exposición temporal A pedagoxía intuitiva As … láminas educativas 40 A pedagoxía intuitiva...

exposición temporal

Museo Pedagóxico de Galiciamaio 2012 - xaneiro 2013

A pedagoxía intuitiva

As láminaseducativas

Exposición

Coordinación, deseño e montaxe MUPEGA

Entidades colaboradoras

Institutos da REDE MUPEGA

CEMUPE- Museo Pedagóxico Zamora-

Edicións Xerais de Galicia

Restauración e Fotografía

Beatriz Seco González

Asesora técnica MUPEGA

Documentación

Antonio Cepeda Fandiño

Asesor técnico MUPEGA

Catálogo

Edita

Xunta de Galicia

Consellería de Cultura, Educación e O.U.

Conselleiro

Xesús Vázquez Abad

Secretaría Xeral Técnica

Secretario Xeral Técnico

Jesús Oitavén Barcala

Museo Pedagóxico de Galicia

Director

Emilio Castro Fustes

Textos

Emilio Castro Fustes

Antonio Cepeda Fandiño

Beatriz Seco González

Realización

Maquetación

C&C Imagen

Impresión

Cograf

ISBN 000000000000000000000

DL 0000000000000000000000

CRÉDITOS

CONSELLERÍA DE CULTURA, EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA

As

lám

inas

edu

cativ

as

41A pedagoxía intuitiva

LÓPEZ MARCOS, M.- 2001. El fenómeno ideológico del franquismo en los ma-nuales escolares de Enseñanza Primaria. (1936-1945). UNED. Madrid.

MOLINA, S. /GARCÍA, E.- 1985. El éxito y el fracaso escolar en la E.G.B. Laia. Barcelona.

MONTORO ROMERO, Ricardo.- 1981. La Universidad en la España de Franco 1939-1970. Centro de Investigaciones Sociológicas. Madrid.

NAVARRO GARCÍA, Clotilde.- 1993. La educación y el Nacional-Catolicismo. Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha. Murcia.

ORTEGA, Félix.- 1979. Educación y desarrollo capitalista en España. (1959-1974). Cuadernos de realidades sociales. 14/15. 103-22.

ORTEGA, Félix.- 1983. La Sociología de la Educación en España. Fundación FOESA: Informe sociológico sobre el cambio social en España. 1975-1983. Euramé-

rica. Págs. 163-182. Madrid.OLMEDA, C.- Las pruebas de acceso a la Enseñanza Superior antes de la L.G.E.

(1938-1969). Edita CIDE.PALACIO LIS, Irene / RODRIGO RUIZ, Cándido.- 1993. Infancia, pobreza y educación en el primer franquismo. Valencia 1939-1951. Universidad de Valencia.

Valencia.PASTOR, I. Homs M.I.- 1984. La educación femenina en la postguerra 1939-1945.

El caso de Mallorca. Ministerio de Cultura. Instituto de la mujer. Madrid.PRADO, Dolores.- 1943. “El Frente de Juventudes y la Escuela”. Consigna. Nº 25,

2. Pág. 33.QUINTANA UÑA, Diego.- 1975. “La política educativa de España entre 1850-

1939”. Revista de Educación. Nº 240. Septiembre-Octubre.REVISTA DE EDUCACIÓN.- 1975. “Historia de la educación en España”. 1857-

1970”. Nº 240. Septiembre-Octubre.REVISTA INTERUNIVERSITARIA.- 1989. “La educación en España bajo el

franquismo”. Número 8. Monográfico.SANZ FERNÁNDEZ, Florentino.- 2000. “

As

lám

inas

edu

cativ

asA pedagoxía intuitiva40

BOLÍVAR A. Y RODRÍGUEZ J.L. .- 2002 Reformas y retórica. La Reforma edu-cativa de la LOGSE. Aljibe . Málaga.

CÁMARA VILLAR, G.- 1984. Nacional-Catolicismo y Escuela. La socialización política del franquismo.(1936-1951). Hesperia. Madrid.

CASTILLO CASTILLO, José.- 1983. “La educación en la España de la transición democrática”. En Fundación FOESSA. Informe sociológico sobre el cambio social

en España 1975-1983. Euramérica Págs. 157-363.ESCOLANO BENITO, A.- 2002. La educación en la España contemporánea. Polí-

ticas educativas. Escolarización y culturas pedagógicas. Biblioteca Nueva. Madrid.FERNÁNDEZ DE LA MORA, Gonzalo.- 1986. “La Universidad en España diez años después del franquismo”. En España diez años después de Franco. Editorial

Planeta. Barcelona.GÓMEZ GARCÍA, Mª Nieves.- 2000. “Utopías, reformas y contrarreformas en la educación española del siglo XX”. Revista de Educación. 2000. Número extraordi-nario. Instituto de Calidad y Evaluación. INCE. Ministerio de Educación, Cultura y

Deporte. Madrid.GUEREÑA, J.L / RUIZ BERRIO, J. / TIANA FERRER, A.- 1994. Historia de la Educación en la España contemporánea. Centro de Publicaciones del Ministerio de

Educación y Ciencia. Madrid.INSTITUCIONES Y PROGRAMAS DE FORMACIÓN PROFESIONAL DE ADULTOS EN EL DESARROLLO ESPAÑOL: La formación Profesional acele-

rada de la Organización Sindical (1957-1972). Revista de Educación. 2000. Número extraordinario. Instituto de Calidad y Evaluación, INCE. Ministerio de Educación,

Cultura y Deporte. Madrid.359-375.LACRUZ ALCOCER, Miguel.- 1997. Entre surcos y pupitres. Historia de la educa-

ción agraria en la España de Franco. Ediciones Endimión. Madrid.

Bibliografía

SUMARIO

1. Limiar

2. Presentación

3. A exposición no Mupega

4. Reportaxe fotográfico

5. Para saber máis…

As

lám

inas

edu

cativ


Limiar

A exposición A pedagoxía intuitiva. As láminas educativas representa unha nova iniciativa da Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria

dirixida a conservar, estudar e difundir o rico patrimonio histórico educativo dos nosos centros.

A través do MUPEGA e dos institutos que ao seu redor conforman a denominada Rede Mupega, exemplar modelo de mutualismo museístico de carácter educativo, fóronse recollendo, restaurando, estudando e por fin

amosando 32 taboleiros pedagóxicos singulares e didácticos que, no seu tempo, penduraron nas aulas das nosas escolas e dos nosos institutos. Abecedarios

ilustrados, raras láminas de zooloxía, curiosos taboleiros de bioloxía ou botánica comparten un espazo de aprendizaxe visual, ameno e histórico, ben

documentado e orixinalmente presentado.

