Alavên çandiniyê

Amadekar : ELï…ÊR

kurdî tirkî fransizî înglilîzî

EREBA GA, KAflNI CHAR À BOEUF OXEN CARTGERDÛMA — ji aliye jor ve üstten görünüÒü vue d'en haut upper viewkopî kafinÈ karöserinin pièces de bois wooden front

ön ve arkadaki iri de dvant et de and rear parts ofve güçlü tahtasÈna derrière du char a cartverilen ad.

1- a) kopiyê paÒî arka tahta planche de derrière back boardb) kopiyê pêÒî ön tahta placnhe de devant fore board

2- toq tekerlek çemberi anneau encerclant ring encirclingla roue the wheel

3- maran tekerlefiin afiaçtan roue en bois wooden wheelgövdesi

4- akêr (çar lib in) karöser yük bafilama batonnets de fixa- load fixingsÈrÈklarÈ tion de la charge bars

5- kursiv tekerlefiin boulon en bois wooden wheelafiaç pimi de la roue axle pins

6- mazlix sürücü oturafiÈ siège du conducteur driver's seat7- çîçirk urgan veya halat sÈkÈcÈ

B — ji aliyê binî ve alttan görünüÒü vue d'en bas view from below1- arêx, rexgerdûm karöser taÒÈyÈcÈ2- balge dingil yastÈfiÈ coussin de l'axe axle's seating3- sirnî dingil axe, arbre axle, axle-tree4- akêra sirniyê dingil tespit çubuklarÈ fixateurs de l'axe axle holding pins

Civînapayîza1994an

Civîna payizê di navberarojên 5-11 teÒrîn 1994an de liSwêdê, di xwendegehaBiskops Arnöyê de çêbû.Bernameya vê civînê, jigotûbêjên li ser hin pirsênrastnivisînê, ferhengaPehlewî, devoka Qerejdaxê, ala-vên çandiniyê, ferhengokênMem û Zîn, Roja Nû û termênhiqûqê pêk hatiye.

Em hin ji encamên vê civînêdi vê hejmara Kurmancî dediweÒînin.

Hevalên ku beÒdarî vê civî-nê bûbûn ev in : KhosrowAbdollahî (Selmas),Mizaffer Begzade (…ikak),ElîÒêr (Wan), Lutfî Baksî(Xerzan), Rojen Barnas(Diyarbekir), Rojan Hazim(Hekarî), Musa Kaval(Hekarî), Hemîd Kiliçaslan(Mêrdîn), Mehmûd Lewendî(Qerejdax), Kendal Nezan(Diyarbekir), Zinar Soran(Dêrik), Veysi Zeydanli(Bidlîs), Zeynelabidîn Zinar(Batman) û ReÒo Zîlan(Agirî).

KURMANCÎrojnameya taybetî ya Enstîtuya kurdî ya Parîsê li ser pirsên zaravê kurmancî

Min ev nivîsî ne ji bo sahibrewacan

Belkî ji bo biçûkêd Kurmancan

Ehmedê Xanî(Sedsala XVII)

hejmar 16 zivistan 1995

Kurmancî • 155 •

C — paxêl, parxêl, öküz tarafÈndan traîneau à boeuf oxen sledgekiÒke çekilen kÈzak 1- palûl kÈzafiın boyunduruk fixateurs du joug sledge yoke

bafilantÈ çubuklarÈ du traîneau harness2- têli yük tutmaya yarayan tiges de fixation load fixing

üst yan kavisli çubuklar de la charge rods3- kopî kÈzak tespit çubuklarÈ fixateurs du sledge cross

traîneau members4- sing kÈzak tespit baguettes de sledge fixing

çubuklarÈ fixation wands5- pêpaxêl kÈzak ayaklarÈ patins du traîneau sledge skates6- punca palûlê bafilama pimi goujon, cheville dowel

D — dirgan, çarguh, yaba fourche forkÒene (melhêba hesinî)1- destî, destik sap manche handle2- guhmelhêb yaba kulafiÈ fourchon tines of the fork

E — melhêb afiaç yaba fourche en bois wooden fork1- destî sap manche handle2- guhmelhêb yaba kulafiÈ fourchon tines of the fork

F — mehlî, tapan rouleau rollermalî, Òapane1- Òivmehlî tapan çubufiu tige du rouleau roller’s rod2- darmehlî tapan afiacÈ traverse roller’s cross-piece3- guhmehlî tapan kulakçÈfiÈ montant du rouleau roller’s strut4- palûl tapanÈ boyundurufia tige du joung yoke’s rods

bafilayan çubuklar

G — kam, moÒene döven fléau flail1- rista kamê çekme zinciri chaîne de traction traction chain2- diran, berheste yan döven diÒi dent du fléau flail’s serrationsarbeÒk (ji hesin)

H — cercere, cencere harman döven batteuse threshing machine1- ling, rexcencer ayak monture de la batteuse side strut2, 3- navpirk köprücük traversine strut4- tevÒû, devbir döven bÈçafiÈ lame de la threshing machine's

batteuse blade

• 156 • Kurmancî

Kurmancî • 157 •

F E R H E N G O K A

Pehlewî û K urmancî- II -

Amadekar : Rojen BARNAS

Transkrîpsiyona Pehlewî Kurmancîya Fransizî Îngilîzîû xwendina wê îroyîn

Aa = e1. a) a ( e ) ya serî di kurmancî de nîne an jî ketiye :abar [N: bar] (eber) ber sur, au-dessus up, on, overabax⁄æyÏdan, abax⁄æy- / bexÒîn, bexÒ- pardonner, avoir forgive,[N: bax⁄‚dan, bax⁄æy-] (bexÒºden, bexÒay) pitié de have mercy onabë [N: bë ] (ebê,/ ebî, bê / bî) bê sans without, -lessabëbar [N: bëbar] (bêber) bêber (stewr) stérile, infécond fruitlessabëgumæn (ebêguman) bêguman certainement without doubt, certainabëguman¡h (ebêgumanîh) bêgumanî certitude certaintyaswær [N: suwær] (suwar) siwar cavalier horseman, riderawëræn [N: wëræn] wêran désolé, en ruines desolate, ruined

1. b) a ( e ) ya serî di kurmancî de nîne an ketiye º hin bêdeng jî cuda ne an jî guherîne :abæg [N: (a)bæ] ((e)ba) ba, bal (cem) avec withabæy- [N: bæyëd] vîn / vêtin, il faut, il est it is necessary, (ebay / bayêd) vê- (divê, dibê) nécessaire de must

abëÏ⁄ [N: bëhÏ⁄] (ebêoÒ) bêhiÒ inconcient senseless, unconciousabë-rah (ebêreh) bêrê (!) pécheur erringabë-winah (ebê-winah) bêgune(h) innocent innocentasëm [N: sëm] ((e)sêm / sîm) zîv, sîm argent silveraburnæy [N: burnæ] (burna) virnî (!) mineur, enfant under age, child

2. a) [ h ] di kurmancî de hatiye serê bêjeyê an di destpêkê de ji xwe hebiye:anær (enar) hinar grenade pomegranateand (end) hind, hinde, hingî autant, beaucoup so much, manyandak (endek) hindik peu, quelques little, fewasp (esp) hesp cheval horseast(ag) / hasta (esteg / heste) hestî os, noyau (fruit) bone; (fruit) stone

2. b) Awayên bi [ h ] º bê [ h ] jî di krmancî de hene :afrÏ⁄ag (efroÒeg) evrîÒk, hevrîÒk [!] confiserie à base de a sweet meat made of flour,

farine, beurre et miel butter and honey

3. a = e ==> bê:a (e) [ê=>(bi+ê=bê, bêy)] préfixe privatif a- privative prefix,

un-, -less

a-bahr (e-behr) bêpar, bêbehr privé de portionless, depriveda-bun (e-bun) bêbin sans baselessa-©ær (e-çar) naçar inévitable inevitablea-dæd (e-dad) bêdad illégal, injuste illegal, unjusta-dard (e-derd) bêderd indolore painlessa-sar (e-ser) bêser (º bêbin) sans fin, interminable endless

