Arantxa Egurza

Primera edición

ERDI AROAfamiliak eta etxeak

1 Erdi Aroa entzun duzue ezta?Eta zerekin lotzen duzue?Eta zer jakin nahi duzue?

[linka]

ZER DAKIGU?ZER JAKIN NAHI DUGU?

2

Zaldunen garaia zen, jendea gazteluetan bizi zen, ezta?Asko nekazariak ziren, eta poliki poliki elkarrekin bizitzen hasi ziren

[linka]

3

Orain lanean hasiko gara,gure inguruko hirietan, bereziki Hondarribian oinarrituko gara, zergatik?

Oraindik harresia daogelako eta garai horretako kaleak mantendu direlako Irunen berriz ez

Eta ikusiko dugu baita ere garai horretan arazoak egon zirela irundar eta hondarribitarren artean

2 Orain lanean hasiko gara Internetetik ibiliko gara informazioa jasotzen

LANEAN HASI

5

[linka]

Orain lanera, zera da, agertzen diren atalak ordenean jarraitu behar ditugu

Horrela ikusiko dugu nola bizi ziren Irunen eta Hondarribian garai horretan

Ondo pasa eta ikastera!

3 Aurreko urrats guztiak egin ondoren informazio ugari izango ditugu, ezta?Antolaketan laguntzeko begira!

ANTOLAKETA

7

Hau da nire proposamena antolaketa egiteko, norberaren eskemak ezberdinak izan daitezke, hau da nik propasatzen dudan gida, baina ez da bakarra

[linka]

4 Garai horietan Hondarrabia eta Irun ez ziren bizilagun onak, arazo eta izkanbila ugari egon zirenHona hemen adibide batzuk

HONDARRABIA ETA IRUN

9

BIDASOAKO KONDAIRAK (LUIS DE URANZU 1971ARGITARU-TUAKOA)

(Moldatua, batueraz )HONDARRABIKO ALKATE IZATEAK ZEUZKAN

HARRIZKUAK

Nafarrarekin edo Gaztelarekin Gipuzkoa elkartuta zegoen

denboretan erresuma horietako erregeak agintzen zuen

Bidasoako ibaian, bereziki “itsasgorak ibaiko bi alderdietan

eztaltzen zituen eremuetaraino” frantsesen agintea oso muga-

tua zegoen

Garai hartako agiriak erakusten digute Alfontso VIII denbore-

tan Hondarribiko herria, ibai guztietan nagusi zela

Endarlazaraino, Nafarroako eremuetaraino

Gaztelako erregeak Frantziako erregeari hori jakinarazi zion

1467an Bidasoako Frantziar aldean elkartu zirenean

Hondarrabitarrk gelditzen ziren, behin eta berriro lur horietako

nagusi moduan, Gaztelako erregeak zaintzeko ahalmena eman

zietelako

Horretaz ere baliatu ziren hondarribitarrek inguruko herri

guztietan nagusiak- zirela adierazteko eta ez oso goxoki Harresi

barruko auzoak, Hondarrabiak, kilako itsaontziak, arrantzarako

sareak eta izokiak harrapatzeko nasak izateko eskubidea zuten,

beste inork ez

Irundarrek ezin zuten harrizko etxeak egin ezta ibaitik

produktuak garraiatu, ezta zerealak salmentan ipuin

Hondarribiak baimena ematen ez bazien

Hondarribiak agintzen zuen Lezon eta Pasain Donibanen,

bertaraino aginte zibila eta kriminala hedatzen zelako

Inguru honetan inor ez zen mugitzen Hondarrabiko alkatearen

baimenarik gabe

Hala ere Hondarrabiko alkatea izatea ez zen erraza

(pasadizo hau Erdi Arokoa ez izan arren uste dut baliagarria

izan daitekeela)

1564eko Martxoaren 23an Hondarrabiko Herriko Etxearen

(udaletxearen) batzorde bat, hogei gizon armatuekin, bi

legegizon , hiru apaiz eta bi barberoekin (garai horretako

zirujanoak ziren) Irunera etorri zen

Itxuraz “pesak eta neurriak” errebisatzera zetorren, baina

benetazko arrazoia bestelakoa zen

10

Junkal Andra Mari elizako apaizek balantza bat jarria zeukaten

eta horrekin dirua lortzen zuten eliza mantentzeko

Hondarribitarrek onartzen zuten hau nahiz eta legez kanpo

egon

Baina bi hirietako apaizen arteko erlazioak ez omen ziren oso

onak ( horregatik hiru apaiz zeuden taldean), jakin ezin dena

zera da, barberoak egotearen arrazoia

Batzordea azkar azkar elizara hurbildu ziren eta apaizei esan

zieten balantza, pisua Hondarribira eraman behar zutela, Irunen

erabiltzeko baimenarik ez zutelako

Irundarrek berriz erantzun zuten ezin zietela apaizei kendu hain-

beste dirua ematen zien pisua

Zoritzarrez, agintariak elkartuta zeuden bitartean, Hondarrabiko

apaizek indarrez atera zuten pisua kalera

Hori ikustean begira zeuden herritarrak haserretu ziren eta

batzuk kanpanarioraino igo ziren, kanpainak joaz jendeari

deitzeko

Herri guztia mugitu zen, handik gutxira San Juan Arri inguruan

jendetza bilduta zegoen; batzuk ezpatekin, besteak makilak eta

lantzekin armatuak

Aldabeko Perutxo izeneko juradua denen buru jarri zen,artilezko

kapusai batekin jantzita hondarrabitarrek ateratako pisua

berriro elizara sartzeko asmotan

Mugitzen hasi zirenean Hondarrabiko alkateak Miguel de

Arriaga etorri zen eta armak uzteko agindu zien

Aldabeko Perutxoren itxura ikusita, Hondarribiko alkateak

mezpretzuz hau esan zuen

-”Hemen horreko zarpailak izan daitezke juraduak?”