As láminas educativas constitúen un dos elementos máis importantes e atractivos do fondo patrimonial dos nosos centros. Pero tamén dos máis

fráxiles. Aínda así, nesta exposición temporal con vocación itinerante, logrouse restaurar e presentar un coidado abano de ilustracións educativas, en grande

parte procedentes dos antigos Gabinetes de Historia Natural e de Física e Química que, no ecuador do século XIX, se foron formando naqueles

primixenios institutos, tamén chamados universidades de provincia.

Gabinetes que, grazas ao labor desinteresado dunha boa parte do seu profesorado, aínda hoxe agochan un tesouro patrimonial que, dende esta

Consellería, por medio do MUPEGA, temos que coidar, preservar, estudar e mostrar, como parte dun rico legado educativo que ven complementar a

práctica educativa actual.

Xesús Vázquez Abad

Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria As

lám

inas

edu

cativ

as


ESTEBAN, L.: “Los catálogos de librería y material de enseñanza como fuente iconográfica y literario-esco-lar”. Revista Historia de la Educación, Ediciones Universidad de Salamanca, nº 16 (1997).

GIL DE ZÁRATE, A.: De la Instrucción Pública en España. Oviedo, Pentalfa, 1995.

LÓPEZ-OCÓN, L.; ARAGÓN, S. e PEDRAZUELA, M. (eds).: Aulas con memoria, Ciencia, educación y patri-monio en los institutos históricos de Madrid (1837-1936), Madrid: CEIMES, CSIC, 2012.

LÓPEZ MARTÍNEZ, J. D. e DELGADO MARTÍNEZ, M. A.: “El material científico de los institutos como indicador de intenciones pedagógicas y modelos de enseñanza en ciencias experimentales”, en Etnografía de la escuela, XII Coloquio nacional de Historia de la Educación, Burgos (2003).

LÓPEZ MARTÍN, R.: “El utillaje escolar en la segunda mitad del siglo XX”. En ESCOLANO BENITO, A. (dir.) Historia ilustrada de la escuela en España. Dos siglos de perspectiva. Madrid, Fundación Germán Sánchez Ruipérez, 2006.

NARVÁEZ BUENO, M.: De raíz a corazón. Los gabinetes y los aparatos del Colegio San Estanislao de Kostka, Málaga: Gráficas de las Nieves, 2008.

PEÑA SAAVEDRA, V.: “Cuatro siglos de intervención escolar de los gallegos de América en la Galicia escin-dida”, Revista Historia de la Educación, Ediciones Universidad de Salamanca, nº 14 (1995/96).

ROITH, Ch.: “El Orbis Sensualium Pictus de Comenius”, en Etnografía de la escuela, XII Coloquio nacional de Historia de la Educación, Burgos (2003).

ROMERO, A.: “Dos políticas de instrumental científico: el Instituto del material científico y el Torres Que-vedo”, Revista Arbor, Madrid, CLX (1998).

RUIZ BERRIO, J.: “El Plan Pidal de 1845. Los institutos públicos, dinamizadores de las capitales de provin-cia”, Revista Participación Educativa, Madrid, nº 7 (2008).

RUIZ BERRIO, J.: Patrimonio histórico-educativo: su conservación y estudio, Madrid Biblioteca Nueva, 2010.

SISTO EDREIRA, R.: O Patrimonio histórico-científico do Instituto Xelmírez I. Inventario e catalogación. Unha ollada aos gabinetes de ciencias do vello instituto de Santiago, A Coruña, Deputación Provincial, 1999.

VIÑAO, A.: Memoria, patrimonio y educación. Murcia, Educatio Siglo XXI. 2010.

VV.AA.: “El patrimonio histórico-educativo y la enseñanza de la Historia de la educación”, Cuadernos de his-toria de la educación, SEDHE, nº6, (2009).

As

lám

inas

edu

cativ


ARAGÓN, S.: “La sólida permanencia de los objetos. Una nueva vida para los gabinetes históricos de ciencias naturales en los institutos de enseñanza secundaria”. Revista Participación Educativa. Madrid, nº extra (2011).

BERNAL MARTÍNEZ, J.M. e LÓPEZ MARTÍNEZ, J.D.: “Innovación pedagógica y enseñanza de la física y química en el Instituto-Escuela”. Boletín de la Institución Libre de Enseñanza, Madrid, nº 47 (2002).

BERNAL MARTÍNEZ, J.M.: Renovación pedagógica y enseñanza de las ciencias. Medio siglo de propuestas y expe-riencias escolares (1882-1936), Madrid Biblioteca Nueva, 2001.

BERNAL, J.M.; LÓPEZ J.D. e MORENO, P.L.: “Museos pedagógicos y enseñanza de las ciencias: de las láminas, colecciones y aparatos a los recursos didácticos virtuales”, en Actas I Encontro Iberoamericano de museos pedagóxicos e museólogos da educación. Santiago de Compostela. Xunta de Galicia (2008).

BERTOMEU J.R.; CUENCA, M.; GARCÍA, A. e SIMÓN, J.: “Las colecciones de instrumentos científicos de los centros de enseñanza secundaria del siglo XIX en España”, Revista Historia de la Educación, Madrid, nº 30 (2011).

BUCCHI, M.: “Imágenes de la ciencia en el aula. Láminas murales y la educación en ciencias (1850-1920)”, British Journal of History of Science, Cambridge, nº 31 (1998).

COSSÍO, M.B.: El maestro, la escuela y el material de enseñanza y otros escritos, Edición de Eugenio Otero Urtaza, Biblioteca Nueva, Madrid, 2007.

CULTURA, EIMLER-BASANTA-HAASE: Material pedagógico moderno para universidades, institutos, escuelas normales, escuelas nacionales y demás centros docentes. Catálogo nº 30, Madrid, Cultura, 1934.

DE ALCÁNTARA GARCÍA, P.: Educación intuitiva y lecciones de cosas. Madrid, Gras y Compañía Editores, copia dixital BVPB, 1881.

DEL POZO ANDRÉS, M.M.:” Imagen e historia de la educación: construcción, reconstrucción y represen-tación de las prácticas escolares en el aula”. Revista Historia de la Educación, Ediciones Universidad de Salaman-ca, nº 25 (2006).

DÍAZ DE RUEDA, R.: La escuela de instrucción primaria, Valladolid, Imprenta de D. Juan de la Cuesta Canta-rranas, 40, 1875.

DIPUTACIÓN FORAL DE VIZCAYA. DEPARTAMENTO DE CULTURA: Objetos científicos no imagina-dos, Vizcaya, 2002.

ESCOLANO, A.: La cultura material de la escuela. CEINCE, Berlanga del Duero (Soria), 2007.

