ISSN: 1138-9664

2000 3 59-66

ESPACIOS PARA A PALABRA NO SOLPORDO MILENIO. CRÓNICA DE LETRAS DE CAL

MARÍA XESÚSNOGUEIRA

Seráque os remposnos lan preferir

calqueraconsaquesexa movida

ásfroliñas dos roxos!

Manuel Outerifxo

Odiscurso crítico xurdido ao longo dosúltimos anos foi consolidandounhasdeterminadaspautasde análisepara ocorpus que, dunha maneira máis ou

menos consensuada,vimos denominandopoesíadosnoventaí. Nesreexercicioarendeuse,as máisdasveces,a todosos elementosque integrano sistemaliterario, desdea creaciónataa recepción,pasandopor aquelesfactores implicados na comercializa-ción e distribucióndaobra”.

A mirido tensefaJadodunhaeclosiónde voces,descoñecidasatao daquela,que foron configuran-do unha seriede propostas,moitasdelas novido-sas.Salientouseraména reacci6ndunhaboapartedospoetasdos noventacontrao paradigmaquesefora consolidandona décadaanterior3.

O marbetenon deixade resultarproblemático,an esrarennc1 implicadascuesriónsde índole zeracional.A críticaauto-souse conscientedo caráctercircunstancialdestasetiquetas.(fi.: «A estasalturasos termosacuñados,«poesíados ostenta,’ou «poesía dos noventa”, reñen unba innegable funciún deinformaciónsocioliseraria(idade,formación,gtupode poetasafins, amizade,lugaresquese frecuentan...>pero non son tanaxeiradosparaonha escixesereal» (González,1998: 653). Aolongo desretraballo empreganioso sintagmapoetasdos noven-ea mansentidozeral,parareferírmonosa aquelesescritoresquecoinezana publicar assúasobrasao longo da década.

2 Como ci lóxico, a bibliografía que sc ocupada poesíadesradécada(especialmentedasúasegundamerade)estácon-dicionadapola inotediareze o carácterprovisorio Merecen,con rodo, ser destacadosos traballosde Iris CocItón (1998,1999),helenaGonzález (1998) e Miro Villar (1998).

O titulo dun artigo de HelenaGonzálezpublicado noano 97 semellarevelador «A poesíadosnoventae a reaccióncontraa poesíadominante’ Vid Referenciasbibliográficas.

Ourro dos factoresque se ten identificadonoestudiodestesanosé adinamizacióndo panoramaliterario levadaa cabo por unhaseriede activida--des impulsadaspolos propios poetas,como sonaorganizaciónde recitais e a creaciónde proxectoseditoriaisalternativos(revistas,volumescolectivos,ediciónsde autor, etc.).

Os datosa respectodo volume de publicaciónsao longo desra década4revélanos un particularmercadoeditorial no que convivenfenómenosdeaparenciatandisparcomo a creaciónde colecciónsdepoesíaestablespor partedasgrandesempresas,ea edición alternativa ou a auroedición.E nestepanoramacomplexoonde remosque enmarcaracrónicade Letrasde Cal, un proxecro que ilustraen boa medidaalgunhasdas actitudesque estándetrásdapoesíadosnoventa.

DOS PRIELOS HERDADOS

Unhadas ideasque seveñenreiterandocon res-

pectoá poesíadosoitentaé a da súnaparenteflor-malidade5.Tal afirmaciónargumentonseen razónsde índole literaria (o madurecemenrotemáticoeformal do discurso)e extraliteraria(a nova situa-ción política, a proliferacióneditorial, as activida-des culturais paralelas).Nas lecturasque se tefienfeito destaetapada nosahistoria literaria salien--rouseo labordalgunhascolecciónsdepoesíacomoé o casode Leliadoura,de Sotelo Blanco —acasoa

Podemosconsultaras panorámicasque seveñenpubli-candonasrevistasDorna.ExpresiónpoéticagalegaeAnuario cíeestudios literarios geslegos. Para os últimos anos, vid. RoigReebou(eoord.),1996, 1997, 1998 e 1999).

Sobrea poesLadosnilentapódenseconsultaros traballosde Ilenrique Monreagudo(1985), RodríguezFer (1994),RodríguezGómez (1996) e María Xesús Nogueira (1997),entreOutrOS.

MARIAXESÚSNOGUEJEA ESPACIOSPARAA PALABRANO SOLPORDO MILENIO. (RÓNICI DE LEFRASÁ.

máisimportante—;Dombare,da Editorial Galaxia;Venrobranco,de Xerais; ou a Serie Liminar dePoesía,de Ediciós do Castro.

