de Mabegondo Centro de Investigacións...

Centro de Investigacins Agrariasde Mabegondo

DA DE CAMPO

3 DE OUTUBRO DE 2006

CONSELLERA DE INNOVACINE INDUSTRIA

CONSELLERA DO MEDIO RURAL

DA DE CAMPOCentro de Investigacins Agrarias de Mabegondo

3 de Outubro de 2006

MAQUETA RURAL 4/10/06 09:53 Pgina 1

Edita: XUNTA DE GALICIAConsellera do Medio Rural

Imprime: Grficas Garabal

Dep. Legal: C-2483-06


Centro de Investigacins Agrarias de Mabegondo 3

NDICE

VALOR AGRONMICO DAS VARIEDADES COMERCIAIS DE GRAMNEAS ELEGUMINOSAS PRATENSESNieves Daz Daz, Mara Bande Castro, Juan Pieiro Andin, M Dolores Daz Daze Jaime Fernndez ..........................................................................................................

MILLO PARA GRAN E FORRAXE NAS EXPLOTACINS GALEGASLaura Campo, Jos Manuel Rodrguez Mndez e Jess Moreno-Gonzlez ..............

A ASOCIACIN TRITICALE-CHCHARO FRONTE AO RAIGRS ITALIANO COMOCULTIVO INVERNAL PARA ENSILAR EN ROTACIN CO MILLOBruno Fernndez-Lorenzo, Gonzalo Flores, Antonio Gonzlez Arrez e JuanValladares ........................................................................................................................

EFECTOS AMBIENTAIS DERIVADOS DA APLICACIN DE XURROS DE VACN E PORCOEN PRADEIRAS. APLICACIN DAS TCNICAS DE INXECCIN SUPERFICIAL DE XURRODolores Bez Bernal, Juan Castro Insua, MJos Casal Bouza e Juan Valladares......

CARACTERIZACIN AGRONMICA E MORFOLXICA DE ECOTIPOS HORTCOLASAntonio Rivera, Angel Taboada, Federico Pomar, Lucio Tarrn e Jos Manuel Bao

ESTUDOS FITOPATOLXICOS EN CULTIVOS HORTCOLAS GALEGOSFederico Pomar, Antonio Rivera e Angel Taboada ......................................................

ESTUDOS DAS MOSCAS BRANCAS NO CULTIVO DO TOMATE EN GALICIAAntonio Gobbi Arias, Julia Vzquez Vila e Antonio Rivera ........................................

PRODUCIN EFICIENTE DE LEITE COS RECURSOS DA EXPLOTACINAntonio Gonzlez Rodrguez e Orlando Vzquez Ynez............................................

A NECESIDADE DE FERMENTOS AUTCTONOS PARA A MELLORA DOS QUEIXOSTRADICIONAIS GALEGOS E PARA O DESENVOLVEMENTO DE NOVOS PRODUTOSALIMENTICIOSPatricia Rodrguez Alonso, Cristina I. Fernndez Otero, Raquel Lage Varela eJ. Ignacio Garabal Snchez ............................................................................................

PRODUCIN DE CARNE DE CALIDADE EN RABAOS DE VACAS MOSEXAS DE RAZARUBIA GALEGALorenzo Monserrat, Teresa Moreno, Daniel Franco, Esperanza M. Bispo, NuriaPrez e Vernica Amor ..................................................................................................

O ENGORDE DE TENREIROS CON ENSILADOS DE FORRAXESJaime Zea Salgueiro e M Dolores Daz Daz................................................................

5

9

15

19

23

29

33

37

43

47

51


4 Da de Campo

EFECTO DOS SISTEMAS DE MANEXO DO GANDO VACN SOBRE A CALIDADE DACARNETeresa Moreno, Lorenzo Monserrat, Daniel Franco, Esperanza Bispo e Nuria Prez

INCREMENTO DA VIDA TIL DA CARNE DE VACN MEDIANTE O EMPREGO DEANTIOXIDANTESDaniel Franco, Teresa Moreno, Esperanza Bispo, Nuria Prez, Vernica Amor,Laura Gonzlez e Lorenzo Monserrat ..........................................................................

A FASCIOLOSE EN GALICIA. NOVOS MTODOS DE DIAGNSTICOMercedes Mezo Menndez, Marta Gonzlez Warleta, M Carmen Carro Corral,Iciar Rodrguez Picallo, Xabier Cortizo Mella e Jos Antonio Castro Hermida ........

A NEOSPOROSE NO GANDO BOVINO DE GALICIAMarta Gonzlez Warleta, Jos Antonio Castro Hermida, M Carmen Carro Corral,Xabier Cortizo Mella e Mercedes Mezo Menndez ....................................................

CRYPTOSPORIDIOSE E GIARDIOSE NAS GANDARAS BOVINA, OVINA E CAPRINAJos Antonio Castro Hermida, Marta Gonzlez Warleta, Ignacio Garca Presedo,M Carmen Carro Corral, Xabier Cortizo Mella e Mercedes Mezo Menndez..........

Persoal do CIAM que participou nos traballos de campo ..........................................

55

59

61

65

69

75



VALOR AGRONMICO DAS VARIEDADES COMERCIAISDE GRAMNEAS E LEGUMINOSAS PRATENSES

Nieves Daz Daz, Mara Bande Castro, Juan Pieiro Andin, M Dolores Daz Daz e

Jaime Fernndez

OBXECTIVO

Coecer o comportamento agronmico das variedades de raigrs italiano,raigrs ingls, raigrs hbrido, dactilo, festuca alta, trevo violeta, trevo branco ealfalfa en distintas localidades de Galiza e da Cornixa Cantbrica. Este programaempezou no ano 1978 e continua na actualidade.

Toda informacin obtida dende 1978 ata 2005 est sintetizada no seguinteenderezo electrnico da Consellera do Medio Rural:www.mediorural.xunta.es/investigacions.

ESTADO ACTUAL

Historia do estudo do valor agronmico

Dende 1978 ata 2005 avalironse 193 variedades de raigrs italiano, 180 deraigrs ingls, 34 de raigrs hbrido, 78 de dactilo, 51 de festuca alta, 54 de trevovioleta, 45 de trevo branco e 47 de alfalfa en Galiza, dentro dun convenio decolaboracin iniciado en 1978 entre o Instituto Nacional de Semillas y Plantas deVivero (INSPV) [hoxe Oficina Espaola de Variedades Vegetales (OEVV),dependente do Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentacin] e o InstitutoNacional de Investigaciones Agrarias (INIA) [hoxe Instituto Nacional deInvestigacin y Tecnologa Agraria y Agroalimentaria (INIA), dependente doMinisterio de Ciencia y Tecnologa], co obxectivo de coecer o comportamentopara o seu uso agrcola, en distintas rexins espaolas, das variedadespotencialmente comerciais das especies citadas, que foron obxecto de solicitudepara a sa inclusin nas Listas Espaolas de Variedades Comerciais. Os primeiroscampos experimentais da Espaa hmida establecronse en 1978 en Grado(Asturias) a 50 m de altitude, en Mabegondo (Abegondo, A Corua) a 100-150 me na Pobra do Brolln (Lugo) a 400. En 1985 engadiuse a localidade do Marco daCurra (Monfero, A Corua) a 650 m. Co paso do tempo o convenio foiseadaptando aos cambios que houbo na estrutura administrativa do Estado Espaole pasou a establecerse entre o Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentacin (doque dependa o INSPV e, agora, a OEVV) e as conselleras ou institutosresponsbeis dos asuntos agrcolas nas distintas Comunidades Autnomas. En 1991completouse a rede coa localidade de Oscoz (Navarra) a 600 m de altitude. Na


6 Da de Campo

actualidade permanecen activos s os tres lugares de Galiza, dos cinco queformaron o sistema de avaliacin na Cornixa Cantbrica e Galiza.

METODOLOXA

Toda variedade nova semntase en dous anos consecutivos nas cincolocalidades citadas, anda que non todas as especies se ensaiaban en todas elas.As, mentres en Grado e A Pobra do Brolln se inclen todas as especies, enMabegondo e O Marco da Curra semntanse todas menos alfalfa e en Oscoztrabllase s cos raigrases, anda que nalgns anos se sementaron tamn alfalfasen Mabegondo. Para cada especie hai un experimento independente con parcelaselementais de 6,5 m2, dispostas en bloques ao chou con catro repeticins, queincle as variedades novas xunto coas variedades coecidas, da orde de 4 porexperimento, e que serven de referencia. Os experimentos fertilzanse anualmentecon 160-240 kg/ha de N, 120 de P2O5 e 200 de K2O, e crtanse unhas 5-7 veces aoano, durante dous anos en raigrs italiano e trevo violeta, e tres nas especiesrestantes, e determnase a producin en verde e contido en materia seca porparcela co obxecto de poder calcular a producin de cada corte e a anual. Asleguminosas non reciben nitrxeno. sa vez, na localidade de Mabegondosemntanse en lias para determinar a precocidade do espigado en gramneas oude floracin en leguminosas. Os experimentos de raigrs ingls, dactilo e festucaalta mantense aln dos tres anos, sen control da producin, para coecer a sapersistencia, a cal se determina por observacin visual en escala de 1(desaparecida) a 9 (cspede denso).

