AURKIBIDEA

HITZAURREA .......................................................................... 9

EUSKAL HERRIKO ITSASADARRAK ........................................ 13

1. SARRERA ................................................................................ 151.1. Itsasadarretako bizia....................................................................... 17

1.1.1. Planktona .............................................................................. 171.1.2. Landaredia ............................................................................ 181.1.3. Fauna .................................................................................... 20

1.1.3.1. Ornogabeak............................................................. 20PoliketoakKrustazeoakMoluskuak

1.1.3.2. Ornodunak .............................................................. 23HegaztiakArrainakUgaztunak

1.2. Itsasadarretako babes-figurak Euskal Herrian ................................. 34

2. LAPURDIKO ITSASADARRAK ........................................................ 392.1. Aturri .............................................................................................. 392.2. Urhabia........................................................................................... 402.3. Urdazubi......................................................................................... 40

5

3. GIPUZKOAKO ITSASADARRAK ..................................................... 433.1. Txingudi .......................................................................................... 443.2. Pasaiako senaia ............................................................................... 453.3. Urumea........................................................................................... 463.4. Oria ................................................................................................ 463.5. Inurritzako erreka........................................................................... 483.6. Urola............................................................................................... 483.7. Deba ............................................................................................... 50

4. Bizkaiko itsasadarrak........................................................... 514.1. Artibai............................................................................................. 524.2. Lea .................................................................................................. 534.3. Urdaibai.......................................................................................... 544.4. Butroe ............................................................................................. 564.5. Bilboko itsasadarra ......................................................................... 584.6. Pobeñako itsasadarra ...................................................................... 59

EUSKAL HERRIKO HONDARTZAK ......................................... 61

1. Sarrera................................................................................. 631.1. Hondartzen eraketa ........................................................................ 641.2. Hondartza-motak............................................................................ 641.3. Hondartzen zatiak .......................................................................... 651.4. Hondartzetako bizia ....................................................................... 66

1.4.1. Landaredia ............................................................................ 661.4.2. Fauna .................................................................................... 70

1.4.2.1 Ornogabeak............................................................. 70PoliketoakKrustazeoakIntsektuakMoluskuak

1.4.2.2 Ornodunak .............................................................. 72HegaztiakArrainak

1.5. Hondartza eta dunetako babes-figurak Euskal Herrian................... 73

2. Lapurdiko hondartzak ......................................................... 752.1. Angelu............................................................................................. 762.2. Miarritze ......................................................................................... 772.3. Bidarte ............................................................................................ 78

6

2.4. Getaria............................................................................................ 802.5. Donibane-Lohizune......................................................................... 802.6. Ziburu-Sokoa .................................................................................. 812.7. Hendaia .......................................................................................... 82

3. Gipuzkoako hondartzak ...................................................... 833.1. Hondarribia .................................................................................... 843.2. Donostia ......................................................................................... 853.3. Orio ................................................................................................ 863.4. Zarautz ........................................................................................... 873.5. Getaria............................................................................................ 883.6. Zumaia............................................................................................ 893.7. Deba ............................................................................................... 903.8. Mutriku ........................................................................................... 90

4. Bizkaiko hondartzak............................................................ 934.1. Ondarroa ........................................................................................ 944.2. Mendexa ......................................................................................... 944.3. Lekeitio ........................................................................................... 954.4. Ipazter ............................................................................................ 954.5. Ea .................................................................................................... 964.6. Urdaibai.......................................................................................... 964.7. Bermeo ........................................................................................... 984.8. Bakio............................................................................................... 984.9. Astondoko badia (Gorliz-Plentzia).................................................. 994.10. Barrika .......................................................................................... 1004.11. Sopela ........................................................................................... 1014.12. Getxo ............................................................................................ 1024.13. Muskiz-Zierbena ........................................................................... 103

EUSKAL HERRIKO ITSASLABARRAK ....................................... 105

1. Sarrera................................................................................. 1071.1. Itsaslabarren eraketa....................................................................... 1081.2. Pirinioen altxamendua .................................................................... 1101.3. Kostalde berriaren higadura............................................................ 1111.4. Higadura diferentziala .................................................................... 1141.5. Itsaslabarren zatiak......................................................................... 1151.6. Itsaslabarretako bizia...................................................................... 116

Aurkibidea

7

1.6.1. Itsasertzeko marearteko ekosistema....................................... 1161.6.1.1. Landaredia ............................................................... 1171.6.1.2. Fauna....................................................................... 119

1.6.1.2.1. Ornogabeak............................................. 119AntozooakPoliketoakMoluskuakKrustazeoakEkinodermatuak

