneko fluxuen gehikuntza estimulatzeaz gain, bestelako ondorio esanguratsuak

ere ekarri ditu. Finantza-kapitalaren botere gehikorra hazkunde motelagoan, interes-

tasa erreal altuetan eta epe luzeko inbertsioen estankamenduan (I+G arloko


inbertsioak5 barne) islatu da; aldi berean gobernu nazionalak askoz baldintzatuagoak

egongo dira beren jardupidean, bereziki politika hedakorrak abiatzeari dagokionez.

Merkataritzaren liberalizazioan ere aurrerapausu nabarmenak eman dira azken

bi hamarkadatan. GATTen azken errondak aurreko zazpiak baino askoz haratago

joan dira, produktu manufakturatuez gain zerbitzuak, jabetza intelektualari buruzko

eskubideak eta nekazaritza ere barneratuz eta arantzel egiturez gain dirulaguntza

estatalak, oztopo ez-arantzelarioak, eta bestelako gai batzuk ere jorratuz.

Dena den, merkataritza liberalizatzeko joera horretan disparekotasun handiak

nabari daitezke. Garapen bideko herrialdeek ildo liberalizatzaileari tinkoago heldu

diotela dirudi (GATTeko kide izan ahal izateko hori eskatzen zaielako), herrialde

garatuek praktika protekzionistagoak mantendu dituzten bitartean. Era berean, ez

dezagun ahaztu merkataritzaren liberalizazio globalarekin batera agertzen zaigun

beste joera aipagarria, hots merkataritza blokeen eta erregio mailako akordioen

sorrera (Europako Batasuna, jakina, baina baita ere NAFTA edota ASEAN).

b) Garraio- eta komunikazio-teknologien garapena

Globalizazioa eta garraio- eta komunikazio-teknologien garapenaren arteko

elkarmenpekotasuna bi aldetatik ikus dezakegu: batetik, globalizaziorako joerak

komunikazio-teknologi berrien eskari sendo bat sortu du baina, bestetik, informazio-

eta komunikazio-teknologien garapenak berak ere eragina izan du globalizazio

prozesuaren azelerazioan.

Zalantzarik gabe mundu mailan inoiz ez bezalako garrantzia lortu du pertsonen

eta ondasunen mugikortasunak baina baita informazioaren transferentziak edota

elkartrukaketak. Horien euskarri izango diren telekomunikazio- eta garraio-

azpiegitura eta informazio-teknologia funtsezkoak bilakatu dira berebat.

5 Berrikuntzarako ahaleginean bi aldeetatik izan dezake eragina: batetik, lehia intentsifikatzen du, enpresen gain etengabe berrikuntzen bila aritzeko presioa areagotuz eta, bestetik, epe laburreko etekinak sustatzen ditu; ondorioa izan daiteke “existitzen diren traiektorietan zehar eta inkrementuzko berrikuntzan mugimendu azkarragoa, aldi berean traiektoria berriak eta berrikuntza erradikalak sortzeko epe luzeko ahaleginetara zuzendutako baliabideak murrizten diren bitartean” (Europako Batzordea, 1997, 26).


Garraio-azpiegiturak hobekuntza nabarmena izan du azken bi hamarkadetan,

garraio modu guztietan, eta bai kalitatean (konexio zuzenagoak eta azkarragoak) bai

kostuetan. Bilakaera honetan bi faktorek izan dute zerikusirik: (i) garraio arloko

berrikuntzaren eta teknologien eboluzio azkarra; eta (ii) merkatu nazionalen

erregulazioen liberalizazioa.

Edonola ere, joera hauek adieraziko lukete irisgarritasuna garapen

ekonomikorako funtsezko osagaitzat hartzen dela. Eta iristeko erraztasun hori toki

jakin baten zentralitate geografikoarekin baino gehiago nazioarteko eta erregioko

kokagune ekonomiko nagusienekiko lotura fisiko (azpiegiturak) egokiagoak eta

azkarragoak edukitzearekin egongo litzateke erlazionatuta. Horrela ere garraio-

azpiegitura berriekiko lotura eraginkorrik gabe geratzen diren lurraldeek arazoak

izan ditzakete garapen ekonomikoari begira.

Informazio- eta komunikazio-teknologiek eta azpiegiturek izandako

garapen ikaragarriak ere erabateko aldaketak sortu ditu nazioarteko ekonomian.

