Donostialdea ESIa, kudeaketa aurreratuan eredu...Ekimena Osakidetzan Euskararen Erabilera...

32. zenbakia ı 2017ko otsaila

osatuberri

Donostialdea ESIa,kudeaketa aurreratuaneredu

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

geure zerbitzuakDonostialdea ESIa .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6kolaborazioa

Naiara Ozamiz eta Miren Agurtzane Ortiz .............7bidaiak mundutik zehar

Marga Iridoi Kalkutan.........8-9osasunez eta osasuntsu bizi

Txirrindularitzari egokitutako azterketa biomekanikoa........10-11

atzera begiraJuan Carlos Garmendia .....12-13aholku medikoak

Jabier Agirre, bihotzerreaz eta errefluxuaz .....14-15arnasguneak

Iratiko basoa neguan ....16-17urratsak

Euskara mediku egoiliarren prestakuntzan .....18-19euskara osakidetzan

Arlo sanitarioko profesionalakeuskaraz lanean.....20-21

bizitza lanetik kanpoAntonio Peña...........22

denbora-pasak...........23

agendaHizkuntza-eskakizunak egiaztatze-ko probetarako 2017ko lehenengodeialdia

Izena emateko epea: martxoaren 7tik 21era.

Loraldia, euskal kultura berriena-ren erakusgarri

Martxoaren 7tik apirilaren 8ra, Bilbon, hainbatagertokitan.

TELP (taller d�espai lingüístic per-sonal) tailerra

Martxoaren 22an, 29an eta apirilaren 5ean,17:00-20:30, Eibarren, Markeskoa Jauregian.

MARTXOA-APIRILA

Vitoria-Gasteizko ErizaintzakoUnibertsitate Eskolako XXVIII.Jardunaldi Zientifikoak:«Findu zure zainketa. Bat eto-rri dibertsitate funtzionalare-kin».

Martxoaren 23an eta 24an, Gasteizen,Europa Biltzar Jauregian.

OEE, Osasungoa Euskalduntze-ko Erakundearen XXVII. Biltza-rra: «Aniztasuna osasunean».

Martxoaren 31n eta apirilaren 1ean,Iruñean.

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: SS 1472-2011

ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Zer iritzi duzu produktu ekologikoez?Zer, halakoen eskaintzaz edo boomaz?

Nekazaritza ekologikoa, organikoa edo bio-logikoa, nekazaritza-ustiategi autonomobat lantzeko sistema bat da, eta baliabidenaturalen erabilpen ezin hobean oinarritzenda; betidanik baserrietan egin izan dena ale-gia. Gaur egungo produktu ekologikoen es-kaintza edo booma, ordea, ez dut gustuko;izan ere, produktu ekologikoen zigilupeanurrutitik datozen produktuak baitaude, etakamioietan eta hegazkinetan kantitate han-ditan baitatoz, eta ni ez naiz horren aldekoa.Hori niretzat ez da ekologikoa.

Produktu ekologikoa erostea niretzakobetidanik egin izan duguna da: bertakonahiz hurbileko eta garaian garaiko pro-duktuak baserritarrei eta ganaduzaleeizuzenean baserrian edo zeharka merka-tuan edo supermerkatuan erostea. Orainneguan apioa eros dezakegu baina kalaba-zina ez, ez baita oraingo barazki bat.

Ainara (Debabarrena ESIa)

Produktu ekologikoak onak direla irudi-tzen zait. Behintzat, beste eredu jasanga-rriago bat dakarte eta kontsumitzen ditu-gun produktuekiko galderaz beterikdaude, kontzientzia pizte moduko batdira nire ustez. Eta, horien booma pasa-tzen denean ere, eredu horren alde dau-denek aurrera jarraituko dute, azken fine-an bizitzeko filosofia bat da «holistikoa»esango nuke.

Carmen (Donostialdea ESIa)

Postmodernitatearen moda bat da,zalantzarik gabe. Saiakera bat geure osa-sunean eragin duten faktoreetako batkontrolatzeko, akaso garrantzitsuena ezdena, elikadura alegia. Ingurumenarenbeste faktore batzuk hain erraz ezin dirakontrolatu (uraren eta haizearen kutsadu-ra, klima-aldaketa bera). Gure barnekofaktoreak ere kontrolagaitzagoak dira:estres emozionala, menpekotasunak etaabar.

Iñaki (Debagoieneko ESIa)

Janari ekologikoak? Bai, eskerrik asko.Baina den-denak. Horrela alferrik izangolirateke ekologiko, biologiko eta halakoadjektiboak.

Nola jakin, ordea, eskura jartzen dizki-guten janariak ‘garbiak’ direla? Nekazari-tza estentsiboak Europako lur gehienak –baita horren azpiko urak ere– kakaztutaomen dauzka baina hala ere horietanhazitakoek erraz gainditzen omen dituztearauek jartzen dizkieten gutxienekoak(arauak noren mesederako diren, haindira laxoak!).

Demagun, hala ere, osasungarriak dire-la diru-zorrotik gertu ipintzen dizkigutensalgai ekologiko horiek. Zer prezio dute?Nork ordaindu litzake? Osasunerakohobeak badira, zergatik ez, zergak jaitsiz,horien salneurriak beheratu eta merkee-nak garestitu?

Bai, beraz, janari ekologikoei. Bai diot,baina sasoian sasoikoa jatekotan; baietz,baina guretik gertu ekoitziak badira;baietz, baina denda txikietan edo ekoizle-ari zuzenean erosiak badira. Hartara,hobeto jateaz gain, gastu energetikoagutxituko dugu, ekoizleen lan-baldintzakhobeak izango dira eta, batik bat, serioxe-ago helduko diogu –hitzaren erabileramakurretik harago– ekologiari.

Mikel (Zuzendaritza nagusia)

Lurra errespetatuz eta emondako elika-gaiak manipulatu barik jatea, osasun ego-kia izateko lehenengo pausu inportanteadala uste dot. Argi dago elikagai ekologi-koak nutrizio aldetik hobeak direla etaaditibo kaltegarri askok gaixotu egitengaituela, aspaldi frogatuta dago.

Gure inguruko baserritarraren elika-gaiak erosteak eta kontsumitzeak hurbile-ko ingurua iraunkorragoa egiten dau etazalantza barik..., gaur eguneko munduegoera ikusita, bidea hau da.

Maite (Barrualde-Galdakao ESIa)

Nire ustez, nahasmen handia dago,egun, produktu ekologikoen munduan,eta, etiketa horrekin saltzen diren askoketa askok ez dituzte baldintzak betetzen.Horiek bereizteko kotoi-proba gertutasu-na da, hau da, bai ekoizpenak, bai kontsu-moak, tokian tokikoak izan behar dute,hori baldintza bakarra ez izan arren.

Juanan (Goierri-Urola Garaiko ESIa)

geur

e zer

bitzu

ak4 osatuberri

2017ko otsaila

Donostialdea ESIa saritu du Eus-ko Jaurlaritzak kudeaketa aurre-ratuei ematen zaien urrezko Abatekin. Zer esan nahi du ho-rrek?Erakundearen kudeaketa garrantzi-tsua da guretzat. Hala, kudeaketaprofesionala, zorrotza eta gardenaegiteko aukera ikusi genuen Euskali-ten kudeaketa aurreratuaren ere-duan. Ez da lau sasijakintsuk asma-tutako eredua, erakunde bikainenjarduna aztertzetik sortu baita. Bostelementutan oinarritzen da: erakun-dearen estrategian, bezeroen arretaantolatzean, erakundeko pertsonenantolakuntzan, berrikuntzan eta in-guruko gizartean izaten den inpak-tuan. Euskaliten ereduak, egitendena ez ezik, emaitzak ere aztertzenditu, eta horregatik guztiagatik sari-tu gaituzte.Nolakoa da kudeaketa aurrera-tua saritzeko prozesua?Lantalde handi batekin, gure kudea-keta-mekanismoak zedarritzendituen gida bat egin dugu. Euskalitiaurkeztu genion gida hori, etaazterketa-prozesua abiatu: Euskali-

tek zortzi ebaluatzaile aukeratuzituen, eta haiek bizpahiru hilabete-tan gure kudeaketa-moduak azter-tu zituzten, Euskaliten ereduarenarabera. Gero, gure ESIan alor asko-tan diharduten kideekin bildu zirenlau hilabetez. Guztira, 150 lagune-kin egon ziren. Horren ostean, txos-ten bat egin ziguten, zehaztuz zer-tan gabiltzan ondo eta zertanegiten genuen herren. Orain, horrenarabera zer hobetu dezakegunaztertu eta gure kudeaketa-meka-nismoetan txertatzen ari gara. Eba-luatzaileek 0 eta 1.000 arteko notabat jartzen dute, eta eman beharre-ko progresio bat zehazten dute.Hala, irizten dutenean helburuakbete direla, Eusko Jaurlaritzak adie-razten du urrezko kudeaketa aurre-ratua aitortzen diola.Ebaluazio-prozesuetan hiru fasedaude: autoebaluazioa, kanpokokontrastea, eta kanpoko ebalua-zioa. Zertan datza bakoitza?Kudeaketa-eredua hautatuta, lehenfasean autoebaluazioa egiten dapertsona prestatuekin. 2015. urtea-ren amaieran egin genuen hori. Guk

zuzendaritzako talde handia hartugenuen, 30 lagunetik gora, eta ku-deaketa aurreratuaren ereduarenbirziklapen-ikastaroa egin genuen,Euskaliten laguntzarekin. Gainera,gure erakundearen barruan zenbaitlagun gaude, beste erakundeak az-tertzera joaten garenak, eta ezagu-tzen dugu eredua. Autoebaluazioaamaituta, hobekuntza-plana egingenuen, eta, prozesu gardena ber-matzeko, laguntza eskatu genionberriz ere Euskaliti. Horrek hiru eba-luatzaile bidali zituen, eta lan-saioluze bat egin genuen, autoebalua-zio-lana ondo egin ote genuen jaki-teko. Esan ziguten ondo egin ge-nuela, eta kanpo-ebaluazioa eska-tzera bultzatu gintuzten. Hori,Euskalitek kanpo-kontrastea deitzenduena, 2016ko apiril-maiatzetan