1.6.1.2.2. Ornodunak .............................................. 124ArrainakHegaztiak

1.6.2. Itsaslabarretako ekosistema ................................................... 1251.6.2.1. Landaredi................................................................. 1261.6.2.2. Fauna....................................................................... 128

1.7. Itsaslabarretako babes-figurak Euskal Herrian ................................. 130

2. Lapurdiko itsaslabarrak ....................................................... 1332.1. Miarritzetik Getariaraino................................................................ 1342.2. Getariatik Hendaiaraino ................................................................. 135

3. Gipuzkoako itsaslabarrak .................................................... 1373.1. Higer lurmuturretik Zumaiaraino ................................................... 1383.2. Zumaiatik Endata lurmuturreraino.................................................. 1413.3. Endata lurmuturretik Lekeitioraino ................................................. 143

4. Bizkaiko itsaslabarrak.......................................................... 1454.1. Lekeitiotik Bermeoraino.................................................................. 1454.2. Bermeotik Gaztelugatxeraino ......................................................... 1474.3. Gaztelugatxetik Bakioraino............................................................. 1484.4. Bakiotik Legorarri lurmuturreraino................................................. 1494.5. Legorarritik Sopelaraino ................................................................. 1504.6. Sopelatik Arrigunagaraino .............................................................. 1514.7. Abraren ezkerraldetik Kobaron lurmuturreraino ............................ 154

BIBLIOGRAFIA ........................................................................ 155

8

EUSKAL HERRIKOitsasadarrak

EUSKAL HERRIKOitsasadarrak

1. SARRERA

Euskal Herriko itsaslabar harritsuetan irekitako ebakiduretatik ibilbide txikiko ibaiugari itsasoratzen da eta hauetako bakoitzaren bokalean itsasadar bat zabaltzenda. Itsasadarrak edo estuarioak mareen eragina jasaten duten ibai-bokaleen zatiakdira, era berean, itsas, lehor eta ibai-inguruneen topaguneak osatzen dutenak.

Egungo itsasadarren sorrera azken glaziazioaren amaierak ekarritako itsasokour-mailaren igoeran bilatu behar da, ehun metro inguruko igoera honek antzinakoibai-haranen zati handiak urpean uzteaz gain, mareen eraginpean gelditutakozatietan itsasadarrak sortzea eragin baitzuen. Hauetan guztietan, Bizkaiko itsaso-ko eta ibaietako urek elkar besarkatzen duten tokian hain zuzen, gure latitudeeta-ko ekosistemarik emankor eta biodibertsoenetakoa agertu ohi da: itsas padura.

15

Agüera

Babardun

KadaguaN

erbioi

Ibaizabal

Butroe

Oka

EaLea Artibai

Deba

Urola O

ria

Urum

eaO

iartzun

Bidasoa

Urdazubi

Errobi

AturriB i z k a i k o I t s a s o a

NAFARROA

LAPURDI

BIZKAIA

ARABA Isurialde atlantikoko artadia

Padurak

GIPUZKOA

Mendeetan zehar osasunaren kalterako ingurutzat onartu izan diren itsasoare-kin erabat lotutako hezegune hauek, suntsitze-prozesu ugari ezagutu dute, batzue-tan itsasbazterreko herriak zabaltzeko erabili izan direlako eta beste batzuetan ins-talazio industrial eta turistikoak eraikitzeko lehortu egin izan direlako.

Hala ere, azken urte hauetan ezagutu den ekologiaren garapen handiak, pro-duktibitate ekologikoa eta biodibertsitatea benetako altxorrak direla frogatuta,alderdi hauekiko ikusmoldea guztiz aldatu du.

Balio handi honen arrazoi nagusienetarikoak hauexek dira:

– Itsasadarretan ibaien ur-korrontea, itsasoaren ur-sarrera dela eta, geldiarazi egi-ten da. Honek, suspentsioan garraiaturiko partikula arinenen sedimentazioaeragiten du, hondar-banku eta limo-hondartza emankorrak eratzen direla.Ibaien emariari esker, materia organikoen kontzentrazio handiak izaten dituztenlimo hauetan, ekosistema hauetako hegazti- eta arrain-komunitate garrantzi-tsuen elikadura-iturri diren ornogabe-populazio joriak (moluskuak, krustazeoak,anelidoak,...) azaldu ohi dira.

– Bestalde, ibaien emarien mineral-aberastasunak, itsasadarretako ur-sakontasuntxikiarekin batera, alderdi hauetako produktibitate fotosintetikoa oso handiaizatea eragiten du; honen ondorioz, ekosistema hauen kate eta sare trofikoakoso konplexuak dira eta honek, biodibertsitatea areagotzen eragina du.