Con rodo, estavisión normalizadae relativa-mentehomoxéneada poesíadosoirenra,raménnoque se retire ao panorairla editorial, eclipsoualgunhas interesantesexperienciasde carácteralternativo que tiveron lugar nestesanos á marxedas grandescanlesde difusión. Entrecias cómprelembraras ediciónsdeautor (Perdendoo tempoquefiar tomo Xoán Sebastián Bach, de Paujino Vda--quez; O pabellón das hortensiasazuis. de AlfonsoPcxegueiro),as ediciónssingularesdesdeo puntode vistaparatextual(Tigres de ternura, de ClaudioRodríguezFer; Nausicaa, de Manuel Forcadela),productosexperimenraisÚ4nisia e autras sombras,dc Manuel Rivas e Xavier Seoane;Poesía experi-mental,de Xavier Seoanee RaúlReguera),etc.

Cómpre,por outro lado, teren conrao esmore-cementodetectadopola crítica nos últimos anosdadécada.Miro Villar describedo seguinrexeito asituación:

a finais da década anterior houbo uncerro impasseita producciónlírica do nosopaís,reducíronsede maneiranorábelospoe-rnarioseditados,deixarondepublicarvarios«poetasdos oirentas’ E...]. As editoras,comoa propiaSotelo Blanco nacolecciónque levao mesmonomeque o cerrame[Leliadoura],Galaxiaen «Dombares’ou Xerais en «Vento-brancos’, facían descendero número e oritmo dapublicacionatairen desaparecendonestesanos6(Villar, 1998: 223).

OS ANOS NOVENTA

As poiémicassobreun suposrorelevoxeracionalprotagonizadopolos xovesescritoresqueirrompí-an no panoramaliterario, enmascararonbaixometáforasdiversasalgunhasrensiónsquese esta-

Cfl.:”A colección“Leliadouras foi desdeo momentoda

sija creacióno espaciomáisestableparaa publicación;ah par-ricipan todasasvoces importantesdapromoción dosoiíenra1...]. e a sija desapariciónfoi lamentadapor rodos.‘Domba-re”, quecomezoucomo espacioambiciosono que se dabaacubillo a poemariosnovos 1..] foi polleo e poueo desaten-déndose,quedandoreducidana acrualidadesi publicacióndopremio Martin Codax’ (González,1998:653).

baoa producir,cornoa disputado centrodo sigte--ma literario ou a procurade novosespaciosedito-ríais. Nesreobxecrivo implicáronse en ntaior oumenor medidaunhaboapartedos escritoresquecomezana publicarnestadécada,atao puntodeseconverterestaacritudenurs dos trazosidenrifíca--doresdasnovas propostaspoéticas.

A necesidadede darsaídaaos nonosproductosnrín mercadoeditorial ahondo nutrido de obrasinéditas,deucomo resultadounhaseriede inicia-tívas, de major ou menorconrinuidade,quecon-figuraron un panoramaparticular.

No ano 1996, o poeta Rafa Villar expoñíaassúas ideas a respecto da situación editorial domomentoe propoflíaa seguintetipoloxía:

1. Edición panrasma2. Edición de autor3. Edición alternativa4. Edición ao uso (Villar, 1996)

O escritorreferíase,nun relaroriononexentodealusiónsá sria propiaexperiencia,á ediciónpantas-ma de obraspremiadasen determinadoscertamesliterarios que non chegan a ser distribuidos, ousonodun xeiro simbólico. Con respectoá edición

de autor, salicina as diticuirades coasque esta searopa á horada sria distribucióne venda.No queatínxe á edición alternativa,entendidacomo aque-la sen subvenciónse sen submísións,consideraque,cand.ose oprapor estavía

o libro rransfórmase.Normalmente,vólvesenun obxecto con enridadede seu máis aládas palabrasque o autor ceiboupolas súaspáxinas(ibide4

Finalmente-, o escritor identifica a escasadistrí--bucióne o nómerolimitado de exemplarescomo osatrancosfundamentaisdestaopción.

RafaVillar describecon acerroe ironía un hori-zonte no que,por veces,non é doadodelimitar asfronteiras. igual dificuirade supón ubicar nestaripoloxia casoscomo as axudasá edición, cerrosvolumes colectivos, libros subvencionadosporenudadespúblicase privadas,etc.

As lecturasmáisoptimistasdarealidadeculturaldo momento,quefaJan durabaefervescenciaedito-rial edunhasituaciónna que a poesíaé unproduc-to máis no mercado cultural (Villar, 1998), vensernarizadaspor outrasmenoseufóricas,corno a de

602000, 3: 59-66

HelenaGonzálezna súapanorámicada poesíadoano 1998:

Vivese unha cerra sensaciónde acougoperocheade lagoas,porqueo accesoá publi-cacióné máis complicadoagoraquea penasquedan carro colecciótisestablesque publi-quen poemariospor iniciativa propia, senoapoio publicitario elou económicodun pre-mio, e o numerodetítulos publicadosó anoé reducido(oscila entredoce, o que máis, edous, queé a media máis habitual), por isoos múltiplespremiosde poesíapatrocinadospor concellos pequenos,normalmentedecontía modesta, serven, alomenos paragarantir a publicación (González, 1999:267).