ORGANISMOS

Da realizacin dos experimentos de campo ocpase o CIAM en Galiza. Dostraballos de Navarra ocupouse o Instituto Tcnico y de Gestin Ganadero (ITGG) edos de Asturias o Servicio Regional de Investigacin y Desarrollo Agroalimentario(SERIDA), cando mantian activos os seus campos experimentais. Pola sa parte, oSERIDA e o CIAM complementaron os ensaios do convenio con sementeiraspuntuais de variedades en Mabegondo, A Pobra do Brolln, O Marco da Curra enoutras localidades de vocacin gandeira como Argero (Asturias), Otur (Asturias),Las Regueras (Asturias), Tineo (Asturias) e Ribadeo (Lugo) para dispor de misinformacin sobre determinadas variedades, ben porque estivesen a ser misutilizadas polas explotacins da zona, ben porque a sa avaliacin se consideraseinsuficiente dentro do convenio, xa que nos primeiros anos non se sementaba cadavariedade en dous anos consecutivos e algunhas chegaron a entrar na Lista deVariedades cunha avaliacin escasa.



NOVA SITUACIN

A existencia do Catlogo Comn de Variedades de Especies Agrcolas, da UE,como Lista de Variedades Comerciais en todos os pases que a integran, e polotanto tamn en Espaa, e da Lista de Variedades Admitidas para a Certificacin deSementes da Organizacin para a Cooperacin e o Desenvolvemento Econmico(OCDE), que serve de base tamn para a sa posbel importacin en Espaa, fixoque perdese valor a Lista Espaola de Variedades Comerciais e, comoconsecuencia, que diminusen as solicitudes de rexistro de variedades de especiespratenses, de modo que en 1999 se fixeron as ltimas sementeiras sistemticas darede de avaliacin coordinada pola OEVV. Anda que este camio non estoficialmente pechado, a realidade que dende 1999 non houbo mis que unhasolicitude dunha variedade de raigrs italiano, que se sementou en outono de2003 coas correspondentes variedades testemua da especie. Dado que estasituacin conduce existencia dun mercado de variedades cada vez misdesinformado sobre o seu comportamento agronmico, e co obxecto de corrixiresta tendencia pouco desexbel, iniciouse no ano 2000 o proxecto XM04-00Contribucin creacin dunha rede de avaliacin das variedades pratenses naEspaa hmida, que o CIAM desenvolve en Mabegondo, A Pobra do Brolln e OMarco da Curra, e que incle variedades de raigrs italiano alternativo, raigrsitaliano non alternativo, raigrs ingls e raigrs hbrido. Este proxecto produciu osdatos do primeiro e segundo ano que xa se incorporaron a Sntese 2002 (perodo1978-2002). En 2003 iniciouse o proxecto PGDIT03RAG50303PR Desenvolvementodunha nova metodoloxa para a avaliacin do millo forraxeiro e das variedadespratenses no cultivo ecolxico e convencional, xestionado tamn polo CIAM, consementeiras de variedades de trevo branco e violeta en Mabegondo, e de raigrsitaliano, raigrs hbrido, raigrs ingls, dactilo e festuca alta en Mabegondo, APobra do Brolln e O Marco da Curra, que d continuacin ao programa en Galiza.Os datos de producin do primeiro e segundo ano deste proxecto incorporronse sntese actual Sntese 2005 (perodo 1978-2005).

Os resultados de cada ano do programa para a inclusin das variedades naLista de Variedades Comerciais procsanse e elabranse no Centro de Clculo daOEVV, que emite un informe para o estudo pola Comisin Nacional de Estimacinde Forraxeiras, Pratenses, Cespitosas e Leguminosas Gran, e que ten a misin deanalizar os resultados e propoer, se o considerase oportuno, a inclusin dasvariedades estudadas na Lista de Variedades Comerciais de Espaa. Os resultadosdos ensaios complementarios procsanse e elabranse no CIAM.

Durante todo o perodo da avaliacin veu funcionando unha estreitacolaboracin entre os investigadores que se encargan dos ensaios nas distintasComunidades Autnomas, e chegouse ao acordo de que o CIAM fixese unhasntese nica de todos os datos existentes, de modo que poida ser utilizada por


8 Da de Campo

todas as institucins participantes no proxecto. Posto que s se manteen activosos campos experimentais de Galiza, ser este o ltimo ano na que a snteseabrangue a Galiza xunto coa Cornixa Cantbrica.

SITUACIN DA REDE NACIONAL DE AVALIACIN

No ano 2003 tomronse os ltimos datos dos experimentos sementados en1999 da Rede Nacional de Avaliacin coordinada pola OEVV, que representan oremate dunha longa serie con sementeiras sistemticas anuais. Pero, xa que orexistro da OEVV segue aberto, realizouse unha nova sementeira das variedadesde raigrs italiano en outono de 2003 para atender unha solicitude de inscricindunha variedade de raigrs italiano. Deste xeito dse resposta aos obtentoresinteresados en inclur as sas variedades na Lista de Variedades Comerciais deEspaa, pero a Rede deixou de ser, de feito, unha fonte de informacin axeitadapara coecer o valor agronmico das variedades das especies pratenses que sepoden comercializar en Espaa.



MILLO PARA GRAN E FORRAXE NASEXPLOTACINS GALEGAS

Laura Campo, Jos Manuel Rodrguez Mndez e Jess Moreno-Gonzlez

INTRODUCIN

O millo vn cultivndose en Galicia dende hai mis de dous sculos eutilizbase para a alimentacin humana e gandeira. A faria de milloempregbase para facer boroa, empanada e tortas, ben soa ou mesturada coa detrigo e centeo. Dende hai mis de 40 anos esta prctica caeu en desuso. Aagricultura ecolxica trata agora de recuperar prcticas tradicionais do uso domillo para a alimentacin humana. Isto non sera posbel si as variedadestradicionais desaparecesen como consecuencia da sa substitucin por hbridos demillo comerciais mis produtivos. Afortunadamente, o CIAM ten recollidas mis de750 variedades de millo do pas que se gardan no banco de xermoplasma.

Outro uso do gran de millo era para a alimentacin animal. As mazarocas,unha vez colleitas, gardbanse no canizo, anda se fai nalgns casos. O granenteiro, ou mellor, a sa faria, utilzase para a alimentacin do gando vacn,porcino e aves. Ademais, a planta cortbase por enriba da mazaroca ao final dasa maduracin e subministrbase ao gando vacn para a sa alimentacin nunhapoca do ano (metade e final de setembro) na que a herba e o pasto son escasos.

Hoxe en da as explotacins gandeiras modernizadas cultivanmaioritariamente o millo para uso forraxeiro como ensilado. Deste xeitoaproveitan de forma integral a planta enteira. Polo tanto cmpre facerinvestigacins neste eido para obter variedades melloradas para uso como forraxeensilada.

BANCO DE XERMOPLASMA DO MILLO

No banco de xermoplasma do CIAM hai recollidas 750 variedades autctonasdo millo do pas de Galicia, Asturias, Cantabria e Pas Vasco, das cales mis de500 son de Galicia.

Caractersticas agronmicas e fenotpicas visuais das variedades do pas

O gran (semente) da maiora das variedades liso, forma redondeada e conendospermo duro. A cor do gran mis abundante a amarela, pero hai moitasvariedades de cor branca, vermella, granate, marrn e negra. Tamn as hai de corvariegada, con raias vermellas amarelas e brancas.


10 Da de Campo

A planta de tamao medio a pequeno, comparada coa dos hbridoscomerciais, con follas e penacho abundantes. A producin destas variedades aceptbel considerando que son variedades locais.

As caractersticas favorbeis do millo do pas son: (1) Facilidade dexerminacin. (2) Vigor tempern, dicir, a facilidade da planta para medrar nassas primeiras etapas de desenvolvemento con temperaturas baixas e primaveraschuviosas. (3) Unha boa precocidade. (4) Unha aceptbel calidade forraxeira daplanta. (5) Unha mellor tolerancia fatiga do nitrxeno que os hbridos. (6) Unhaboa fonte xentica para obter hbridos adaptados s condicins de Galicia.

As caractersticas desfavorbeis do millo do pas son: (1) A pouca resistenciaao encamado producido polos ventos fortes e chuvieiras do outono; (2) Producinbaixa comparada coa dos hbridos; (3) Secado mis lento do gran.

Tboa 1. Producin e outras caractersticas dalgunhas variedades de millo do pasgalegas.

Estes datos son unha mostra do comportamento das variedades do millo dopas, en canto a rendemento e outras caractersticas de interese.

Millo para gran

Durante moitos anos traballouse no CIAM na mellora de variedades de milloadaptadas s condicins climticas e solos de Galicia. Varios hbridos precoces



Horreo 330, Horreo 368, Domin 450 e Domin 440 foron comercializados eserviron para cubrir a deficiencia de hbridos adaptados s condicins de Galiciadurante as dcadas dos 80 e 90. Hoxe os traballos van dirixidos obtencin delias puras que tean unha boa aptitude para combinarse e que tean asseguintes caractersticas: alto rendemento, resistencia ao encamado, precocidadee resistencia seca.