– Europako hegaztien migraziorako Euskal Herriak kokapen estrategikoa du.Pirinioak eta Bizkaiko itsasoak sortzen duten inbutuaren erdian, atseden etaelikadura-gune garrantzitsu bihurtzen dira hezegune hauek.

16

– Inguru hauek elikagaietan aberats badira ere, mareen ondoriozko ur eta gazita-sunaren gorabeherak direla eta, bizi-baldintza gogorrak ezartzen dituzte; bertanagertzen diren espezieek, eboluzioan zehar, eta limo hauek kolonizatu ahal iza-teko moldaera fisiologiko eta morfologiko bitxien jabe egin behar izan dute.

– Azkenik, aipatzekoa da, azken urte hauetan ekosistema hauek, eta orokorreanhezegune guztiek, izan duten suntsipen sistematikoak, askoz ere balio etagarrantzi handiagoa ematen diela sarraski honetaz libratu direnei, hauek kon-tserbatzea eta errekuperatzea gure gizartearen erronka nagusietarikoa izanik.

1.1. ITSASADARRETAKO BIZIA

1.1.1. Planktona

Plankton izenarekin mugimendu pasiboak aktiboak baino garrantzitsuagoak dituz-ten bizidun urtarrak ezagutzen dira. Normalean izaki ñimiñoak eta gardenak dira.Inguru itsastarretan zein lakutarretan agertzen dira eta bertan, ekosistema haueta-ko kate trofikoen oinarria osatzen dute.

Itsasadarretan, plantonak ere garrantzi handia du bertako landare eta animalia--komunitateen mantenimendu eta garapenerako. Dena den, Bizkaiko golkoko itsa-sadarretan, mareen ur-sarrera eta -irteerek, planktonaren mugimendu bertikal etahorizontal bortitzak eragiten dituzte eta honek izaki mikroskopiko hauen ugarita-sunean eragin zuzena du.

Hala eta guztiz ere, itsasadarretan, planktonaren aldetiko materia organikoarenaportazioa berebizikoa da, ekosistema hauetako arrain- eta hegazti-komunitategarrantzitsuen oinarri diren zenbait animalia iragaztailerentzat.

Planktonaren izaki bizidunak bi talde nagusitan bana daitezke: Fitoplanktonaeta Zooplanktona.

Fitoplanktona: Planktonaren landare-osagaia da.

Alga mikroskopikoez osatuta dago eta hauen arteangarrantzitsuenak, oso uga-riak direlako, diatomeoak, dinoflagelatuak eta kokolitoforinoak dira.

Zooplanktona: Planktonaren animalia-osagaia da.

Euskal Herriko Itsasadarrak

17

Fitoplanktonaz elikatzen diren tamaina txikiko animaliez osatuta dago. Eraberean, animalia hauek tamaina handiagoko beste animalien elikadura-iturri dira.

Zooplanktonaren barruan, krustazeo kopepodo txikiak dira ugarienak, bainahauez gain, beste animalia-talde ugari ordezkatuta dago. Hala nola, protozooa-rioak, zelenteratuak, animalia bentoniko eta pelagikoen larbak, e.a.

1.1.2. Landaredia

Paduretako landarediari dagokionez, ibaietako ur- eta ertz-landarediak finkatzekodituen zailtasunak ez dituela esan beharko dugu. Paduretan, bai mareen ondo-riozko ur eta gazitasunaren gorabeherak eta bai limoen trinkotasun handiarenondoriozko substratuaren anorexia handiak direla eta, ekosistema hauetan ager-tzen diren landare-espezieetan moldaera ebolutibo bitxiak azaltzea eragiten dute.

Moldaera hauetan, osmosi-erregulazioarekin (organismo bizidunaren eta ingu-ruaren arteko presio-desberdintasunekin) erlazionatuta daudenak aipatzea merezidu bereziki, landare-espezie hauek oso denbora-tarte laburrean gazitasun-mailangorabehera ikaragarriak jasaten baitituzte.

Kanpoko gazitasuna zelulen zitoplasmena baino handiagoa deneko kasuetan,ura galtzea eragozten duten gantz-ehunak edukitzea edo gatzak eskretatzeko ahal-mena izatea lirateke aipagarrienak.

Bestalde, arrunta izan ohi da, paduretako landareetan sustrai eta zurtoin hutsakaurkitzea, horrela limoetako baldintza anaerobioak gainditzen baitituzte.

18

Cochlenaria pyrenaicaaestuaria. Fanerogamohalofito hau Txingudinbaizik ez dago.

Dena den, faktore hauen eragina ez da berdina padura osoan zehar; landarediasakon aztertzeak erakusten duen moduan, gradiente ekologikoak sortzen dira.

