ELEMENTUEN TAULA PERIODIKOA TABLA PERIÓDICA DE LOS … · A mediados del siglo XVIII, un...

2
1 2 17 18 1 1 1,008 H 1766 1s 1 Hidrogenoa Hidrógeno 12 13 14 15 16 2 4,0026 He 1895 1s 2 Helioa Helio 1 2 3 6,94 Li 1817 [He]2s 1 Litioa Litio 4 9,0122 Be 1828 [He]2s 2 Berilioa Berilio 3 4 5 6 7 8 9 10 11 5 10,81 B 1808 [He]2s 2 2p 1 Boroa Boro 6 12,011 C d [He]2s 2 2p 2 Karbonoa Carbono 7 14,007 N 1772 [He]2s 2 2p 3 Nitrogenoa Nitrógeno 8 15,999 O 1774 [He]2s 2 2p 4 Oxigenoa Oxígeno 9 18,998 F 1886 [He]2s 2 2p 5 Fluorra Flúor 10 20,180 Ne 1898 [He]2s 2 2p 6 Neona Neón 2 3 11 22,990 Na 1807 [Ne]3s 1 Sodioa Sodio 12 24,305 Mg 1808 [Ne]3s 2 Magnesioa Magnesio 13 26,982 Al 1825 [Ne]3s 2 3p 1 Aluminioa Aluminio 14 28,085 Si 1824 [Ne]3s 2 3p 2 Silizioa Silicio 15 30,974 P 1669 [Ne]3s 2 3p 3 Fosforoa Fósforo 16 32,06 S d [Ne]3s 2 3p 4 Sufrea Azufre 17 35,45 Cl 1774 [Ne]3s 2 3p 5 Kloroa Cloro 18 39,948 Ar 1894 [Ne]3s 2 3p 6 Argona Argón 3 4 19 39,098 K 1807 [Ar]4s 1 Potasioa Potasio 20 40,078 Ca 1808 [Ar]4s 2 Kaltzioa Calcio 21 44,956 Sc 1879 [Ar]3d 1 4s 2 Eskandioa Escandio 22 47,867 Ti 1791 [Ar]3d 2 4s 2 Titanioa Titanio 23 50,942 V 1801 [Ar]3d 3 4s 2 Banadioa Vanadio 24 51,996 Cr 1797 [Ar]3d 5 4s 1 Kromoa Cromo 25 54,938 Mn 1774 [Ar]3d 5 4s 2 Manganesoa Manganeso 26 55,845 Fe d [Ar]3d 6 4s 2 Burdina Hierro 27 58,933 Co 1735 [Ar]3d 7 4s 2 Kobaltoa Cobalto 28 58,693 Ni 1751 [Ar]3d 8 4s 2 Nikela Níquel 29 63,546 Cu d [Ar]3d 10 4s 1 Kobrea Cobre 30 65,38 Zn 1746 [Ar]3d 10 4s 2 Zinka Cinc 31 69,723 Ga 1875 [Ar]3d 10 4s 2 4p 1 Galioa Galio 32 72,63 Ge 1886 [Ar]3d 10 4s 2 4p 2 Germanioa Germanio 33 74,922 As 1250 [Ar]3d 10 4s 2 4p 3 Artsenikoa Arsénico 34 78,96 Se 1817 [Ar]3d 10 4s 2 4p 4 Selenioa Selenio 35 79,904 Br 1826 [Ar]3d 10 4s 2 4p 5 Bromoa Bromo 36 83,798 Kr 1898 [Ar]3d 10 4s 2 4p 6 Kriptona Kriptón 4 5 37 85,468 Rb 1861 [Kr]5s 1 Rubidioa Rubidio 38 87,62 Sr 1808 [Kr]5s 2 Estrontzioa Estroncio 39 88,906 Y 1828 [Kr]4d 1 5s 2 Itrioa Itrio 40 91,224 Zr 1789 [Kr]4d 2 5s 2 Zirkonioa Circonio 41 92,906 Nb 1801 [Kr]4d 4 5s 1 Niobioa Niobio 42 95,96 Mo 1781 [Kr]4d 5 5s 1 Molibdenoa Molibdeno 43 (97,91) Tc 1937 [Kr]4d 5 5s 2 Teknezioa Tecnecio 44 101,07 Ru 1844 [Kr]4d 7 5s 1 Rutenioa Rutenio 45 102,91 Rh 1803 [Kr]4d 8 5s 1 Rodioa Rodio 46 106,42 Pd 1803 [Kr]4d 10 Paladioa Paladio 47 107,87 Ag d [Kr]4d 10 5s 1 Zilarra Plata 48 112,41 Cd 1817 [Kr]4d 10 5s 2 Kadmioa Cadmio 49 114,82 In 1863 [Kr]4d 10 5s 2 5p 1 Indioa Indio 50 118,71 Sn d [Kr]4d 10 5s 2 5p 2 Eztainua Estaño 51 121,76 Sb d [Kr]4d 10 5s 2 5p 3 