Estas lias serven como parentais dos cruzamentos para obter hbridosprodutivos. Os cruzamentos de lias puras de orixe galega (gran liso e endospermoduro) con lias de orixe americana (gran dentado e endospermo fariento) son osmis axeitados para obter hbridos de boas caractersticas para Galicia. Cada anoprbanse centos de cruzamentos co obxecto de identificar aquelas lias que teanmellor comportamento. Algunhas das lias e dos hbridos experimentais mellores,comparados cos hbridos comerciais, estn expresados abaixo.

Tboa 2. Producin e outras caractersticas dos cruzamentos entre lias obtidas noCIAM comparados cos hbridos comerciais testemuas.

A lia EC214 produce hbridos resistentes ao encamado, as lias EC18 e EC136proporcionan producin, mentres que o hbrido simple HS1 incorpora acaracterstica de precocidade.


12 Da de Campo

Millo forraxeiro

O millo forraxeiro cada vez mis usado nas explotacins gandeiras galegaspara a alimentacin do vacn de leite e carne. Polo tanto necesario mellorar ascaractersticas dos hbridos para proporcionar un maior valor alimenticio aogando. Os criterios nos que se basea a seleccin son: (1) Incremento dorendemento da planta enteira, (2) mellora da calidade e do valor nutritivo daparte verde da planta, (3) Unha boa relacin da materia seca da mazaroca conrespecto parte verde, (4) Incremento do rendemento da mazaroca.

A estratexia de seleccin do millo para forraxe incle as seguintes etapas: (1)probar cruzamentos entre lias de endospermo liso _ lias de endospermodentado, xa que este tipo de cruzamentos o que mostra unha maior heterosepara o rendemento da planta enteira. (2) Separar a mazaroca e a parte verde eavaliar o rendemento de ambas as das partes por separado. (3) Determinar adixestibilidade e a ADF da parte verde co NIRS que est calibrado para iso. (4)Tratar de avaliar cada variedade de millo forraxeiro no momento ptimo, quesegundo as investigacins feitas en anos anteriores a novena semana despois dafloracin, xa que corresponde ao maior rendemento da planta enteira (Tboa 3).A dixestibilidade da parte verde vai diminundo a medida que se achega amaduracin (Tboa 4).

Tboa 3. Medias do rendemento da planta enteira, mazaroca e parte verde domillo forraxeiro en cinco pocas da colleita



Tboa 4. Medias da dixestibilidade da materia orgnica (DMO %) da plantaenteira, mazaroca e parte verde do millo forraxeiro en cinco pocas da colleita

Como se pode observar, a dixestibilidade da parte verde est afectadaaltamente pola poca da colleita, polo que haber que ser moi preciso para elixiro momento da avaliacin.



A ASOCIACIN TRITICALE-CHCHARO FRONTE AORAIGRS ITALIANO COMO CULTIVO INVERNAL PARA

ENSILAR EN ROTACIN CO MILLO

Bruno Fernndez-Lorenzo, Gonzalo Flores, Antonio Gonzlez Arrez e Juan

Valladares

INTRODUCIN

A INTENSIFICACIN DA PRODUCIN FORRAXEIRA, experimentada polasexplotacins de vacn de leite galegas nos ltimos anos, tense baseado, sobretodo, no incremento da superficie dedicada a cultivos anuais para ensilar. Naactualidade, a rotacin mis empregada a formada polo millo, como cultivo devern indiscutbel, e o raigrs italiano, como cultivo de inverno mis utilizado, queadoita ser aproveitado en dous cortes.

No entanto, nos ltimos anos advrtese un incremento das explotacins querealizan un nico cultivo de vern con millo deixando a terra folgada durante oinverno, prctica desaconsellbel dende o punto de vista agronmico. No mellordos casos, outras explotacins buscan cultivos de inverno alternativos ao raigrsitaliano. As razns, entre outras, poden ser as condicins meteorolxicas quedificultan e atrasan o primeiro corte de raigrs italiano sada do inverno, o gastoque supn dar dous cortes para ensilar ou a perda de contido en protena e o riscode encamado nos sistemas dun s corte a finais de abril ou comezos de maio.

Existe pois unha demanda de informacin sobre CULTIVOS ALTERNATIVOS deinverno cuxos requirimentos seran que permitan a sa colleita nun s corte contempo de abondo para sementar o millo, que tean un valor nutritivo apropiadoque compense o baixo valor proteico do millo e que tean rendementoscomparbeis ou superiores aos do raigrs italiano.

Os cultivos asociados do CEREAL E LEGUMINOSA poden ser unha alternativaao raigrs italiano. Entre as sas vantaxes, en comparacin co seu cultivo porseparado, destacan os seguintes: os rendementos, en xeral, son maiores e misestbeis durante varios anos; menor a incidencia de pragas, enfermidades emalas herbas; maior a eficacia na exploracin do solo por parte das races, o quese traduce en maior eficiencia no aproveitamento da auga e dos fertilizantes;aforro en fertilizante debido a capacidade de fixar nitrxeno atmosfrico porparte das bacterias que viven en simbiose nas races das leguminosas e permitenun maior rango das datas de colleita nas que maior o valor nutritivo da forraxe.


16 Da de Campo

En traballos anteriores realizados no CIAM comprobouse que a asociacinTRITICALE-CHCHARO pode cumprir os requirimentos anteriores. No entanto,existe pouca informacin sobre a producin e composicin qumica do cultivoasociado triticale-chcharo en comparacin coa do raigrs italiano en condicinsreais da gran parcela, as como o seu efecto sobre a producin de millo enrotacin.

OBXECTIVOS DO ENSAIO

Comparar a producin e o valor nutritivo do cultivo asociado TRITICALE-CHCHARO fronte ao RAIGRS ITALIANO, cultivados na gran parcela ecolleitos en das datas diferentes.

Avaliar o efecto destes cultivos e a sa data de corte sobre a producinde MILLO posterior.

DETALLES DOS CULTIVOS DE TRITICALE-CHCHARO E DE RAIGRS ITALIANO

Durante o mes de outubro de 2004 en catro parcelas do CIAM de das hacada unha procedeuse ao levantamento da pradeira precedente e preparacinda cama de sementeira mediante o pase dun arado de veso e dous pases de gradede discos lixeira. Aproveitronse os labores para enterrar o fertilizante de fondoque consista en 400 kg/ha de fertilizante complexo 9-18-27.

A mediados de novembro sementronse as catro parcelas. En cada unhasementouse unha metade con raigrs italiano (variedade Promenade) e a outracunha mestura de triticale-chcharo (variedades Senatrit e Gracia,respectivamente). O raigrs italiano sementouse cunha sementadora de pratenses,marca Vertikator, a unha dose de 35 kg/ha. A mestura triticale-chcharosementouse, nun nico pase, cunha sementadora de cereais, marca Amazone. Asdoses de sementeira foron 70 e 130 kg/ha de triticale e chcharo, respectivamente,co obxectivo de acadar unha densidade terica de 150 e 100 sementes/m2,respectivamente. No mes de marzo aplicronse 150 kg/ha de Nitramn (27%N),tan s sobre o cultivo de raigrs.

O 13 de abril de 2005, a primeira data de corte, colleitouse a metade de cadacultivo en cada unha das parcelas. Neste momento, o raigrs italiano estaba noinicio do espigado e, no cultivo asociado, o triticale estaba ao final do espigado eo chcharo ao comezo da floracin. O 18 de maio, a segunda data de corte,recolleuse a outra metade. O raigrs italiano estaba completamente espigado,mentres que, no cultivo asociado, o triticale estaba entre madurez leitosa epastosa do gran e o chcharo estaba ao comezo do enchido das vaas. Nestasegunda data os dous cultivos presentaban algunhas zonas deitadas. Nas dasdatas presecouse 48 horas e recolleuse cun autocargador picador.



DETALLES DO CULTIVO DE MILLO

Naquelas subparcelas que se colleitaron primeiro sementouse o 19 de maiodo 2005 a variedade de millo Buxi, de ciclo FAO 330. Nas outras, colleitas mistarde, sementouse o 6 de xuo a variedade de millo Anjou-304, de ciclo FAO 260.Aplicronse 167, 40 e 140 unidades fertilizantes de N, P2O5 e K2O, respectivamente.A colleita tivo lugar o 22 de setembro.

RESULTADOS DOS CULTIVOS DE TRITICALE-CHCHARO E RAIGRS ITALIANO

Nas seguintes figuras presntanse os resultados da producin colleita,expresada en kg de materia seca por hectrea, e o contido en protena bruta enfuncin da data de corte.