Para saber máis…

As

lám

inas

edu

cativ

as


O 11 de marzo de 2002 no paraninfo do IES Otero Pedrayo de Ourense tivo lugar a sinatura das Bases constituíntes do que se denominaría dende entón Rede Mupega, agrupación de institutos históricos de Galicia, que xunto co recentemente creado MUPEGA, adquirían o compromiso formal de compartir e harmonizar aquelas tarefas necesarias para a conservación, estudo e difusión do seu rico patrimonio histórico educativo. Anos máis tarde, no 2011, o instituto coruñés Eusebio da Garda incorporábase con toda a súa bagaxe histórica e o seu considerable fondo museístico á devandita asociación, que de seguro ha de seguir incorporando novos socios.

Nun punto do articulado de este singular acordo de conciliación, sinálase que os integrantes da Rede intercambiarán entre eles, en calidade de préstamo e previo cumprimento das condicións que de común acordo se establezan para estas situacións, os aveños que conforman as coleccións dos seus respectivos centros, con destino ás exposicións e mostras temporais que cada un deles ou o propio MUPEGA organicen. Consonte a este artigo no mes de outubro de 2011 o MUPEGA deseñou as liñas mestras dunha nova exposición colectiva da Rede, como xa ocorrera no 2007, coa titulada “150 anos da Lei Moyano”.

Na presente ocasión a opción elexida foron as láminas ou taboleiros pedagóxicos que dende tempos de Comenius 1 representan un dos máis potentes e atractivos recursos didácticos no proceso de ensino aprendizaxe.

A considerada idade de ouro da produción de láminas pedagóxicas hai que situala na segunda metade do século XIX, coincidindo coa invención e desenvolvemento da linotipia, ferramenta que daría o pulo definitivo á imprenta de Gutemberg 2.

A feliz coincidencia da creación por estas datas dos primeiros institutos de ensinanza secundaria e a presenza no currículo desta nova etapa educativa de materias como Botánica, Zooloxía e Bioloxía favorecería a adquisición masiva deste novo enxoval educativo, que cós seus vivos cores e a súas ex-

1 Jan Amos Komensky, ( Chequia, 1592-1670), é considerado o pai da pedagoxía e o autor do primeiro libro infantil ilustrado: Orbis Sensualium pictus.

2 Johannes Gutenberg, (Alemaña, 1398-1468) foi considerado o pai da imprenta arredor de 1450.

Presentación

As

lám

inas

edu

cativ


presivas imaxes contribuiría considerablemente a facilitar a adquisición dos novos contidos daqueles programas.

A necesidade de introducir a imaxe nas aulas dos novos establecementos educativos queda patente nas sucesivas disposicións lexislativas que por aquel tempo xorden da man de José Pidal e sobre todo de Gil de Zárate 3.

Os principais provedores de este singular material científico son Francia, Alemaña, Austria e en menor medida Italia.

En definitiva, este orixinal recurso didáctico xunto co instrumental científico moderno e as prácti-cas de laboratorio que tamén se introducen por aquel tempo nos programas escolares, significou un espectacular avance para o ensino das ciencias, ao potenciar unha relación mais directa cós animais e vexetais ao alumnado, que así deixaba de limitarse a escoitar grandes discursos descritivos que para nada favorecían a correcta aprendizaxe.

Patente a importancia destas láminas na historia da educación, o MUPEGA decidiu recuperar algun-has das mais orixinais, espectaculares e rechamantes, pertencentes ao acervo patrimonial dos deno-minados institutos históricos da Rede Mupega, fundados, como se dixo, a partir de 1800 por mor do novo plan educativo que ten como promotores a D. José Pidal e a D. Antonio Gil de Zárate, e que sería consolidado definitivamente en 1857 coa promulgación da primeira gran lei xeral de Instrución Pública coñecida como Lei Moyano, nome do seu impulsor, o ministro de Fomento durante o bie-nio progresista do reinado de Isabel II, don Claudio Moyano. Material que foron adquirindo a través dos seus propios presupostos, das xenerosas doazóns dos seus catedráticos e no caso galego das valiosas achegas de ilustres naturistalistas e destacados filántropos chegados de alén mar.

As láminas seleccionadas foron sometidas a un proceso mecánico de limpeza e un tratamento básico de restauración para a súa exposición posterior, acompañadas dun rigoroso estudio documental que se reflectiu nas correspondentes cartelas informativas.

3 En 1846 una Circular de Antonio Gil de Zárate, Director General de Instrucción Pública desde ese año hasta 1850, dirigida a las Juntas Inspectoras de los Institutos, “previniendo que los Institutos se provean de los instrumentos necesarios para la explicación de las ciencias físicas y naturales”

As

lám

inas

edu

cativ

as


As

lám

inas

edu

cativ


As

lám

inas

edu

cativ

as


O espazo museográfico destinado no MUPEGA ás exposicións temporais acondicionouse con diver-so instrumental científico procedente na meirande parte dos antigos Gabinetes de Historia Natural e dos Laboratorios de Física e Química dos citados centros da Rede Mupega, ademais dunha pequena referencia histórica centrada nos escasísimos taboleiros pedagóxicos presentes na etapa primaria e configurada arredor de materiais propios do museo, nomeadamente da senlleira produción gráfica ver-bo de láminas de Historia de España e Historia Sagrada do prolífico editor burgalés Saturnino Calleja depositadas nos nosos almacéns.

Completouse esta sección centrada na imaxe no ensino básico ou elemental cunha mostra de libros de “lecciones de cosas”, producións bibliográficas con forte presenza nas nosas escolas elementais e con-sistentes en sinxelos manuais inzados de debuxos relacionados cos máis diversos obxectos do entorno social do infante: animais domésticos, alimentos, oficios, etc, e, cos que se pretendía lograr que o alumnado aprendera e fixara conceptos en base a súa observación intelixente e seguindo os principios pestalozzianos 4 da intuición: de la cosa a la palabra, de la palabra a la idea.

Será precisamente o elevado número de “cousas” que existen fóra do ambiente máis cotiá do escolar o que anime as diversas editoriais a producir unha morea de libriños profusamente ilustrados, primeiro con debuxos e logo con fotografías. A nova liña pedagóxica conseguía desta maneira dous obxectivos: introducir a imaxe como novo recurso didáctico e alimentar a curiosidade do alumnado e polo tanto potenciar o seu hábito lector. Avances e métodos que estarán presentes na nosa escola primaria ao longo de case un século, o que vai dende mediados do XIX a mediados do XX.

Estruturada deste xeito a exposición presentouse esplendidamente á sociedade no mes de maio do 2012 permanecendo no museo ata fin dese mesmo ano. Cos albores do 2013 comezou unha nova etapa itinerante polos centros de ensino históricos da nosa Comunidade, para solaz e aprendizaxe do seus membros e admiración dos seus visitantes.

4 Johan Henrich Pestalozzi ( Suiza, 1746-1827), foi un dos máis grandes pedagogos modernos e pai da denominada intuición intelectual.