«Kudeaketaprofesionala, zorrotzaeta gardena egitekoaukera ikusi genuenEuskaliten kudeaketaaurreratuaren ereduan»josé manuel ladrón de guevaraDonostialdea Erakunde Sanitario Integratukozuzendari gerentea

geure zerbitzuakosatuberri 52017ko otsaila

Alor bakoitzak bere erara. Esanbezala, bost elementutan oinarri-tzen da kudeaketa-gida: estrategia,bezeroak, pertsonak, gizartea etaberrikuntza. Estrategiaren arloan,norbere erakundea ezagutu beharda ondo: zein diren indarguneaketa zer aukera dauzkagun etorkizu-nerako, eta alderantziz ere bai, zeindiren gure okerrak eta zer arriskuditugun. Horrekin, eta zeure egune-roko egitekoarekin, helburuakkokatu behar dituzu. Garrantzitsuada horretan jende askok parte har-tzea eta jende askorengana iristea.Ez Donostialdea ESIkoengana baka-rrik, baita Gipuzkoako gainontzekoESIetara ere, eta, orobat, osasun-arloko beste erakundeetara, udale-tara eta abarretara. Garrantzi ikara-garria du horrek.�Bezeroei

dagokienez, berriz, pazienteenbeharrak eta itxaropenak ezagutubehar ditugu: ea gustura dauden,esaterako. Garrantzitsua da eurenbeharren araberako arreta lortzea,eta, horretarako, herritarren nahiakbeteko dituen planak diseinatubehar dira. Gure oinarrizko jardune-tako bat da, baina hiru ditugu: era-biltzaileen arreta, etorkizuneko pro-fesionalen prestakuntza–unibertsitate-ospitalea da gurea–eta ikerketaren arloa. �Bestalde, ber-tako pertsonak ere zaindu behardira: langile gehien dituen Gipuzko-ako erakunde publikoa gara –5.500inguru–, eta bakoitzak bere beha-rrak ditu. Hori giza baliabideen arlo-ari dagokio. Berrikuntzak eregarrantzia du; Biodonostia dugu,gure ikerketa biosanitarioen institu-tua. Gure ESIaren berrikuntzandihardu Biodonostiak. Amaitzeko,Gipuzkoako gizartea: harengandugun inpaktua. Ez da ahaztu beharGipuzkoan aurrekonturik handienaduen enpresa garela, eta jakin beharda nola darabilgun dirua eta nolamugi dezakegun Gipuzkoako eko-nomia. Gure nahia da Gipuzkoakogizarteak bere ondare kontsideragaitzala, gure erakundeaz harroegotea. Gainera, ez da ahaztu beharDonostialdea ESIa Osakidetza guz-tiaren % 19 dela eta euskal osasun-sisteman eragina dugula.Txostenak eguneratzen joaten alzarete?Txostenean dagoena egunero erabil-tzen dugu, eta eguneratzen joatengara: zati batzuk bazterrera uztenditugu, berriak sartzen dira... Bainadenbora behar du horrek. Abian jar-tzen ditugun gauzek ez dute eragi-nik bi edo sei astean. Horregatik,ebaluazioak ez ditugu urtero egiten,ez duelako erabakiak praktikan jar-tzeko denborarik ematen. Kudeake-ta-gida 2018ko udan berritukodugu.

egin genuen. Gero, gure kudeaketa-gida aurkeztu genuen ekainean.Nola osatzen duzue kudeaketa-gida?Bi lantalde bereizten ditugu. Lehena,talde operatiboa dei genezakeena,eta bigarrena, kolaboratzaileena.Euskaliten kudeaketa aurreratuarengida eredu hartuta, bereizten duguzer antzekotasun dituen guk egitendugunak eredu horrekin. Hori egin-da, zirriborroak idazten ditugu; ez daerraza, 5.500 lagun baino gehiago-ren jarduna orri batzuetan txertatubehar delako baldintza jakin batzukbetez. Une oro erakutsi behar duzuhobetzen ari zarela. Eta, hiruzpalauzirriborro idatzi ostean, txostenatrinkotasun bat hartzen hasten da.Nola txertatzen duzue gida egu-neroko praktikan?

6 osatuberri2017ko otsaila

jakin

berri

• ef

emer

idea

k

OSAKIDETZAK «LAGUNDU EGIGUZU HOBETZEN: AUKERATU ZUREHIZKUNTZA!» KANPAINA JARRI DU ABIAN Hizkuntza-eskubideen errespetuan, zerbitzuaren kalitatean eta progresibitate-irizpidean sakontzeko, Osasun Sailak eta Osakidetzak «Lagundu egiguzu hobe-tzen: AUKERATU ZURE HIZKUNTZA!» goiburua duen kanpaina jarri dute abian,Euskal Osasun Zerbitzu Publikoaren erabiltzaileei jakinarazteko osasun-arretanerabili nahi duten lehentasunezko hizkuntza jasota uzteko aukera dutela.

Kanpainari buruzko informazioa emateko, 75.000 liburuxka banatu dira etakartelak eta olanak jarri dira Euskal Autonomia Erkidegoko osasun-zentro, os-pitale eta gainerako osasun-erakundeetan.

Hiru eratara jakinaraz daiteke zein den lehentasunezko hizkuntza: norbereosasun-zentrora joanda; osasun-zentroan erizainari edo medikuari adierazitakontsulta batean; edo etxetik, Osasun Karpetan sartuta.

Ekimena Osakidetzan Euskararen Erabilera Normalizatzeko II. Planaren ba-rruan kokatzen da, eta, aldi berean, aukera hori errespetatzeko eta osasun-arreta gaztelaniaz nahiz euskaraz emateko Osakidetzaren konpromisoa inpli-katzen du, betiere errealitate soziolinguistikoaren eta erabilgarri dauden zerbi-tzuen eta baliabideen arabera, jomugatzat hartuta osasun-zerbitzuko presta-zio guztiak Euskal Autonomia Erkidegoko bi hizkuntza ofizialetan eskaini ahalizatea.

INTERPREST, INTERPRETAZIOAK EGITEKO SISTEMA BERRITZAILEAPROBATU DUTE ARABA ESI-KO BILERA BATEANOsakidetzako Euskara Planean jasota dagoenez, zerbitzu-erakundeek Osakide-tzaren aldibereko interpretazio-zerbitzuak baliatu ahal dituzte euren bilera etaekitaldietan, baldin eta horien ezaugarriek horretarako bide ematen badute.

Euskara-zerbitzu korporatiboa arduratzen da erakundeek egiten dizkioteneskariei erantzuteaz, eginkizun horretarako behar diren baliabide materialaketa giza baliabideak erabiliz, eta horrela, bada, duela gutxi, proba egin dute sis-tema ustez irisgarriago batekin: Interprest.

Interprestek mugikorretan oinarritutako komunikazio-sistema erabiltzen dueta teknikoki bi alde nagusi ditu: mugikorrerako aplikazioa eta zerbitzaria. Mu-gikorrerako aplikazioak interpretearen ahotsa hartu eta zerbitzariari igortzendio. Zerbitzaria wifi-routerbaten antzeko kaxa bat da eta horrek interpretearenaudioa hartu eta entzuleei bidaltzen die.

Interprestek espazio- eta azpiegitura-beharrak murrizten ditu eta, gainera,hartzaileak ez du entzungailurik behar, audioa bere telefono mugikorraren bi-dez jasotzen baitu.

Goiz da oraindik ondorioak ateratzeko, baina Arabako ESIko euskara-ba-tzordean egindako probaren arabera behintzat, badirudi sistema arin eta ero-soa dela betiere espazio txikitan erabiltzekotan.

efemerideakMartxoaren 20aIñaki Ugarteburu hil zenBergaran jaio zen 1954an, eta Erro-mon hil 2009an. Medikuntza ikasizuen EHUn, eta mediku jardun zuenOsakidetzan 1978tik 1980ra bitarte-an. 1987an Euskal Filologiako lizen-tziatura eskuratu zuen unibertsitateberean. 1981etik 1992ra DeustukoUnibertsitatean aritu zen euskara etabeste irakasten. 1992an irakasle hasizen EHUko Euskal Filologia sailean,Medikuntza eta Odontologia Fakulta-tean. Harrezkero EHUri lotuta egonzen beti haren ibilbide akademiko-profesionala. EHUko Euskara Institu-tuaren sorreran parte hartu zuen, eta2003tik 2005era arduraldi osoz jardunzuen Euskara Institutuan eta EuskaraZerbitzuan: unibertsitateko testuakzuzentzen eta argitaratzen, irakasle-entzako hobekuntza-ikastaroak anto-latzen eta ematen, terminologia-jar-dunaldiak antolatzen... Horrez gaineuskarari buruzko liburuak argitaratuzituen eta baita itzulpen ugari ere.

Martxoaren 30aMary Whiton CalkinsConnecticuten jaio zen 1863an. Bostneba-arrebaren artean zaharrena be-ra, ama gaixorik zutenez, familia zain-tzeko ardura izan zuen gaztetatik. Ha-la ere, aitak ikastera animatu zuen, etaMassachusetseko Smith Collegen hasizen; izan ere, collegeak, sasoi hartan,emakumeen goi-mailako hezkuntzaemateko zentro esperimentalak ziren,emakumeentzat itxita baitzeuden uni-bertsitateetako ateak.

1890ean, Harvardeko Unibertsita-teko irakasle batzuek doktorego-kla-seetara joatera gonbidatu zuten. Han-go arduradunek ez zuten onartu, bai-na haiek iritziz aldatzeko egin zirenahaleginen ondorioz, azkenean onar-tu zuten Calkinsen presentzia moduez-ofizialean, ikasle berezi gisa. Klase-kideek, ordea –guztiak, jakina, gizo-nezkoak–, ikasgelara joateari utzi zio-ten Calkins ikaskidea zelako.

Denborarekin, 1905ean, Estatu Ba-tuetako Psikologia Elkarteko (APA)emakumezko lehen presidentea izanzen. Doktore-titulurik gabe hil zen1930ean, eta Harvardek 1963an aitor-tu zion Mary Whiton Calkinsi harenlana, doktorego-tesia eta titulua.

osatuberri 72017ko otsaila

kolaborazioa

Miren Agurtzane Ortiz JauregiPsikiatrian doktorea eta EHUko Medikuntza

eta Erizaintza fakultateko irakaslea

Esperientzia Gelak,osasun mentalarenonuragarri

Europa 60 urtetik gorako jendegehien duen kontinentea da. Segun-doero bi pertsonak betetzen dituzte60 urteak eta 2050. urterako bikoiz-tu egingo da 60 urtetik gorakoen ko-purua.

Kontrakoa uste bada ere, zahartza-roa emozionalki garai positiboa da.Depresioa eta antsietatea garai ho-rretako buru-eritasun larrienak badi-ra ere, gazteagoek baino buru-erita-sun gutxiago izaten dituzte. Gainera,jende gazteagoak duen baino egon-kortasun emozional eta ongizatehandiagoa izaten da zahartzaroan.