Cremos necesario profundar un pouco musnesrepanoramaque evidencia algunhasdas con--rradiccións do mundo editorial na década dosnoventano que á poesíase retire.

OS GRANDES ESPACIOS EDITORJAIS

Unha das empresasque maíor transcendenciarivo na publicaciónde poesíadesresanosfoi Espi-ral Maior. A editora, fundada no ano 1990 porMiguel Anxo Fernán-Vello7, puxo en marchacolecciónsPoesíae A lila Verde. Nelaspublicaronas suasobrasun importantenúmerode escritoresde distintas pomocións. No seu catálogofiguraunha nómina heteroxéneaque vai de ManuelMaría ou Xohana Torres ata Emma CouceiroouYolandaCastaño,pasandopor moiros dospoetasdosoitenta.

Ainda que cunha importanciamenor no quearsnxe a volume de publicacións,cómpreter enconra o labor que vén desenvolvendoEdiciónsPositivas.A empresapuxo en marchaa colecciónDi-versosdc Poesía,caracterizadapor unha cerramarxínalidadecon respectoásformas dominantes,

¡ (ifr “Curiosamente,un dos pasosmáis importantesparaa apariciónde novasvoces poéticasvén da man dun «poetados oitenta’. En 1991, Miguel Anxo FernánVello, sendribi-da tomandoman do negrordo panoramapoético,creao seloeditorial Edición, Espiral Maior [...](Villar, 1998: 223) 0esrudiosofai referenciaramón si creacióndo cerrameliterariodo mesmonome,dirixido a escritoresnovel,.

tanto no quese retire ás proposraspoéticaspubli-cadascomoao seudesefiopararexurale unhaapos--ta pola modernidade.Entreos títulos da colecciónfigura a poesíade Lois Pereiro, Antón Reixa, ogrupo Ronselrz,Manuel Outeiriño ou CarlosSan-riago, por citarmosalgún exemplo.Cómpre lem-brar o carácterinnovador, no que atinxe a críes-tíons formais, do poemario ExtremaEuropa, deClaudioRodríguezFer Trárasedun libro obxectoconcibidocomoun conxuntode rarxetas,trípticose opúsculosreunidosnun formatode caixa.

Ourro chanzo importante no madurecemenrodo mercadoeditorial no que se retire á poesíafoi acreación,no ano 1996, de Ablativo Absoluto porEdicións Xerais de Galicia. A colección,dirixidapoíoescritorFran Alonso, presentatamenun coí--dado corpuspararextual.No que se retire ao seucatálogo, resultaevidentea apostapor poemariosnovidosos,cunhaatenciónpreferenteaos autoresmáis novos: EsrevoCreus,Olga Novo, MaríadoCebreiro,ClaudioPato,etc.

Con estascolecciórasconvivenoutras,de menorimportanciase atendemosao volume de publica-cíons. Algunhas serven unicamentecomo vía depublicación de libros premiadosen determinadoscerrames:Dombare, de Galaxia (Premio MartínCoda4;EusebioLorenzo Baleirón, de Ediciós doCastro(cerramedo mesmonome);Esquío(PremioEsquíode Poesía);ou a colecciónda DeputacióndaCoruña(PremioMiguel GonzálezGarcés).

Ourras,a pesareditarentiraxes reducidas,con-tribrien a unhadifusión máisamplada poesía.E ocasode Ferros, de Edicións Xerais (non exclusivada expresiónpoética),Noirarenga,Bahia ou Toso-xoutos8.

A AUTOEDICIÓN

Este procedemenrosegue a ser unha vía depublicación para algún dos escritores, especial-menteparaaquelesque querendarsaídaeditorialá súa operaprima. Foi estaa opción escollidapor

Na sija panorámicado ano 98, á que máis arriba nosreferimos,HelenaGonzálezrcfiresesi existenciadunhasco/cc-cións cíe referencia,entreas que figuran Espiral Malor, Ablati-vn Absoluto, Di-versose LetrasdeCal, adverrindodaconso-lidación desraúltima como o espacio dos nor,eis (González,1999: 267).Na nosaanáliseincluimola oriurroaparrado,poíofeito de non dependerde ningunbaempresaeditora.

