Dr. RAFAEL PAMIES ESPINOSA Unidad de Alergología Hospital ... · Urticaria multiforme Eritema...

99
R. PAMIES R. PAMIES URTICARIA Y ANGIOEDEMA EN EL NIÑO URTICARIA Y ANGIOEDEMA URTICARIA Y ANGIOEDEMA EN EL NIÑO EN EL NIÑO Dr. Dr. RAFAEL PAMIES ESPINOSA RAFAEL PAMIES ESPINOSA Unidad de Alergología Unidad de Alergología Hospital de La Línea de la Concepción Hospital de La Línea de la Concepción Cádiz Cádiz

Transcript of Dr. RAFAEL PAMIES ESPINOSA Unidad de Alergología Hospital ... · Urticaria multiforme Eritema...

  • R. PAMIESR. PAMIES

    URTICARIA Y ANGIOEDEMA EN EL NIÑO

    URTICARIA Y ANGIOEDEMA URTICARIA Y ANGIOEDEMA EN EL NIÑOEN EL NIÑO

    Dr. Dr. RAFAEL PAMIES ESPINOSARAFAEL PAMIES ESPINOSAUnidad de AlergologíaUnidad de AlergologíaHospital de La Línea de la ConcepciónHospital de La Línea de la ConcepciónCádizCádiz

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ClasificaciónClasificación

    Duración < 6 semanas*

    AgudaAguda

    CrónicaCrónica

    Duración > 6 semanas*

    IntermitenteIntermitente

    No hay consenso

    Variedad de Urticaria crónica

    *Síntomas diarios o casi a diario

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Diagnóstico diferencialDiagnóstico diferencial� Eritema multiforme� Reacciones tipo Enfermedad del suero� Exantemas maculo-papulares� Prúrigo agudo, Prúrigo estrófulo o

    Urticaria papular� Sudamina, Miliaria superficial o

    Miliaria cristalina� Urticaria-Vasculitis

  • R. PAMIESR. PAMIES

    • Habones anulares y policíclicos de 8-10 días de duración

    • Más frecuente en niños de 4 meses - 4 años

    • Ocasionalmente Febrícula de corta duración

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Reacciones sueroReacciones suero--likelikeEritema multiformeEritema multiformeUrticaria multiformeUrticaria multiforme

    LesionesLesiones HabonesHabones anulares conanulares concentro claro o centro claro o equimóticoequimótico

    Lesiones en diana conLesiones en diana concentro centro purpúricopurpúrico--ampollosoampolloso

    HabonesHabones anulares con anulares con centro claro o centro claro o purpúricopurpúrico

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Reacciones sueroReacciones suero--likelikeEritema multiformeEritema multiformeUrticaria multiformeUrticaria multiforme

    HabonesHabones anulares conanulares concentro claro o centro claro o equimóticoequimótico

    LesionesLesiones Lesiones en diana conLesiones en diana concentro centro purpúricopurpúrico--ampollosoampolloso

    HabonesHabones anulares con anulares con centro claro o centro claro o purpúricopurpúrico

    Palmas yPalmas yPlantasPlantas No

    No ComúnComún Bordes lateralesBordes lateralesde manos y pies de manos y pies

    DuraciónDuración ��Lesiones: < 24 horasLesiones: < 24 horas��RashRash: 2: 2--12 días12 días

    ��Lesiones: DíasLesiones: Días--SemanasSemanas��RashRash: 2: 2--3 Semanas3 Semanas

    ��Lesiones: DíasLesiones: Días--SemanasSemanas��RashRash: 1: 1--6 semanas 6 semanas

    Erosiones yErosiones yAmpollasAmpollas

    NoNo En labios, mucosa bucal y En labios, mucosa bucal y lengualengua

    No No

    AngioedemaAngioedema ComúnComún RaroRaro ComúnComún

    SíntomasSíntomasasociadosasociados

    Prurito moderadoPrurito moderado--intenso intenso A veces FebrículaA veces Febrícula

    Prurito leve Prurito leve A veces FebrículaA veces Febrícula

    Fiebre elevada, Mialgias, Fiebre elevada, Mialgias, Artralgias y AdenopatíasArtralgias y Adenopatías

    TratamientoTratamiento AntiAnti--H1. A veces H1. A veces corticoidescorticoides

    Sintomático. A veces Sintomático. A veces corticoides precocescorticoides precoces

    Sintomático. Sintomático. AntiAnti--H1H1A veces corticoidesA veces corticoides

    DesencadenantesDesencadenantes CualquieraCualquiera Inf. Virales (VHS)Inf. Virales (VHS) Medicamentos Medicamentos (antibióticos)(antibióticos)

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Exantemas maculoExantemas maculo--papularespapulares

    • Eritema infeccioso (5ª enfermedad)

    • Exantema súbito (Roseola infantum)

    • Enfermedad boca-mano-pie

    • Pitiriasis rosada

    • Escarlatina

    • Enfermedad de Kawasaki (Síndrome mucocutáneo-ganglionar)

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ERITEMA INFECCIOSOERITEMA INFECCIOSO

    44--10 años10 añosPoblaciónPoblación

    EstacionalidadEstacionalidad Final inviernoFinal invierno--Principio primaveraPrincipio primavera

    PródromosPródromos NoNo

    EtiologíaEtiología ParvovirusParvovirus B19B19

    ExantemaExantema

    ��Inicio: Inicio: EritematosoEritematoso parcheado en cara de 1parcheado en cara de 1--4 días 4 días (“Cara abofeteada”) (“Cara abofeteada”) ��Posteriormente: Extensión a tronco y superficie de extensión de Posteriormente: Extensión a tronco y superficie de extensión de extremidades de 5extremidades de 5--9 días. Prurito moderado9 días. Prurito moderado�� Recidivas durante semanasRecidivas durante semanas--meses por causas físicasmeses por causas físicas��A veces A veces EnantemaEnantema

