ESTUDO 2016 ESTUDO -...

HOMENAXE

DO

CONSELLO

DA CULTURA GALEGA

MMXVI

ADVENTO

MANUEL MARÍA

ESTUDO 2016_ESTUDO.qxd 29/03/16 09:16 Página 2

ADVENTO

MANUEL MARÍA


ISBN

978-84-92923-68-7

DEPÓSITO LEGAL

C 362-2016


LIMIAR

POR

RAMÓN VILLARES

Presidente do

Consello da Cultura Galega


Advento dun poeta

A figura á que en 2016 se lle dedica oDía das Letras Galegas é ManuelMaría, un poeta nacido en Outeiro deRei en 1929 que finou na cidade d’ACoruña en 2004 Aínda que exerceu

como profesor e procurador dos tribunais nacidade de Monforte de Lemos, na que moroudurante uns corenta anos, a súa verdadeira ocu-pación foi a de escritor en diversos rexistrosPero, en realidade, Manuel María naceu emorreu como poeta e así foi recoñecido polosseus coetáneos e por moita xente que recitou ecantou os seus poemas Esta vocación poéticaé patente desde a súa mocidade Nas palabraslimiares ao seu primeiro libro, Muiñeiro de bré-temas, imprentado en 1950 na memorable colec-ción pontevedresa Benito Soto, o seu amigoAngel Johán asevera que «Manuel María é unpoeta induvidábel en si mesmo e é poeta polosseus versos sinceiros, mesmo discordados»Desde aquel primeiro poemario, escrito cando

7


tiña dezanove anos e apenas rematara os estu-dos secundarios, a súa obra foi inzando até che-gar a publicar máis de corenta libros e milleiroe medio de poemas Dos moitos poetas que tenhabido na Galicia da segunda metade do séculopasado —probablemente a sazón máis poéticada historia literaria galega—, Manuel María foi omáis prolífico e, en diversas fases da súa biogra-fía, tamén un dos máis populares Con algo defachenda confésalles a Díaz-Pardo e Seoane(carta do 5.8.1963) que «algunhas xentes daTerra Chá saben de memoria versos da primeiraedición do meu libro» Por iso, ser poeta foipara el un sinal de identidade que o marcoudesde a adolescencia Alén de poeta, Manuel María tiña de seu unharaíz popular e unha empatía coas xentes do paísque soubo trasladar á súa obra literaria e,tamén, aos moitos textos xornalísticos que deno-minou, cunha vaga inspiración garrettiana,baixo o rubro de «andando a Terra» E, por ribade todo, Manuel María foi un gran conversadore, por veces, tamén atento escoitador O seureino cultural eran as palabras, dapresas na súatribo natal e melloradas nas súas estadías en

8


Lugo e Monforte, e grazas a tantas horas de viaxepolo país enteiro Nunca se cansaba de parolar,contar sucedidos, indagar nas parentelas dos seuscontertulios e, mesmo, latricar disto e daquiloUnha retranca ben administrada mantiña sempremoi viva a súa conversa Coñecía ben tanto ahistoria literaria galega, coetánea e histórica,como a «intrahistoria» de figuras e figurantesNa proverbial rexouba que se practica na repú-blica das Letras, na que o recoñecemento dospares (o que se chama «prestixio» ou «distin-ción», á moda bourdeana) é unha obsesión malcamuflada, o comportamento de Manuel Maríatendía a ser comprensivo e integrador, aíndaque sen renunciar nunca a trazar da mellormaneira a súa propia figura de poeta A súaelegancia era natural, como propia dunha tradi-ción familiar de labregos cultos e abastados, edunha educación sentimental lograda en boamedida nas tertulias literarias e nas conversasde rúa e de café das que tanto gostaba Poeta e conversador, foi tamén persoa con explí-cito compromiso ético e político A súa profun-da formación relixiosa, na que a influencia do seutío crego foi esencial, creou nel unha vocación de