612000, 3: 59-66

MARl4 XESUSNOGUEIRA ESPACIOSPARAA PALABRANO SOLPORDO MILENIO. CRÓNICADELETRAS;.

autorescomo Rafa Villar (O devalo do mar~ ouFran Alonso (Persianas,pedramole outrosnervios).A pesardos atrancosderivadosdo rudimentariosistemade distribución, algunhadesrasobrastivounhacerrarepercusióncrítica. Así aconreceucospoemariosPornografla, de Lupe Gómez9e o librosen titulo de Celso FernándezSanmartínit Estaalternativafoi seguidaraménpor ourros escritoresqueiniciarana sria traxectoriana décadaanteriorCómpredestacar,polo coidadodaedición,o libroA experienciainglesa, de PaulinoVázquez.

Cremosnecesarioinsistir unhavezmáisnaesca--sezade recursoscon que se levan a caboa maiorparre destesproxecros.Esta característicacondi-ciona, as máisdas vecese demaneiraconsiderable,o resultado final. Adoira ser este condicionantedobre, tanto no que se retire á calidade do pro-ducro (maqueración,coidado do texto, ilustra-cíons,etc.) como na sria distribución. O segundodosaspectosten unha maior gravidade,pois con-dena a algtínhas obras a pasarenpractícamenredesapercibidasfóra de pequenoscírculos, senónque as volve tamén,andandoos anos, pezas debibliófilo de difícil acceso.

OS LIBROS COLECTIVOS

No balanceediroria] da décadaocupanun lugarimportanteos volumes colectivos, con indepen--denciada sria narureza.Algúns delesven a luz gra-cias á subvencióndunhadeterminadaentidadeouinstitución11. Outros, sen embargo, teñen uncarácteralternativo.

Nestecorpushereroxéneoidentificamosa rniridoun cerroespirito grupa1, baseadoen cuestiónslite-ranas,xeográficase ideolóxicas.Nasriaachegaá líri-cana fin do milenio, Miro Villar afirma que

se algo caracterizaá «poesíados noventa»é que seproduciunesteperiodoun boomdapoesíaen colectivo (Villar, 1998:225).

Algrins desresgrupos editaron a sria obra aolongo da década.Foronestes,entreoutros,o siten-

Cfi.: Vidal (1995); Lorenzo(1995)

Cfi.: Nogueira(1996); Qureiriño (1996); Seara(1995).Paraa importanciadassubvenc¡ónsfía publicaciónde

obrasdepoesía,vid. Roig Recbou(coord), 1996, 1997,1998e 1999.

cioríadoRonselrz(Unicornio de cenoriasquecabal--gas aossábados),Dolmen (Setepoetasourensán4,Hedral (Setepoetasda Coruña), o Batallón Litera-rio da Costada Morre (Nós),a Asociación Cultu--ral Santa Compaña (SeteNaos), a CorporaciónSemióticaGalega(C>sures-C’hina,>,Bilbao ((‘onier-cial. Poesía Galegaen M’adrie$Y etc.

A isro haberíaque engadirunha serie de voIn-mes círcunstancíais,como é o casode Vis a vis.Trinta e seis poemas e unha idea, do Grupo de

Apoio a Elías e Ramiro;Batallón Literario da Costada Morte. PoetasGalegosa Holguín, etc.

OUTROS PROXECTOSAIIERNATIVOS

Nesraviaxe poío mapaeditorial da décadadosnoventa, que en ningún momento pretendeuaexhaustividade,debemoslembrara existenciadou-tras iniciativas, marcadastodas elas poíocarácteralternativoou marxinal con respectoás publica-cións ao usodas ediroriais.

Algunha delas caracrerizousepola sria facturaarresá e o traballo pararextual. ReferímonosásEdicións do Dragón, que publicou, desdeo ano1990, unhaseriede carpetasde poesíacon textosmanuscritose gravados.A pesardo escasonúmerode títulos editadospola colección”’, así como dasúareducidatiraxe, as carpetasdo Dragónsupuxe-ron unha interesanteactividadedinamizadoradapoesía dos noventa13. Algunha delas atopoumesmoun notableecona crítica, como aconreceuco poemarioA teta sobre o sol, de Olga Novo’4.

En xeral, estasiniciativasevidenciano sencarac--ter alternativona escollado formato. Nos riltimosteínpos,cómprelemb¡ara apariciónda colecciónO Roibén,de Edicións Río Xuvia, que vén publi-candounhaseriedecadernosdepoesíade contido

12 Foronesreso volume colectivoAomarde adentro;Fran

Alonso, Francisco Souro e Miro Villar, A rota dos ba/ceiros, acarpetacolectivade poesíade niulíer Ciro e niédio; FrancisoSourn e Adriana Castro; Dote bocetos;Rafa Villar, A/o mesmoespacío; OlgaNovo, A teta sobreo so/; a carpetacolectivaBes-tiar/o.