PRODUCIN COLLEITA

4682

7076

4812 6608

0

2000

4000

6000

8000

13 de abril 18 de maio

kg MS/ha R. ITALIANO TRIT-GUIS

% PROTENA BRUTA

12,0

6,2

11,7

15,0

0

4

8

12

16

13 de abril 18 de maio

% PB R. ITALIANO TRIT-GUIS

PRODUCIN DE MILLO COLLEITOSEGUNDO A DATA DA SEMENTEIRA

13926

13049

12000

13000

14000

15000

19 DE MAIO 6 DE XUO

kg MS/ha

PRODUCIN DE MILLO COLLEITOSEGUNDO O CULTIVO ANTERIOR

13226

13749

12000

13000

14000

15000

TRIT-GUIS R.ITALIANO

kg MS/ha

Non se detectaron diferenzas significativas de producin entre o raigrs italianoe o triticale-chcharo. O contido en protena bruta do triticale-chcharo foisignificativamente superior ao do raigrs italiano. O atraso na data da colleita supuxounha perda de PB, que no caso do triticale-chcharo supuxo pasar do 15% ao 12%.

RESULTADOS DO CULTIVO DO MILLO

Nas figuras seguintes presntanse os datos de producin de millo colleito, enkg de materia seca por hectrea, en funcin da data de sementeira e do cultivoanterior.


18 Da de Campo

Obsrvase unha menor producin do millo sementado mis tarde, que sepode explicar polo atraso da sementeira e a eleccin dunha variedade de ciclomis curto. Pero non se observaron diferenzas significativas de producin cando omillo se sementaba tras o triticale-chharo ou tras o raigrs italiano.

CONCLUSINS

Os rendementos do triticale-chcharo son similares aos do raigrs italiano(cun corte s), pero cun contido superior en protena bruta. O valor nutritivo doensilado de triticale-chcharo vai depender, sobre todo, do momento do corte e doseu correcto ensilado posterior. Recomndase colleitar o triticale-chcharo nomomento da floracin de ambos os dous, en canto haxa dous das con previsinde bo tempo. O atraso da colleita baixar a PB, aumentar o risco de encamado epode reducir a producin de millo. O triticale-chcharo ten unha ensilabilidademenor c do raigrs italiano, polo que haber que esmerarse en facer un correctoensilado. Recomndase presecar ata un 30% de MS; con ceos despexados podeabondar con 24 horas. Dbese procurar reducir a contaminacin con terra, para oque se recomenda pasar un rolo tras a sementeira. Hai que compactar ben aforraxe, e para iso fundamental picala ben, polo que, se posbel, recomndaseutilizar unha colleitadora de precisin.



EFECTOS AMBIENTAIS DERIVADOS DA APLICACIN DEXURROS DE VACN E PORCO EN PRADEIRAS.

APLICACIN DAS TCNICAS DE INXECCIN SUPERFICIALDE XURRO

Dolores Bez Bernal, Juan Castro Insua, MJos Casal Bouza e Juan Valladares

Os adubos nitroxenados atpanse no cerne do conflito orixinado polanecesidade de manter altas producins dos cultivos e a proteccin do ambiente. Amaiora das veces a eficiencia coa que o nitrxeno (N) empregado polas plantas bastante baixa. Unha parte importante deste nutriente non asimilado eprodcense importantes perdas con graves repercusins ambientais: volatilizacindo amonaco, emisins de xidos de N e lixiviacin de nitrato cara s augassubterrneas.

A intensificacin na producin de gando vacn e porco en Galiciaexperimentada nas ltimas dcadas, con frecuencia levou asociada unhaacumulacin de xurros e estercos nas explotacins. Empregar como adubo o xurroxerado na propia explotacin supn un aforro no consumo de adubos minerais, eindirectamente unha boa solucin a xestin dos residuos da explotacin. Noentanto, estudos experimentais previos demostraron que se a sa aplicacin nonse leva a cabo dunha forma racional e eficiente pdense agravar os problemasambientais anteriormente sinalados. Cmpre atopar sistemas de manexo queaumenten a eficiencia do uso do N polos cultivos e que sexan economicamentevibeis e respectuosos co ambiente. Por exemplo, unha forma efectiva de reduciras perdas por volatilizacin producidas na aplicacin de xurro por aspersin aaplicacin, ou a inxeccin, na capa superficial do solo.

Os obxectivos xerais do proxecto son avaliar o efecto do tipo de fertilizacin(fertilizacin mineral ou xurros de vacn e porco) e a tcnica de aplicacin doxurro (inxeccin ou en bandas) en relacin coa producin forraxeira e as perdas deN (lixiviacin, emisins de xidos de N como o N2O) en pradeiras.

MATERIAL E MTODOS

En Marzo de 2005 localizouse unha parcela experimental no predio do CIAMcon caractersticas edafoclimticas representativas da zona. A parcela forasementada no outono anterior cunha mestura de raigrs ingls, trevo branco etrevo violeta. O deseo experimental foi de bloques ao chou, con tres repeticinse cos seguintes tratamentos de adubado: 1. Xurro de vacn aplicadosuperficialmente en bandas. 2. Xurro de vacn inxectado na capa superficial do


20 Da de Campo

solo. 3. Xurro de porco aplicado superficialmente en bandas. 4. Xurro de porcoinxectado na capa superficial do solo. 5. Adubo mineral (nitrato amnico clcico)aplicado nas mesmas datas e doses cs xurros. E finalmente, 6. Un tratamentocontrol (sen achega de xurro nin de adubo nitroxenado). Para efectuar aaplicacin de inxeccin do xurro utilizouse unha cisterna provista dun sistema deinxeccin con discos que realizan un corte vertical no solo de 5 cm deprofundidade onde se localiza o xurro. Para a aplicacin en bandas utilizouse amesma maquinaria, elevando o sistema traseiro de inxeccin, e evitar desta formao contacto dos discos co solo (Figura 1).

Figura 1. Cisterna e detalle dos inxectores utilizados na aplicacin dos xurros.

Levouse a cabo unha utilizacin da pradeira en sega, simulando cortes enmaio, xullo, setembro e novembro. Na Tboa 1 amsanse as datas de aplicacindos xurros e as anlises qumicas. As doses de aplicacin axustronse en base aocontido total de N, de forma que a achega de N fose de 100 kg ha-1 nas achegasde primavera e 80 no outono.

Tboa 1. Datas de aplicacin dos xurros e anlise qumica



A producin vexetal determinouse no campo mediante corte conmotosegadora. En cada parcela recollronse sub-mostras nas que se determinou ocontido en materia seca (MS). Ao comezo do ensaio e previamente s fertilizacinsen campo, recollronse mostras do solo ata unha profundidade de 90 cm.Separronse en capas de 0-10, 10-30, 30-60 e 60-90 cm e en cada unha delasdeterminouse a humidade e os contidos de N mineral (nitrato e amonio).

RESULTADOS PRELIMINARES

Figura 2. Producins de forraxe anuais (t MS ha-1) obtidas tras a achega dosadubos. C: Control. M: adubo mineral. V: Vacn. P: Porco. B: Aplicacin en bandas.I: Inxectado.

A producin anual de forraxe foi superior tras a achega de xurro de porcoinxectado que tras a de xurro de vacn (Figura 2). Non se atoparon diferenzasentre as aplicacins de xurro de porco e adubo mineral. Anda que non sedemostraron estatisticamente diferenzas debidas ao tipo de aplicacin, aaplicacin do xurro de vacn tanto en bandas coma por inxeccin provocou unlixeiro descenso produtivo respecto ao tratamento de adubo mineral.

O emprego do adubo mineral provocou unha acumulacin de nitrato eamonio no perfil do solo moito maior c aplicacin do xurro tanto de vacn comade porco. A inxeccin do xurro non representou un incremento do N enprofundidade, comparado coa aplicacin superficial (Figura 3).

En conclusin, os resultados amosan que a inxeccin superficial en pradeiraspode ser unha boa prctica para a aplicacin do xurro de vacn e sobre todo deporco, xa que neste ltimo caso a producin de forraxe respecto fertilizacinmineral foi similar. A inxeccin non incrementou o risco de perdas por lixiviacinde nitrato durante o outono-inverno. Os resultados suxiren que as perdas de


22 Da de Campo

nitratos por lixiviacin son maiores tras a achega de adubo mineral que tras a dexurros.

Figura 3. Contidos de N mineral (0-90 cm) nas mostraxes realizadas durante o ano.C: Control. M: Adubo mineral. V: Vacn. P: Porco. B: Aplicacin en bandas. I:Inxectado.



CARACTERIZACIN AGRONMICA E MORFOLXICA DEECOTIPOS HORTCOLAS

Antonio Rivera, Angel Taboada, Federico Pomar, Lucio Tarrn e Jos Manuel. Bao

INTRODUCIN

Dentro dos cultivos de horta que se desenvolven en Galicia destacan pola sadiversidade en ecotipos ou variedades tradicionais os cultivos de pementos ecebolas. Dende o ano 1998 o equipo de horticultura do CIAM en colaboracin coCentro de Formacin e Experimentacin Agroforestal de Salceda de Caselas realizaproxectos encamiados caracterizacin e seleccin do distinto material vexetalcolleitado por toda a xeografa da Comunidade Autnoma.

Os distintos proxectos realizados teen como obxectivos a definicin dascaractersticas morfolxicas dos distintos ecotipos e o estudo do seucomportamento agronmico.

PEMENTO

Os primeiros estudos realizados nesta especie centrronse na seleccin dunecotipo de pemento doce, o pemento do Couto. Os distintos traballos desenvoltosculminaron coa inscricin no ano 2006 dunha variedade deste pemento na Lista deVariedades Comerciais co nome de Martio.

