Euskal Herriko Lur Hegaztiak

LuRHEGAZTIAKEUSKAL HERRIKOEUSKAL HERRIKO

LuRHEGAZTIAK

1EUSKAL HERRIKOEUSKAL HERRIKO

LLUR UR HHEGAZTIAKEGAZTIAK

IRAUNGITZEKO ZORIAN DAUDEN ESPEZIEAKDEFENDATZEKO ELKARGOA

Liburu honek Eusko Jaurlaritzako KulturaSailaren laguntza jaso du.

Egilea: Fernando Pedro PrezA.D.E.V.E.

Argitaratzailea: ADEVEArgazkiak: Fernando Pedro Prez, Maite Legarra, Xabi Agirre,

Jon Uria, Kepa Zalakain. Diseiua: Cristina Urionabarrenetxea. Lehen argitaldia: 2003ko iraila ISBN: 84-933471-0-8 Legezko gordailua: BI-2658-03

2EUSKAL HERRIKO LUR HEGAZTIAK

Galaperra (Coturnix coturnix). Eper gorria (Alectoris rufa). Giloia (Crex crex).

Lagopodo zuria (L. mutus) Basoiloko txikia (Tetrax tetrax). Basoilarra (Tetrao urogallus).

Azpibeltza (Pterocles orientalis). Atalarra (Burhinus oedicnemus). Oilagorria (Scolapax rusticola).

Pagausoa (Columba palumbus). Haitz usoa (Columba livia). Txoloma (Columba oenas).

3Usapal (Streptopelia turtur). Usapal turkiarra (S. decaocto). Kuku arrunta (Cuculus canorus).

Mozolo arrunta (Athene noctula). Hontza zuria (Tyto alba). Apo hontza (Otus scops).

Zingira hontza (Asio flammeus). Hontza handia (Bubo bubo). Hontza ertaina (Asio otus).

Urubia (Strix aluco). Zata arrunta (Caprimulgus europaeus). Sorbeltz arrunta (Apus apus).

EUSKAL HERRIKO LUR HEGAZTIAK


Argi oilarra (Upupa epops). Erletxori arrunta (Merops apiaster). Lepitzulia (Jynx torquilla).

Okil beltza (Drycopus martius). Okil txikia (Dendrocopos minor). Okil berdea (Picus viridis).

Okil handia (D. major). Okil ertaina (Dendrocopos medius). Kalandria (M. calandra).

Hegatxabal arrunta (A. arvensis). Txoriandre (C. brahydactyla). Kutturlio mokolaburra (G.theklae).

5Pirripioa (Lullula arborea). Uhalde enara (Riparia riparia). Enara azpizuria (D.urbica).

Haitz enara (P. rupestris). Enara arrunta (Hirundo rustica). Negu txirta (Anthus pratensis).

Uda txirta (Anthus trivalis). Mendi txirta (Anthus spinoletta). Landa txirta (Anthus campestris).

Buztanikara zuria (M. alba). Larre-buztanikara (M. flava). Txepetxa (Troglodytes troglodytes).



Txantxangorri (E. rubecola). Mendi tuntuna (Prunella collaris). Tuntun arrunta (P. modularis).

Urretxindorra (L. megarhynchos). Errekatxindorra (Cettia ceti). Buztanzuri horia (O. hispanica).

Buztanzuri iluna (P. ochruros). Pitxartxar burubeltza (S. torquata). Buztangorri argia.

Pitxartxar nabar (S. rubetra). Buztanzuri beltza (O. leucura). Harkaitz zozo gorria (M. sexatilis).

7Buztanzuri arrunta (O. oenathe). Harkaitz zozo urdina (M. solitarius). Durdula (Turdus pilaris).

Birigarro txikia (Turdus iliacus). Birigarro arrunta (T. philomelos). Garraztarroa (Turdus viscivorus).

Zozo papazuria (T. torquatus). Zozo arrunta (Turdus merula). Benarriz gorrizta (L. luscinioides).

Benarriz arrunta. Ur-benarriza (A. paludicola). Benarriz nabarra.



Ihi txoria (Cisticola juncidis). Baso txinboa (Sylvia borin). Sasi-txoria arrunta (H. polyglotta).

Etze txinboa (Sylvia undata). Txinbo kaskabeltza (S. atricapilla). Ezkal txinboa (S.conspicillata).

Txinbo papargorrizta (S cantillans). Zozo txinboa (Sylvia hortensis) Txio arrunta (P. collybita).

Txio iberiarra (P. brehmii). Txio lepazuria (P. bonelli) Txio horia (P. trochilus).

9Erregetxo bekainzuria . Mendi erregetxo (R. regulus). Euli-txori grisa (M. striata).

Euli-txori beltza (F. hypoleuca). Buztanluzea (A. caudatus). Garrapoa (Sitta europaea).

Harkaitz-txoria (T.muaria). Gerri-txori arrunta. Urretxindorra (L. megarhynchos).

Basoetako gerri txoria . Dilindaria (Remiz pendulinus). Kaskabeltz handia (Parus major).


10


Pinu kaskabeltza (Parus ater). Kaskabel txikia (Parus palustris). Amilotx mottoduna (P.cristatus).

Amilotx urdina (Parus caerulus). Etxe-txolarrea (P. domesticus). Landa-txolarrea (P. montanus).

Elur txonta (M. nivalis). Harkaitz-txolarrea (P. petronia). Negu txonta (F. montifringilla).

11


Txonta arrunta (F. coelebs) Txirriskil arrunta (Serinus serinus). Txorru arrunta (C. chloris).

Mendi-txirriskila (S. citrinella). Karbana (Carduelis carduelis). Tarina (Carduelis spinus).

Txoka arrunta (C. cannabina). Mokokerra (Loxia curvirostra). Gari berdantza (M calandra).

12


Mokolodia (C. coccothraustes). Gailupa (Pyrrhula pyrrhula). Zingir berdantza (E.schoeniclus).

Mendi berdantza (Emberiza cia). Miarritza (Emberiza hotulana). Hesi berdantza (Emberiza cia).

Berdantza horia (E. citrinella). Elur berdantza (P. nivalis) Antzandobi arrunta (L.. collurio).

13


Antzandobi handia (L. excubitor). Antzandobi kaskagorria. Eskinosoa (G. glandarius).

Mika (Pica pica). Araba zozo pikarta (Sturnus vulgaris). Belatxinga mokohoria.

Arabako beltza (S. unicolor). Belatxinga mokogorria (P. pyrrhocorax). Erroia (Corvus corax).

14


Belabeltza (Corvus corone). Bele txikia (Corvus monedula). Arrano beltza (Aquila chrysaetos).

Arrano txikia (H. pennatus). Bonelli arranoa (H. fasciatus). Arrano sugezalea ( C. gallicus).

Mirotz zuria (Circus cyaneus). Zingira mirotza (Circus aeroginosus). Mirotz urdina (Circus pygargus).

15


Miru beltza (Milvus migrans). Miru gorria (Milvus milvus) Zapelatz arrunta (Buteo buteo).

Zapeatz liztorjalea (Peris apivorus). Gabiraia (Accipiter nisus). Aztorea (Accipiter gentilis).

Ugatza (Gypaetus barbatus). Sai arrea (Gyps fulvus). Sai zuria (Neophron pernopterus).

16


Belatz handia (Falco peregrinus). Zuhaitz-belatza (Falco subbuteo).

Belatz gorria (Falco tinnunculus). Nauman belatza (Falco naumanni).

Arrano arrantzalea (Pandion haliaetus).Belatz txikia (Falco columbarius).

17


GALIFORMEAKGALIFORMEAK(Galliformes ordena)

Ordena honek oiloak, indioilarra eta hainbat hegaz-ti etxekotu hartzen ditu barne, besteak beste.Gehienek tamaina ertaina dute (txikienak 13 cmluze eta 45 g-ko pisua ditu eta handiena, indioila-rra, 11 kg pisatzera hel daiteke, baina arruntena 40-60 cm-ko luzera eta 500-2.500 g-ko pisukoa da)eta gorputz lodikotea, hego labur eta biribilduak,bularreko muskulu sendoak eta lau hatzez hornitu-rako oin sendoak dituzte. Normalean, lurrean bizidira eta ez dute migratzen. Munduan berrogeiespezie inguru bizi dira eta Europan hamar. Euskalherrian sei especie bizi dira.EZAUGARRIAK: Galiformeek oso dieta zabaladute eta nagusiki landare-atalak, fruituak etahaziak jaten dituzten arren, sarritan ornogabeakere jaten dituzte. Azkar egiten dute hegan, bainanormalean aireratu eta segituan pausatzen dira.Sarritan arrek oso kolore biziak dituzte eta emeakilunagoak dira.BIOLOGIA ETA UGALKETA: Galiformeen ugal-portaera oso anitza da. Batzuek bikotekide bakarraizaten dute eta beste batzuk poligamoak edo pro-

miskuak dira. Azken horietako arrak, ugal-sasoiaheldutakotan, lek izeneko eremutan jartzen diraeta, emeak erakartzeko, beren burua nabarmen-tzen saiatzen dira, sarritan kantu eta dantzenlaguntzaz. Ar nagusiak lekaren erdialdean egotendira eta hainbat emerekin kopulatzen dute; ar ahu-lenak, berriz, kanpoaldean egoten dira eta osogutxitan kopulatzen dute. Espezie gehienek lurreanegiten dute habia eta aldakortasun handia dagoerundako arrautza-kopuruari dagokionez ere (zen-baitzuek habia bate arte jartzen dituzte).Gehienetan, emeak bakarrik inkubaten du eta txito-ak arrautzatik irteen eta ordu gutxira oinez ibiltzekoeta beren kasa jateko gai dira. Hala ere, emea, etabatzuetan arra, txitoak hegan egiteko gai izan artegelditzen da beraiekin.BANAKETA: Galiformeak ia mundu guztian bizidira (Antarktikan eta Hegoamerikako hego mutu-rrean izan ezik) eta, eskualde epel eta tropikaletan,ia lehorreko habitat guztiak kolonizatu dituzte.Espezie hatzuk zirkulu polar arktiarra baino iparral-deragop bizi dira eta beste batzuk goi-mendian.

18

GALIFORMEAK

DESKRIBAPENA: kolore arre-lurkarazjantzitako galinazeo txiki eta txaparra.Bizkarreko partea, urkitu beltzez eta hareaargiz zenbait pintzeladez apaindutakoarre-lurkara kolorekoa da. Azpiko aldeaargiagoa da eta alboak marratuak dira.Arrak kolore iluneko paparra eta idunekoaaurkezten du, emearenak, marroi argiakkolorekoak eta marratuak.TAMAINA: luzera: 19 cm. Hego luzera: 36cmBIOLOGIA: landare-estalki sarria dutentokietan egiten du habia, belarrez estalita-ko sakongune batean. Normalean 8-13arrautza erruten ditu eta 18ren bat eguneztxitatu ondoren jaiotzen dira txitoak.Hauek, handik gutxita, amari jarraitzekogauza dira.Gelper arrunta apirilaren erdialdean iristenda hemengo soroetara eta irailera arteegoten da bertan. Migrazio jokabide osokonplexua du, umetze aldian zehar sarritanhara-honako mugimenduak eginez etaeremu desberdinak okupatuz. Beste aldebatetik, azkenengo garaietan, Europakogaleperren migimendu-ohiturak modunabarian aldatzen ari da. orain dela gutxiarte, gehienak Sahelen, Saharatik hegoal-dera pasatzen bazuten negua, gaur egungero eta gehiago dira Afrikako iparmende-baldean gelditzen direnak negua pasatze-ko; bertan, lehenengo errunaldi bat, goiz-tiarra, egiten dute eta haietako asko berrizere Europara pasatzen dira bigarren aldizumetzeko.

Marroko aldean ureztatutako lurren heda-penak, dirudienez, gero eta galeper gehia-go Afrikan gelditzera bultzatzen ditu, ugal-tzeko Europara migratu gabe.Hegazti honen migrazio-ohituraren konple-xutasunak eta populazioaren gora-beherekharen kopuruaren bilakaera aztertzea ozto-patzen badute ere, badirudi Europakopopulazioak atzeraka jotzen duela.Gutxiketa horren zergatien bila, nekazari-tza ihardueren areagotzea, Saharaz bes-taldeko negutegietako lehortea, eta gehie-gizko ehiza (batez ere migrazio aldian)aipatu behar dira.ELIKADURA: funtsean bikorjalea da,baina maiz xamar ornogabeak ere jatenditu.HABITATA: mozteko soroetan eta inguru-ne zabal eta irekietan bizi da. Gutxiagotanbada ere, atlantiar landazabaletako belar-dietan ere aurkitzen da.HEDAPENA: ia Europa guztian (BritainiaHandiko iparraldean, Islandian etaEskandinavian bakarrik falta da), Asiakoerkialdean, Indian eta Afrikan zehar heda-tuta dago. Iberiar Penintsulan Europakopopulazioaren laurden bat biltzen da etaalde guztietan banatuta dago. Urte batetikbesterako gora-behera handiekin ere,Araban ohizko hegaztia da, batez ere zere-al soroak ugari diren lautadetan. Europakogaleperrek negua Afrikako lurraldeetanpasatzen dute, Saharatik iparraldera nahizhegoaldera, baina banako batzuk Uberiakohegoaldean gelditzen dira urtaro horretan.

GALEPERRAGALEPERRA(Coturnix coturnix)

19


20

GALIFORMEAK

DESKRIBAPENA: tamaina txikiko hegaztiada, 30 cm izan daitekeena luzean.Bizkarralde arrea ageri du, ilunez tindatua, iabeltza. Hegoetan kolore uniformea du,marroi-gaztaina. Beheko aldeak, berriz, gri-sak ditu. Haragi-kolorekoa du mokoa, punta-iluna. Hankak arrosa samarrak ditu.TAMAINA: luzera: 13 cm. BIOLOGIA: bakartia da, iheskorra eta izua;landaredi belarkara artean ezkutatuta ego-ten denez, hautemangaitza izaten da.Ilunabarreko jarduna dagokio. Gauez migra-tzen du gehienbat. Landaredi artean egitendu habia, lurrean ezkutatuta, belar lehorrez-ko plataforma eta guzti. Errunaldi bakarraizaten du urtean; zortzi edo hamabi arrautzaerruten ditu orduan. Ale bakan batzuk bainoez daitezke hauteman Euskal AutonomiaErkidegoko kostaldeko zenbait zatitan; bitxiaeta urria den adierazgarri garbia. Europan,bestalde, atzerakada handia jasaten ari da.