4. a = eabn‚s[N. æbn‚s](ebnºs /abnºs) ebanos ébène ebonyabr (ebr) ewr, hewr nuage cloudabræz [N. afræz] (ebraz /efraz) evraz, hevraz montée acclivityabrë⁄om (ebrêÒom) evrîÒim, hevrîÒim soie silkafsæn[N. afsæna] (efsan / e) efsane histoire, fable story, fablealmæs(t) [N.almæs] (elmas(t)) almast, elmas acier, diamant steel, diamondamæ [N.mæ] (ema / ma) em, me nous we, usan¡g [N.pë⁄ænÏ] (enî / pêÒanî) enî front front, foreheadanj¡r (encîr) encîr, hejîr, hêjîr figue figawestæd[N.Ïstad] (ewistad / ostad) osta, hosta, hoste, westa maître (artisan) master (craftsman)

æ = aæ (a) a pronom pronounæb (ab) av eau wateræbæd (abad) ava populeux, populous,

florissant, prospère thriving, prosperousæbædih (abadîh) avahî, avayî prospérité prosperityæb-dæn (ab-dan) avdank arrosoir, récipient à eau water-holderæbus, -tan[N.æbestan] avis enceinte pregnant(abus, abusten / abisten)æb-zan (ab-zen) avjen (!) bain bathædur [N. ædar] (adur / ader) agir, ar feu, le dieu «Feu»; fire; the god “Fire”;

9ème mois du calan- cal. 9th month;drier, neuvième 9th day

æfræh (afrah) fêr kirin (hîn kirin) enseignement, doctrine teaching, doctrineægæh¡h (agahîh) agahî savoir, connaissance knowledgeælag (aleg) alî côté sideæl‚dag (alºdeg) lewt, lewitî souillé, pollué defiled, pollutedæl‚h (alºh) eylo, elih aigle eagleæsæn (asan) hêsa, hêsan, asan calme, paisible easy, peacefulæÒkæræg[N. æ⁄kæræ] (aÒkara(g)) aÒkere, aÒkera évident, manifeste obvious, evidentæ⁄kÏb [N. æÒkÏ(b)] (aÒko) aÒkî [! ] toit, plafond roof, ceilingætax⁄ [N. æta⁄ / Avesta. ætarÒ] ateÒ [e.k.] feu fire(atexÒ / ateÒ / aterÒ)æzæd¡h (azadîh) azadî liberté, gratitude, freedom, gratitude,

remerciement thanksæzær (azar) azar tourment torment

Bbæl¡ (balîÒ) balîÒne, balîÒ, balîv coussin, oreiller cushion, pillow-bæn (-ban) -van suffixe -ien, -eur -keeper, -guard

• 158 • Kurmancî

Kurmancî • 159 •

bandag (bendeg) bende, benî serviteur servantbær-jæmag (bar-cameg) cemik, cemikê bar besace saddle-bagbël [M=byr] (bêl /bwîr) bêr pelle spadebël‚r [N. bil‚r] (bêlºr /bilºr) belºr, bilºr crystal crystalbistag [N. busta] (bisteg /buste) findiq, bindeq noisette hazelnutbræd(brad) bra frère brotherbri⁄tan, brëz-(briÒten, brêz-) biraÒtin, birêj- rôtir roastbr‚g[N. abr‚] (brºg / ebrº) brº, brî sourcil (eye) browb‚dan (bºden) bºn être be, becomebuland (bulend) bilind haut highbun (bun) bin base, fond, fondation base, foundation, bottom burdan, bar- (burden / ber-) birin, b- porter, meener, conduire carry, bear, take, endureburg (=>Er: burc) (burg) birc tour, bourg towerbur¡dan, bur- [N.br¡dan] birrîn, birr- couper cut(burîden, bur- / brîden)bu⁄ (buÒ) bijî (ya hespê/Òêr crinière mane

w.d)but (but) pºt, but idole, Boudha Buddha, idol

© = ç©ædur (çadur) çadir tente sheet, veil©ahær (çehar) çar quatre four©ahærdah (çehardeh) çardeh quatorze fourteen©ahærpæy[N. ©ærwæ] (çeharpay / çarwa) çarpê quadripiède quadruped©aku© [N. ©aku⁄] (çakuç /çakuÒ) çakºç marteau hammer©ær / ©ærag (çar /çareg) çare moyen, remède means, remedy©arag (çereg) çêre, çere pâturage, praîrie pasture, grazing, flock©atrang => (Er. ⁄atranj) (çetreng) setrenc échecs chess©ë [N. ©i] (çê /çi) çi quoi, que what, which©ë (çê) çi (ji bo çi) à cause, comme for, beacause, since, as, that©ëræy (çêray /çiray) çire, çira (çima) pourquoi for what, why©ehel [N.©ihil] (çehel /çihil) çil, çel quarante forty©¡dan, ©¡n- (çîden, çîn-) çinîn, çin- ramasser, amasser, gather, pile up

rassembler, empiler©ihr (çihr) cir forme, silhouette, form, shape,

apparence, visage appearance, face©ihr(ag) (çihr(eg)) çirig ( esil) semence, origine; seed, origin;

nature, essence nature, essence©im (çim) çima [ ! / "] raison, cause, but, reason, cause,

signification purpose, meaning©imræy (çimray) çima?, çira? pourquoi ? why ?©iray (çirey) çira lampe lamp©œb (çob) ço, çov bois, bâton wood, stick

Ddædan, dah-(daden, deh-) dan, d- 1. donner, 2. créer 1. give; 2.create.dah (deh) deh dix tendahigæn [N. dihgæn] (dehigan, dihgan) dehqan, dehkan [e.k.] paysan, campagnard countryman,farmerdahom (dehom) dehem dixième tenth

dæmæd (damad) zava jeune marié, gendre bridegroom, son-in-lawdandæn (dendan) didan, diran dent toothdarz¡g [N. darz¡] (derzîg /derzî) terzî tailleur tailordastag (deste) deste botte, ballot, bunch,

bouquet, groupe bundle, groupdast-kær¡h (dest-karîh) destkarî travail manuel, handiworkdast-⁄Ïy (dest-Òoy) destÒo ["] urinoir urinatedawæl (dewal) dewl, dºl cuir, peau leather, skindawæl (dewal) dewlok [e.k.] supercherie, trom- deceit, trickery

perie, duperiedënëg [N. d¡n¡] (dênî /dînî) dînî, dîndar religieux religiousdidom (didom) dido, duyem second, deuxième seconddÏ [N. du] (do / du) du, dido deux twodÏst¡h (dostîh) dostî amitié, amour friendship, lovedrahm / dir(h)am (drehm/dir(h)em) dirhem, dirav drachme drachmdrayæ(b) [N. daryæ(b)] derya mer sea(dreya(b) / derya(b))dræz [N.diræz] (draz / diraz) dirêj long longdrÏ [N. darÏ#] (dro / dero‹) diro, direw, derew mensonge, tromperie lie, deceitdrust¡h [N. durust¡h] dirustî justesse, droiture 1) righteousness, (drust¡h / durustîh) 2) healthd‚d (dºd) dº fumée smokedum(b) dºv queue taild u⁄men [N.du⁄m a n ] ( d u Ò m i n / d u Ò m e n ) dijmin ennemi enemydu⁄men¡h (duÒminîh) dijminî inimitié enemitydu⁄menæd¡h (duÒminadîh) dijminatî inimitié, hostilité enemity, hostility du⁄ox (duÒox) dojeh enfer helldu⁄wær (duÒwar) dijwar difficile, désagréable difficult, disagreabledu⁄wær¡h (duÒwarîh) dijwarî difficulté difficulty, trouble, misfortuneduxt (duxt) dot-(dotmam, dotmîr) fille daughterduz (d) (duz / duzd) diz voleur thiefduz (d)¡h (duzdîh / duzîh) dizî vol theftdwæzdah (dwazdeh) dwazdeh douze twelve

Eë (ê) ê particule indiquant particle giving the

le temps présent present tenseau mode optatif optative sense

ëbærag [N. ëwær] (êbareg /êwar) êvar soir eveningë© [N.hë©] (êç / hêç hêç, hîç aucun not anyëdar (êder) ev der, vê derê ici hereëmëd (êmêd) umîd, hêvî, imºd espoir hope-ën [N. -¡n] (-ên / -în) -în suffixe formant des suffix forming

objectifs de subs- adjectives of ma- tance ou de qualité terial or quality

ëwæz (êwaz) awaz mot, parole word, utteranceë(w)-©and (ê(w)-çend) ewçend quelques (uns) some, a fewëwën [N. æy¡n] (êwên /ayîn) ayîn manière, coutume, manner, custom,

forme, propriété form, propriety

• 160 • Kurmancî

Kurmancî • 161 •

ëwënag [N. æyÏna] (êwêneg / ayîna) eyne, neynik miroire mirrorëw-tæg [N.yaktæ] (êw-tag / yekta) yekta, êkta seul, individuel alone, single, individualëzm [N. hëzum] (êzm /hêzum) êzing bûche, combustible firewood, fuel

