ERROMATAR INPERIOA

ERROMATAR JATORRIA• K.a. II.milurtekoan, Italiar Penintsula hainbat

herriz beteta zegoen.

• Erdialdean: LATINDARRAK, nekazari eta

artzain herria

• Iparraldean ETRUSKOAK

• Hegoaldean GREZIARRAK, hainbat

koloniekin.

•K.a. VIII. Mendearen erdialdera, Latindar tribu batzuk TIBER ibaiaren inguruan batu ziren.

•Gero elkarren hurbil zeuden zazpi muinoen gaineankokatu eta ERROMA sortu zuten.

•Hasieran nekazaritza eta abeltzaintzatik bizi baziren ere, laister MERKATARITZA gune bihurtu zen.

MONARKIA GARAIA

• Lehendabizi Erroma MONARKIA batek gobernatu zuen.

• ERREGEAK: -justizia administratzen zuen

-armada zuzentzen zuen eta apaiz nagusia zen.

- senatuaren laguntza zuen eta han familia aristokratiko handietako kideak zeuden:

PATRIZIOAK.

• Erromak zazpi errege izan zituen, lau latindarrak eta hiru etruskoak.

• Etruskoen agindupean, Erroma hiria handitu zen: zubiak, akueduktuak eta tenpluak eraiki ziren. Gainera lehen estolda sistema eraiki zen.

K.A 509 urtean matxinada batek, azken errege etruskoa agintetik kendu eta Erroma ERREPUBLIKA bihurtu zen.

2.1.- PATRIZIOAK ETA PLEBEIOAK:

•Erromako hiritarrak bi gizarte talde handitan zeuden banatuta, oso eskubide desberdinak zituztelarik.

•PATRIZIOAK Familia aristokratiko gutxi batzuetako kideak ziren; arbaso komunak (GENS) zituzten famili handietan biltzen ziren. Lurrak eta aziendak zeuzkaten eta hiria gobernatzen zuten.

•PLEBEIOAK hiria sortu ondoren bertaratutako guztiak ziren; talde handiena zen: nekazariak, eskulangileak, merkatariak… Ez zuten lurralde jabetzarik, ez eta eskubide politikorik ere.

2.2.- BERDINTASUNAREN ALDEKO BORROKA:

•Errepublikaren lehen garaietan, patrizioek GOBERNU ARISTOKRATIKOA izan zuten: beraiek bakarrik lantzen eta zekizkiten legeak.

Beraiek bakarrik egiten zuten justizia, eta kargu publikoak monopolizatzen zituzten.

•Hori dena debekatuta zuten plebeioek, baina zergak ordaindu eta armada kide izan beharra zuten.

•200 urtez borrokatu ondoren, K.a V mendearen hasieran ordezkari bat aukeratzeko eskubidea lortu zuten: PLEBEAREN TRIBUNOA.

•Geroago,Erromako legeen idatzizko eta ageriko bilduma

lortu zuten: HAMABI TAULEN LEGEA. Azkenik

patrizioekin ezkontzeko eta kargu publikoak

betetzeko eskubidea lortu zuten.

2.3.- ERREPUBLIKAKO BATZARRAK

ETA MAGISTRATUAK:

ERROMA ERREPUBLIKANOA

ERROMATAR INPERIOA4.1.-OKTAVIO AUGUSTO ENPERADORE•Zesar hil ondoren, haren semeak OKTAVIOK etsaiek garaitu eta ahaltsu bihurtu.•K.a 27 urtean Senatuak boterea eta AUGUSTO titulua eman zizkion eta INPERIOA abiarazi zuen.

Bizi bitarteko KONTSUL eta armada buru izendatu zuten, PONTIFIZE HANDIA baita, erlijio agintari gorena.

4.2.- INPERIOAREN ANTOLABIDEA:•Enperadoreak zuzenean izendatzen zituenkargu garrantzitsuenak eta KONTSEILU INPERIALAsortu zen.•Inperioko lurraldeak probintziaka antolatu etabakoitza GOBERNADORE batek zuzentzen zuenfuntzionarioen laguntzaz.4.3.-PAX ROMANABi mendeetan, I eta II mendeetan Inperioak hedapen eta joritasun handiena lortu zuen.