Europari dagokionez, ondoko arrazoiakaipatu ohi dira atzerakada horren eragiletzat:ingurunearen aldaketa; lurzoru hezeen dre-natzea; eta nekazaritza-jardueren areago-tzea, biodibertsitatearen kontserbazioarekinbateraezinak diren usadioez baliatzen baitasarri askotan.ELIKADURA: intsektuak, moluskuak, ziza-reak, krustazeoak eta landareak ditu elika-gaitzat.

HABITATA: bizilekutzat hautatzen ditu, bes-teak beste: belarrezko estalki joria ageriduten eremuak; hezegune-bazterrak; basoe-tako soilguneak; ubideak dituzten istingadiak;eta altuera apur bateko bazka-laboreak.Euskal Herrian, udazkenean eta udaberrianageri ohi da, paseko hegaztien artean, etabatik bat kostaldean zehar. Barrualdekozenbait hezegune ere aukera dezake topa-leku gisa.

GILOIAGILOIA(Crex crex)

DESKRIBAPENA: eperrak gorputz biribil-du eta sendoa eta hego labur eta zabalakditu. Normalean oinez edo korrika ibiltzenda eta oso gutxitan egiten du hegan.TAMAINA: 34-35 cm.BIOLOGIA: habia lurrean egiten du, sas-traka edo belar azpian eta txitoak nidifugo-ak dira. Oinez eta lasterka egiteko oso ongi horni-tua dago, eta arriskuren batek behartzenduenean bakarrik hegatzen da. Hala ere,uzeneko hegaleran eperrak oso hegazti

lasterrak dira, orduko 80 km. Harrapatzendutelarik dira; eperak uda-hegaztiak dira;eperrak, aldiz geldikortasun gogorragatikbereizten dira.ELIKADURA: haziz elikatzen da batez,nahiz eta txitek portzentaia handi batetanelikagai animala jan: zizare,barraskilo etamatxinsaltoak, alegia. HABITATA: zereal-soroak eta landa zaba-lak gogoko ditu.Euskal Herrian, isurialde mediterraniarreansoilik bizi dira.

EPER GORRIAEPER GORRIA(Alectoris rufa)

21


22

GALIFORMEAK

DESKRIBAPENA: basoilo txikia 40 cm luzeizateraino haz daiteke. Sexu-dimorfismonabarmena ageri duen hegaztia da. Arrekokre-horixka dute bizkarraldea, ildaskatua,eta zerrenda mehe beltzez marratua.Zerrendatua ageri du isatsa ere, zeharkakobandez estalia. Lepo beltza dauka, bi idune-ko zuri eta mehe dituena hondo beltzean.Hankak horixkak ditu. Emeak orbaneztatua-goa ageri du bizkarraldea; sabelaldea,berriz, gorriztagoa.TAMAINA: luzera: 40 cm.

BIOLOGIA: izaera taldekoia du; talde txikiakedo ertainak osatzen ditu. Arriskurik txikienasumatu orduko, landaredi artean ezkutatzenda. Bizkor egiten du hegan; lurrean arin etabizi egiten du korri. Lurrean egiten du habia,landaredi baxuko eremuetan, sakonune txikibatean; ozta-ozta tapizatzen dio barrualdeahabiari. Urtean errunaldi bakarra dagokio;hiruzpalau arrautza erruten ditu orduan.Euskal Herian basoilo txiki gutxi dago.

Hautemandako ale bakanak, berriz, popula-zio kontinentaletatik eratorritakoak dira,Frantziakoetatik ziur askorik; han ere naba-ria da atzerakada, Iberiako Penintsulanbezalatsu.Gure lurraldean, esaterako, ehiza dutemehatxuetako bat, hainbat heriotzaren era-gile baita oraindik ere. Populazio egoiliarrenatzerakada, bestalde, nekazaritza-jarduerenareagotzeari zor zaio nonbait. ELIKADURA: berdin elikatzen da landare,belar eta haziez, zein animalia txiki, intsektu,zizare eta moluskuez ere.HABITATA: estepako soilguneetan bizi da,eta zereal-lautadetan. Migrazio-garaian,kostalde inguruko belardietan ageri ohi da.HEDAPENA: Asia erdialde eta mendebalde-an, Afrika iparraldean eta Europa hegoalde-an ageri den espeziea da. Europan, IberiakoPenintsulan du habitat nagusia. EuskalHerria ez du ohiko bizilekutzat; alabaina,kostaldean eta barrualdeko zenbait gunetanibili ohi da migrazio-garaian.

BASOILO TXIKIABASOILO TXIKIA(Tetrax tetrax)

DESKRIBAPENA: Eper zuria leku hotzetanbizitzeko moldatuta dago: gorputz sendoaeta hego laburrak ditu; oinetan ere lumakditu eta oso lumaje trinkoa du. Udan bizka-rralde arre-grisaska, sabelalde eta hegoziriak eta itsas beltza ditu. Neguan zuria

izaten da guztiz.TAMAINUA: luzera: 36 cm. Pisua: 420-440 g.ELIKADURA: landareak (goroldia, likena eta bela-rrak) eta hainbat ornogabe jaten ditu.HABITATA: Leku altu eta hotzak ditu atse-guin. Euskal Herrian, Pirinioetan bizi da.

LAGOPODO ZURIALAGOPODO ZURIA(Lagopus mutus)

23


24

GALIFORMEAK

DESKRIBAPENA: gangaazpibeltza leku lehorretanbizitzeko moldatutakohegaztia da. Lumaje kripti-koa du, hankak lumaz estai-la eta oinetan plaka batzukditu berotik babesteko.Hegoak luzeak eta zorrotzakditu eta azkar egiten duhegan.TAMAINA: luzera: 35 cm. BIOLOGIA: Dimorfismo sexual nabariadute, baina arrak zein emeak sabelaldebeltza dute.

ELIKADURA: Haziz elikatzen da batez ere.HABITATA: Euskal Herrian, eskualdemediterraniarreko lautada lehorretan soilikbizi da.

DESKRIBAPENA: basoilar arra osohegazti handia da, oso lumaje ilunaeta haizemaile-itxurako isats handiadituena. Emea txikiagoa da etaorban beltzez jantzitako lumaje arre-gorriska du.TAMAINUA: luzera: 86 cm arrak, 61cm emeak. Pisua: 3.200-5.500 garrak, 2.300 g emeak.BIOLOGIA: habia lurrean egiten du,sastraka artean.ELIKADURA: fruituak, landare-kimuak, hostoak eta ornogabe txi-kiak jaten ditu batez ere.HABITATA: Euskal Herrian,Pirinioetako baso menditarretan bizida eta oso urria da.

BASOILARRABASOILARRA(Tetrao urogallus)

AZPIBELTZAAZPIBELTZA(Pterocles orientalis)

25


26

KARADRIFORMEAK

DESKRIBAPENA: atalarra hanka luzeak,moko laburra, begi hori eta handiak eta lumajearre kriptikoa dituen hegazti handia da.TAMAINA: luzera: 40 cm. Hego luzera: 80 cm.BIOLOGIA: korrika egiten du ihes hegan egi-tekotan, lurretik gertu.Lurrean txitatzen du eta txitoak nidifugoak dira.

Euskal Herria, nahikoa urria da. 60 bikotebaino gutxiagoko populazioa estimatzen daEuskal HerrianELIKADURA: ornogabeak jaten ditu baitik bat,baina batzuetan baita ornodun txikiak ere.HABITATA: zuhaitzik gabeko lautadetan bizida.

ATALARRAATALARRA(Burhinus oedicnemus)

Ordena honek kaioak eta zangaluzeak hartzenditu bere baitan. Ia guztiak itsasoan edo itsa-sertzean eta ur kontinentalen ertzean bizi dira.Uretan bertan edo urertzean jaten dute.Gehienek oso ongi egiten dute hegan (batzuekhegoak indarrez astinduz eta beste batzuekplaneatuz); batzuek hegaztien arteko migrazio-rik luzeenak egiten dituzte. Ordenak hemeretzifamiliatan sailkatutako 320 espezie inguru ditueta horietatik hamarrek egiten dute habiaEuskal herrian.EZAUGARRIAK: karadriformeek nahikoatalde anitza osatzen dute. Batzuek, zangaluze-ek, hanka eta moko luzeak dituzte sarrotan etaurertzetik oinez doazela jaten dute. Kaio,antxeta, txenada eta antzeko beste hainbatespeziek,hego luzeak eta oin palmatuak dituz-te eta lanpernamusu, pottorro eta martinakgorputz lodikotea, hego laburrak eta oin lobu-latuak dituzten hegazti itsastarrak dira.Lumajean kolore zuri, grism beltz eta marroiakdituzte eskuari eta sarritan kolore gorri etahoriak dituzte mokoan eta hanketan. Gehienekornogabeak jaten dituzte eta askok oso elika-

dura espezializatua dute; baina badaudeornodun txikiak (arrainak batik bat) jatendituztenak edo omniboroak direnak ere.BIOLOGIA ETA UGALKETA: karadriformegehienek ugal-koloniak eratzen dituzte etaarrautza gutxi erruten dituzte (2-4 bitartean),baina espezie asko bakarka ugaltzen dira.Habia normalean lurrean edo labarretakozulo eta barrunbetan egiten dute eta osogutxitan zuhaitzetan. Zenbait zangaluze-espezietan arrak soilik inkubatzen du etaberak zaintzen ditu txitoak. Espezie horieta-ko emeak poliandrikoak dira eta beraiek iza-ten dira, eta ez arrak, kolore biziak dituzte-nak. Espezie askoren txitoak jaio eta segi-tuan habia uzteko gai dira baina beste askokhabian gelditu beharra dute eta helduek eli-katzen dituzte.HEDAPENA: karadriformeak mundu guztianbizi dira eta udan izotzik gabe gelditzendiren eskualde polarretan oso arruntak dira.Batik bat itsasoan eta kostaldean bizi dira,baina badaude kontinenteen barrualdeanbizi diren espezieak ere.

KARADRIFORMEAKKARADRIFORMEAK(Chraradriiformes ordena)

27


28

EZAUGARRIAK: Beraren plumaia, koloremarroi, arre, okre, zurien nahastura handizizan ohi da, egin-eginean ere, orri lehor etabaso argilunen artean ikustezin bilakatzenduen itxura ematen diolarik.Anatomia alorrean zerik bereziena 7 zm.Inguruko moko luzea du. Hegazti hauen arte-an, mokolaburrak (3-4 zm.tako mokoa bainoez dutenak), hegazti ia guztik zuriak edoegiatan ia beltzak nahiz hainbatetan hegaztigriska edo marroiak izateak espezie barnekoaldagarritasuna frogatzen du, baina ezin daesan espezie ezberdinik dagoenik.Pisua 220 eta 420 gr. Artekoa izan ohi du,batez bestekoa 310 gr. Ingurukoa izatendela.Hamairu urterarte bizi izan diren oilagorrenberri izan dugu.Halako gertaera bitxia alde batera utzirik,oilagor gazte baten biziiraupena ez da 21hilabetetatik gorakoa izaten. Heriotzarik uga-rienak jasoten direneko lehen urtea igaronostean, beraren biziitxaropena 26 hilabete-tarte heltzen da.Oilagorra Europa eta Asiako zonalde epele-tan banatuta aurkitzen diren aldeetan bizi ohida, Britania Irletatik eta Europako erdialdeeta iparraldetik Mongolia, Txina eta OzeanoBareko kostaldeetaraino.Oilagorrek beren kumeak, era berean, Azore,Madeira eta Kanaria Irletan eta PenintsulaIberiarreko erdialdetik gorako iparraldean ereateratzen dituzte.BIZILEKUA:Oilagorrak basoa behar du bitzi-tzeko; hainbat giro ezberdin izan ditzake:

sahastiak eta haltzadiak, hariztiak, pagadiak,artadiak, pinadiak edo eukalipto basoak.Hala ere, argi dago batez ere bertako zuhai-tzak dituela gogoko.Bi faktoreek dute eragina bizilekua aukera-tzerakoan: landaretzaren egiturak nahizjanari aberastasunak edo eta barietateak.Lehenari dagokionez, oilagorrak nahiago iza-ten ditu erraz arineketan egiten utziko diotenalde zerratuegiak ez direnak. Dena den, aldebatera uzten ditu baso garbiegiak eta berdin-berdinak, halakoetan ez duelako babesleku-rik aurkitzen.ELIKADURA: Beraren. Janaria, batez erezizareek, intsektu kumekiek, har txikiek,barraskilotxoek osotzen dute, horietaz gaine-ra hazi eta orri batzuk jaten baditu ere.Udazkenean eta neguan oilagorrak egunakarboladietan ezkutatua igaroten ditu, arra-tsaldeetan janari bila belardi edo landeetarajoaten delarik.Lehenago esan den bezala, hegazti honeklotura handia izaten die urtero bisitatzendituen lekuei.UGALKETA: Kumaldia martxotik uztailerabitartean izaten da. Emeske den arrakeskontza-hegaldiak egiten ditu ilunabarreaneta egunsentian, baso gainean hegaz egitenduen artean "krou-krou-krou" hots berezia,tarteka "psitt-psitt" txandatzen duela, eginez.Habia oso arrunta izaten du, bestelako zerikgabe lurraren gainean eta oso zarratua ezden basoko zonaldeetan jartzen duela.Jeneralean 4 arrultze egiten ditu, baina bikume heltzen dira hegaz egitera.