Sistema informatikoek, telekomunikazioek eta horrek dakarren guztiaren eskutik

eragiketa ekonomikoak (produkzio prozesuak, transakzioak) burutzeko moduak

aldarazten ari dira, bizitza-estiloa ere, berrikuntza-prozesuan funtsezkoak dira, etab.

Joera hauei erantzun eta ahalmen eta azpiegitura gehiagoko eskariei aurrea

hartu nahian, erabaki politikoek telekomunikazioko autobideak bultzatzearen alde

agertzen dira. Baina politiken beste kezka bat gizartearen barnean (polarizazioa,

abiada azkar honi eusteko beharbesteko ekonomi- eta hezkuntza-baliabide dituztenen

eta ez dituztenen artean) eta lurraldeen artean sor litezkeen disparekotasunen

inguruan kokatu beharko litzateke.

1.3.- Globalizaziorako joeraren ondorioen inguruko hausnarketa.

1.- Mundializaziorako joera ekonomia kapitalistaren joera estrukturaletako bat

dela ukatu gabe, azken hamarkadetan berebiziko bulkada jasotzen ari deneko

ideia auzitan jarri daiteke:


- laneskuaren mugimenduak globalizatuak izatetik urrun daude eta are, beste

garai batzuetan baino garrantzi gutxiagokoak dira.

- finantza-fluxuen kasuan, aldiz, ukaezina da globalizazioa gero eta

nabarmenago dela (eta, gainera, gero eta txikiagoa kapital mugimendu

internazionalen gain gobernuek edota erakunde multilateralek duten kontrol-

ahalmena), kapital transakzio internazionalen bolumena eta intentsitatea ikaragarriro

handitu baita azken urteetan. Baina horrek ez du esan nahi munduko toki guztietara

hedatu denik, mundu mailako izaera lortu duenik, izan ere eragiketen esparru

espaziala askoz gutxiago hazi baita, eta herrialde gehienak kapital fluxuen

“mundializazio” horretatik kanpo geratu dira errentagarritasun perspektibarik eza

dela eta.

- nazioarteko merkataritzaren globalizazioa erlatibizatu nahian ere zenbait

argudio eskaintzen zaizkigu: mendeko azken laurden honetan nazioarteko

merkataritzaren hazkunde erritmoa beste garai batzuetako baino txikiagoa izan dela,

partaideen zerrendan aldaketa esanguratsuak egon diren arren merkataritza fluxuen

jatorriei eta, neurri txikiagoan, helmugei begiratuta kontzentrazioa handitu egin dela,

dibertsifikatu beharrean; eta azkenik, merkataritza globala baino, hiru potentzi

ekonomiko nagusien inguruan egituratutako merkataritza-bloke desberdinek

osatutako errealitatea izango genukeela, munduko zati inportante bat banaketa

honetatik kanpo geraturik.

2.- Ekonomia globala lortzen ez den bitartean zentzuzkoa da “ekonomia

nazionalek” hor dirautela gogoratzea.

Ikuspegi horretatik abiatuz, gaur egun munduko ekonomian garrantzizko indar

bakarrak merkatu globalak eta konpainia transnazionalak direla esaten dutenen

aurrean, Zabalok eta Zurbanok (1998) ekonomia nazionaletaz hitz egitearen

egokitasuna azpimarratu nahi dute, hain zuzen ere, haien betiko oinarri izan direnek

(moneta propioa, merkatu nazionalak –zeintzuen garrantzi kuantitatiboa

nazioartekoena baino askoz handiagoa izaten jarraitzen duen–, produkzio-faktore

nazionalak –atzerri kapital produktiboak gero eta garrantzi handiagoa izan arren– eta


erregulazio-espazio propioa, nahiz eta zenbait arlotan kanpotiko mugapenak izan)

hor dirautelako.