Leku baxuenetan, hau da, urperatu gabe marea behereetan bakarrik gelditzendiren alderdietan, alga-itxurako Zostera nolti fanerogamo-espeziea bereizgarriduen Zosteretum noltii asoziazioa agertu ohi da. Zoritxarrez, landare honek polu-zioarekiko sentikortasun handia du, eta ia desagertuta dago gure itsasadarretan.

Zertxobait gorago, urperatuta ordu gutxiago egoten diren limo-hondartzetan,zurtoin luze eta tenteak dituzten Spartina generoko gramineoak ditugu. Generohonetako hiru espezie aurki ditzakegu gure paduretan, hirurak Spartinetum mari-timae asoziazioa osatzen dutenak: bertakoa den Spartina maritima, aurrekoanabarmen baztertzen ari den Amerikatik ekarritako Spartina alterniflora eta bienarteko hibridazioaren ondorioz agertu den Spartina towsendii.

Inguru hauetan, baina oraindik pixka bat gorago, ugari dira Salicornia ramosisi-ma, Aster tripolium, Spergularia media,... eta abarretako espezietako aleak ere,denak Salicornetum ramosisimae asoziazioak barne hartzen dituenak.

Azkenik, ezponda eta paduraren zati gorenetan, marea gora bizietan bakarrikurperatzen direnetan, bizi-baldintzak leuntzearekin batera, Puccinellia maritimae,Arthrocnemetum fruticosi eta Limonio-Juncetum maritimi asoziazioetako jasan-kortasun txikiko espezie ugari agertzen da, hala nola Juncus maritimus, Scirpusmaritimus, Halimione portulacoides, Puccinellia maritima, Inula crithmoides,Triglochim maritimun edo hegaztientzat hain garrantzitsua den lezka (Phragmitesaustralis).

Aipagarria da, azken urte hauetan, Amerikatik iritsitako Baccharis halimifoliazuhaixka ere; inguru hauetako zabalera handiak kolonizatzen ari dela, bertako

Euskal Herriko Itsasadarrak

19

Limonium vulgare (Urdaibai)

landaredia desplazatuz, eta bere hazkunde azkarra dela eta, eutrofizazio-arazoaksortuz.

1.1.3. Fauna

Lehen aipatu bezala, padurek oso produktibitate fotosintetiko altua dute. Honenondorioz, ekosistema hauetako kate eta sare trofikoak oso konplexuak izan ohidira eta aberastasun honen lekukorik deigarrienak hegaztiak dira.

Baina, ezin dugu ahaztu, hegazti-joritasun honen oinarria, limo eta uretan bizidiren ornogabe (anelidoak, krustazeoak, moluskuak,...) eta arrainak direla; hauekbaitira hegaztien dieta osatzen dutenak.

Azter ditzagun sakonkiago animalia-talde hauek guztiak.

1.1.3.1. Ornogabeak

• POLIKETOAK

Itsasadarretan nagusi diren hondo bigunetan poliketo-kontzentrazio handiakdaude. Hala ere, itsasadarretako ingurune desberdinetan poliketo-populazio des-berdinak bizi dira.

Itsasadarren erdialdean, uraren mugimendua mantsoagoa denez, partikularikarinenak (buztinak, limoak,...) eta hiri-isurkinetatik datorren materia organikoasedimentatu egiten dira eta itsasoa eta ibaiaren arteko salinitatea duen ura nagusi-

20

Tamarix gallica (Motondo-Orio).Zuhaixka autoktono hau

erregresio handia ari da jasatenAmeriketatik ekarritako Baccharis hali-

mifolia zuhaixkaren erruz.

tzen da. Baldintza hauek direla eta, bertan aurkitzen ditugun poliketoek, kutsadu-ra organikoarekiko jasankortasun handia dute, hala nola, Capitella capitata edoPolydora ciliata.

Itsasadarren goialdean, ordea, salinitate txikiaren adierazle diren espezieak aur-kitzen ditugu, hala nola, Streblopsio benedicti edo marearteko istiletan galeriakhondeatzen dituen eta amuzki gisa oso erabilia den “zizarea” izenez ezagutzenden Hediste diversicolor.

• KRUSTAZEOAK

1- ANFIPODOAK

Jauzirako moldatutako animaliak dira eta horregatik jendearen artean “ur--arkakusoak” izenez ezagutzen dira.

Zenbait espezie bizi dira Euskal Herriko itsasadarretan; Corophium multise-tosum salinitate-aldakortasuna oso ongi jasaten duen itsasadarren barrualdekoanfipodoa da.

Hondo bigunetan hondeatzaile den Bathyporeia pelagicak ere, salinitate--aldakortasunaren aurrean jasankortasun handia azaltzen du.