Ffrahang[N. farhang] (freheng/ferheng) ferheng ["] éducation, savoir education, knowledgefilæsÏfæ (filasofa) fîlozof philosophe philosopherframædær (fremadar) fermandar commandant, commander,

chef, dirigeant ruler, chiefframænburdær [N. farmænburdær] fermanber obéissant, obedient,(fremanburdar / fermanbudar) soumis submissivefræx [N. faræx] (frax / ferax) fireh, fere large, spacieux, large, wide,

ample, prospère spacious, ample, prosperousfrazænag [N. farzæna] (frezaneg / ferzane)zana, zane sage, intelligent wise, intelligentfrazand [N. farzand] Ferzende (nav) enfant, fils, child, son, (frezend / ferzend) descendant offspringfrëb [N. firëb](frêb /firêb) virr tromperie, supercherie deceit, deceptionfrë⁄tag [N. firi⁄ta] (frêÒteg /firiÒte) ferîÒte, firîÒte apôtre, ange apostle, angelfrëz (frêz) ferz devoir, obligation duty, obligationfrÏxtan, frÏ(x)⁄- (froxten, fro(x)Ò-) firotin, froÒ- vendre sellfru⁄ag [N.fur⁄a] (fruÒeg/furÒe) firo, fru piqûres d’abeilles beestings

Ggædan, gæy- (gaden, gay-) gan, gê- copuler copulate withgalÏg [N.gulÏ] (gelog, gulo) galok, gewrî gorge throatgandag¡h (gandagîh) genî puanteur stenchgandum (gendum) genim blé wheat-gær (-gar) -kar suffixe formant suffix forming

des noms d'acteurs actor nounsgaræn¡h (geranîh) giranî pesanteur, lourdeur heaviness, weightgard¡dan, gard- (gerdîden, gerd-) gerîn, ger- tourner, se tourner turn, revolvegarm¡h (germîh) germî chaleur warmth, heatgarm-æbag (germ-abeg) germav (!) bains, thermes thermal baths#arrænæg (‹erranag) xurrînî tonnerre thundergæw (gaw) ga boeuf, taureau ox, bull, cowgæw-më⁄ [N. gæ(w)më⁄] gamêÒ buffle buffalo(gaw-mêÒ, ga(w)-mêÒ)gazæg (gezag) gezek âpre, perçant, piquant bitinggaz¡dan, gaz- (gezîden, gez-) gestin, gez- mordre, piquer bite, stinggëhæn [N. gihæn, jahæn] cihan monde world(gêhan / gihan, cehan)gëhæn¡g (gêhanîg) cihanî terrestre, mortel worldly, mortal-gën [N. -g¡n] (-gên, -gîn) -gîn suffixe formant des suffix forming

adjectifs de qualité adjectives of qualitygës [N. gës‚] (gês, gêsº) kezî boucles, mèches curls, locksgët¡g [N. gët¡] (gêtîg, gêtî) gîtî 1. le monde terrestre 1. the material

2. terrestre world; 2. worldly

gilag (gileg) gilî plainte, lamantation complaint, lamentationgi⁄n¡z (giÒnîz) giÒnîj, kiÒnîÒ coriandre coriandergÏgird (gogird) gogird, kirkºt soufre sulphurgÏhr [N.gawhar] (gohr,gewher) gewher substance, essence, substance, essence,

nature; bijou; lignée nature; jewel; lineagegÏÒ (goÒ) guh, goÒ oreille eargÏ⁄ag (goÒeg) goÒe, koÒe coin, angle cornergÏ⁄wær (goÒwar) guhar boucle et d’oreille ear-ringgÏy (goy) go, gog balle ballgÏz (goz) gºz noix walnutgiræm¡h (giramîh) giramî affection, respect affection, respectgraw [N. giraw] (grew, girew) girew, gerew gage, caution pledge, securitygrih [N. girih] (grih, girîh) girê(k) noeud knotgr¡w (grîw) gewrî cou, gorge neck, throatgr¡wag [N. giriwa] (grîweg, giriwe) gir colline, arête, crête hill, ridgegr¡y¡stan, gr¡y- (griyîsten, griy-) girîn, girî- pleurer weep, crygrÏh [N.gur¡h] (groh, guroh) girºh [e.k] groupe, foule group, crowdguftan, g¡(w)- [N. go(y)-] gotin, bêj- dire, parler say, speak(guften, go(w)- / go(y))g‚h (gºh) gº crottin, exeréments dung, excrementgund (gund) gun, gunik testicule testiclegurg (gurg) gur, gurg loup wolfgyæg [N. jæy] (gyag, cay) cî, cih place, endroit placegyæn¡g (gyanîg) giyanî spirituel, vital spiritual; vital

Hhæd (had) hê, ha, hêjî encore, alors now, then, that ishaftæd (heftad) heftê soixante-dix seventyhaftag [N.hafta] (hefteg/hefte) hefte semaine weekhaftær [N.kaftær] (heftar/keftar) keftar, heftyar hyène hyenahaftdah [N.hifdah] (heftdeh / hifdeh) hevdeh, hivdeh dix-sept seventeenhamæg [N.hama](hemag/heme) hemî, hemº tout, tous allhamag¡h (hemegîh) hemºyî totalité, universalité totality, universalityhamæl (hemal) heval égal, pair, camarade equal, peer, comradehambad¡g (hembedîg) hember rival, adversaire opponent, adversaryhambæn [N.anbæn] (hemban / enban] hevan, heban, himban sacoche en peau skin baghambænd (hemband) hevbend connexe connectedhambær [N.anbær] (hembar / enbar) embar dépot, entrepot storehambastan, hambah- kambax kirin s’écrouler, tomber collapse, fall(hembesten, hembeh-)hambæy (hembay) hempa compagnon, parte- companion, part-

naire, adversaire ner; adversaryham-kær (hem-kar) hevkar collaborateur collaboratorham-pursag (hem-purseg) (ji) hev pirsîn consultation consultinghamtæg [N.hamtæ] (hemtag/hemta) hemta, hevta égal, pair equal, peerhandæm [N.andæm] (hendam/endam) endam membre memberhandaxtan, handæz- endaz, endaze projeter, attribuer, plan, allot,(hendexten, hendaz-) considérer, juger reckon, judgehangæm (hengam) hingê, hînga moment, occasion time, occasion

• 162 • Kurmancî

Kurmancî • 163 •

hanjæm [N.anjæm] encam fin, achèvement, end, completion, (hencam / encam) issue outcomeharg [Er. xarj, xaræj] xerc, xerac devoir, tribut, duty, tribute, (herg / xerc, xerac) travail, effort work, effortha⁄ægird [N.⁄ægird] (heÒagird / Òagird) Òagird, Òagirt disciple, élève disciple, pupilha⁄tad (heÒted) heÒtê quatre-vingt eightyha⁄tdah (heÒtdeh) hejdeh, hijdeh dix -huit eighteenhæwan (hawen) hawin, hawan mortier a mortarhaxt (hext) hêt cuisse, hanche thigh, haunch, hiphazær (hezar) hezar, hizar mille thousandhi⁄tan, hil-(hiÒten, hil) hiÒtin, hêl- laisser, pardonner let, leave, pardon,

set, apponthixr (hixr) rêx, rîx excrément excrementHr¡m [N.R‚m](hrom/rºm) Horom, Rom Byzance, Rome Byzantium, Romehu⁄k [N.xuÒk] (huÒk /xuÒk) hiÒk sec dry

Iim-(im-) î- {îroj / îÒev / îsal} ce, ceci this

ev-{evro/evÒev/evsal}imrÏz (imroz) îroj, îro aujourd'hui today

J = CJah‚d [N.juh‚d](cehºd /cuhºd) cihº, cuhî juif Jewja⁄n (ceÒn) cejn célébration, féstival celebration, festivaljaw (cew) ceh orge barleyjawën [N.jaw¡n](cewên /cewîn) cehîn d'orge made of barleyjuxt [N.juƒt] (cuxt / cuft) cot, cuxt paire, couple pair, couple