KARADRIFORMEAK

OILAGORRIAOILAGORRIA(Scolapax rusticola)

29


30

KOLUMBIFORMEAK

Kolunbiformeen ordena nahikoa homoge-neoa da eta bi familia soilik hartzen ditubarne: kolunbridoena eta pteroklidoena. Iaguztiek buru txikia, bularreko muskulu han-diak, gorputz sendoa, hego luze eta zorro-tzak, hanka txikiak eta moko laburra dituzteeta hegalari onak dira. Guztira 300 espezie inguru bizi dira mun-duan eta zortzi europan. Euskal Herrianzazpi espeziek egiten dute habia.

EZAUGARRIAK

Kolumbido gehienek antzeko itxura duteeta ez dute gorputz-egitura espezializatu-rik. Lurrean edo zuhaitzetan ibiltzen dirajanari bila eta beren paparo bereziari esker,haziak eta landare-atalak soilik janez bizidaitezke. Ura zurrupatuz edaten dute (gai-nerako hegaztiek, mokoan ura hartutakoanburua atzerantz botatzen dute, ura ezta-rrian behera joan dadin).

Pteroklidoak antzekoak dira, baina basa-mortu eta estepetan bizitzeko moldaketaugari dute (lumaje kriptikoa, lumaz estalita-ko oinak, lumetan ura metatzeko gaitasuna,etab). Haziak eta ornogabe txikiak jatendituzte eta edateko burua altxatu behardute.

Batzuk zein besteak taldekoiak eta migra-tzaileak dira sarritan.

BIOLOGIA ETA UGALKETA

Ugal-sasoiaren hasieran, arrek berenlurraldea hartzen dute eta kantuz adieraz-ten dute bereen jabetza. Beste arren batbertan sartuz gero, hura uxatzen saiatzendira.Gehienetan habia egiten dute eta arrak etaemeak inkubatzen dituzte arrautzak.Kolunbidoek esnearen antzeko jariakinbatez elikatzen dituzte txitoak.

Esne hori paparoko paretek jariatzen duteeta proteina ugari du. Horri esker, ez duteanimaliarik harrapatu behar txitoek proteinaasko behar dutenean, baina ordainetan,ezin dute esnez elika ditzaketen baino txitogehiago izan. Hori dela eta, arrautza batedo bi jartzen dute. Pteroklidoek lurreanjartzen dituzte arrautzak (2-4 bitartean) etatxitoek ia jaio orduko uzten dute habia. Ezdituzte esnez elikatzen.

BANAKETA

Kolunbidoak ia mundu guztian bizi dira(lurralde Arktiarrean, Antarktikan eta hain-bat irlatan falta dira) eta ia lehorreko habitatguztiak kolonizatu dituzte.

Pteroklidoak Eurasia eta Afrikako leku leho-rretan (estepa eta basamortuetan) bizi dira.Zenbait espezie etxekotu egin dira.

KOLUMBIFORMEAKKOLUMBIFORMEAK(Columbiformes ordena)

31


32

KOLUMBIFORMEAK

DESKRIBAPENA: uso handia eta trinkoada. Burua, gorputzaren tamainarekin konpa-ratuz, txikia da, eta buztana beltza du.Ezaugarririk nabarmena, urrutitik ikus daite-keen hegoen gaineko mantxa zuri deigarriada. Ale helduek, gazteengandik bereiztendituzten mantxa zuri deigarriak ere badituz-te. Bestela, lumajea gris-urdinska homoge-neoa da. Hegan egiteko modua azkarra da,hegoak astintzerakoan zarata berezia sor-tzen duelarik.TAMAINA: luzera: 40-42 cm. Hego luzera:72-76 cmBIOLOGIA: arbola-adarretan egiten du berehabia mengela. Ia beti arrautza erruten ditueta horien eklosioaren ondoan, lehenengoegutean helduek paparoko jariakinekin elika-tzen dituzte txitoak. Urtean behin edo birritanerruten du.Europako pagausoetako asko Pirineoenmendebaldeko muturretik igarotzen diraumatzen diren lekuen eta Iberiako erdialdeeta hegoaldeko dehesetako negutegienarteko migrazio bidaian. Garai horretan, kal-kulatzen da bost milioi hegazti inguru pasa-tzen direla, neurri handi batean ItsasoBaltikoaren inguruko herrialdeetatik etorrita.Ezteiondoko migrazioa urriaren eta azaroa-ren artean egiten da eta horretan pagausokopuru handiek zeharkatzen dute Arabakolurraldea, batez ere herrialdearen ekialdekoerditik. Pagauso ehiza oso sustraituriko ohi-tura da eta mendi lepo eta gailurretan koka-turiko ehundaka ehiztari egoten dira haienpasearen zain. Ezteiaurreko migrazioa-kon-

trapasa- otsailean eta martxoan izaten da,baina udazkeneko pasea baino ekialderagodauden bideetatik egiten dute eta horregatikAraban ez da hain nabaria.Europako iparralde eta erdialdeko populazioegoiliarrek gehikuntza nabarmena izan dute,baina Pirinoetan zehar migratzen dutenpagausoen kopuruaren bilakaerak ez dujoera argirik agertzen. Nolanahi ere delarik,espezie arrunta da, iraupen aldetik arazolarririk ez duena. Hala ere, aipatu beharre-koa da ehizak haien populazioetan dueneragina; Espainian, milioi bat hegazti inguruhiltzen ditu urtero.ELIKADURA: udaberrian, askotariko landa-reen haziak eta hostoak jaten ditu. Neguan,berriz, neurri handi batean arte eta artelatzezkurrak jaten ditu haien ordez. Pagazi uztaoparoa dagoen urteetan, beren migraziobidaietako geldialdietan fruitu txiki horiekjatea atsegin zaie.HABITATA: habia egiteko eremu arruntenakartadiak, erkameztiak, pagadiak, ibar baso-ak, etab. dira. Neguan, Penintsulako hego-mendebaldeko arte eta artelatz dehesazabalak nahiago ditu, eta gure lurraldeangelditzen diren pagauso urriak batez ereartadietan ikusten dira.HEDAPENA: Munduko banaketa-eremuakEuropa guztia Asiako hegomendebaldea etaAfrikako iparraldeko muturra hartzen ditu.Iberiar Penintsulan nonahi agrtzen da, bainaneguan zehar batez ere hegomendebaldekolaurdenean biltzen da. Euskal Herrian ondobanatuta dago habigile bezala.

PAGAUSOAPAGAUSOA(Columba palumbus)

33


34

KOLUMBIFORMEAK

DESKRIBAPENA: gure usoetatikurriena da eta halaber, lumajeanorban zuri deigarrik ez duen baka-rra. Txoloma lumaje gris iluna usoada. Etxe-usoa baino txikixeagoa da.TAMAINA: luzera: 33 cm. BIOLOGIA. habia zuloetan egitendu, sarritan zuhaitzetan, baina baitalabar eta eraikuntzetan ere. Ugal-sasoian, udaberrian, oso erraza iza-ten da bere kanta entzutea.Sarritan taldeak osatzen ditu etaelkarrekin aritzen dira janari bila.ELIKADURA: hazi eta fruituakjaten ditu.

TXOLOMATXOLOMA(Columba oenas)

DESKRIBAPENA: gurre herrietan etahirie-tako parketan bizi diren etxauso guztiak etahaitz-usoak espezie berdinekoak dira:Columba livia. Benetan gertatzen dena zerada,etxausoak haitz-usoenondorengoak direla, etahorietariko asko, koloraketaeta lumajeagatik basauso-ren oso antzekoak dira,berdinak ez esateagatik.Ohituretan eta jokabidetanberdinak direnez, oso zailagertatzen da zenbait etxau-so-populazio erdi-basatibenetako basatietatikbereiztea.

Haitz-uso basatiak lur barneko harmal etaitsas labarretan bizi dira gehienbat.

TAMAINA: luzera: 33 cm.

HAITZ USOAHAITZ USOA(Columba livia)

35


36

KOLUNBIFORMEAK

DESKRIBAPENA: usoaren antzeko hegaz-ti txiki eta xehea da, baina azkar trebekisigi-saga hegan egiteko duen gaitasunak,zulueta lerdenagoa ematen dio. Airean usa-pal turkiarrarengandik, bera baino txikiagoadelako eta puntan banda zuria duen buztanbeltzagatik bereiz daiteke. Horretaz aparte,lumajea gaztainkara-gorriska kolorekoa da,alboetan mantxa beltzak dituelarik. Lepoanmarra transbertsal beltzak bereiz daitezke,gazteek aurkezten ez badituzte ere.TAMAINA: luzera: 25-30 cm. Hego luzera:52-55 cm.BIOLOGIA: zuhaixka eta sastraketan egi-ten du habia. Emeak sakonera gutxiko pla-taforma bat egiten du, adaskaz, lurretikmetro baten eta bost metroren arteko altue-ran. Bi arrautza zuri distiratsu erruten ditu.Bi gurasoak arduratzen dira txitaldiaz, 13-14ren bat egunez, eta txitoen hazkuntzaz.Hauek, nidikolak, jaiotzatik 18-20 egun iga-rota hegaldatzen dira. Jeneralean bi umaldiegiten dituzte denboraldiko.Usapalak apirilean eta maiatzean zehariristen dira beren umetze lekuetara. Afrikatropikaleko negutegietaranzko ezteiondokomigrazioa abuztuaren amaiera aldetik urria-ren erdialdera arte izaten da.80eko hamarkadaren erdialdetik aurrera,iraupen-egoera desegokia detektatu daharen populazioetan. Landatuko lurrenhedakuntza, soro arteko mugen, ibarbaso-en eta basotxoen desagerpena ekarriduena, herbiziden erabilpena -landaretzaerruderala suntsitzen duena-, gehiegizkoehiza eta Afrikako negu aldeetako lehortea

dira egoera horren sortzaileak.ELIKADURA: usapalek askotariko basa-hazi txikiak eta landutako bikorrak (garia,garagarra, ekilorea eta beste batzuk) jatendituzte.HABITATA: oru eta labore-lurrez inguratu-tako ibar-basoetan bizi dira normalean.Erlaitz kantauriarrean, larre eta soroz ingu-ratutako tamaina desberdinetako basoetantopatu dugu. Baso hauek, zuhaizti sakaba-natuak, haltzadiak eta baso mistoak, edoartadiak izan ohi dira.Negupasako eremuetan sabana zabaletanbiltzen dira, gramineo basa eta landuakugari diren tokietan.HEDAPENA: usapal arruntaren habigintza-eemuak Europa gehiena (Islandia, Irlanda,Britainia Handiko iparraldea etaEskandinavia izan ezik), Asiako mendebal-deko erdia eta Afrikako iparraldea, Kanariauharteak barne direla, hartzen ditu. IberiarPenintsulako alde gehienean egiten duhabia, eremu menditsuenetan eta basosarrietan izan ezik. Negualdia Saharaz bes-taldeko zerrenda zabal batean ematen du,senegal eta Etiopiaren artean.

USAPAL ARRUNTAUSAPAL ARRUNTA(Streptopelia turtur)

37


38

KOLUMBIFORMEAK

DESKRIBAPENA: kolore arre argiko usotxikia. Azpiko parteetan kolorea larrosaraaldatuz doa, begien kolore gorria, etasaman, ixtera heltzen ez den iduneko finanabarmentzen direlarik. Airean, usapalarrunta baino handiagoa delako, eta azpitikbegiratuta, buztanaren oinarri beltzak etapunta zuriak oso kontraste ikusgarria sor-tzen dutelako bereizten da.TAMAINA: luzera: 27-32 cm. Hego luzera:55-58 cm.BIOLOGIA: eremu txikiak aukeratzen dituenhegazti lurraldekoia dugu hau. Ugalgaraiamartxoan hasi eta irailan bukatzen da,batzuetan negukohilabetetan ere jarraidezakeelarik. Oso habia sinpleak eraikitzenditu, zuhaitzetan gehienetan, kaleargiak,zuhaiskak, etab. ere erabiltzen dituelarik.Normalean bi arrautza erruten ditu, inkuba-zio-aldia 14-16 egunetakoa delarik. 20 eguninguru pasa ondoren, txitoek habia uztendute aitaren ardurapean geratzeko, emeajadanik txitaldi berria inkubatzen baitago.Dirudienez, hegazti gazte batzuek, guraso-engandik banandu ondoren sakabatze-mugimenduei ekiten diete lurralde berriakaurkitu nahian, nohizean behin, ugalgaraitikkanpo, usapal-andanak beha dai-tezkelarik. Beste ale gazte batzuksedentarioagoak dira eta jaiole-kutik hurbil dauden jaberik gabe-ko eremuak bilatuko dituzte.ELIKADURA: usapalek askotari-ko basa-hazi txikiak eta landuta-ko bikorrak (garia, garagarra, eki-lorea eta beste batzuk) jatendituzteHABITATA: lorategietan eta hiri-

gunetako parkeetan bizi baita batez ere.Getxoko edozein lorategi edo parke baso-tuan topa daiteke usapal bikoteren bat.Santa Anatik (Areeta) Azkorrira, espeziehonen behaketa arrunta dela esan daiteke.Etxeetako antenetan, hari elektrikoetan,zutoinetan, zuhaitzetan, etab. pausatu ohida, eta bertatik eremua seinalatzeko, arrumakexatiaren antzeko zarata sortuz, kantu egi-ten du, goizean goiz eta gaueko azkenarduetan batez ere.POPULAZIO BANAKETA: usapal turkiarraEuskal Herrian 60. Hamarkadan agertu zelauste da, Irunen eta Getxon finkatu zelarik.Bertako koloniak hazi ahala, espeziea zabal-duz joan zen, gaur egun, Euskal Herriabarreneko hiri eta herrietako lorategi eta par-keak okupatu arte. Getxoko populazioakjokaera sedentarioa aurkezten du, hegaztigazteek, lehenengo eta bigarren urtean,sakabatze-mugimenduak aurkezten badituz-te ere. Espezie honen populazioak oso gora-kada nabarmena jasan du. Azkenaldian zen-bait aleek, hiriguneetatik aldendurik, ingu-ruetako nekazal guneak kolonizatzera ekindiotela behatu da, hala nola Azkorriko pinu-dia, Bolue etab.