Eta Perutxok erantzun zion

-”Alkate jauna zu bezalako gizona naiz eta ez dut ezer egin zuk

horrela tratatzeko”

Era bat haserretuta alkatearengana hurbildu eta hil egin zuen

Perutxo ihes egin zuen Frantziara, bere bizitza salbatzeko

Izkanbila eta epaiketa ugari egon ziren Irun eta Hondarribiaren

artean, eta horretan diru asko gastatu zuten

Ehun urte beranduago, 1667eko Ekainaren 6an, Hondarribiko

garai horretako alkatea bizitza galtzeko zorian egon zen Egun

horretan gabarra bat iritzi zen elizaren kaira, bertan

Hondarrabiko alkatea eta idazkaria bait zeuden

Irungo agintariak hara eraman zuten bertan eta esan zieten

11

guda garaian mugak defenditu behar zuen jendearen errebista

egitera etorri zirela, hori entzutean Irundarrak harrituak eta

haserretuak gelditu ziren

Oihuak eta zarata entzutean jendea hurbiltzen hasi zen,

Hondarrabiko alkateak esan zuen Nafarroako kapitan

generalaren agindua betetzera zetorrela esan zuen,

Hondarrabian ezezik menpeko beste tokietan ere egin behar

zutela ere esan zuen

Hondarrabiko idazkariak ere ziurtatzen eta errepikatzen zuen

alkateak esandakoa, bereziki Irundarrei gustatzen ez zitzaien

“menpeko” hitza errepikatuz

Irundarrek esaten zuten Nafarroako agintarien erabakia ez zela

zuzena eta gainera beraiek ez zutela egin behar duela

mendeetan Hondarrabikoei eskatutakoa

Izkanbila jarraitzen zuen, eta batzuk idazkariari eliza inguruan

zegoen herriko etxean sartzeko eskatu zioten

Sakristaua atezaina ere bazen, baina ezin izan zuen atea ireki,

lortu baino lehen, haserre zeuden batzuk idazkaria hartu eta

sekulako makilkada eman zioten

Hau ikustean eta berari berdin ez gertatzeko beldurrez alkatea

etxe partikular batean sartu zen

Jendea konturatu zenean iraintzen hasi eta piztutako laztoak

eskuan zutelarik etxea inguratzen hasi ziren

Apaiz batzuk lortu zuten jendea lasaitzea eta alkatea alde

egitea ondo

Hendayako jendearekin ere, hondarribitarrek izan zituzten

izkanbilak

Adibide gisa, 1670 garren urtean Martin Anbulodi jauna

Hondarrabiko alkatea zela, Hendayara hurbildu zen, gabarra

batean aginte makila eskuan

Hendaiarrek ez zuten nahi bera aginte makilarekin bertan

sartzea, gabarreroari eman zion eta kaian gelditu zen

Alkatea bere emaztearekin Donibanera joan zen erosketak

egitera, itzultzean atxilotu zuten

Frantzes agintariek alkateak agiri bat izenpetarazi nahi zioten

non Hondarrabiko alkate bezala ezin zuela Bidasoa zeharkatu

Hendaraino aginte makila esaten zuela, gainera adierazi behar

zuen jakingabe egin zuela

Martin Ambulodik ez zuen sinatu nahi, bertan ezeztatzen zelako

Hondarrabiko agintea Bidasoako bi ertzetan

Bitartean hendaiarrak gartzela inguratzen hasi ziren

”Hondarrabiko alkatea hiltzera!” deiadar eginez

12

Hala ere alkateak ez zuen amorea ematen, azkenean bere

emaztearen negarrak ikusirik eta beste gizonen aholkuari kasu

eginez izenpetu zuen

Ateratzean Hendayako alkateari eta laguntzaileei esan zien,

behartu zutela sinatzera, hilko zutelakoan beldur, gainera

Hondarrabikoek berdin pentsatzen jarraituko zutela eta ez

zutela galduko ibaiaren eskubideak

Ordubete beranduago, Martin Anbulodi, bere emaztea eta

laguntzaileak Hondarrabian zeuden eta herritarren ongi etorria

izan zutela

1. Lan proposamena taldeka testua aztertu, antzezlan

bihurtu eta grabazioa egin hau izan daiteke lanaren

azken emaitza

2. Gidoia egin eta bideotxo bat grabatu azken emaitza

bezala

13

Bi hirien arteko beste lekuko bat San Juan harri dela esan daiteke

[linka]

5 Orain irudi batzuk aztertuko ditugu jabetzeko garai horretan nola bizi ziren , gure dramatizazioa girotzen lagunduko digu

ETXEAK ETA BIZITZA

15

16

17

6 Informazio iturriak, liburuak

BIBLIOGRAFIA

19

BIBLIOGRAFIA

“Cuentos del Bidasoa” Luis de Uranzu- Luis de Uranzu Kultur Taldea 1999

“Un pueblo en la frontera” Luis de Uranzu -Luis de Uranzu Kultur Taldea 1999

“La casa Crónica de una conquista” Daniel Torres Nor-ma 2015

BALIABIDEAK

[bideoa]

[pinterest erdi aroa]

[blendspace]

[popplet erdi aroa]