Melita palmata itsasadarretako harrien azpian edo algen artean bizi den besteanfipodoa da.

Pthisica marina espeziea, ordea, nonahikoa da, algen artean, planktoneanedo hondo hareatsu eta istiltsuetan aurki baitaiteke.

2- ISOPODOAK

Itsasadarren barrualdeko ur gazietan bizi diren algen artean Idotea balticaaurkitzen dugu. Cyathura carinata , ordea, naroa da itsasadarren erdi eta kan-poaldeko hare eta istiletan.

Euskal Herriko Itsasadarrak

21

Zizarea (Hediste diversicolor)

3- DEKAPODOAK

Itsas paduretan, salinitate-aldaketei eta ibaiek ekarritako ur-kutsadurari aurreegiteko ahalmena duten espezieak aurkitzen ditugu. Bizkaiko golkoko isurial-deko itsasadarretako ur gaziko espezierik hedatuena karramarro berdea da(Carcinus maenas). Hau marearteko eta infralitoraleko aldeen substratu bigune-tan zein arroka eta harri-lupeetan bizi da.

Hain ezagunak diren izkirak (Palaemon serratus eta Palaemon elegans) popu-lazio joriak azaltzen dituzte putzu eta sakontasun txikiko uretan. Izkira zuria(Crangon crangon) ere, hare eta istiletako hondoetan oso ugaria da.

Istiletako substratuetan joria den beste espezie bat itsas kilkirra da (Upogebiadeltaura); limoetan hondoratzen dituen gordelekuetara iristen diren planktoneta hondakin organikoak iragaziz elikatzen da.

• MOLUSKUAK

1- GASTEROPODOAK

Itsas paduren istiletan, materia organikoz elikatzen den Hydrobia ulvaemarraskilo txikia dugu gasteropodorik ugarienetakoa. Aurrekoa baino urriagoaizan arren, bokaletik hurbilen dauden alde istiltsu eta hareatsuetan nahikoa uga-ria den beste espezie bat Cyclope neritea da.

2- BIBALBIOAK

Bibalbioak hondo bigunetan bizitzeko primeran moldatutako animaliak ditu-gu. Hauen artean, berberetxoa (Cerastoderma edule), kadeluxa (Tellina tenvis),Venerupis decussata, Venerupis vittatus, Mya arenaria eta Spicula subtruncataitsasadarren erdialdeko hondo istiltsu eta hareatsuetan bizi dira nagusiki.

Espezie suspensiboroak dira; esekiduran dagoen materia organikoa sifoienbidez harrapatzen dute eta bizi ahal izateko ingurugiro-baldintza zehatz

22

Itsasadarren molusku-aberastasunaren lekuko.

batzuen beharra dute: ur-korronte azkarrak jasan ditzakete, baina ezin dute urgeldietako sedimentoen metaketa jasan. Txirla zapalak (Scrobicularia plana),ordea, itsasadarren barrualdeko lupetzak nahiago ditu.

1.1.3.2. Ornodunak

• HEGAZTIAK

Itsasadarretako ornodunen % 80 inguru hegaztiak dira, beraz, itsasadarretanaurkitzen ditugun marearteko substratu bigunek, lezkadiek, larre halofitoek eta urirekiek eskaintzen dituzten baliabideak hobeto erabiltzen dituzten ornodunakdirela esan daiteke. Itsasadarretako espazio-betetze arrakastatsu honen arrazoiakbi faktore nagusitan bilatu behar dira: airean mugitzea eta elikagaiak lortzekoespezializazioa. Hegan egin eta mugimendu luzeak burutzeko ahalmenek, urte--sasoiaren arabera (migrazio-garaian) zein ezohiko baldintzetan (hotz- edo haize--boladak edo beste aurkako meteorologi baldintzak), itsasadarrek eskaintzendituzten baliabideak erabiltzeko aukera ematen diete. Elikagaia bilatu eta eskura-tzeko estrategia desberdinek, ordea, espazio-banaketa ezin hobea ekarri dute; itsa-sadarretako baliabideak erabiltzen dituzten espezieen arteko lehia hutsarenhurrengoa bihurtzeaz gain, espazio eta elikadura-baliabideen ustiaketa oso eran-gikorra da. Itsasadarrak, ibai eta itsasoaren eta itsasoa eta lehorraren artekotrantsizio-alderdiak dira eta horregatik, itsasoko, ur kontinentaletako eta lehorrekohegaztien topagune bihurtzen dira. Hau guztia gutxi balitz, Euskal Herria puntuestrategiko batean kokatuta dago, Europako hegaztien migrazio-ardatz garrantzi-tsuenaren derrigorrezko pasabidea baita.