USAPAL TURKIARRAUSAPAL TURKIARRA(Streptopelia decaocto)

39


40

KUKULIFORMEAK

kukuliformeen ordenak bi familia ditu: kuku-lidoena eta musofagidoena. Guztiek gor-putz liraina dute eta askok oso isats luzea(sarritan gorputza bezain luzea) dute.Guztira 127 kukulido eta musofagido bizidira munduan. Europan zein Euskal Herrianbizi diren bi espezieak (kukua eta kukumottoduna) kukulidoen familiakoak dira.

EZAUGARRIAK

kukuliforme txikienek 15 cm inguruko luze-ra dute eta handienek 90 cm-ko luzera izandezakete. Batzuk zuhaitzetan eta bestebatzuk lurrean ibiltzen dira eta maiz abia-dura handian egiten dute lasterka. Kukulidogehienak bakartiak dira eta ugariak direne-an ere oso gutxitan ikusten dira. Espeziegehienek intsektuak jaten dituzte eta han-dienak ornodun txikiez ere elikatzen dira.Askoran arrak oso kantu ozena du.Musofagidoek taldeak osatzen dituzte etaikusten errezak dira sarritan, tamaina han-dia, kolore biziak eta ahots ozena dituzteeta. Fruituak jaten dituzte nagusiki etaespezie gutxi batzuek ornogabeak edoornodun txikiak ere jaten dituzte.


Kukuliforme asko (espezie guztien 2/5)parasitoak dira, hau da, bestee hegaztienhabietan jartzen dituzte arrautzak (habiakobat). Arrautza horiek beste espeziekohegaztiak inkubatzen ditu eta txitoak erehegazti horrek elikatzen ditu. Espezie asko-rren txito jaio berriek bota egiten dituzte

habiatik beste hegaztiaren arrautzak etahorrela, beraiek soilik jaten dute horrekekarritako janaria. Beste espezie gehienekberen habia egiten dute eta beren txitoakelikatzen dituzte gainerako hegaztienmodura. Espezie gutxi batzuek habiakomunalak egiten dituzte. Hau da, habiataldeko hainbat alek egiten dute eta bertan,bi edo eme gehiagok jartzen eta inkubatzendituzte arrautzak. Txito jaio berriak taldekopartaideen artean elikatzen dituzte.

BANAKETA

Kukulidoak ia munduko eskualde epel edotropikal guztietan bizi dira. Espezie gehie-nek baso itxitak atsegin dituzte, baina askobaso ireki eta landazabaletan ere bizi dira.Lurrean ibiltzen diren espezieak landaredigutxiko lekuak atsegin dituzte.Musofagidoak Afrikako baso tropikal den-tso, baso ireki eta sabanan bizi dira.

KUKULIFORMEAKKUKULIFORMEAK(Cuculiformes ordena)

41


42

KUKULIFORMEAK

DESKRIBAPENA: tamaina ertaineko espe-ziea, usapal baten antzekoa, gutxi gora-behe-ra. Gainetik kolore grisa du, hegoak eta buzta-na beltzak dira, eta bularraren beheko parteazuria, zeharkako marra gris ilunez apainduta(eme batzuek kolore arrea dute).Bere ziluetak gabiraia edo belatz gorria dakar-kigu burura, hegoak estu eta zorrotzagoakdira, eta hegan egiteko modua lasaiagoa.Bere kokapenerako, aski ezaguna den Pe-ku antzeko soinu jarraia eta konstantea aipa-tu behar da.TAMAINA. luzera: 34 cm. Hego-luzera: 59-61cm. Pisua: 110-130 g.BIOLOGIA: gure latitudetara apirilaren hasie-ran iristen den hegazti hau, Europako geogra-fian bizitzen diren hegaztietan bitxiena eta ohi-tura arraroenak dituena da, seguraski; hainberezia bait da bere alikadura, barrutikoitasuneta batez ere ugalkera. Elikaduraz gehienbatintsektujalea da, nahiz eta oso aldakorra izan;eta honek egiten du habitat-mota guztien kolo-nikuntzarako ahalbide handia izan dezan.Bere harrapakin ugarienak mota guztietakointsektu-harrak dira eta batez ere beldarrak,pinu-beldarrak, horiek dauzkaten defentsaerresumingarriak direla eta, beste hegaztigehienentzat liseriezinak gertatzen direnak.Hartzen dituzten barrutiak espeziearen uga-lohitura berezien funtzioan daude, eta kasuhonetan eme baten barrutiak hainbat arrenakbatera hartzen ditu.Denok dakigun bezala, kukuak paseriformeenhabiak parasitatzen ditu, ez du habiarik egiten,baizik eta beste hegaztien habietan egiten ditubere arrautzeak, errun alegia. Horretarako,bere barruti bertako ar batek ernaldu duenemeak, ugalketa lanean ari den hegazti txiki-

ren baten higidaruak zaintzen ditu; honela,beste honek errun ondoren, kukuak, trebeta-sunez eta kontu handiz, arrautze bat kentzendio eta bere batez laster ordezten. Honela,habiaz habia ibilia, 15-era arte parasita ditza-kete, eta berezitasun batez egin ere: emebakoitzak beti hegazti-mota berdinaren habiakaukeratzen ditu, urteetan zehar mesedegarriizan zaion hegazti-mota harenak hain zuzen.Kukuaren eta berak parasitatzen dituen espe-zieen arrautzeak biziki antzekoak dira, arrau-tzeen forma eta kolorea determinatzen ditue-na, emeari loturiko eta ametatik alabetara iga-rotzen den herentzi faktore bat dela dirudi.Hautespen naturala izan da kuku-arraultzeaketa hegazti parasitatuenen artean lortu denantzaren erabakitzaile, zeren txorienarenantzekoen diren kuku-arrautzeak bakarrik lor-tuko bait dute hegazti anfitrioiari iruzur egin,eta ondorioz eklosionatzea, koskatzea.Eklosionatu ondoren, kuku jaio-berriaren jaio-tzezko joera bat dela bide, ordu gutxi barru,inguruan duenm guztia kanpora botatzen du,eta horrela, arrautze eta txita anaiordeak lurre-ra eroririk hil egiten dira.Etxeko jaun eta jabe egin ondoren, jan-eskehasten da oihukatzen atsedenik gabe; etaegun gutxi barru, bere amaordea baino han-diagoa izanen da; hiru aste geroago alde egin-go du honen habiatik, eta ondoren, uztailarenazkenetan, negu-tokitara abiatuko da, helduakbaino hilabeta t,erdi beranduago.Kukuaren kantua ez da entzuten uztailetikaurrera, garai honetan uzten baitituzte hel-duek gure basoak. Gazteek, helduekin inolakoloturarik ez dutelarik, beranduago ekiten diotemigrazioari, gehienek abuztuaren bukaeranedo irailaren lehen hamabostaldian.

KUKU ARRUNTAKUKU ARRUNTA(Cuculus canorus)

43


44

ESTRINGIFORMEAKESTRINGIFORMEAK(Stringiformes ordena)

ESTRINGIFORMEAK

Estringiformeak hegazti harrapari gautarrakdira. 13-70 cm bitarteko gorputz-luzera eta30-200 cm bitarteko hego-luzera izatendute, baina espezie txikiak handiak bainoaskoz arruntagoak dira. Guztiek buru han-dia, moko gakoduna, aurrera begira koka-tutako begi handiak, hego luze eta biribil-duak eta azkazal zorrotzez hornitutakohanka sendoak dituzte. Munduan 133espezie bizi dira guztira eta Europanhamahiru. Euskal Herrian seis espeziekegiten dute habia.

EZAUGARRIAK

Estrigidoen artean oso garrantzitsua dasoinu bidezko komunikazioa eta maizentzun ohi dira beren kantuak. Ikusmenbinokular zorrotza dute eta begiak ezinmugi ditzaketen arren, burua oso mugikorradute. oso entzumen fina dute, harrapakinakgauez aurkitzeko egokia.Animaloiak harrapatzen dituzte (intsektuak,karraskariak, hegazti, etab.) eta eskuariosorik jaten dituzte.Ezin liseri ditzaketen zatiak (larruazala,hezurrak, lumak, etab.) ahotik botatzendituzte egagropila deritzen pilotetan bilduta.Oso isilik egiten dute hegan eta normalean,denbora asko egoten dira pausatuta harra-pakinak ikusteko zain.


Estringiforme gehienek habia, zulo etabarrunbe naturaletan egiten dute. Batzuekeraikuntzak aprobetxatxen dituzte eta gutxi

batzuek lurrean egiten dute edo bestehegaztiren batek egindako habia erabiltzendute. Arrautzak egun bateko edo gehiagokotarteaz erruten dituzte, baina lehena errunorduko hasten dira inkubatzen.Errundako ordena berean irekitzen dira etaondorioz, txito batzuk besteak baino han-diagoak izaten dira.Harrapari-eskasia egonez gero, txito gazte-enak hik egiten dira; zaharrenek, ordea,bizitzeko aukera gehiago dute.Jaio eta hainbat egunetara txitoek habiauzten dute, baina inguruan gelditzen diraeta helduek elikatzen dituzte.

BANAKETA

Estringiformeak Antarktika ez beste konti-nente guztietan bizi dira eta ia habitat guz-tiak kolonizatu dituzte, baina irla ozeanikogehienetan falta dira. Zenbait espeziek,hontza zuriak kasu, oso banaketa-esparruzabala du. Normalean eguneko harrapariakugariagoak dira.

45


46

ESTRINGIFORMEAK

DESKRIBAPENA: Hontz txiki bat da.Lumaje labarra du orbain zuriekin. Lumakugariak dira bularrean eta garandoruntzluzatuak. Zilueta lodikotea, belarririk gabe-ko buru zapala; Bere bekain zuriak etabegi hori ikusgarriak nabarmentzen dira.TAMAINA: luzera: 22-24 cm. Hego luzera:60cm. Pisua: 140-200 g.BIOLOGIA: harrapari hauek bikotean bizidira iraunkorki, eta bizitza osorako koloniza-tzen dute beren umatze-lurraldea. Habia, nor-malean zuhaitz baten kofagunean, haitzarte-ko arrailetan edo aurri zaharretan kokatua,animaliaren bizialdi osoan erabilia izango da.Inoiz gutxitan egiten dute habia lurrean.Araldia hasten denean, gure basoetanneguaren amaieran, arrak etengabe kanta-tzen du, txio anitz eta melodikoak jaulkitzendituela, eta, aldi berean, habia egitear ekitendio, lehenbiziko aldiz umatzen badu, bestelaaurreko urtekoa konpontzea baino ez du egi-ten.Errunaldia apirilean gertatzen da, eta, norma-lean, lau edo bost arrautzakoa da, baina zaz-pikoa izatera irits daiteke, arrautzak zuriak etaoskol zimurtsu samarrekoak izaten direla.Gainerako gaueko harraparien kasuan ezbezala, txitaldia ez da hasten lehen arrautzaipini eta gero, baizik eta azkenekoa errun arteatzeratzen dela. Gehienetan emea da arrau-tzak berotzeaz arduratzen dena, eta bitarteanarrak elikatu egiten du.Lau aste inguru dirauen denboraldi horretan,emea hain emana dago inkubazioari, ezengizakiaren eskuaz hartua izaten uzten duela.Txitoek, jaiotzerakoan, lumatxa zuri zetatsuadute, egun batzuen buruan galtzen dutena,

helduenaren antzerako lumajea hartzen dute-nean. Lehenengo bizi-egunetan emak ema-ten die jaten, axola handiz, arrak etengabe,gau eta egun, dakartzan harrapakinekin. Astebi igarota, bikotea elkartu egiten da berriro,are ehizan joateko ere. Txitoak habian gera-tzen dira hogeita hamabost egun, gutxi gora-behera, baina, gero, gurasoek elikatzendituzte beste hamabostaldi batean, oraindikez baitira beren kontura ehizan aritzekogauza. Elikagaiak lortzeko behar adinakoindar eta trebetasuna dituztenean, gurasoakutzi eta basoan barrena barreiatzen diralurralde bila.Emantzipatu berriak direla, mozolo gazteekhilkortasun handia jasaten dute, tentsio altukokableetan pausatzeko joeragatik eta errepi-deetan kolpaturiko intsektuez elikatzera joa-teko ohituragatik.Batzuetan, eguraldia faboragarria bada,gurasoek bigarren habiagintza bat hastendute, baina, oro har, umaldia amaitutakoan,bikoteko kide biek aldatzen dute lumaje zaha-rra beste batekin.Hurrengo negu osoan, bikotea lotuta egongoda, eta kideetako bat hiltzen bada soilik bila-tuko du besteak ordezkoa.ELIKADURA: txori txikiak mikrougaztunaketa batez ere zomorro eta beste ornogabeakjaten dituHABITATA: gune zabaletan bizi da, babestuahal izateko zuloetan (zuhaitz, baserri, laba-rretan). Euskal herrian aurki daiteke baiEbroko Haran eta Lautadako laborantza-ere-muetan, bai kostaldeko landazabaletan ere.urria izaten da mendi-eremuetan eta baso-habitatean.