Nestes ltimos anos trabllase cun total de nove ecotipos. Os obxectivosprincipiais seguen a ser a definicin das sas caractersticas tanto morfolxicascoma agonmmicas.


24 Da de Campo

Tboa 1.- Caractersticas dos distintos ecotipos de pementos.

Figura 1.- Imaxes dos distintos ecotipos de pementos.

Arnoia Branco Rosal Couto

Mougn

Ombra

Padrn Pieira



CEBOLA

Os traballos en cebola incianse coa recolleita de material vexetal no ano1998. A partir deste material vexetal os ensaios que se realizan, ao igual que nopemento, van encamiados ao coecemento das caractersticas morfolxicas eagronmicas, a maiores neste cultivo tamn se realizan ensaios de conservacindos distintos ecotipos como un factor importante hora de poder acadar unsmellores prezos das producins e atrasar a sa posta no mercado.

Tboa 2.- Ecotipos e variedades comerciais

Respecto aptitude de conservacin dos distintos ecotipos nos ltimos anostrtase de correlacionar esta con distintas caractersticas fisico-qumicas do bulbo(contido en materia seca, slidos solbeis, pH e acidez).


26 Da de Campo

Tboa 3.- Clasificacin dos distintos fenotipos de cebolas

Figura 2.- Imaxes dos distintos ecotipos de cebolas galegas.

Ecotipos Betanzos

Ecotipos Villagarcia

Ecotipos Ribadeo



Tboa 4.- Calidade de conservacin dos ecotipos e variedades comerciais as 12 e16 semanas de almacenamento a temperatura ambiente.



ESTUDOS FITOPATOLXICOS EN CULTIVOS HORTCOLASGALEGOS

Federico Pomar, Antonio Rivera e Angel Taboada

INTRODUCIN

A finais dos anos 70 e principios dos 80 tivo lugar en Galicia un incrementomoi importante tanto na produccin coma na superficie de cultivos hortcolas. Esteincremento contina na actualidade, chegando a existir en Galicia unha superficiede explotacin hortcola prxima s 16.000 ha. Entre os distintos cultivoshortcolas, destacan pola extensin da sa explotacin e importancia econmica otomate, o pemento e o feixn. O equipo de fitopatoloxa do CIAM vndesenvolvendo dende hai anos diferentes proxectos de investigacin nestescultivos de horta, principalmente o pemento. Ata o momento centrouse sempreen enfermidades producidas por fungos, especialmente edficos coma sonPhytophthora, Verticillium, Pythium ou Fusarium.

Figura 1.- Imaxes microscpicas dos fungos Phytophthora e Verticillium.

Os seus obxectivos principais son o coecemento da etioloxa dasenfermidades, a optimizacin da aplicacin de funxicidas, o estudo de mecanismosde resistencia vexetais e a aplicacin da mellora xentica para a sa consecucin.

A TRISTEZA DO PEMENTO EN GALICIA

O laboratorio de fitopatoloxa do CIAM mediante o desenvolvemento dediferentes proxectos est a estudar a enfermidade da tristeza que afecta aopemento, que pode estar causada por diferentes axentes coma son Phytophthoraou Verticillium. Os principais sntomas que se observan na planta son a clorose, omurchamento, o ananismo e a perda de follas. Maila que a enfermidade coecida dende hai tempo en Espaa, non ata o ano 1964 cando citada por


30 Da de Campo

primeira vez por Dvila. En anos posteriores tivo unha magnitude epidmica,arrasando campos enteiros de cultivo. Esta enfermidade provocou dende a saaparicin unha gran confusin nos produtores, debido diversidade dediagnsticos.

Figura 2.- Planta do pemento con sntomas de tristeza

Por medio de estudos etiolxicos realizados por toda a xeografa galegadurante os anos 2001-2004 puidemos determinar os axentes patxenos causantesda enfermidade:

Tboa I.- Patxenos potenciais illados de plantas de pemento con sntomas detristeza



A busca de variedades de plantas resistentes s enfermidades outro dosnosos obxectivos principais. A existencia deste tipo de variedades supora unhaimportantsima ferramenta na loita fitosanitaria porque permitira a reducin nouso de agroqumicos nocivos para o ambiente. Neste sentido estamos a levar acabo un programa de mellora xentica por medio de retrocruzamentos usando,como parentais resistentes a Phytophthora, as variedades americanas PI e SerranoCriollo de Morelos e, como parentais susceptbeis, ecotipos galegos do pementodo Couto e do pemento de Padrn. Os hbridos obtidos como resultado destescruzamentos amosan unha alta resistencia ao patxeno, mais cmpre seguir coprograma para obter lias resistentes que amosen caractersticas organolpticas omis similares posbel oas parentais galegos e que os faga de interese comercialpara o agricultor.

O MAL DE P DO FEIXN

Actualmente o feixn un dos principais cultivos hortcolas da nosacomunidade. Concretamente no caso do feixn verde a producin anual estestimada nunhas 43.000 toneladas, sendo a provincia de Pontevedra a zona conmis superficie e producin. Pola sa parte, a zona norte da comunidade ten unhaimportante producin de feixn para gran, destaca a faba de Lourenz. Dendea dcada dos 90 a aparicin de mostras de feixn con sntomas propios do mal dep vai en aumento.

Figura 3.- Planta de feixn con sntomas de mal de p

Os sntomas de murchamento que se presentan nas plantas poden serdebidos a un numeroso grupo de patxenos. Os nosos traballos de prospeccin,similares aos realizados no caso da tristeza do pemento, permitiunos comprobarcomo os principais axentes causantes da enfermidade son Fusarium solani,Rhizoctonia solani e distintas especies do xnero Pythium.


32 Da de Campo

Neste caso non temos abordado ningn plan de mellora, xa que acomplexidade dos factores causantes fan que na prctica sexa invibel. Ademais ocoecemento da situacin da enfermidade en Galicia moi inferior que no casoda tristeza do pemento, polo que necesario afondar mis en cuestinsepidemiolxicas e de diagnstico. Nestes dous obxectivos cntrase o noso traballo,por iso se desenvolven ferramentas de diagnstico mis rpidas e precisas e usanas tcnicas de bioloxa molecular.

Tboa II.- Patxenos potenciais illados de plantas de feixn con sntomas de malde p



ESTUDOS DAS MOSCAS BRANCAS NO CULTIVO DOTOMATE EN GALICIA

Antonio Gobbi Arias, Julia Vzquez Vila e Antonio Rivera

As moscas brancas ou aleirodidos son insectos pertencentes ordeHomptera, familia Aleyrodidae, con mis de 1200 especies descritas, das cales haicitadas na Pennsula Ibrica unha vintena e dezaoito no arquiplago Canario.

Na actualidade atpanse amplamente distribudas tanto en zonas tropicaiscoma en rexins temperadas, e o incremento do trfico comercial de vexetaisfacilitou a dispersin entre continentes, o que afecta gravemente a unhadiversidade dos cultivos. Na Pennsula Ibrica son catro as especies de moscasbrancas consideradas como causantes dos danos de importancia econmica:Aleurothrixus floccosus (Maskell) en ctricos, Trialeurodes vaporariorum(Westwood), Aleyrodes proletella (Linnaeus) e Bemisia tabaci (Gennadius), enhortcolas, e nas Canarias, ademais destas especies, hai das moi importantes queafectan a cultivos ornamentais Aleurodicus dispersus (Russell) e Lecanoideusfloccissimus.

DANOS

Os danos producidos polo alirdidos pdense agrupar en das categoras: 1)Danos directos.- Son os producidos pola succin do zume e a induccin dedesordes fitotxicas. 2) Danos indirectos.- Provocados pola excrecin de melaza etransmisin do virus. Dentro dos danos directos estn os non sistmicos quedebido ao tipo de alimentacin (succin do zume do vexetal) provocandebilitamento da planta, clorose, deshidratacin, cada prematura das follas,detencin do crecemento, diminucin acusada do rendemento; tamn estn osdanos sistmicos, que son os que provocan desordes fitotxicos como o prateadoda cabacia ou a maduracin irregular do tomate asociado co tipo dealimentacin do biotipo B de B. tabaci. Os danos indirectos son os ocasionadospola presenza de melaza, que serven de substrato para o asentamento de fungoschamados fumaxinas (Clamidosporium spp), poden cubrir follas, flores oufroitos e impiden a respiracin do vexetal e a fotosntese. Outro dano indirectoconsiderado de gran importancia debido a que ocasiona grandes perdaseconmicas en todo o mundo a transmisin de virus. Como consecuencia distoos aleirdidos convertronse nunha das pragas de maior interese. Referenciasbibliogrficas citan a esta familia como transmisores de 114 virus diferentes. Osaleirdidos recoecidos como transmisores de virus son T. Vaporariorum, T.Abutiloneus, Trialeurodes ricini y B. tabaci.


34 Da de Campo

Figura 1: Dano indirecto: fruto con fumaxina

MTODOS DE CONTROL

O mtodo mais utilizado para o control de moscas brancas foi o emprego deinsecticidas, con distintos principios activos. Do mesmo xeito que con outraspragas, observouse a aparicin de resistencias a varios deles.