As

lám

inas

edu

cativ


Os precursoresO bispo checo Xoán Amós Ko-menský -Comenio ou Comenius, en latín- edita no ano 1658 o seu Orbis Sensualium Pictus. Consi-derado o primeiro manual escolar ilustrado para nenos, abre as portas á utilización da imaxe como recur-so pedagóxico.Durante os séculos XIX e XX des-envólvese, con J.H. Pestalozzi á ca-beza, a chamada pedagoxía intuiti-va, segundo a que o neno forma as ideas partindo da intuición sensible das cousas. Coincidindo co move-mento da Nova Escola, comenza-

ranse a editar manuais escolares que baixo o título de Lección de Cou-sas ou semellantes, recorren á imaxe como elemento esencial de achega ao neno da realidade que o circun-da, nos casos en que non se poida estudar no propio medio.

En España, pedagogos como Aven-daño (1855), Carderera (1874), Aguilar y Claramunt (1885), Blan-co (1901) e Pedro de Alcántara (1891) recomendarán o emprego de coleccións dos museos escola-res e a utilización de láminas, nun principio procedentes do estranxei-ro mentres non se vaia consolidan-do a produción interna.

As láminas didácticas no ensino primario

No currículo do ensino elemen-tal ata ben entrado o século XX, a ensinanza das ciencias da natureza tiñan pouca ou nula relevancia. Así, Manuel Bartolomé Cossío dende a súa atalaia do Museo Pedagóxico Nacional afirmaba en 1915:

“En algunas escuelas existen cier-tos aparatos pero de poco y escaso uso…más frecuentes son los cua-dros de zoología sin condiciones para la enseñanza, la cual se hace mediante lecturas y poca explica-ción”

A exposición no MUPEGA

As

lám

inas

edu

cativ

as


Achille Comte foi un naturalista francés nacido en Grenoble e morto en Nantes (1802-1866). Foi pro-fesor de Historia Natural e xefe de negociado do Ministerio de Instrucción Pública francés, ademais de

director da escola preparatoria de Nantes. Escribiu varios libros relacionados coa Historia Natural. Como anatomista, destaca o seu “Organisation e physiologie de l’homme” (París, 1841).

Aparato respiratorioAchille ComteParís, 1845Ed. Victor Masson et FilsCromolitografía88 x 70,5 cmIES Xelmírez I (Santiago de Compostela)Rede Mupega

Nº catálogo 34

As

lám

inas

edu

cativ


Fritz Frohse (1871-1916) é o autor dunha serie de láminas de anatomía editadas entre os anos 1901 e 1925. Colaborou na edición de diversos atlas anatómicos e de cirurxía. A el débeselle ademais o nome de “arco de Frohse” -tamén coñecido como “arco supinador”- á parte superior da capa superficial do

músculo supinador.

Brust und Baucheingeweide des Menschen(Vísceras torácicas e abdominais do ser humano)Fritz FrohseLeipzig, c.a. 1910Cromolitografía98 x 78 cmIES Eusebio da Guarda (A Coruña)Rede Mupega

Nº catálogo 33

As

lám

inas

edu

cativ

as


O abecedario, as tablas de multipli-car ou os cadros de pesas e medidas son algúns dos primeiros taboleiros murais que aparecen naquelas esco-las. Os expertos e pedagogos recomen-daban que fosen os propios alumnos quen aportaran herbarios, obxec-tos da natureza e mesmo aparellos sinxelos, dando lugar así á creación dos primeiros museos escolares. Entre as casas comerciais españolas máis sobranceiras na produción de láminas murais ou taboleiros peda-góxicos para os primeiros niveis de ensino, destacan Sucesores de Her-nando, Bastinos, Dalmau Carles-Plá, Cultura, Espasa-Calpe, Sogere-sa ,etc. Mención aparte merece a editorial burgalesa Saturnino Calleja, cunha ampla e orixinal colección de lámi-nas de Historia de España, de Xeo-grafía, Historia Sagrada, Moral, etc, que o converte nun claro axente de modernización educativa no ecua-dor do século XX.

As

lám

inas

edu

cativ


En 1849 instáurase por lei a adopción do Sistema Métrico Decimal en España. A partir de 1852 imporase como obrigatorio o ensino do sistema legal de pesas e medidas nas escolas de ensino primario, sendo así o mellor medio para a súa difusión. A lei Moyano de 1857 incluía entre as asigna-turas da Primeira Ensinanza Elemental a de “Principios de Aritmética”, na que se integraba o sistema legal de medidas, pesas e moedas, consagrando así o disposto en 1852.Compréndese, así, o esforzo educativo realizado nestas primeiras etapas e, xa que logo, a posterior profusión e xeneralización de publicacións e materiais de apoio para presentalo dun xeito didáctico.

Cuadro de pesas y medidas del sistema métrico decimal Barcelona, c.a. 1931Faustino PaluzíeSalvador Sala (litógrafo)Cromolitografía124,5 x 168 cmFondo Mupega

Nº catálogo 01

Mestre e nenos da escola de Torralba de Calatrava (Cáceres) diante fondo da lámina de pesas e medidas (nº

catálogo 01).

Fonte: Del Pozo Andrés, María del Mar (2006: 310).

As

lám

inas

edu

cativ

as


Aínda que non sexa o habitual cando se trata dunha ilustración de corpo enteiro, algunhas láminas murais represéntano a escala natural, con innegable valor peda-góxico. Para este caso concreto, foi necesario empregar dúas pezas adheridas entre si. O feito de que as distintas partes do sistema muscular estean numeradas evidencian a existencia de elementos complementarios, coma un folleto ou manual de texto que explicite a imaxe.

Sistema muscularAutor descoñecido2ª metade do século XXOffset188 x 85 cmIES Sánchez Cantón (Pontevedra)Rede Mupega

Nº catálogo 32

As

lám

inas

edu

cativ


Esta lámina representa o sistema nervioso a través de distintos debuxos, que abran-guen dende a masa encefálica ata as distintas terminacións nerviosas. Forma parte dunha colección comercializada pola empresa Eimler-Basanta-Haase, con sede en Madrid.

Sistema nerviosoDr. LutzMadrid, c.a. 1935Cromolitografía85 x 58,5 cmFondo Mupega

Nº catálogo 31

As

lám

inas

edu

cativ

as


Esta lámina forma parte dunha serie mexicana para a prevención do alcoholismo, a instancias de Eduardo Liceaga, amigo e médico persoal do presidente Porfirio Díaz. A súa estreita relación con Francia, logo dunha longa xira europea, explica esta versión do orixinal francés. O seu autor directo, Galtier-Boissière, conserva-dor no Musée Pédagogique de l’État e creador do “Diccionario Médico Larousse”, publica nunha campaña

estatal antialcoholismo materiais dirixidos a escolas. A súa difusión foi ampla, ata o punto de que Marcel Pag-nol a menciona na súa novela “La gloire de mon père”, narrando os sentimentos de terror que lle provocaba

pendurada da parede da súa escola. Chegan ao país norteamericano traducidas por Luis G. León, un activo divulgador científico, ademais de profesor e director da Escola Normal de Profesoras de México.