Antimonioa Antimonio 52 127,60 Te 1782 [Kr]4d 10 5s 2 5p 4 Telurioa Telurio 53 126,90 I 1811 [Kr]4d 10 5s 2 5p 5 Iodoa Yodo 54 131,29 Xe 1898 [Kr]4d 10 5s 2 5p 6 Xenona Xenón 5 6 55 132,91 Cs 1860 [Xe]6s 1 Zesioa Cesio 56 137,33 Ba 1808 [Xe]6s 2 Barioa Bario 71 174,97 Lu* 1907 [Xe]4f 14 5d 1 6s 2 Lutezioa Lutecio 72 178,49 Hf 1923 [Xe]4f 14 5d 2 6s 2 Hafnioa Hafnio 73 180,95 Ta 1802 [Xe]4f 14 5d 3 6s 2 Tantaloa Tántalo 74 183,84 W 1783 [Xe]4f 14 5d 4 6s 2 Wolframioa Wolframio 75 186,21 Re 1925 [Xe]4f 14 5d 5 6s 2 Renioa Renio 76 190,23 Os 1803 [Xe]4f 14 5d 6 6s 2 Osmioa Osmio 77 192,22 Ir 1803 [Xe]4f 14 5d 7 6s 2 Iridioa Iridio 78 195,08 Pt 1735 [Xe]4f 14 5d 9 6s 1 Platinoa Platino 79 196,97 Au d [Xe]4f 14 5d 10 6s 1 Urrea Oro 80 200,59 Hg d [Xe]4f 14 5d 10 6s 2 Merkurioa Mercurio 81 204,38 Tl 1861 [Xe]4f 14 5d 10 6s 2 6p 1 Talioa Talio 82 207,2 Pb d [Xe]4f 14 5d 10 6s 2 6p 2 Beruna Plomo 83 208,98 Bi 1753 [Xe]4f 14 5d 10 6s 2 6p 3 Bismutoa Bismuto 84 (208,98) Po 1898 [Xe]4f 14 5d 10 6s 2 6p 4 Polonioa Polonio 85 (209,99) At 1940 [Xe]4f 14 5d 10 6s 2 6p 5 Astatoa Astato 86 (222,02) Rn 1900 [Xe]4f 14 5d 10 6s 2 6p 6 Radona Radón 6 7 87 (223,02) Fr 1939 [Rn]7s 1 Frantzioa Francio 88 (226,03) Ra 1898 [Rn]7s 2 Radioa Radio 103 (262,11) Lr 1961 [Rn]5f 14 7s 2 7p 1 Lawrentzioa Lawrencio 104 (265,12) Rf 1964 [Rn]5f 14 6d 2 7s 2 Rutherfordioa Rutherfordio 105 (268,13) Db 1967 [Rn]5f 14 6d 3 7s 2 Dubnioa Dubnio 106 (271,13) Sg 1974 [Rn]5f 14 6d 4 7s 2 Seaborgioa Seaborgio 107 (270) Bh 1976 [Rn]5f 14 6d 5 7s 2 Bohrioa Bohrio 108 (277,15) Hs 1984 [Rn]5f 14 6d 6 7s 2 Hassioa Hassio 109 (276,15) Mt 1982 [Rn]5f 14 6d 7 7s 2 Meitnerioa Meitnerio 110 (281,16) Ds 1994 [Rn]5f 14 6d 9 7s 1 Darmstadtioa Darmstadtio 111 (280,16) Rg 1994 [Rn]5f 14 6d 10 7s 1 Roentgenioa Roentgenio 112 (285,17) Cn 1996 [Rn]5f 14 6d 10 7s 2 Kopernizioa Copernicio 113 (284,18) Uut 2004 [Rn]5f 14 6d 10 7s 2 7p 1 Ununtrioa Ununtrio 114 (289,19) Fl 1999 [Rn]5f 14 6d 10 7s 2 7p 2 Flerovioa Flerovio 115 (288,19) Uup 2004 [Rn]5f 14 6d 10 7s 2 7p 3 Ununpentioa Ununpentio 116 (293) Lv 2000 [Rn]5f 14 6d 10 7s 2 7p 4 Livermorioa Livermorio 117 (294) Uus 2010 [Rn]5f 14 6d 10 7s 2 7p 5 Ununseptioa Ununseptio 118 (294) Uuo 2002 [Rn]5f 14 6d 10 7s 2 7p 6 Ununoktioa Ununoctio 7 * 57 138,91 La 1839 [Xe]5d 1 6s 2 Lantanoa Lantano 58 140,12 Ce 1803 [Xe]4f 1 5d 1 6s 2 Zerioa Cerio 59 140,91 Pr 1885 [Xe]4f 3 6s 2 Praseodimioa Praseodimio 60 144,24 Nd 1885 [Xe]4f 4 6s 2 Neodimioa Neodimio 61 (144,91) Pm 1945 [Xe]4f 5 6s 2 Prometioa Prometio 62 150,36 