Hegaztiek itsasadarrez egiten duten erabilera oso desberdina da urtean zehar,urte-sasoi desberdinei eta hauei loturiko baldintza klimatologikoen araberakoabaita. Udaberriarekin batera, ugal-garaiari ematen zaio hasiera, eta udazkenekoabaino gutxiago nabari den ezteiaurreko migrazioa martxoa eta maiatza bitarteanburutzen da. Ekainetik aurrera, habiagileen populazio txikiak finkatzen dira.

Euskal Herriko Itsasadarrak

23

Udazkenean erraza dagure zeruan hegazti--talde handiak ikustea.

Hala ere, Euskal Herriko itsasadarretan espezie habiagileen dibertsitatea osotxikia da eta horregatik, habiak egiteko eremu gisa duen garrantzia urria da. Udakoetenaldiaren ostean, uztailaren erdialdetik azaroaren erdialdera arte, hegaztienurte-zikloaren gertaerarik deigarriena hasten da: ezteiondoko migrazioa. Denboraluze honetan, espezie bisitarien dibertsitaterik handiena lortzen da, abuztukolehenengo migratzaile transahariarretatik, iparraldeko hotzen ondorioz, azaroanmigratzen diren anatidetaraino, milaka hegaztik zeharkatzen baitituzte gurezeruak. Azaroaren amaieran, lehenengo negutiarrak azken migratzaileekin gaine-zartzen dira eta abendurako itsasadarraren populazio negutiarrak egonkorrak dira.

Aipatzekoa da bestalde, ohiz kanpoko baldintzetan (hotz-boladetan, elurte-tan...) iparreko latitudeetatik etorritako hegazti negutiarren kantitatea eta dibertsi-tatea nabarmen igotzen dela eta ezohiko espezieak agertzeko garairik onenaduela. Antzeko zerbait gertatzen da itsas ekaitzak gertatzen direnean, batez eremigrazio-garaiekin batera gertatzen badira, orduan, baldintza klimatologikogogorrek bultzaturik, hegazti-espezie pelagiko ugari beha baitaiteke itsasadarrenkanpoaldean.

Ondoren, habitat berdina erabiltzeagatik edo ezaugarri morfologiko antzekoakazaltzeagatik Euskal Herriko itsasadarretako talde nagusien deskribapena egingodugu.

Aliotak, murgilak eta ubarroiak

Talde honetako hegaztiak, arrain eta ornogabeak harrapatzeko pulunpatzendiren hegazti murgilariak dira. Elikatzeko era hau dela eta, hegazti hauek nolabai-teko sakontasuna duten ur irekiak behar dituzte.

Alioten artean, aliota handia (Gavia inmer) dugu espezierik ugariena. Aliota txi-kia (Gavia stellata) eta aliota artikoa (Gavia arctica) ez dira hain erregularrak eta,gerta daiteke, negu onberetan ez agertzea.

Murgil eta txilinportek eztei-lumai deigarria erakusten duten hegaztiak dira,baina Euskal Herrian, normalean, ikusgarritasun askoz txikiagoa azaltzen duenneguko librearekin ikusten ditugu. Itsasadarretan, txilinporta lepabeltzak (Podicepsnigricollis) eta txilinporta txikiak (Tachybaptus ruficollis) barrualdeak nahiagodituzten bitartean, murgil handia (Podiceps cristatus) eta murgil lepagorria(Podiceps griseigena) alioten modura banatzen dira. Azkenik, txilinporta urrebela-rria (Podiceps auritus) ez da hegazti erregularra gure kostaldean.

24

Ubarroei dagokienez, itsasadarretan bi espezie ikus daitezke: ubarroi mottodu-na (Phalacrocorax aristotelis) eta ubarroi handia (Phalacrocorax carbo). Lehenen-goa izaera lotsatia duen hegazti ia ezezaguna da. Ez da inoiz itsasadarretan sar-tzen, beti habia egiteko erabiltzen dituen itsaslabarretan edo harkaitzetan ibiltzenbaita. Ubarroi handia, ordea, negutiar ugaria da. Arrantzale trebea izateagatik,gizakiarekiko lehiakidea da eta honek arrantzaleen artean haserrea piztu du azkenurte hauetan.