Kka [N. k¡] (ke /kî) ku, ko si, puisque, lorsque when, if, sincekabærag (kebareg) kewar conteneur, récipient containerkabk (kebk) kew perdrix partridgekabÏd (kebod) kevok gris-bleu; pigeon grey-blue; pigeonkadbæn‚g [N. kadbæn‚] kebanî, kevanî, maîtresse mistress, lady (kedbanºg /kedbanº) kabanî de maison of the housekad¡g (kedîg) kedî, kehî domestique, serviteur domestic; servantkaf© (kefç) kepçe louche, écumoire ladle, skimmerkaf©ag (kefçeg) kefçî, kevçî cuillère spoonkaf⁄gar (kefÒger) koÒkar, goÒkar cordonnier shoemakerkaftan (keften) ketin, keftin tomber fallkæh (kah) ka paille chaff, strawkamæn (keman) kevan arc bowkamar (kemer) kember, kemer taille, ceinture waist, belt, girdlekard (kerd) kir action, sujet, affaire action, matter, affairkærd (kard) kêr couteau knifekærdæg (kardag) gerrek, gerrok voyageur, vagabond, traveller, wan-

nomade derer, migrant

kardan (kerden) kirin, kirdin faire, agir, exécuter, accomplir do, make, act, performkarg (kerg) kergedan rhinocéros rhinoceroskæskënën (kaskênên) keskîn, keskînî bleu-vert;en lapis-lazuli blue-green; of lapis lazulikayk (keyk) kêç suce fleakënwar [N.k¡nawar] (kênwer/kînewer) kîndar vengeur, vindicatif vengeful, vindictivekësar (kêser) qeyser César Caesarkë⁄ (kêÒ) (xîret)kêÒ, (cir)kêÒ dogme, foi (en particulier dogma, faith (especially

pour les non Mazdéens) non-Mazdean)kë⁄¡dan, ke⁄-[N.kaÒ¡dan] kiÒandin, kiÒ-, tirer, traîner, pull, draw(kêÒîden, kêÒ- /keÒîden) kêÒandin arracherkirm (kirm) kurm, kurmik, kirm ver, serpent worm, serpentkÏdak (kodek) kodek, gede, kudik jeune, petit; bébé young, small; babykÏf¡g [N.kÏh¡](kofîg/kohî) kovî, kºvî sauvage, montagne wild, mountainkÏftan, kÏb- (koften, kob) kutan, kut-, qutan battre, piler, écraser beat, pound, crushkula©ag [N.kul¡©a] (kuleçeg /kulîçe) kulîçe, kulînçe (çorek) petit pain rond small, round bunkulang (kuleng) kuling grue cranek‚n (kºn) qºn croupe, fesses, rump, buttocks,

derrière, anus anuskunj¡d (kuncîd) kuncî sésame sesamekurrag (kurreg) kurîk, kurrî poulain foal, coltku⁄tan, ku⁄-(kuÒten, kuÒ) kuÒtin, kuj- tuer kill

Llab (leb) lêv lèvre liplæbag [N.læba](labeg /labe) lava , lavayî supplication supplicationlæbakkar (labekker) lavakar suppliant suppliant

———————————————

…ANEK :[ ! ] maneya gotinê ya kurmancî bi ya îngîlîzî re têkildar e, lê ne wek hev e.[ " ] maneya gotinê ya kurmancî an bi ya îngîlîzî re dijmane ye an jî lê nanihêre.[ $ ] maneya gotinê ya kurmancî an bi ya pahlewî re dijmane ye an jî lê nanihêre[ e.k. ] di edebiyata klasîk de.======================a (e) => ê mard / mêr, nar / nêrb => v æb / avb => w abr / ewrd => z dæmæd / zavaf => v frêb / virrg => c gæh, / cih, cîs => z sîm / zîvm => v sîm / zîvÒ => j du men / dijmin, duÒox / dojeh, du war / dijwarh li pêÒiya dengdaran => æsæn / hêsa, asp / hesp, anjÏr / hêjîr, andak / hindik, anær / hinark => q pækÏzag / paqij, pondik / findiq, bindeq, pistag/ fistiqw => b waræn / beran, waræz / beraz

• 164 • Kurmancî

Kurmancî • 165 •

Çend pirsênrastnivîsê

ReÒo ZÎLAN

Pirsa rastnivisîna zimanekî, bê guman, pirsekegelekî girîng e û ji bo çareserkirina wê jî demek divê.Hindek ji wan pirsgirêkan ji destpêka nivîsandinazimanekî de û hindek jî piÒtre û di nav herikînazemên û pêÒdeçûna zimên de hatine pêÒ. ïro gelekzimanên standardîzebûyî jî her di vê pirsê de xwedîpirsgirêk in û ji bo çareseriya wan timî gavina diavê-jin.

Zimanê me, ku serpêhatiya wî dîrokeke dûr ûdirêj pêk tîne û xwedî taybetmendiyên xweser e, jivan pirsgirêkên aloz ne ÒûÒtî ye. Pirsa rastnivisîna wîjî hewceyî çareserkirinekê ye. Ji ber vê yekê jî, ev pirsyek ji xalên girîng yên civîna li ser zimanê kurdî yazaravayê kurmancî pêk tîne.

Di van civînan de, lêhûrnêrîn û gotûbêjên lidar-ketî hêdî hêdî digihêjin encam û pêwistiya zelalkiri-nekê. Di vê benda han de, em ew çend xalên kugihîÒtine encam û dongiyekê berpêÒî xwandevanandikin.

I. Pirsa rastnivisîna pirtikên tewangêA) Di navên taybetî deHerweku tête zanîn, navdêr di zimanê me de

têne tewandin. Li gor qesd û mebesta hevokê, hin pir-tik bi navdêran ve têne nûsandin da ku wê meramêbînin zimên. Bo nimûne, gava em dibêjin, «ez Gulbînêdibînim», pirtika tewanga mê ku li vir «ê» ye, bi nav-dêr ve tête zeliqandin ku ew jî li vir «Gulbîn» e. Navêmirovekê ye.

Di van salên dawîn de, ji ber nezanîn û nex-wandewariya zimanê xwe, hin kes di dema nivîsan-dinê de wê pirtika tewangê bi alîkariya apostrofekê jinavdêr vediqetînin. Ango wek «Gulbîn’ê» dinivîsin, kuji kok ÒaÒ e û tiÒtekî ne li rê ye.

Heçi niÒandeka apostrofê ye, li gor zimanan,xwedî hin kar û wezîfeyan e. Bo nimûne, ew kar ûwezîfeyên wek jêveqetandinê, ketina tîpekê yan çendtîpan, forma genîtîvê û hwd tîne cîh.

Di zimanê me de, ew di nivisînê de bêtir ji boketina tîpekê yan jî çend tîpan, kurtkirin û pevnûsan-dina daçekên hevedudanî ku bi karên têvel radibin,tête bi kar anîn. Ev yek jî bêtir di tiÒtên zargotinî, stranû helbestan de, da ku kêÒa stran û helbestê nehêtetêkdan, tête pêÒ.

Wek di strana Remzo de : Rêka Midyatê teng ePaçê Remzo heftreng eRamîsanek bide minÊvar e l’min dereng e.

Heke «l’min» ya li vir, wek «li min» bihata nivisînû stranbêj ew welê bi lêv bikira dê kêÒa wê ne sazkarbûya. Hejmara kîteyan nema dibû 7, lê dibû 8. Ji bervê yekê, da ku kêÒ sazkar û bilêvkirin û awaza wê biaheng û harmonîk be, stranbêj mecbûr dimîne, ku «limin» ya ji du kîteyan pêk hatî, bike yek kîte û wê bilez wek «l’min» bi lêv bike. Ev yeka han ne bi tenê distranên me yên klasîk û zargotinî de tête pêÒ, lê belêdi helbestên me yên klasîk û nûjen de jî.

Di rewÒa îro de, di pirsa rastnivisîna pirtikênnavdêrên jimaran de, tevlihevî û aloziyeke yekcarmezin heye.

B) Di navdêrên jimaran deDi zimanê me de, ne bi tenê navên tiÒt û miÒtan

navdêr in û xwedî zayend in. Lê belê, navên jimaran(reqem) jî navdêr in û her yek ji wan jî xwedî zayen-dekê ne. Ji lewre jî, dema ku ew dikevine hevokekê,divê ew li gor qesd û mebesta hevokê bêne tewan-din. Bêî tewandin, ew nikarin kam û merama hevokêbi serrastî berpêÒ bikin.

Di warê zayendên jimaran de tiÒtê hewceyî goti-nê ev e, ku jimara «1» (yek)ê, mê lê yên din hemû jînêr in. Tewandina wan jî divê li gor cîh û halê wanyê di hevokê de be da ku di gel mebesta hevokê rêkbikeve.