9


apostolado laico, de denuncia social e de expre-sión emotiva, case panteísta, da unión das xentescoa paisaxe e coa terra Este compromiso tivoexpresión literaria coa incorporación do chamado«realismo social» á súa obra literaria, nomeada-mente a partir dos anos sesenta O compromisopolítico levouno a unha militancia no novonacionalismo, ao que contribuíu non só coa súaobra literaria, senón a través de iniciativas edi-toriais como o selo Xistral, a apertura dunhalibraría do mesmo nome e, desde logo, exercen-do un forte maxisterio literario e cultural sobreas novas xeracións Na súa cidade adoptivadesempeñou tamén, de forma temporeira, fun-cións políticas como concelleiro nacionalista noconsistorio de Monforte de Lemos nas primeiraseleccións democráticas e, de forma permanente,fixo da súa casa e da libraría un lugar de encon-tro para amigos e correlixionarios Mais cómpre retornar á súa condición de poetae aos primeiros tempos de autor para encadraracaidamente a escolla deste texto, correspon-dente ás estaxes máis aurorais do autor Estelibro foi escollido por dúas razóns A primeira,pola súa relevancia no conxunto da obra de

10


Manuel María, que logo é ben explicada poloautor do texto introdutorio O propio titulo é unbo indicador do seu contido, pois Advento étermo propio do ano litúrxico cristián que, natradición máis consolidada, designa un tempoconcreto: as catro semanas que anteceden aodía grande, que é o Nadal ou nacemento do nenoXesús É un tempo de preparación, pero taménten un significado claramente xenealóxico deser o «principio do mundo» Non é por acasoque este libro de Manuel María teña no seu fron-tispicio un verso da Xénese, de modo que, sen sero primeiro libro do autor, este considera queAdvento ten algo de primeira pedra dunha obraA segunda razón, da que tratarei de ofrecer aquíalgunha información suplementaria, ten que verco lugar de edición e co recoñecemento acada-do en Bos Aires por este Advento, un poemarioque, en parte, cancela un período de crise exis-tencial e relixiosa do autor para abrir, con TerraChá, vieiros poéticos diferentes Máis alá dovalor deste libro, esta reedición permite renovaro constante compromiso do Consello da CulturaGalega coa cultura galega feita no exterior,neste caso pola excepcional figura de Luís

11


Seoane, como un quiñón esencial da culturagalega contemporánea O Advento de ManuelMaría forma parte deste diálogo global O libro Advento foi imprentado en Bos Aires noano 1954 polo selo editorial Ediciones Galicia,dependente do poderoso Centro Gallego O poe-mario fora escrito uns anos antes e premiado en1952 co Premio Castelao de Poesía, no marcodos concursos literarios que, desde finais doscorenta, promoveu aquela entidade societaria,facilitando que boa parte dos poetas e ensaístasgalegos tivesen oportunidades de recoñecemen-to e de difusión ás que non podían aspirar naGalicia europea Manuel María foi un dos pri-meiros en ter presenza naqueles concursos, oque lle garantiu que varios dos seus libros, ade-mais de Advento, fosen editados en Bos AiresA última das grandes iniciativas que a colectivi-dade galega promoveu, grazas ao mecenasManuel Puente, en favor da cultura galega foronos Xogos Froraes do Idioma Galego celebradosen 1968, nos que Manuel María sería un dos pre-miados con accésits en dúas modalidades Nas institucións da colectividade galega de BosAires tiñan unha información moi precisa da

12


13

situación da cultura galega e dos seus vellos enovos autores O grupo de exiliados que alí seasentaron, formados todos eles no ronsel doSeminario de Estudos Galegos e na eclosión cul-tural da Galicia dos tempos da II República,mantiña vivo o lume da cultura galega a travésde revistas literarias, selos editoriais, exposi-cións e, desde a primeira das Xornadas Patrió -ticas organizadas polo Centro Gallego en 1947coa presenza de Otero Pedrayo, tamén cun laborde promoción e de mecenado de escritores,ensaístas e artistas que moraban en GaliciaUnha figura esencial nesta alianza entre as dúasbeiras do Atlántico foi tecida por Luís Seoane, quereemprendeu as súas relacións de colaboracióncos seus amigos do interior, primeiro a través deF. Fernández del Riego e, máis tarde, de D. GarcíaSabell, R. Piñeiro, R. Carballo Calero, AquilinoIglesia Alvariño ou Carlos Maside E detrásdesta relación ían chegando noticias sobre osautores máis novos, aqueles que aínda non tive-ran parte activa na República e na Guerra CivilO nome de Manuel María incorpórase moi cedoa estas redes transatlánticas e o libro Advento éun dos seus resultados