MOZOLO ARRUNTAMOZOLO ARRUNTA(Athene noctula)

47


48

ESTRINGIFORMEAK

DESKRIBAPENA: harrapari gautar honekazpialdetik kolore zuri bereizgarria ager-tzen du. Bizkarraldea eta hegoen gainaldeaurre-kolorekoak dira, grisez eta beltzekzipriztinduta.Bularrean, tonu eta orban ilunagoak edomarroiagoak aurkez ditzake. Aurpegikodisko deigarria marroi argia da, eta hauinguratzen duten luma labur eta arrehoris-kek bihotz-tankera ematen diote. Egituraberezi honek, harrapakinek sortutako soi-nuak entzunbidera zuzentzen ditu, etaentzumena askoz eraginkorrago bihurtzendu. Begi beltzak ditu.TAMAINA: luzera: 35-39cm. Hego-luzera.90-95 cm. Pisua: 300-360 g.BIOLOGIA: espezie sedentario hau ganba-ra eta teilategaletan bizi denez, sortzendituen zaratak zenbait izualdi ekarri ditu.Honen ondorioz bere inguruan istorio ugariasmatu da: adur txarreko txoria dela, elei-zetako oiloa lapurtzen duela Ospe txarhori dela eta, oraindik ere, ale asko hiltzenda, nahiz eta nekazaritzarako lagungarriaizan. Izan ere, saguz, arratoiz,lursaguz, etabestelako ornogabez, eta narrastiz, anfi-bios, hegazti eta intsektu handiz elikatzenda. Hegazti honek, gaueroko ehizarenondoren botatzen dituen egagropilak zabal-duz, animalia hauen hezurrak erraz ikusikoditugu.Teilategaletan, zuhaitzetako zuloetan edobestelako hutsuneetan, bere egagropilengainean, 4-7 arrautza erruten ditu.Arrautza-kopurua momentu horretan dago-en elikagai-eskuragarritasunaren arbera-koa da. 32-34 egunetan zehar luzatzen den

inkubazioaren ondoren txitoak jaiotzen dira.Txitoek 60-64 egun emango dituzte habian,eta beste bi edo hiru aste gurasoengandikhurbil hegan egiten. Momentu horretanberaien lurraldearen bila abiatuko dira. Urteosoan zehar ugal daiteke, baina gehiene-tan, lehenengo txitaldia otsailak edo mar-txoak aldera izaten da, eta bigarrena udan.ELIKADURA: gure latitudeetan HontzZuriaren elikagai nagusia ugaztun txikiakizaten dira (harrapakinen %70-100), etahaien artean bereziki aipagarriak dira basa-saguag eta satitsuak. Gutxiago bada ere,kakalardoak, kilkerrak eta tamaina txikikohegaztiak ere harrapatzen dituzte.HABITATA: animalia hau, jatorriz, gehien-bat haitzetakoa zen, eta harkaiztegi, labareta kobazulo txikietan bizi zen; gaur egun,ordea, gizakiaren bizigiroak kolonizatu ditu,oro har. Izatez, gure Lurraldean, hegaztieder hauetarik gehienek herrietako gizakia-ren eraikuntzetan egiten du habia, eraikun-tza horiek direla bihitegiak, bertan beherautzitako etxe zaharkinak, hilerriak edobaselizetako kanpandorreak, eta bizikidedituela batzuetan saguzarrak. Alabaina, ezda arraroa harkaiztegietan eta harrobietanbizi diren hegaztiak aurkitzea.

HONTZA ZURIAHONTZA ZURIA(Tyto alba)

49


50

DESKRIBAPENA: sasi-txoriaren tamaina-ko hontza txiki honek zilueta lerdena du,eta buruan belarri-itxurako luma tente etaikusgarriak ditu. Lumaje mimetikoa zuhai-tzen azalaren kolorekoa da; grisetik arrego-rrira, tarteko edozein kolore ager dezake.Euskal Herriko appo-hontzak, gehienetan,grisaskak dira, Begiak hori argiak dira etaale gazteek ez dute "elarririk".TAMAINA: luzera: 19-20. Hego-luzera. 48-54 cm. Pisua 80BIOLOGIA: martxoak aldera, hegoaldekonegu-toki epeletatik dator. Handik gutxira,bere kantua entzutea gertaera arrunt bila-katzen da. Arrak habia egiteko zenbait zulodesberdin bilatzen ditu, eta emeak haueta-ko bat aukeratiko du, eguneko pausalekumodura erabili ahal izateko. Gehienetanhosto erorkorreko zuhaitz zaharrak aukera-tzen ditu, baina hormetan, hustutako etxee-tan, edo habiakutxetan ere moldatzen da.Estai gabe dagoen hutsune horretan, 4-6arrautza erruten ditu. Emeak arrautzak 24-25 egunetan zehar berotuko ditu, eta gero,arrak ehizatutako janariaz elikatuko ditu txi-toak.Aurrerago, txitoak habiaren inguruko ada-rretatik mugitzen hasiko dira, eta 7 asterenburuan euren kabuz bizitzeko gai dira. Udaostean, penintsulako hegoaldera etaAfrikara itzultzen dira negua pasatzera.ELIKADURA: eguzkiaren argia gogaikarriez bazaio ere, nekez irteten da eguneanehizan. Intsektuak ditu bere elikaduraren%90en osagai, hala nola, gaueko tximele-tak, matxinsaltoak, erlastarrak, kakalardoakedo ipurtsardeak. Inoizka, txoritxoak,sugandilak edo sagutxoak ere jaten ditu.

Harrapakinak jandakoan, egagropilo tipiko-ak goitikatzen ditu, bi zentimetro luze etabat zabaleko bolen eran, digeritu ez dituenoskol kitinatsuen hondakinak, hezurtxoakedo lumak biltzen dituztenak. Bola hauenkolorea aldakorra da jan duenaren arabera,eta lehortzen direnean erraz hausten dira.Normalean, atseden-zuloetan utzi ohi ditu.HABITATA: harrapari migratzaile hau goiz-tiarra da euskal mendietara iristen. Izanere, martxoaren erdi aldetik bertatik entzundaiteke haren kantua, txantxikuarena gogo-rarazten duen ahots erritmiko batean oina-rritua.Hostogalkorren zuhaiztiak edo zuhaitz-lerrokadak dituzten zelaiak aukeratu ohiditu habitat, enborretan ageri diren hutsu-neetan ezkutatzeko, baita mendian bertanbehera utzitako baserri zaharrak ere.

ESTRINGIFORMEAK

APO HONTZAAPO HONTZA(Otus scops)

51


52

DESKRIBAPENA: lumaje arre argia aurkez-ten du, zuriz eta gorri-horiz zipriztinduta.Sabelaldea arre argia da eta zerrenda gorri-horiak ditu.Aurpegiko diskoak kolore arre argi bera ager-tzen du, eta begi hori argietako begizuloakbeltzak dira. Hontza ertainarekin erraz nahasgenezake, baina zingira-hontzak belarri txiki-txikiak ditu.Horretaz gain, hegan egiten ikusten badugu,buru txikiagoa duela nabarituko dugu, etahego luze eta estuetako mutur eta ukondo ilu-nagoak bereiztuko ditugu.TAMAINA: luzera: 34-41. Hego-luzera. 85-100 cm.BIOLOGIA: Hontza honek, egunean ekinkordagoenez gero, estrigiformeen ehiza-teknikakkonbinatzen ditu, hegada baxu eta isila, egu-neko harraparien teknikekin, hegada gainerabizkor eta biktimentzako ezustekoa menpera-tzen duela.Neguko hotzak, udaberriaren etorrera geldie-zinaren aurrean, epeltzen hasten direnean,gure zazkardi eta landazabaletan negua emanduten zingira-hontzek maitasunaren deia sen-titzen dute eta hegadari ekiten diote azkarasko, Europako erdi eta iparraldeko ugalketa-lekuetarantz.Martxoa hasi orduko ekiten diote, isil-isil,gaueko migrazioari, lurrak libratzen dituztelabeste harrapari habiagile batzuk etor daitezen.Arina da itzulera bidaia, eta ozta-ozta bi aste-an badaude, beren habiagintza-lekuetan,eztei-hegalaldietan arituta. Hegalaldi horietan,hegan egiten dute, zirkuluan, beren lurraldea-

ren gainetik, hegoei indarrez eraginda etauhuketaren antzeko garrasi etengabe etamonotonoak jaulkitzen dituztela: bu-bu-bu, ilu-nabarrean batez ere.Zingira-hontza dugu habia lurrean egitenduten gaueko harrapari gutxietako bat.Etzaleku txikia adaxkez egindako kofagunebat da, hezetasunez ondo isolatua, eta bertanerruten ditu emeak 4 eta 7 arrautza bitartean,maiatzean, batetik bestera bi eguneko tarteauzten duela. Hala ere, oso aldakorra da gero-ko txitoen kopurua, zeren, gainerako gauekoharrapariekin gertatzen den bezala, dagoenelikagai-ugaritasunari baldintzaturik baitago.Horrela, karraskariak ugari diren urte fabora-garrietan, errunaldiak hamabi arrautzaraino-koak izan daitezke.Arrautza kopuru handiaren ondorioz, emeakmodu irregularrean txitatu ohi ditu lehenengoegunetan, txitoen tamainan diferentzia han-diak galarazi nahian edo, hilabeteko txitaldia-ren ondoren hasten baitira jaiotzen. Hala etaguztiz, lehenengo txitoen eta azkenekoenarteko diferentziak ezinbestekoak dira, etaohikoa izaten da, bereziki harrapakin ugaridauden urteetan, habia batean hegazti jaioberri itsuak aurkitzea, habiatik lasai-lasai ibil-katzen diren ia hiru asteko eta ia lumaz beteri-ko beste batzuekin batera. Urte urrietan,ordea, ez da harritzekoa txito nagusiek txikie-nak jatea.Txitoak luzaro gabe independizatzen diraberen gurasoengandik; izan ere, jaio eta bostaste igarota, badira beren buruz elikatzekogauza.

ESTRINGIFORMEAK

ZINGIRA HONTZAZINGIRA HONTZA(Asio flammeus)

53


54

ESTRINGIFORMEAKFIBIOAK

DESKRIBAPENA: nahastezina gertatzendela bere tamaina handiagatik, bere gorputzaestaltzen duen lumaje okreagatik, aurpegianbere begi laranja handitzarren gainean dituenluma-moto luze tentekorrengatik eta bereatzapar indartsuengatik, gauari loturiko bereedertasun arraroa berehala nabarmentzenzaio hegaztia adarren batean pausaturik ikus-teko parada duen behatzaileari.TAMAINA: luzera: 50 cm. Hego-luzera. 170cm. Pisua: 1.500-2.000 g. BIOLOGIA: hontza handia dugu araldianaurrenik sartzen diren gaueko harraparieta-koa. Abenduaren amaiera aldera edo urtarri-laren hasieran, negua hasi berria dagoela,jaulkitzen dute arrek beren ulu indartsua, gauluze hotzetan. Maitasunaren deiek burrunba-tzen dute oihartzun ahaltsuaren antzeanhainbat kilometrotara dauden labarretan.Bere kantu monotonoa gelditu egiten da eran-tzunaren zain, mezuak oihartzunik duenegiaztatzeko. Erantzuna jasotzekotan, gau-isiltasuna urratu egingo da dei-erantzun eten-gabeen trukaketa batez. Baina bikotea egiteaez da soinu-trukaketa horretan soilik oinarri-tzen, baizik eta, eguneko harraparien kasuanbezala, bikoteak hainbat goranzko hegadaeta planeo anitz egiten dituela neguko gaubetean. Zeremonia hori arraren dantzarekinamaitzen da: arra, luze-luze eginda eta lumakgorputzari batuta, emeari hurreratzen zaio,jarraian, estaldura egiteko. Bikoteak, dagoe-neko sendotuta, leku hurbilgaitza eta beharbezala babestua bilatzen du errutea egiteko.Leku hobetsienen artean ditu hainbat hama-rreko metrotara dauden harkaitz-labarretako

haitzulo eta erlaitzak, eta beti gain-biserabatez estaliak edo, batzuetan, landarezkoestaldura usu batez ezkutatuak.Emeak lurrean zuzenean erruten ditu 3 edo 4arrautza, bi egunetik lautarako bitarteak gor-detzen dituela batetik bestera, eta inkubazio-ari ekiten dio lehenengo erruten duenetik. 35egun inguru igarota jaiotzen dira txitoak, etaemeak, oso arduratsua, arrak dakarren jana-ria hartzeko baino ez du habia uzten.Elikagaia jaten du etzalekutik urrutiratu samardauden pausalekuetan, biktimen hondakine-tan dagoen ile, luma edo hezur kantitate han-diak agerian jar diezaiekeelako habiarenkokalekua beste harrapari batzuei. Hala etaguztiz ere, gurasoak hain dira fidagaitzak,ezen, beren etxearen segurtasuna guztizbermaturik ez badago, beste leku batera era-maten dutela.Txitoek, batzuen eta besteen artean denbora-tarte garrantzitsuak direla, jaiotzen direnek,tamainako diferentzia handiak agertzen dituz-te beren bizitzaren hasieran. Zer hori delabide, txito txikienak hilik gerta daitezke, gaine-rako kumeek edo gurasoek eurek mokokadezhilik, aldean ehizaki urri egon edo eskasiakourtea izanez gero, oso egoera latzetan indar-tsuenek biziraun dezaten. Ikusia da, aitzitik,hontza handi helduek atxikimendu handiadutela beren kumeekiko, eta jaten ematerajoaten dira haiek kenduak eta kaiolatuak izanbadira ere.Txitoek, beren gurasoen aldetik hain ongizainduta daudela, oso hazkunde azkarra lor-tzen dute. Gainera, oso kume zoli eta ongi ira-katsiak dira, eta edozein arrisku egonez gero,

HONTZA HANDIAHONTZA HANDIA(Bubo bubo)