Kristautasunaren hedapena Erromatar politeismoaren ondoan, bazen beste erlijio bat ere, judaismoa. Horrek

Jainkoa bakarra zela, pertsona guztiak berdinak garela, hil ondoren bizitza bat badela, eta lagun hurkoa maitatu behar zela zioen. Augusto enperadorearen garaian,

juduenartean, Nazareteko Jesus agertu zen. Haren jaiotzak gure egutegiko 0 urtea ezartzen du.

Erromako katakonbak Jesukristo bere mezu berria zabaltzen hasi zen, eta horrek agintari juduen haserrea eragin zuen. Azkenean, erromatar justiziak heriotzara zigortu zuen. Haren pentsamenduak eta filosofiak jarraitzaile ugari izan zituen eta, horrela, inperioaren zoko guztietara zabaldu zen erlijio berri bat osatu zen, kristautasuna. Kristautasunak erromatar ohituren aurka egiten zuenez, eta erromatar jainkoak ukatzen zituenez, kristauak jazarriak izan ziren garai hartan. Neron enperadorearengaraitik (K.o. 64. urtea), kristauak preso hartu eta torturatu egitenzituzten. Horietako asko gurutziltzatu egin zituzten, edota zirkuetako basapiztien janari bihurtu. Beren praktika erlijiosoak sekretupean mantentzeko, kristauek katakonba izeneko lurpeko galeria batzuetan biltzen ziren, eta bertan lurperatzen zituzten hildakoak ere.Jazarriak gertatu arren, kristautasuna gogor sustraitu zen Erromatar Inperioko komunitateetan, eta berehala hasi zen giza-maila guztietara hedatzen. K.o. 313 urtean, Konstantino enperadoreak tolerantzia erlijiosoa aldarrikatu zuen. Teodosia enperadorearekin batera, kristautasuna Inperio osoko erlijio ofizial bihurtu zen.

KRISTAUTASUNA

HIRI GIZARTEA

5.1.-HIRIAK,INPERIOAREN ERDIGUNEA:•Erroma hiriz osatutako inperioa zen, guztiek antzeko egitura zeukaten, harresiek inguraturik eta erdialdean plaza bat zegoen: FOROA.•Hiriak agintarien bizilekua ziren eta adminnistrazio lekua ere. Era berean ESKULANGINTZA eta MERKATARITZ jarduerak egiten ziren gune ekonomikoa zen.•Hiriek Inperioa ERROMATARTZEN lagundu zuten, hau da, Erromatarren hizkuntza, ohiturak, legeak eta bizimodua zabaltzen.

5.2.- GIZARTE TALDEAK:

NEKAZARITZAREN ETA MERKATARITZAREN GORALDIA

6.2.- MERKATARITZA HARREMANAK

•Inperioaren lehen mendeetan, probintzien arteko merkataritzarako oso garrantzitsua izan zen, BARNE BAKEA, komunikazioen segurtasuna eta nekazaritza eta manufaktura produkzioak gora egiteak.

•Hispania, Egipto, Germania, Baltikotik, Afrikatik, Indiatik zein Txinatik inportatu eta esportatzen ziren produktuak.

•Erromatarrek GALTZADA bikainak egin zituzten, Erroma eta Inperioko hiriak lotzen zituztenak.

•Nazioarteko merkataritza ITSASOZ egiten zen, OSTIA(Erroma ondoan), ANTIOKIA eta ALEXANDRIA ziren portu garrantzitsuenetarikoak.

7.-ERROMATAR INPERIOAREN KRISIA

K.o.III mendetik aurrera, konkistak amaitu ziren eta arazoak sortu:

•Mugetan segurtasuna galdu zen, Germaniar herrien (BARBAROEN) erasoengatik.

•Aginte Inperiala AHULDU egin zen.

•Ohikoak izan ziren matxinadak 235. eta 268.urteen artean.

•Armada bihurtu zen probintzietako agintari bakarra.

•ARAZO EKONOMIKOAK, konkistak bukatu eta esklaboen eskazia honek nekazaritza eta meatzaritza ↦produkzioa gutxitzea ekarri zuen.

•Barbaroen erasoek komunikazio bideak moztu, merkataritza eta eskulangintza atzera egin eta jendea pobretu zen.

MEDITERRANEOAREN ZATIKATZEAREN MAPA (vi.MENDEA)