14

Na correspondencia de Luís Seoane con F. delRiego pode seguirse este intercambio de noticiase de publicacións que periodicamente se remesa-ban entre Galicia e Arxentina No mes novem-bro de 1950 pregúntalle o pintor: «¿quien esManuel María?», a propósito dun pacote de librosque lle anunciara, entre os que debía ir Muiñeirode brétemas, canda obras de Pimentel, AugustoCasas e Carballo Calero A curiosidade de Seoa -ne, movida por «un comentario tuyo en La No -che», é satisfeita polo correspondente viguéscun parágrafo ben preciso: «Manuel María es unpoeta lucense de 19 años. Acaba de terminar elbachillerato. Creo que, a pesar de su juventud,lleva dentro de sí un interesante mensaje poé-tico [...]. Tiene algún libro inédito, bastantesuperior a Muiñeiro de brétemas, que es algoindeciso y revuelto» (carta do 6.12.1950), infor-mación que aínda remacha nunha misiva poste-rior (24.12.1950), na que lle advirte a Seoaneque o libro a que se refire «no es el que comen-té yo en La Noche, sino otro suyo, todavía inédi-to, muy superior y más definido que el editado»,que parece ser Morrendo a cada intre, rematadode escribir no outono de 1950 pero que non sai-


15

ría a lume até 1952 A obra de Manuel Maríaera, pois, xa ben coñecida tanto no grupo gale-guista do interior —daquela, coa editorialGalaxia xa fundada—, como no exilio, de modoque estaba acreditado como poeta O propioSeoane, meses máis tarde, confésalle a DelRiego que da colección Benito Soto só salva asobras de Álvarez Blázquez e Manuel María, «queson buenos poetas» Á altura, pois, de 1950Manuel María estaba incorporado aos círculosliterarios e culturais das dúas Galicias, de modoque o premio ao poemario Advento pode enten-derse como un claro resultado deste diálogoentre as dúas beiras do Atlántico Certamente,o noso poeta tivo excelentes valedores paraeste ingreso na república das Letras galegas:Fer nán dez del Riego, os irmáns ÁlvarezBlázquez e Carlos Maside, alén dos seus ami-gos e contertulios lugueses (Pimentel, Fole,Piñeiro, Bonet Correa...), desde a parte galega;e un incan sable Luís Seoane, desde a beiraarxentina, con quen Manuel María manteríacorrespondencia de modo intermitente peronunca truncada, desde a súa primeira epístola


16

coñecida do ano 1953 até os anos setenta, poucoantes da morte do pintor A edición de Advento demorouse, non obstante,case dous anos, o que era moi común nos proce-sos editoriais daquela época. Porén, a conexiónde Manuel María cos medios do exilio e, nomea-damente, con Luís Seoane xa estaba tecidaNunha carta escrita desde Lugo (3.3.1953) polopoeta da Terra Chá ao tamén poeta e pintorSeoane, aquel confirma a recepción do poema-rio Fardel de eisiliado, que xa coñecía por lloemprestar Carlos Maside Ademais de se esten-der nunha glosa laudatoria do libro de Seoane,que define como «a continuación, o complemen-to da obra de Rosalía» en materia migratoria,aproveita para dicirlle que xa sabe por medio deXosé R. Vázquez («Vázquez de Calo») que «meimprentarán o Advento» na Arxentina e parapedirlle uns «debuxos-ilustraciós» A decisióndo Centro Gallego sobre a edición do poemario éanunciada por Seoane a Del Riego a primeirosdo ano 1954 (carta do 11.1.54): «ayer [a Comisiónde Cultura do C.G.] aprobó definitivamente» apublicación de Galicia no espello, do propio DelRiego, e do «libro de poemas de Manuel María


17

que tuvo premio hace dos años» Con pé deimprenta de xullo de 1954, coidado polo propioSeoane e adornado na capa cunha guapa ilustra-ción do pintor, saíu este terceiro libro do poetachairego, que foi moi recibido pola crítica gale-ga en Bos Aires De feito, recoñece ManuelMaría que «de canto se escribiu sobre o meulibro», o artigo de Bernaldo Souto —un poetaemigrado— «foi o que máis me gustou» (carta aSeoane, 11.08.1958) Conclúo cun recoñecemento persoal e coa grati-tude debida ás persoas que fixeron posible estareedición facsimilar como unha merecida home -naxe no Día das Letras Galegas Alédame terocasión de poñer este limiar á obra dun autorcon quen tiven unha relación amigable duranteos últimos anos da súa vida Axudaron a tece-la os ecos familiares que me falaron na miñainfancia daquel poeta que, sendo soldado enCompostela a principios dos cincuenta, preferíaa pluma ao mosquetón e aceptaba retranqueiroformar parte do «pelotón dos torpes» no campode instrución do cuartel do Hórreo Pero taménaxudaron os encontros mantidos en Monforte ouas frecuentes viaxes do poeta ás terras vilalbesas,