Erretiroa lasaitasun-garaia gertadaiteke batzuentzat, baina estresa-garria beste batzuentzat. Estresa,izan ere, identitatea eta sare sozialaklanaren inguruan eratuak izateagatiksor daiteke, edo zahartzaroa planifi-katu gabe edukitzeagatik. Beraz, ga-rrantzitsua da denbora librea dutenpertsona horientzat errekurtsoaksortzea, gizartean integraturik egondaitezen, eta parte-hartze aktiboaizan dezaten. Hala, Europako hain-bat herrialdetan pertsona nagusien-tzako programak sortu dituzte erreti-rorako prestatzeko. Horietan, aisial-dirako jarduerak eta familia-harre-manak landu eta bizi-ziklo berrirakoprestatzen dira.

Euskal Herriko Unibertsitateak ba-du eskaintza bat 55 urtetik gorako-entzat: Esperientzia Gelak. Ikasketaklau urtetan egiten dira eta ikasleekGizarte Zientzietako Unibertsitate Ti-tulua eskuratzen dute. Psikologia,Historia, Osasuna edo Jarduera fisi-koa ikasgaien bitartez Euskal Auto-nomia Erkidegoko populazioari kul-tura zabaltzen dion errekurtsoa da.

Ikasketetako lehen kurtsoan, Me-dikuntza Fakultateko Psikiatria Saile-ko irakasleok Psikologia irakasgaiairakasten dugu, eta, ikasleek esan ohidigutenez, Esperientzia Gela hauek

asko laguntzen diete beren bizitzakogarai berrirako. Intelektualki aberas-garria izateaz gain, ikasketek zen-tzua ematen diote pertsona nagu-sien egunerokotasunari, eta, horienbitartez, autoestimua indartzen du-te, beren beldurrei aurre egiten diete,askok betiko ametsa betetzen duteeta, gainera, beren sare soziala zabal-tzen dute. Hainbesterainokoa da be-raien motibazioa, non ikasketakamaitzen dituztenean beste kurtsobatzuk ere egiten baitituzte, eta ho-riek ere erabateko arrakasta izatendute, asistentziari dagokionez.

Psikologiako irakasleok beti usteizan dugu Esperientzia Gela hauekikasleen osasun mentala hobetzendutela, eta horregatik ikerketa bategin genuen. Horretarako, lehen kur-tsoko ikasleei sintoma psikologikoakneurtzen zituen test bat egin genienkurtso-hasieran (BSI, Brief SymptomInventory), eta test bera kurtso-amaieran, haien sintomak ikasturte-an zehar hobetuko zirelako ustean.

Testaren emaitzek bat egin zutengure hipotesiarekin, hobekuntzaesanguratsuak izan baitzituzten de-presio, antsietate, etsaitasun, antsie-

tate fobiko eta ideia paranoideen sin-tometan. Horrela, 55 urtetik gorako-entzako unibertsitateak haien egoeraemozionala hobetzen duela frogatugenuen. Ondorioz, unibertsitatekoEsperientzia Gelak interbentzio psiko-terapeutikoa ez badira ere, onura te-rapeutikoak dituztela uste dugu.

Bizi-itxaropena handitzen ari daeta horregatik garrantzitsua da per-tsona nagusientzako errekurtsoaksortzen jarraitzea. Horietako askokoso egoera fisiko eta psikologiko onadute, eta oso inportantea da horrelajarraitzea. Esperientzia Gelak pertso-na horientzako errekurtso bat dira,eta gehiago sortu behar direla ustedugu, pertsona nagusien artean he-terogeneotasun handia dagoelakoeta motibazioak mota desberdineta-koak izan daitezkeelako.

Gaur egungo gizartean gaztetasu-nari gehiegizko balioa ematen zaio,eta zahartzaroa are garai alaiagoaizan daitekeela demostratu dutehainbat ikerketak. Zahartzaroa ilu-sioz beteriko garaia izan daiteke etaordurako ere planak eta ametsak iza-tea integratu behar dugu bizitzakohelburuetan.

Naiara Ozamiz EtxebarriaPsikologian doktorea eta EHUko Medikuntza

eta Odontologia fakultateko irakaslea


bida

iak m

undu

tik ze

har

«Kalkutak zirraraeragiten du. Ez daturismoa egiteko hiribat, boluntariotzarakobaizik»

Indian ibili zinen iaz. Zerk bultza-tuta egin zenuen harako bidaia?Urte luzez eduki nuen buruan harajoateko ideia, baina beti sortzen zenzerbait galarazten zidana. Nire ka-suan, lanak eta denbora-faltak atze-rarazten ninduten. Gainera, beldurhandia nuen hara joateko: hango bi-zimodura egokitzeko gai izango otenintzen, pobrezia dela eta. Baina,duela bi urte, nire senarra Kalkutarajoan zen boluntario, eta egun horie-tan asko hitz egin genuen gaiaz. As-

moa biok elkarrekin joatea zen, bai-na, 2015ean lanposturako oposiziobat zegoenez, bertan behera utzi ni-tuen asmoak. Hala ere, harekin hizke-tan, ikusten nuen nahiz eta bizipengogorrak izan senarra zoriontsua zelahan. Horrek bultzatu ninduen behin-goz ametsa betetzera.Zergatik India, eta ez beste he-rrialde bat?La ciudad de la alegría liburuarenga-tik. Hartan, slum (txabola-auzo) bate-an bizi direnen egunerokotasuna

kontatzen da. Hunkitu egin ninduen,uste nuelako ezinezkoa zela hainbes-te miseria zegoen lekuan zoriontsuizan eta bakean bizitzea. Hala, eraba-ki nuen egunen batean neure begizikusi beharko nuela. Nola antolatu zenuen bidaia? Duela bi urte senarrak egindakoan oi-narrituta. Biok joan garen honetan,

MARGA IRIDOIDonostiako Parte Zaharrekoosasun-zentroko medikua

Liburu bateko kontakizunek lilu-ratuta hartu zuen Marga IridoikIndiara eramango zuen hegazki-na, Josu senarraren laguntzare-kin. Abuztuan, hiru aste igaro zi-tuen hangoen zorionaren peski-zan, baita aurkitu ere. Dioenez,erlaxatzeko beharra duenean hanikusiak ekartzen ditu gogora.

Betidaniko ametsa bete eta Indiara bidaiatu zuen Marga Iridoikiragan abuztuan. Hango bizimodua gogortzat duen arren,laguntzeko grinak eta bertako jendearen esker onak gauza batutzi diote argi: «Egunen batean itzuliko naiz».

bidaiak mundutik zehar


orduko gauza bera egin dugu. Aldebakarra denbora izan da, orduan lauaste egin baitzituen eta guk hiru eginditugu. Bi aste Kalkutan eman dituguboluntariotzan, eta hirugarrena bi-daiatzen. Boluntariotza antolatzea ezzen erraza izan, Gipuzkoako gober-nuz kanpoko erakundeek egonaldi lu-zeagoa eskatzen zutelako. Normalada, baina guk ez genuen denboragehiago. Senarrak mutil bat ezagutuzuen, Ama Teresaren etxeetako bate-an urtebete eman zuena, eta haren bi-dez lotu genuen egonaldia. Etxe ho-rietan ez dute gutxieneko denborarikeskatzen, hartutako konpromisoakbetetzea besterik ez. Euren beharraketa zure prestakuntza kontuan hartu-ta esaten dizute zein etxetara joan,eta gu Dya Dan izenekoan egon gi-nen. Bertan, batetik, haur ezinduakdaude, eta, bestetik, sorostegia. Aste-an hiru egunetan zabaltzen dute so-rostegi hori, eta han egoten nintzen.Beste egun guztietan, haurrekin.Zer aurkitu zenuen hara iristean?Kalkutak inpaktua sortzen du. Gogo-ratzen dut iritsi ginen egunean aire-portutik irten eta 52 gradu zeudela.Horrek indarrik gabe uzten zaitu. Ge-ro, etxe erdi eroriak dira aireportutikauzorako bidean ikusten duzun lehengauza. Kalean bizi diren familiak ereikusten dituzu. Pobrezia izugarria da-go, eta gu ez gaude horretara ohituta.Nahiz eta jakinaren gainean egon,bertara heldu eta miseria gorria ikus-teak min ematen du. Zabortegi bat da;kiratsa dago nonahi. Ez da turismoaegiteko hiri bat, boluntariotzarakobaizik. Nolakoa zen zure egun bat han?Goizeko seietan esnatzen ginen. Loegiteko hotel xume bat hartu genuen,eta handik 40 minutu egiten genituenoinez boluntarioen etxera joateko.Iristean, zazpietan tea esnearekin har-tu, eta taldeak osatzen ziren etxeetarajoateko. Errutina bat egon ohi da: le-henengo, haurren eta gaixoen arro-

pak garbitzen dira. Gero, zauriak sen-datu, tratamenduak gainbegiratu, etaabar. Beste batzuetan, eskolara joatenez ziren haurrekin egoten ginenean –gehienak, ezinduak–, abestiak, jola-sak eta beste antolatzen genituen,haien beharrak asetzearekin batera.Herrialde jendetsua da India. Ba alzenuten behar adinako materia-lik? Ez dute ia ezer. Esertzeko bi banku,eta gasa batzuk. Ez dute antibiotiko-rik, eta dituzten analgesiko bakarrakparazetamola eta ibuprofenoa dira.Han ikusten diren zauriak hemen ezditut sekula ikusi: ultzera ikaragarriak,infekzioak... Jendea mina duenean jo-aten zaizu, eta, mediku gisa, frustra-zioa sentitzen duzu. Han medikuaizan edo hemen izan oso ezberdinada; saiatzen zara mina kentzen, etahan dutenarekin sendatzen. Horrela-ko jendea kalean bizi da; higiene-bal-dintza minimorik ere ez du, eta zaurilarriak ikusten dira. Zaila da sendatzeahango desinfektatzaileekin; ez dagobaliabiderik. Hori bai, egiten duzunapurra ere asko eskertzen dizute baipazienteek bai arduradunek. Esatenziguten egiten ari ginen lana garran-tzitsua zela eurentzat. Lanaz gain beste zerbait egitekoaukerarik izan al duzue? Bai, Udaipur eta Pushkar bisitatu geni-tuen. Udaipurri hiri inperiala deitzendiote, eta oso turistikoa da. Indian ba-daude gauzak ikusteko. Esaterako,

maharanien garaiko jauregiak, Picho-la lakua... Kaletik paseoan ibiltzea be-ra ikusgarria da. Ez du hemengoare-kin zerikusirik; hango kolorea ikara-garria da. Pushkarri dagokionez,erromesaldien herria da, oso lasaia,eta egunsenti nahiz ilunabarrak ikusigenituen, erromesen abestiak, ofren-dak, eta abar. Izugarria da.Zer ezberdintasun dituzte gure-kin alderatuta, kulturari, ohitureieta abarrei dagokienez?Egunerokoan bizi dira. Hemen hu-rrengo egunera begira gabiltza eten-gabe, baina han ez. Entzuteari ga-rrantzi handia ematen diote. Horrezgain, erlijioak izugarrizko indarra du.Irudiak ikusten zenituen edozein le-kutan, jendea ofrendak egiten...Behiei nolako errespetua dieten, horiere ikaragarria da. Bagenekien sakra-tuak zirela, eta geure begiekin ikusidugu. Behin, autobide antzeko bate-an zegoen zirkulazio guztia geldituzen hiru behik bere bidea lasai eginzezaten. Zer gustatu zitzaizun gehien In-diatik?Bertako jendea. Han, begietara begi-ra hitz egiten dute, irribarretsuak di-ra, abegikorrak. Ikusten duzu sufri-tzen dutela, eta hala ere oso eskeronekoak dira. Ohituta daude bolun-tarioekin egoten, eta, han egon nin-tzen bitartean, oso lasai ibili nintzenkaletik; etxean nengoela sentitzennuen une oro.