Heçî jimara «1» (yek)ê ye, ew di hin devokênkurmancî de, bi taybetî jî di dema bikaranîna rojênmehan de, dibe nêr. Bo nimûne; ji dêl ve «yeka mehahezîranê», dibêjin «yekê meha hezîranê».

Wek hate gotin, di dema nivîsandina jimaran de,pêwist e, ku ew li gor cîh û halê di hevokê de bênetewandin. Heke em di rewÒeke weha de jimaran nebi reqemkî, lê bi tîpkî binivîsin, çu tiÒtekî ku mirov liser biaxive, tune ye. Ji ber ku ew jimar di gel pirtikêntewanga xwe tên nivîsîn û ji hev nahêne veqetandin.Wek: «Zarok hê nikarin heta sedî bihejmêrin».

Di vê hevokê de, ji ber ku navdêra «sed» nêr e,divê tewanga wê di vî halî de «-î» be. Vêca di nivisînêde em nikarin vê «î» ya han ji navdêrê veqetînin û wêjê cuda binivîsin. Ji lewre jî ew divê wek «sedî» li qele-mê keve. Lê belê, pirs ew e, ku gava ev navdêr ne bitîpkî, lê bi jimarkî (reqemkî) bête nivîsîn, divê çilo liqelemê keve. Di nivîsarên kurmancî de, heta nihaçend nimûne hatine pêÒ.

Ya yekê : Bêî pevzeliqandina pirtika tewangê, bitenê wek «100» nivîsîn e. Bê guman, ev ji aliyê rêzi-mana kurmancî ve, ne rast û serrast e. Ji ber ku di

zaravayê kurmancî de navdêr hemû xwedî zayend inû pêdiviya tewandina wan tiÒtekî mecbûrî ye. Ji lewrejî, bi vî awayi nivisîn, pêpeskirina bingeheke girîng yarêzimanî ye.

Ya didwan : Bi apostrofê veqetandina pirtikatewangê û wek «100’î» nivisîn e. Herweki di xala jorîne jî hate çêl kirin, apostrof bi karekî din radibe û evpirtika han ya «-î»yê jî, bi navdêr ve ye û jê nahêteveqetandin.

Ya sisyan : PiÒti navberekê her yekser li peyjimarê, bêî çu niÒandekek pê ve be, wek «100 î» nivî-sandina wê ye. Di awayê vê rastnivîsînê de jî, ku nivî-sarên rehmetî mîr Bedirxanan jî her bi vî rengî ne,çewtiya heyî dîsan vedigere ser pirsa ji navdêrê veqe-tandina pirtikên tewangê ye û ji lewre jî rexne dixwe.

Ya çaran : Bi nîÒandeka tîre (-)yê ew wek «100-î» nivisîn e, ku bêtir ji aliyê Kurdên kevnesovyetistanêve tête bi kar anîn. Herwisan min bi xwe jî bervedê-riya wê yekê dikir, ku ew bi vî celebî bête nivîsîn.

PiÒtî gotûbêj û lêhûrbûneke kûr û dûr, baweriyaku ji bo me peyda bû, ev nîÒandeka han ya tîreyê, kuew bi xwe jî bi gelek karên têvel radibe, ne hewceyînivisînê ye. Madem ku ya herî girîng ew e, ku divêem navdêrê li gor cîh û halê wê yê di hevokê debitewînin û sedî sed pirtika tewangê binivîsin, vêcaçêtir e, ku ew her yekser di gel jimaran bête nivîsîn.Bêî ku çu nîÒandekek yan jî navberek bête bi karanîn. Ango wê wek «100î» binivîsin. Bi riya rakirinatîre û nîsandekên din, hem di lezahiya nivîsînê derihetiyek peyda dibe û hem jî em ji sergêjiyên dinxelas dibin.

Bi vî rengî em çêtir dibînin, ku ji vir û ha de,herwek di van çend nimûneyên jêrîn de jî xuya dibin,pirsa rastnivisîna pirtikên tewangên jimaran wehabinivîsin:

Keça me hê 4ê xwe danegirtiye.Em ê di 22yê meha tebaxê de li SerdeÒtê bin.Dayîka Keviyê ne di rêza 3yan, lê di yan 5an de

rûniÒtibû.Salvegera 49emîn ya komara Mehabadê nêzîk e.Wî ne dereceya 1emîn lê ya 3hemîn bir.Zorgîn û Sêvê di sala 1985an de hatibûn serda-

na me.- Te got çi sal ? Sala 1983yan ? Na, ne rast e.Wî di bazara xwe de jî 120î dest pê kir û daket

heta 99an.Xwedêda di 18ê meha 1989an de, RewÒê di 27ê

îlona 1986an de û Karzan jî di 31ê adara îsal de jidayîk bûne.

Tarîxa nameya wê 3yê hezîrana 1992yan bû. Em ê îsal jî herin xwepêniÒandana 1ê gulanê.

(Dûmahîk heye).

• 166 • Kurmancî

F E R H E N G O K A

ROJA NÛ(II)

Amadekar : Hemîd KILIÇASLAN

kurdî tirkî fransîzî îngilîzîavzêr : ava zêr yaldız dorure gilt, gildingbadîn : kaseya meyê bardak verre, coupe glass, gobletbaqê temberiyê : tûncik, temorî kahkül mèche forelockbalafirên dûrger uzun menzilli uçak long courrier long distance aircraftbaqê gulan gül demeti bouquet de fleurs bunch of flowersbaskordî kolordu corps d’armée army corpsbawermend mümin fidèle, croyant faithful, believerbelalûk yabani viÒne griotte sauvage wild sour cherrybelawela darmadafiÈn éparpillé, dispersé scattered, all over the placeazbet : ezbet nesil, sülale postérité, génération generation,

descendance descendantsber û barût : ajar, cebirxane cephane munition ammunitionsoring : sorreng kırmızı renk végétal donnant une Madder

veren bir ot teinture rougeberberî rekabet rivalité, concurrence rivalryboblat : bobelat, felaket, mûsîbet felaket désastre disasterbrûskîn yÈldÈrÈmvari foudroyant thundering, stunningcandar canlÈ animé, vivant living, alivecawîdanî ebediyet éternité eternityçarnikar : çaralî, çar kenar dört taraftan tout autour, de tous côtés all over the place, from all sidesçavê xêl mahmur göz œil langoureux languid eyeçepil kol bras armçîm werqîle : çîqxwar çarpÈk bacaklÈ qui a les jambes fourchues who has crooked legsdanezan beyan, beyanname, déclaration, manifeste declaration, manifesto

bildirgedarbest sedye brancard shaftdevzirav tüfek fusil rifledewêt : divît divit encrier inkwellgulgulîn sallanarak yürümek marcher en se dandinant to waddle, to waddle alongdijwar zor, güç, sert difficile, ardu, âpre hard, difficulttûtik kovan douille cartridgehêwiÒandin esirgemek épargner to saveholbûn : pengizîn sekmek sautiller to hophûro : zikmezin görkemli ventru, pansu fat-stomachedkalûÒ : karûÒ domuz ayrıfiı, chiendent, herbe cynodon dactylon,

ayrık otu des Bermudes Bermuda grasskargir kargir, kâgir construction en pierres built on stoneskelogirî bûn afilamaklı olmak être sur le point de pleurer to feel like cryingkersix hançerin kesici afizÈ lame du poignard dagger’s blade

