EUSKALERRIAN EUSKERAZ

2000-2001 IKASTURTEAOGEI TA AMAIRUGARRENA

BIZKAIERAZIRU MAILLA ETA ALKARRIZKETA

COLON DE LARREATEGI, 14-2 - URRUTIZKIÑA 423 53 22 - BILBAOAsierea: URRILLAREN 9AN

33.2 CURSO DE EUSKERA BIZKAINO3 NIVELES Y CONVERSACIÓN

Días: LUNES, MIÉRCOLES Y VIERNES, O MARTES Y JUEVESHoras: MAÑANA, TARDE Y NOCHECurso completo: 20.000 PESETASInscripciones: EUSKERAZALEAK

COLÓN DE LARREATEGI, 14-2 - TELÉFONO 423 53 22 - BILBAOComienzo: 9 DE OCTUBRE

Egunak: ASTELEN, EGUASTEN ETA BARIKUETAN EDO ASTEARTE ETA EGUENETANOrduak: GOIZ, ARRATSALDE ETA GABETANOrdaña: 20.000 PEZETAIzena emoteko-tokia: EUSKERAZALEAK

LAGUNTZAILEA COLABORA

OMENEZ

OMENEZAGUR JON ERRAMON, LAGUN ETA

ADISKIDEARI

MALAXETXEBARRIA'TAR JON

a

ZER ALDIZKARIA

Ordaindu, mesedez, ZER aldizkaria! (3.000 pezeta) kontu onetan:EUSKERAZALEAK

BILBAO BIZKAIA KUTXABilbao, 2095 0000 7 4 20.000 8961-5

Adiskide! Mesedez ZER aldizkaria aurrera eroaten lagundu eiguzu!Ebagi orri onetan txarteltxu au eta eroan BBK'ra eta ordaindu 3.000 pezeta. Ez dozu ezerbe idatzi bear.Baiña aztu barik esan Kutxan zeure izena eta zeure erriarena.Eskerrik asko!

Ainbat eta ainbat urtean Euskalerria eta euskerearenalde egundoko lana egin ondoren, agur esan dauskueuskaltzale nekaezin onek.

Gizon bat ilten danean, itz eder ugari esaten dira berariburuz, euskal esaerak diñoan lez: "Ilda gero, salda bero".Baiña, Jon Erramon aitatukeran itz eder orreik motzgelditzen dira, berak egindako lanak jakinda.

Nik "Euskerazaleak" alkartean ezagutu neban. Bertan,lanik gogorrenak egiten ebazan, alde batetik besteraeuskerarentzat laguntza eske, Aldundian, Udalan, EuskoJaurlaritzan eta beste ainbeste lekutan. Beti, ingi edopapelez beterik. Ez eban atsedenik artu gura. Lan da lanibilten zan, astegunetan naiz jaiegunetan, euskerearilagundu guran.

Txeratsu artu ninduan eta beti lagun eta benetakoadiskide izan zan niretzat. Aolku on ugari emonaz,euskereari gogor eusteko adoretuz eta, batez be,Euskaler riaren alde egiteko.

Euskerea, bizkaiera batez be, euki izan eban gogoaneta azken unerarte olan jarraitu izan dau eten barik.

Betiko atsedena artzeko ordua eldu jako. Bere biotzabe guztiz agortuta gelditu da eta eten egin dau berebidean.

Larogeita amairu urte ebazan Jon Erramonek ilzanean. Bizitza luzea euki dau eta ia ia dana bere betikoametsari ekiñaz: euskera eta Euskalerrria.

Goian bego lagun eta adiskide parebakoa eta munduonetan izan ez dauan atsedena an goian aurkitu begioparotasunez.

Laster arte.

EUSKALDUNAK

EGILEORTARRAK

Egileor´tarrakBegoña'ko Amaren irudipean.

Aurtengo urrillaren 21 ' ean ainbat eta ainbat senditarbatu giñan. Guztiak , Egileor eta Urrutia ' tar Juan Cruzeta bere emazte Orueta ta Lallosa ' tar Filomena 'renjarraitzailleak. Danon artean eun eta ogeta amabostizan giñala gero esan euskunez; zenbaki orren barruanogeta iru ume koskorrak izan ziran.

Egun orretarako Italia'n Milan 'eko geure sendita-rrak be etorri ziran; euren artean, aldi baten Milan'eneta Italia osoan Egileor bakarra bizi zanaren alarguna,bere seme-alaba bigaz, onein emazte eta senarra taoneixen seme-alabak, bata be Milan'en geratu barik.Danak poztasun aundienaz etorri ziran emengo sendi-tarrak ezagutzeko gogo aundiaz; guztiz zortzi izanziran.

Geuk be pozez beterik artu genduzan; orain artebakarrik genkian Milan'en senditar batzuk geunkazala,baiña besterik ez. Olan, alkar ikusiaz, guztiok poztasunaundia artu genduan.

Egun orretan eduerdiko 12 'etan Meza Deuna izangenduan; ori Indautxun izan zan, Josu Lagundiko ikas-tetxean, Begoña'ko Ama kutunaren izena daroena.

Mezea emon euskun Josu Lagundikoak itz ]aburbatzuk egineuskuzan eta gogoratzen dodanetik irudibat auxe da: Sendia lan-toki bat dala ta ori ez dala etxe-

koentzat bakarrik lana egiteko, kanpotarrentzat belaguntasuna emoteko dalako; onegaitik, geure inguru-koai be biotz zabalaz begiratu bear dautsegula.

Meza tartean gazte batzuen abesbatzak egoki diranabesti batzuk abestu ebazan. Eta, azkenez, "Agur Jau-nak" abestuz euren ekitaldia amaitu eben.

Jarraian, ondo gogoratzeko, argazki eder bat ataraeuskuen, onelan aiztu eziñezko egun orren oro¡ bateuki dagigun.

Argazki ori ataretzean, guztien gañean Begoña'koAmaren irudi txiki bat be ederto ikusten da ta, olan,geu guztiok zainduten dagola aiztu barik euki dagigun.Iruditxu ori, Begoña'n dagoan irudi lakoa da.Argazki ori atara orduko nun agertzen dan dantzaribat "aurreskua" egiteko ta, gaztea zalako, polito taegoki bete eban bere eginbearra.

Eleizan egindako guztia amaitu ondoren berebi-lletan sartu ta Gatika'n dagoan "Loitti" jantokirajoan giñan. Euria zan danon samintasunerako, baiñabazkaltzeko, curia izan arren be, jateko gogoa baiñobesterik ez da euki bear eta orretarako poztasun aun-dienaz jarri giñan jantokian. Jatekoak guztiz onakziran eta guztiok atsegiñez egin genduan geure bete-kadea.

2

EUSKALDUNAK

Bazkaria amaitzera-koan nun datorren Egileoreta Gurtubai ' tar Manubakoitzari emoten berakegiñiko geure sendiaren"Belaun-zugatza"; orrelandanok ikusten dogu zela-ko loturea daukagun geureartean. Belaun -zugatz oriidazti bat lez agertzen da.

Arratsaldeko zazpirakbaiño geitxuago danok Bil-bao'ra atsedena artzeko.

Tamala eguraldi kaska-rra izan zalako, baiña, lenaitatu dan lez, ori ez daostopoa jatekoari ekin etaekin egiteko dana amaituarte.

Urrengo egunean, igan-dean, eguraldi ederra ur-ten jakun. Igande orretangeure tarteko bat milanda-rrakaz GUGGENHEIM'era joan ziran, gaur egun era-kus-toki orrek ospe aundia artu dauelako.

Gero milandarrak eta emengo beste orrenbeste, ibi-llalditxu bat egiteko, Bilbao'tik urten giñan. Lenengogeldiunea Gernika'n izan zan, Batzar-Etxea ta osteandagoan "ARETXA" ikusi egien. Emen "bideo" laburbat imiñi euskuen azalpen batzukaz zeozer jakiteko;onen ondoren geuk biribildu genduezan beste azalpenbatzuekaz.

Jarraian Mundakako ibai ertzetik joan giñan eta erriorretara eldu baiño lentxuago ikus-toki baten geratugiñan "Laida"ko ondartza ta "Izaro" ugartea edertobegiztatuteko.

Azkenez Mundaka'ra eldu giñan eta ango jai-etxean(casinoan) aginduta geunkan bazkaria emon euskuen.Bazkaltzeko milandarrai itxaso basterra eta osteandagoan lurralderantza begira jarri genduezan olan ikus-pegi obea euki egien.

Bazkaldu ondoren begira- tokian apur baten, andikitxasoa, Izaro ugartea ta "Antzora " auzoraiño ikuspegiederra geure aurrean agertzen zalako. Itxasoan "Surf'egin guraz gazte batzuk egozen, baiña orretarako olatuegokirik ez egoalako denpoerea emoten eben geldiegonaz.

Geure bideari jarraituz Bermeo'n beste geldi unetxubat egin eta Bakio'rako bidea artu genduan. Bide orre-

tan be apur baten geratu giñan "Gastelugatxe"ko JonDeunaren baseliza ta atxa ondo ikusteko.