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    EXANTEMA SÚBITOEXANTEMA SÚBITO

    6 meses 6 meses –– 2 años2 añosPoblaciónPoblación

    EstacionalidadEstacionalidad NoNo

    PródromosPródromos Fiebre elevada durante 3Fiebre elevada durante 3--5 días y posterior descenso brusco,5 días y posterior descenso brusco,Adenopatías cervicales y síntomas leves de IRSAdenopatías cervicales y síntomas leves de IRS

    EtiologíaEtiología VHSVHS--66

    ExantemaExantema��MaculoMaculo--papuloso rosado no pruriginosopapuloso rosado no pruriginoso��Inicio en tronco y posterior extensión a extremidadesInicio en tronco y posterior extensión a extremidades��Duración: 1Duración: 1--2 días2 días

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ENFERMEDAD BOCAENFERMEDAD BOCA--MANOMANO--PIEPIE

    < 10 años< 10 añosPoblaciónPoblación

    EstacionalidadEstacionalidad Final de veranoFinal de verano--Principios otoñoPrincipios otoño

    PródromosPródromos Febrícula y malestar general leve de 3Febrícula y malestar general leve de 3--6 días de duración6 días de duración

    EtiologíaEtiología CoxsackieCoxsackie AA--1616

    ExantemaExantema

    �� Evolución en 3 fases:Evolución en 3 fases:1.1. MáculoMáculo--pápulas pequeñas que afectan a mucosa bucal, pápulas pequeñas que afectan a mucosa bucal, manos y piesmanos y pies2.2. VesículasVesículas3.3. Ulceras amarilloUlceras amarillo--grisáceas con halo grisáceas con halo eritematosoeritematoso

    �� Duración: 5Duración: 5--10 días10 días�� EnantemaEnantema frecuentefrecuente

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    PITIRIASIS ROSADAPITIRIASIS ROSADA

    Niños y adultos jóvenes. Predominio mujeresNiños y adultos jóvenes. Predominio mujeresPoblaciónPoblación

    EstacionalidadEstacionalidad Primavera y OtoñoPrimavera y Otoño

    PródromosPródromos Síntomas constitucionales leves y Síntomas constitucionales leves y Parche heráldicoParche heráldicoDuración 7Duración 7--10 días10 días

    EtiologíaEtiología DesconocidaDesconocida

    ExantemaExantema

    �� Evolución en 2 fases:Evolución en 2 fases:1.1. MáculoMáculo--pápulas pequeñas, ovales, color salmón pápulas pequeñas, ovales, color salmón 2.2. Sequedad progresiva y descamaciónSequedad progresiva y descamación

    �� Duración: 2Duración: 2--6 semanas6 semanas

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ESCARLATINAESCARLATINA

    22--12 años12 añosPoblaciónPoblación

    EstacionalidadEstacionalidad InviernoInvierno

    PródromosPródromos Fiebre elevada y amigdalitis de 1Fiebre elevada y amigdalitis de 1--5 días de duración5 días de duración

    EtiologíaEtiología Estreptococo Grupo AEstreptococo Grupo A

    ExantemaExantema

    ��Pápulas punteadas pequeñas (“piel de gallina” o “papel de lija”)Pápulas punteadas pequeñas (“piel de gallina” o “papel de lija”) de de color escarlata. Fugaces (a veces horas)color escarlata. Fugaces (a veces horas)��Inicio y predominio en pliegues: “Signo de Pastia”Inicio y predominio en pliegues: “Signo de Pastia”��Descamación en grandes láminasDescamación en grandes láminas��Duración: 4Duración: 4--5 días5 días��Lengua Lengua aframbuesadaaframbuesada y “Facies abofeteada”y “Facies abofeteada”��A veces, Sudamina miliar en abdomen y A veces, Sudamina miliar en abdomen y toraxtorax

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ENFERMEDAD DE KAWASAKIENFERMEDAD DE KAWASAKI

    < 5 años< 5 añosPoblaciónPoblación

    EstacionalidadEstacionalidad InviernoInvierno--Final de primaveraFinal de primavera

    PródromosPródromos Fiebre y Adenopatías cervicales de 1Fiebre y Adenopatías cervicales de 1--5 días de duración5 días de duración

    EtiologíaEtiología Desconocida (probablemente infecciosa)Desconocida (probablemente infecciosa)

    ExantemaExantema

    �� Polimorfo generalizado de predominio en cara y superficiePolimorfo generalizado de predominio en cara y superficieextensora de extremidades de 1extensora de extremidades de 1--2 semanas de duración2 semanas de duración�� Edema de manos y piesEdema de manos y pies�� Descamación laminar de predominio en partes Descamación laminar de predominio en partes acrasacras�� Conjuntivitis no Conjuntivitis no exudativaexudativa bilateralbilateral�� Fisura de labios y Fisura de labios y EnantemaEnantema�� Ocasionalmente Artralgias y Ocasionalmente Artralgias y VasculitisVasculitis de coronariasde coronarias

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    PrúrigoPrúrigo agudoagudo

    22--7 años7 añosPoblaciónPoblación

    EstacionalidadEstacionalidad PrimaveraPrimavera--VeranoVerano

    DuraciónDuración 22--10 días10 días

    EtiologíaEtiología Picadura de insectosPicadura de insectos¿Hipersensibilidad?¿Hipersensibilidad?