Itsas hegazti pelagikoak

Talde heterogeneo honek, zanga eta gabai-espezie desberdinak, itsas anatidak,ekaitz-txoriak eta zenbait kaio-espezie biltzen ditu, guztien ezaugarri komuna itsa-sadarretan ia ibiltzen ez diren itsas hegaztiak izatea delarik. Hala ere, kostalde--lerroa jarraitzen duten hegazti migratzaileak dira eta horregatik, udazkenekomigrazio-garaian edo neguan, haizeek kostaldera hurbiltzera behartzen dituztene-an, gure itsasadar eta senaietan ikustea nahikoa erraza da. Egun horietan, ohikoirudia da zanga atlantikoa (Morus bassanus) arrain-bankuen gainean urperaldiikusgarriak egiten ikustea, gabai mediterraneoa (Puffinus yelkouan), gabai arrunta(Puffinus puffinus) eta gabai arrearekin (Calonectis diomedea) batera.Noizbehinka, mendebaldeko ekaitzek bultzaturik, zenbait itsas anatida ere itsasa-darretara sartzen dira, hala nola ahatebeltz arrunta (Melanitta nigra), ahatebeltzhegazuria (Melanitta fusca), murgilari urrebegia (Bucephala clangula) edo izotz--ahatea (Clangula hyemalis). Gure kostaldeko harkaitz eta irla gehienetan habiaegiten duen ekaitz-txori txikia (Hydrobates pelagicus) ere, egun horietan soilikikusi ahal izaten den itsas hegaztia da.

Zangaluze handiak

Lepo eta hanka luzeak izateagatik bereizten diren hegazti hauek, talde hetero-geneoa osatzen dute eta hezeguneekin harreman handia (lertxunak eta mokoza-bala) edo ez hain handia (amiamokoak eta kurriloak) duten hegaztiak hartzen ditubere barnean. Ardeidoak edo lertxunak, hegan egitean lepoa bildua eramateagatikbereizten diren hegaztiak dira. Nagusiki arrainez elikatzen direnez, harrapari--izaera oso garatua dute. Espezierik naroenak lertxun hauskara (Ardea cinerea) etalertxuntxo txikia (Egretta garzetta) dira. Espezie hauek migratzaileak eta negutia-rrak dira gure kostaldean eta horregatik, ugalketa-garaian ezik, urte osoan zeharikusi ahal izaten ditugu. Ardeidoen bigarren talde bat, migrazio-garaietan bainoagertzen ez diren espezieek osatzen dute. Talde honen barruan, lertxun gorria(Ardea purpurea), amiltxori arrunta (Nycticorax nycticorax), txori zezen arrunta(Botaurus estellaris) eta amiltxori txikia (Ixobrychus minutus) daude. Hauek guz-

Euskal Herriko Itsasadarrak

25

tiak, leku harrapaezin eta traketsenetan gelditzen diren hegazti gautar edo egun-sentiarrak dira. Azkenik, gure itsasadarretan oso noizbehinka ikusi ahal izatendiren lertxuntxo karramarrozalea (Ardeola ralloides) eta lertxuntxo itzaina(Bubulcus ibis) aipatuko ditugu.

Bestalde, mokozabala (Platalea leucoroidea) ohiko migratzailea dugu eta horre-gatik, irailean zehar mokozabal-taldeak hobeto kontserbatutako itsasadarretangeldituak edo gure zeruetan ikustea nahiko erraza da. Euskal Herrian ikusten ditu-gun ale hauek, Holandan dagoen Europa erdialdeko kolonia habiagile bakarratiketortzen dira, izan ere, hegazti honek gainbehera larria izan baitu azken urteetan.

Azkenik, gure itsasadarretan ezohiko egoeretan baino gelditzen ez diren amia-moko zuria (Ciconia ciconia), amiamoko beltza (Ciconia nigra) eta kurrilo arrunta(Grus grus) aipatuko ditugu, baina ezpezie hauen igarotze nagusia Pirinioetakolepoetatik gertatzen dela ahaztu gabe.

26

Berex irla. Hemen dago EuskalHerriko amiltxori arruntaren(Nycticorax nycticorax) koloniarik handiena.

Mokozabalak (Platalea leucorodia).Galtzeko arriskuan dagoen

hegazti-espezie honetakoak ikusiohi dira gure paduretan

migrazio-garaian.

Anatidak

Ahateek eta antzarek ez dute Euskal Herriko kostaldean ugaritasun eta dibertsi-tate handirik erakusten. Elikaduraren oinarri gisa ur-landareak dituzten ahate ige-rilariek (anadeak eta zertzetak) eta antzarek (ansareak, paitak eta beltxargak),sakontasun txikiko ur garbietako padurak eta ur-larre isolatuen azalera handiakgustukoak dituzte eta giza eragin handia azaltzen duten itsasadarretan horrelakolekuak aurkitzea oso zaila da. Erdi basatia den basahatearen (Anas platyrhynchos)populazio oparoaz gain, gainontzeko espezieak migratzaile eta negutiar bakanaketa irregularrak dira, hala nola, ahate txistularia (Anas penelope), ahate buztanlu-zea (Anas acuta), ipar-ahatea (Anas strepera), zertzeta arrunta (Anas crecca) etaahate mokozabala (Anas clypeata). Antzara hankagorrizta (Anser anser), azarokohotzetatik ihesi, gure zeruetatik igarotzen den migratzaile erregularra da.