Kurmancî • 167 •

kevçîdan kaÒıklık range-cuiller spoon rack kevirtraÒ taÒ yontucu tailleur de pierre stone-cutterkofîkêl : kofiya bilind haute coiffe de femme traditional woman headdresskomgirav takım ada archipel archipelagokunrim : binê rimê mızrafiın alt ucu le bas de la lance bottom of a spearkoÒ : pêÒ, hemêz bafiır sein, giron bosom, breastkevirê qozîbir köÒe taÒı pierre angulaire angular stonemandel inkar reniement, négation denial, refusallê dan mandelayê inkar etmek nier, renier to deny, to refusemikur hatin itiraf etmek avouer, passer aux aveux to confess, to admitmirovxwar yamyam anthrophage, cannibal cannibal, anthropophagusmopîzan danıÒman, uzman conseiller advicernaÒî acemi, toy novice novice, beginnernikar : cinsekî kilsê bir tür kireç argile claypêÒasêgeh ön savunma mevzileri avant-fortification pre-fortificationpirjinî çokkarılÈlık polygamie polygamypolaxane çelikhane aciérie steal workspoÒ kirin toslamak se cogner, se heurter to buttpoÒ tos coup de tête a blowqeraÒ defiirmenci meunier millerqewirandin kovmak chasser to drive out; to send outqirên : pevçûn, Òer kavga, döfiüÒ combat, affrontement fightingqitîtk pÈhtÈlaÒmÈÒ kan sang coagulé coagulated bloodqolan kolan ruban large, sangle broad bland or beltqundax kundak crosse buttqurnefil karanfil oeillet carnationqufik küfe couffe (straw) basketrajor, desthilatdar hakim, efiemen dominant dominating, rulingrajêr : bindest ezilen, tebaa dominé, opprimé dominated, oppressedrave açÈklamak explication explanationrave kirin açÈklamak expliquer to explainrêl koru bois small wood, groverêvin kirli sale dirtyrêvin kirin kirletmek salir, souiller to make dirtyrêwingî : rêwî yolcu voyageur travellersemasî köpek balıfiı requin dogfish, sharkserguzeÒt : serpêhatî serüven aventure adventureserhevde : pozdaxî, qar aybını yüzüne vurma reproche reproachserpir köprübaÒı tête de pont bridgeheadÒewl küçük vadi vallon small valleyÒivîl : Òiverê, Òivîle patika sentier pathÒîrberf dondurma glace ice-creamteqez kesinlikle certainement certainlytûm çalı, funda bosquet bushtûmik küçük çalı petit bosquet small bushweyn : dek oyun ruse, intrigue cunning, craftinessgelpik gerdan double menton double chinxwedbîn kendini befienmiÒ auto-suffisant, narcissique conceited, haughtyxwînsivik tezcanlı agile, vif agile, nimble

qamirên Òekirdar Òeker kamÈÒÈ canne à sucre sugar caneziktilêlî ÒiÒkin karınlı qui a le ventre balloné, potbellied

ventruzivârî zillet avilissement, dégradation degradation, abasementpehnav, n.f. düzlük, meydan place, aire open space, square, areapehnava rezan : bafiın ortasÈndaki aire de vendange grope harvest areapehniya nav rezan düzlükwawîk çakal chacal jackalponijîn dalmak, düÒünmek être absorbé, plongé to be plunged

par ses pensées (in thoughts, occupation)serrax: lihêf yorgan couette, couverture ouatée quiltbinrax: doÒek döÒek matelas mattressÒal çofiunlukla Hindistan'da tissue de cashmire shawl, especially a

dokulan defierli bir Cashmere shawlyün kumaÒ, kaÒmir

eba Òalîn: eba ji Òal çêkirî, KaÒmir aba manteau en Cashmere cloakgiranbiha ye cachemirekerx: koma keloxan ceset yÈfiÈnÈ, mezbaha tuerie, carnage slaughter, carnagereq sertlik dureté hardness, toughness, stiffnessreq: kûsiyê avê su kaplumbafiasÈ tortue d’eau turtlepertav takat, güç force, énergie strength, power, energyji pertav ketin takatsÈz olmak, être épuisé, être à bout; to get exhausted

halden düÒmek ne plus avoir de forcetîÒ: perçe; kerî parça, yarÈk partie, fragment, piece, fragment, split, crach

section, fissuretîÒ-tîÒî paramparça en pièces all in pieces, tatteredtîÒik yÈrtmaç fente slit in a garmentdargenek kene otu ricin castor oil plantgenek kene graine de ricin castor beandonê genekan kene yafiı huile de ricin castor oiltengal : alî, kêlek yan, taraf, kenar côté sidehêlkan: hêlekan, çîncik 1) salÈncak, 2) hamak 1) balançoire, 2) hamac 1) swing, 2) hammockmelwend: merwend tÈpta kullanÈlan bir bitki une plante médicinale médicinal planttalÒir : helqetîz sütlefien euphorbe euphorbium, gum-plantgwînî : gûnî geven astragale gum-tragacanth plantpirêzk : pirîsk, bera hûr ince kar neige fine fine snowkur, n.f. : girê bê dar afiaçsÈz tepe colline pelée bald hillkop, n.f. : serê girê zirve sommet summitmitik basÈk küçük tepe monticule hillock, moundhevgel : hevkerî, ên ku koyunlarÈnÈ aynÈ ceux qui envoient those who send pezên xwe tevî hev sürüye gönderenler leur béail dans le their livestock to diÒînin çêrê même troupeau the same herdqitik : rimêle, hêwêrde, kêrasî bÈldÈrcın caille qualekêsim : kêrsim çalÈm, fiyaka air, allure, parade swagger, strut,

affected dignityno 1) hÈrçÈn, 2) biberacÈsÈ 1) revèche, hargneux, 1) ill-tempered, sour-féroce 2) piquant, 2) pimenté tempered, ferocious,

2) hot, pungent

• 168 • Kurmancî

Kurmancî • 169 •

Devoka QerejdaxêAmadekar : Mehmûd LEWENDÎ

kurdî tirkî fransizî îngilîzîcanzerik hayvanlarda görülen

bir cins sarılık hastalÈfiıcanzerî, canzerkî bû 1) bu hastalÈfia müptela

olmak, 2) çok acÈ vekahÈr çekmek

carcim : cacim, mêcer cecim, cicim tapis tissé à la main rug woven onavec des dessins a hand loom withbrodés desing added by embroidering

carût : carûd; xerkendaz ateÒ kürefii petite pelle à charbon small coal shovelcaw : pate bez toile de coton ou de lin cotton or linen materialcil û caw; pirtî, pertal, pate manifatura textile textileceze : cehzer arpa sararma période de mûris barley’s

dönemi -sement de l’orge ripening timecênîk Òakak tempe templecilq : sivik sulu, cıvık, zevzek inopportun, léger, importunate,

importun giddycilqî sululuk, cıvıklÈk légereté, baladinage, flighty behavior

bavardagecinls : cenah topuz massue, masse macecixilandin : cixirandin kÈÒkÈrtmak; tahrik exciter to excite; to incite

etmek, teÒvik etmekcixilîn : cixirîn teÒvik olmak; s’exciter; être excité; to incite each other;

tahrik olmak s’inciter to excite each othercimêlî : devÒewitî yafi, pekmez ve ekmek plat fait du pain du raisiné meal made of bread,

karÈÒÈmÈ bir yemek et du beurre fondu butter and grape preservecînciq 1) incik boncuk, 1) verroterie, 1) glass jewelry,

2) cam bilye 2) bille en verre 2) glass marblecîq : reÒhêle, reÒêle kar kuÒu pinson snow-buntingcolgenî : Òolgenîk yabani burçak gesse sauvage wild vetchkizin burçak gesse, jarosse common vetchcolik : Òolik bir cins burçak une sorte de gesse a variety of vetchcolmark : Òolikê maran yenilmeyen bir gesse non non edible vetch(nayê xwarin) burçak türü comestiblecûm bir çifinemelik bouchée, quantité qu’on mouthful

peut mastiqer en une fois cunî : conî dibek taÒÈ grand mortier en pierre larger stone mortarçakil ucu efiri definek, bâton à bout cane, polo stick

çöven, baston recourbé; canneçarberî : çar caran ber dayî dört kez dofiurmuÒ brebis ou chèvre ayant ewe or goat

koyun ya da keçi mis bas à 4 reprises wha has lambedçargayî dört dofiurmuÒ inek vache ayant mis bas 4 times

à 4 reprises

• 170 • Kurmancî

çavçirtonek Karacadafi bölge- jeu de cahce-cahe hide and seek sinde saklambaç dans la région game inoyunu de Qarajdax Qarajdax area