Bakio'ra eldu baño lentxuago "Eneperi"n be apurbaten geratu giñan, batzuk zeozer artzeko ta, bidebatez, antxe daukezan baserritarren antxiñako tresnabatzuk ikusteko.

Azkenez Bakio'tik zear Mungirantza ta emendik,errira sartu barik, orain egin dauskuen bide barri ta ede-rretik Sondika'ko egazkin zelaiara sasoiz eldu giñanMilan'erako egazkiña nasai artzeko. Baiña, emen be,betikoa, artu bear eben egazkiña ordu bete luze batenatzeratu egin zan.

Zorionez eldu zan eta milandar sendiari agur berobat egiñaz joan ziran euren bizi - tokira. Agurra egite-koan samintasunez geratu giñan danok, bai eurak etabardin geu, eurakaz emon genduan denporea laburregiaizan zalako eurekaz emon genduana.

Esan geuntsen, urrengo baten gitxienez iru-lau egu-nerako etorri bear dirala beste ikusgarrizko tokiak eza-gutu dagiezan.

Gaurkoz geiago ez daukagulako, biotzeko besarka-da aundi bat danori emonaz, urrengorarte agur bero batdamotse emen dauken senditarren izenean.

EGILEOR'tar Jon' ek

Egileor'tarrak Gastelugatxe'ko Jon Deunaren Baselizea'ri begira.

BIZKAITARRAI BIZKAIERAZ

3

NAPARROA

NAFARROATIK ZEAR "MARTZILLA'RA"

Latxaga, gizon eta abade asmalari bat da, indar guz-tiak Euskalerrian bidetik, Jainkoa'ri askeneko arnasa-rarte emon-gura dautsozenak.

Lizarran, bere etxean egiten doguz astero egun biedo iru, eta esaten azten danean: "Paul! Martzillarajoan bear dogu idaz -lantxo bat egitera"; nik beti eran-tzuten dautsot: berebillari giltza emon ez gero, bertan,bereala egon geinke.

Aurretik, beti arduratzen gara norekin egin gurealkar- izketa ori, eta beti aurkitzen dogu gizon / emaku-me arduradun bat erriaren berriak batzeko.

Martzilla 'ra eldu gintzazenean, itxura makala emo-ten ebalako erritxo orrek: bai laster konturatu be zer-gaitik izan zan ori: kaleen izenetan "Principe de Espa-ña. Plaza de España eta gudal-naguzien" izen larregiikusi ta irakurri nebanean. Bildur askoren usaia susma-tu egin neban, gure alkar - izketaren bitartez.

Martzilla, Ipanaldetik: Faltsez, Erriberri (Olite),Azkoien (Peralta); Ekialdetik: Kaparrotsu eta Bardenasreales; Mendebaletik: Azkoien eta Funes; eta Egoalde-tik: Milagro. Kadreita eta Baltierra inguratzen dabe.Ogeita bat, ogeita amabigaz kilometru karratuak dau-kaz ta bi -milla ta bosteun bizilagun. Bere Ipar-Ekialde-tik etorrita, Ipar-mendebaletik Aragoi ibaiak busti egi-ten dituz beren lurrak. Nekazaritzatik bizi dira geien,baiña badaukaz ere garrantzi aundiko azukretegi tabarazkigintza {fábrica de conservas) lan-tokiak.

Erri langillea da!, naizta erriaren itxura antxiñakodenboran geratuta duala eman. XV Mendeko gaztelugotiko aundi tar dauka (ez ondo zainduta) erri erdian,beren ur-inguratzen dautson obirekin, eta Foruak, Lee-nengo Alpontso Gudalari erregeak emon eutsozan.

Eldu giñanean, Ingles andereñoa dan Roke ' tar MariJose itxaroten euki gendun eta beren etxera eroan gin-duzan gure alkar- izketarako. Beren aita Roke etaLeza'tar Reinaldo eta beren senarra Landibar'tar Agus-tin 'en aurkezpena eginda, Latxaga itaunak egiten asizan:

—Badaukazue txistularirik erri ontan?Ez! Albokariak (dulzaiueros).

Dantza talderik bai?Bai!. orain lau urtetik onantza inguru.— Badauka erri onek Euskal arimarik?Bai! Napar amorratu garela kontuan euki ez gero.—Nor da dantza-taldearen arduraduna?Muskari'ko (Tudela) mutil gazte bat, Kastella -

nos'tar Iñigo ain zuzen. Joandako neguan erakundekobeste lagunakaz dantzari-eguna antolatu ebana.

—Erriko kultur-maillan nola konpontzen zarete?Badago elkarte bat: "sociedad de amigos del casti-

llo" izendatzen dana. Eta beren buru, Bilbon bizi dankazetaria: Kanbra'tar Jose Maria dana. Eurak diraemengo jaiak antolatzen dabezanak.

— Badago ardura Euskeragaitik erri onetan?Bai!, baiña indar gitxi daukagu azkeneko lege

madarikatu orren bidez. Gu guztiok Naparrak gara etabardiñak izan bear genuke, baiña lege orren bidez,bigarren edo irugarren maillan kokatuta gaude erribe-rakoak.

—Murtxante'ko Ullate eta Gil'tar Dionisio ezagutuzenduen?

(Aitak): bai! eta beren emaztea ere, Torrens etaKaballero ' tar Felipa. Arrizubieta apaiza ere bai, MesaSantua Euskeraz emoten ebana. Felipe, ondo baiñoobeto irakatsi egiten eban, eta Irujo ' tar Manuel ' ekinibilten zan, mitiñak emoten gerra aurretik.

—Zenbat kanpotar daude Martzillan?Zubia egin zanen orduan mordozka bat etorri ziran,

eta azukre lantegiagaz ainbeste. Gaur egun, zortzireunizango dira guztiz, danak Ekuador eta Marroko ' tarrak.

— Zenbat aur dabiltz ikastetxean?Berreun inguru bat, eta Euskaraz ikasten larogei-

larogeta amar. Euskeraz "A" eredua bakarrik daukagueta danoentzat andereño bakarra, urte guztietan alda-tzen dana. Olan, ez dago sustrai aundirik aurrerantzabenetan joateko. Gaiñera, ez dira ondo ikusiak taldebatzuen aldetik. Dana dala, gu oso arduratuta gaudeEuskara eta euskal izaera gaitik.

Ikusten dan lez, zeozer dago izartzen Martzillan ere,eta zorionekoa da! Baina goien esan doten lez, lagun-tza apur bat geiago bear dabe, dagozan zillotik urtendagian.

"ETA ORI, EUSKALDUN GUZTIEN ARDURANSARTZEN DAN GAUZA DA!"

ATUTXA'tar PaulZornotzan 2.000'an azaroko 12'an

4

BIZKAIA

BEGOÑA (V): GUDALDI BAT

Bizkaitarrak gizaldirik gizaldira izan eutsoen maitasu-nak lortu eban XVIII gizaldian Begoña bere osperik aun-dienera eltzea. Baiña urte batzuk barru guda zital batekzapuztuko dau ospe aundi ori.

Frantze'tarren Matxiñada izan zan asierea. Egia esaneleizea bera zutunik geratu zan, baiña gudaren txaupenakleuntzeko, zidarrezko argi-moltzoak eta bitxiak emonbear izan ebazan Begoña'k: 1.905 marko edo 962 libra.

Zidar ori ez zan sekula berriro eskuratu eta Aldundiak,Begoña'ko Ama Zaindari ebala kontuan artuta, Jaunerriakaske eukazan zidarrezko age guztiak Begoña'ko eleizeariemotea erabagi eban.

Astuna zan Santutegiak eukan aldi aretako ekonomi-arazoa: Zidarra galduta, tximistak zapuztuta bere torre-burua eta Bilbao'tik arako bidea diran Askao'ko maillakkonpondu-bearrean... Eziu eskatu ezer Bizkai'ko seme-alaba maitaleai, gudak txirotuta egozalako. Egoera orre-tan Maiordomuak eskutitza egin eutsen itxasoz bestealdean bizi ziran euskaldunai laguntza eskatzeko. Etorriziran ukarrak. Olagizonak asi ziran barriro Jazokundeegunean burdin-ageak emoten eta torrea ta Askao'ko mai-llak konpondu al izan ziran.

Gudearen ostean Zamakola'ren matxinada etorri zan,gero barriro gudea eta geroago Napoleon'en sarraskia:Dagonillaren 5n. egunean sartu ziran Bilbao'ra Merlin'engudariak eta oneik ogeita lau ordutau dana zapuztu eben.Begoña'ko Santutegiak 600.000 erreal balio eben bitxiakgaldu ebazan eta txanburua il egin eben. Bilbao'ko agin-taritza eskurik eskura ibilli zan 1813n. urteko bagillaren21n. egunera arte. Egun onetan itxi ginduezau Fran-tze'tarrak.

