TEMA 2 (continuacin)II. LITERATURA GREGA

Grecia foi, xunto ao pobo hebreo, o berce da civilizacin occidental. A sa poltica, o seu pensamento, a sa arte, a sa literatura alcanzaron tal perfeccin e profundidade, que determinaron, en maior medida que ningn outro pas, o desenvolvemento cultural de Occidente.

A fonte principal de inspiracin para os gregos a sa mitoloxa. A tradicin oral legralles tantos acontecementos e ancdotas en torno aos seus deuses (longas e crueis guerras, truculentas historias familiares, amores e odios, aventuras, vinganzas,...), que non tiveron necesidade de inventar novos argumentos. Hoxe, vinte e cinco sculos mis tarde, os mitos seguen sendo, pola sa beleza e o seu profundo simbolismo, motivo de inspiracin e de estudo.

Onde mis destacaron os gregos foi nos xneros propiamente literarios: a poesa pica, a poesa lrica e o teatro, anda que cultivaron tamn a filosofa, a historia e a oratoria.

1. As epopeas gregas

As epopeas gregas non se compuxeron para seren lidas, senn recitadas: ante os nobres, que se compracan dos seus heroicos antepasados, ou ante o pobo, que admiraba as xestas da clase dirixente. De a que conserven moitas frmulas da literatura oral.

A accin desenvlvese en ambientes aristocrticos e cabaleirescos, sen apenas participacin de xente humilde. Os deuses interveen na accin, anda que non como protagonistas: parcense aos homes nas sas paixns e defectos, adoitan entremeterse nas sas vidas e tomar partido por uns ou outros, pero non son omnipotentes. Por enriba deles est o Fado, forza misteriosa que goberna o seu destino e o dos seres humanos.

Homero e Hesodo, fundamentalmente, representan este xnero.

1.A Teogona de Hesodo, autor tamn de Os traballos e os das, supn un afn de recompilacin da mitoloxa e unha explicacin da orde do mundo.

2.A tradicin atribe a Homero, un aedo cego do sculo VIII a. C., a autora das das grandes epopeas gregas: a Ilada e a Odisea.

A Ilada canta con aproximadamente 16.000 versos distribudos polos fillogos de Alexandra en 24 cantos, no momento final ( o ltimo dos 10 anos) da guerra de Troia, os acontecementos do asedio ds tropas aqueas contra a cidade de Ilin (Troia).

[Na orixe desta guerra est o rapto d princesa grega Helena por parte de Paris, fillo do rei troiano Pramo. O heroe grego Aquileo (Aquiles), posto a mal co seu xefe Agamenn, ngase a continuar loitando, o que permite a Hctor, heroe troiano, vencer o exrcito grego. Non obstante a morte de Patroclo, amigo de Aquiles, fai que este volva pelexar. Cheo de furia persegue a Hctor ata darlle morte. O poema remata coa entrega a Pramo do cadver do seu fillo Hctor e s honras fnebres que celebran os troianos.]

Un trazo caracterstico d pica a intervencin dos deuses e deusas na accin a prol de cada bando. As, temos a Hera, Posidn e Atenea apoiando os aqueos e Afrodita, Apolo e Ares, os troianos. Estas deidades presentan trazos humanos e igual que os humanos conviven co mbito do extraordinario, prodixios, soos e agoiros.

Dos trazos estilsticos e recursos literarios, abundan eptetos e frmulas que implicaban repeticins parciais ou totais de determinados versos; polo tanto, este un mecanismo que, coa axuda d memoria do aedo, facilitaba a transmisin oral do poema. Tamn hai que subliar a gran cantidade e calidade literaria dos smiles e comparacins. Tamn son abundantes as metforas, que denotan, pola sa diversidade, beleza e suxestins logradas, un gran coecemento da condicin humana e da vida e unha enorme sensibilidade:

A Odisea considerada posterior Ilada, conserva os aspectos fundamentais sinalados, mais tamn introduce novidades, sobre todo de mentalidade. Relata, tamn en 24 cantos, a longa e dificultosa viaxe de regreso de Odiseo (Ulises) dende Troia, xa derrotada, ata a sa casa en taca, unha peripecia de dez anos de duracin.

Percorre errante por lugares e augas do Mediterrneo, acosado por Posidn, pasando por mltiples aventuras e superando co seu enxeo diversos acontecementos protagonizados por seres fantsticos. Pdese facer d Odisea unha divisin en das partes correspondentes cada unha das a 12 cantos. Os primeiros, anteriores sa chegada a taca, e os 12 derradeiros, en relacin coa chegada sa terra.