    LesionesLesiones

    Pápulas firmes, coronadas Pápulas firmes, coronadas con vesículas, arracimadas con vesículas, arracimadas o lineales, muy o lineales, muy pruriginosaspruriginosasde predominio en zonas de predominio en zonas DescubiertasDescubiertasComunmenteComunmente excoriadas excoriadas con costras superficiales con costras superficiales y y sobreinfectadassobreinfectadasPigmentación residualPigmentación residual

    OtrosOtros NoNo

    DiagnósticoDiagnóstico ClínicoClínico

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Urticaria Urticaria pigmentosapigmentosaPrúrigoPrúrigo agudoagudo

    22--7 años7 añosPoblaciónPoblación < 2 años < 2 años

    PrimaveraPrimavera--VeranoVeranoEstacionalidadEstacionalidad NoNo

    22--10 días10 díasDuraciónDuración Crónico (Curso benigno)Crónico (Curso benigno)

    Picadura de insectosPicadura de insectos¿Hipersensibilidad?¿Hipersensibilidad?EtiologíaEtiología MastocitosisMastocitosis cutáneacutánea

    Pápulas firmes, coronadas Pápulas firmes, coronadas con vesículas, arracimadas con vesículas, arracimadas o lineales, muy o lineales, muy pruriginosaspruriginosasde predominio en zonas de predominio en zonas DescubiertasDescubiertasComunmenteComunmente excoriadas excoriadas con costras superficiales con costras superficiales y y sobreinfectadassobreinfectadasPigmentación residualPigmentación residual

    LesionesLesiones

    MáculopápulasMáculopápulas ovales o ovales o redondeadas rojoredondeadas rojo--parduzcasparduzcaso amarillentas o amarillentas pruriginosaspruriginosascon eritema alrededor decon eritema alrededor depredominio en troncopredominio en troncoDermografismoDermografismo

    NoNoOtrosOtros FlushingFlushing, Prurito, Sibilantes,, Prurito, Sibilantes,Diarrea, Diarrea, etcetc

    ClínicoClínicoDiagnósticoDiagnóstico�� Sospecha:Sospecha: Signo de Signo de DarierDariere Histamina sérica y orinae Histamina sérica y orina�� ConfirmaciónConfirmación: Biopsia: Biopsia

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    SudaminaSudaminaUrticaria Urticaria pigmentosapigmentosaPrúrigoPrúrigo agudoagudo

    22--7 años7 añosPoblaciónPoblación < 2 años < 2 años Niños pequeños Niños pequeños

    EstacionalidadEstacionalidad PrimaveraPrimavera--VeranoVerano NoNo PrimaveraPrimavera--Verano Verano

    DuraciónDuración 22--10 días10 días Crónico (Curso benigno)Crónico (Curso benigno) 11--5 días5 días

    EtiologíaEtiología Picadura de insectosPicadura de insectos¿Hipersensibilidad?¿Hipersensibilidad? MastocitosisMastocitosis cutáneacutáneaTaponamiento de Taponamiento de glándula sudorípara glándula sudorípara

    LesionesLesiones

    Pápulas firmes, coronadas Pápulas firmes, coronadas con vesículas, arracimadas con vesículas, arracimadas o lineales, muy o lineales, muy pruriginosaspruriginosasde predominio en zonas de predominio en zonas DescubiertasDescubiertasComunmenteComunmente excoriadas excoriadas con costras superficiales con costras superficiales y y sobreinfectadassobreinfectadasPigmentación residualPigmentación residual

    MáculopápulasMáculopápulas ovales o ovales o redondeadas rojoredondeadas rojo--parduzcasparduzcaso amarillentas o amarillentas pruriginosaspruriginosascon eritema alrededor decon eritema alrededor depredominio en troncopredominio en troncoDermografismoDermografismo

    MicropápulasMicropápulas y vesículas y vesículas eritematosaseritematosas de contenido de contenido claro, de predominio en claro, de predominio en pliegues, pliegues, raizraiz de cuello y de cuello y partes cubiertas partes cubiertas Descamación furfuráceaDescamación furfuráceasuperficialsuperficial

    OtrosOtros NoNo FlushingFlushing, Prurito, Sibilantes,, Prurito, Sibilantes,Diarrea, Diarrea, etcetc NoNo

    DiagnósticoDiagnóstico ClínicoClínico�� Sospecha:Sospecha: Signo de Signo de DarierDariere Histamina sérica y orinae Histamina sérica y orina�� ConfirmaciónConfirmación: Biopsia: Biopsia

    ClínicoClínico

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    VASCULITISVASCULITISURTICARIAURTICARIA

    SIGNOSSIGNOSYY

    SINTOMASSINTOMAS

    LABORATORIOLABORATORIO

    Duración de lesionesDuración de lesiones < 24 horas< 24 horas > 24 horas > 24 horas

    LocalizaciónLocalización CualquieraCualquiera Predominio MMIIPredominio MMII

    PruritoPrurito ++/+++++/+++ +/+/-- A veces dolorA veces dolor

    AngioedemaAngioedema ++/+++++/+++ +/+++/++

    Púrpura palpablePúrpura palpable NoNo SiSi

    Pigmentación residualPigmentación residual NoNo SiSi

    Síntomas sistémicosSíntomas sistémicos NoNo Artralgias, Mialgias, FiebreArtralgias, Mialgias, Fiebre

    ComplementoComplemento NormalNormalN/N/DisminuídoDisminuído* *

    * Peor pronóstico. Sugiere * Peor pronóstico. Sugiere enfermedad sistémicaenfermedad sistémica

    VSGVSG NormalNormal AumentadaAumentada

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    54 niños de 1-19 años que acuden a una Unidad terciaria de Alergología Pediátrica

  • R. PAMIESR. PAMIES

    PPAguda/CrónicaAguda/Crónica

    URTICARIAURTICARIACRÓNICACRÓNICA

    URTICARIA AGUDAURTICARIA AGUDASimple Recurrente

    NúmeroNúmero 44,4%44,4% 31% 31% 24,6%24,6%

    EdadEdad 10,2410,24±1,22±1,226,636,63±0,78±0,78 6,316,31±0,77±0,77 < 0,001< 0,001