çavnûtik küçük gözlü qui a de tout petits yeux who has small eyesnûtik bit yavrusu jeune pou young louseçavpeqle : çavbeloq, çavzeq patlak gözlü yeux exorbités bulging eyesçavqûnde : çavhiz fasık dépravé depravedçavsor zorba, gözü kan bürümüÒ brutal, violent violent, brutalçavsorî zorbalÈk, gözü kan brutalité, violence violence, bullying

bürümüÒlükçavtêr tok gözlü qui ne convoite pas not covetousçehço : çeçik çocuk dilinde göz oeil (dans le eye (in children’s

langage infantile) language)çek : kinc, cil elbise vêtement clothe, dressçekem bir cins çam afiacÈ, méleze larchçeke : qîr û nêrebend yakÈ emplâtre en goudron cautery, blisterçenge: çene çengê avêtin çene menton chinçermandin: çerm kirin, yüzmek, dépiauter; écorcher, to flay: to skinpost kirin derisini soymak dépouillerçêtî : çênî, pirtik küçük parça petit morceau; bouchée mouthful, small partçêtî çêtî paramparça en morceaux all in pieces, tatteredçêtî kirin parçalamak couper en fins morceaux to cut in small piecesçiftexas patÈska batiste, batiska cambricçilek: nefsek nefsine hakim olma- avide greedy for, avid for

yan, yemek düÒkünüçileqe : çele‹are boÒbofiaz, geveze bavard, indiscrèt indiscreet, babbler,

talkativeçilfisandin: çilpandin aÒÈrmak, çÈrpmak choper, chiper, to steal (from); to pinch,

chaparder to filch, to pilferçilfis aÒÈran, çÈrpan chapardeur, voleur pilfererçim : kim, gupik uç, zirve extrémité, extremity, tip, peak,

pointe, sommet topçipîsk: tilîfisk, fîtik fiske chiquenaude, flick, flip (with

pichenette the finger)çirr : çirrê birrê, yakan, top oynuna jeu de pursuite a traditional outdoor run-andbirxelas, birane benzeyen topsuz ve joué en plein air catch game played

karÒÈlÈklÈ iki grup tara- par deux équipes by two teamsfÈndan oynanan gele-neksel bir Kürt oyunu

çirr sicim, yudum filet d’eau dribble, trickleçirra avê biraz su un peu d’eau a dribble of waterçiravk su sÈzÈntÈsÈ fillet d’eau oozingsçirr sert, direngen dur, résistant tough, hard, stiffgoÒtê çir sert et viande dure tough meatçirî: kunê serê guhanan hayvanlarda meme delifii orifice du trayon teat’s orificeçirtik hoppa écervelé, frivole, légère flippant, flighty, foppishçist: çalak canlÈ, hareketli vivant, vif alive, active, livelyçîprût : teÒkrût baldÈrÈ çÈplak vaurien, indigent 1) bare legged, 2) rowdy, roughçîr kurutulmuÒ elma, pomme ou dryied apple

kaysÈ v.b. abricot séché or apricot

Kurmancî • 171 •

qerqîtik kurutulmuÒ kavun melon séché dryied melonçogerî bûn: ji çokan ketin, diz çökmek, se mettre à genoux, to kneel downji qidûman ketin güçsüzlükten yÈkÈlmak tomber d’épuisement (of exhaustion)çolbir: kurterê kestirme yol raccourci shortcutçort : çors haÒin, kaba, sert brutal, rude brutal, harsh, rudeçortanî; xwarina çortan çökelekten yapÈlan soupe faite avec du soup made of dried whey

ayran çorbasÈ petit lait sechéçûçî kirin çocuk dilinde oturmak s’assoir dans le to sit down (in

langage infantile chieldren’s language)beqem solgun, soluk pâle pale, fatedbeqem bûn solmak devenir pâle, to fade,

déteindre to become palealale: helale: lale lale tulipe tulip

Bsx. : Di amadekirina vê ferhengokê de, me ji «Ferhenga Devoka Qerejdaxê» ya destnivîski ya Mistefa Gazi sûd wergirt.

TERMÊN HIQÛQÎ(V)

Amadekar : Veysî ZEYDANLÎ

kurdî tirkî fransizî îngilîzî

rastandin 1)tasdik, onay, ratification, ratification,2) tasdik etme, onaylama certification, confirmation confirmation

rastandin (birastîne) tasvip etmek, onaylamak ratifier, certifier to ratify; to certifyrastandî onaylanmÈÒ, tasdik edilmîÒ ratifié, certifié ratified, certifiedrastandina biryarekê, bir kararÈn onayÈ, ratification d’une ratification ofrastandina biryarê kararÈn onayÈ décision a decisionpejir, n.f. kabul, onay accord, aval, acceptation acceptance, agreementpejirandin, n.f. kabul etme acceptation, consen- acceptance, assent,

tement, accord agreementpejirandin (bipejirîne) kabul etmek accepter, admettre, to accept, to admit,

consentir to agree, to assentpejirîn (bipejire) kabul olmak être admis, accepté, to be agreed, admitted,

reçu a c c e p t e dpejirî, pejirandî kabul edilmiÒ accepté, admis agreed; admitedpesend tasvip approbation approbalpesend kirin tasvip etmek approuver to approverewa meÒru légitime legitimatenarewa gayri-meÒru illégitime illegitimaterewahî meÒruiyet légitimité legitimacyparastina rewa meÒru savunma défense légitime self-defence

Ferhengoka

RONAHÎ(IV)

Amadekar: Mizaffer BEGZADE

kurdî tirkî fransizî îngilîzîpalmisandin elle yoklamak palper to finger, to palpatepelandin aramak, yoklamak fouiller, tâter to search, to friskbêrm küçük göl, havuz piscine, bassin pool, pondnûza yeni dofimuÒ nouveau-né newbornevor dafi keçisi chamois chamoissername yazÈ baÒlÈfiÈ titre titledexs : hesûdî kÈskançlÈk, jalousie jealousydexesok aÒÈrÈ kÈskanç très jaloux very jealouskerkedan gergedan rhinocéros rhinoceroskerkulan, kerqolan zebra zèbre zebraÒîp panter panthère pantherpiling kaplan tigre tigerteqez muhakkak, mutlaka certainement certainlyteÒk bacak patte legîÒk dan: badan çevirmek, sÈkÈÒtÈrmak serrer, donner un tour to tighten upgewende çingene tzigane, bohémien gypsyvenandin tezgah, tuzak kurmak placer, mettre en place to set, to set upvenîn çizmek tracer to drawxêz venîn çizgi çizmek tracer une ligne to draw a lineqemelax : neçîra kîvroÒ- karda tavÒan avÈ chasse aux lièvres hare hunting in the snowkan a di berfa pûk de dans la neigemetran zÈpkÈn harpon fish spear, harpoonzîvar yoksul, fakir pauvre, indigent poor, destituteçiloreÒ: payiza pêÒîn ilk sonbahar début automne early automnmarî: mêkew diÒi keklik perdrix femelle female patridgemargiros: nêrekewê yalnÈz kalmÈÒ perdrix séparé provi- male partridgebi tenê mayî erkek keklik soirement de sa femelle left alonexasûk kurnaz, siyasetçi rusé, habile, matois, malin shrewd, cunning, slyxasukî kurnazlÈk ruse, habileté, malice, shrewdness, slyness

matoiseriebabelîsk: sedsal yüzyÈl siècle centuryhingustîl, gustîl yüzük bague ringnefismezin mafirur arrogant, hautain haughty, arrogantpejn: 1) dengê 1) görünmeyen kiÒi 1) bruit de quelqu’un 1) noise of somebodytiÒtê nediyar, ya da Òeyin sesi, ou de quelque chose or something not insight,2) hest 2) his 2) voix, bruit que l’on ne 2) voice, noisepejna te nayê senden ses seda, voit pas, on n’entend pas you have not

haber yok parler de toi been seen (for a long time)veniÒtek: ciyê veniÒtina teyr tünek perchoir perchpirçazkî: pûrt weÒandî tüy dökmüÒ déplumé, qui a who has lost its feathers

perdu ses plumesmerasê: dabeÒkirina av yerinin dafiÈtÈmÈ partage du territoire sharing of the

• 172 • Kurmancî

Kurmancî • 173 •

nêçîrgehê de la chasse hunting areaÒikêr taÒ yÈfiÈnÈ amas de pierres heap of stonesserpê: pêxew örtü, yorgan couverture blanketzînat, tade zulüm, baskÈ oppression, persécution oppression, persecutionçilk, peÒk su sÈçrantÈsÈ jet de gouttes d’eau, splash

éclaboussure, giclementsindirûk sanduka, tabut sarcophage, cercueil sarcophagusberdevk 1) mabeynci, 2) sözcü 1) chambellan, 1)chamberlain,