Sm 1879 [Xe]4f 6 6s 2 Samarioa Samario 63 151,96 Eu 1901 [Xe]4f 7 6s 2 Europioa Europio 64 157,25 Gd 1880 [Xe]4f 7 5d 1 6s 2 Gadolinioa Gadolinio 65 158,93 Tb 1843 [Xe]4f 9 6s 2 Terbioa Terbio 66 162,50 Dy 1886 [Xe]4f 10 6s 2 Disprosioa Disprosio 67 164,93 Ho 1878 [Xe]4f 11 6s 2 Holmioa Holmio 68 167,26 Er 1842 [Xe]4f 12 6s 2 Erbioa Erbio 69 168,93 Tm 1879 [Xe]4f 13 6s 2 Tulioa Tulio 70 173,05 Yb 1878 [Xe]4f 14 6s 2 Iterbioa Iterbio 6 89 (227,03) Ac 1899 [Rn]6d 1 7s 2 Aktinioa Actinio 90 232,04 Th 1828 [Rn]6d 2 7s 2 Torioa Torio 91 231,04 Pa 1913 [Rn]5f 2 6d 1 7s 2 Protaktinioa Protactinio 92 238,03 U 1789 [Rn]5f 3 6d 1 7s 2 Uranioa Uranio 93 (237,05) Np 1940 [Rn]5f 4 6d 1 7s 2 Neptunioa Neptunio 94 (244,06) Pu 1940 [Rn]5f 6 7s 2 Plutonioa Plutonio 95 (243,06) Am 1944 [Rn]5f 7 7s 2 Amerizioa Americio 96 (247,07) Cm 1944 [Rn]5f 7 6d 1 7s 2 Curioa Curio 97 (247,07) Bk 1949 [Rn]5f 9 7s 2 Berkelioa Berkelio 98 (251,08) Cf 1950 [Rn]5f 10 7s 2 Kalifornioa Californio 99 (252,08) Es 1952 [Rn]5f 11 7s 2 Einsteinioa Einstenio 100 (257,10) Fm 1952 [Rn]5f 12 7s 2 Fermioa Fermio 101 (258,10) Md 1955 [Rn]5f 13 7s 2 Mendelevioa Mendelevio 102 (259,10) No 1958 [Rn]5f 14 7s 2 Nobelioa Nobelio 7 ELEMENTUEN TAULA PERIODIKOA TABLA PERIÓDICA DE LOS ELEMENTOS 74 183,84 W 1783 [Xe]4f 14 5d 4 6s 2 Wolframioa Wolframio Pisu atomikoa a,b Peso atómico a,b Zenbaki atomikoa Número atómico Sinboloa e Símbolo e Aurkikuntzaren urtea d Año del descubrimiento d Konfigurazio elektronikoa Configuración electrónica a IUPAC-ek 2013an onartutako pisu atomikoak. Los pesos atómicos son los adoptados por la IUPAC en 2013. b Parentesi arteko balioak isotoporik egonkorrenari dagozkio. Los valores entre paréntesis se refieren al isótopo más estable. Solidoak Sólidos Likidoak Líquidos Gasak Gases Sintetikoak Sintéticos c 113, 115, 117 eta 118 elementuak isolatuak izan dira. Los elementos 113, 115, 117 y 118 han sido aislados. d Antzinatea [ zeinuak Kristo aurretikoa adierazi nahi du]. Antigüedad [el signo indica antes de Cristo]. Taula Periodiko hau RSBAP/EAE-ren Bizkaiko Batzordekidea eta UPV/EHU-ko irakaslea den Pascual Román doktoreak burutu du [2014]. La realización de esta Tabla Periódica ha sido efectuada por el Dr. Pascual Román, miembro de la Comisión de Bizkaia de la RSBAP/EAE y profesor de la UPV/EHU [2014]. Guggenheim Bilbao Fundazioak emandako argazkia. La fotografía es una cortesía de la Fundación Guggenheim Bilbao. Izena Nombre Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País Euskalerriaren Adiskideen Elkartea