osas

unez

eta o

sasu

ntsu

bizi

«Jende asko dagobizikleta 2.000 eurotikgora ordaindu aurretikhorrelako zerbitzuajasotzen duena»

Zer dira azterketa biomekaniko-ak?Ziklistaren kontaktu-puntuak, hauda, pedalak, eserlekua eta heldule-kua txirrindulari bakoitzaren ezauga-rrietara egokitzeko egiten diren az-terketak. Konforta areagotzeko,errendimendua areagotzeko eta le-sioak ekiditeko balio du. Gero, txi-rrindulariaren araberakoa izan ohida: profesional batek errendimen-duari gehiago begiratuko dio, etaigandeetan irteten denak, berriz, ba-liteke beste gauza batzuk lehenes-tea.Zer-nolako garrantzia dute azter-keta hauek?Norberaren araberakoa. Profesionalbatentzat, aerodinamikan eta erren-dimenduan irabazteko balio dezake,eta beste batzuentzat erosoago joa-teko. Nik, lehen, osagaiak diseina-tzen egiten nuen lan, materialakzurrun bilakatu eta gramo batzukarintzen, eta uste dut biomekanika-ren bidez askoz gehiago eman die-

jon ander ortuondo Ingeniaria. Fit4bike enpresako bazkidea

Fit4bike enpresan txirrindularitzari egokitutako azterketabiomekanikoak egiten dituzte, bai puntako kirolariei eta baiigandeetan errepidera irteten direnei. Haren esanetan, konfortaeta errendimendua areagotu eta lesioak ekiditeko beharrezkoakdira halako probak.

zaiokegula txirrindularitzari. Bestal-de, garrantzi erlatiboa da, bakoitza-ren beharren araberakoa. Deserosodoanarentzat, lesioa duenarentzatedo puntako errendimendua nahiduenarentzat funtsezkoa da. Jendeasko dago, bizikleta 2.000 eurotikgora ordaindu aurretik horrelakozerbitzua jasotzen duena, nolakogeometriako bizikleta behar duenjakiteko.Nola antolatzen dituzue azterke-tak?Prozesuaren hasieran elkarrizketaegiten da, txirrindulariaren maila,helburuak eta abar ezagutzeko.Gero, azterketa fisikoak egiten ditu-gu, haren malgutasuna, indarra etaoreka neurtuz. Horren arabera,fitting-a –gorputzaren araberakobizikletaren egokitzapena– egingoda. Oro har, pentsatu izan da fitting-a antropometrian oinarritzen dela,baina kontaktuak, izandako trau-mek eta abarrek ere garrantziadute.

Zein da biomekanika-proben era-biltzaileen soslaia?Bi bereiziko nituzke. Bata, ondodabilenarena. Kirolari emana dago-enak errendimendu, konfort etalesioetan hobetu egin nahi du.Entrenamenduetan lan-karga askosartzen dute eta, errendimendua

osasunez eta osasuntsu biziosatuberri 112017ko otsaila

bateko jende asko dago, kirol hauadin handietan ere egin baitaiteke.Jende hori konfort bila etortzen da.Bideoan grabatzen dituzue pro-bak. Nola aztertzen dituzue gero?Ekipamenduari dagokionez, arrabo-la erabiltzen dugu erabiltzailearenbizikleta jartzeko. Gero atzipen-sis-tema bat erabiltzen dugu. Sistemahorretan txirrindulariaren mugimen-duak neurtzen ditugu, artikulazioenestentsioak eta flexioak, eta errota-zioak: alde batera etzaten ote den,adibidez.Lesioak-eta aipatu dituzu. Zeindira ohikoenak?Bizikletan ohikoenak pelbis inguru-koak izaten dira, sarri nekearen on-dorio direnak. Bizikleta gailu simetri-koa da, eta pertsonak ez gara hala-koak. Horrek desoreka batera gara-matza maiz, eta pelbisean eta lunba-rretan eragina izaten du. Horiekbizikletan sortuak izan daitezke, bai-na beste askori belaunean eta besteleku batzuetan aurrez izandako le-sioak azaltzen zaizkie bizikletan has-tean.Lesioen prebentzioa lantzen alduzue?Bai. Jarrera egokia izatea bera pre-bentzioa da. Jende askok horregatikerabakitzen du horrelako zerbitzuakhartzea; baldin badaki posizio ego-kian doala, kalteak gutxituko ditu.Alabaina, askotan indarra eta orekaaztertzean ikusten bada pertsonabatek gabezia duela, ariketa batzukegitea aholkatzen zaio, hala nolasentadillak, hankak eta belaunak in-dartu eta babesteko. Horrela lesioaksaihesten dira: zenbat eta indar etamalgutasun handiagoa, orduan etababestuago.Jarrera aldetik, nondik datoz ma-kurrik ohikoenak?Ohikoa da heldulekua oso urrutiedukitzea. Garai bateko posizioarenezaugarria da: errepideko biziklete-tan heldulekua urrutiago eta gorago

eramaten zen lehen. Orain, gertuagoeta beherago. Urruti egote horrekbizkarraren goiko aldea eta zerbika-lak kargatzen ditu, eta eskuetakokontaktua zailtzen du, atzamarrak lo-kartuz eta. Beste bat zera da, eserle-kua oso atzean eramatea. Horrek ezdakar halako deserosotasunik, bainaerrendimenduan kalte egiten du.Horrelakoen berri ere ematen alduzue?Txostenetan ematen ditugun datuaktxirrindulariari dagozkion neurri ego-kiak izan ohi dira, batetik. Hala, bizi-kleta aldatuz gero, badaki zein direnbereak. Bestetik, zer egin dugun des-kribatzen dugu, zerbitzua amaitu os-tean egindakoak argi geratzeko. Ho-rrez gain, garrantzitsuak dira ematenditugun aholkuak ere: kontaktu-puntuak mugitzeaz gain, pedalka-dak nola eman, nola entrenatu, nola-ko ariketak egin... Horrelako infor-mazioa eman ohi dugu.Aipatu duzu pertsona ez dela si-metrikoa. Zer ondorio ditu ho-rrek?Azkenean, oreka zuzenean lotutadoa pedalkadaren indarrarekin. Hauda, ezkerrarekin indar gehiago egi-ten badugu, erresistentzia gehiagoegingo diogu ezkerreko pedalari etagorputza harantz behartuko dugu.Jendeak ematen al die behar bes-te garrantzia bizikletaren neurri,tamaina eta abarrei?Tamainari bai. Orbeak inkesta bategin zuen duela urte batzuk eurenbezeroen artean, eta ondorioztatuzuten bezeroen % 80 baino gehia-goren kezka nagusia bizikletarenneurria zela: ez zekiten erositakokoadroaren tamaina eurentzat ego-kia ote zen. Horrek argi uzten dutxirrindulariek garrantzi handiaematen diotela horri. Adibidez,guztiok dugu gure bizikletako tal-detxoan norbere bizikletak izanbeharreko neurriaren inguruanzalantzak dituena.

hobetu arren, beti etor daitezke ara-zoak. Beste soslaia helduagoena da,batez ere igandeetan bizikletazgozatzera irteten direnena. Adineangora egin ahala, 40 edo 60 urtere-kin egokitze- eta erosotasun-arazo-ak zailagoak dira; gaur egun kirolamodan egonik, ziklismoan adin


atze

ra be

gira

Zainketaaringarrien historialaburra (2. atala)Cicely Saunders

urte gutxian aritu zen erizain. Ume-tatik zeuzkan bizkarreko minak,eta, gerran egindako ahaleginenondorioz areagotu egin zitzaizkio-nez, erizain-lana bertan beherauzteko gomendatu zioten medi-kuek. Halaxe egin zuen, baina kon-promiso sozial handiko pertsonaizanik, beharrik gehien zuten per-tsonei beste era batera lagundunahi ziela eta, Oxfordera itzuli zen,ekonomia eta politika ez bainagizarte-zientziak ikastera.

Saundersen lehenengo lana gizar-te-langile gisa St Luke’s ospitaleanizan zen. Han bere lehen senar polo-niarra ezagutu zuen. David Tasmazuen izena, eta minbizia zabaldutazeukalako zegoen ingresatuta. Harkbazekien fase terminalean zegoelabaina horrek ez zion galarazi Cicely-rekin maitemintzea.

Halako ospitale batean ingresatu-ta egoteagatik sentitzen zuen etsi-pena transmititu zion Davidek. Han,haren gela berean, gaixorik sartzenziren pazienteak sendatu eta etxerabueltatzen ziren, eta uste zuenbeharrezkoa zela beste ospitalemota bat egitea hilzorian zeudenen-tzat, non gaixotasunaren sintomak –mina batez ere– tratatzeaz gain,pertsonaren alderdi afektiboa erekontuan hartu beharko litzatekeen,maitasun-giro batean. Harremanhorrek Cicelyren bizitza osoa marka-tu zuen. Davidek heriotzari etapaziente terminalei buruzko berepentsaera aldarazi zion. Senarra hilzenean, Saundersek 500 liberaoinordetu zituen, garai hartan diruasko zena, eta ordutik argi izan zuenzer izango zen bere bizitzaren hel-burua: zentro bat sortzea, zeinetanhilzorian zeuden pertsonek, maita-sun eta ulermenez gain, tratamendumediko onena izango zuten.