Gudearen azkenean Begoña'ko torrea Napoleon'eugordeleku biurtu zan eta erasorik aundienak onen aurkaizan ziran. Eta Frantze'tarrak joan ziranean be ez ziranamaitu gure zori txarrak. VII Fernando il zanean (1323-09-29) Karlostarren eta liberalen (zurien eta baltzen) arte-ko gudea sortu zan. Zumalakarregi'reu gudariak Bilbaoinguratu ebenean, kalte asko artu ebazan Begoña'ko elei-zeak eta orma guztiak jausi ez ba'ziran ain sendoak dira-lako izan zan.

Inauratze ori amaitu zanean be, ez zan amaitu apurke-ta, barriro babes-leku lez artu ez egien, liberalak torreabotatzea erabagi eben, azpian lerkaiak ipiñi eutsoezan etatorre zati bat eleizearen sabai-gaiñera jausi zan. Eta itxiegin bear izan zan cleizea.

1836n. urtean, urrillaren 23.n egunean barriro urreratuziran Bilbao'ra Karlostarren gudariak: San Migel gudal-buruak eleizea artzeko agindua emon eban. Illebete taerdian iraun eban bere aurka erasoak eta azkenean libera-lak jabetu ziran eleizeaz goibeltasun aundia sortuz. Jana-riak gertatzeko iruditegi ta irudiak erre egin ebezan. Ama-ren irudia ez zan galdu, Bilbao'tarrak Santiago'ren eleiza-ra jatsi ebelako. Eleizako olak eta sakristiko kaobazko

kutxak be erre ebezan, sakristian egoan jaspezko mai ede-rra be erre eben, illobietako arrilosak be kendu eta guda-lekuak sendotzeko croan ebezan. Agiritegia ta laukiakgaldu ziran, ormak kez baltzituta eta sabaiak lerkaiz zula-tuta geratu ziran, aldi aretako batek diñoanez dana geratuzan abere-korta baten antzera.

1838n. urtean Madrid'eko Gobernuak eleizetakobitxien balioa neurtzeko agindua emon eban. Batzordebat arduratu zan Begoña eleizan zenbaketa ori egiteko etaemon ebazan barrien artean auxe diño: "Bear-bearrekoadauana be ez daukala. "Desamortizaziño-aldiak ziran".

OLAZAR'tar Martin'ek

ALDIZKARI ONEKBIZKAI'KO FORU-ALDUNDIAREN

DIRU-LANGUNTZA JASO DAU

EUSKERAZALEAK, EUSKEREA ERABIL-TEAREN ALDEKO ALKARTEAK, URTEROKOBATZAR NAGUSIA EGINGO DAU 2001-01-25EGUNEAN

EGITARAUA:

1.- AURKEZPENA (ZUBIRI'tar IÑAKI'k)2.- URTEKO DIRU-KONTUAK (KARMELE'k)3.- URTEKO EKINTZAK (ZUBIRI'tar IÑAKI'k)4.- BATZORDEKIDE BARRIAK5.- ESKARIAK ETA ITAUNAK

EUSKERAZALEAK ASOCIACIÓN PARAFOMENTO DEL EUSKERA CELEBRARÁ SUASAMBLEA ANUAL EN COLÓN DE LA-RREATEGI 14, 2°, 0" EL 25-01-2001

1.- PRESENTACIÓN (IÑAKI ZUBIRI)2.- CUENTAS DEL AÑO (KARMELE)3.- ACTIVIDADES DEL AÑO (IÑAKI ZUBIRI)4.- RENOVACIÓN DE CARGOS5.- RUEGOS Y PREGUNTAS

5

IPUIN-SARIKETA

BEI-GORRITXU(5n SARIA)

Gabon -bezperako negu gorria; txingor - tanborradaleioan. Mateo Txistu mendian dabil erbiaren ondoren,eta bere txistuak entzuten dira aizearen burrundadan.Sukaldearen baztar batean amona intxaur saltsa -biarkoegokitzen.

Sutegia bero: argia eta epeltasuna inguru guztianzabaltzen. Aparirako maia prest eta taloa esne-katilluagaz bakoitzentzako apari. Eseri dira umetxoaketa irentsi dute amen batean esnea eta taloa.

Amatxo (Txomintxu'k amari), esne-tan ta batzueksobre dodaz eta emoidazu talo zatitxu bat geiago.

– Katilluan gelditzen dan esnea edan egiten dabesterik gabe. Ez noia zuregaitik beste talo berri baterretzen.

– Bei gorritxuaren esnea obia da Zurirena baño.– Zeure irudipena izango da; bei guztiak solo

berdiñeko belarra jaten dabe -ta.– Bai, baña, bei gorritxua Attittaren ipuiñetan

agertzen da.– Bai, bai, ala da - diote beste maikide guztiek.

Txomintxu eta amatxo eztabaidan ari diranbitartean, beste anai - arrebek zurrut egin diotekatilluetako ondakiñei, ortzak zorroztuz danboliñekogaztañei ekiteko. Esan bear degu bitarte onetan aitabeieri belarra emoten ari dala eta aittitta danboliñarieragiten. Gaztañak asi dira pin eta pun. Maiatik jeikieta neskato -mutillek, aulki txikietan, su-inguruan jarridira aittitta erdian dabela, mauka-mauka gaztañeiainkaka.

—Aittitta, Txomintxu'k, bei gorritxuaren ipuiña esanegiguzu.

—Bai, Bei Gorritxuak badauz bere ipuin bereziakgure artean.

—Esan, esan, aittitta - craso diote beste guztiak.

Danboliña jaso, suari eragin biztuteko eta asi daaitona kontu -kontari:

— Bein batean , Goikola'ko neskatxa mendianganadua zaiutzen dagoela, jo eban ekaitzak zeruan etaetxeko bei gorria galdu eban basoan. Sartu zan bera bebasora eta an topa eban bere etxeko bei gorriaren

antzeko bat. Eurena zalakoan, eldu eutson buztanetiketxeruntz eramateko.

Eta, zer egin eban beiak? dio Anetxuk.

- Arin-aringa asi zan baso -barreneruntz.– Ez al eban etxera etorri nai? -Pedrotxo 'k— Goikola'ko neskatxak buztanari eutsi eutsan indar

guztiaz eta beiakin batera an joan zan oian barreneanzear.

– Noraiño eraman eban?– Koba-zulo sakon bateraiño.– Baina beia leize -zuloan bizi al zan?—Bei arek Bei-gorritxu eban izena, baña ez izana.– Zer zan, ba?—Bei gorri baten itxurak artutako sorgiña: Mari,

sorgin guztien erregiña.Begoña'ko Andra Mari'ren senitartekoa?

– Ez, umetxo, Begoña 'ko Andra Mari'k ez dau zerikusirik Mari sorgiñarekin. Batzuek, gure artean, naidituzte biak alkartu, izaki baten bi aurpegi balirabezela. Bi gauza desberdiñak dira.

—Mari sorgiña jentillen erregiña al zan?— Eta Begoñako Andre Maria Jesus ' en ama eta

gurea ere bai. Biar ikusiko dogu korta batean JesusAurra eskuetan daualarik.

– Eta, zer egin zion Bei - gorritxu sorgiñakGoikola'ko neskatxari?

– Berarekin koban bizitzen imiñi, neskame bezela.– Eta, an al dago ondiño?– An egon zan denbora luzean eta ez zan iñor araiño

ausartzen.– Orduan, Mari gaiztoa da.– Mari sorgiña gaiztoa eta ona ere bada. Begirude

dionari mesede asko egiten deutsoz.– Au bildurra gabaz etxetik irteteko!— Gabekoak gabekoentzat, esaten zuten gure

aurrekoek eta egunekoak egunekoentzat.– Eta, amak gauez metal-iturrira bialtzen ba'gaitu,

orduan zer?– Ba, andik etorrita, sutegiko ikatz goritu bat sartun

bear da uretan, gaueko espiritu txarren kutsuakkentzeko...

** *

6

IPUIN-SARIKETA

Gaueko garbiketak eginda, ama urreratu zaielotarako ordua dala-ta; baiña, umetxo danak asi diraprotestaka:

– Biar festa dogu eta utzi eiguzu Beigorritxuarenipuiña amaitzen!

– Bai apurtxo batean laga neure illobatxoak nerekin.Zer geiago jakin nai dozue?

—Bolueta aldean ebillen artzaiarena.— Bein batean baserritar batzuek etorri ziran

Amboto'ko Mari sorgiñaren gana, mesede eskatzen;baiña, Mari'ren serbitzariek esan eutsen Bolueta aldeanzebillela, ezak kobratzen.

—Mari'k gezurra esaten dauana, zigortzen dau.— Alan bada, Mari ona da; Jainkoa'ren antza dar"—Jainko baten antzera, aginduak ere badauz.– Baiña, aittitta, ez diguzu esaten ezak kobratzea zer

dan.– Gezurra zigortzen damita be, esan deutsuet.– Eta, nolan zigortzen dau, ba?– Bolueta'ko artzaiñak eun ardi eukazan larraiñean;

bada, arakinñari larogeita amar eukozala esan eutson.– Ori gezurra da eta zer zigor emon eutson?– Eukozanak baño amar ardi gutxiago esan zuen eta

orretxek kendu eutsozan gezurraren kastigu.—Kastigu ederra da.—Sariak emoten be badaki.—Goikola'ko neska basoko leizean eukon sartuta

Mari Beigorrituak eta zelan esan dozu Anboto'koaitzetan bizi dala?