55


56

ESTRINGIFORMEAK

uxatzeko taktika bat erabiltzen dute ustezkoharrapariaren aurrean: hanpatu eta harrotuegiten dituzte beren gorputzeko luma guztiak,hegoak ere erdirekitzen dituztela.Era horretan, hirukoiztu egiten dute berentamaina, eta, aldi berean, kaskadak eta kris-kitin-hotsak egiten dituzte mokoarekin, bel-durtu egiten dutela, sarri askotan, sudurluzeausarta, hain etsai eskergaren aurrean aldeegiten duena. Eta erasotzera ausartzendenetan, hain denbora luzea hartzen du pen-tsatzeko, ezen, bitartean, txitoek ihes egiteadutela.Txito argitsuak saltoko ibilkatzeko gai diralabarren artean, jaio eta ozta-ozta hiru asteigarota. Hilabete bat geroago hasten dituzteberen lehenengo hegada-ikasketak, eta, hila-bete gutxitan, badira ugaltzeko gauza.ELIKADURA: eguna igarotzen bada gorabe-herarik gabe, ilunabarrean esnatzen da hon-tza handia, eta janari bila joaten da.Bere janaria oso anitza da, itzelezko harrapa-ria baita, mota guztietako ornodunak jatendituela: ugaztunak, hala nola, karraskariak,urtxintxak, untxiak edo erbiak, mustelidoak,hegaztiak horien artean, korbidoak, ahateki-deak, usoak, narrastiak, urlehortarrak, arrai-nak edo intsektuak. Dena dela, saguzarrakedo beraren familiako espezie txikiagoak,esaterako, mozoloak, apo-hontzak, edozapelatzen tamainako eguneko harrapariakere izaten dira hontza handiaren joera harra-patzaile erasokorren gai. Ia ez dago atzeraegitera behartzen duenik, ezta kirikinoenorratz babesgarriek ere.Harrapakinak ezustean hartzeko helburuz,hontza handiak eguneko harraparien berezkotaktikak erabiltzen ditu askotan; izan ere,lurretik altuera txikian hegan egiten du saguak

edo untxiak, basoko agerruneetan, ezusteanharrapatzeko. Ehiza-aldiak ikusi dira, untxiaksasitza artean ezkutaturik eta hontza handiekberen hegoez adaxkak kolpaturik haiek ikara-tzeko eta irtenarazteko.Dena dela, gainerako gaueko harraparienkasuan bezala, zelatan eta adi egotea da tak-tikarik erabiliena, gero harrapakinari isil-isilhurreratzeko. Beraren hego zetatsuen konfi-gurazioak -ertzetan txirbilik gabe- hegada isilaematen diote, eta biktimek ez dakite noizizango dira erasoaren gai. Gainera azkarasko mugitzen da eta, harrapakinak nekezitzurtzen zaizkie haren atzaparrei, oso anima-lia bizkorrak izanda ere.HABITATA: izaera geldikorra du bere bana-keta-alde Palearktiko osoan. Fideltasuna gor-detzen die haitzarte malkartsuak dituztenbaso eta mendialdeei, bertan bizi daitekeelaare mila metro altitudetik gora. Leku horietanerraz aurkitzen ditu bere jardueran aritu ahalizateko behar dituen gordelekuak. Dena delaez ohi da altuera handietara bizi. Araban, esa-terako, behe-altitudeko alde malkar eta men-ditsuetan, hau da, mendizerra inguruetakohaitzarte eta sakanetan.Landaretza artean ezkutaturik eta, oro har,harkaitz-horma hurbilgaitzetako haitzulobasatietan kokaturik duen gordelekua, ehizanaritzeko, uzten duenean, hegaketa gutxibatzuk baino ez ditu egiten, eta badoa pla-neo-hegadan bere ehiza-lurralde zabalerantz.Ehiza-lurralde horrek 15 eta 25 kilometrokarratuko azalera izan dezake, baina bere jar-duerarik handiena gordelekuaren inguruetanburutzen du, hiru kilometro karratu hartzendituen eragin-alde batean. Ehiza-esparruarenazalera aldakorra izaten da beti, lurraldeanharrapakinak zein ugari diren

57


58

ESTRINGIFORMEAK

HONTZA ERTAINAHONTZA ERTAINA(Asio otus)

DESKRIBAPENA: udaberriaren hasieran,gautu baino lehentxeago entzun daitezke,Euskal Herriko ongi iraundako azkenbasoen erditik, hontza ertainek jaulkitzendituzten soinu arraro eta kezkagarriak.Maitasunaren deia, ju ahul errepikakorhori da, udaberrian, hegazti partzialkimigratzaile hauen presentzia adieraztenduen bakarra; urtearen gainerakoan izu-garri zuhurrak dira eta nekez ikus daitez-ke, bai beren kamuflaia bikainagatik, baiberen gordelekuak gauean soilik uztendituztelako.Hontza handia beren ahaide nagusiarenminiaturazko kopia delarik, hontza ertai-nak, 200-340 gramorekin, pisu hamarbidez txikiagoa du, eta hark bezala, luma-je kriptikoaz horniturik dago, eta bi aurpe-gi-motots ditu, bere silueta urratu eta egu-nez oharkabe gertatzeko baliagarriak.Begi bistan, gainerako gaueko hegaztiakbaino zaluago eta lirainagoa dela dirudi.

TAMAINA: luzera: 35-37 cm. Hego-luzera:90 cm. Pisua: 220-340 g

BIOLOGIA: udaberrian hasten den ugal-keta-garaian, gauti baino lehentxeagoentzun daitezke, basoaren erdian, bikote-kide bila dauden araldiko arrek jaulkitendituzten soinu arraro eta kezkagarriak.Eme bat hurbil egonez gero, erantzunegingo du seguraski, eta orduan deiakugaritu egiten dira, bikotearen lokarriakestutzen direla. Arra, ekimena hartuta,bere kidearekin elkartzera hegan abiatu

ondoren, batak eta besteak ekiten dioteumatze-lurraldea zehatz-mehatz arakatze-ari. Lurralde hori oso aldakorra da, 15 eta70 hektarea bitartean egon daitekeela.Lurraldea mugatutakoan, bikotea sakone-an ezagutzeko aritzen dira buru-belarri,eta bertan behera utzitako mika edo bele-aren habiaren bat aukeratzen dute habiaegiteko, bereziki gogokoak baitzaizkie,edo zuhaitz-enbor baten kofagunea.Lekurik egokiena aukeratutakoan, ez diraegitura konplikatua egiteaz arduratzen,eta beren lumez eta, batzuetan, hostoezere estaltzera mugatzen dira. Errunaldikoarrautza kopurua aldakorra da elikagaiakzein ugari diren, baina batez beste 3 eta 5bitartean egon ohi dira, batzuetan 10eta-raino ere iritsi daitezkeela, zuriak, ia biribi-lak eta batez beste 41 x 33 milimetrokotamaina dutela.Lehen arrautza errutean hasten da inkuba-zioaldia, 26 eta 28 egun bitartean diraue-la. Arrautzak batetik bestera ia bi egunekotartea dagoela erruten dira, eta, beraz,lehen txitoaren tamaina azkenaren bi hala-ko izan ohi da, txitoen tamaina-mailaketaikusgarria gertatzen dela.

ELIKADURA: saguak, lursaguak eta sati-tsuak.

HABITATA: habitat hobetsia dute pago,haritz edo gaztainondoen baso hostogal-korrak, eta agerruneak dituzten edo zaz-kardi eta espazio irekietatik hurbil daudenpinudiak ere.

59


60

ESTRINGIFORMEAK

DESKRIBAPENA: espezie honek baduxehetasun bitxi bat: luma bakoitzaren oineandauden muskuluek bide ematen diote aurpe-giera sarri aldatzeko, eta ezaugarri bereziakhartzen ditu aurpegierak araldian batez ere,garai horretan hartzen aurpegierak oso atse-ginak direla gizakiaren begietara. Haserretuaedo zaputzak hartua egonez gero, aurpegikogoi-lumak altxatzen ditu eta behekoak jaistenditu begiak estaltzeraino, haserre-aurpegierabenetan barregarria hartzen duela.Alderantziz, gogobeterik egonez gero, nora-bide berezia ematen die aurpegi-alboetakolumei, aurpegiera samurtzen duela. Bikotekokideek garondo eta belarri-aldea leundu etaharraskatzen diote, askotan, batak besteari.TAMAINA: luzera: 37-45 cm. Hego-luzera:90-95 cm. Pisua: 330-720 gBIOLOGIA: argitik ihes egiten badu ere,egun ilun lainotsuetan ekinkor ager daitekearratsaldeko azken orduetan. Basoko zuhaitzik zaharrenak, goroldioz esta-lirik, azala erdi usteldurik eta zuloez beterikdaudenak dira bikotea egin nahi duten uru-bientzat gogokoenak.Otsailaren gau hotzetan gertatzen da hegaz-ti hauen araldia, eta gaueko isila urratzendute beren barre-algara baldresekin.Osaturik daude barre-algara horiek soinutxistukari eta oihu erlats txandakatuez, etaeuria edo haizea dagoenean soilik isiltzendira, sekulan ere ez, ordea, hotzarengatik,tenperatura guztiz baxua izanda ere. Kantuahaltsuak, hainbat kilometrotara entzun dai-tekeenak, urubien jabetza iragartzen dieetsaiei eta haien presentzia jakinarazten dioemeari. Erakargarri horrek asaldatu egitenditu arrak eta emeak, eta zuhaitz hutsik aur-

kitzen ez dutenak abiatu egiten dira bihite-gietan, elizetako dorreetan, basoan bakan-dutako herri txikietako teilatuetako habe arte-an edo beleen habietan habia egitera. Denada baliagarri urubiaren bakartasuna hauste-ko, bere ezteiei ekiteko.Eztei-jarduketa guztiz da sinplea: arra muga-tu egiten da bere kideari opari txikiak erama-tera, eta gero lumajea leuntzen diote elkarri.Azkenik, arra arduratzen da bikoteak okupa-tuko duen lurraldea mugatzeaz, aurka egitendiola edozein sudurluzeri, eta, bitartean,emeak errunaldia egiteko lekua aukeratzendu. Hegazti hauek habia egokia aurkitzenbadute eutsi egiten diote hainbat urtetan, etabertara joaten dira udaberri bakoitzean.Ernaldutakoan, emeak arrautzak errutenditu, bat edo bi egunez behin, eta jarraianberak bakarrik inkubatzeari ekiten dio.Arrautzen kopurua harrapakinen ugaritasunedo urritasunaren araberakoa da; horrela,habia inguruetan karraskari ugari egonezgero, txitaldian zortzi harrapari berri sortu ohidira, eta emeak berak bakarrik txitatzen dituhilabetez. Alabaina, hiru eta bost arrautzainguru izaten da ohikoena.ELIKADURA: ehiztari ausarta dugu urubia,eta, bere atzaparren zabalari esker, arratoiedo uso baten tamainako animaliak harrapaditzake. Saguek, lursaguek, satitsuek etaintsektuek osatzen dute haren dieta, udanbereziki. Neguan, karraskariak letargiatzendirenean, hegaztiei ere erasotzen die, esate-rako, zozoei eta Araba zozoei, eta narraz era-maten ditu haien oihuminei jaramonik egingabe. HABITATA: laborantza-lurrak,landazabalaketa hostozabal galkorren basoak.

URUBIAURUBIA(Strix aluco)

61


62

KAPRIMULGIFORMEAK

Ordena honek gauez edo iluntzean etaegunsentian aktibo diren hainbat hegazti(horien artean zatak) hartzen du bere bai-tan. Hegazti horiek 14-55 cm-ko tamainadute eta aho itzela, begi handiak, lumajeleun eta oso kriptikoa, hanka laburrak etahego luzeak dituzte. Munduan 100 espezieinguru bizi dira eta Europa et EuskalHerrian bi espeziek soilik egiten dute habia.

EZAUGARRIAK

Gehienak egunsentian edo iluntzean diraaktiboak, baina argia egonez gero, gauezere aktibo izan daitezke. Gutxi batzuek eko-lokaziorako gaitasuna dute eta haitzuloeta-ko erabako iluntasunean ibil daitezke.Espezie gehienak bakartiak dira, bainamigratzaile diren asko taldekoi bilakatzendira migrazio-garaian. Ia guztiek beren ahohandiaren laguntzaz airean harrapatzendituzten intsektuak jaten dituzte eta gutxibatzuk fruituez elikatzen dira. Eskurari,lurrean hartzen dute atseden, lumaje kripti-koak eskaintzen diren babe-saz baliatuz. Eztarriaz zeinmekanikoki, soinu ugari egite-ko gai dira.


Kaprimulgiformeek nhikoaugal-ohitura anitzal dituzte.Zatek ez dute habiarik egiteneta arrautzak (bat edo bi etaoso kriptikoak) lurrean jartzendituzte. Arrak eta emeak, edo

emeak soililk inkubatzen dute, eskuarkihemeretziren bat egunez. Beste espeziebatzuek zuhaitzetan edo zuloetan egitendute habia eta askoz arrautza gehixeago(gehienez lau) jartzen dituzte. Askotan,inkubazioa luzeagoa izaten da (35 egune-koa gehienez). Zaten txitoak jaio eta segi-tuan dira ikusteko eta ibiltzeko gai eta egungutxira lasterka egiten dute. Hala ere, gura-soek (batzuetan biek, beste batzuetanemeak soilik eta oso gutxitan arrak baka-rrik) elikatzen dituzte eta hiruzpalau astegeroago hegan egiteko gai dira. Besteespezie askoren txitoek habian egon beharizaten dute hainbat astez.

BANAKETA

Oso banaketa zabala dute (Antarrtikan,Zeelanda Berrian, Eurasian eta Amerikakoeskualde arktiarretan eta irla askotan faltabadira ere) eta ia habitat guztietan aurkidaitezke, leku irekietan ugarien agertzendirelarik.