[Nun principio, cntasenos como tras a guerra de Troia todos os heroes regresaron aos seus fogares ags Odiseo que se atopa retido nunha illa pola ninfa Calipso. Mentres, en taca, despois de tantos anos de ausencia, dno xa por desaparecido. Telmaco, o seu fillo, que asiste aos acosos contra a sa nai Penlope por parte de moitos nobres que, vez que consomen ou seu patrimonio, pretenden casar con ela e lograren o reino, acode na sa busca por terras de Piles e Esparta. A sa nai, pola sa banda, idea, para manterse na fidelidade cara ao seu marido, unha hbil argucia que lles comunicou aos molestos pretendentes: a elaboracin dun manto que teca durante ou da e desfaca pola noite.

Odiseo, por decisin divina, constre un navo e deixa a Calipso. Tras un naufraxio chega illa dous feacios e, recibido con hospitalidade, cntalle ao rei Alcnoo s ss peripecias. Entre elas, os enfrontamentos con seres monstruosos: ou cclope Polifemo, vencido coas argucias do heroe; a feiticeira Circe, que pretende seducilo e transforma aos seus compaeiros en porcos; a visita aos Infernos; o encontro coas Sereas e o seu canto irresistible, que Odiseo logra superar taponando con cera os odos dous compaeiros e facndose atar non mastro do navo; os episodios cos rochedos de Escila e Caribdis; os acontecementos na illa de Helios (o Sol); a terrible tormenta onde s o sae con vida e, despois de nove das aboiando, chega illa de Calipso.

No canto XIII, Odiseo sae do pas dous feacios, algn dous cales o acompaan na viaxe ata taca. Tras espertar na costa, Atenea aparceselle para comunicarle que est na sa terra; transfrmao en mendigo e acollido polo leal porqueiro Eumeo. Este, sen saber anda quen , comntalle os sucesos dous pretendentes que acosan a Penlope. Mentres, Atenea aparceselle a Telmaco, en Esparta, e mndalle que vaia xunto a Eumeo. Cumprido iso, Odiseo dse a coecer como tal e, tras s emocins do encontro, deciden o plan que han de levar a cabo cando cheguen ao pazo. Unha vez aqu, nunha escena chea de grande tenrura, Odiseo, con aparencia de mendigo, antes de entraren Eumeo e el no pazo, recoecido polo can Argos.

Unha vez dentro, menosprezado polos pretendentes e, tras varios acontecementos, acaba sendo recoecido pola vella escrava Euriclea. Logo Odiseo vaise vingar dos que ansiaban o seu reino e a sa muller cun concurso de tiro con arco. Participa, vence no concurso e mtaos. As sas almas contarn no Hades a Aquiles e Agamenn o regreso de Odiseo. Tras recoecer Penlope ao seu home e este encontrarse co seu pai Laertes, recupera o poder.]

Fronte atmosfera trxica d Ilada, na Odisea son a viaxe e a aventura os trazos fundamentais. A diferenza da viveza realista daquela, destacan os elementos fantsticos desta. Fronte pica agonal da primeira, resalta a modernidade case novelesca d segunda. Fronte a un predominio esmagante do mundo de heroes e deuses dunha, aparece unha maior diversidade neutra.

[A continuidade d obra homrica dse non mbito d propia lingua: expresins como cantos de serea, maz d discordia, cabalo de Troia, taln de Aquiles, odisea, etc., que nos conectan directamente con estes poemas picos. Tamn na literatura posterior podemos citar, como mostras desta gran repercusin e influencia, s Argonuticas de Apolonio de Rodas compostar xa non sculo -III; ou Fausto de Goethe (primeiro terzo do sculo XIX), non que recrea o tema de Helena; Homero, Ilada (2004), relectura/reescritura do italiano Alessandro Baricco; a novela Ulises (1922) de James Joyce, odisea moderna dun da na vida de Leopold Bloom e d sa muller Molly; tamn ou belo e famoso poema Itaca do poeta grego Konstantinos Kavafis (1863-1933), base para a preciosa cancin Viatge a Itaca de Lluis Llach, onde a inspiracin en Ulises lle serve para propoernos a sa viaxe como smbolo d vida, na que ou propio camio ten mis encanto e fermosura que a meta.

Tamn destaca a repercusin non mundo audiovisual, d televisin e do cinema. Aqu cmpre mencionar a macroproducin Troia, (2003) de Wolfgang Petersen.]