No caso das moscas brancas, a loita biolxica unha das principaisferramentas que se van a utilizar. Esta estratexia require dun estudo previo dosseus inimigos naturais.

En Espaa hai unha fauna importante de himenpteros parasitoides demoscas brancas: nas Illas Canarias ctanse 22 especies, anda que os estudos misrecentes cntranse en avaliar a eficacia das especies Encarsia formosa Gahan,Encarsia transversa Timberlake, Erectomoserus mundus (Mercet), este ltimo foiconsiderado un importante axente no control de B. tabaci. Tamn existendepredadores polfagos como os mridos heterpteros, proporcionando outraalternativa no control de moscas brancas. A importancia de abordar o estudodestas pragas e o desenvolvemento de mtodos de control integrado vesexustificado tanto graves danos que ocasionan estas a diversos cultivos hortcolas(afectando tanto cantidade coma calidade) e tamn pola importancia econmicaque teen por si mesmos estes cultivos tanto a nivel mundial coma nacional erexional.

SITUACIN ACTUAL EN GALICIA

Nos ltimos anos, o sector agrcola de Galicia tivo unha considerbelreestructuracin interna, que se manifestou coa expansin dos cultivos dehortalizas e a producin de invernadoiros. Este sector vese afectado polas diversaspragas, e entre elas teen gran importancia as moscas brancas. A Unidade deEntomoloxa do Centro de Investigacins Agrarias de Mabegondo (CIAM) estudaesta praga dende xaneiro do 2005. Estanse a investigar as especies de moscasbrancas dos cultivos hortcolas e os seus inimigos naturais. O coecemento



detallado do sistema pragas-inimigos naturais pdese utilizar para implantar unsistema de control integrado de pragas que reduza o emprego de insecticidas. Cosresultados esperados permitirase ao sector hortcola de Galicia adaptarse stcnicas do Manexo Integrado de Pragas.

RESULTADOS OBTIDOS

Moscas brancas

Realizronse prospeccins en invernadoiros da zona do Rosal nos cultivos detomates en invernadoiros e en feixns ao aire libre. Tamn realizronseprospeccins nas malas herbas que se atopaban en zonas lindeiras aos cultivos. Anica especie de mosca branca atopada foi T. vaporariorum. Esta especie foi citadaen Espaa por Gmez-Menor en 1944, e na actualidade pdese dicir que estdistribuida por case todas as provincias espaolas, tanto peninsular coma insular.,Adquiriu carcter de praga nos anos 70 e converteuse nunha das mis importantesdos cultivos hortcolas protexidos.

Figura 2: Ovos, estadios inmaturos e adulto de T. Vaporariorum

Inimigos naturais

Os inimigos naturais atopados espontaneamente nas prospeccins feitas nazona do Rosal depredando e parasitando a T. vaporariorum foron insectos dosxneros Macrolophus e Encarsia, respectivamente. En ambos os casos, a sapresenza foi escasa.



PRODUCIN EFICIENTE DE LEITE COS RECURSOS DAEXPLOTACIN

Antonio Gonzlez Rodrguez e Orlando Vzquez Ynez

A producin de leite o sector de maior importancia da economa agrariagalega. Representa mis da terceira parte do valor engadido neto do sector e oprincipal medio de vida para 16.000 explotacins galegas.

O CIAM dispn na actualidade dun rabao de leite de 150 animais dos que90 son vacas maduras e 60 son xovencas. Estes animais dispoen dunha superficieaproximada de 100 ha nas que predomina a pradeira de raigrs ingls-trevobranco, anda que todos os anos se reserva unha superficie para silo de millo. Osdatos do control leiteiro no ano 2005 amosaban que o rendemento medio dasvacas en control foi superior aos 8000 kg de leite.

Os traballos feitos polo persoal investigador do CIAM con gando de leite tencomo principal obxectivo desenvolver sistemas sustentbeis de leite para Galiza,con baixos custos de producin por litro, economicamente competitivos easegurando un leite san e de calidade.

TRABALLOS REALIZADOS NO CIAM

Os nosos estudos pretenden poer a disposicin de tcnicos e gandeirosinformacin e documentos cun dobre obxectivo:

que dispoan de instrumentos para a toma de decisins.

que permita aos usuarios a actualizacin dos seus coecementos.

As principias lias de traballo nos ltimos anos foron:

1. A urea do leite como ferramenta para equilibrar a nutricin das vacas.

2. Desenvolvemento dun sistema de apoio s decisins como aplicacininformtica.

3. Manexo da suplementacin.

4. Utilizacin de sistemas de pastoreo na producin do leite.

1. Durante varios anos e en colaboracin co LIGAL, estudouse o contido deurea en leite para ser usado como diagnosticador do equilibrio da racin baseadano ensilado en corte e en pastoreo de pradeiras de raigrs ingls-trevo branco.


38 Da de Campo

Realizronse ensaios durante o vern con 32 vacas leiteiras, de partos defebreiro-marzo, en pastoreo de pradeiras de raigrs e trevo, agrupadas en tresgrupos suplementados con 5,9 kg materia seca (MS) de concentrado con distintosniveis de protena bruta (PB) (14% PB, 17% PB e 20% PB) e un grupo sensuplementacin.

A producin de leite dos grupos suplementados foi superior ao de sensumplementacin pero a resposta variou entre os 2,7 e 4,1 litros. O incremento dePB na racin a partir do 17% case non incrementou a producin do leite e siincrementou a de urea en gran medida.

Tboa 1. Producin, calidade e urea do leite producida por catro grupos de vacasen pastoreo de primavera con diferentes concentracins de protena bruta (PB) naracin.

Os resultados amosaron a influencia do contido en PB da racin na variacindo contido de urea no leite en vacas de pastoreo e o exceso de PB non supn unamellora na producin e calidade, que incluso pode supor perdas econmicas oudeterioro da sade animal.

Definronse os niveis axeitados do contido de urea do leite en Galicia coseguimento durante varios anos dos niveis de urea en todas as vacas de 22explotacins comerciais comparadas coa anlise das respectivas alimentacins.

Tboa 2. Interpretacin do contido de urea no leite (en mg/kg).

2. Os sistemas desenvoltos no CIAM en corte ou en pastoreo foron a base daparticipacin no proxecto europeo GRAZEMORE. www.arini.co.uk/grazemore.O proxecto consiste en desenvolver un modelo predictivo para o crecemento



do pasto (a), outro para a inxestin do pasto (b) en vacas de leite, e ao finaldesenvolver un sistema de apoio s decisins como aplicacin informtica (c)que se poidan utilizar en granxas do leite.

(a) O CIAM contribe con datos climticos e curvas de crecemento de zonasleiteiras representativas de Galicia. Consideramos importante a calidadedo pasto e na estrutura da pradeira distinguimos 3 etapas: vexetativa,reprodutiva e outonal.

Tboa 3. Variacins da calidade do pasto segundo a poca do ano en pastoreo.

(b) A inxestin da forraxe neste proxecto basase nun modelo decapacidade de inxestin, que ten en conta o potencial produtivo do leiteen vacas, o seu peso vivo, condicin corporal, fase de lactacin, fase dexestacin, reserva corporal e o nivel de protena. Tratamos de maximizara inxestin de pasto de calidade por animal coidando o manexo eachegando niveis baixos de concentrado para rentabilizar vacas de altopotencial produtivo.

(c) O sistema de apoio s decisins foi a fase final do proxecto GRAZEMORE. unha aplicacin informtica que nos permite obter a curva decrecemento do pasto na nosa zona e que nos predice as necesidades e ainxestin real de pasto para a nosa explotacin.

No CIAM disponse tamn dun modelo informtico, RABACIAM, que permiteavaliar as consecuencias econmicas da dimensin dunha explotacin leiteira aolongo dun perodo de 10 anos. Consiste nunha folla de clculo de EXCEL e basasenas caractersticas e condicins dominantes nas explotacins leiteiras galegas.

3. Un sistema de producin de leite en pastoreo utilizado no CIAM, que poderaser competitivo cos sistemas intensivos, permite producir 6500 litros por vacasubministrando s 1000 kg de concentrado cunha carga de 1,9 vacas/ha e unpresuposto forraxeiro como o descrito na figura.


40 Da de Campo

4. Un dos principais aspectos que permiten un correcto aproveitamento dopasto consiste no manexo da suplementacin. Un ensaio do CIAM durante o ano2004 asignou noventa vacas a tres grupos de alimentacin (con 0, 4 e 8 kg MS deconcentrado/vaca). As vacas pastaron rotacionalmente unha pradeira de 17,2 hade raigrs e trevo dividida en 27 parcelas. Os animais saron da parcela cando aaltura do pasto chegaba aos 8 cm.

Tboa 4. Producin de leite, peso vivo, inxestin de pasto e dixestibiliddae depasto no ensaio de pastoreo con vacas suplementadas con distintos niveis deconcentrado durante a primavera.



Os resultados amosaron que suplementar no pasto ao principio da primaveraten menor resposta en leite que ao final. Pasar de 0 kg MS a 4 kg MS deconcentrado incrementou a producin de leite en 4,2 kg, pero pasar de 4 a 8 kgMS de concentrado s incrementou a producin 2,3 kg. A finais da primavera aresposta ao concentrado entre 4 e 8 kg MS foi de 3,5 kg de leite.