KAPRIMULGIFORMEAKKAPRIMULGIFORMEAK(Caprimulgiformes ordena)

63


64

KAPRIMULGIFORMEAK

ZATA ARRUNTAZATA ARRUNTA(Caprimulgus europaeus)

DESKRIBAPENA: hegazti gautarra, beraz,behatzeko zaila. Orbelarekiko mmimetikoaden lumaiak, orban eta ildaska ilunezapaindutako tonu gris eta arreak aurkeztenditu.Identifikatzeko orduan, bere zilueta lagun-garriagoa da, gehienetan heganikustenbaita. Buztan eta hego luze eta fineko zilue-ta lerdenak, enara gautiar handi batenantza ematen dio. Burua zertxobait biribil-dua da, begi haundiak eta moko imioabereizgarriak direlarik.Ahotsak asko lagun dezake identifikatzekoorduan. Goranzko eta beheranzko marma-rra sortzen du, asko luza daitekeen trrrbezalako soinua.TAMAINA: luzera: 27 cm. Hego-luzera: 52-56. Pisua: 75-100 g.BIOLOGIA: habia lurrean egiten du, baso-ertzeko eta argiuneetako orbelaren eta sas-traken artean; errunaldi bakoitzean biarrautza lurraren gainean jartzen ditu. 17egun inguru pasa ondoren, txitoak jaiotzendira. Hirugarren egunean korrika ibiltzekogai dira, eta 15 egunetan hegan egitekoprest daude.Egunean lurrean etzanda egoten da, harenlumaldi kriptikoari esker ondo ezkutaturik.Ilunabarrean hasten da mugitzen, eta siga-saga moduko hegalada bizkor eta ixilezintsektuak harrapatzen ditu airean. Gauezentzuten da bere abestia ere, gorabeheratxikiko zurrumurru luze eta monotonoa, 5minuturainoko saiotan arituz. Armoniagutxiko baina orijinala den abesti hau gaue-ko ixiltasunean oso urrundik entzun daiteke

eta espezie honen detektabide onenazaigu.ELIKADURA: hegazti intsektiboroa duguhau, eta bere ahoaren tamaina handiariesker, tximeletak eta beste intsektu batzukhegan doalarik ehizatzen ditu.Nekazaritzaren aliatu garrantzitsua da,baina arlo honetan erabiltzen diren pestizi-dek larriki kaltetzen dute. Iharduera gauta-rra aurkezten du, eguna lurrean edo ada-rren batean pasatzen duelarik.HABITATA: egunean zehar, gehienetanlurrean edo basoetako soiluneetan etazuhaiztietan, adarren batean atseden har-tzen du, eta, gutxiagotan, otadi-iratzedie-tan. Zuhaitz ugariko lorategi handi etalasaietan ere ager daiteke. Gauean zehar,intsektu ugari dagoen edozein nekazalingurunetan beha daiteke.Bere habitata hauxe da: baso garbi, zuhaitzgutxiko toki zabal-garbiak, landa eta mendiertain eta behetako larreak.

65


66

KAPRIMULGIFORMEAK

Ordena honetan itxura eta bizimodu des-berdinak dituzten bi subordena bereiztendira: sorbeltzena eta kolibriena. Kolibriakoso txikiak dira (munduko hegaztirik txikie-na mokotik isatsera 62 mm neurtzen dituenkolibria da) eta sorbeltzek tamaina txiki edoertaina dute (Txikienek 5 g pisatzen duteeta handienek 150 g inguru). Guztiak osohegalari trebeak dira eta hego-egitura beradute.

EZAUGARRIAK

Sorbeltzek intsektuak jaten dituzte eta horiekairean harrapatu ahal izateko, hainbat mol-daketa dute (ahohandia eta hego luze etazorrotzak, adibidez). Oso hanka labur etaahulak dituzte eta ez dira ia inoiz pausatzen.Hegan doazela edaten dute, habia egitekolehengaiak hegan doazela biltzen dituzte etaairean kopulatzen dute. Kolibriek oso lumajedistiratsua dute normalean eta ez dira sor-beltzak bezala beti airean ibiltzen. Hala ere,oso trebeak dira hegan eta airean geldirikegoteko ado atzerantz hegan egiteko gaidira. Nektarra jaten dute nagusiki eta horre-tarako moko berezia eta mihiluze eta tutu-formakoa dute.Batzuetan intsektuak ere jatendituzte. Tropikoez kanpoko sor-beltz eta kolibriak migratzaileakdira eskuari.


Talde uniformea izan arren, sor-beltzak oso ugal-ohitura anitzak

dituzte. Askok koloniak eratzen dituzte etabeste asko bakartiak dira ugal-sasoian etataldekoiak gainerakoan. Habia zuhaitz-ada-rretan edo haitzetako zuloetan egiten duteeta 3-6 arrautza erruten dituzte. Arrautzakbi bikotekideek inkubatzen dituzte. Txitoakbiluzik jaiotzen dira eta hainbat astetan poi-kilotermoak izaten dira (gurasoek denboraasko pasatzen dute intsektu bila eta poiki-lotermo izatea habian gertatzen diren ten-peratura-aldaketei aurre egiteko moldaketadela dirudi). Kolibriak poligamoak dira.Habia emeek egiten dute, zuhaitzetan nor-malean eta arrautzak (eskuari bi errutendituzte) berak inkubatzen ditu.

BANAKETA

Kolibriak Amerikan bizi dira, bereziki,Hegoamerikako eskualde tropikaletan.Dena den, hainbat espezie tropikoez kan-poko eskualde epeletan bizitzeko gai da etabeste hainbat mendi handitan bizi da.Sorbeltzak ia Eurasia, Afrika eta Amerikaosoan bizi dira,baina tropikoetan ugariago-ak dira.

APODIFORMEAKAPODIFORMEAK(Apodiformes ordena)

67


DESKRIBAPENA: tamaina handiko sorbel-tza, 55 zentimetro hego-luzera lor dezakee-na. Gainaldean kolore arre argia izaten du,eta azpialdean zuria, arreak diren buztan-peko estal-lumak eta eztarria zeharkatzenduen marra izan.TAMAINA: luzera: 20-22 cm. Hego luzera:55 cm.BIOLOGIA: malkar-sorbeltza espeziemigratzailea da, eta haren alerik goiztiarre-nak apirilaren bukaeran ikus daitezke guremendietan. Udazkeneko migrazio-mugi-

menduak aldiz, abuztutik eta azaroarenhasiera bitartean gertatu ohi dira.16 edo 21 egunetako inkubazioa jasanondoren txitoak jaioko dira, eta sei asterenburuan habia utziko dute, beraien kabuzbaliatzeko gai batira.ELIKADURA: airean ehizatutako intsektuzelikatzen dira. HABITATA: espezie hau ohikoa izaten daharkaitz beroetan eta Euskal Herrian iabakarrik aurki daiteke Arabako lurraldekohegoaldeko mendietan.

MALKOR SORBELTZAMALKOR SORBELTZA(Tachymarptis melba)

68

KAPRIMULGIFORMEAK

SORBELTZ ARRUNTASORBELTZ ARRUNTA(Apus apus)

DESKRIBAPENA: besteengandik handia-goa delako eta hegan egiteko moduagatikbereizten da: bere hegaldi azkarretan nora-bidea zuzen mantentzen du bat-batean era-bateko birak emateko.Ziluetak, hego motz, luze eta kurbatuenga-tik eta buztan laburra, boomerang-a edo igi-taia dakarkigu gogora.Gorputz osoko lumajea beltza eta homoge-neoa da, kokotx zuria salbu Altuera handianhegan egiten du eta espezie honen ezau-garri nabari bezala, bata bestearen atzetikibiltzeko zaletasuna aipa daiteke; habia egi-teko erabiltzen dituzten etxe eta teilatuenartean elkarri jarraitzen dioten bitarteanoihu sarkorrak botatzen dituzte.TAMAINA: luzera: 16 cm. Hego luzera: 38-40 cm.BIOLOGIA: hegazti hau ugalketarako,inkubaziorako eta kumeak elikatzeko bes-terik ez da pausatzen. Bere bizitzako besteiharduera guztiak airean burutzen ditu, halanola, elikadura, atsedena, estalduraNegutokitik apirilarenerdialdean edo maia-tzean heldu ohi da,eta azken hilabetehonen bukaeranjadanik urteko txito-talde bakarra sortze-ko ernaltzen da. 15edo 20 egunetakoinkubazioa jasanondoren txitoak jaio-ko dira, eta sei aste-ren buruan habia

utziko dute, beraien kabuz baliatzeko gaibatira.Giza inguruneko zaratara ohitu da, etanekazal inguruneetan ia da bikote habigile-rik geratzen. Irailak aldera hurrengo udabe-rrira arte uzten gaitu.ELIKADURA: airean ehizatutako intsektuzelikatzen dira. HABITATA: habigintzako zona hiriguneada. Bere jatorrizko habitata labar harritsue-tan badago ere, gaur egun badirudi ez delahiri eta herrietatik aldentzen, bertako teila-tuak eta teilatu gabetako zuloak habia egi-teko erabiltzen dituelariz. Hala ereBere azaugarri hiritarrak direla eta, hegaztihau behatu ahal izateko ez dago lokatzezzikintzeko beharrik. Edozein kaletan ikus-tea nahiko arrunta da, baina enara azpizurieta arruntarekin ez nahasteko kontu handiajarri behar da. Sorbeltz arruntak altuerahandian hegan egiten du normalean, etamodu zaratatsuan elkarren atzetik ibiltzenikustea oso normala izaten da.

69


70

KORAZIFOREMEAK

Koraziformeen ordenak nahikoa espezie ani-tzak hartzen ditu bere baitan. Guztiak egunezdira aktiboak eta 10-160 cm bitarteko tamainadute. Gehientsuenek, gorputz sendoa, lepolaburra, buru handia, nahikoa moko luzea,hanka txikiak eta nahikoa hego handiak dituz-te. Isatsaren luzera oso aldakorra da eta zen-bait espeziek oso luma luzeak ditu bertan.Askok oso kolore biziak dituzte. Guztira 190espezie inguru bizi dira munduan etaEuropan eta Euskal Herrian lau espeziek egi-ten dute habia, eta horietatik bat bakarrik ur-hegaztia da, martin arrantzalea.

EZAUGARRIAK

Koraziformeen ordena oso antza da, bai gor-putzaren itxurari dagokionez eta baita ekolo-gia eta porterari dagokionez ere. Espezieasko taldekoiak dira eta taldean dabiltza jatendute eta beste asko bakartiak dira. Ia deneta-rik jaten dute (arrainak, ornogabeak, ugaztu-nak, fruituak, etab.), baina espezie batzuekoso elikadura espezializatua dute. Ia guztiakdira kantatzeko edo soinuak egiteko gai,baina gehienetan soinu desatseginak egitendituzte. Gehienak sedentarioak gutxi batzuek,eskualde epeletakoek batez ere, migratu egi-ten dute.


Oro har, habiako lanak bikoteko bi kideek egi-ten dituzte. Habia zuhaitz, haitz edo ezponde-tako zulo etabarrunbeetan egiten dute etaaskok (erlatxoriak, adibidez) koloniak eratzendituzte. Zenbait espezieren emeek habiaren

sarrera itxi egiten dute inkubatzen hasi aurre-tik eta arrek eramaten diete janaria. Txitoakjaiotakoa zuloa irekitzen dute. Normalean, 2-9 arrautza jartzen dituzte eta espezie tropika-lak izaten dira arrautza gutxien jartzen dituz-tenak. Inkubazio-aldiak 18-22 egun irautendu. Txitoak biluzik jaiotzen dira eta gurasoekelikatu behar dituzte habian eta hori uztendutenean hegan egiteko gai dira.Espezie askok (argi-oilarrak, adibidez) ezdute habia garbitzen eta bertan uzten janari-hondakinak eta gorotzak.

HEDAPENA

Koraziformeak ia mundu guztiko eskualdeepel eta tropikaletan bizi dira, baina Afrika,Asia eta Ozeaniako eskualde beroetan diraugarien. Oso habitat desberdinetan bizi diraeta espezie gehienek oso habitat-behar kon-kretua dute, baina sarritan oso ugariak dirahabitat horietan.

KORAZIFORMEAKKORAZIFORMEAK(Coraciiformes ordena)

71


72

KORAZIFORMEAK

DESKRIBAPENA: espezie nahastezina.Nabariak dira gibelaldeko, buztaneko etahegoetako marra zuri-beltz deigarriak, gaine-rako gorputzaren kolore kanela arrosaxka etabatez ere, moko luze eta makurra, eta puntabeltzeko gandor irtena dituen burua.Hegazti polit honen ezaugarri askotatik batbere tximeleta antzeko hegalera da.TAMAINA: luzera: 28 cm. Pisua: 55-80 g.BIOLOGIA: herriaren eritziz, habiak darionkirats jasanezinagatik, argi-oilarra animaligorozkiz egiten du bere habia, behi eta zaldie-naz. Baina usain honen jatorria ez da hori -zeren argi oilarra ez du inolako materialik era-maten habira- baizik eta txiten uropigio delakoguruinetik jariatzen da.Guruin hau buztangainekoipurkonkorrean dago, etaustezko harrapakariakurrun mantentzen lagun-tzeko sortzen dute gironardagarri hori.Jantzi koloretsu eta mokoluze eta gakotuagatikbereizten da.Moko honen bidez orno-gabeko harrapakin-motaasko ehiza ditzake, halanola inurri, zizare, kaka-lardo, kirkir, etab. ia kon-petentziarik batere gabe,zeren hauek bere lurpekogordeleku sakon eta teo-riz seguratan harrapaditzake.Bizkaian umatzen direnargi-oilar guztiak, uda-

hegaztiak dira, ugalgaraian bakarrik beha dai-tezkenak, migratzaile bait dira.Gure lurraldeotatik udaberri eta udazkeneanpasatzen dira, eta Penintsularen Hegoaldeanneguan zehar geratzen dira horietariko zen-bait.ELIKADURA: insektujalea da (kilkerrak etamatxinsaltoak).HABITATA: ibar eta ibai-ondoko zuhaitzetakobiztanle tipikoa da, bere habiak egitekozuhaitz kofadunak edo giza-eraikuntza ego-kiak daudenean behintzat.Euskal Herrian oso urria da hegazti hau, lurral-de honetan populazioek murrizte handia pai-ratu baitute.