    Mujer/VarónMujer/Varón 11/1311/13 7/67/6 5/5/1212 0,17 0,17

    AngioedemaAngioedema 37,5%37,5% 54%54% 41%41% 0,6 0,6

    PrickPrick testtest ++ 18% 18% 0% 0% 23% 23% 0,05 0,05

    A.PA.P. . atópicosatópicos 4% 4% 8% 8% 0% 0% 0,15 0,15

    A.FA.F. . atópicosatópicos 16% 16% 18% 18% 23% 23% 0,8 0,8

    IgEIgE totaltotal 288,36288,36±87,22±87,22 148148±48,09±48,09 222,81222,81±70,18±70,18 0,9 0,9

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Urticaria AgudaUrticaria Aguda

    25%3%

    5% 19%

    48%

    Infección Física Medicamentos

    Alimentos Desconocida

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Urticaria CrónicaUrticaria Crónica

    12%

    35% 53%

    Física Infección Desconocida

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Estudio transversal y observacional de 44 niños con urticaria aguda yclínica sugerente de infección atendidos en Urgencias. Seguimiento

    posterior de 6 semanas

    50% 50%

    2-12 años 1-2 años

  • R. PAMIESR. PAMIES

    9%

    91%

    Infecciones respiratorias Gastroenteritis

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ANALÍTICA

    21%

    79%

    Inf. Viral Desconocida

    SEROLOGIA O CULTIVO4%4%4%

    13%13% 18%

    44%

    Enterovirus Parvovirus B19 VEB

    Mycoplasma CMV VHS 1

    Influenza A

  • R. PAMIESR. PAMIES

    47,7 52,3

    No tto ab Tto ab

    Toma concomitante de MedicamentosToma concomitante de Medicamentos

    Ningún paciente volvió a presentarNingún paciente volvió a presentarreacción adversa al reacción adversa al

    readministrársele el antibiótico sospechosoreadministrársele el antibiótico sospechoso

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Estudio retrospectivo en 82 niños en seguimiento por una Unidad terciaria de Alergología Pediátrica

  • R. PAMIESR. PAMIES

    SubtiposSubtipos6%17%

    2%9%

    9% 19%

    38%

    Dermografismo Colinérgica PresiónFrío Calor MezclaOtros

  • R. PAMIESR. PAMIES

    PPNO REMISIÓNNO REMISIÓNREMISIÓNREMISIÓN

    Sexo (Varón/Mujer)Sexo (Varón/Mujer) 14/19 14/19 13/713/7 0,16 0,16

    Duración episodios (días)Duración episodios (días) 1,6 1,6 2,2 2,2 0,17 0,17

    AngioedemaAngioedema 65% 65% 69% 69% 1 1

    A.PA.P. . atópicosatópicos 50% 50% 89% 89% 0,007 0,007

    A.FA.F. . atópicosatópicos 80% 80% 96% 96% 0,15 0,15

    Edad de inicio (años)Edad de inicio (años) 4,44,4 4,1 4,1 0,75 0,75

    Frecuencia episodiosFrecuencia episodios

    MensualesMensuales

    30%30%

    70%70% 38%38%

    34%34%0,020,02

    SemanalesSemanales

    DiariosDiarios 0%0% 28%28%

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Estudio retrospectivo en 30 niños < 18 años atendidos en Unidad terciaria de Alergia Pediátrica y Clínica Privada

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ERUPCIONES EXANTEMATOSASERUPCIONES EXANTEMATOSAS

    < 2 semanas< 2 semanasTiempo de desarrolloTiempo de desarrollo

    Medicamentos implicadosMedicamentos implicados Antiepilépticos, BetaAntiepilépticos, Beta--lactámicoslactámicos y y AINEsAINEs

    PatogénesisPatogénesis

    Factores de riesgoFactores de riesgo Infecciones viralesInfecciones virales

    DesconocidaDesconocida

    AspectoAspecto

    Comienza con máculas y posteriormente desarrolla pápulas levemenComienza con máculas y posteriormente desarrolla pápulas levementetePruriginosasPruriginosas. Duración individual de las lesiones > 24 h. Duración individual de las lesiones > 24 h�� MorbiliformeMorbiliforme:: Máculas Máculas eritematosaseritematosas y pápulas y pápulas gralizadasgralizadas de de progresión centrípetaprogresión centrípeta�� EscarlatiniformeEscarlatiniforme:: Placas Placas eritematosaseritematosas que desarrollan textura que desarrollan textura en “papel de lija”en “papel de lija”

    ResoluciónResolución Descamación superficial. Descamación superficial. HiperpigmentaciónHiperpigmentación residual durante mesesresidual durante meses--añosaños

  • R. PAMIESR. PAMIES

    1. Erupciones exantematosas2. Urticarias3. Erupciones fijas medicamentosas4. Reacciones de fotosensibilidad5. Reacciones tipo enfermedad del suero

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ERUPCIÓN FIJA MEDICAMENTOSAERUPCIÓN FIJA MEDICAMENTOSA

    ½ ½ -- 8 horas8 horasTiempo de desarrolloTiempo de desarrollo

    Medicamentos implicadosMedicamentos implicados Sulfamidas, Sulfamidas, AINEsAINEs, , CiprofloxacinoCiprofloxacino

    Factores de riesgoFactores de riesgo NingunoNinguno

    PatogénesisPatogénesis Desconocida (posible mecanismo Inmunitario celular)Desconocida (posible mecanismo Inmunitario celular)

    AspectoAspectoParche solitario, Parche solitario, eritematoeritemato--violáceo de 2violáceo de 2--10 10 cmcm, edematoso, edematosoescasamente pruriginoso, a menudo con lesiones satélite más escasamente pruriginoso, a menudo con lesiones satélite más pequeñas. Frecuente afectación de zona genitalpequeñas. Frecuente afectación de zona genital

    ResoluciónResolución Pigmentación residual grisPigmentación residual gris--marronáceamarronácea que puede permanecerque puede permanecerdurante semanasdurante semanas--años. Ocasionalmente costra y descamaciónaños. Ocasionalmente costra y descamación