Transcript of ELEMENTUEN TAULA PERIODIKOA TABLA PERIÓDICA DE LOS … · A mediados del siglo XVIII, un...

Page 1: ELEMENTUEN TAULA PERIODIKOA TABLA PERIÓDICA DE LOS … · A mediados del siglo XVIII, un distinguido grupo de jóvenes vas-cos, los llamados «Caballeritos de Azcoitia», se reunía

1

2 17

18

11 1,008

H17661s1

Hidrogenoa Hidrógeno

12

13 14 15 16

2 4,0026

He18951s2

Helioa Helio

1

23 6,94

Li1817

[He]2s1

Litioa Litio

4 9,0122

Be1828

[He]2s2

Berilioa Berilio

3 4 5 6 7 8 9 10 11

5 10,81

B1808

[He]2s22p1

Boroa Boro

6 12,011

C—d

[He]2s22p2

Karbonoa Carbono

7 14,007

N1772

[He]2s22p3

Nitrogenoa Nitrógeno

8 15,999

O1774

[He]2s22p4

Oxigenoa Oxígeno

9 18,998

F1886

[He]2s22p5

Fluorra Flúor

10 20,180

Ne1898

[He]2s22p6

Neona Neón

2

311 22,990

Na1807

[Ne]3s1

SodioaSodio

12 24,305

Mg1808[Ne]3s2

MagnesioaMagnesio

13 26,982

Al1825

[Ne]3s23p1

AluminioaAluminio

14 28,085

Si1824

[Ne]3s23p2

SilizioaSilicio

15 30,974

P1669

[Ne]3s23p3

FosforoaFósforo

16 32,06

S—d

[Ne]3s23p4

SufreaAzufre

17 35,45

Cl1774

[Ne]3s23p5

KloroaCloro

18 39,948

Ar1894

[Ne]3s23p6

ArgonaArgón

3

419 39,098

K1807

[Ar]4s1

PotasioaPotasio

20 40,078

Ca1808

[Ar]4s2

KaltzioaCalcio

21 44,956

Sc1879

[Ar]3d14s2

EskandioaEscandio

22 47,867

Ti1791

[Ar]3d24s2

TitanioaTitanio

23 50,942

V1801

[Ar]3d34s2

BanadioaVanadio

24 51,996

Cr1797

[Ar]3d54s1

KromoaCromo

25 54,938

Mn1774

[Ar]3d54s2

ManganesoaManganeso

26 55,845

Fe—d

[Ar]3d64s2

BurdinaHierro

27 58,933

Co1735

[Ar]3d74s2

KobaltoaCobalto

28 58,693

Ni1751

[Ar]3d84s2

NikelaNíquel

29 63,546

Cu—d

[Ar]3d104s1

KobreaCobre

30 65,38

Zn1746

[Ar]3d104s2

ZinkaCinc

31 69,723

Ga1875

[Ar]3d104s24p1

GalioaGalio

32 72,63

Ge1886

[Ar]3d104s24p2

GermanioaGermanio

33 74,922

As1250

[Ar]3d104s24p3

ArtsenikoaArsénico

34 78,96

Se1817

[Ar]3d104s24p4

SelenioaSelenio

35 79,904

Br1826

[Ar]3d104s24p5

BromoaBromo

36 83,798

Kr1898

[Ar]3d104s24p6

KriptonaKriptón

4

537 85,468

Rb1861

[Kr]5s1

RubidioaRubidio

38 87,62

Sr1808

[Kr]5s2

EstrontzioaEstroncio

39 88,906

Y1828

[Kr]4d15s2

ItrioaItrio

40 91,224

Zr1789

[Kr]4d25s2

ZirkonioaCirconio

41 92,906

Nb1801

[Kr]4d45s1

NiobioaNiobio

42 95,96

Mo1781

[Kr]4d55s1

MolibdenoaMolibdeno

43 (97,91)