- Gure aurrekoek esaten eben - naiz eta bene-benetan sinistu ez - Mari'k zazpi zulo -bizitza bereziakeukozala Euskalerriko leizeetan.

– Eta, zelan joaten zan batetik bestera?– Sua dariola joaten zan beti, batetik bestera, aidean:

batzuetan susko zalgurdi batean, txinpartaz inguraturiketa zalapartaka: beste batzuetan sutan dijoan arbolabaten antzera; baita illargi eta itaiaren itxuran, baña,beti sutan...

– Eta Goikola 'ko neskatxa ez al zan sekulan koba-zulotik unen'?

—Bere billa ibilli ziran ibilli guraso, senitarteko etalagunak; aspertu ziranean, orduan Mari'k, beremenpean ondo portatu zalako, jantzi ederrak etaotzaratxu bat emon eutzozan.

- Otzaratxua zertarako?– Otzaran ikatza imiñi eutson.– Bere baserrian olagizonak al ziran, ba, ikatza

emoteko?—Etxerako bidean dijoala neskatoa, otzarako ikatza,

urre biurtu.– Zer poza artuko eben gurasoek urrea otzaran

ikustean!

– Alabatxu, urreagaitik ala berriro alaba etxeanegoalako?

—Biakgaitik, attitta.

Ama agertu zan berriro sukaldean, tresnak jaso etagelak prestatu ondoren, seme -alabatxuei onela esanez:

—Gaurko naikoa da; laga biarko zeredozer; oeakbero-bero dozuez eta lotaratu baño lenen, otoitzakegin.

Umetxoak lotaratu ziranean, amamak errautsagazsukaldeko sua eztali zuen: bigaramon goizean, errautzakenduz, sua berriro bizi-bizi agertu zedin. Berekasaziarduan:

Bai, ba, guk egunez bear dogun sua, gureaurrekoek gabaz bear dute. Biziak eta illak danokalkarregaz beti sutegiaren inguruan.

"Egia ba'zan, sartu dedilla kalabazaneta urten Elorriño ' ko plazan:'

ARRINDA'tar ANES

* * *

BERBALAPIKOA

Lotu= batu, alkartu, bat egiu.Jatorri= etorburu. nondiko.Fogerazino= antxina egiten zan familien

zerrendea.Ingude= burdineari itxurea emoteko azpiko

euskarria.Marai= orain dala 300 urteko dirua.Gurbizti= gurbizi askoko lekua.Burdin -mea= burdinazko miuerala.Andapara= errotako ubidea.

7

EUSKALDUNAK

EGIA

Egia gauza ederra da, gizon zuzenak nai dauana etabeartsuak itxaroa. Sortzetik personeak, berez, daroaegiaren deia. Iñork ez dau nai guzurragaz atsipetuaizaterik. Izan ere, gizona ez da saminpean bizi izatekojaioa. Lenengo asieratik artu genduan agiudu au. Baibai, ez ez. Gauzak diran legez, gauzak diran legez artuta azalduko dituzu. Bide ortatik alde ezkero, gure iza-tea miñetan nekepean dago. Gauza guztiak curen legeta jakituripean egon bear dabe.

Gizadiaren Sorleak giza-bizitza ondo eratu taaun-era joan dedin gizartean, zuzentasuna eskatzendautse lagun guztieri. Argiak ta egiak lagundu beardautse, giza-semeak bere barruan daroan zuzentasunbear izanari. Egiak uts emoten ba-dau ostera, uorbaitedo zerbait minduta ta zapalduta geratzen da.

Zapaltzailleak iru eratakoak izan ditekez: zeiak,jakitunak eta indartsuak. Mundua da barriz gizartekozapailtzailleen ziñaldari edo testigu. On egiten danguztia goratuko dau argiak eta lurrak, ta egiten danzapaltze guztiak minduko dau egiaren bizia.

Gizartean geienak izango dira txikiak, bear izanaondo ezagutzen dabenak. Onein artean errukia talaguntza askok agertuko dabe. Au da gizadiaren sor-leak nai dauan jokabidea ta giza-seme leialak, berez-ko legiari erantzunez, lurrean betetuten dauan eginbi-dea. Ori da beartsuak egoki ikusteu dauan jokabidea taortik etorri bear dau gizarteko bizikera obeak, alkarta-

suna ta anaitasuna. Era ontan jokatzen dan bitartean,egia ta zuzentasuna dabiltzaz gizartearen gidari.

Lurrean, ostera, jende zeiaren artean be itsutasunaarro-arro, dabil. Arrokeriak gizona puztu ta xaxatuegiten dau ta giza -gaisoa zerbait dalakoan goiak artu-ta dabil besteak baiño aundiagoa izan nairik. Ta orrenbidez bizitzako bakea ausi egiten da, anaitasuna urra-tu ta bizia zauritu. Era ontako jokabideak, gizadiakdaukan giza saillik bikaiñena loituta izten dau.

Beste zapaltzaille bat giza-jakituria izan leiteke.Jakituria, berez, gizonak argitu ta munduan ona zabal-tzeko izan bear leuke. Jakituriz gauza on asko egin damunduan, gizonak argitu, bizi-bide barriak sortu,gosea ibitu... ta gizadiak abegi onez artu izan ditugizonaren alde egindako lan ta egintza guzti guztiak.

Baiña jakituriak ba dau beste alderdi bat bere mun-duan... buruaren argi bidez negar asko eragin da gizar-tean, ondasunak norbereganduz larregikerian... Eraontako jokabideak negar asko eragin dabe gizartean.Egiak ezin ditu ouartu era onatako egiturak.

Egiaren etsaia da baita bere indarkeria. Gorputza,gogoa, indarra gauza ederrak dira osasunagaz bateangizartearen bizitzan. Gizon argi ta indartsuek on askoegin dabe mundu zabalean, zuzentasunez jokatu dabe-nean, baiña gizonak ta jokabide orrek lortu bear daugizonaren poza lurrean.

Egia zer dan galdezka dagogizonen buru txikiaarazo asko bai dauz gizonakjorratuteko bizia,argia nai dau lan aldietanzuzenduteko bidiaera orretan jorratuagazaurkituteko berbia.

Giza-egia guztiz eder dajakitunen agoetanokerrik barik egaz ba-lebiladimenen egaletan,baiña zoritxar gaiztakeriamaltzur dabil ekiñetangiza-bizitza zapaldu nairikguzurraren ezpaietan.

....li

Egia dabil liburuetanbaita, borbor, agoetanizenez dabil zoratiu-ikanmin gaiztoen dardaretan,baiña txarkeriz aulduta dagogizonen min gaiztoetangizarte argi bear leukenabiziaren egunetan.

Egirik bage norantza goazgiza-bizia salduta,guzurrak atsekabea dakarzuzentasuna galdutaondoren dator gorroto -garrabiotz bizia minduta,oi zein miña dan gizon arteaegi argia illunduta.

Egia, berez, argitsua dazuzentasun izpietaneta gizonak argia bearbizitzako orduetan,zelaiak zear erbiak legezjorra daigun egietanbake ta poza izan daiguzanbizitzaren orduetan.

PAULIN

8

ALBISTEAK

BAKIO

NEKAZARITZA EKOLOGIKOA PINTURA LEIAKETEA

Maiatzaren 8tik 19ra arte, arratsaldeko ordutegian,Kultur Etxean Nekazaritza Ekologikoan asteko ikastaroaemon eben. Bertan ainbat gai interesgarri aztertu ziran:nekazaritza, ortuzaintza eta frutagintza ekologikoak,lurgintza alternatiboak, abelazkuntza ekologikoa, e.a.

Ikastaroa amaitu ostean, gai orretan jarraitu guradauan lan taldetxua sortu da. Talde orretan bakotxarenesperientziak azaldu, sortutako arazo eta arduretzaz berbaegin, eta danon artean aurrera egin gura dabenekazaritzako zaletasuna aberasteko. Edonorentzako eskuartzeko deia eginda dago. Urrengo batzarra datorrenirailaren 19an izango da Kultur Etxean, arratsaldeko7:OOetan.

BAKIOTIK SENPERERA

Urtero lez, aurtengo maiatzaren 14an be egin zanIparraldeko ikastolen aldeko jaia: Herri Urrats, Senperekourtokiaren inguruan. Ara urreratu gintzazan Bakiotarrokbe. Eta joan be, Bakioko Euskera Batzordeak eratutakoautobus batek eroanda 20 bat lagun joan ziran. Bestebatzuk autoetan urreratu arren, autobusean urterik urteralagun gitxiago joaten da. Ara joandakoek, ostera, giroeuskaldun ezin obeagorik gozatu eben.