2) porte—parole 2) spokesmanferzane : pirzane bilge sage, érudit wise, learneddêlindêz : ayina dînî dini ayin cérémonie religieuse, ritual

rituelgungilî kÈvÈlcÈk bouclé curlygurpik saç halkacÈfiÈ, buklet bouclette small curlqirdik : koseyê sersalê Noel Baba père Noël father ChristmasÒemo palyaço clown clown, foolÒadîk efilendirici amuseur, comique comichilmeyî çûn: karÒÈ durmak, s’opposer à, to opposeli ber rabûn kafa tutmak tenir tête, défier to be defiantxilt: koremiÒk köstebek taupe molesuxre angarya corvée fatigue, corvee, drudgerypifî bêvila yekî kirin tahrik etmek, kÈÒkÈrtmak remonter, inciter to prompt, to incitedevce: tamijî alÈÒmÈÒ, tadÈna varmÈÒ habitué, accoutumé accustomed, usualdevce bûn alÈÒmak, prendre l’habitude, to get used, to get

alÈÒkanlÈk edinmek s’habituer accustomedlewçe ukala pédant wiseacre, pretentiousêrdim yer, yöre place, endroit place, areahêreker: temaÒeker seyirci spectateur onlookerherê kirin seyretmek regarder to look, to watchçîkit, çîtik kura lot, sort lotsçîtik kiÒandin kura çekmek tirer au sort to draw lotsdemÒûr : Òireya meywe û meyve ya da sebzenin jus de fruit ou fruit or vegetablezebze ya ku bi destê ele yapÈÒan suyu de légume collant juice sticking tomeriv dizeliqe à la main the handspekpekok: peqpeqok, peqok kabarcÈk ampoule blistervîtik fiÒ, makbuz fiche; reçu card, slip, receiptsindik: savarê hûr ince öfiütülmüÒ bulgur gruau fin boiled pounted wheattot bûn: ger bûn, gidirîn yuvarlanmak rouler to roll along; to revolvefer: hêz, taqet güç, takat force strength, powervixîne: dengê mêran savaÒta erkek çÈfilÈfiÈ cri de guerre shout of warriorsli meydana Òer des hommesreqemeÒn : kuru tulum outre sèche skin made into a bagmeÒkê ziwa (hiÒk)qeÒmax: qalikgirtina birînê yara kabuk bafilamasÈ cicatrisation de la plaie healing, closing upzipilî: sipîçolkî beyazÈmsÈ blanchâtre whitishxiÒor: agirê nîv temirî; yarÈ sönmüÒ ateÒ feu à moitié éteint, half-extinguished fireteraf; xwelepel braise à moitié éteintepaymal : ayaklar altÈnda foulé aux pieds, trampled down,di bin pê de mayî kalmÈÒ, ezilmiÒ humilié, opprimé oppressed, humiliatedcîrne: cirnê avê kurna bassin de bain, cuve basin of a bath or fountainconî: coniyê dan dibek grand mortier en pierre large stone mortarnaperûÒk: pence pençe griffe claw

• 174 • Kurmancî

F e r h e n g o k a

Mem û Zînê

Amadekar: Khosrow ABDOLLAHÎ

kurdî tirkî fransizî îngilîzîsername baÒlangÈç, baÒlÈk, giriÒ titre, introduction title, introductionnatemam : netemam, nivîÒkan eksik, tamam olmayan incomplet incompletxam iÒlenmemiÒ, immature, inexpéri- immature, unripe,

alÈÒmamÈÒ, ham menté, cru, novice, vierge inexperimented,crudeperdedar : piÒtperde gizli, perde arkasÈnda voilé, dissimulé hidden, concealed, veiledgenc; gencîne, xezne, xezîne hazine trésor treasurejar: hejar, belengaz yoksul, fakir pauvre poorhûr ufak, küçük petit small, littlenumandin (binumîne); göstermek montrer, indiquer to show, to indicatenîÒandan, nimandinhindî: hew qas o kadar tant, autant so much, so manybargeh: dergah, qesr û koÒk dergah, saray palais,siège du pouvoir place, headquarterszemîn: erd zemin terre, sol earth, worldhemta: hevta emsal pareil, pair, semblable peer, alike, similarbê hemta emsalsiz sans pareil matchlesssezawar : hêja, Òayan Òayan, defier, layÈk qui mérite, digne worthy, deservingnimûd: nîÒane iÒaret, eser marque, signe sign, markgoya güya soi-disant as if, as though, supposedlyserw: merx selvi cyprès cypressayîne : neynik, awêne ayna miroir mirrorrdane : tene tane 1) graine, 2) pièce 1) grain, seed, 2) single individual

thing of any kind, pieceserwer önder, baÒ chef, prince, leader, souverain leader, prince, headteba bûn: tev bûn katÈlmak, karÈÒmak participer, prendre part to take part, to participateateÒkede: agirgeh ateÒ mabedi temple du feu fire templevekuÒtin: vemirandin söndürmek eteindre to put out, to extinguishbutxane: pûtgeh puthane temple païen place of pagan worshipcihangîr fatih, cihan fatihi conquérant du monde world conquerorvedan: vegirtin (çadÈr) açmak, kurmak planter, mettre en place to set up, to pitchseywan: sîwan Òemsiye parasol, parapluie umbrelladilawer: dilêr, mêrxas yifiit brave, intrépide brave, intrepidsaye: sîh, sîber gölge ombre shadowjî, emr: temen yaÒ, ömür âge agenapak: ne paqij temiz olmayan, kirli impur, impropre, souillé impure, uncleanseyînî: seyîtî itlik, köpeklik qualitié d’un chien quality of a dogçalak faal, çevik agile, lest, actif agile, swift, activepenah: sitar sÈfiÈnak, barÈnak abri, refuge shelter, refugecihanpenah büyük sultan, grand monarque, shelter of the world,

dünya sÈfiÈnafiÈ refuge du monde great monarch

Kurmancî • 175 •

tawan suc, cürüm crime crimeamanc hedef cible, objective, but target, goalmêrînî: mêranî erkeklik bravoure, virilité bravery, braveness, virilityÒemirandin (biÒemirîne): bir yana bÈrakmak, abandonner, to give up, hiÒtin, li alîkî hiÒtin, terk etmek, laisser de côté to abandon, terk kirin vazgeçmek to leavebehre: par pay part, lot share, lot, portionbêbehre: bêpar yoksun, privé, dépourvu deprieved

paysÈz bÈrakÈlangerdûn evren, kainat univers universeanînve: veanîn, anîneve, paÒveanîn geri getirmek ramener to bring back to take backpol pul, defiersiz para sou pennyspîdeman: nasat, kêmeyar düÒük ayarlÈ,saf olmayan impur, mélangé impure, not pure, mixedbezm: Òayî Òenlik, meclis fête, réjouissances rejoicingdim: nikul, dindik, dimik gaga bec beak, billgulgûn: di rengê gulan de gül renginde rouge, couleur de rose red, rose-coloredgulgeÒt: seyran û güller arasÈnda promenade dans stroll amidst rosesgeÒta nav gulan gezinme une roseraietaq: qat kat étage floor; storeyvejîn yeniden dofiuÒ renaissance rebirthnasaz : nadurust, dürsüt olmayan, inapproprié, improper,ne lihev münasebetsiz impropre inapopriatetennaz : nazenîn nazik, teni nazlÈ graciuese, délicate delicately beautiful, gracefulpîlewer çerçi colporteur huckster, peddlegewherî : gewherfiroÒ mücevheratçÈ joallier jewelerxodreste kendi kendine yetiÒmiÒ, autodidacte self-made man

kendi kendini yetiÒtirmiÒperwerî, perwerdekirî efiitilmiÒ éduqué educatedsemen: asmîn, yasemen yasemin jasmin jasmindaheristin dökülmek, se répandre (cheveux), (hair) to fall on the

sarkmak tomber sur les épaules shoulders to lang boselyrehistin açmak, yeÒermek s’épanouir, s’ouvrir to bloom, to open outçah : çal, kort çukur fosse, fossette fossa, pit, dimpleserpençe: serpêçî parmak uçlarÈ extrémité des doigts extremity of the fingerskemergah: piÒt, kemer kemer ceinture beltcuda: cihê ayrÈ, farklÈ différent, autre different, elsefayîdexwaz çÈkarcÈ é g o ï s t e,qui ne cherche que sesintérêts self-seeking, selfishsîne: sîng sine, göfiüs poitrine bosom, breastsînesoj: sîngÒewat sineyi yakan poignant, poignant,

qui brûle la poitrine heartrendingxawer: rojhelat dofiu, Òark Orient, est Orient, Easttêkda tümden, tamamen complètement, enti- completely, totally

èrement totalementvêkra birlikte, hep birlikte ensemble, tous ensemble all togehter, togetherfîroz: pîroz kutlu, mubarek béni blessedkelat, kela kale forteresse fortressnijde çete bande, gang band, gangperçem : Òêbisk perçem touffe de cheveux tuft of hairnagah: ji niÒka ve aniden, ficetten soudain suddenserkol: serqot baÒ açÈk à tête découverte bare-headedkaÒo: darê holê polo definefii crosse de polo polo stick