El alcohol, he aquí el enemigo!Emile Galtier-BoissièreParís, c.a. 1895Editorial Armand Colin / Impr. Gaillac-Monroco Cromolitografía120 x 103 x 0,18 cm.IES Lucus Augusti (Lugo)Rede Mupega

Traballos de carpinteiríaAutor descoñecido, s.d.Cromolitografía65 x 89 cm

Nº catálogo 03

Nº catálogo 02

Orixinal francés que serviu como modelo da lámina nº 3 desta exposición.

Fondo Centro Museo Pedagógico de la Universidad de Salamanca (Cemupe)

As

lám

inas

edu

cativ


O material empregado polas as nenas nas clases de labores era variado: dende caixas de costura, aprovei-tando para elo calquera envase de madeira ou folla de lata, ata bastidores, fíos, teas e máquinas de coser. Como apoio era frecuente o emprego de cadernos e láminas de puntos de bordado, como as da empresa catalá Fabra i Coats, moi habituais nas escolas.

Desde o século XVIII consérvanse testemuños do emprego de carteis coas letras do abecedario pen-durados nas paredes das escolas, para o ensino das primeiras letras. Este recurso facilitaba a labor dos mestres, que desenvolvían unha práctica educativa fundamentalmente memorística. Unha vez que o alumnado o dominaba, procedíase á lectura de ca-tóns, do catecismo, de obras piadosas ou doutro tipo de lecturas que poidesen estar ao dispor da escola.

Puntos de bordadoBarcelona, c.a. 1940Hilaturas de Fabra y CoatsImpresión fotomecánica offset76 x 103 cmFondo Mupega

Nº catálogo 04

Abecedario con letras maiúsculasBarcelona, 1º terzo do século XXImprenta Elzeviriana e Librería Camí Papel e tintas de impresión mecánica60 x 45 cmFondo Mupega

Abecedario con letras minúsculasBarcelona, 1º terzo do século XXImprenta Elzeviriana e Librería Camí Papel e tintas de impresión mecánica60 x 45 cmFondo Mupega

Nº catálogo 05

Nº catálogo 06

Detalle da marca do editor Camí onde se pode observar na esquerda, con lixeiras variantes, a lámina do Abecedario con letras maiúsculas (nº catálogo 05).

Aula de principios do século XIX cunhas moi sinxelas láminas educativas, entre as que se atopa un abecedario de letras minúsculas. Fonte: Díaz de Rueda, Ricardo (1850), La Escuela de Instrucción Primaria, Valladolid.

As

lám

inas

edu

cativ

as


As láminas da colección de zooloxía de Schroeder e Kull presentan a peculiarida-de de tentar representar aos animais no seu contexto natural ou hábitat, destacando así o seu carácter didáctico, indo máis aló da sim-ple descrición física do animal, que tamén inclúe.

Vallardi emprega o mesmo sistema nas láminas de anatomía que nas de botánica ou zooloxía. Acompaña

o debuxo con detallada información textual e, aínda que edita o material en Italia, tradúceo en orixe ao castelán. Ofrece ampla información sobre a locali-zación das distintas partes que conforman o siste-

ma nervioso, así como daqueles órganos que teñen algunha función sensorial, agrupados por sentidos.

Igel (Erinaceus europaeus)(Ourizo) Johannes Schroeder e Albert KullBerlín, 1908Imprenta P. PareyCromolitografía103 x 85 cmIES Salvador de Madariaga (A Coruña)Rede Mupega

Sistema nervioso y órganos de los sentidos

Autor descoñecidoMilán, c.a. 1930

Ed. Antonio VallardiCromolitografía

135 x 98 cmIES Salvador de Madariaga (A

Coruña)Rede Mupega

Nº catálogo 29

Nº catálogo 30

As

lám

inas

edu

cativ


Esta peza presenta unha grande profusión de detalles, que abranguen dende a estru-tura interna do verme da seda, ata a evo-lución ou desenvolvemento do mesmo, a tamaño natural. Ao contrario do que sucede con outras láminas de zooloxía, o texto que xunta aporta a información necesaria para a súa interpretación.

A clase dos mamíferos constitúe un grupo de seres vivos moi diverso. A presente lámina ilustra esa diversidade fenotípica e fisiolóxica para que o alumnado poida relacionar especies tan diversas coma a cebra e o rinoceronte (perisodáctilos), a balea

(cetáceo), ou o canguro (marsupial), entre outras.

Gusano de seda (Bombice de la morera)Autor descoñecidoMilán, c.a. 1950Ed. Antonio VallardiImpresión offset100,5 x 73,5 cmIES Lucus Augusti (Lugo)Rede Mupega

Mamíferos Autor descoñecido

Milán, c.a. 1950Ed. Antonio Vallardi

Cromolitografía110 x 87,5 cm

Fondo Mupega

Nº catálogo 27

Nº catálogo 28

As

lám

inas

edu

cativ

as


Fotografía cortesía de D. Emilio Serrano Gómez IES Cardenal López de Mendoza (Burgos)

A colección de láminas consta dunha serie de cadros, numerados do 1 ao 119. Constituían un material de apoio para a asignatura Historia Sagrada, obrigatoria na escola dacordo coa Constitución de 1876, que lle

confería un carácter confesional católico. Neste caso presentanse os carteis nun expositor de madeira con vidro para, a través dun peculiar sistema de doble rolo no seu interior accionado por manivela, poder desprazar as esceas cara arriba ou cara abaixo e así

dispoñer delas dun xeito inmediato.

Láminas de Historia SagradaMadrid, c.a. 1893Saturnino CallejaCromolitografía82 x 97 x 12 cm.Fondo Mupega

Nº catálogo 07

As

lám

inas

edu

cativ


Os gabinetes de Historia NaturalNo meridiano do século XIX, o Estado español aprobou un cobizoso Plan de Estudos que levará a sinatura do ministro Pedro José Pidal e a ins-piración do liberal madrileño D. Antonio Gil de Zárate. Nese novo corpus lexislativo xorde con forza a figura dun novo establecemento educativo situado entre a escola e a universidade, e que pasará a chamarse instituto. No ano 1857 a promulgación da Lei Moyano servirá para consolidar defi-nitivamente estes novos centros educativos e multiplicar a súa construción por toda a xeografía española. A propia lei e os sucesivos Plans de Estudos definirán a composición dos enxovais patrimoniais dos novos centros, fixando os departamentos cos que han de contar: Biblioteca, Xardín Botánico, Laboratorios de Física,

Química , Fisioloxía e Hixiene e Agricultura e os Gabinetes de Historia Natural, herdeiros dos Gabinetes de curiosidades, propios dos ambientes aristocráticos do s séculos XVI e XVII. No desexo de comprender a Natureza, estes Gabinetes tentaban reunir modelos ou exemplares de todo canto existía na superficie terrestre: animais, vexetais, fósiles, minerais, etc. Modelos clásticos, placas de vidro e as láminas murais eran ferramentas indispensables naquel novo modelo curricular que apostaba por introducir unha ensinanza máis práctica e experimental.Cómpre dicir que esta extraordinaria herdanza patrimonial difire duns institutos a outros, ao depender de factores tan di-versos, como a recadación das matrículas do alumnado, as doazóns de persoeiros ilustres ou políticos destacados, que foron estudantes neses centros, as achegas dos propios catedráticos e, maiormente, das subvencións que recibían das Deputacións Provinciais.