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    REACCIONES DE FOTOSENSIBILIDADREACCIONES DE FOTOSENSIBILIDAD

    Factores de riesgoFactores de riesgo A.PA.P. . atópicosatópicos

    AspectoAspectoAfecta a zonas expuestas. Prurito leveAfecta a zonas expuestas. Prurito leve--moderadomoderado�� Fototóxicas:Fototóxicas: Similar a una quemadura solarSimilar a una quemadura solar�� Fotoalérgicas: Fotoalérgicas: EccemaEccema

    ResoluciónResolución Descamación más o menos intensaDescamación más o menos intensaHiperpigmentaciónHiperpigmentación residual durante mesesresidual durante meses--añosaños

    Tiempo de desarrolloTiempo de desarrollo �� Fototóxicas:Fototóxicas: Variable. Dosis dependienteVariable. Dosis dependiente�� Fotoalérgicas: Fotoalérgicas: HorasHoras--DíasDías

    Medicamentos implicadosMedicamentos implicados �� Fototóxicas:Fototóxicas: TetraciclinasTetraciclinas, , QuinolonasQuinolonas y y AmiodaronaAmiodarona�� Fotoalérgicas: Fotoalérgicas: Protectores solares, Colonias y Protectores solares, Colonias y TiacidasTiacidas

    PatogénesisPatogénesis�� Fototóxicas:Fototóxicas: Radicales producidos por interacción Radicales producidos por interacción medicamentomedicamento--radiación UV en la pielradiación UV en la piel�� Fotoalérgicas: Fotoalérgicas: Reacción Hipersensibilidad tipo IVReacción Hipersensibilidad tipo IV

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema agudosagudos

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

    ¿Se ha iniciado < 30 minutos?¿Se ha iniciado < 30 minutos?

    SISI

    Tener presenteTener presenteAnafilaxiaAnafilaxia

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Diagnóstico de AnafilaxiaDiagnóstico de Anafilaxia

    • Clínico– Intenso picor de palmas y plantas

    – Afectación de otro/s órgano/s:• Conjuntivitis

    • Rinitis

    • Broncoespasmo

    • Cardiovascular: Hipotensión y Taquicardia (Shockanafiláctico)

    • LaboratorioTriptasa sérica (> 15 ng/ml) < 3 horas de iniciada

    la reacción

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema agudosagudos

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

    ¿Se ha iniciado < 30 minutos?¿Se ha iniciado < 30 minutos?

    SISI

    Tener presenteTener presenteAnafilaxiaAnafilaxia

    HªHª ClínicaClínicaNONO

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Preguntas clave de la Preguntas clave de la HªHª ClínicaClínica1. A. F. de urticaria y enfermedades atópicas2. A. P. atópicos y de enfermedades internas3. ¿Asocia angioedema?4. ¿Cuándo comenzó?5. Frecuencia y duraciónduración de los lesiones cutáneas

  • R. PAMIESR. PAMIES

    72 h48240 21

    Urticarias FísicasUrticarias Físicas

    Urticarias de contactoUrticarias de contacto

    Urticarias ordinariasUrticarias ordinarias

    Urticaria retardada de presiónUrticaria retardada de presión

    AngioedemaAngioedema

    Etiología más probable según la Etiología más probable según la duración de las lesionesduración de las lesiones

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Preguntas clave de la Preguntas clave de la HªHª ClínicaClínica

    6. Tamaño y distribución de las lesiones7. Síntomas subjetivos asociados a las lesiones (picor,

    dolor…)8. ¿Qué estaba haciendo cuando se desencadenó? (agentes

    físicos)9. Uso de medicamentos en los 2 días previos (AINEs)10. Ingesta de alimentos en las 2 horas previas11. ¿Qué tratamiento ha recibido y qué respuesta ha tenido

    al mismo?

    1. A. F. de urticaria y enfermedades atópicas2. A. P. atópicos y de enfermedades internas3. ¿Asocia angioedema?4. ¿Cuándo comenzó?5. Frecuencia y duraciónduración de los lesiones cutáneas

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema agudosagudos

    HªHª ClínicaClínica

    Exploración FísicaExploración Física

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

    ¿Se ha iniciado < 30 minutos?¿Se ha iniciado < 30 minutos?

    SISI NONO

    Tener presenteTener presenteAnafilaxiaAnafilaxia

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Exploración Física mínimaExploración Física mínima

    � Piel y mucosas: Dermografismo es indicativo de Urticaria Física

    �Orofaringe: Enantema, Ulceras, Angioedema de úvula

    �Tímpanos

    �Adenopatías

    �Cuello: Tiroides

    �Articulaciones

    �ACR

    �Abdomen

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema agudosagudos

    HªHª ClínicaClínica

    Exploración FísicaExploración Física

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

    ¿Se sospecha una etiología?¿Se sospecha una etiología?

    SISI NONO

    Manejar la Manejar la situación específicasituación específica

    ConsiderarConsiderarP. C. BásicasP. C. Básicas

    ¿Se ha iniciado < 30 minutos?¿Se ha iniciado < 30 minutos?

    SISI NONO

    Tener presenteTener presenteAnafilaxiaAnafilaxia

  • R. PAMIESR. PAMIES

    •• Sangre:Sangre:– Hemograma con recuento y fórmula

    – VSG

    – Función hepática

    •• Orina:Orina:– Sistemático

    – Sedimento

    Pruebas Complementarias BásicasPruebas Complementarias Básicas

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema agudosagudos

    HªHª ClínicaClínica

    Exploración FísicaExploración Física

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

    ¿Se sospecha una etiología?¿Se sospecha una etiología?

    SISI NONO

    Manejar la Manejar la situación específicasituación específica

    TratamientoTratamiento ConsiderarConsiderarP. C. BásicasP. C. Básicas

    ¿Se ha iniciado < 30 minutos?¿Se ha iniciado < 30 minutos?