Berehala ekin zion lanari, bainaHoward Barrett doktoreak, St Luke’s

1980. urtean gobernu britainiarrakBritainiar Inperioaren Damaren titu-lua eman zion gure protagonistari.Haren meritua 1967an hospicemugimenduari hasiera ematea izanzen, zeina gaur egungo zainketaaringarrien aitzindaritzat har deza-kegun. Lehenengo hospice-a, SaintChristopher izenekoa, Londresensortu zen eta oraindik ere erreferen-tzia handia da medikuntzaren arlohorretan. Mugimenduak izugarrizkohazkundea izan zuen. Gaur egun,hospice-ak 95 herrialdetan bainogehiagotan ikus daitezke.

Saunders sentiberatasun handikopertsona izanik, paziente terminaleiahalik eta zainketa onena eskaininahi zien. Erlijio-uste sendoak zitue-nez, eutanasiaren kontrakoa zen.Hala ere, berarentzat pertsonazegoen beste ezeren gainetik eta,

horrenbestez, haren zentrora edo-zein pertsona joan zitekeen, sineste-duna izan ala ez. Hona hemen harenhistoria.

Cicely Saunders familia dirudunbatean jaio zen, Londres iparraldekoBarnet auzoan, 1918ko ekainaren22an. Haren aita oso pertsona kon-tserbadorea zen, eta, alabak erizain-tza-ikasketak egitea ez zuenez begionez ikusten, haren izena emanzuen Oxford Unibertsitatean, eko-nomia- eta politika-ikasketak eginzitzan.

Bigarren Mundu Gerraren hasie-rak, ordea, bizimodua erabat aldatuzion. Erizainen eta medikuen beha-rra zegoenez, politika-ikasketakuztea erabaki zuen eta zaurituakzaintzeari ekin zion buru-belarri.Horretarako, erizaintza-ikasketakegin zituen Londresko St Thomasospitalean. Orduantxe jarri zen,lehenengoz, hilzorian zeuden per-tsonekin harremanetan. Dena dela,

JUAN CARLOS GARMENDIA LARREADonostia Unibertsitate Ospitalekomediku urologoa

Medikua eta historiazalea, doktore-tesia Gipuzkoako Segura herriko me-dikuntzaren historiaz egina du.

St Christopher's Hospice. STEPHEN CRAVEN


atzera begira

ospitalearen sortzaileak adierazizion inork ere ez zuela aintzat har-tuko, erizaina baitzen, eta medi-kuntza ikasteko gomendatu zion.Saundersek ordurako 33 urte bazi-tuen ere, izena eman zuen St Tho-mas’s Hospital Medical School-en,eta bukatutakoan, 1957an, pazien-te terminalen minaren ikerketanmurgildu zen beka bati esker. Aldiberean, Karitateko Alabek zuzen-tzen zuten pobreentzako ospitalebatean lan egin zuen.

Han bere bigarren senar polonia-rra ezagutu zuen: Antoni Michnie-wicz. Ospitalean ingresatuta zego-en, eta bazekien minbizia zabaldutazeukanez epe laburrean hilko zela.Pertsona adoretsua zen, zoritxarra-ren aurrean koldartuko ez zena.Hasieratik oso ondo konpontzenziren bata bestearekin,eta elkarriz-keta luzeak izaten zituzten. Asko-tan hitz egiten zuten Cicelyk zeukanproiektuaz eta hura gauzatzekozailtasunaz, oso garestia baitzen.Saunders adoregabetzen zenean,Antoniren portaera oso lagungarriagertatzen zitzaion, indar handiaematen baitzion aurrera jarraitzeko.Michniewiczek berak proposatuzion zer izen jarri zentroari: St Chris-

topher, bidaiarien patroiaren izena,hain zuzen ere.

Azkenean, 1967an ireki zituenateak St Christopher ospitaleak.Garai hartan oso berritzailea izanzen. Jatorriz 45 ohe zeuzkan, etaetxeko ospitalizazio-zerbitzua erebazuen.

Haren egitekoa ikuspuntu medi-ko batetik bi alderditan zehaztuzen. Lehenengoa, minaren kontro-la; izan ere, betidanik, tratamenduanalgesiko jarraituaren aldekoagoaizan zen, aldizkako sedazioarenaldekoa baino. Bigarrena –haren

ustez, minaren kontrola bezaingarrantzitsua–, barneko sufrimen-dua tratatzea zen. Hori lortzekozegoen modu bakarra zera zen:gaixoaren ondoan denbora luzeanegotea eta entzutea, ez bakarrikgaixotasunaren sintomak, baiziketa haren bizipen pertsonalak,familiarrak eta espiritualak ere.Saundersek paziente asko tratatuondoren, «Min osoaren teoria»garatu zuen .Teoria horrek dio minaez dela sintoma bakarra eta, horrezgain, arlo espiritualak, psikologiko-ak eta sozialak kontuan edukibehar direla.

Saunders 1985ean erretiratu zen,67 urte zituelarik, eta ospitaleanmodu aktiboan lan egiteari utzizion, baina gaixo terminalekin zeu-kan konpromisoari bere horretaneutsi zion eta 2002. urtean, hilbaino hiru urte lehenago, CicelySaunders Foundation sortu zuenzainketa aringarriei buruzko ikerke-ta sustatzeko.

Medikuntzari buruz zuen pentsa-tzeko modua laburbilduz, berakesaten zuenez: «Gaixoekin ezindugu gure ezagutza medikoa baka-rrik erabili, baizik eta gure gizabideaeta entzute adeitsu bat ere bai».

Saunders doktorea paziente batekin solasean.

Pertsonen hiltzeko moduakbizitzen jarraitzen dutenen oroimenean irauten du.

Cicely Saunders

IÑIGO GAMARRA


aholk

u med

ikoak

Hamar pertsonatik batek jasaten omen dute, asteanbehin gutxienez, urdailean, bularraldean edo eztarrianerredura moduko bat. Digestio-urinek hestegorrianbarrena atzera egiten dutelako gertatu ohi da.

JABIER AGIRREmedikua

rien paretak narritatu eta poliki-polikikalteak eragingo ditu.

Zergatik gertatzen da?Urin gastrikoek atzera egitea arrazoiaskogatik gerta daiteke:

• Hestegorriko esfinterrarekinarazoak badaude. Hestegorriareneta urdailaren arteko lotu ra ixten duenmuskulu horrek tonua galtzen duene-an, edo lotura hori behar bezala ixtenez denean, errefluxua gertatzen da,eta urdaileko urinak esfinterra zehar-katu eta hestegorrira pasatzen dira.

• Hiatoko hernia. Kasu horretan ur-dailaren zati bat bularralderantz des-plazatzen delako gertatzen da urinenihesa.

SintomakOhikoenak bi dira: bihotzerrea beraeta erregurgitazioa. Horiez gain, ezhain usuak edo deserosoak baina, halaere, aipatzeko modukoak dira eztula,itomen-sentsazioa, irensteko zailtasu-nak eta bularraldean sentitzen den mi-na, kasu batzuetan eztarriraino zabaldaitekeena.

OndorioakErrefluxua askotan gertatzen bada,hainbat lesio sor daitezke luzarora:esofagitisa (hestegorriko paretak es-taltzen dituzten mintzen inflamazioa),hestegorriko ultzerak, odoljario diges-tiboak eta denetan larriena, Barrett-enhestegorria izenarekin ezagutzen denlesioa, hestegorriko minbizia izatekoarriskua gehitzen duena.

Bihotzerre-sentsazioa arintze-koSintomak noizean behin agertzen di-renean, otordu astun eta oparoen on-

Bihotzerrea sintoma oso usua da, jan-edanean gehiegikeriak egiten ditugu-nean azaltzen dena. Baina, nolabaite-ko maiztasun edo erregulartasunare-kin agertzen hasten denean, litekeenada errefluxu gastroesofagikoa izateaarrazoia, urdaileko paretak pixkanakahondatzera irits daitekeen gaitza hainzuzen ere. Horregatik, etorkizuneanlarriak izan daitezkeen lesioak bazter-tzeko, bihotzerreari hasiera-hasieratikaurre egitea komeni da.

Urdaileko urinen akzioaJatean, elikagaiak ahotik faringera, ez-tarrira pasatzen dira. Hestegorrira do-az ondoren, eta urdailera iristen diraazkenik. Han urin gastrikoekin nahas-ten dira. Urdailak badu urin horietatikbabesten duen mukosa-mintz bat,baina ez hestegorrian, ez faringean, ezahoan, ez dago horrelako mintzik. Ur-daileko azidoak, bere jarduna bete-tzen duen lekutik irten, atzera egin etahorietatik pasatzen bada, organo ho-

Bihotzerreaeta errefluxuasaihesteko

Bihotzerrea ohikoa da jaterakoan gehiegikeriak eginez gero. BERRIA


aholku medikoak

dorioz, adibidez, ez dago arrazoirikaparteko arazo bat egon daitekeelasusmatzeko. Beraz, aski izan daitekeprebentzio-mailako neurri batzuk har-tu eta gure bizimodua eta ohiturakpixka bat zuzentzearekin.

Saiheska lo eginAhoz gora lo egiteak janariak ahoraitzultzea errazten du. Horregatik, ho-be da lotarakoan beste jarrera batzukhartzea. Oheburua hamabost batzentimetro igotzea ere gomendatzen

da, ohearen atzeko hanken azpian al-txagarri batzuk jarriz, edo burko ego-kiak erabiliz, ahoa urdaila baino gora-goko mailan egoteko.

Gutxi janUrdaila gehiegi betetzea nahi ez badu-gu, onena kopuru txikiak jatea da, etaegunean bost otordu egitea, egune-roko jana bost txanda horietan bana-tuz. Eta batez ere afaria bukatu ondo-ren hiru ordu pasatzen uztea gomen-datzen da, lotara joan baino lehen.

Kontuz gainpisuarekinBakoitzaren gorpuzkerari dagokionabaino gehiago pisatzeak abdomenbarruko presioa gehitu eta errefluxuaerrazten du. Zenbait kasutan bost kiloinguru galtzeak sintomak ia erabatdesagertzea dakar.

Arropa zabala eta lasaia erabiliGerrikoek, eta baita gerrialdea gehie-gi estutzen duten jantziek ere, pre-sioa eragiten dute sabelaren gainean,eta errefluxua izateko arrisku gehia-go dago.

Erretzeari utziTabakoak listu-jarioa murriztu eta hes-tegorriko esfinterraren dilatazioaerrazten du. Ikerketetan frogatu izanden bezala, erretzeko ohitura da biho-tzerrea izateko arrisku-faktorerik ga-rrantzitsuenetarikoa.