18

onde tiña amigos e seguidores A vila dosAndrade foi xustamente o lugar escollido por elpara ingresar na Real Academia Galega, nunsábado algo neboento do mes de febreiro de2003 Mal podiamos saber que finaría ao poucotempo, pero fica a súa obra, que este ano seráben lembrada Agora, unha flor desa extensaobra sae de novo a lume cun estudo do seu edi-tor e confrade poético, Miguel Anxo Fernán Vello,a quen lle agradezo que tivese vagar para pres-tar esta colaboración nunha sazón ocupada porintensos empeños políticos E, de remate peronon menos importante, tamén quero agradecer adispoñibilidade que a Fundación Manuel María,presidida pola súa viúva, Saleta Goi, nos ofertouen todo momento para facer a escolla do textoque queriamos editar e a liberdade para faceloao noso xeito


19

DÚAS CARTAS DE MANUEL MARÍA A LUÍS SEOANE


20


21


ESTUDO


O ADVENTO DE MANUEL MARÍA

POR

MIGUEL ANXO FERNÁN VELLO


Escrito no outono do ano 1951 e saído do prelo o 6 dexullo de 1954 —estando ao coidado de L. S. (Luís Seoane)e publicado por Ediciones Galicia, do Centro Galego deBos Aires, con excelente ilustración de portada do propioSeoane—, existe unha ampla coincidencia en sinalar olibro de poemas Advento de Manuel María (1929-2004)como unha das obras máis importantes da primeira etapado noso poeta, e aínda de todo o conxunto da súa obrapoética. Galardoado co Premio Castelao de Poesía 1952,do Centro Galego de Bos Aires, Advento inclúe unha citapreliminar do libro da Xénese —«No comenzo Deus criouo Ceio i-a Terra»—, e unha certa e inmediata tonalidade«relixiosa», presente en varios dos poemas que compoñeno libro, levaríanos a entender, seguindo a Octavio Paz, querelixión e poesía tenden á comuñón, porque «as dúas par-ten da soidade e teiman, mediante o alimento sagrado, enromperen a soidade e devolver ao home a súa inocencia».

Cando o poeta afirma nun dos poemas que «Todo erapresencia d-El Señor/ no noso corazón, despois de nósmesmos» ou cando a voz do poeta, «perdéndose na noite»,refire «Eu quéroche ofrendar, ou Deus, a miña almiña/feita aroma de rosa en primaveira, ou luz de estrela», oautor está a producir no seu discurso poético unha sortede resonancias que se establecen entre a poesía e a reli-xión, produto, sen dúbida, da súa propia historicidadecomo ser humano. Mais hai que ter en conta tamén que apalabra do poeta e a palabra bíblica —a expresión é dofilósofo Delfor Mandrioni— teñen un rol existencial antesque lingüístico, e que as dúas palabras abren unha visiónpolidimensional, porque as dúas permiten establecernovos mundos e novos horizontes, e as dúas ábrense á ver-

27


28

dade: «Na medida en que nomea o ser do nomeado paten-tízase, saíndo do seu ocultamento e entregando o seumellor ser. As cousas teñen rostro e estas palabras des-ocúltano e déixano irradiar».