Europako Batasunaren kasua ez litzateke erabat berdin izango, Ekonomi eta

Moneta Batasunaren eskutik ekonomia nazional baten izaeratik hurbilago aurkitu

baitaiteke, eta horrek ahalegin berezia eskatzen du honen baitan Estatu-nazioek joka

dezaketen papera aztertzeko orduan. Edozein kasutan “ekonomia nazionalek egungo

sistemaren oinarri gisa irauten dutela nabarmen geratzen da lurraldeari dagokionez

bereizi gabeko mundu-ekonomiaren inexistentzia dela-eta” (Zabalo eta Zurbano,

1998, 137)

3.- Globalizazioa, egun lortu duen maila lortuta, prozesu asimetrikoa eta

disparekoa da, lehenago ere aipatu dugunez: (i) merkatu batzuetan besteetan baino

garapen maila altuagoa duelako: ondasunen merkataritzan nahiko aurreratua dago eta

zerbitzuena gutxiago; faktoreen merkatuan muturreko egoerak aurkitzen ditugu:

kapital merkatu eta fluxuak dimentsio globalekotzat har ditzakegu baina inolaz ere

lana edo know-how teknologikoa; (ii) ondasun eta kapital fluxuei eta enpresen arteko

kooperazio patroiei begiratuta globalizazioa baino, hiru espazio multinazionalen

integrazio ekonomikoaren alderako joera (Europan, Asian eta Amerikan) agertzen da

argiago, gainerako herrialdeak mugimendu hauetatik kanpo eta gero eta baztertuago

utziz.

4.- Edonola ere, globalizazioak zuzenki ez bada zeharka lurralde orotako

enpresen gain eragina izango du, merkatuko lehia nabarmenki areagotu baitu,

merkatuetan diharduten agenteen kopuruan eta merkatuetako lehia-dinamiketan ere

eragina izanik. Hala ere, eragin hori handiagoa da benetan global izate hori erdietsi

duten merkatu eta sektoreetan (kapital merkatuak edo elektronikaren industriak),

beste batzuetan (adibidez, lan faktorearenean edo zerbitzu profesionalen sektorean)

ia marjinaltzat hartu daitekeen bitartean.

AEBk, Japonia eta Europa elkarren artean merkantzien, kapitalen eta atzerri

inbertsioen elkartruke fluxuen bidez loturik egoteak mundu mailan harreman sare

konplexuak sortzen ditu; eta kapitalismo garatuaren oinarrizko hiru polo horiek

gidatutako mundializazio testuinguruan kapitalismo nazional aurreratuenek beren


ekonomiak nazio mailan ez ezik mundu mailako espazioetan egituratzen dituzte,

beren artean bai enpresak bai sektoreak ukituko dituen oso lehia bortitza sortuz.

Lehia bortitz horren atzean gertatuko dira doikuntza eta berregituraketa industrialeko

prozesuak.

Globalizaziorako joera honetan industria astuna eta arina gehi fabrikazio

tradizionalena garapen bidetan dauden herrietara zuzentzen ari den bitartean6,

herrialde garatuek doikuntza prozesu sakonak bizi behar dituzte teknologia altuko

sektoreen inguruan antolatuko litzatekeen egitura ekonomiko berri bat garatu asmoz

(Berzosa,1994, 59). Herrialde industrializatuak, beraz, gertatzen ari den mundu

mailako ekonomiaren berregituraketak ekarritako arazoei aurre egin beharko diete;

batzuk errazago ari zaizkio erronka horri erantzuten, besteetan arazo larriak bizitzen

ari dira trantsizio garai honetan, edozein kasutan airean gelditzen den galdera izanik

sektore zaharretako lanpostu galerak sektore berriek konpentsatu ahal izango

dutenentz.

5.- Interesgarria da, bestalde, globalizazioak lehiaren izaera ere aldarazi duela

gero eta gehiago ezagutza eta ikaskuntzan oinarritutako lehia bilakatuz

(Europako Batzordea, 1997). Merkatuko lehian prezioak ez diren faktoreek

garrantzia irabazten doazen neurrian, gizabanakoen, enpresen, erregioen eta

herrialdeen ikaskuntza gaitasuna funtsezkoa bihurtzen da etengabeko bilakaeran

dauden merkatu eta baldintza teknikoei azkar egokitu ahal izateko eta prozesuen,

produktuen eta antolakuntza eren berrikuntzak burutu ahal izateko. Beti ere kontuan

izanda, jakina, globalizazioak berak berrikuntza prozesuaren azelerazioa ekarri

duela.