    SISI NONO

    Tener presenteTener presenteAnafilaxiaAnafilaxia

  • R. PAMIESR. PAMIES

    TratamientoTratamiento

    �� LosLos antianti--H1 H1 son los fármacos de elección:son los fármacos de elección:–– 1ª Generación:1ª Generación: Muy efectivos pero utilidad limitada por efectos secundarios–– 2ª Generación:2ª Generación:

    •• CetiricinaCetiricina:: Uno de los mejores en la prevención de reacciones cutáneas•• DesloratadinaDesloratadina y y LevocetiricinaLevocetiricina:: Menores interacciones medicamentosas (no

    metabolizados por Citocromo P-450)

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Tomas/díaTomas/díaDOSISDOSIS Edad mínimaEdad mínimarecomendadarecomendada

    2ª Generación2ª Generación

    1ª Generación1ª Generación

    HidroxicinaHidroxicina 1 1 mgmg//KgKg/d (Máx. 100 /d (Máx. 100 mgmg)) 6 semanas 6 semanas 22--33

    DexclorfeniraminaDexclorfeniramina** 2 años 2 años 0,150,15--0,3 0,3 mgmg//KgKg/d (/d (MaxMax. 12 . 12 mgmg)) 22--33

    CetiricinaCetiricina 0,3 0,3 mgmg//KgKg/d (/d (MaxMax. 10 . 10 mgmg)) 11 1 año 1 año

    LoratadinaLoratadina 11 2 años 2 años 0,3 0,3 mgmg//KgKg/d (/d (MaxMax. 10 . 10 mgmg))

    DesloratadinaDesloratadina 1 1 1 año1 año0,050,05--0,1 0,1 mgmg//KgKg/d (/d (MaxMax. 5 . 5 mgmg))

    EbastinaEbastina 1 1 2 años 2 años 0,2 0,2 mgmg//KgKg/d (/d (MaxMax. 10 . 10 mgmg))

    LevocetiricinaLevocetiricina 1 1 6 años 6 años 0,050,05--0,1 0,1 mgmg//KgKg/d (/d (MaxMax. 5 . 5 mgmg))

    Dosificación de Dosificación de AntiAnti--H1 en PediatríaH1 en Pediatría

    * Unico disponible vía parenteral. Dosis: 0,25 mg/Kg/6 h (Máx. 5 mg/dosis)

  • R. PAMIESR. PAMIES

    2ª Generación2ª Generación1ª Generación1ª Generación ““3ª Generación”3ª Generación”Grupo QuímicoGrupo Químico

    PiperidinasPiperidinas

    AlquilaminasAlquilaminas DexclorfeniraminaDexclorfeniramina, , TripolidinaTripolidina ArivastinaArivastina

    EtanolaminasEtanolaminas DifenhidraminaDifenhidramina, , DoxilaminaDoxilamina, , ClemastinaClemastina

    EtilendiaminasEtilendiaminas PirilaminaPirilamina ((MepiraminaMepiramina))

    FenotiacinasFenotiacinas MequitacinaMequitacinaAlimemacinaAlimemacina, , PrometacinaPrometacina

    Derivados Derivados TerfenadinaTerfenadina TerfenadinaTerfenadina, , EbastinaEbastina

    FexofenadinaFexofenadina

    PiperacinasPiperacinas CetiricinaCetiricina LevocetiricinaLevocetiricinaCinaricinaCinaricina, , FlunaricinaFlunaricina, , HidroxicinaHidroxicina

    Derivados Derivados AzatadinaAzatadina LoratadinaLoratadina DesloratadinaDesloratadinaAzatadinaAzatadina, , CiproheptadinaCiproheptadina,,KetotifenoKetotifeno

    Clasificación de Clasificación de AntiAnti--H1 más conocidosH1 más conocidos

    PiperidínPiperidín--BencimidazolesBencimidazoles AstemizolAstemizol MizolastinaMizolastina

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ScoreScoreHabonesHabones PruritoPrurito

    Clasificación de Gravedad de la UrticariaClasificación de Gravedad de la Urticaria

    1< 20/d Leve

    221-50/d Moderado

    3> 50/d Intenso

    LeveLeve11--22

    ModeradaModerada33--44

    IntensaIntensa55--66

    PuntuaciónPuntuacióntotaltotal

    EAACI/GA2LEN/EDF guideline: definition, classification and diagnosis of urticaria. Allergy 2006; 61: 316-20

    Tamaño de los Tamaño de los haboneshabones

    HabonesHabones color rojocolor rojo--oscuro o violáceooscuro o violáceo

  • R. PAMIESR. PAMIES

    �� Corticoides:Corticoides:–– Indicación:Indicación: Urticaria aguda grave y/o angioedema– Vía oral o parenteral–– Dosis inicial:Dosis inicial: 1-2 mg/Kg de MetilprednisolonaMetilprednisolona o equivalente–– Dosis de mantenimiento:Dosis de mantenimiento: Dosis inicial repartida en 3-4 dosis diarias–– Tiempo:Tiempo: 3 días (BSACI Guidelines for the management of Chronic Urticaria and

    Angioedema)

    �� LosLos antianti--H1 H1 son los fármacos de elección:son los fármacos de elección:–– 1ª Generación:1ª Generación: Muy efectivos pero utilidad limitada por efectos secundarios–– 2ª Generación:2ª Generación:

    •• CetiricinaCetiricina:: Uno de los mejores en la prevención de reacciones cutáneas•• DesloratadinaDesloratadina y y LevocetiricinaLevocetiricina:: Menores interacciones medicamentosas (no

    metabolizados por Citocromo P-450)

  • R. PAMIESR. PAMIESArch Dis Child.2004;89:85-6

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema agudosagudos

    HªHª ClínicaClínica

    Exploración FísicaExploración Física

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

    ¿Se sospecha una etiología?¿Se sospecha una etiología?