O certo é que —e sirva isto para entendermos mellor aspalabras anteriores— Manuel María viviu —e Advento étamén proba diso— unha fonda influencia —«sobriño decrego en activo»— do seu tío José Fernández Núñez, párro-co de San Froilán e profesor de Filosofía no Instituto deLugo, a quen a familia, en palabras do propio poeta, «seguíao seu ditado/ coma se fora oráculo sagrado/ e imperiosomandato apouvigante». E así é que, como ben lembra PilarPallarés, «o tío foi tamén importantísimo á hora de desen-volver o gosto de Manuel María pola literatura relixiosa»,sendo o noso poeta «grande lector de teoloxía, de San Juande la Cruz e da Biblia —os “Salmos”, esenciais para enten-der o Libro de Pregos, o “Cantar dos Cantares”, o “Libro dosProverbios”, Isaías e Xeremías... E engadamos tamén, con-tinúa a poeta cullerdense, as lecturas de Rosalía e Rilke, ospoetas do norte de Lugo —Crecente, Noriega Varela,Aquilino—, Díaz Castro e Jammes, sempre Jammes». E refírese aquí a poeta ao francés Francis Jammes, dono—como escribiría o chileno Jorge Teillier— dun estilodirecto que non pretende ser «estilo»; facendo uso, iso si,dun vocabulario simple, de observacións poéticas dasrealidades máis cotiás e dun certo sentimentalismo amo-roso. Cando o propio Manuel María alude a FrancisJammes —no limiar que escribe para o libro Catorce ora-cións, traducido ao galego do francés por Xulia RodríguezGuntiñas no ano 1994—, non dubida en falar dunha obra


caracterizada por unha «sinxeleza transparente, polo seufranciscanismo, polo amor á natureza, por un telurismopanteísta, pola aceptación do cotidiano e pola expresión dossentimentos dun xeito auténtico, directo e claro». E, candono mesmo limiar toca o tema relixioso en FrancisJammes, afirma Manuel María con toda claridade queresulta no poeta francés «moi difícil distinguir o que écristianismo do que é paganismo ou panteísmo». E estaspalabras, coidamos, son reveladoras. Por que ¿acaso opanteísmo non é unha identificación do mundo con deusou de deus co mundo, no sentido monista que lle dá a istoun filósofo como Spinoza? ¿E non podería ser esta lecturade Jammes realizada por Manuel María, e á luz deAdvento e da súa poesía «relixiosa», un xeito de «autopoé-tica»? Seguramente Borges falaría aquí dunha «filosofíapanteísta inmanente».

O propio Manuel María, nunha entrevista concedida aVicente Prado pouco tempo despois da publicación deAdvento, chega a recoñecer que a súa obra «es un libro denostalgia, hecho palabras». E engade que o libro tamén é«un anhelo de Dios, un ir a Dios por el paisaje», aínda queacaba recoñecendo que «yo quise que Advento fuese unlibro sencillamente humano, escrito por un hombre paraotro hombre. En él no hay luminosidad ni una inspiraciónangélica o sobrenatural». Sen dúbida, o eu poético doautor —«una larga espera en un corazón que tiembla apa-sionado en Dios y en sus cosas»—, aínda a vibrar estenunha atmosfera relixiosa, cultívase nunha orde de reli-xiosidade ou espiritualidade de carácter neo-simbolista,sendo así que ese «Deus» que invoca o poeta non deixa deser unha vía utilizada para se comprender a si propio, por-

29


30

que, en definitiva, o poeta procura comprender a nature-za tratando de entenderse a si mesmo. Ou, dito doutroxeito, con palabras da ensaísta Rosana Rodrigues da Silva,por medio dunha certa actitude contemplativa (relixiosa)desvélase a natureza, a esencia e a materia poética, ese «ira Dios por el paisaje» que o propio poeta recoñece, á pro-cura «da comprensión dos misterios que aflixen substan-cialmente o mundo [...]: o eu lírico sente a natureza e sén-tese na natureza».

Outra aproximación interesante, e intelixente, aAdvento realízaa Vicente Risco nun artigo publicado unano despois da publicación da obra. O ourensán encontrano libro de Manuel María unha sorte de «transformación»nos temas aludidos que os «espiritualiza», e despois deestablecer unha posíbel influencia («certos matices») deTeixeira de Pascoaes tamén se refire á pintura de AntonioSaura, porque entende Risco que Manuel María na obraen cuestión fai que a paisaxe se esfarele «en una músicade irisaciones mentales, y se anhela un poema ausente depalabras». Sen dúbida, o mestre e erudito ourensán soubover en Advento certas tonalidades de carácter onírico esurrealista, e certa tensión de conflitos existenciais ofreci-da con obsesiva expresividade.