Tc1937

[Kr]4d55s2

TeknezioaTecnecio

44 101,07

Ru1844

[Kr]4d75s1

RutenioaRutenio

45 102,91

Rh1803

[Kr]4d85s1

RodioaRodio

46 106,42

Pd1803

[Kr]4d10

PaladioaPaladio

47 107,87

Ag—d

[Kr]4d105s1

ZilarraPlata

48 112,41

Cd1817

[Kr]4d105s2

KadmioaCadmio

49 114,82

In1863

[Kr]4d105s25p1

IndioaIndio

50 118,71

Sn—d

[Kr]4d105s25p2

EztainuaEstaño

51 121,76

Sb—d

[Kr]4d105s25p3

AntimonioaAntimonio

52 127,60

Te1782

[Kr]4d105s25p4

TelurioaTelurio

53 126,90

I1811

[Kr]4d105s25p5

IodoaYodo

54 131,29

Xe1898

[Kr]4d105s25p6

XenonaXenón

5

655 132,91

Cs1860

[Xe]6s1

ZesioaCesio

56 137,33

Ba1808

[Xe]6s2

BarioaBario

71 174,97

Lu*1907

[Xe]4f145d16s2

LutezioaLutecio

72 178,49

Hf1923

[Xe]4f145d26s2

HafnioaHafnio

73 180,95

Ta1802

[Xe]4f145d36s2

TantaloaTántalo

74 183,84

W1783

[Xe]4f145d46s2

WolframioaWolframio

75 186,21

Re1925

[Xe]4f145d56s2

RenioaRenio

76 190,23

Os1803

[Xe]4f145d66s2

OsmioaOsmio

77 192,22

Ir1803

[Xe]4f145d76s2

IridioaIridio

78 195,08

Pt1735

[Xe]4f145d96s1

PlatinoaPlatino

79 196,97

Au—d

[Xe]4f145d106s1

UrreaOro

80 200,59

Hg—d

[Xe]4f145d106s2

MerkurioaMercurio

81 204,38

Tl1861

[Xe]4f145d106s26p1

TalioaTalio

82 207,2

Pb—d

[Xe]4f145d106s26p2

BerunaPlomo

83 208,98

Bi1753

[Xe]4f145d106s26p3

BismutoaBismuto

84 (208,98)

Po1898

[Xe]4f145d106s26p4

PolonioaPolonio

85 (209,99)

At1940

[Xe]4f145d106s26p5

AstatoaAstato

86 (222,02)

Rn1900

[Xe]4f145d106s26p6

RadonaRadón

6

787 (223,02)

Fr1939

[Rn]7s1

FrantzioaFrancio

88 (226,03)

Ra1898

[Rn]7s2

RadioaRadio

103 (262,11)

Lr1961

[Rn]5f147s27p1

LawrentzioaLawrencio

104 (265,12)

Rf1964

[Rn]5f146d27s2

RutherfordioaRutherfordio

105 (268,13)

Db1967

[Rn]5f146d37s2

DubnioaDubnio

106 (271,13)

Sg1974

[Rn]5f146d47s2

SeaborgioaSeaborgio

107 (270)

Bh1976

[Rn]5f146d57s2

BohrioaBohrio

108 (277,15)

Hs1984

[Rn]5f146d67s2

HassioaHassio

109 (276,15)

Mt1982

[Rn]5f146d77s2

Meitnerioa Meitnerio

110 (281,16)

Ds1994

[Rn]5f146d97s1

Darmstadtioa Darmstadtio

111 (280,16)

Rg1994

[Rn]5f146d107s1

Roentgenioa Roentgenio

112 (285,17)

Cn1996

[Rn]5f146d107s2

Kopernizioa Copernicio

113 (284,18)

Uut2004

[Rn]5f146d107s27p1

Ununtrioa Ununtrio

114 (289,19)

Fl1999

[Rn]5f146d107s27p2

Flerovioa Flerovio

115 (288,19)

Uup2004

[Rn]5f146d107s27p3

UnunpentioaUnunpentio

116 (293)

Lv2000

[Rn]5f146d107s27p4

LivermorioaLivermorio

117 (294)

Uus2010

[Rn]5f146d107s27p5

UnunseptioaUnunseptio

118 (294)

Uuo2002

[Rn]5f146d107s27p6

UnunoktioaUnunoctio

7

*57 138,91

La1839

[Xe]5d16s2

Lantanoa Lantano

58 140,12

Ce1803

[Xe]4f15d16s2

ZerioaCerio

59 140,91

Pr1885

[Xe]4f36s2

PraseodimioaPraseodimio

60 144,24

Nd1885

[Xe]4f46s2

NeodimioaNeodimio

61 (144,91)

Pm1945

[Xe]4f56s2

PrometioaPrometio

62 150,36

Sm1879

[Xe]4f66s2

SamarioaSamario

63 151,96

Eu1901

[Xe]4f76s2

EuropioaEuropio

64 157,25

Gd1880

[Xe]4f75d16s2

GadolinioaGadolinio

65 158,93

Tb1843

[Xe]4f96s2

TerbioaTerbio

66 162,50

Dy1886

[Xe]4f106s2

DisprosioaDisprosio

67 164,93

Ho1878

[Xe]4f116s2

HolmioaHolmio

68 167,26

Er1842

[Xe]4f126s2

ErbioaErbio

69 168,93

Tm1879

[Xe]4f136s2

TulioaTulio

70 173,05

Yb1878

[Xe]4f146s2

IterbioaIterbio

6

89 (227,03)