ARGI OILARRAARGI OILARRA(Upupa epops)

73


74

KORAZIFORMEAK

DESKRIBAPENA: erletxori arrunta segu-raski Europako hegaztietan nabarrena da,kolore hori, marroi, berde eta urdin bizieta-ko lumajearekin. Araba-zozo baten antekotamaina duelarik, nabarmena da bere mokoluze kakkoduna,hegazti intsektujalea delaadierazten duena.TAMAINA: luzera: 28 cm.BIOLOGIA: habia egiteko ibai eta errekabazterrak nahiago ditu, bertan hareazkoezpondak aurkitzen baititu, bere habia izan-go den zuloa egiteko aproposak. 6 edo 7arrautza inguru erruten ditu eta hogeirenbat egunez txitatzen ditu.Eguneko migratzaileak dira. IberiarPenintsulako erletxoriek GineakoGolkoaren bazterretan pasatzen dutenegua; maiatzaren hasiera aldean iristendira Arabara, eta bertan irailera arte geldi-tzen dira. Ugaldu ondoren, erletxoriek erra-diolaburreko mugimenduak egiten dituztenmultzokadak osatzen dituzte. Horregatik,udako hilabeteetan, hegazti hauek umatzenez diren lekuetan aurki daitezke, ArabakoMendialdean esate baterako.Europako hegomendebalde osoan hedatzealdian dagoen espeziea da. Beraz, ez diru-di haren iraupenakinolako arazo aipaga-rririk duenik, salbues-pen batekin, behar-bada: migrazio aldianM e d i t e r r a n e o k oherrialde batzuetane h i z t a r i e n g a n d i kjasaten duen jazar-pen handia. Hala ere,Arabako populazioak

bereziki minberak dira espezie honen ume-tze eremuaren iparraldeko mugan daudela-ko.Beraz, garrantzitsua da ugaltze koloniakjasotzen dituzten guneak zaintzea. Horidela eta interes berezikotzak jota dagoArriskutan dauden Espezieen EuskalHerriko Katalogoan.ELIKADURA: intsektuak ia bakarrik, batezere erleak, erlastarrak eta liztorrak.BanakeraHABITATA: erletxori arruntak haran zabalakatsegin ditu, klilma mediterraniarreko aldee-tan. Bertan koloniak osatuz umatzen da.HEDAPENA: banakeraa-eremua munduguztian zehar hedatzen da. Umetze aldian,Itsaso Meditrraneoaren inguruan eta Asiakohegomendebaldeko estepetan biltzen da.Gutxi gora-behera Europako erletxori popu-lazioaren herenak Iberiar Penintsulan egi-ten du habia; ertako alde guztietan bana-tzen da, iparraldeko eskualde hezeetanizan ezik.Euskal Herian, ia Arabako Errioxan bakarrikugaltzen da. Eskualde horretan, ohizkohegazti da, bakan batzuk Ebro ibaian goraPuentelarraraino iristen direlarik.

ERLETXORI ARRUNTAERLETXORI ARRUNTA(Merops apiaster)

75


76

PIZIFORMEAK

PIZIFORMEAKPIZIFORMEAK(Piciformes ordena)

Piziforme txikienek 6 cm neurtzen dute eta han-dienek 60 cm baino gehiagoko luzera izatendute. Gehienak zuhaiztarrak diren arren, osobizimodu desberdina dute eta hori dela eta, baitaitxura ere. Dena den, ia guztiek oin-eredu ber-bera dute: aurrerantz kokatutako bi behatz etaaterantz kokatutako beste bi. Ia denak intsekti-boroak dira, batzuek fruituak eta haziak jatendituzte eta gutxi batzuek argizaria. Gehienaksedentarioak dira. Guztira 370 espezie ingurubizi dira munduan eta hamar Europan. EuskalHerrian zazpi espeziek egiten dute habia.

EZAUGARRIAK

Espezie askok, okilek bereziki, isatzekoluma sendoak dituzte eta zuhaitzen enbo-rretan gora igotzeko gai dira.Okilek oso garezur gogorra, buruko musku-lu sendoak, moko luzea eta mihi erretrakti-la dituzte, zuhaitzetan zuloak egin etahorietatik intsektuak ateratzeko egokiak.Oro har, aniztasun handia dago espeziedesberdinen mokoen artean (batzuk osoespezializatuak dira), lumajean (espezieaskok oso kolore biziak dituzte eta gorpuz-keran. Kantatzeko gai dira eta zenbaitespeziek mokoaz enborrak joz ere egitendituzte soinuak.


Espezie gehienek beraiek egindako zuloetanegiten dute habia, sarritan zuhaitzetan (batezere zur biguneko zuhaitz hiletan) eta hainbate-tan ezpondetan. Gehienetan bikoteko bi kideekegiten dute zuloa eta horretarako mokoa era-

biltzen dute. Bakartiak dira bait bat, baina zenbaitespezieren habiak oso gertu egon daitezke elka-rrengandik eta gutxi batzuk kolonialak dira.Normalean bikoteko bi kideek inkubatzen dituz-te arrautzak eta gauez, emea soilik gelditzen dahabian. Txitoak biluzik jaiotzen dira eta bi gura-soek elikatzen dituzte. Espezie gutxi batzukparasitoak dira eta beste espezieen habietan jar-tzen dituzte arrautzak (arrautza bakarra jartzendute habiako). Gainera, sarritan zulatu egitendituzte bertan zeuden arrautzak.

BANAKETA

Piziformeak Antarktikan eta Australian izanezik, mundujo gainerako leku gehientsuene-tan bizi dira. Dena dela ordenak dituen seifamilietatik bakarrak (okilaren familiak) dituordezkariak tropipkoetan.

77


78

PIZIFORMEAK

LEPITZULIALEPITZULIA(Jynx torquilla)

DESKRIBAPENA: pizidoen barnean, bere-zitasun handiko espeziea da, bai anatomia-gatik, bai ere ohiturengatik; horregatikbenetako okilak biltzen dituenetik apartekoazpifamilia bat osatzen du.Kolorea guztiz arrea du, tonu ilunagokoazzerbait marratua egonik; eta honegatikerraz berezi daiteke beste pizidoetatik,zeren gainbegirada batez hauena bainopaseriformeen antza gehiago bait du.Zilueta luzatua da, tente mantendu ohiduen sama luzea duelarik. Udaberrian, lan-dazabalean sarritan entzun daiteke bereapeu bereizgarria, gueg, gueg, gueg,gueg, antzeko soinu jarraia.Bere ohiturengatik zera esan dezakegu: ezdagoela basoari beste pizido guztiakbezain lotua, zeren garbiunetako lurtzorue-tan egoten bait da maiz horietako inurrite-giak bilatzen, hauek bait dira bere elikagainagusi.Habiaren egikeran ere arras berezia dabesteetatik: ez dute moko-kolpez hustutzenarbola, baizik eta barrunbe natural edo oki-len habi zaharretaz baliatzen dira. Han jaio-ko da bere ume-sail ugaria. Hegazti honen berezitasun nabarmenazera da: angeru harrigarrietan oker dezakebere burua. Euskarazko izena, hain zuzen,hortik datoriko. Baita ere honen migrazio-karaktere transahariar gogorrak beste okilegonkorretatik bereizten du.Ohitura urgariak eta inola ere deigarria ezden lumadia duenez, oharkabe gelditzen daespezie hau. Halere, kantu ozena du OkilTxikiarenarekin erraz nahas daitekeena.

Hori dela eta harrigarria da Aristoteles-ekk.a.ko IV. Mendean dagoeneko deskriba-pen aparta egin izana; honek agerian uztendu greziar filosofo eta naturzaleak zuenbehatze-ahalmen izugarria. Bai latinezkoizenak (torquilla) bai euskarazko (lepitzulia)eta gaztelaniazko (torcecuello) izen arrun-tek erreferentzia egiten diote arriskuasumatzen duenean burua biratzeko duengaitasunari. Inurri-txori ere esaten zaio(gaztelaniaz hormiguero), inurriak harendietaren zati nagusia baitira. Okil berezihauek martxoaren erditik dira ar helduberriek beren lurraldea aldarrikatzeko egi-ten dituzen lehen erreklamoak. Irailarenbukaeran desagertzen dira, Europakoazken migratzaileek gure latitudeak zehar-katutakoan.

TAMAINA: luzera: 17-18 cm.

BIOLOGIA: arrak habia egiteko zuloakdauzkan lurraldea aukeratuko du,bera ezbaita enborrak zulatzeko gai, eta ondorenbere kantua etengabeki errepikatuz emeariaukeratutako lekua erakutsiko dio. Emeak7-8 arrautza errungo ditu, eta txitoak 12egun inguru igaro ondoren jaioko dira.Bikotea inkubatzen ari den bitartean (baiarrak eta bai emeak hartzen dute parteinkubazioan) arrotzen bat agertuko balitz,bere izenarekin bat datorren jarrera eraku-tsiko du: lumak laztu, eta gorputza tentemantentzen du, eta, burua atzera-aurreraeragiten duen bitartean, lepoari ere itzuliakematen dizkio, modu erritmikoan mugitzeaz

79


80

gain. Jarrera honekin sugearen antza har-tzen du, eta honen aurrean etsaiak aldeegingo du edo, une batez zalantzan geldi-tuz, ihes egiteko aukera emango dio.Mugimendu hauek harraparien aurka edoemea bereganatzeko erabiliko ditu.Inurriz elikatzen da batez ere, beldarrak,pupak ala intsektu helduak jaten dituelarik.Afrikara uztailakedo irailak aldera itzultzendira.HABITATA: lepitzuliak sakabanaturikozuhaizti hostoerokorrak dituzten eremu ire-kietan bizi dira. Zuhaitz zahar sakabana-tuak dituen landazabalean bizi da. Haritzek,haltzek, fruta-arbolek eratutako zuhaiz-tiak ere atsegin ditu, habia kokatzeko zulo-ak topa baditzake eta bertatik hurbil larreakbaldin badaude.zEuskal Herrian 1.500 bikote ingurukoa bideden populazioa estimatu da, eta horietakogehienak kostaldeko landazabaletan bana-turik bide daude. Edonola, atzeraka doa orohar Europa osoko banaketa-eremuan etaziurrenik bai atlantiar Euskal Herrian ere;izan ere, pentsatzekoa da bertan nekazari-

tzarekin loturiko paisaia basogintzari loturi-ko jardueren kausaz eraldatu izanakhegazti honen populazioen endekapennabaria eragin duela.

PIZIFORMEAK

DESKRIBAPENA: kasko gorria izan eziklumadi erabat beltza duen okila Belaeltzbaten tamaina du, lepo luzea eta ardatzitxurako zilueta.TAMAINA: luzera:45-48 cm. Hego luzera:70-75 cm. Pisua: 300-350 g.BIOLOGIA: Especie geldikorra da, bainanoizik behinka lekualdatze laburrak egitenditu. Habia eraikitzeko, adar bat zulatzen du.

Ohiko baso-espeziea, zuhaitz helduakdituzten basoetan aurkitu ohi dena. 4-5arrautza erruten ditu eta okil gehienekbezala, bere habiak zuhaitzak zulatuz erai-kitzen ditu.ELIKADURA: batez ere intsektuek elika-tzen da, bereziki zura industen duten espe-zieen larbez. HABITATA: ondo garaturiko basoetan bizida, bereziki pagadietan.

OKIL BELTZAOKIL BELTZA(Drycopus martius)

81


82

PIZIFORMEAK

OKIL TXIKIAOKIL TXIKIA(Dendrocopus minor)

DESKRIBAPENA: okil txikia, ozta-ozta 13-15 zentimetroko luzera duena, hau da, txo-larrearen tamainakoa, Europan bizi direnokiletan txikiena da.Bizkarraldea beltziska du zerrenda zurie-kin, eta sabela eta bularra kolore arrekoak,ildo beltz finez estaliak.TAMAINA: luzera: 13-15 cm. Pisua: 20 g.BIOLOGIA: bere txikitasuna eta izaeraiheskorrarengatik, errazagoa izaten damokoka entzueta bera ikustea baino.Sedentarioa da. Urtarrilaren hasiera aldetikekainera arte, bere mokoaren kolpe hotsakentzun daitezke goizeko lehen orduetan.Apiril aldean, araldian sartzen da eta biko-teak biltzen dira.Arra argi bereizten da emearengandikpileoa edo txapela kolore gorrikoa duela-ko, emearena

Euskal Herriko Lur Hegaztiak

Documents

Transcript of Euskal Herriko Lur Hegaztiak

Antzinaroa josune lur martin eta ander

Presentacion Lur Gozoa Feb 2013

7 LUR PLANETA Zubia Santillana

El agua lur ori

Qué es Lur Gozoa

Arrano arrantzalearen inguruko hegaztiak

Irakasleentzako materiala Urdaibaiko hegaztiak eta euren ... · - Gure hezeguneetako hegaztiak - Hegaztien jarraipenerako eta monitorizaziorako erremintak 3 moduloa: (30 min.) ...

Paris Berri - lur paisajistak

Euskal Herriko tximeletak. Likaenidoak. IN: Euskal Herriko ...

Euskal Herriko ibai arrainak. Karpak eta barboak. IN: Euskal Herriko ...

UDALBILTZA...Oharra: Ipar Euskal Herriko lur-eremuan erreferentzizko epealdia 2006-2012 da. BIZITASUN SOZIAL ETA EKONOMIKOA Gizarte Segurantzako afiliazio-tasa (2014) Definizioa: Gizarte

Hegaztiak Eta Anelidoak

Alexander Lur i A

Presentación lur gozoa junio 2011

· ehizak eta hegaztiak HERRIKO JAI bakailao gezatua ileapall ileapain egi ileapamdegia ileapainde ileapaindegia degia OXEGUARDA JATETXEA Kale nagusia, GOIZUETA Enkarguz , osti raletan

Urdaibaiko hegaztiak - Aves de urdaibai

GIL 148 malaespera aire zabaleko ustiategia eta lur azpiko meategia · 2014-09-18 · metalogenia. doktore-tesia, argitaratu gabea, euskal Herriko unibertsitatea, 343 or. • Gil,

Lur paisajistak

LUR DOSSIERRA (Xake Produkzioak)1 Page 1...LUR DOSSIERRA (Xake Produkzioak)1_Page_1.jpg Created Date: 20180411142119Z ...

Unitatea hegaztiak .pptblog