Botikak zainduHerritarrek oso maiz erabiltzendituzten analgesiko batzuek —azido azetilsaliziliko edo aspirinak,ibuprofenoak nahiz naproxenoak—gaitz honen sintomak areagotu ditza-kete. Bihotzerrea izaten dutenek ho-be lukete, beraz, parazetamola era-biltzea aurreko analgesiko horien or-dez. Eta pastillak hartzerakoan urugarirekin batera hartzea da modurikegokiena.

Ariketa neurtuAbdomeneko presioa gehituko duenedozein ariketa fisiko edo kirol mu-rriztu behar da, otordua egin eta on-dorengo bi orduetan batez ere.

Jan-neurririk egokienaSintoma horrek, bihotzerreak alegia,lotura zuzena du elikadurarekin. Jan-edanari arreta berezia eskaini beharzaio, horregatik, eguneroko menuakprestatzerakoan:

• Fruta. Ananak bromelina ugaridauka. Entzima horrek gantzak meta-bolizatzen laguntzen du, digestioegokia erraztuz eta urdaileko azidota-suna murriztuz. Platanoak edo bana-nak ere oso gomendagarriak dira, ur-daileko pH-a normalizatzen dutelako.Sentibera samarrak diren pertsonetanzitrikoek —laranja, pomelo, mandari-na eta antzekoek— molestiak areago-tu ditzakete, eta horregatik egunero-ko jan-neurritik baztertzea komeni da.Fruta-piezak osorik jateak molestiakeraginez gero, saiatu arraspatuta edozatituta jaten, edo egosita prestatutabestela.

• Esnekiak. Esneki osoak gaingabe-tuez ordeztea gomendatzen da, az-kenekoek gantz gutxiago dutenezerrazago digerituko ditugulako. Gaz-ta onduekin kontu berezia izan beharda.

• Haragia eta arraina. Haragi giha-rrak, hegaztikiak eta arraina dira taldehorretako aukerarik onenak. Eta su-kaldean aritzeko orduan, hobe daegosita edo plantxan prestatzea, friji-tuta edo ogi-irinetan pasatuta baino.Koipe asko duten haragiak eta heste-beteak saihestea gomendatzen da.

• Barazkiak. Erraz digeritzeaz gai-nera, eragin alkalinizatzailea dute.Horregatik ezin hobeak dira urdailekoazidotasuna neutralizatzeko. Halaere, badira urdaila narrita dezaketenzenbait barazki: tomatea, tipula, ba-ratxuria edo piperra, esaterako. Ho-riek ez erabiltzea komeniko litzateke.

• Gozoak. Ahalik eta gehiena mu-rriztu behar dira. Gehienek azukre fin-duak eta gantz saturatuak dituztenez,sintomak okerragotu egin ditzakete.

• Edariak. Ura da onena. Eta okerre-nak, kafea, te beltza, alkohola etaedari gasdunak.

Kasu horretan, medikuarengana jo-atea izango da hartu beharreko le-hen neurria, adituak diagnostikoegokia egin dezan: gastroskopiaedo halako beste probaren bat egi-nez, edo urdail barruko pH-a neur-tuz. Behin arazoa detektatu ondo-ren, kasu bakoitzean tratamenduegokia jarriko du medikuak.• Antiazidoak. Sodioa, kaltzioa,magnesioa, aluminioa eta halakoosagaiei esker, urdaileko azidotasu-na neutralizatzea lortzen dute, erre-sumina arinduz, eta gainerako mo-lestiak baretzen dituzte. Normaleanez da errezetarik behar botika horiekerosteko, eta ondo erabiliz gero era-ginkorrak diren arren, gehiegizkodosian hartuz gero arazoa larriago-tzera ere irits daitezke, urdaila azidogehiago jariatzera behartzen baita.Horregatik, medikuak kontrakorikagintzen ez badu behintzat, neu-rrian eta noizean behin bakarrik era-biltzea gomendatzen da. Gaur egunbadira botika finduagoak: hala nolabigarren tipoko histamina-hartzaile-aren antagonistak, Zantac, edo pro-toien bonba inhibitzen dutenak,Omeprazol.• Kirurgia. Zenbait kasutan, beha-rrezkoa izango da ebakuntza kirur-gikoa, ohikoa izaten den kokaguneanatomikotik kanpo dagoen urdailajatorrizko bere lekura eramateko,edo herniak eragindako bestelakoakats eta arazoak konpontzeko.

Trastornoa kronikoegiten denean


arna

sgun

eak

Basoaren jaunak maite du bere oihana. Neguan,ordea, elur-malutak pilatzen zaizkio basoari, etaudazkeneko paisaia koloretsua du estaltzen. Maindirezuri bilakatzen da, orduan, Irati, egun laburretakoisiltasunaren gordailu. Basajaunak bisitarien sekretuakgordetzen ditu, Irati baita haren bizitokia, eta hura dajaunaren etxea. Diote bisitari asko hura ikusi ordukoihesean joaten direla izuak harrapatuta; jendeak ezdaki, ordea, hura dela basoko txoko guztiak ezagutzendituen gizaki bakarra. Gidari trebea da.

Irati Nafarroa Behereko, Zuberoa-ko eta Nafarroako lurretan heda-tzen da Orhi menditik Orbaitzeta-

ko lurretaraino, eta bai pago eta baiizeiek eusten diote oihanari zutik.Europako halako zuhaitz-multzohandiena da Iratiko oihana, Alema-niako Oihan Beltzaren ondotik.Basoak 17.000 hektareako lur-eremu zabala du, eta lau ibar har-tzen ditu; Pirinioko isurialde bakoi-tzean, bi: Aezkoan, Zaraitzun,Garazin eta Zuberoan. Beraz, ibilbi-de ugari egin daitezke zuhaitzen etabelardien artetik, pauso bakoitzekoEuskal Herriko natura begien aurre-an izanda; oihana arnasa hartzekogune paregabea da batentzat bainogehiagorentzat.

Hamasei bidezidorrek osatzendute Irati, eta bakoitzak hamar kilo-metro baino gutxiagoko bidea du,denak adin guztietarako egokituak.Ibilbide leun eta erosoen artean,Kubo deituriko ur-jauziarena dago,joan-etorriak bi kilometro eta erdibaino ez dituena. Bizikletan ibiltzeamaite dutenentzat ere, badago pla-nik Iratin: BTT zentro bat dago, Irati-ko Etxeetan dagoena. BTT ibilbidee-tarako aukera asko ematen ditubasoak, eta guztiak oso ondo mar-katuta daude. Informazio-puntuadago bertan, eta ibilbideei buruzkoargibideak jasotzeko parada dago,txangoak norberaren gustu etanahietara egokitzeko.

Iratik mendien eta pasealekuenartean ibaiak ere ezkutatzen ditu,eta horiek egiten dute, benetan,berezi. Pirinioetako eremu horretaneuri asko egiten duela eta, erreka etauhar ugarik zeharkatzen dute pai-saiaren erliebe malkartsua; Urbeltzaeta Urtxuria nabarmentzen dirahorien artean. Elurretako AndreMariaren ermitaren oinean bat egi-ten dute biek, eta Irati ibaia sortzendute.

Basoan, halaber, babes berezikoguneak daude. Irati osoa Hegaztien-

www.irati.org

Isiltasun zurizjantzitako oihana

arnasguneakosatuberri 172017ko otsaila

tzako Babes Bereziko Eremua izate-az gainera, Erreserba Naturala edoErreserba Integratua ere bada.Horien erakusle dira, esaterako,Mendilazko eta Tristuibarteko natu-ra-erreserbak eta Lizardoiako erre-serba integrala.

Bide bi daude Iratiko basora hel-tzeko; mendebaldeko sarbidea,Orbaizetako udalerritik NA-2030errepidea hartuta, eta ekialdeko sar-bidea, Otsagabiko herritik aterataeta NA-2012 errepideari jarraituta.

Baliabide naturalaren iraunkorta-sunaz gozatzera ere joaten da jen-dea, baita inguruko edertasunarekinmaitemintzera ere. Diote udazkenaizaten dela urtaro guztietan ederrenaeta oparoena, orduan janzten baitabasoa orbelez eta oihana kolorez,hain justu, urri amaieran eta azaroan.

Urtaro guztietan dago, edonolaere, zer ikusia; izan ere, edonoizgoza daiteke naturarekiko harrema-na bakardadean eta bost zentzue-kin, hala nola pagoen eta izeienarteko uraren marmar basatiakentzunez, Iratiko ibaiaren eta Irabia-ko urtegiaren freskotasuna usain-duz, udazkenean eroritako hostoiheskorrak ukituz, basoko fruituak

dastatuz, eta Pirinioetako altxorraestaltzen duen belar-mantuarenleuntasuna sumatuz.

Fauna eta floraGainaldeetako oihan gehienetanedo bazkaleku argitsuetan galduta-ko bazter ugari dira balio handikobasapiztien babeslekuak. Espezieugari bizi dira han. Hegaztien arte-an, esaterako, mendi-erregetxoak,txontak, txantxangorriak, okil bel-tzak edo okil gibelnabarrak; uretakoespezieen artean, amuarrainak; etaugaztunetan, azeriak, basurdeak,lepahoriak eta oreinak.

Florari dagokionez, aberatsa etaaskotarikoa da. Nahiz eta basolanakmodu kontrolatuan egiten diren etazenbait esparru jatorrian ziren beza-la gorde diren, oihana eraldatu eginda. Gaur-gaurkoz, pagoekin etaizeiekin batera, landare ugari haztendira; besteak beste, ezkiak, hurri-tzak, zumarrak, sahatsak, astigarrak,ezpelak, ipuruak, iratzeak, likenak,goroldioak, elorri beltzak eta haritzbakartiak. Haritzak, hain zuzen,jatorrizko espezie nagusia izan ziren.

Aurreko urtaro guztien arrastoakezkutatu ditu orain neguak, baina

Basajaunek badaki zer dagoen non.Haren izena oihukatuz gero, soinu-uhinen talkak eta haien erreboteaksortzen duen oihartzuna entzungodu, eta Euskal Herriko altxor natura-la ezagutzera gonbidatuko zaitu.Mendiko botak, arropa erosoa etaerrutinarekin apurtzeko gogoabaino ez dira falta.

Fitxa Prezioak

Basoaren mantentze-lanetarako tasaordaindu behar da Iratiko bi informa-zio-guneetan; prezio horretan, Iratikomapa bat eta ekintzen gidaliburu batsartuta daude. Motorrek 2 euro or-daindu behar dute, autoek 5 eta auto-busek 30. Deskontu berezietarako, ja-rri harremanetan Orreagako (948 7603 01) edo Otsagabiko (948 89 06 41)turismo-bulegoekin.