    SISI NONO

    Manejar la Manejar la situación específicasituación específica

    TratamientoTratamiento ConsiderarConsiderarP. C. BásicasP. C. Básicas

    RevisiónRevisión

    ResoluciónResolución

    AltaAlta

    Persistencia > 6 semanasPersistencia > 6 semanas

    Manejar como Manejar como Urticaria/Urticaria/AngioedemaAngioedema crónicocrónico

    ¿Se ha iniciado < 30 minutos?¿Se ha iniciado < 30 minutos?

    SISI NONO

    Tener presenteTener presenteAnafilaxiaAnafilaxia

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema crónicoscrónicos¿Presenta el paciente ¿Presenta el paciente angioedemaangioedema exclusivamente?exclusivamente?

    SISI

    Considerar Considerar condiciones inusualescondiciones inusuales

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

  • R. PAMIESR. PAMIES

    �Angioedema hereditario

    Condiciones asociadas a Condiciones asociadas a AngioedemaAngioedema aisladoaislado

  • R. PAMIESR. PAMIES

    C1 C1 InhInhNivelNivel

    C1 C1 InhInhFuncionalFuncionalC4C4 C1qC1q FrecuenciaFrecuencia

    AEH tipo IAEH tipo I

    AEH tipo IIAEH tipo II

    AE AdquiridoAE Adquirido

    ↓↓

    ↓↓

    ↓↓

    ↓↓

    ↓↓ / / NN

    NN

    NN

    ↓↓

    ↓↓ ↓↓

    NN

    NN

    80%80%

    20%20%

    ExcepcionalExcepcional

  • R. PAMIESR. PAMIES

    �Medicamentos: IECA�Hipersensibilidad IgE mediada:

    – Picadura de himenópteros– Exposición a latex

    �Urticarias físicas:– Urticaria a frígore– Urticaria por presión

    �Angioedema inducido por el ejercicio

    Condiciones asociadas a Condiciones asociadas a AngioedemaAngioedema aisladoaislado

    �Angioedema hereditario

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Tratamiento del AEHTratamiento del AEHTtoTto profilácticoprofiláctico TtoTto de los ataquesde los ataques

    A largo plazoA largo plazoIndicado si:Indicado si:

    ≥ 1 ataque/mes ó≥ 1 ataque/mes óAtaques amenazantes Ataques amenazantes

    para vidapara vida

    A corto plazoA corto plazo

    1ª Elección1ª Elección 2ª Elección2ª Elección

    AntifibrinolíticosAntifibrinolíticosAcAc. . TranexámicoTranexámico2020--40 40 mgmg//KgKg/d /d

    22--3 tomas/d 3 tomas/d MaxMax. 3 g/d. 3 g/d

    AA

    Andrógenos Andrógenos atenuadosatenuadosDanazolDanazol

    2,5 2,5 mgmg//KgKg/d /d 22--3 días/semana3 días/semana

    BB

    Previo a Cirugía Previo a Cirugía ó ó

    Instrumentación Instrumentación de de OrofaringeOrofaringe, , Cabeza y CuelloCabeza y Cuello

    Durante Durante Infecciones Infecciones

    u otros u otros Factores Factores

    PrecipitantesPrecipitantes

    -- AA**-- B B 2x dosis*2x dosis*-- C1C1--INHINH1010--20 U/20 U/KgKg****

    CC

    * * TtoTto administrado durante 1 día previo a la IQ y mantenido 48 h postadministrado durante 1 día previo a la IQ y mantenido 48 h posterioreseriores** ** TtoTto administrado durante 1 h previo a la IQ y a demanda posteriormeadministrado durante 1 h previo a la IQ y a demanda posteriormentente

    Severos***Severos*** Leves****Leves****

    *** Edema *** Edema faringofaringo--laríngeo, de cara, cuello o labios, severo abdominal o de extremlaríngeo, de cara, cuello o labios, severo abdominal o de extremidades y troncoidades y tronco**** Edema leve de abdomen o extremidades**** Edema leve de abdomen o extremidades

    CCRepetir siRepetir sinecesarionecesario

    -- AA-- B B 2x dosis2x dosis

    A A yy BB2x dosis2x dosis

    Hasta quedarHasta quedarasintomáticoasintomático

    durantedurante48 h48 h

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    •• Suero:Suero:– Elevación de Reactantes de Fase Aguda (VSG y PCR)– Complemento: Peor pronóstico. Sugiere Enfermedad sistémica– Inmunocomplejos– Serología Hepatitis B y C– Paraproteinemia

    •• Orina:Orina:– Sistemático– Sedimento– Aclaramiento de Cr

    •• RxRx toraxtorax•• BiopsiaBiopsia de lesión < 12 horas:

    – Venulitis necrotizante fibrinoide postcapilar– Inflamación de dermis superior– Infiltrado de Neutrófilos en el interior y alrededor de paredes

    vasculares– Leucocitoclastia y Extravasación de eritrocitos en dermis

    Diagnóstico de UrticariaDiagnóstico de Urticaria--VasculitisVasculitis

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema crónicoscrónicos¿Presenta el paciente ¿Presenta el paciente angioedemaangioedema exclusivamente?exclusivamente?

    SISI NONO

    Considerar Considerar condiciones inusualescondiciones inusuales

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

    ¿Persisten las lesiones > 24 h?¿Persisten las lesiones > 24 h?