As láminas didácticas e o ensino das cienciasA invención da litografía en 1797 e a súa aplicación industrial dende mediados do século XIX, sobre todo en Alemaña, deu pé a aparición de numerosas láminas murais que abordaban un amplo abano de materias de estudo e eran de fácil uso en calquera nivel educativo.Este novo, orixinal e vistoso recurso didáctico representou un elemento central no ensino da Historia Natural, a carón doutros instrumentos científicos presentes naqueles primixenios laboratorios. O seu carácter non verbal e o seu magnetismo visual amplificou o seu poder comunicativo non só cos estudantes, senón con todo tipo de audiencia, o que favoreceu o seu emprego en campañas informativas nos eidos da saúde e hixiene fun-damentalmente. A esta virtude pedagóxica habería que engadir outras coma a facilidade de emprego para aulas moi numerosas, ou mesmo a súa idoneidade para representar todo tipo de obxectos naturais. Así o defende, entre outros, o botánico suizo Dr. Arnol Dodel- Port (1843-1908), cando di:

“Las láminas murales pueden reemplazar al objeto natural en el aula y, en las conferencias, son más iluminadoras que la palabra hablada”

Fotografía cortesía de D. Emilio Serrano Gómez IES Cardenal López de Mendoza (Burgos)

As

lám

inas

edu

cativ

as


As láminas de Paul Pfurtscheller (1855-1925) caracterizá-banse polo seu grande formato, o que facilitaba apreciar os detalles a unha certa distancia, ben nunha aula de Secundaria ou nun gabinete de ciencias naturais. Ademais do naturalis-mo da disección, adoitaba acompañar as figuras con debuxos esquemáticos que incidían na morfoloxía. En 1922 a editorial Sogeresa edita, do mesmo autor, o libro “Notas zootómicas adaptadas a las explicaciones de las láminas murales de zoolo-gía”, como complemento ás imaxes.En Galicia a súa colección é, sen dúbida, unha das máis pro-digadas nos nosos institutos históricos.

Unha das características das láminas de Schroeder e Kull é que se esforzan por incluír distintas variedades, permi-tindo ao alumnado recoñecelas mediante a comparación. Neste caso concreto ofrece distintos tipos de víbora. A calidade do debuxo de Kull, reputado acuarelista, é salientable. Este debuxante e naturalista foi o primeiro en establecer o estándar das razas caninas Rottweiler e Leonberger, sendo tamén o primeiro presidente do Clube Leonberger, fundado no ano 1891.

Cephalopoda. Sepia officinalis(Xibia) Paul PfurtschellerViena, c.a. 1922Imp. Martinus NijhoffCromolitografía140 x 130 cmIES Otero Pedrayo (Ourense)Rede Mupega

Kreuzotter (Pelias berus)(Víbora) Johannes Schroeder e Albert KullBerlín, 1908Imprenta P. PareyCromolitografía105 x 85 cmIES Salvador de Madariaga (A Coruña)Rede Mupega

Nº catálogo 25

Nº catálogo 26

As

lám

inas

edu

cativ


Ademais de flores e prantas de pequeno ta-maño, as láminas murais tamén recollen outra grande tipoloxía: as árbores. Esta forma parte dunha colección moi espallada por varios países de Europa, producida en Viena e, neste caso, distribuída en España pola empresa Sogeresa, de Madrid.

A colección de Jung, Koch e Quentell contaba cun “Folleto explicativo das novas láminas murais para a Zooloxía e a Botánica”, editado polo fabricante. O seu fondo negro permitía ao docente empre-gar xiz para acompañar ás súas explica-cións, se o estimaba necesario.

As láminas de botánica permiten unha aproximación realista ás especies vexetais na aula, pero ao mesmo tempo manipuladas no sentido de que, segundo o naturalista Casimiro Gómez Ortega (1741-1818),

destacan aquelas partes que o botánico pode consi-derar esenciais para “o coñecemento e o recoñece-

mento das prantas”. Isto implica que en ocasións dé-bense representar separadamente e en maior tamaño

as distintas partes.

Álamo mouroJohann KautskyViena, c.a. 1900Ed. Carl Gerold’s SohnImp. Thomas BannwarthCromolitografía84 x 70 cmIES Eusebio da Guarda (A Coruña) Rede Mupega

Apis mellifica (Abella)H. Jung, G. von Koch e F. QuentellDarmstadt, c.a. 1910Ed. Frommann & MorianCromolitografía76 x 101 cmFondo Mupega

Vicia Sativa, L. Autor descoñecidos.d.Cromolitografía98 x 75 cmIES Sánchez Cantón (Pontevedra) Rede Mupega

Nº catálogo 22

Nº catálogo 24

Nº catálogo 23

As

lám

inas

edu

cativ

as


A libraría de Hölzel iniciou a súa actividade na República Checa en 1844, pero trasladouse a Viena en 1861, onde fundou unha imprenta e un Instituto Xeográfico especializado na publicación de material para as escolas do Imperio Austro-húngaro.A serie de láminas da que forma parte a presente peza empregábase como recurso didáctico ilustrativo para amosar ao alumnado realidades diferentes ás do seu contorno máis inmediato. Delas consérvanse varias coleccións nos institutos históricos galegos, perten-centes á Rede Mupega.

Anton Hartinger (1806-1890) foi un ilustrador e pintor especializado en botánica, de orixe austríaca

e nacionalizado estadounidense. Hartinger realiza unha serie de láminas murais adicadas ás arbores, da

que esta forma parte, para a empresa vienesa Carl Gerold’s Sohn, que producirá este tipo de material

de maneira especial entre os anos 1850 e 1900.

Paul Pfurtscheller (1855-1925) era profesor nun Gymnasium -escola de Ensino Secun-dario- en Viena. En principio realizou esta serie de debuxos para o seu propio alumnado. Porén, tanto pola súa calidade artística coma polo seu rigor científico, adquiriron moi cedo unha grande popularidade, ata o punto de que se empregaban non só nos institutos, senón tamén nas Universidades.