L3 Cómpre destacara organizaciónde recisaismensuaisorganizadospola editora na cidadede Santiagodesdeo anoi995.

lA A atenciónconcedidapolacrítica contrastaeoa eseasísi--maríraxee distribucióndo poemario.(fi: Araguas(1996);L.8. (1996); Seara(1996)

2000, 3:59-66

62

MARIAXESUSNOGUEIRA ESPACiOSPARAA PALABRANO SOLPORDO MiLENIO. CRÓNICADE LETRAS.

diversoe por vecesnovidoso.Tal é o casodo men--cionado volume de Cbmercial Poesíagalega enMadrid Carreiros. Mostra da poesía da Ten-a Fo-Naviaen linguagalega;ou Xeitosdefalar. Mostradepoesíaasturianaí5.

LETRAS DE CAL

É nesrecontexto,marcadopoío carácteralter-nativo, ondexordeun singularproxectoeditorial,ao abeiroda AsociaciónCultural Amaia. Trátaseda colecciónLetrasde Cal, creadano ano 1997 econcibidacunhas característicasparticularesquelíe imprimen un espirito diferencial no mercadode boxeen día.

Unhadelasé a amplitudedo seuconselloedito-rial, integradopor dezaoitomembros,todos elesvinculados ao mundo da creación poética. Ocolectivoactúa,na escolladosseustítulos,de xeiroasembleario.

Outro dostrazosquesingularizana colecciónéo seu carácternon lucrativo. O traballo editoriallévasea cabograciasao volunrarismodosseusres-ponsables,tanto no qríe se retire ao aspectoeconó-mico como ao humano.No quearinxeá disrribu--ción e venda, aropamosunha grande similirudecoas estrarexiasdesenvolvidasnas edicións deautor. Esta lévasea cabo, fundamentalmente,dedousxeiros: a vendadirecta,moitasvecesnosrecí-rais e presentaciónse unha pequena(por vecessimbólica) distribución nas librerías. Os recursoshumanos dependentamén nesra actívídade dovoluntarismodo conselloeditorial.

No que se refire á propia colección, un dosaspectosqueclíamaa atencióné o seudeseño.Trá-rase de libriños de reducidoformato’6, cun baixocusro de producción,coacapaimpresaa dúas tin--ras e cun deseñona porrada.O prezode vendaétaménbaixo,equiparableao dourroslibros deperode similarescaracterísticas.A tiraxe vén sendode400 exemplares’7.

Hai ainda rinha característicaque individualizaa Letrasde Cal fronre a ourrascolecciónsde poe-

sia. Trárase da escolla normativa. A colecciónadmiretextosen calqueradas ortografíasgalegaseportuguesa.E. esteun aspectoalternativo,seremosen conra a actitudehomoxéneadunhaboa partedaseditorasdo mercado.

Mais a novidademáisgrandedesracoleccióndepeto radicaquizaisnosobxecrivoscos quefoi con--cibida.Letrasde Cal naceucunhavocaciónde darcabida ás proposraspoéticasdaquelesescritoresmais novos, cunhaatenciónespecialaos inéditos.E este, probablemente,o trazo que líe confite uncarácterverdadeiramenrealternativo.

A colecciónestreouseen abril de 1997’~ condous títulos que respondíanperfectamenteaosseus obxectivos iniciais: A primeira visión, deMaría Lado; e Propiamenteson captivo, de CelsoFernándezSanmarrín.Ambos os dousperrenclana autores novosen cantoa idade e escasamentecoñecidosno panoramaliterario do momento.Poroutrabanda,a súaobranonvira a luz en formadelibro, candomenospolas canJesconvencionaist9.O primeiro dosvolumesachegabaunhaestéticadasinxeleza, o minimalismo e a inxenuidade. Osegundopresentábanosa unha voz rupruristanaque se identificaron pegadasde escritorascomoLtíisaCastroon XelaArias”0. Ambosos dousrive--ron unha boa acollida entreos lectores,segundodemostranas palabrasde Miro Villar a propósitodo sistemade distribríción dosexemplares:

A estrarexiaeditorial consisteen presentaros libros en reciraispúblicosnos máisdiver-soslugares,máis dunhaduciadeveces,con-segtíindo algo inaudito para as ediroriaiscomerejais:o esgotamenrodas riraxes, queno seucasosonde 400exemplarese quesevenden a cincocentaspesetas(poucomáisdetres euros). Ese foi o camiño percorridopolos dous primeiros títulos L...] (Villar,1998: 224).