6 Mundu mailako lehia globala gero eta intentsuagoa izateak arerioak menderatzeko grina biziagotu die enpresei, honek aurrerabide teknologikoaren azelerazioa ekarri duelarik bai produktu bai produkzio-prozesuak antolatzeko modu berri eta malguen sarrerari dagokionez. Honen ondorioak izango dira: (i) erronka teknologiko berriak dakartzan kostu altuak, denek burutu ezingo dituztenak; (ii) ondasun baten produkzioan lan prozesuaren segmentazioa ahalbidetzen duela; eta horrek, aldi berean, nazioarteko panoraman lehiatzaile berriak agertzea, laneskuaren kostuan diferentzial bat sortzen dutenak.

Honek guztiak herrialde garatu zaharren produkzio-egiturari eragiten dio, ez baitira gauza izango Berriki Industrializatutako Herrialdeen agerpenari alternatibarik emateko (Berzosa, 1994,42).


Globalizazioaren mugarik inportanteenetako bat, hortaz, ezagutzaren

higikortasun espazialaren alorrean egongo litzateke, informazio eta ezagutza

kodifikatua munduan zehar nahikoa erraz transferitu badaitezke ere, ez baita gauza

bera gertatzen know-howa edo ezagutza tazitoaren kasuan. Eta kontuan izan behar da

ezagutzaren funtsezko osagai asko direla espezifikoak eta tazitoak, eta oso errotuta

daudela organizazio eta lokalizazio espezifikoetan.

Testuinguru horretan inoiz baino garrantzi handiagoa lortzen du berrikuntza

politikak7, lehiaren intentsifikazioari langile eta enpresen ikaskuntza-gaitasunen

hobekuntzaren bitartez erantzuteko.

2.- ERREGULAZIO-ESPARRU ETA MEKANISMO DESBERDINEN

KOKAPENA TESTUINGURU BERRIAN

2.1.- Estatu-nazioen funtzionaltasunaren inguruan

Garapen prozesu orok sortzen duen hainbat desdoikuntza direla-eta

ekonomiaren erregulazioa beharrezkoa bihurtzen da sistema ekonomiko eta

sozialaren birprodukziorako; zentzu horretan Estatua izango litzateke ekonomiaren

agente erregulatzaile nagusia. Eta, hain zuzen ere, Estatu-nazioaren inguruko

hausnarketa hartuko dugu geuk abiapuntu, gure ikergaia zentzu hertsiago batean

ulertuta agian erregioen esparrura mugatuko litzatekeen arren; gure ustez erregioen

garapen dinamikak eta beroriek bultzatzen dituzten politikak ezin baitaitezke aztertu

7 Globalizazioaren eraginez gobernuek autonomia galera inportantea jasan dute politika ekonomiko orokorrak (hala nola aurrekontu, moneta edota merkataritza politikak) abian jartzeari dagokionez. Ondorioz, lan merkatuko politika, gizarte politika, hezkuntza politika eta, zalantzarik gabe, berrikuntza politikari paper garrantzitsuagoa ematen zaio hazkunde ekonomiko iraunkorra garantizatzeko eginkizunean (Europako Batzordea, 1997).


erregioaren gain eragiten duten agente ekonomiko edota politikoak, bederen

inportanteenak, aintzakotzat hartu gabe8.

Dena den, ekonomiaren internazionalizazioak kolokan jarri ko ditu politika

erregionalak ez ezik Estatu kapitalista garatuen praktika erregulatzailearen

eraginkortasuna bera ere.

Burgesia internazionalaren funtzioak esparru estatal-nazionalera egokitua egon

arren, burgesia eta kapitala ez dira muga horien aurrean gelditzen, esparru hori,

ikuspegi ekonomikotik ez baitzaie nahikoa, eta beraz, gainditu beharko da. Arazoa

sortzen da burgesia internazionalak ezin duelako menperatze estatal-nazionaleko

forma horien ordez menperatze internazionaleko beste forma politiko eta

gainegiturazkoak ezarri; alegia, esparru estatalaren ordez hegemonia

internazionaleko esparru bat ezartzeko zailtasunak eta ezintasunak daudela.

Beste h

Garraio- azpiegiturako politikak eta lurralde ereduaGARRAIO-AZPIEGITURAKO POLITIKAK ETA...

Documents

Transcript of Garraio- azpiegiturako politikak eta lurralde ereduaGARRAIO-AZPIEGITURAKO POLITIKAK ETA...