Ac1899

[Rn]6d17s2

AktinioaActinio

90 232,04

Th1828

[Rn]6d27s2

TorioaTorio

91 231,04

Pa1913

[Rn]5f26d17s2

ProtaktinioaProtactinio

92 238,03

U1789

[Rn]5f36d17s2

UranioaUranio

93 (237,05)

Np1940

[Rn]5f46d17s2

NeptunioaNeptunio

94 (244,06)

Pu1940

[Rn]5f67s2

PlutonioaPlutonio

95 (243,06)

Am1944

[Rn]5f77s2

AmerizioaAmericio

96 (247,07)

Cm1944

[Rn]5f76d17s2

CurioaCurio

97 (247,07)

Bk1949

[Rn]5f97s2

BerkelioaBerkelio

98 (251,08)

Cf1950

[Rn]5f107s2

KalifornioaCalifornio

99 (252,08)

Es1952

[Rn]5f117s2

EinsteinioaEinstenio

100 (257,10)

Fm1952

[Rn]5f127s2

FermioaFermio

101 (258,10)

Md1955

[Rn]5f137s2

MendelevioaMendelevio

102 (259,10)

No1958

[Rn]5f147s2

NobelioaNobelio

7

ELEMENTUEN TAULA PERIODIKOATABLA PERIÓDICA DE LOS ELEMENTOS

74 183,84

W1783

[Xe]4f145d46s2

WolframioaWolframio

Pisu atomikoaa,b

Peso atómicoa,bZenbaki atomikoa

Número atómico

Sinboloae

Símboloe

Aurkikuntzaren urtead

Año del descubrimientod

Konfi gurazio elektronikoaConfi guración electrónica

a IUPAC-ek 2013an onartutako pisu atomikoak.Los pesos atómicos son los adoptados por la IUPAC en 2013.

b Parentesi arteko balioak isotoporik egonkorrenari dagozkio.Los valores entre paréntesis se refi eren al isótopo más estable.

SolidoakSólidos

LikidoakLíquidos

GasakGases

SintetikoakSintéticos

c 113, 115, 117 eta 118 elementuak isolatuak izan dira.Los elementos 113, 115, 117 y 118 han sido aislados.

d Antzinatea [— zeinuak Kristo aurretikoa adierazi nahi du].Antigüedad [el signo — indica antes de Cristo].

• Taula Periodiko hau RSBAP/EAE-ren Bizkaiko Batzordekidea eta UPV/EHU-ko irakaslea den Pascual Román doktoreak burutu du [2014].La realización de esta Tabla Periódica ha sido efectuada por el Dr. Pascual Román, miembro de la Comisión de Bizkaia de la RSBAP/EAE y profesor de la UPV/EHU [2014].

• Guggenheim Bilbao Fundazioak emandako argazkia.La fotografía es una cortesía de la Fundación Guggenheim Bilbao.

IzenaNombre

Real Sociedad Bascongada de los Amigos del PaísEuskalerriaren Adiskideen Elkartea

Page 2: ELEMENTUEN TAULA PERIODIKOA TABLA PERIÓDICA DE LOS … · A mediados del siglo XVIII, un distinguido grupo de jóvenes vas-cos, los llamados «Caballeritos de Azcoitia», se reunía

1764--2014 REAL SOCIEDAD BASCONGADA DE LOS AMIGOS DEL PAÍS 250 aniversario

EUSKALERRIAREN ADISKIDEEN ELKARTEA 250. urteurrena

XVIII. mendearen erdialdean euskaldun gazte talde bat, «Azkoitiko Zalduntxoak» deitua, Gipuzkoako hiri honetan hasi zen batzartzen Euskal Herriko hezkuntza, kultura, ekonomia, zientziak eta, oro har, aurrerapena bultzatzeko asmoz. Elkarretaraldi hauen fruitutzat, Euskalerriaren Adiskideen Elkartea sortu zen, Xabier Maria Munibe Idiakez, Peñafloridako kondearen zuzendaritzapean. Hortaz, 1765eko apirilaren 8an Carlos III erregeak Elkartea onetsi zuen, Erret Elkartea titulua emanez.

Estatutuen arabera «Elkarte honen helburua Euskaldun Nazioak Zientzietarako, Letra Ederretarako eta Arteetarako duen joera eta zaletasuna lantzea da, haren ohiturak zuzendu eta leuntzea, alferkeria, ezjakintasuna eta hauen ondorio galgarriak baztertu eta Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako herrialde euskaldunen arteko batasuna areagotzea».