    SISINONO

    ConsiderarConsiderarUrticariaUrticaria--VasculitisVasculitis

    ConfirmadaConfirmada

    Manejo Manejo específicoespecífico

    DescartadaDescartada

    ConsiderarConsiderarUrtUrt. retardada . retardada

    de presiónde presión

    HªHª Clínica y Clínica y ExplExpl. Física. Física

    Diagnóstico Diagnóstico de sospechade sospecha

    Confirmación y Confirmación y ttotto específicoespecífico

    No Diagnóstico de sospechaNo Diagnóstico de sospecha

    Considerar Considerar P.CP.C. Básicas. Básicas

    No Diagnóstico de sospechaNo Diagnóstico de sospecha

    Considerar Considerar P.CP.C. Ampliadas. Ampliadas

  • R. PAMIESR. PAMIES

    � Perfil tiroideo con autoAc�Biopsia cutánea:

    – Infiltrado perivascular predominantemente linfocitario: Mejor respuesta a tto anti-H1

    – Infiltrado perivascular predominantemente polimorfonuclear: Peor respuesta a tto anti-H1

    �Detección de Ac anti-IgE o anti-receptor de alta afinidad para IgE (Urticaria Autoinmune)– Intradermorreacción con suero autólogo– Test de liberación de histamina por basófilos

    incubados con suero autólogo

    Pruebas Complementarias AmpliadasPruebas Complementarias Ampliadas

  • R. PAMIESR. PAMIES

    47%53%

    Idiopática Causa

    93 niños de 6-16 años con Urticaria crónica

    UCUCCausaCausa

    UCUCIdiopáticaIdiopática PP

    ASSTASST 22 (45%)1 (2%) < 0.00001

    HRHR 16 (52%)5 (24%) 0.09

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Manejo de la Urticaria/Manejo de la Urticaria/AngioedemaAngioedema crónicoscrónicos¿Presenta el paciente ¿Presenta el paciente angioedemaangioedema exclusivamente?exclusivamente?

    SISI NONO

    Considerar Considerar condiciones inusualescondiciones inusuales

    Modificado de: The diagnosis and management of urticaria. Joint Task Force on Practice ParametersAnn Allergy Asthma and Immunol. 2000 Dec;85(6 Pt2):521-44

    ¿Persisten las lesiones > 24 h?¿Persisten las lesiones > 24 h?

    SISINONO

    ConsiderarConsiderarUrticariaUrticaria--VasculitisVasculitis

    ConfirmadaConfirmada

    Manejo Manejo específicoespecífico

    DescartadaDescartada

    ConsiderarConsiderarUrtUrt. retardada . retardada

    de presiónde presión

    HªHª Clínica y Clínica y ExplExpl. Física. Física

    Diagnóstico Diagnóstico de sospechade sospecha

    Confirmación y Confirmación y ttotto específicoespecífico

    No Diagnóstico de sospechaNo Diagnóstico de sospecha

    Considerar Considerar P.CP.C. Básicas. Básicas

    No Diagnóstico de sospechaNo Diagnóstico de sospecha

    Considerar Considerar P.CP.C. Ampliadas. Ampliadas

    No Diagnóstico de sospechaNo Diagnóstico de sospechaManejo de Manejo de UrtUrt..

    Crónica Crónica idiopáticaidiopática

  • R. PAMIESR. PAMIES

    PronósticoPronóstico

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Iden

    tifica

    ción

    de

    Iden

    tifica

    ción

    de

    Fact

    ores

    Fa

    ctor

    es D

    esen

    cade

    ntan

    tes

    Des

    enca

    dent

    ante

    s

    Educ

    ación y

    Elim

    inac

    ión

    Educ

    ación y

    Elim

    inac

    ión

    de F

    acto

    res

    de F

    acto

    res Des

    enca

    dent

    ante

    sDes

    enca

    dent

    ante

    s

    AntiAnti--H1 no sedativo a dosis habitualH1 no sedativo a dosis habitual1.1.

    Incrementar la dosis ó Cambiar a otro Incrementar la dosis ó Cambiar a otro AntiAnti--H1 no sedativoH1 no sedativo2.2.

    Añadir:Añadir:-- Un segundo Un segundo AntiAnti--H1 no sedativoH1 no sedativo

    -- Un segundo Un segundo AntiAnti--H1 de 1ª generación H1 de 1ª generación para tomar por las nochespara tomar por las noches

    3.3.

    Considerar añadir Considerar añadir antileucotrienoantileucotrieno4.4.

    InmunomoduladoresInmunomoduladores u otrosu otros5.5.

    NOTA: Una vez conseguido el control, reducir el tto de manera escalonada

  • R. PAMIESR. PAMIES

    Detalles a tener en cuentaDetalles a tener en cuenta

    �En pacientes tomando medicamentos asociados a Urticaria y Angioedema(AINEs), se debe considerar un ensayo, de al menos varias semanas sin el tratamiento

    �Rara vez es necesario llevar a cabo dietas de eliminación de alimentos o aditivos alimentarios ya que no suelen ser causantes de urticaria crónica en niños

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    URTICARIAURTICARIA

    Derivar a Derivar a AlergologíaAlergología

    Valorar:Valorar:-- Urticarias FísicasUrticarias Físicas

    -- Infecciones ocultasInfecciones ocultas-- ParasitosisParasitosis intestinalintestinal

    -- Fármacos de ingesta habitualFármacos de ingesta habitual-- Enfermedad sistémicaEnfermedad sistémica

    No No derivarderivar

    Si se confirmaSi se confirmauno de uno de

    estos diagnósticosestos diagnósticos

    No No DerivarDerivar

    Si no Si no se confirmase confirma

    Derivar aDerivar aAlergologíaAlergología

    AgudaAguda CrónicaCrónica

    Sin aparentes Sin aparentes factores factores

    desencadenantesdesencadenantes

    En relación con:En relación con:-- FármacosFármacos-- AlimentosAlimentos-- Picadura Picadura

    de insectosde insectos

  • R. PAMIESR. PAMIES

  • R. PAMIESR. PAMIES

    ¿Se ha quejado de la comida?¡Chorradas! Debe ser alérgico a algún alimento...

    A.Nieto

  • R. PAMIESR. PAMIES