Mais o Advento de Manuel María (o máis logrado doseu autor, para Ánxel Fole), aínda debedor do «imperativorelixioso» e do Francis Jammes que fora admirado polopropio Proust, é un libro de poemas que marca en simesmo, na súa propia calidade estilística, un fito na poe-sía galega contemporánea. Escrito cando o poeta contabavinte e dous anos, Advento sitúase tamén na liña dunha«poesía da angustia e preocupación existencial» (Manuel


Forcadela), caracterizada pola «fondura existencial, o con-flito do individuo consigo mesmo e coa vida, e a tensiónentre o individual e o colectivo», sendo ademais —engadeo poeta e estudoso vigués— unha «poesía de desarraigo eestrañamento á que non é allea a preocupación relixiosa»ou «movementos do pensamento contemporáneo, como oexistencialismo e a literatura do absurdo». E así é que,deste xeito, póndomos en primeiro plano a vertente exis-tencialista, Advento formaría parte da produción da deno-minada «Escola da Tebra», unha tendencia poética que, enpalabras de Miguel Mato Fondo, «clama contra a inxusti-za de tanta dor, de tanto horror revirado contra a humani-dade, nun dramático discurso contra a mesma inxustizada existencia». En relación con isto, xa o poeta BernaldoSouto tiña apuntado (A Nosa Terra, 1955) que en Adventose transparentaba unha imaxe tráxica do tempo históri-co vivido polo autor, engadindo que «a esa anguria dodestino terríbel da humanidade» concorría «unha inmen-sa dor galega: a dor da conciencia da nosa personalida-de». E aínda acrecenta: «A precoz anguria de ManuelMaría non somentes é, en parte, causada polo refreixo dadesintegración deste mundo noso, senón que o mesmopoeta se encárrega de darnos delo a súa radiografía, escei-cionalmente patética».

Advento, como obra adscrita ao «existencialismo», xano primeiro dos seus poemas, «Presenza», ofrécenos, refe-ríndose ás «cousas» da vida e do vivir, os seguintes versos:

E cando sinten a desesperación do seu naufraxo derradeiro

as suas voces apenas din nada,

31


e aí obsérvase o elemento existencial como «signo e resul-tado da desorientación dolorosa en que se debate o home»(Carlos Astrada). Mais talvez sexa Basilio Losada quenmellor defina os factores desa poesía existencialista queestán presentes nos primeiros libros de Manuel María,entre eles Advento, e que o profesor de Láncara encadracomo unha «poesía da angustia que xurde apoiada naeclosión do eu existencial, cunha estética do desespero ea voz crebada nunha gramática de escuridades expresi-vas». O mesmo Basilio Losada, afinando aínda máis sobreAdvento, definirá o libro como «oscuro de expresión, ásveces verbalista, complexo e singular», o libro dun poeta«que loita por atopar unha roita propia, que afonda naconciencia da soidade con ecos librescos no expresivo,pero cunha evidente e aristada sinceridade».

O certo é que Advento participa, si, dunha poesía decarácter existencialista,

...o longo do camiño sin sentido que é a vida,

mais tamén incorpora elementos propios do surrealismo,e mesmo diriamos do primeiro surrealismo, aquel no queBreton acreditaba como unha «futura harmonización» dedous estados, aparentemente tan contraditorios, que son«o soño e a realidade, nunha especie de realidade absolu-ta, nunha sobrerrealidade ou surrealidade». Como candodi o poeta:

Ti, home de bombillas rabiosamente verdes,

vas ca tua latitú incongruente

pol-as ruas tortas de esquencidos encaixes

32


e non sei se tes unha fría santidá de teatro

ou brasfemias de xofre coma lóstregos quentes.

Cando Darío Xohán Cabana se refire a Advento nondubida en afirmar que, aínda sendo un libro dun poetamoi novo, causa fascinación «pola absoluta perfección doverso libre, no que as palabras van caendo coma se o idio-ma as destinase desde o abrente dos tempos a estar xun-tas, e non obstante nunca se xuntasen». E aínda engade opoeta de Roás: «Teño para min que Advento é irmán de Decatro a catro, de Nimbos ou da Profecía do mar: querodicir, é un deses libros que se impoñen na súa totalidadecomo obxectos poéticos perfectos». Por outra banda, XoséLuís Méndez Ferrín chega a recoñecer que «avantado nocabalo aluarado da chamada ‘imaxe visionaria’, extrema-do no xesto en liña rachapedras, Advento chegounos deBos Aires [...], dictou unha sensibilidade e abriu unhacreba nos sucederes das retóricas, creba na que variosdecidimos afondar».