1776ko azaroaren 4an Bergarako Erret Mintegi Euskalduna inauguratu zen eta berau, Espainian ikertzeko helburuz sorturiko lehenbiziko erakundeetako bat izanik, oraingo Ingeniarien Eskolen aintzindari dugu. 1778an Mintegi horretan Kimika-Laborategia antolatu eta bertan Lurpeko Zientziak, Fisika, Metalurgia, Mineralogia eta Kimika ikasketak hasi ziren eskaintzen. Urte berean Mintegira François Chabaneau fisikari frantziarra eta Joseph Louis Proust kimikaria heldu ziren; azken honek hor unibertsitate mailako ikastaro bat eman zuen lehenbiziko aldiz Espainian. Bestalde, Chabaneauk 1782an platinoa xaflakor bihurtzea lortu zuen.

Elkarteak bere bazkideen hezkuntza osatzeko, horiek zientzia maila goreneko europar ikastegietara bidali zituen. Horrela, Elkarte honen kide bik, Juan Jose eta Fausto Elhuyar anaiek, Bergarako Laborategi Kimikoan wolframioa isolatzea lortu zuten 1783an.

1787an Anders Nicolau Tunborg kimikari suediarra joan zen Bergarara, eta platinozko pieza batzuk lantzea lortu zuen.

Mintegiaren jarduerak 1794an amaitu egin ziren, Bergara Konbentzioko tropa frantsesek hartu zutenean.

«Irurac Bat» lemapean, Euskalerriaren Adiskideen Erret Elkarteak bere sortzaileen izpiritua bizirik gorde du bere Batzorde eta Ordezkaritzen bitartez.

A mediados del siglo XVIII, un distinguido grupo de jóvenes vas-cos, los llamados «Caballeritos de Azcoitia», se reunía en esta villa guipuzcoana para fomentar la educación, la cultura, la economía, las ciencias y el progreso general del País. Fruto de estos encuentros el 24 de diciembre de 1764, bajo la dirección de D. Xavier María de Munibe e Idiáquez, conde de Peñaflorida, se constituyó la Sociedad Bascongada de los Amigos del País. El 8 de abril de 1765 la Sociedad fue aprobada por el Rey Carlos III otorgándole el título de Real.

Según sus Estatutos, «El objeto de esta Sociedad es cultivar la inclinación y el gusto de la Nación Bascongada hacia las Ciencias, Bellas Letras y Artes, corregir y pulir sus costumbres, desterrar el ocio, la ignorancia y sus funestas consecuencias, y estrechar más la unión de las tres provincias Bascongadas de Álava, Vizcaya y Guipúzcoa».

El 4 de noviembre de 1776 se inauguró el Real Seminario Patrió-tico Bascongado de Bergara, una de las primeras instituciones de investigación en España y precursora de las actuales Escuelas de Ingeniería. En 1778, se creó en dicho Seminario el Laboratorio Quí-mico, iniciándose los estudios de Ciencias Subterráneas, Física, Metalurgia, Mineralogía y Química. Ese mismo año se incorporaron al Seminario el físico francés François Chabaneau y el químico Joseph Louis Proust, quien, por primera vez, impartió en España un curso de Química de nivel universitario. En 1782, Chabaneau consiguió hacer maleable el platino.

La Sociedad fomentó la formación de sus Socios en los cen-tros europeos de más alto nivel científico. Así, dos Socios de la Bascongada, los hermanos Juan José y Fausto Delhuyar, aislaron el wolframio en el Laboratorio Químico de Bergara en 1783.

En 1787, se incorpora a Bergara el químico sueco Anders Nicolau Tunborg quien consiguió forjar diversas piezas de platino.

Las actividades del Seminario cesaron en 1794 al ser ocupada Bergara por las tropas francesas de la Convención.

Bajo el lema original «Irurac Bat» (las tres hacen una), la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País mantiene vivo el espí-ritu de sus fundadores a través de sus Comisiones y Delegaciones.

UNIVERSIDAD DEL PAÍS VASCO/EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA

Euskal Herriko unibertsitate-irakaskuntzaren sorburu urrunena Oñatiko Unibertsitate zaharra izan zen, Rodrigo Mercado de Zuazola jaunak sortua. 1540an fundatua, 1542an hasi zuen bere jarduera Hernaniko hirian, handik 1548an Oñatiko udalerrira joateko. Han Teologia, Legeak, Kanonak, Arteak eta Medikuntza irakasgaiak eskaintzen ziren. Urteen joan-etorrian gorabehera ugari izan ondoren, 1901an betiko itxi behar izan zituen bere ateak.