ITXAS -ALDE'ren BARRIAK

Garagarrilan Frantziako Nimesen dantzan egin ostean,dagonilaren 5etik l ira bitartean Bulgariako Varna uriandira joan ziran, bertako Naziuoarteko FolkloreJaialdian esku artuteko. Beste alde batetik, dagonilaren15eko urteroko dantzaldi nagusia prestatu eben. Aurtenmakila eta uztaien ganeko dantzak izan ziran nagusi.Oñati eta Lesakako dantzak egin ebezan leenengoz. Baitamusika tresna barriak be erabili: bibolina etavioloncelloa. Gero, oporrak, iraila amitu arte, arteanagertu ziran ezkontzak eta dantzaldiak kenduta, jakina.

Iniaki Martiartu

Joan dan bagilaren 17an Bakioko I1I. Kaleko PinturaLeiaketea egin zan. Guztira, 18 eskuartzaile izan ziran,eta irabazleen izenak oneexek dira:

Leenengo saria (akuarelea): Piedad SantamaríaBigarren saria (oleoa): Julio Gómez MenaEpaileen aitamen berezia: Itziar López Zorroza

UDALEKU IREKIAK BAKION

Garagarrilaren 17tik 28ra arte, goizeko 10.00etatikarratsaldeko 5.00etara, 24 ume eta begirale bi ibili jakuzBakion, gora eta beera, olgetan, mendian, kirol etatailerrak egiten, aretzan, jokoak prestetan..., etabegiraleen "akuilukaden" laguutzeaz euskera uts-utsean,ganera.

Laukizko

ITXAS-ALDE DANTZATALDEA NIMESEN

Joan dan garagarrilaren 7an urten genduan dantzataldeko ainbat dantzarik Bakiotik Frantziako Nimesurirantza. Bertan, ondo etorri ona egin euskuen eta esanbear dogu, gero be, ederto esan euskuela. Iru eguneandantza egin arren, turismo apur bat egiteko astia be izangenduan. Atan bada, Nimeseko erromatar koliseoa eta"Maison Carrée", erromatar tenplua, bisitatzeko aukereaeuki genduan. "Le Pont du Gard "-en be egon ginan, andagoan ubide ederra ezagutzen. Ikusten dan tez, ondoaprobetxatu genduzan iru egun orreek, bai dantzara etabaita astialdirako be.

Dantzaldiei jagokenez esan bear dogu, gure dantzakasko gustatu jakezala esan euskuela eratzaileek etaikuslegoa be naiko pozik ikusi genduala. Alan da ze,indartuta etorri gintzazan urrengo dagonilaren SeanBulgariara joateko, gure erriaren izena mundu zabaleanaal danik eta ondoen eroaten ahaleginduteko.

Unai Beitia

BERBALAPIKOAubide = akueduktu.

9

ALBISTEAK

"ALAITASUNA" PELOTA TALDEA

Mugaz beste aldera...? Bagilaren 3an, Alaitasunakokideak erramintak artu eta Iparraldekoa dan Baionaondoko Mugerre (bertakoentzako Elizaberri) errira abiatuziran, "Alaitasuna" eguna ospatzera.

Egun ori gitxitxuago ezagutzen dabezan frontoi berezibitan igaro eben, trinkete eta orma bakarrekoan.

Goizeko ekitaldiak egin ostean, Alaitasunakosukaldariak egindako bazkariari ekin eutsoen gero.Zaleen artean artuemonak sakonduz, trinkete areri buruzberba egiten egozala, eldu jaken etxeratzeko ordua. Unearetan sortu zan unerik arrigarriena. Trinketearenerabilerea ordaintzerakoan, jaubeagaz euskeraz egin bearizan eben alkar ulertzeko. Espainiera eta frantsesarenaurrean euskerea nagusi.

Iniaki Martiartu

***MUSIKA ESKOLEAREN

ENTZUNALDIABagilaren 21 can, arratsaldeko 5:30etan, Eskolako

oktogonoan, Bakioko Musika Eskoleak ikasturteamaierako entzunaldia eratu eban. Bertan lau urterikgorako ume eta gazteek musika tartetxuak eskainieuskuezan.

MARRAZKI TAILERRAKGaragarrilean, 1 0, 12 eta 14an, goizeko 11.00etatik

13.00etara, 4 urterik 7urtera bitarteko txikiak KulturEtxean ibili ziran eurek egindako marrazkiez muralberezia egiten.

Laukizko

***MUSIKA ASTEA, INOZ BAINO

ARRAKASTATSUAGOAAurtengo Musika Astea joan jaku eta esan bearra

dago, aurtengoa, bai ikusleen kopuru aldetik baimusikarien kalitateagatik, inozkorik arrakastatsuena izandana.

Talde guztien mailea ikaragarri ona izanarren,azpimarratzekoak izan dira Moskuko Birtuosoek etaVOX AURAE ganbera orkestreak eskainitako kontzertugogoangarriak.

Era berean, ezin dogu aaztu probalekua samarainobete eban OSKORRI taldearen egundoko jaialdia, aregitxiago ekitaldirik jendetsuena izanda. Alan da ze,merezi izan dau eratzaileek aste au eratzeko egin dabenaalegin andia. Urrengo urtekoa aurtengoa bestekoikusgarria izango aal da!

Ziduri

******

IPUIN KONTALARIAKIruki taldeko ipuin kontalariak Kultur Etxeko

Liburutegira etorri jakuzan, garagarrilaren 20an eta 27au,arratsaldeko 6:00etan, txikientzako kontu zoragarriakkontatzen.

ZERAMIKA TAILERRAKGaragarrilean, 7 urterik 1 2 urtera bitarteko txikiek

zeramika tailerretan esku artu dabe, txanda bitan. Bertan,eskuz egindakoak pitxarra, zebra, dortoka, eta oilarrakizan dira.

GOITIBEEREN JATSIKEREADALA ETA

Udal zinegotziek eta ainbat kultur alkartetakoordezkariek osotutako Jai Batzordeak 1 998. eta 1999. urtebietan goitibeeren jatsikerea antolatu eban, besteak beste.

Aurten, batzorde onek txapelketa ori ez egitekoerabagi sendoa artu dau ago batez.

Orretarako arrazoia onaxekoa izan da: leiaketa motaoneetan izaten diran ezbear larriak, esaterako, igazZeberion izandako partaide baten eriotzea.

Olan, gaur egun oraindino be ez dira zeaztu proba oriantolatu eta zabaltzen lagundu eben erakundeenerantzukizunak.

Emen be antzeko zeozer jazo leitekelakoan eta JaiBatzordeak olango ardureari ezin jakola aurre eginkontuan artuta, leiaketa ori ez egitea ebatzi da. Gurejarrera ulertu eta jaiakaz aalik eta geien gozatudozuelakoan, agur t'erdi. Gora San Joan Dolozak!

Bakioko Jai Batzordea

***

10

ALBISTEAK

MENDIKO TXIRRINDOLAIBILBIDEAK

Joandako garagarrilaren 20an, txirrindolearen ganeanibilteko ibilbide barri bi zabaldu ebezan gure errian, auda, "Jesus Loroño" eta "Valentin Uriona" izenekoak.

Leenengoa (14km) Sollube mendiaren inguruan dagoeta bigarrena (12,5 km) Jata mendiaren inguruan.Danetara 25 kilometro dira. lbilbide bien artean, 14 kmaurgoran eta beste 10 km aurbeeran egitekoak dira. Ezinleiteke esan, bada, ibilbideok ibilteko lar errezak diranik.

Ori bai, ibilbideei jarraituteko bear diran beste bideseinale imini dabez. Txirrindularitzearen bidezingurugiroaren aldeko jokaerea indartu gura dabe.Bizkaiko Foru Aldundia izan da, Euskadi Fundazinoagazbatera, orren guztiorren eragilerik nagusiena.

Esan bear da be, ibilbideen esku informazinoan lekuizenen erabilera okerra egin dabela, arteztu bearrekoa,atan be.

***

SURF TALDEAREN BARRIAKUdea berton dogu eta BSTk ekitaldi piloa eratu dau

sasoi oneri bear dan bestekoa atarateko. Aor dozuezerrendea:

—Erriko OPENa: BST Bakio 2000. Sub-16, ncskak,Body Board eta Long Board kategorietan, garagarrilaren15etik 16ra bitartean.

—Garagarrilaren 28tik 30era Portugaleko Santa Cruzurian kluben arteko txapelketea egin da eta an izan diraBSTko surflariak Bakioren izenean.

—Irailaren 9tik 10era bitartean Udako Erriko BigarrenTxapelketa Idigia izango da. Txapelketa biotatik datorrenurterako ranking-a egingo da.

Ekitaldi orreetaz gan, aurten be surf ikastaroa doguaretzan, garagarrilaren 3tik dagonilaren 25era arte. Izenaemoteko Turismo Bulegora jo bear dozue. Gogoratu bearda BSTko kamisetak Turismo Bulegoan dagozana merke-merke erosgai. Eta azkenik, BSTren web orria:www.bakio.com, bertan dozue BSTren txokoainformazino eta argazkiz beteta.