A seguir,a editoraacometeua publicacióndedous novos poemarios:Ruido de motos, de KikoNeves;e Quen nosdefendea nósdosidiotas?; de Igor

‘~ Ns colección apareceronramón os poemarios ibdo

enorte,de Manuel Pereira;e Xcibreglio, deCarlosSolía.O óltimo dos volumes, dEfecto2000. Anto/oxiadepoe-

ras dos 90 ten un formatodemaioresdimensi¿,ns.Coaexcepcióndo ólrimo volume,do quese tiraron 800

exemplares.

‘« (fi. VarelaSiciro (1997);A. 1. (1997);SC. (1997)

~»Celso FernándezSanmartinpublicaraxa o seupoema-

río sen titulo (1995). Por ourro lado, nutro dosseospoema--noscirculaba,por aquelaaltura, en edición fotocopiada.

25) (?fi. Aragua; (1997). Sobreesresdosis poemariosvidramio Eyré (i997); VarelaSiciro (1997); Seixas(1997)

632000, 3: 59-66

MARIAXESÚSNOGUEJEA ESPA(105PARAA PALABRANO SOLPORDO MILENIO CRÓNICA DE LETRAS..

Lugris”1. A vonradecoaqueo proxectoforaconci-bido semellaversede novo cumprida,pois ningúndosdousautoresderaao prelo con anterioridadeningún libro. Por outra banda, a obra de KikoNevessemella encaixarperfectamenteco espiritodunhacolecciónde peto, dadaa temáticaurbana,xuvenil e contraculturaldos textos. En Quen nosdefendea nósdos idiotas? aropamosa formulacióndun discurso comprometido, combinado porvecescunhatemáticaamorosa.

Un anodespois,acolecciónlanzoudousnovosvolumes, As laranxas de Ah Babá, de CarlosNegro; e Fado, de FranciscoSouro. O primeirodos poemariosé novamenteunha opera primaqueconsegueun orixinal discursocheode suxes--rjons míticas, narrativase sensuais.Fado perrencea un escritorqueamosouunhaacritudedinámi-ca con respectoá difusión da expresiónpoéticapor canlesalternativasá fronte das Edicións doDragón e do propio proxecroeditorial. Trárasedun poemarioquerematizao amor,a patriaou amelancolía,recuperandoactitudesde signo neo-

22costumísta

No sucesivo,viron a luz dousvolumesdecarac-rerísticasben diferentes.Odiseasé o primeiro poe--mario de SechuSende.O autor rece un discursoondecombinaasreferenciasmíticasá viaxecoacrí-rica social”3. Un corpoparaa infáncia, da escritoraportuguesaCelesteCraveiro,abreas portasáexpre-siónpoéticada lusofonía naspáxinasda colección.

Na última das entregaspoéticasde LetrasdeCal, a editorasemellareafirmarsenosseuspresu-posrosiniciais, optando,senembargo,por proxec-ros diferentes aos anteriormenterealizados. Porunhabanda,leva a cabounhareedición,a da car--peraA teta sobreo sol, de OlgaNovo, publicadanoseu día polas Edicións do Dragóne escasamentedistribuidadadaa sria reducidatiraxe. Por ourra,elaborouo proxecromáisambicioso:dEfecto2000.Antoloxíadepoetasdos90. A obra encaixabaper-fectamenteno compromisoque a coleccionman--tivo cos escritoresque viñeron publicando a súaobra ao longo da década.

A difícil e polémicararefade escolmara poesíadosnoventaé acometidanestecasodunxeito colee-

21 Cfi: FC. W (1997).22 Gfr Araguas(1998). Sobreesíesdous novospoemarios

vid tarn¿n: Novo (1998); Lorenzo (1998); R. N. (1998);LópezFoxo (1998).

“~ Vid. Thone Loop (1998).

rívo. Así, no prólogo da obra advírresede que setratadunha

antoloxia de lectores e lectoras,e non atípica escolla que dependeda perspectivacríticadalgúnprofesionalda literatura.

Por otírro lado, nestas letras himiares déixaseconstanciado xeito de traballo, así como do crite-rio de limitar a anroloxíaa unha nóminaconsti-tuida por

rodosos autorese aurorasqueduranteadécadados 90 publicaron o seu primeirolibro individual, mesmosabendoque aí dei-xábamos fóra un número importante depoetasque se deron a coñecer(organizadosen asocíaciónsou queapareceronen revistase publicaciónscolectivas)nestesdezúltimosant)s.

A explicación que reproducimosmostra, ade-mais, indicios da necesidadede procurar novosespaciosparaa publicaciónda producciónpoética.O prólogo ofrece ainda outro dato importantepara a avaliación da poesíaá que nos estamosareferir, candoexplicaque

o listadoque manexamosera de casecenpoetas,o que, malia parecerunha esaxera-cion, e so o reflexo da realidadeque se viviona nosapoesíanesradécada,coa implosiónde novas proposraspoéticas(algunhasbennovidosas), fenómeno este que mesmologrou achareco na crítica literaria e nosmedios de comunicacion.