Babeslekuak

Basoaren barrenean, Iratiko Etxeakizeneko zentroa babesleku bat da, etabertan informazioa eta ostalaritza-zer-bitzuak eskaintzen dituzte; tabernaeta jatetxea ere badute.

Iraupen-eskia, Iratin

Iratik badu bere eski-gunea, eta berta-tik basoko paisaia ederrak ikus daitez-ke, baita Ossauko eta Aspeko ibarrakere. Gune hori egokia da guztiz irau-pen-eskirako, eta sare-palekin paseo-ak emateko.

www.irati.org

urra

tsak


«Izaten dira ikastaroak euskarazjasotzeko eskaerak, baina zailtasunhandiak ditugu, esate baterako,hizkuntza-gaitasuna dutenirakasleak topatzeko»

Asistentzia-lana oso gustuko izan du betidanik, eta seriotasunezhartu behar izan zuen gaur egun duen egitekoan aritzeko eraba-kia. Begoña Azkaratek (Donostia, 1968) bere burua intentsibista-tzat du, baina Donostiako Unibertsitate Ospitaleko ikasketaburuaere bada, irakaskuntzako aurreko arduradunak erretiroa hartu bai-tzuen. Proposamena egin zioten lanpostu horretan izena emate-ko, eta bere proiektua hautatu zuten. Gipuzkoako Sendagileen El-kargoko Fundazioko lehendakaria da 2015eko abuztutik.

Nabaritzen al duzu intentsibista-lanaren falta?Zorionez, ez dut alde batera utzi, etaeskerrak. Nire eguneroko lanean, % 80 irakaskuntzan ematen dut, eta% 20 asistentzian. Beraz, biak uztar-tzeko aukera daukat. Ospitalekoegunerokotasuna ikusten jarraitzendut, eta asko gustatzen zait, asisten-tzia oso gogoko dudalako. Askokostatu zitzaidan, hortaz, gaur egundudan egitekoan aritzeko erabakiahartzea.Izan al duzu, orain baino lehen,

begoña azkarateDonostiako Unibertsitate Ospitaleko ikasketaburuaeta intentsibista

irakaskuntzari lotutako espe-rientziarik?Ez orain bezalakorik, baina, esatera-ko, Medikuntza Intentsiboko egoilia-rren tutorea izan naiz 2010az geroz-tik. Ondoren animatu nintzen Irakas-kuntza Batzordean parte hartzera.Euskararen normalizaziorakoplana ere jarri duzue abian.Postu honetara heldu nintzenean,Donostialdea ESIko Euskara Plana-ren arduradunek deitu zidaten eus-kararen normalizaziorako neurriakazaltzeko. Horietatik hainbat jadamartxan zeuden, edo abiaraztekoasmoa genuen. Esaterako, ikastaro-ak bi hizkuntza ofizialetan ematea.Ikastaro guztietatik bi bakarrik dirabi hizkuntzetan, eta euskaraz FelixZubiak ematen ditu; hain justu,Bihotz-Biriketako Bizkortzeari etaOinarrizko Elektrokardiografiari bu-ruzkoak. Dena den, une honetanbadira hizkuntza bietan ematen di-ren bestelako hainbat saio.Ikastaro horien eskaintza zabal-duko al da?Kontua da falta ditugula euskaraz on-gi moldatzen diren irakasleak, eta,hain zuzen ere, hori da eskuarteandugun erronka, euskara-gaitasunaduten irakasleak ikastaroak ematekoprestatzea. Beraz, datozen urteetanaukera hori zabaldu egingo dugu.Aurten, Babes Erradiologikoari bu-ruzko ikastaroa, seguruenik, bi hiz-kuntzetan eskainiko dugu, eta asmoadago eskaintza zabaltzeko; online di-ren ikastaroak, esaterako, errazagoakdira euskaratzen, eta jada badaude. Eta nola hartzen dira erabaki ho-riek?Osasun Ministerioak hainbat forma-tu ofizial helarazten ditu EspainiakoEstatu osoko irakaskuntza-unitatee-tara. Horiek itzuli gabe daude, bainaez dut uste etorkizunean arazorikegon daitekeenik itzultzeko. Kontuada, Ministerioak eskatuta, ezinbes-tekoa dela formaziorako saio oroko-

urratsakosatuberri 192017ko otsaila

rrak eskaintzea, eta horiek ezin diraeuskaraz izan, egoiliarrak Espainiaosotik datozelako, baita Hego Ame-rikatik ere. Egoten da ikastaroakeuskaraz jasotzeko eskaera egitenduenik, baina ez da batere kontuerraza; edonola ere, saioen hasiera-ko eta amaierako agurrak euskarazegiten ditugu. Etorkizunean, ikasta-roak euskaraz jasotzeko eskaerahandia balitz, Irakaskuntza Batzor-deak hala erabaki lezake.

Egoiliarretatik zenbatek dakiteeuskaraz?Erdiek gutxi gorabehera, % 50 ba-tek dakite euskaraz. Orain arte, hel-tzen zirenean, hizkuntzaz galdetzenzitzaien, hau da, zein hizkuntzamenderatzen zuten. Orain, ordea,interesatzen zaigu jakitea ea zeinhizkuntzatan nahiago duten ikasta-roak jaso. Eta, aukera dagoen bakoi-tzean, euskaldunei euskaraz eman-go zaie. Ez dugu inoiz arazo handirikizan; ez da inoiz gertatu egoiliar ba-tek euskaraz hitz egiten duen tutorebat eskatzea, hau da, haien forma-zioaren arduradun bat, euskarazmintzatzen dakiena. Urtetik urtera,sartzen den jende gaztea euskaldu-nagoa da, eta haien artean euskarazaritzen dira.Eta zer toki du euskarak ate ire-kien jardunaldietan?Horietan euskara erabiltzea zail ikus-ten dut. Nahi badugu ospitale haueta Osakidetzaren sareko besteakere pertsonen formaziorako presti-gio handiko ospitaleak izatea eta be-raz Espainiako Estatuaren barruan

erreferenteak izatea, prest egon be-har dugu edozein tokitako jendeaerakartzeko. Ate irekien jardunaldie-tan euskaraz egiteko muga dugu.Dena den, erakundeak egoiliarreieuskara ikasteko aukera eskaintzendie, eta ikasturte honetan harreraegin zitzaienean, esaterako, ikasta-roei buruzko informazioa banatu ge-nien.Ikastaroez gain, zer gehiago egi-ten duzue euskara sustatzeko?Egoiliarrei eskuliburua banatzenzaie irakaskuntzari buruzko guztiaazaltzeko, eta, bertan, Euskara Pla-naren irizpideak jasota daude. Egoi-liarrei ongietorri egin zitzaieneanhizkuntzaren erabileraren irizpideakeman zitzaizkien: identifikazio-siste-ma, lehen hitza euskaraz, eta antze-ko neurriak. Era berean, euskara-teknikariekin adostuta daukagu saiobat ematea euskara-planaren non-dik norakoak azaltzeko. Eskulibu-ruak, oro har, euskarara itzulitadaude; besteren artean, Farmakoeieta Haurdunaldiari buruzkoa etaErradiologiakoa. Bestalde, barne-komunikaziorako sisteman erebadago aldaketarik; izan ere, mezuelektronikoak euskaraz bidaltzenhasiko gara. Batzuetan, ordea, ara-zoak izaten ditugu gauzak nola itzu-li, ez nik eta ez idazkariak ez baitaki-gu ia euskaraz. Nik ulertu ulertzendut, baina ez dut neure burua gaiikusten euskaraz hitz egiteko.Pazienteekin, ordea, egiten dut aha-legin hori, baina ez dut jariorik. Non hartzen dira erabaki horiekguztiak?Irakaskuntza Batzordean hartzeneta onartzen dira erabakiak. Hilabe-teetako azken asteazkenetan elkar-tzen gara espezialitate bakoitzekoarduradunak. Dena dela, kudeake-ta-zuzendaritza da gure zuzenekoburua, eta haiek dute azken hitza.Guk, oro har, Gasteizko saileko gi-dalerroei jarraitzen diegu.

«IrakaskuntzaBatzordean hartzeneta onartzen dira

erabakiak»

eusk

ara o

sakid

etza

n20 osatuberri

2017ko otsaila

«Gaztelaniaz, tradiziohandia dugu; euskaraz,tradizioa sortu beharda osasungintzan»

Ez al zinateke erizaintzara buel-tatuko?Inoiz baztertzen ez dudan aukerada, beti buelta ninteke hara. Orain,ordea, nire etxeko egoerak haueskatzen dit; itzultzaile autonomoizateak malgutasuna ematen dit nireegunerokoan. Euskarazko osasungintza-arlokohiztegia ez al da, maiz, oso eze-zaguna?Ez pentsa; askotan, hiztegi-kontuabaino gehiago da eta esaldien egitu-rak du konplexutasuna. Osasungin-tzan dagoen arazoetako bat da tra-dizioz gaztelaniaz sortuta dagoenhiztegia dagoela, eta ezjakintasunhandia dago hori nola erabili euska-raz, eta, erabiltzen bada, ea euska-raz jarrita ulertuko den. Kontua ezda hizkuntza nahasian idatzi behardela, baizik eta euskaraz, edonork

ulertzeko moduan; ez da potoloke-riarik behar. Tradizio-falta, beraz. Zer egin,ordea, euskarazko osasungintza-ko hiztegia uler dadin?Gaztelaniaz, tradizio handia dauka-gu; euskaraz, tradizioa sortu beharda osasungintzan. Orain egiten arigaren lana ez da orain bertan edo-nork ulertzeko moduko testuak sor-tzen lagunduko digun zerbait, baiziketa hemendik 50 urtera, osasungin-tza-testuak euskaraz normal ekoiz-ten direnean, testu horiek edonorkulertzeko bidea emango diguna;beraz, tradizio hori sortzen ari gara. Udazkenean, «Arlo sanitariokoprofesionalak euskaraz lanean»izenburupean, ikastaro bat emanzenuen Donostialdea ESIko pro-fesionalentzat. Zer helburure-kin?