Iniaki Martiartu

***

BAKIOTIK ATHLETIC-EN ALDEUrtean zear Athletic-en ainbat partidu ikusi dodaz.

Beren-beregi orretara urreratzen izan naz Bilbora.Bertoko Athletic-en aldeko "peña"ren bat? Ori bai,baldintza bakarra, jarduera osoa Mendebaldeko euskeranegitea.

Jo Pelotie***

NAZINOARTEKO XIV.FOLKLORE JAIALDIA

Urtero lez eta goiko probalekuan, garagarrilaren30ean, gaueko 10.30etan asita, Nazinoarteko FolkloreJaialdia izan genduan errian.

Bertan izan ziran Eskoziako Aberdeeneko etaFrantziako Nimeseko dantza taldeak.

Urtero lez be, bakiotar eta udatiarren erantzuna bero-beroa izan zan.

Atzerritarrak sano pozik joan ziran gure arterik.Bakion ez eze, Gernika, Derio eta Forun be dantzan

egin eben.

Iniaki Martiartu

DIAPORAMA EMONALDIAMaiatzaren 19an, arratsaldeko 8:15etan, diapo-

emonaldia euki genduan Kultur Etxean. Namibiari buruzainbat gauza interesgarri entzun eta ikusi aal izangenduzan Arturo Elosegiren eskutik.

JAIETAKO KARTEL LEIAKETEAAurtongo jaietako kartel saritua Bilbokoa dan Marta

Fernándezek egina izan da.

IKASLEEN ERAKUSKETEAKultur Etxeko ikastaroetako ikasleen pintura eta esku

lanak ikusi aal izan genduzan erakustaretoan bagilarenletik 16ra arte.

Laukizko

***

ABESBATZAREN ALBISTEAK"Bakiori ereserkia" dalakoa bagiletik entsaietan dabil

abesbatza, jo ta ke, datorren urtean erriaren aurreanleenengoz abestuteko.

Berbak Zeberioko semea eta Deustuko UnibertsitatekoEuskal Filologia arloko irakaslea dan Juan ManuelEtxebarriak egin dauz.

Musikea, barriz, Goikoleako Aita Paskual Barturenek.Abesbatzak dagonilean oporrak artu dauz, irailaren

asikeran barriro ekinean asteko, udagoien eta neguaribegira, atan be.

Iniaki Martiartu

11

BIZKAIA

GERNIKA'KO BATZAR-ETXEA (III):ARITZA

Antziñakoa bai, baiñaez dakigu noiztikoa danbizkaitarrak Lege Zardunaritzari edo Gernika'kozugatzari dautsoen itzalta-suna. Batzar uagusiak eginziran beste zugatz batzurenazpian, beste leku batzutaube, baiña astiro-astiro tokieta zugatz oneik aiztu egiudira eta bakarrik geratujaku Andra Mari Zaa-rra'ren zin-eleizcaren on-doan dagoan aritza. Tokiau antxiñatik da ezagutua.

JAUNAK ZUGAZPEAN (So el árbol).Baikaia-ren jaunak Gernika'ko zugatzaren azpian egiu

bear eben euren ziña, eta beste toki batzutan be bai etaziña zan "Bizkai'ko lege zarra eta ekanduak aintzat artueta beteko ebezala". Eta ori eginda gero baiño ez ziranartzeu Bizkai'ko benetako jaun lez.

1040n. urtean asita, urte orretan aitatzen da lenengozgure Jaunerria, Bizkai'ko Jaunak Gaztela'ko kondeakziran eta gaztelako erregearen menpean egozan eta Biz-kai'ko lurra eurcna dala esan eikeen Gaztela'ko erregeakori nai ebelako. Gero Gaztela'koaren emaztea , JuanaManuel izenekoa, erentziz eldu zan Bizkai'ko andrea iza-tera eta onen semea eta ondorengoa (erederua) zan Juanjaunak Bizkai'ko Jaunaren izena artu eban eta au 1379n.urtean Gaztela'ko errege egin eben.

Onen ondoren Gaztela'ko erregeak Gernika'ko zugaz-pean egiten ebeu zina. Lenengo aitatzen dana XI Alfontsoda (Bizkai'ko XIV) jauna. Baiña gauza ziurra da zugatzaaskoz antxiñagokoa dala.

Aurrera jarritu baiño len ezin itzi esan barik, jaunoneik Euskalerriari kalte aundia egin eutsoela, orrelan asigiñalako geure buru-jabetza galtzen eta orretan ekingodaualako, gaur arte, España'ko agintaritzak. GogoratuBergara'ko besarkadea, Lege Zarra kentzea eta abar.

Fernando Errege-Katolikuak ziña egin oudoren (1476,24n. Jauna), ez ziran erregeak Gernika'ra etorten, naikoazan Lege Zarra onartzen dabela agiria izenpetzea eta agiriau aundikiro irakurten zan batzar Nagusian, Gernika'kozugatzaren azpian.

LEGE ZARRAREN ZUGATZAGaur daukagun zugatza zin - tokiaren aurrean sartu

eben 1860n. urteko urterrillaren 15n. egunean. Onenaurrekoak urte bateko bizia baiño ez eban izan. Baiñabiak dira gaur Zugatz Zarra esaten dautsagunaren ezku-

rretatik sortuak. Au urte orretan asi zan igeskatzen. Bardasartu ebana Allende Salazar'tar Kastor Errialde onen Aitaizan zan, lekuko gitxi batzuren aurrean. Gaurko zugatzaba, ziña egiteko ziran aurreko zugatzen ondorengoa da.

BATZARKIDEAKGernika'ko Batzar oneik egitea 1877n. urtean amaitu

zan, gure Lege Zarra kendu euskuenean. Batzar oneitanBizkai'ko Ogi-lurreko Jauuak, Urietakoak eta uri nagusi-koak, Enkarterrikoak eta Durangoaldekoak batzen ziranJainkoaren eta Erregearen serbitziorako ziran gaiak azter-tzeko. Jaunagaz batera ez etozanean "Pase Foral" edo "Seobedece pero no se cumple" erabagi bear izaten eben.

Azkenengo zati oneri azalpeu bat zor dautsogo: Biz-kaia'n lurralde bat baiño geiago egoan eta lurralde oneita-riko bakoitxak bere batzarra egiten eban: ogi-lurra edo lurlaua esaten jakon lenengotan bakarrik Gernika'n batzarraegiten ebanari. Enkarterriak bere batzarrak Abellaneda'kobatzar-etxean egiten ebazan eta Durango- aldekoak Gere-diaga'ko Batzar etxean.

Amabigarren gizaldi inguruan asita, Jaunen aginduz,erri-barruetan Uriak sortu ziran,esaterako Areatza'n Billa-ro, Ugao'n Miraballes, Markina'n Villaviciosa, Lumo'nGernika, eta beste toki batzutan izen bera zainduz, esatera-ko Bermeo, Mungia, Larrabetzua, Errigoitia, Balmaseda...Eta uri oneik euren lege bereizia euken. Asieran ez ziranjoaten Gernika'ko batzarretara, Uri aundia zan Orduña beez. Geroago sartu ziran jokabide orretara. Orrelan Bizkaiosoa azken baten batzen zan Gernika'ko batzarretan.

AZTERPENAAmaitzeko esan dagidan Gernika'ko Batzarren bidea

gure buru-jabetza galtzeko bidea izan zala. Samintasunasortzen dau gure barruan Batzar oneitan kanpokoak zira-nak, Jaunak eta ordezkoak, ainbesteko aginpidea eukelajakiteak. Lege Zarra zan gure eskubide nagusia, baiñaLege Zar ori murriztuta agertu zan Gernika'ko Batzarre-tan. Erdera berba egiten zan eta erderaz idazten ez ekie-nak etxera bialtzen ebezan.

Obea ete da gaur daukagun Araudia beronen parlamen-tu ta guzti? Gure artean gauzak asko nastau dira, zori txa-rrez, eta ez dauskue izten euskaldun-euskaldunak izaten.Ori agiri da alderdi politikuen jokoan. Erakunde barri bateskatzea, Euskalerri osoa, "Zazpiak bat" eskatzea, gaurkoburrukak baiño lenagoko gauzea da eta erriagintaritza gora-tzen dabenak ori artu bear leukeen oiñarri lez. Ez dagobeste biderik geure buruaren jabe izateko, erriak ori onar-tzen ba'dau. Eta erriak onartuko ez ba'leu or jokatu bearkogeunke gure erria bere senera, euskaldun izatera, biurtzeko.

OLAZAR'tar Martin'ek

12

BASERRIA

OLABARRI

Orain arte agertu doguzan baserriak beti lotu izandoguz eruren jatorriagaz: bata dorretxea zala (IBARRA),bestea familia ospetsutik etorrela (MUXIKENE)... Orain-go onetan. eta aren izenak berak esaten dauan lez, ola(burdinola) baten dauka jatorria: OLABARRI.