A obra, que aparecedesprovistade estudiopre-vio, notacióna pé de páxinae outra información,a non serunhamínimanotabio-bibliográfica dospoetas,é a primeiraantoloxíadapoesíadosnoven-ta publicadaen Galicia”4.

21 A doica anroloxía dos noventa era ata ese momento

Muestrade la jovenpoes/agallega, elaboradapor YolandaCas--raño e publicadapola revista mexicanaLa E/amaen el Espejono ano 1997 Miro Villar advirre oportunamenteque <‘enrigor, non se podeentendercomo tal a recenreescolmaParasetír do século. Nora proposía poética (i997), en edición deLuciano Rodrígueze TeresaSeara,porque incidepoetasqueza participarondo espirito poéticoda décadaanteriorcomoAna Romaníou Antón L. Dobao (Villar, 1998:222).

2000, 3:59-66

64

MARIA71505NOGUEIBA ESPACiOSPARAA PALABRANO SOLPORDO MILENIO CRÓNICADELETRAS..

Os escritoresescolmadosson Marilar Aleixan-dre, Fían Alonso, Yolanda Castaño,Maria doCebreiro,Xabier Cordal, EmmaCouceiro,EsrevoCreus, Marta Dacosta, Eduardo Estévez, CelsoFernándezSanmartín,Lupe Gómez,María Lado,Igor Lugrís, Olga Novo, ManuelOuteiriño, ChusPato, Isolda Santiago, Sechu Sende, FranciscoSouro,Miro \fiJlar e RafaVillar.

A iniciativa de Letras de Cal, a pesar da sriabrevetraxectoria,deixou xa un interesanteconrri-buro á poesíadosnoventa.No seuespirito e na suadinámica observamosalgunhas das tendenciasmáisrepresentativasdo mercadoeditorial dosúlti-mos anos.Sonestas,na nosaopinión:

a) Carácteralternativo. Independenciacon res-pecro ásempresasediroriais.

b) Estratexiassemellantesás da auroediciónnoquese reñreá distribucióne venda.

c) Compromisocoa poesíados noventae aten-ción ás proposrasmáis novidosas(compartidaporcolecciónscomo Ablativo Absoluto ou Di-versos),con especialinteresecara aos autoresinéditos oucon dificultade parapublicar a sria obra (de igualmaneira que as auroediciónse outras ediciónsalternativas).

d) Espirito de grupo, manifestadona organiza--ción de actividadesparalelascomo presenraciónsou ciclos de recitais.

Estes trazos confiren ao pequenoproxecto uncerro carácterrepresentativodas actitudesdomi--nantes no panoramaeditorial de hoxe en día.Desdea periferia, a colecciónLetrasde Cal ilustraalgunhasdasparticularidadesdo nososistemalite--rano no que ao mundoeditorial seretire, e quizaisalgunhasactitudes comunmenteasumidaspolosescritorese escritorasdapoesíadosnoventa.

REFERENCiAS BIBLIOGRÁFICAS

A. 1. (1997): <‘Celso Fernándezy María Lado inauguranla colección de Poemas‘Letras de Cal’, El CorreoGallega, 28 de mayo,~t II.

ARAGUAS, \/~ (1996).”ísro non é un zogo”, O CorreoGalega,«RevistadasLetras,Artes e Ciencias”, 15 deagosto,p. 6.

—(1997): “Letras decal», O Correo Galega,«RevistadasLetras,Artes e Ciencias»,20 de novembro,p. 6.

— (1998): “Fado patriótico”, O Correo Galego, “Revista

dasLetras,Artes e Ciencias»,17 dedecembro,p. 6.CASAS,A. (1997): “De impurezas,epitafiose balbordos.

Lectura non só sisrémicade Fascinio de Cbus ¡‘aro,nascoordenadaslíricas dos 90”, Anuariode EstudiosLiterarias Galegos1996, Vigo, Galaxia,pp. 129-148.

CocíIÓN, 1. <199$): “Dicción, contracbccióne nacion:a incorporacióndo mundo no discursopoéticoúlti-mo”, Grial 140, pp. 717-730.

— (1999), “Los noventa del novecientos’>,ínsula, 629,mayo,pp. 22-24.

CoRnAl FuSTES.X. (1996): «0 libro sentítulo deCelso

E Sanmarrín”,A Trabede Onra, 25, pp. 125-126.EYRS, X. M. (1997): «Arre--sentelhaí’:«Bravura mais

alá», A Nosa Terra, 17 dexullo, p. 24.E (1 W. (1 997). ‘~A colección“Letras de Cal” confir-

masecomo a canleda novapoesíagalega”, O CorreoGalega, 26 de novembro, p. 44 [= El Correo Galle-go, 26 de noviembre,p. 12.]