Donostialdea ESIak bertako profe-sionalei euskarazko trebakuntza-saio bat emateko asmoa zuela esanzidaten. Helburua zen egunerokojardunean euskara tresna bihurtzea;jende asko dago euskara-maila onaduen arren erabiltzen ez duena, ezdakielako nola moldatu edo ez dela-ko ausartzen. Orotara, 21 pertsonakhartu zuten parte ikastaroan; euska-raz denek zekiten, noski, eta osa-sun-arloko bere eguneroko laneanoinarri bat zuten.Eta zer ikasi dute?Ez nien hizkuntzaren teoria emannahi, baizik eta, hori oinarri, egune-rokoan izaten zituzten zalantzaknola argitu. Nolabaiteko arrastoakeman nizkien esaldiak ondo antola-tzeko. Egiazko testuak ere itzulizituzten. Bigarren fasean, proiektubat landu behar izan zuten, eta osoemaitza ona jaso nuen. Kontuanizan, gainera, haien jarduna ez delaitzulpengintza edo euskara. Era

Tarteka-marteka, harreman pertsonalei dagozkien erizaintzakohainbat alor faltan ematen dituen arren, Nahikari Gabilondok(Zarautz, 1978) maite du itzultzaile eta zuzentzailearenogibidea. Erizaintza amaitu ondoan, Osakidetzan egin zuen lanepe labur batez, eta bi urteko beka bat eskuratu zuen EHUkoerizaintzako eskolan, arlo horretako euskal hiztegi bat osatzeko.Beste urtebetez, sexologia-hiztegia egiten jardun zen, eta, horiamaitzen ari zela, Elhuyarren zientzietako bat behar zutenitzulpengintzarako eta bera hautatu zuten. Ordurako, Juan KruzIgerabide idazlearekin lan egitea egokitu zitzaion, eta harkanimatu zuen izena ematera. Dioenez, Igerabideri asko zor dio,gaur egun itzultzailea baita erizaintza ikasi zuelako.

nahikari gabilondoItzultzailea eta zuzentzailea

euskara osakidetzanosatuberri 212017ko otsaila

boluntarioan egin zuten ikastaroa,eta hori eskertzekoa da. Gehienekikaragarrizko hobekuntza egin zutenhasieratik amaierara; beste batzuekmaila ona zuten, eta bultzadatxo batbaino ez zuten behar. Zein kontsulta-iturri gomendatu-ko zenieke osasungintza-alorre-rako?Asko dituzte. Elhuyarren, zientzia-arloko termino asko daude; Elhuyar-ko ZTH hiztegia iturri aparta da hitzteknikoak kontsultatzeko. Euskalter-men ere termino asko daude, arlokasailkatuta, gainera. IATE terminolo-gia-bankua ere hor dago, terminoakbeste hizkuntzetan nola diren bila-tzeko. Zaila da orain besterik gabeiturri bat edo beste aukeratzea,bakoitzak arloaren araberako itu-rriak beharko baititu, baina kontsul-tak egiteko iturri asko daude. Geroeta testu gehiago daude euskaraz,unibertsitatean ere gero eta testuli-buru gehiago daude euskaraz. Kon-

gaztelaniaz ez zekiena. Arazo larriazuen hankan, eta sendaketak egitenzizkiotenean min handia sentitzenzuen. Alaba edo ni aurrean ez ba-geunden, ez zion inori zauria ukitzenuzten, ezin baitzuen esan ezta nolasentitzen zen ere. Mina zuen, beldu-rra eta ezin komunikatua. Osakide-tzak ezin du hori onartu. Ordutik, pa-satu dira urteak eta sinetsi nahi dutgauzak aldatu direla.Batzuetan zera gertatzen da:osasun-zentro bateko itxaronge-lan zaude eta euskarazko zen-bait mezu gaizki idatzita edogaizki itzulita daudela ikustenduzu. Bai, edozein tokitan gertatzen da.Hori, azkenean, lan paralelo bat da:horretan interes gehiago jartzenduenak, seguru aski, bide hobeaktopatuko ditu. Kontzientzia-faltadago kartelak egiteko orduan. Besteguztia zabaltzen doan heinean, horiere zabaltzen joango da. Zer da hobe halakoetan, gaizkiitzulia uztea ala gaztelaniahutsean egotea?Osakidetzak, erakunde publikoa iza-nik, erakutsi behar du eduki guztiakbi hizkuntzatan aurkezteko gaitasu-na duela, eta egiten duen hori ondoegiteko ardura hartu behar du.Mezuak euskaraz idazteko ahalegi-na eskertzekoa da, eta txalotzekoa.Egia da, ordea, euskaraz gaizki ida-tzitako mezuren bat ikusten dugu-nean barre egiten dugula eta edo-non publikatzen dugula. Jarreraaldatu behar genuke, eta, gaizki ida-tzia ikusten dugunean, bertakoariesan gaizki idatzia dagoela, eta nolabehar lukeen. Eskertu egiten dizutegoxo eta asmo onarekin esaten die-zunean. Sare sozialetan publikatzenbaduzu, ordea, kontrako jarrera lor-tzen dela uste dut: hurrengoan gaz-telania hutsez utziko dute. Dakiena-ren jarrera aldatu behar da askotan,ez dakienak aurrera egin dezan.

tua da arakatzea, gutxiagotasun-usterik gabe.Nola ikusten duzu euskararennormalizazio-prozesua Osakide-tzan?Lan handia dago egiteko. Arlo guz-tietan bezala, goian dauden pertso-nen araberakoa izaten da. Inongoalorretan ezin da utzi guztia pertso-na baten ardurapean, oso primitiboairuditzen zait. Bide bat zabaldu bal-din bada, horri jarraitu behar zaio.Osakidetzan gero eta langile euskal-dun gehiago dagoen heinean, geroeta normalizatuagoa egongo daeuskara. Hala ere, eman da aurrerapauso-rik aurreko urte batzuetatikhona, ezta?Nik erizaintza egin nuenean eta solai-ru batean praktikak egin nituenean,solairu osoan bakarra nintzen euska-raz nekiena; ez zegoen, ez erizainik,ez medikurik, euskaraz zekienik. Zes-toako amonatxo bat zegoen orduan,


bizit

za la

netik

kanp

o

Pintzela eskuan,errutinari iheskaMargolaria zara. Nondik datorki-zu zaletasuna?Aspaldidanik dut zaletasun hau. Ha-mabost urterekin hasi nintzen, eta,hemezortzirekin Londresera joannintzenean, artisten komunitate ba-tean egon nintzen. Han argazkilari-tza eta beste zenbait arte jorratzenzituen jendea zegoen, eta uste duthori izan zela mundu honetarakobehin betiko pausoa. Erakusketekin2000. urte inguruan hasi nintzen, ta-bernetan eta. Ondoren, galerietansartzen hasi nintzen.Zein da zure estiloa?Espresionismo abstraktua delaesango nuke. Hala ere, ez dut estilohorretan sailkatuta geratu nahi.Obra figuratiboak eta erretratuakere egin izan ditut, baina erosoagosentitzen nahiz ideia bat hartu etahura era abstraktuan lantzen. Bia-rrizko hipodromoan ikusitakoetanoinarritu dudan bilduma da horrenadibide. Hogei koadro dira, eta,zaldiak bezalako elementu figurati-boak agertu arren, saiatu naiz ber-tan ikusitakoak ere islatzen: kolore-ak, bizitasuna, burrunba...

Bestalde, dekonstrukzioa ere lan-tzen dut.Nola sortzen duzu koadro bat?Nire bizi-esperientziak emandakogai bat izan ohi da abiapuntua. Egin-dako bidaiaren bat, adibidez. Hala,gaia lotuta dudanean, lanean hastennaiz. Mihise zuriaren gainean, mate-rial jakina duzu beti, eta horrekin jo-katu behar da. Materialak ere joka-tzen du, ordea; bai hezetasunak, baipintura motak ere: polimeroa, olioaedo akrilikoa.

Ideia mihisera igarotzean, materia-lak jokabide jakin bat izan dezannahi duzu, eta lantegi horretan tran-tze moduko batean sartzen naiz;denbora desagertu egiten da. Amai-tzean, koadroarekin dudan harrema-na amaitu egiten da; koadroak bereistorio propioa hartzen du, eta har-tzailearekin komunikazio-kanalabihurtzen da.Zure eta hartzailearen artean,diozu.Bai, nik harreman bat izan dut koa-droarekin, baina, amaitzen dudane-an, beste batekin izango du, huraikusten duenarekin, alegia. Hark ge-

ro nirekin erlazioa izango du, bainani bertan egon gabe.Baina horrek ez du esan nahi zuketa hartzaileak koadroari zentzubera emango diozuenik.Hala da. Nik koadroa sinatzen duda-nean amaitzen da lanarekin dudanharremana. Nire izena eta nire gaiadaramatza, baina baita nire ikuspun-tua ere. Horregatik, koadroak bizitzapropioa hartzen du, eta, hartzailea-rekin harremanean jartzen denean,komunikazio bat eman daiteke ha-ren eta nire artean. Edo ez, baldin etahartzaileari koadroak deus esaten ezbadio. Beste batzuek, aldiz, balitekebeste zentzu bat ematea. Horregatikgustatzen zait abstrakzioa lantzea,errealitatea lantzean denok gauzabera ikusten baitugu. Abstrakzioannik egindakoa azal diezaioket har-tzaileari, baina hark koadroarekin dukomunikazioa, eta baliteke bestezerbait ikustea.Gertatu zaizu inoiz lan bat amai-tu eta irudikatu nahi zenuena ezlortzea?Askotan. Esan dizudan eran, koadro-ak bere bizitza modukoa du, eta, ko-lorea ematean tonu bat izan arren,baliteke lehortzean hura aldatzea, etamargolariak emandako bizitza gal-tzea. Kolorearen dispertsioa ere aldadaiteke. Zoriak bere lana egiten du.Tabakaleran erakusketa bat jarriduzu.Bai, 2011ko dekonstrukzio-bildu-maren jarraipena da, eta ordukoaketa berriak daude ikusgai. Dekons-trukzioaren ideia gustatu zitzaidandoktorego-tesia egiteko, eta huralantzen jarraitzen dut pinturaren bi-tartez. Uste dut gauza interesgarriakegin ditudala: 2011ko koadroetankolore lauak ziren nagusi, urdina-eta, baina oraingoan kolore gehiagosartu ditut, baita bestelako figurakere: itsas zaldiak, tximeletak... Ustedut bikotekideak eta biok esperodugun haurrak zerikusia duela ho-rretan.

antonio peñaMargolaria eta Donostialdea ESIko administraria


denbora-pasak

Donostialdea ESIa, kudeaketa aurreratuan eredu...Ekimena Osakidetzan Euskararen Erabilera...

Documents

Transcript of Donostialdea ESIa, kudeaketa aurreratuan eredu...Ekimena Osakidetzan Euskararen Erabilera...