Pilar Pallarés, lectora especialmente atenta de Advento,atopa na obra de Manuel María unha forma de «agonía nosentido unamuniano, un combate constante entre luz esombra», e, participando da natureza existencialista dolibro, fai fincapé no carácter sartreano do mesmo —o «être--en-soi»—: o deslumbramento do poeta perante a plenitu-de de ser das cousas e o enigma que as fai inaprehensíbeispara o ser humano, sumido na conciencia de perda, nocaos, na continxencia. Miguel Mato Fondo, xa citado ante-riormente, conclúe que, en concordancia coa «visión pesi-mista e negativa do mundo que paira sobre a poesía dese

33


tempo» —aínda non transcorreu unha década do final daII Guerra Mundial e do terror nazi—, estamos tamén dian-te da visión do «home disgregado», dun ser do que «opoeta espera que lle conte a ‘historia desas tardes inter-minábeis sen historia’ e que se sinte ‘naufragar no pulsodas noites’, remitíndonos todo isto, en certa maneira, áprosa da Nova Narrativa, polo tratamento das personaxes,dos seus relatos, xentes sen rostro nen nome os máisdeles, vítimas dun clima de náusea e violencia».

Advento, en suma, é un libro capital, fulcral, na obrapoética de Manuel María. Darío Xohán Cabana chega apercibir nalgúns dos seus poemas un leve «recendo deLuís Pimentel», e recoñece que estamos diante «dun edifi-cio poético perfecto, cheo de ira e de melancolía, de angu-ria e de tenrura, de tristeza e de tímida esperanza». E seeu tivese que sintetizar en poucas palabras o que significaAdvento, diría que é un libro de poemas ao que lle acaencon suma congruencia estes versos en forma de designiodo gran Vicente Huidobro: «Quiero la eternidad,/ comouna paloma entre las manos».

Sen dúbida, Manuel María —e isto mostrarase de xeitomáis explícito na súa obra posterior— pensaba comoAlejandra Pizarnik cando en carta dirixida ao poeta arxen-tino Rubén Vela recoñecía que comezaba a ter concienciada súa poesía: «La quisiera lo más sencilla posible, desnu-da, esencial, inocente». E como se for no caso da poetaarxentina, en consonancia co seu obxectivo poético, onoso poeta fai no poema que abre Advento, nos seus catroprimeiros versos, toda unha declaración de intencións:

34


Quero darlle á miña voz perdida

un sinxelo tremor de folla

pra decir simpremente, sin xeada retórica de literatura,

a emoción que garda na sua i-alma cada cousa.

Mais Manuel María é tamén en Advento un médiumposuído polas voces (Marina Tsvietaieva) e, como diríaMarco Ercolani, en canto médium, o poeta «debe escoitaraquelas voces que pulsan na súa mente, do rumor dascousas ao ritmo do pensamento, ao latexo do corazón,consciente de que a súa tarefa —imposíbel mais real, eter-na e inactual, mais sempre contemporánea— é transcribiraquelas voces, traducir aquel “desvariado rumor” enforma». Porque o poeta, e Advento é unha boa demostra-ción a estes efectos, debe vivir a excitación entre o son e osentido como a conmoción necesaria da palabra (PaulValéry). E se o valor estético da poesía, segundo RomanJackobson, debe incluír pertinencia lexical, adecuaciónmetafórica e contrastes métrico-semánticos, creando rela-cións de identidade entre simbolismo fónico e estruturasintáctica, Advento constitúe un perfecto paradigma depoesía contemporánea, na que se crean «sons inauditos»(Paul Celan) e na que —voltamos a Ercolani— o poeta nonse contenta con construír un texto acabado ou decoroso,ou mesmo belo, senón que, no microcosmos das súaspalabras, trata de que estas «se enxerten, ou se somerxan,na percepción dun mundo pensado, recreado, mesmo através das mesmas frases, o zume das sílabas, a linfa dasintaxe».

35


Vexamos, por exemplo, os seguintes versos, pertencen-tes ao poema «Chama»:

Latexará sempre a chama nas meixelas da luz?

Será un anceio inconcreto e borroso de paxaros

eso que vai deixando un longo ronsel na vida

coma un vieiro de liñas, feito amor?