Paisaxe de invernoViena, c.a. 1914Ed. HölzelCromolitografía134 x 78 x 0,18 cm.IES Lucus Augusti (Lugo)Rede Mupega

AbetoAnton HartingerViena, c.a. 1900Ed. Carl Gerold’s SohnImpr. Albert BergerCromolitografía96 x 68 cm.IES Eusebio da Guarda (A Coruña)Rede Mupega

Nº catálogo 08 Nº catálogo 09

Chelonia (Tartaruga)Paul PfurtschellerViena, c.a. 1922Ed. HochdanzCromolitografía140 x 130 cm.IES Otero Pedrayo (Ourense)Rede Mupega

Nº catálogo 10

Os grandes creadores destas ilustracións didácticas optaron por dúas estratexias comunicativas facilmente observables nesta exposición: Uns, como Achille Comte, deseñaron láminas moi artísticas pero con pouca ou nula información, agás a propia estructura do obxecto.Porén, outros coma Engleder e Matzdorff, poñen o énfase en debuxar aos seres vivos no seu ambiente natural, no seu ecosistema.

As

lám

inas

edu

cativ


Esta colección foi creada polo pintor von Koch, o director de instituto Dr. Quentell e o profesor Jung. Koch, asistente do na-turalista Ernst Haeckel, foi ademais o pioneiro en empregar os dioramas nos museos de Historia Natural, en 1906. As láminas eran especialmente versátiles e foron moi utilizadas fóra de Ale-maña, entre outras razóns pola ausencia de texto, que facilitará a súa distribución por non precisar traducción.Un exemplar desta peza vai ser empregado polo pintor dadaísta Max Ernst para crear sobre el o seu Paysage en ferraille (1921). É probable que accedera a este tipo de material a través do seu pai ou a súa irmá, xa que eran mestres.

Hirudo medicinalis (Samesuga)Heinrich Jung, Gottlieb von Koch e Friedrich QuentellDarmstadt, c.a. 1910Ed. Fromman & MorianCromolitografía93 x 97 cmFondo Mupega

Nº catálogo 11

Paysage en ferraille (1921), de Max Ernst As

lám

inas

edu

cativ

as


As láminas sobre flores pódense considerar un subxénero dentro do grupo adicado á botánica. Esta peza ofrece a comparación entre dous exemplares pertencentes a dúas familias diferentes, acompañada dun texto traducido ao castelá – a lámina está edita-da en Italia – que facilita a comprensión. A autora, Paola Manfredi (1889-1989) fora Vicedirectora do Museo de Historia Natural de Milán. Paradoxalmente, a súa especialidade era a zooloxía, sendo consi-derada a maior autoridade europea sobre miriápodos.

Se ben as correntes pedagóxicas máis avanzadas nos comezos do século XX recomendaban que o alumnado recurrira á observación directa, isto non era sempre posible. As láminas murais cons-tituían unha boa alternativa á hora de presentar especies vexetais procedentes doutras latitudes,

como no caso da pranta do café. Deste xeito, po-díase achegar información sobre a morfoloxía da pranta, o seu florecemento e o froito, neste caso

de grande importancia comercial.

Clavel / Lino Prof. Paola ManfrediMilán, c.a. 1940Ed. Antonio VallardiCromolitografía98 x 72 cmIES Lucus Augusti (Lugo)Rede Mupega

Cafeto (Pranta do café) Autor descoñecidoPrimeira metade do século XX?89 x 63,5 cmIES Eusebio da Guarda (A Coruña)Rede Mupega


As

lám

inas

edu

cativ


Francia foi, xunto con Alemaña e Austria, un dos países europeos dos que se importaba máis material gráfico.Esta lámina, pertencente a unha ampla serie, foi realizada por Georges Fron (1870-1957), un botánico especializado en patoloxía vexetal, presidente da Sociedade Botánica de Francia en 1927, e autor dunha prolífica produción bibliográfica.Este tipo de material empregábase na asignatura de Agricultura, pola evidente importancia do tratamen-to das enfermidades e pragas das prantas na súa explotación.

Les Maladies des Arbres et des Plantes (As enfermidades das árbores e das prantas) Georges FronParís, c.a. 1920Ed. Jean MontaudonImp. ChampanoisCromolitografía154 x 110 cmIES Sánchez Cantón (Pontevedra)Rede Mupega

Nº catálogo 19

As

lám

inas

edu

cativ

as


No século XIX prodúcese un grande interese pola sistematización e clasificación nas ciencias naturais, do que Georges Cuvier, profesor do Museo de Historia Natural de París, vai ser un bo exemplo. Achille Comte (1802-1866) vaino retomar nas súas publicacións, tanto en formato bibliográfico coma en láminas de coidada

factura, co debuxo a cargo de Th. Chaillou.

AveAchille ComteParís, 1845Ed. Victor Masson et FilsCromolitografía90 x 70 cmsIES Xelmírez I (Santiago de Compostela)Rede Mupega

Nº catálogo 12

Georges Cuvier

As

lám

inas

edu

cativ


A editorial Hernando, fundada en 1828, foi a primeira en España que editou textos escolares, ampliando a súa influen-cia aos países americanos, e producindo todo tipo de material para a esco-la. Entre os anos 1883 e 1896 a empresa cambiará o seu nome polo de Li-brería Viuda de Hernan-do y Compañía, etapa á que pertence esta lámina, preparada en orixe para despois poder ser dividi-da en catro pezas dife-rentes.

Zoología / BotánicaMadrid, c.a. 1890Librería Viuda de Hernando y CompañíaCromolitografía75,5 x 59 cmFondo Mupega

Nº catálogo 13

As

lám

inas

edu

cativ

as


Durante a Dictadura de Primo de Rivera (1923-1931) inclúense nos Institutos, a través do “Plan Callejo” de 25 de agosto de 1926, estudos de Historia Natural e Agricultura, o que fomentará a aparición de trebellos e

láminas con función didáctica, na meirande parte das veces importadas.Hanns Kreutz formaba parte dun grupo de científicos alemáns especializados en cultivos agrícolas, vencella-dos á Universidade Técnica de Munich. Comezou como conservador no Instituto de Agronomía e Ciencias dos Cultivos na devandita universidade e nos anos 20 e 30 do século XX centrouse no estudo do cultivo das leguminosas, compaxinándoo coas clases, a publicación de manuais de Agricultura, e de materiais didácticos

como a presente mostra.