Destes datos podemos conclur o seguinte:

Os pastos galegos poden manter unha alta producin de leite durante aprimavera.

Se aumenta os niveis de suplementacin con concentrado, dimine aresposta en leite.

Se baixa a calidade do pasto ao final da primavera, aumenta a respostaao concentrado.

O manexo do pasto pode influenciar a resposta ao concentrado porcambiar a dispoibilidade e calidade da forraxe.



A NECESIDADE DE FERMENTOS AUTCTONOS PARA AMELLORA DOS QUEIXOS TRADICIONAIS GALEGOS EPARA O DESENVOLVEMENTO DE NOVOS PRODUTOS

ALIMENTICIOS

Patricia Rodrguez Alonso, Cristina I. Fernndez Otero, Raquel Lage Varela e

J. Ignacio Garabal Snchez

O queixo un alimento ancestral, cunhas calidades nutritivas eorganolpticas, sen dbida, apreciadas polo home en case todas as rexins domundo. Anda que decorreron moitos sculos dende a primeira elaboracinartesanal do queixo ata a moderna elaboracin industrial, o proceso defabricacin segue a ser bastante fiel sa orixe, sendo moi poucos os cambiosengadidos no proceso bsico de elaboracin. Na nosa Comunidade, estespequenos cambios estn a orixinar queixos chamados tpicos ou tradicionais,que non sempre teen as caractersticas de aroma e sabor que lembran nosos pais.

A elaboracin dos queixos galegos a partir de leite pasteurizado naactualidade a tendencia mis frecuente na nosa Comunidade. Pola contra, aselaboracins verdadeiramente tradicionais con leite cru son escasas e cunhatendencia imparbel cara sa desaparicin. Anda que a pasteurizacin evitariscos sanitarios, especialmente nos queixos galegos de curta maduracin, estestratamentos trmicos eliminan a meirande parte da microflora presente no leitecru e inactiva certos encimas presentes no leite. Estes encimas do leite, e tamn osproducidos polos microorganismos son responsbeis, xunto co axente callante, doscambios bioqumicos durante a transformacin do leite no queixo e na saposterior maduracin, orixinando substancias responsbeis dos sabores e aromasnos queixos. Por outra banda, as modernas prcticas de manexo do gando nasexplotacins leiteiras que garanten leites de alta calidade microbiolxica, dicir,con baixo contido de microorganismos, a implantacin da conservacin do leite entanques de fro e a mellora das prcticas hixinicas nas queixaras poderan estar agravar o problema da perda de diversidade microbiana no leite cru, o cal levaimplcito unha menor diversidade da microflora cunha capacidade desexbel ouptima para a elaboracin dos queixos tradicionais. Os inconvenientes dasmelloras hixinicas nas explotacin gandeiras son ben coecidos polos queixeirosgalegos, anda que de forma emprica, xa que lles dificultan elaboracins dequeixo con calidade, e s veces refrense a este tipo de leites como leites mortosmalia a alta calidade fisicoqumica que presentan os leites das explotacinsgandeiras galegas.


44 Da de Campo

significativo o feito que durante o ano 2004 s un 33% dos queixos de leitecru analizados polo Laboratorio de Tecnoloxa de Produtos Lcteos do CIAMamosaron caractersticas organolpticas de aroma e sabor tpicos entre os queixostradicionais galegos (6 de 15 queixos Arza-Ulloa, 4 de 15 queixos Tetilla, 6 de 15queixos Cebreiro e 4 de 15 queixos San Simn da Costa). A partir destes 20 queixoscoas mellores caractersticas organolpticas puidronse illar microorganismos concaractersticas tecnolxicas desexbeis para a industria lctea, pero a existencia debacterias lcticas pouco acidificantes ou proteolticas respecto a outras illadas hai10-15 anos, xunto coa prctica ausencia de determinados tipos demicroorganismos descritos en anteriores traballos como microorganismosmaioritarios nos queixos de leite cru (p.e. enterococos), suxire que se estn aproducir cambios na microflora do leite empregado na elaboracin dos queixos; eestes cambios teen unha implicacin na calidade final do queixo. Por outrabanda, non podemos esquecer que na actualidade nas explotacins gandeiras sonhabituais os tratamentos con antibiticos de amplo espectro, o que trae consigoademais do potencial incremento das resistencias aos antibiticos, odesprazamento ou eliminacin da microflora non patxena con maior interesetecnolxico. Entre os recentes illados de bacterias recollidos polo CIAM nosqueixos de leite cru coas mellores caractersticas organolpticas, preto do 95% dasbacterias lcticas e micrococos amosaron unha resistencia polo menos a 1antibitico dos 19 ensaiados (media de 3,2 multirresitencia/bacteria). Temos quepensar que os tratamentos antibiticos non distinguen entre bacterias patxenase non patxenas, e este factor podera ter unha maior implicacin da que se pensana actualidade. Sen dbida, a baixa calidade observada nas producins actuais dosqueixos de leite cru reflicte os cambios que estn a acontecer na microflora doleite por motivos non totalmente coecidos. A mellora hixinico-sanitaria dosleites tanto no contorno das explotacins gandeiras coma das queixaras poderaser unha das causas, xa que os enterococos como microflora maioritaria dos leitese queixos sempre foron asociados s malas prcticas hixinicas das explotacins.

Como consecuencia do emprego destes leites mortos, os queixoselaborados industrialmente ou en pequenas queixaras precisan a posterioradicin de cultivos iniciadores comerciais compostos por cepas de bacteriaslcticas, afns entre elas, pero que pouco teen que ver coa microflora moito misvariada e heteroxnea do queixo tradicional galego. Os fermentos lcticosiniciadores mis estendidos para a elaboracin dos queixos son cultivos mixtos devarios xneros, especies ou cepas de bacterias lcticas que xuntos constiten uncultivo dinmico e complexo. As cepas lcticas difiren na velocidade decrecemento, producin de cido, actividade proteoltica, lipoltica, producin debacteriocina, sensibilidade e resistencia a fagos, etc. Algns microorganismospdense converter en dominantes, ben pola producin de bacteriocinas (nisina oulacticina) ou ben polas caractersticas propias de crecemento (tempo de latencia



e/ou xeracin). Neste sentido, o papel que xogan as poboacins mixtas demicroorganismos na formacin do aroma e sabores tpicos dos queixos un temade grande importancia ata o de agora non estudado suficientemente, comoamosa o feito que o aroma e o sabor dos queixos elaborados na actualidade deforma industrial ou semi-industrial con leite pasteurizado ou cru e con fermentoscomerciais distan moito dos queixos galegos tradicionais elaborados con leite cru.

Na actualidade o Laboratorio de Tecnoloxa de Produtos Lcteos do CIAMest a caracterizar e seleccionar os microorganismos autctonos de maior interesetecnolxico para ser empregados pola industria lctea galega, antes de que asnovas tcnicas de producin leiteira, as prcticas hixinicas e o empuxe dasmultinacionais que comercializan fermentos xenricos aboquen na desaparicintotal dos microorganismos de maior interese. A potencialidade destes traballosvan conducentes nun primeiro obxectivo co deseo dun fermento especfico paraa elaboracin dos queixos tradicionais galegos. Froito dos traballos desenvoltosdurante estes anos, en colaboracin coa rea de Tecnoloxa dos Alimentos daFacultade de Ciencias de Ourense, xa temos seleccionadas cepas de lactococosacidificantes, lactococos aromticos, lactobacilos proteolticos e enterococos emicrococos proteolticos e lipolticos co obxecto de ensaiar como estes fermentosse comportan para mellorar a tipicidade das producins dos queixos tradicionaiselaborados con leite pasteurizado. Por outra banda, dado que diversosmicroorganismos autctonos illados producen aromas e sabores moi particulares,estes poderan ser de potencial interese comercial para a industria agroalimentariagalega para o desenvolvemento de novos produtos alimenticios con valorengadido (iogur, postres e bebidas lcteas, pastas, saborizantes, etc.).



PRODUCIN DE CARNE DE CALIDADE EN RABAOS DEVACAS MOSEXAS DE RAZA RUBIA GALEGA

Lorenzo Monserrat, Teresa Moreno, Daniel Franco, Esperanza M. Bispo, Nuria Prez

e Vernica Amor

OBXECTIVOS

Os traballos realizados dende 1986 polo grupo de traballo de producin decarne con vacas mosexas fanse sempre cun obxectivo fundamental: Desenvolversistemas de producin de carne axeitados s condicins sociais, agrarias ecomerciais de Galicia para acadar un mellor aproveitamento dos nosos recursos, omximo beneficio econmico.

Con este obxectivo fundamental foise desenvolvendo ao longo dos distintosproxectos os seguintes obxectivos:

I.- PRODUCIN DE TENREIROS COAS MESMAS CARACTERSTICAS DA CANAL EDA CARNE QUE O TRADICIONAL NUN SISTEMA RACIONAL DE PASTOREO.

Coa finalidade de:

Reducir necesidades de man de obra para que un gandeiro con certaaxuda poida manexar mis de 50 vacas e os seus tenreiros, ou lle sobretempo para facer outra cousa.