Aipatzekoa da, halaber, Bergarako Erret Mintegia, Euskalerriaren Adiskideen Elkarteko kideek sortua. Ikasgune berritzaile honen xedeak llustrazioaren korronteetan txertaturik zeuden, eta Europatik helduriko zientzialari eta ikerketa-material aurreratuenak erakarri zituen, bere ikaslerik onenak, hezkuntza osatzeko, atzerrira bidaliz. Ikastegi honek 1779 eta 1793 artean izan zuen distiraldirik nabarmenena, eta Euskal Herriari hezkuntzarako gune aurrerazalea eskaini nahi zion, haren aurrerakada XIX. mendearen hasierako gatazka politikoengatik etenik gelditu arren.

Gorabehera askoren ondoren, 1968ko ekainaren 5/68 Lege Dekretuaren bidez Bilboko Unibertsitatea sortu zen, orduko «Garapen-Planen» markoan, aski ongi ikusten baitzen zer nolako hezkuntza eskari handia sortzen zen hasiz zihoazen hiriguneetan, irakaskuntzaren masifikazioaren arazoa eta hezkuntza sistema osoaren erabateko premia ere, 1970ko Hezkuntzarako Lege Nagusiaren bitartez konpondu nahi izan zena.

Bilboko Unibertsitatea Ekonomi Fakultatearekin eta Medikuntza eta Zientzietako Fakultate berriekin hasi zen ibilian, berezko unibertsitate-barrutirik izan gabe. Haren lehenbiziko errektorea Juan Echevarría Gangoiti jauna izan zen.

1980ko otsailaren 25ean Bilboko Unibertsitate hura Universidad del País Vasco / Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU) bilakatzean, Euskal Autonomia Erkidegoaren unibertsitate-sistema publikoa eratu zen, une honetan hiru herrialde historikoetako unibertsitate-guneek eta gune erantsi gisa eraikitako Unibertsitate Eskola multzo handiak osatua.

2014. urte hasieran, UPV/EHUk 45.425 ikasle dauzka matrikulaturik bere hiru Campusetan: 8.365 (Araban), 25.233 (Bizkaian) eta 11.827 (Gipuzkoan); 5.683 irakasle eta ikertzaile eta 1.864 AZPko kide.

La enseñanza universitaria en el País Vasco tiene su antecedente más lejano en la antigua Universidad de Oñate, creada por D. Rodrigo Mercado de Zuazola. Fundada en 1540, comenzó su actividad en 1542 en la villa de Hernani para trasladarse al municipio de Oñate en 1548, abarcando las Facultades de Teología, Leyes, Cánones, Artes y Medicina. Después de múltiples avatares, en 1901 debe cerrar defini-tivamente sus puertas.

También merece mencionarse el Real Seminario de Bergara creado por la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País, centro renovador, que guiado en su ideario por las corrientes de la Ilustración, incorporó a científicos y material avanzado pro-cedentes de Europa y envió estudiantes aventajados al exterior. Este centro tiene su etapa de esplendor entre 1779 y 1793, y trata de dotar al País Vasco de un centro educativo progresista, siendo interrumpida su pujanza por los avatares políticos de comienzos del siglo XIX.

Tras no pocas vicisitudes, se crea la Universidad de Bilbao por Decreto Ley 5/68 de junio de 1968 en el marco de los «Planes de Desarrollo» que percibían las dificultades de atender las demandas educativas de las crecientes poblaciones urbanas, la existencia de una masificación de la enseñanza, así como la necesidad de una reforma integral del sistema educativo que se intentaría con la Ley General de Educación de 1970.

La Universidad de Bilbao comienza su andadura con la Facul-tad de Económicas y las nuevas de Medicina y Ciencias, sin distrito universitario propio, y con D. Juan Echevarria Gangoiti como primer Rector.

El 25 de febrero de 1980 la Universidad de Bilbao se convierte en la Universidad del País Vasco/Euskal Herriko Unibertsitatea (UPV/EHU), conformando el sistema universitario público de la Comunidad Autónoma Vasca, del que forman parte los centros universitarios oficiales existentes en ese momento en los tres territorios históricos y por un importante grupo de escuelas universitarias que se constitu-yeron como centros adscritos.

A principios de 2014, la UPV/EHU tiene matriculados 45.425 estudiantes en sus tres Campus: 8.365 (Álava), 11.827 (Guipúzcoa) y 25.233 (Vizcaya); 5.683 profesores e investigadores y 1.864 PAS.