Die wichtigsten Getreide, Wiesen und Weidergräsen (Os máis importantes cultivos, prados e pastos) Dr. Hanns (Johann) KreutzMunich, 1929Imprenta NachfImpresión fotomecánica offset69 x 96 cmIES Sánchez Cantón (Pontevedra)Rede Mupega

Nº catálogo 18

As

lám

inas

edu

cativ


Debido á demanda por parte de escolas de países de fala hispana, o editor milanés Vallardi abrirá a filial Vallardi Ameri-cana para abastecer ao novo mercado.O contido da lámina fai referencia a prantas agrupadas en función da súa utilidade para o ser humán como remedios naturais ou de valor terapéutico para a industria farmacéutica.

Plantas medicinales Prof. L. ValentiBos Aires, c.a. 1955Ed. Vallardi AmericanaImpresión fotomecánica offset64 x 86 cmIES Lucus Augusti (Lugo)Rede Mupega

Nº catálogo 17

As

lám

inas

edu

cativ

as


A electrostática supón o centro das investigacións a respecto da electricidade no século XVIII, fecundo en descubrimentos coma os reproducidos na lámina:

1663: Otto von Guericke crea o primeiro xenerador de electricidade (E).1745: Ewald Jürgen von Kleist constrúe o primeiro condensador práctico –chamado despois “botella de

Leiden”- (C).1753: John Canton descubre a inducción electrostática (A).

1755: Martin de Planta inventa a máquina eléctrica de disco de vidro (F).1762: Johan Carl Wilke crea o electróforo para producir cargas electrostáticas, que modifica e perfecciona

Alessandro Volta en 1775 (B).1787: Abraham Bennet inventa o electroscopio de láminas de ouro calibrado, para detectar a presenza de

cargas eléctricas (D).1841: L.F.C. Breguet presenta os seus experimentos con bobinas de inducción (G).

ElectrostáticaAutor descoñecido, s.d.Cromolitografía65 x 89 cmIES Eusebio da Guarda (A Coruña)Rede Mupega

Nº catálogo 14

As

lám

inas

edu

cativ


Madrid e Cataluña foron as referencias estatais na produción de láminas murais. D.C.P. (Dalmáu Carles, Pla) foi unha editorial catalá fundada en 1904, espe-cializada en libros escolares e enciclo-pedias, pero tamén noutros materiais de apoio.Existían versións electrificadas desta colección, con mecanismo de acerto: as partes do corpo ían acompañadas de pequenas luces que se encendían cando se premía a resposta correcta.

O mendelismo formaba parte dos estudos das materias de Historia Natural e Agricultura nos

Institutos españois, o que explica a presenza desta peza nun instituto histórico galego. O debuxo está

a cargo do profesor de botánica Karl Smalian. O segundo dos autores, Ernst Dobers, era xenetista

e profesor de Ciencia Racial na Escola de Maxis-terio de Elbing, asignatura obrigatoria nas escolas do III Reich que pretendía outorgar xustificación científica ás teorías antisemitas e de promoción da raza aria na ideoloxía nazi. Deste xeito a Xenéti-ca era considerada unha rama científica esencial.

Dobers sería un dos máis salientables “pedagogos do nazismo”, a través de materiais fomentadores de

estereotipos atribuídos ao pobo xudeu.

Circulación y respiraciónX. Coll e I.G.M. BovéGirona, c.a. 1945Talleres Gráficos D.C.P.Cromolitografía96 x 63 cmFondo Mupega

Herencia de un carácter en los monohíbridosKarl Smalian e Ernst DobersBerlín, 1929Litografía e imprenta de W. Gummert & RugeCromolitografía e serigrafía117 x 92,5 cmIES Sánchez Cantón (Pontevedra)Rede Mupega


As

lám

inas

edu

cativ

as


Ramas das Ciencias NaturaisA ensinanza das ciencias naturais foi introducida nos institutos primeiro cun carácter xenérico, como Nociones de Historia Natural, e coa implantación dos sucesivos plans de estudos comeza a xurdir o estudo diferenciado das diferentes discipli-nas: Botánica, Zooloxía, Bioloxía, Xeoloxía, etc. Outras materias relacionadas coas ciencias naturais irán incorporandose ao currículo dende finais do XIX: Nocións teórico-prácticas de Agricultura, Fisioloxía e Hixiene ou Cosmoloxía. Ademais das explicacións que sobre as láminas aquí expostas realiza o profesorado, tamén abundan as saídas ao campo, crearanse pequenos museos escolares e desenvolveranse, durante as populares “permanencias” , numerosas prácticas de laboratorio, etc. Galicia conta dende estes primeiros momentos da implantación das novas materias cun plantel de profesorado altamente cualificado, que deixou a súa pegada naqueles centros de ensinanza secundaria onde traballaron, e dos que salientamos aquí: Victor López Seoane, insigne naturalista e docente no Instituto da Coruña onde creará un Gabinete de Historia Natural e ao que doará parte das súas riquísimas coleccións. Fermín Bescansa Casares, primeiro pensionado da Xunta de Ampliación de Estudos (JAE), estudou con entusiasmo as plan-tas e, en particular, a algoloxía. Exerceu nos institutos de Ourense e da Coruña. Ernesto Caballero Bellido foi catedrático e director do Instituto de Pontevedra e tamén becado pola JAE para facer estudos sobre a flora diatomolóxica galega.

Autores, editores, distribuidoresAs láminas coma o resto do material científico existente nos Gabinetes de Historia Natural procede, durante boa parte do século XIX de Francia: J. Achille Comte, Les Fils d´Emile Deyrolle, M.E. Deschiens, Delmas, Gaston Bonnier, etc. Este esplendor francés coincide co goberno de Napoleón III, gran afeccionado á industria e á tecnoloxía. A desaparición do imperio napoleónico coincide co abrollar dunha potente industria alemá: Carl Zeiss, Carl Bopp, Paul Pfurstecheller, Curt Schlüter, Heinrich Jung, etc. Nas coleccións dos centros históricos de Galicia tamén aparecen interesantes láminas de autoría italiana -Vallardi- ou austríaca. Polo que respecta a España, destaca unha completa rede de distribución destes materiais didácticos, con empresas potentes coma SOGERESA ou CULTURA-EIMLER, pero de escasa produción propia. A introdución destes modernos útiles educativos nas aulas, laboratorios e gabinetes supuxo unha enorme renovación pedagóxica na didáctica das ciencias naturais. En España tres grandes axentes dinamizadores e tres persoeiros clave serían os grandes axentes deste cambio:

- O Museo Pedagóxico Nacional, con Cossío ao fronte.- A Xunta de Ampliación de Estudos, baixo a batuta de Castillejo. - O Museo de Ciencias Naturais, coa dirección de Ignacio Bolivar.

exposición temporal A pedagoxía intuitiva As … láminas educativas 40 A pedagoxía intuitiva...

Documents

Transcript of exposición temporal A pedagoxía intuitiva As … láminas educativas 40 A pedagoxía intuitiva...