GONZÁLEZ FERNÁNDEZ, H. (1997): «A poesía dosnoventae a reaccióncontraa poesíadominantes’,OCorreo Galega, “RevistadasLetras,Artese Ciencias»,3 de zaneiro,pp. 3-7.

— (1998), “Repensar, fatigándose, desde a desordeactual”, Grial 140, pp. 651--655.

— (1999): “Poesía:bos poemariose modelos diversos”,AnuariodeEstudiosLiterarios Galegas, Vigo: Galaxia,pp. 261-269.

L. B. (1996): «Poemasmanuscritose autógrafos”,La Voza~ Galicia, “Culturas», 4 de junio, p. 6.

Looí», Thone(1998): “Sechu Sendeemprendeo cami-ño dasodiseas”, O Correo Galego, 17 de decembro,p. 46 [= «Letrasde Calpublicaun novo volume pod--

rico, ‘Odiseas’ de SechuSende”, El Correo Gallego,17 de diciembre,p. 75].

LÓPEZ Foxo, M. (1998): “Do gozo á amargura”, ANosa Terra, 5 de novembro,p. 30.

LORENZO, E P (1995): «Lupe Gómez, unha nova

amanteda linguaxe”, O Correo Galega, 15 de decem--bro, p. 34.

— (1998): “Letras deCal” presenrouos novos poemariosdePacoSouroeCarlosNegro», O (ZorreoGalego,29 deabril, p. 46 [= A asamblezaliteraria de ‘Letrasde Cal’fesrexao primeiro ano de vida da editora”, El CorreoGallega, 29 deabril, p. 15].

MONTEACUDO, 1--1. (1985).”Dez anosde poesíagale-

ga”, Grial89, pp. 268-279.Noc;rwiit~, M. X. (1996): «Sen título deCelsoFernán-

dezSanmarrín»,Dama. ExpresiónPoéticaGalega.22,pp. 143-145.

— (1997): «Poesíagalegados oitenra», Boletín GalegadeLiteratura, 18, pp. 57-84.

Novo, 0. (1998): «Letras de Cal: entre o fado e amaxia”, TemposNovas, 16, serembro,p. 62.

652000, 3:59-66

1~

MAR/AXESYISNOGUFJRA ESPACIOSPARAA PALABRANO SOLFa]?DO MILENIO. CRÓNiCADELETRAS

R. N. (1998)0 fado das laranxas»,O Correo Galega,“RevistadasLetras,Artes e Ciencias»,30 deabril, p. 3.

ROURÍGUEÁ FER, C. (1994): “Panoramada poesíagale--gas,en VVAA., Lapoesíanuevaen e/mundohispáni-ca. Las últimosañas, Madrid: Visor Libros, pp. 5 5-63.

RUDRÁGUi{Z GÓMEZ, L. (1996): «Unaintroducción a la

poesíade los 80», LitoraL Poesíagallega contemporá-nea, pp. 36-47.

Rtúíc REciíou,BA. (coord.) (1996, 1997, 1998, 1999),Informesdeliteratura, Santiago:Centro Ramón Piñei-

ro paraa investigaciónen Humanidades.5. C. (1997):”Letrasde Cal”: poesíaenérxicaa prezos

populares”, O (Zorreo Galega,28 de maio, p. 45.SEAIZA, -L (1995), “Versos como flores»,A .NosaTerra, 2

de noveníbro, ¡¿,. 24.— (1996): “Plenitudes,A Nasa Terra, 4 de xullo, p. 24.

SEiXAS, M. A. (1997): “letras de tal e cal», O CorreoGalega, 16 dc xuño, p. 3.

VARELA Siviizcs, J (1997), <‘Unha nova editorial creadapor poetas»,El Correo Gallega, 28 de setembro,p. vi.

VinAl., C. (1995): «A auroedición é o recurso quequeda a moiros novos poetas»,A Nasa Terra, 21 de

decembro,p. 24.VilLAR, M, (1998), «A poesíagalegana fin do segundo

milenio (1976-1998),enL. Alonso Girgado(coord.),

Actasdas 1 Xarnadasdas Letras Galegasen Lisboa, s.l.:Xunta de Galicia, I’ublicacións do Centro RamónPiñeiro paraa Investigación en Humanidades,PP.

2 13-228.ViiL,XR, R. (1996), «0 negociodas ediroriais alternan-

vas”, ].~ EncanirodeescritoreseEscritorasd~i CaaadaMarre, Cee,zuño.

2000, 3:59-66

66