1745. urtean, Ondarra izenagaz ezagututen eben. Izanbe, Ondarra baserriaren olea izango zan -eta.

Orduan Frantziska Elexpuru zan jaubea.Elexpuru sendia aiubat baserri eta lurren jaube izan

zan sasoi atan.Domingo Renteria eben errentadore Olabarrin.Ordurako errota lez be ezagututen eben bakiotarrek.1796ko fogerazinoetan Olabarri izenagaz agertu

jakun, gaur arte eutsi deutson izenagaz, agertu be.Orduan, On Manuel Elexpururen jaubetzapean egoan.

1764.ean, bertan bear egiteagaitik, alogerearen truke164 dukat ordainduten ebezan, Goikolean baino gitxiago.

1768. urtean, oraindinokarren Frantziska Elexpurure-na zanean, Frantzisko Andraka administrariak olea etaerrotea jaieguneatan be erabilteko eskatu eban. Orduan,elizeak alan aginduta, ezin eitekean jaiegunetan bear egineta. Gorabeeraren bazuen ostean, eskatutakoa onartu eienlortu eban.

JATABIKETXIRRINDULARITZA TALDEAUrrengo lerroota, "Jatabike", sortu barria dan Bakioko

mendiko txirrindularitza zaleen alkarteko kideetarikobateri egin dutsogun alkarrizketea daukazuen irakurgai.Kide ori Unai Madariaga da, izan be. Amen dagoz badaberak guri esandakoak.

ZER: Noztik eta nortzuk zabilze bear onen inguruan?UM: Bada, olango gauzak gureztala asten dira formea

artuten eta au be olantxe asi zan.Ander Abio, David Ugalde. Mikel Zabala eta laurok

asi ginan kontu au benetan planteatu guran eta JokinArroyok be asko lagundu deusku Turismo Bulegotik.

Orain urte bete inguru asi ginan bearrean, esatutuakprestatu eta paperak eroaten.

ZER: Jaso dozue laguntzarik?UM: Bai. Laguntzarik badaukagu, bai Turismo Bule-

goak, bai Bakioko Udalak eta baita Euskaltelekoek belagunduten deuskue.

ZER: Badago zaletasunik errian?UM: Bai. Errepideetan baino, ainbat geiago txirrindu-

lari dabil Bakioko mendietan. Jendeak mendi bnizikleta-rako zaletasun andiagoa dauka eta ganera, gure erriareninguruan leku ezin obeak dagoz kirol ori praktiketako.

1775. urtean, Ondarrako burdinolea zein errotea tasatuegin ebezan: 29 auspotzar, 2.425 errealen balioan; mailu-tzar bat, 1.250 errealen balioan, ingudeak 1.300 erreal...eta olan 80 partida eukazan zerrenda luzea bete arte. Guz-tira 17.149 erreal eta 8 maraitan tasatu eben.

1776. urtean, Ondarrako burdinolako olagizonak, OnFrantziskoAndraka, Ibanangeluko baso bateko artadia etagurbiztia artu ebazan errentan, burdinolea ikatzez ornidu-teko. Burdin -mea ostera, Enkarterrietatik itxasoz ekarteneben eta Areaga aretzan izten eben, burdinolatik ur.

Olabarriko Eusebio Ugartek dinosku, beraren aitita-amamaren sasoian burdinolea oraindinokarren ibiltenzala, ez, ostera, gurasoen sasoian.

Ori bai, errotea orain urte batzuetara arte ibili izan da,1989. urtera arte, udalak San Pelaioko tiren bideak barriz-tatu artean, atan be. Alan be, ubiderik badauka eta anda-parearen ormek be or diraue zutunik. Euki be, errikoandapararik andiena ei eukan.

Gaur egun, baserri lez erabilten baino ez daben etxeorrek istorian zear ainbat aurpegi erakutsi deuskuz: burdi-nola, errota, baserri. Eta baserria baino ez bada be, arekdaukan izenak beti ekarriko deuskuz burura izan dauzanistoria eta izakerea.

Anartz ORMAZA

ZER: Ekitaldiak eratuten asi zaree. Zeintzuk dira aita-garrienak?

UM: Euskadiko Opena Bakion egin da eta seguruantzean atzera egingo da berton urrengo urteetan.

Ori da bat, eta bestea Bakioko urteroko martxea.Orrezaz ganera, erriko jaietan lasterketa bat egiteko

ibilbidea prestetan gabilz eta , bearbada, aupadearen batbe eratu geinke, txirrindulari bat asto baten aurka edo.Baina, ikusi egingo dogu.

ZER: Zeintzuk dozuez aurrerantzarako asmorikgarrantzitsuenak?

UM: Une onetan babesleren baten atzetik gabilz, batezbe taldearen tresneria lortuteko.

Beste asmo garrantzitsu bat bazkideak lortutea izangolitzateke, ea erriko mountain-bike zaleak guregaine urre-ratuten asteu diran.

Orretarako naikoa da Turismo Bulegora joatea eta anesango deutsee zer egin.

Aurrerantzean, kanpora urteteko asmoa be badaukagu,au da, Asturias edo Pirinioetara, baina orretarako bearraeta denporea bear izango dogu. Olan bada, erriko txirrin-dularitza -zaleei animetako esango neuskie, eta datozelaguregaine.

Unai BEITIA

13

EDESTIA

LEENENGO EGUTEGIBIZKAITARRAREN ERREFRAU

ZAARREN TXORTEA

"Lenengo Egutegi Biskatara" izenekoa kaleratu ebanSabino Aranak 1989. urtean zear. Ormako egutegi lez,Euskalerrian leenengoa euskeraz, aurki. Aurreko urteansakelarakoa bakarrik argitaratu baeban Sabinok berak,1989. urte atan bietarakoa kaleratu gura izan eta alantxeegin eban.

Orduko sasoiko erderazko egutegiak lez, egun bako-txeko orritxu bat ekarren irakurteko. Egutegiaren ganekoazalean edo agurrean dakarren lez, Bizkaiko euskaldu-nentzako egina zan. Asmo garbia eukan a eginkeran, Biz-kaiko euskaldunengan "Jaungoikoa etaLagi-Zarra"-renaldeko gogoa sortutekoa, atan be: "Oneek maite badozuz,neu be maiteko nozu. Bestelan, uretara jaurti nagizu".Alan bada, "egutegi abertzalea" eritxon areri.

Bertan danetariko argibideak emoten aalegindu zan:istoria gaiak, politika arlokoak, izkuntzakoak, erlijino-koak eta abar. An argitaratutakoen artean, aitatu bearre-koa da, berak asmatu edota euskerara egokitutako ize-nak egutegi aretan asi zala kaleratuten. Baina, lerrootaraekarri, beste zeozer ekarri gura izan dogu. Badira argibi-de areen guztiareen artean Bizkaiko tradizinoari jagoko-zan ainbat errefrau edo esakun zaar be, ziur antzean,berak an-or-emen batuta. Bizkaierea da nagusi esaunko-tan, bai berben aldetik bai adizkeren aldetik be. Gukaona, barriz, ilean- ileango errenkadan eta eurotan alfa-betoaren arabera ekarri doguz esakuneok. Amaieran,berbaren batzuen esangurea obeto ulertuteko, berbalapi-ko antzean, iztegi laburra geitu dogu. Asago barik, gato-zan, bada, maminetara.

URTARRILA– Agure onari, ez ateak itxi.– Aldi txaburra bada, egun astia baino oba da.– Atzerrian lurra garratz, oina ipini egik maratz.– Balizko oleak, burdinarik ez.– Biotza ta adimena gudan dira bearrago, iskuluak

baino.– Edonor da azarri, baina gudara doaz gitxi.– Egia, latz eta labur.– Ez egikek basotik oanean, eder ez danik urian.– Surik ez dan lekuan, kerik be ez.– Urde loiak, zitaldu.– Zagokez isilik, eta ez daizu entzun gaiztorik.

– Zaran bat dagianak, bi dagiz.– Zelangoa baista amea, alangoa oi da alabea.

ZEZEILA– Adion da bost ume: alaba bi ta iru seme.– Alaba umaginari, amea estalgi.– Aretx asko dan urtea, besteak baino ez obea.– Edozein oilar, bere aldapean.– Ezkondu baino, etxea leenago.– Lukikume, azeri.– Oparinak nengian beargin, eta alperkeriak auzkin.– Otsoak artzari min leio.– Zuk au, nik au: zozkereak emon dau.

MARTIA– Adiskide bako bizitza, auzo bako eriotza.– Asko badok, asko bearko dok.– Atean uso, etxean otso: alako bizikerea, gaixo.– Ekandu gaiztoa, belu aaztu doa.– Emakume eder eta aberatsa, edo ero edo zarata.– Emakumea eta sardina, autsetan aozpez.– Idi zaarari, arran barri.– U ri galduan auzia eskuan.– Urte edurtsua, gari tsua.