Ahate murgilariak hobeto moldatzen dira itsasdarren ezaugarrietara, ur irekiaketa elikagai asko (krustazeoak, moluskuak) aurkitzen baitituzte. Ohizkoenen arte-an, zerra ertaina (Mergus serrator) negutiar erregularra aipatuko dugu. Anatidenartean, zerra ertainaren kasua berezia da, arrainez elikatzen den bakanetakoabaita. Era berean, eiderra (Somateria mollisima) Euskal Herriko zenbait itsasada-rretan negua igarotzen duen ohizko bisitaria da. Murgilari arrunta (Aythya ferina)eta murgilari mottoduna (Aythya fuligula) inoiz ez dira naroak izan eta normaleanhotz-bolada gogorrak direnean soilik agertzen dira. Noizbehinka gure itsasadarre-tan beha ahal izaten diren beste espezie batzuk antzara muturzuria (Anser albi-frons), paita gorrizta (Tadorna ferruginea), ahate gorrizta (Netta rufina), izotz--ahatea (Clangula hyemalis) edo murgilari handia (Aythya marila) dira.

Eguneko eta gaueko hegazti harrapariak

Ekosistema zingiratsuen ekoizpen handiak biomasa-kantitate itzelak sortzenditu. Energia hau guztia alga eta ornogabeetatik, bigarren eta hirugarren mailakokontsumitzaile espezializatuetaraino bideratzen da eta azken maila hauetan aur-kitzen dira hegazti harrapariak. Hala ere, ez dira asko hezeguneen baldintzetaramoldatu diren harrapariak. Hauen artean, aipamen berezia merezi du arranoarrantzaleak (Pandion haliaetus), urtero urtero, ezteiondoko migrazioan, ale bakanbatzuk gure kostaldeko zenbait itsasadarretan ikusi ahal izaten baitira.Barnealdeko hezeguneetan ugaria den zingira-mirotza (Circus aeruginosus) askozurriagoa da kostaldean eta gehienetan migrazio-garaietan agertzen da.Hezeguneekin hertsiki erlazionatutako harraparia ez izan arren, miru beltza(Milvus migrans) sarritan hurbiltzen da itsasadarretara sarraskien bila. Itsasa-darretara gutxiagotan hurbiltzen diren beste eguneko harrapariak belatz gorria

Euskal Herriko Itsasadarrak

27

(Falco tinnunculus), belatz handia (Falco peregrinus), zapelatz arrunta (Buteobuteo), arrano txikia (Hieraaetus pennatus) eta mirotz zuria (Circus cyaneus) dira.

Gaueko harrapariak, inguruko ekosistemetatik itsasadarren hezeguneetara noi-zean behin hurbiltzen diren bisitariak dira. Ikus ohi diren espezieak apo-hontza(Otus scops), hontza zuria (Tyto alba), urubia (Strix aluco) eta neurri txikiagoan,mozoloa (Athene noctua) lirateke. Zingira-hontza (Asio flammeus) ur-inguruneenhurbileko soro irekiak gustukoak dituen hegaztia da.

Erralidoak eta martin arrantzalea

Erralidoak ingurune zingiratsuetan bizi diren hegaztiak dira. Uroilandak etauroiloak lezkadien oihanartean bizitzeko primeran moldatuta daude. Espezielotsati eta muzinak dira eta sarritan beraien presentzia behaketa zuzenengatikbaino errazago antzematen da soinuarengatik. Hau dela eta, gutxi ikertu izan dira.Uroilanda handia (Rallus aquaticus) sedentarioa eta habiagilea da Euskal Herrikokostaldean. Uroilanda pikarta (Porzana porzana) habiagilea ote den ez dago argieta uroilanda txikia (Porzana pusilla) eta uroilanda hankaberdea (Porzana parva)migrazio-garaietan noizbehinka entzun ahal izaten dira lezkadiak mantendudituzten itsasadarretan. Uroilo arrunta (Gallinula chloropus) ohiko habiagilea daeta lezkadi-azalera txikienetan ere, ikus daiteke. Kopetazuri arruntak (Fulica atra),ordea, ur irekiak nahiago ditu eta horregatik errazagoa da behatzeko.

Ur kontinentaletara loturiko hegaztia bada ere, martin arrantzalea (Alcedoathiis) dugu itsasadarretan sarritan ikusten den beste hegazti-espezie urtar bat da.

28

Martin arrantzalea (Alcedo athiis).