Ou atendamos a estoutros, que forman parte do poematitulado «A luz morta»:

Algo anda a fuxir dos bicos do orballo

pra voltarse aza misteriosa e intanxíbel.

En Advento, libro que sinala e confirma a voz dun granpoeta, atopamos un tensión continua entre unha realida-de ética e unha realización estética, porque o seu autor «lena escoita existencial —a súa propia vida e a vida domundo— a escrita esencial que o transcende», e «a vidae a obra compoñen a unidade poética dunha experienciaespiritual e unha expresión sensorial» (Iancilevich).Velaquí, en poucas e atinadas palabras, a «poética» pro-funda dun libro que, para Manuel Veiga, lector autorizado,estaría adscrito —coincide felizmente con Pilar Pallarés—a un sentido sartreano da existencia e sería «anticipo caseda crítica de Marcuse ao home unidimensional, unhavisión que estalará en todas as partes, tamén en Galiza,unha década despois».

Advento, en definitiva, é un dos libros maiores da poe-sía galega do século XX. Nel obsérvanse mesmo, borrososxa, algúns trazos modernistas («tristura elegante que brila

36


coma prata», ou «c-unha fina emoción de nácar vulnerá-bel»); elementos impresionistas e simbolistas («esa chamade luces feita canto longo/ irásenos esmaiando n’unhanéboa de roxos», ou «será unha rua nova/ de mecheirosacesos/ coma cánceres vivos»); e, ademais de metáforassensoriais de gran beleza e do uso de imaxes de tendenciairracionalista, tamén se advirten certas formas «fusionis-tas» (Pedro Salinas) que fan uso dunha certa tensiónsinestésica («de lonxanías brancas ou salaios», ou «os seuschíos,/ lentos feitos medo»).

Eu teño afirmado que a obra poética de Manuel Maríaé unha proba material do enraizamento do noso poeta naarte da poiesis entendida como vehículo inmediato e nece-sario de comunicación: paixón vibrante pola palabra acti-va do poema nacido para ser fonte de beleza, berro exis-tencial, reivindicación da dignidade e da identidade (nosentido ético e político), tremor da natureza e espello totalda condición e da experiencia humana. O poeta fai real aolongo da súa obra aquilo que expresaba José ÁngelValente: que a poesía, antes que calquera outra cousa, éun medio de coñecemento da realidade. E, en certamaneira, tamén se cumpre na obra poética de ManuelMaría o que nos advertía Jorge Teillier, xa citado ante-riormente, no sentido de que o poeta é o gardián do mitoe da imaxe até que cheguen tempos mellores. E Advento,entre o medio cento de libros de poemas do autor, lido erelido na actualidade, sesenta e dous anos despois, é unhaobra poética —e utilizo aquí unha frase privada do propioManuel María— que nos segue a queimar nas mans comounha brasa. No último poema do libro o poeta recoñecenun verso: «Non sei de onde vén a luz», e, versos despois,

37


pregúntase: «O meu continuo morrer non será vida?».Mais antes, no poema titulado «Anceio» —toda poesía édesexo—, manifesta que «Eu quixera escribir un poemasinxelo, puro e branco// Un poema ideal, ausente de ritmoe de palabras». Linguaxe anterior a toda linguaxe(Merleau-Ponty) ou o branco que está no fondo do quenon ten fondo (Blanchot). Cero aberto sobre a nada (SylviaPlath). E eu dígolle hoxe, e aquí, a Manuel María, co seuAdvento aberto en páxinas luminosas e poemas estreme-cidos, tantos anos despois, que tomarei un «viño nocturno»(verso sufí) na súa memoria, sempre, meu pai maior,amigo da alma que sempre estás.

38


FACSÍMILE

FACSIMILE 2016_ESTUDO.qxd 29/03/16 09:17 Página 39

SUMARIO

5LIMIAR

POR RAMÓN VILLARES

23ESTUDO

O ADVENTO DE MANUEL MARÍA

POR MIGUEL ANXO FERNÁN VELLO

39FACSÍMILE

ADVENTO


ESTE LIBRO SAÍU DO PRELO NO ANO 2016,

DEDICADO A MANUEL MARÍA


ESTUDO 2016 ESTUDO -...

Documents

Transcript of ESTUDO 2016 ESTUDO -...