APIRILA– Eskurean agora, okelea galtzen doa.– Itsasoak, errekak eta iturriak eta ibaiak iruntsi.– Jaki onak, dakarz gatxak.– Jausi dan ezkurra, oroen su-egurra.– Justuriaren atzean, euria.– Lastozko buztana dauanak, atzera begira.– Laztan eta apa? Leusindu eta kaltea.– Legorrean artu ez doa, arrankaria.– Neskea, azi dan lez; kirrua, irun dan lez.– Ostikoa akuiluaganako, idiarentzat gaixo.

MAIATZA– Daukagunean naia, gurari baga izan goaz.– Ez da aldatsik, ibar bakorik.

14

EDESTIA

— Ez eiozu eskatu daukanari, ta bai onesten zauzanari— Gibel ekatxari: bular aldi onari.— Utsik datorrena, berealan biurtu .— Laster emoten dauanak, birritan emoten dau.— Nai ez dauanak ogenik , ines be¡ gaiztoaganik.— Seinak dantzuna ezkaratzean, esan daroa atadian.— Ukondoa ur da, baina mun egiten eskerga.— Zeian etxea, urrezko atea.

BAGILA— Egia, erkoia.— Etxean jopua ta oilarra, urte betean asko da.— Eztia ta ozpin, gozo ta on egin.— Lotsaga nindin; ogiz ase nindin.— Aretxerean artera, ekandu gaiztoa artu aal da.— Jauna, burkide gaizto.— Lurraren umea, lurrak azi daroa.— Naibako ezkontzea, nekea ta kaltea.— Ondo egiok txiroari, Jaunak emongo deusk sari.— Oski osoa naiz eztena, eskuan baino oinean obea.— Ulerle onari, berba gitxi.

GARAGARRILA— Ez eik galdu aldia, ta ¡doro daik guraria.— Gaiztoto irabazia, iratxuak iratzia.— Gaiztoto oi danari, bildurra jarraigi, ta kaltea jaurki— Galdu ezkero osasuna, ez da ezaguna.— Galendua dabil, ubiren bila.— Gatx egiten badok, ainbeste itxadok.— Otsoren agotik okelea be, on.

DAGONILA— Auntzak ikusi garia, baina ez esia.— Ardao gozoak lau begi, ta oinik ez.— Ardi txikia, beti bildots.— Arrats gorri, goizean eguzki.— Bizar ¡lari, lotsa gitxi.— Edozein zidorrek, dau luperia.— Erroiaren arrautzak, usakumerik ez.— Gaiztoto ala ondo jan, iru bider edan.— Goiz gorri, laster euri.— Goiz jagia, goiz gose; belu jagia, loz ase.— Oilo gosea, beti soinulari.— Oiloari osoa; astoari, lastoa.— Orik ez dan errian, ¡bar-jaun da azeria.— Otsoak bere aragirean, ez eban jan.— Otsoak otsoari, gatxik ez; eta lapurrari lapurrak, laz-

tan.— Txakur goseak, ogia ames.

IRAILA— Aldats gorea, aldats beerea.— Amuarrainak begi bi; sei ezkailuk amabi.— Artzainak asarratu, gaztaiak agertu.— Auzoko beiak, erroa luze.— Aztertzen dago, ta burrustuko jat.— Badaukazu zeugaz, jango dozu neugaz.— Dagoanean, bon-bon; ez dagoanean, egon.— Eguzkia nora, zapiak hara.— Etxea erre ezkero, uretan.— Etxean ikusia, umeak ¡kasia.— Guzurra esan neban mendian, neu baino leenago zan

errian.— I eure etxean, eta ni emen.— Itsua da, baetik ez dakusaua.— Urdaia janda, garbaia.— Zauriak otzituago, minago.— Zor zaarra, zor txarra.— Zu beti ero; otz ez dana bero.

URRIA— Diru gitxi daukanak, bekarz oinak eskuan.— Edozerk dau izena.— Edur asko dan urtean, garia; erle asko daukaguza-

nean, eztia.— Ez ardau bitsurik, ez emazte bizartsurik.— Gibel egiok ekatxari.— Neure etxeako kea, laguneneko sua baino oba.— Txiroak iutxausti dirudi: guztiok arrika beti.— Urak dakarrena, urak daroa.

ZEMENDIA— Agurea ta labea, agotik berotu.— Ardia auntzari, ule eske.— Emongo badeustazu, luzatu ez eidazu.— Ez beti, gaztai ta ogi.— Gizon biziak, berea eskatu daroa.— Leiak eta euriak, dakarrez eskura gariak.— Ogiagaz gatxak, txikiago.— Zekenaren bizian, kaltea; osasuna, aren eriotzea.— Zozpalak dirudi bere egurra, ta egurrak bere zugatza.

ABENDUA— Daukanak gabon, ez daukanari emon. Ez da ori egia,

bai daukanak daukanaria.— Egia da latz, eta garratz eta mergatz.— Emakumea soloi, urdea basoi.— Etorri badakik bilatuten doau gatxa, gondu dakiala.— Igazko abietan, aurten txoririk ez.— Leiak ta edurrak, garia dakarre eskura.— Ogi gogorrari, agin zorrotza.— Ogi ta lasto, etxerako.— Urte zaarrari, ostikoka beti; urte barria, orok onetsia.

15

EDESTIA

BERBALAPIKOA:

Adion= egoki.Aldape= beerakada.Aldi= denbora.Aldi on= abagune, zori on.Amea= umea egin dauan ama.

Apa= arpegian emoten dan musua. (ume.)Arran= joare, zintzarri.Auzi= kercila.Auzkin= auzizale.Azarri= ausart.Aztertu= iuduskatu.Baga= barik.Baist-= bait-.Bizi= zorrotz, zoli. (pertso.)Bon-bon= parra-parra eralgi.Burkide= aurkako, leiakide.Burrustu= craso, oldartu. (nor-nori)Dagi= egiten dau.Dagiz= egiten dauz.Daik= -ko dok (dozu).Daizu= -ko dozu.Dakus= ikusten dau.

Dantzu= entzuten dau.

Deusk= deua (deutsu).Egikek= egin eik (egin eizu). (gero)Egiok= egin ciok (eiozu).Ekandu= oitura.Erkoi= argal, mirri, makal.Ero= 1. mamala, memela; 2. zoro.Eroan= oi izan. (aditz igarokorrakaz)Erro= titiburu (abere).Eskerga= gatx, nekez.Estalgi= babesgarri.Ezkailu= kizkailu, txipa. (arraina)Gaiztoto= dongaro, txarto.Galendu= eskarmentatu.Garbai= damu–ri gilel egin= -ri popea emon, anka egin,Gondu= on egin, onurea atara.

Joan= oi izan. (aditz igarogatxagaz)

Aretx= ezkur.Ibar= lautada, zelai.Idoro= bilatuten dana aurkitu.Ines egin= ospa egin.Iratxu= iditxu, mamu.Iratzi= gozatu.Irun= goruetan egin.Itxadok= itxadon eik (itxadon eizu).Jarraigi= jarraitu.Jaurki= craso, ekin.Jopu= otsein,morroi .

Kirru= amuko, iztupa.Leusindu= lausengatu, koipatu.Lotsaga= lotsabako.Luperia= basatza, lupetza.Maratz= arduratsu, beargin.Mergatz= zakar, gozagatx.Mun egin= musu emon (arpegian izan ezik).Nindin= nendin, neinten.Ogen= oben, erru.Onetsi= oneritxi, ontzat artu.Oparin= bearrizan.Or= txakur.Oroen= guztien, orokor.Oski= oinetako, zapata.–rean= -tik, -rik.Txabur= labur.Txiro= ezeuki, beartsu.Ubi= ibi, ubeera.Umagin= seindun.Ulerle= ulertzaile.Zagokez= egon zaitez. (gero)Zaran= otzara.Zauz= zaitu.Zeia= merkatu.Zozkera= zozketa.Zozpal= ezpal.

Iniaki MARTIARTU2000 dagonilean

16

Gure umetxuak ostopo bategaz aurkitu dira, bostbide daukie aurrean baña bat bakarrik doabaserrira. Zein?

IKASTEN

Gure eiztari Josetxu, goibel doa etxera, zer gertatu etejako? Jakiteko, batu zenbakiak.

KARMELE

Zulo onetan galdu dot eskua, lagundukonozu?

Colón de Larreategi, 14 - 2. 2 dcha.48001 BILBAO

Akelarre. Nestor Basterretxea

BAT GATOZ EUSKAL KULTUREAGAZErakundearen konpromezutzat

artuten dogu, geure erri onenarimeagaz bat egitea. Orrexegaitiklagunduten deutsegu gogo osoz,geure nortasun berezia indartutendeuskuen kultur adierazpenai.

Eta aparteko arreta imintendeutsagu, kultur adierazpenenartean, gure ezaugarririk gorenadan euskerearen garapenari.

EZ DAGO GEIAGO ESKINTZEN DAUANIK

BBKBilbao Bizkaia Kutxa

ISSN: 1132 - 1350Lege gordailua: BI-1452-85FLASH COMPOSITION, S.L. - BILBAO

200 pezeta