Reducir custos en cortes, distribucin de zurros e pensos concentrados

Demostrarase que se pode producir en pastoreo tenreiros coa mesmacalidade da canal e da carne que o tradicional reducindo o traballo, os custos e ascortes, s se necesitan a de cebo dos xatos, sempre que se faga un manexoaxeitado, nas que as medidas principais son:

Concentrar os partos en tres meses antes do pastoreo.

Pastoreo rotacional con carga gandeira adecuada e conservacin daherba ensilada e seca.

Suplementacin dos tenreiros en pastoreo e acabado en cebadeiro conpenso concentrado.

II.- ESTUDO DOUTROS TIPO DE VACN CON CARNE DE CALIDADE: TENREIROSSACRIFICADOS A MIS PESO/ IDADE QUE O TRADICIONAL, E ANIMAIS DE MISDE 18 MESES ENTEIROS E CASTRADOS.

Coa finalidade de:


48 Da de Campo

Adaptarse s primas da PAC concedidas a animais sacrificados con misde 9 meses.

Estudar o tipo anello e cebn previsto no regulamento da IXP TerneraGallega, a distintas idades e con acabado baseado no pasto, ensiladode millo e penso concentrado.

Demostrarase que os tenreiros en pastoreo sacrificados de 9-10 mesesdespois de 2-3 meses de cebadeiro respecto aos sacrificados a 7-8 meses dan canaismis pesadas e mellor conformadas e con mis porcentaxe de carne da mesmacalidade. mis rendbel para o gandeiro, o matadoiro e o carniceiro, o problema que a demanda pequena.

Os cebns parecen que agora s se poderan producir en moi poucasexplotacins, habera que dispoer en primeiro lugar de grandes superficies depradeira.

Consideracin doutras vantaxes na producin de carne en pastoreo

1.- un recurso moi importante no desenvolvemento rural das zonas demontaa e desfavorecidas.

As razas autctonas de producin de carne pola sa adaptacin s condicinsdo medio, a sa localizacin en zonas desfavorecidas e de montaa, onde non competitiva unha especulacin agraria mis rendbel, a necesidade frecuente dapresenza do gandeiro para o seu manexo e a producin dun alimento singular dealto valor biolxico contribe a solucionar un problema fundamental nestas zonas despoboacin.

2.- Consegue que a mensaxe de Galicia verde sexa certa.

Se se defende que Galicia polos seus abundantes pastos cra moito gando eproduce carne de calidade, o consumidor tender a ver pastando as vacas e os seusxatos.

3.- Mellora a adaptacin s directivas e boas prcticas agrarias esixidas polaCEE.

Directiva. Ambiental sobre augas subterrneas, non hai problemas; asnecesidades de estercoleiro redcense ao que producen os tenreiros en 2-3 mesesde cebadeiro.

Directiva. Benestar animal, cmprese a superficie mnima por animal, a craen grupo,as necesidades de luz e aire e a inspeccin regular. Hai que coidar aprevisin de abrigos para o rabao. Poden valer rbores illadas protexidas dogando e plantacins forestais, coidando de minimizar os danos para que sexaninferiores s vantaxes de limpa de maleza polo gando.



Boas Prcticas Agrarias: Os sistemas racionais de pastoreo basanse enmanter a superficie das pradeiras cunha carga gandeira axeitada e evitar avexetacin indesexbel. As mesmo, por economa, interesa que a vida da pradeirasexa longa, iso supn limitar a erosin e manter a estrutura do solo. Por outrabanda, o gando en pastoreo mantn a taxa de materia orgnica do solo, coas sasdexeccins e coa sa presenza d unha nota de vida paisaxe.

4.- Reforzar a sensacin de calidade do produto

A imaxe de vacas e tenreiros pastando prados verdes con fondo arborado -tpico de Galicia- ten impacto publicitario, que o consumidor asocia con alimentonatural, san, e tradicional.

Ademais a apreciacin do benestar animal da cra en liberdade e o respectopolo ambiente reforza a sensacin de produto de mis calidade.

III. EFECTO DO PASTOREO, A IDADE DE SACRIFICIO E A ALIMENTACIN SOBRE ACALIDADE DA CARNE

Todos os traballos de producin acaban co estudo da calidade da carne. Oconsumidor que para quen se produce a carne, o que lle importa a sa calidadesensorial, nutritiva, etc. no prato, o que lle vn determinada polo cocieiro, ocarniceiro e o matadoiro. Pero todo comeza co sistema de producin do gandeiroque o que fai a materia prima. Isto valorase sempre por algunhas persoas, comoos carniceiros galegos que pagaban mellor os tenreiros de certos gandeiros porquecoecan que sempre lle daban boacarne. Agora isto mis xeral, a carnevndese sabendo de onde vn e, cada da mis, cunha marca de calidade en cuxoregulamento esixese requisitos como raza, alimentacin ou idade de sacrificio,porque se sabe que todo iso infle na calidade da carne. E no sobreprezo que sepaga pola carne con marca esta includo a maneira de producir os tenreiros.

Parece polo tanto que os estudos sobre producin de carne s rematan coestudo da calidade. Por iso cando dicimos cousas como que: en sistemas depastoreo prodcense animais coa mesma calidade de carne que no sistematradicional intensivo pero cun contido mis alto en omega 3 porque temoscomprobado durante aos e cun nmero alto de animais, para que non haxaequivocacin.

Do mesmo xeito temos comprobado:

Que nos tenreiros Rubios Galegos a relacin omega-6/omega-3 est pordebaixo do tope a partir do cal a OMS estima que pode ser perigoso porprovocar problemas cardiovasculares. Pero que en todos os animais estarelacin mellor cando pastan e que as mesmo co pasto maior aporcentaxe de cidos conxugados linoleicos (CLAs) na carne, que moitil para loitar contra certos cancros.


50 Da de Campo

Que cando falan mal do consumo de carne profesionais, en xornais ou naTV ten case sempre datos do mundo anglosaxn onde se come a carnecon moita graxa e en mis cantidade que en Galicia, falan de algo que tenpouco que ver coa nosa carne, que por raza e idade de sacrificio, tenpouca graxa, a relacin omega 6/omega 3 boa e o contido en cidosgraxos saturados non tan alto. Por riba, na dieta dos galegos entra opeixe, froita no prostre e os doces con manteiga. Os problemas deobesidade e as sas consecuencias en Galicia non son o resultado doconsumo de carne de vacn senn doutros alimentos ricos en graxassaturadas anda que sexan vexetais que son moi populares entre os nenose non tan nenos, mais como en todo occidente por unha vida moisedentaria.

Agora trabllase mis en distinguir a carne dos xatos que mama dos que nonmama, e, en xeral, en engadir valor carne enriquecndoa en omega 3 e CLAs,obtendo a maior informacin do seu contido noutros compoentes funcionais,fixando a maduracin axeitada ao peso idade para que chegue ao consumidortenra e co mximo sabor e mellorando a sa presentacin e a vida til enexpositores de venda mediante estudos sobre o envasado e medios deconservacin.

Cmpre dicir que os interesados nos datos sobre estes traballos fcilconseguilos xa que estn recollidos en sete teses doutorais e en mis de 50publicacins en revistas internacionais con alto impacto cientfico, revistascientficas, tcnicas e de divulgacin nacionais e en Proceeding de congresosnacionais e internacionais.



O ENGORDE DE TENREIROS CON ENSILADOS DEFORRAXES

Jaime Zea Salgueiro e M Dolores Daz Daz

Os estudos realizados no CIAM con tenreiros alimentados con ensilado depradeira ou millo e suplementados con distintas cantidades de penso indican queco ensilado de pradeira de boa calidade (20-25 % materia seca, 13-14 % deprotena bruta e 70-75 % de dixestibilidade da materia orgnica) e 1-2 kg deconcentrado ao da posbel acadar ganancias de peso de 1-1,1 kg/da. Co ensiladode millo (30% de MS, 70-75% de DMO e 11 MJ de EM/kg de MS) e algo menos depenso (1-1,5 kg/da) as ganancias de peso son lixeiramente maiores (tboa 1).

Tboa. 1 Resultados obtidos no CIAM con tenreiros de tres razas alimentados conensilado de pradeira ou ensilado de millo.

En Galicia a produccin media das pradeiras por ha oscila entre 8 e 12 t demateria seca (ou 9-14 t de ensilado), o que permite manter unha carga de 4 a 6tenreiros e unha producin de 675-1.000 kg de carne. No caso do millo, cunha


52 Da de Campo

producin media de 12-14 t MS/ha (ou 10-12 t de ensilado/ha), a carga gandeirapermitida de 5,5-6,5 tenreiros, equivalente a unha producin de 1.000-1.200 kgde carne. Estas cifras corresponden a resultados experimentais que na prctica,poden variar dependendo da destreza e coecementos do gandeiro.

En relacin cos efectos sobre as diferentes partes da canal, comprobouse ques proporcins de carne das distintas categoras (extra, primeira, segunda eterceira) foron similares nos distintintos sistemas de alimentacin estudiados. Senembargo, a conformacin das canais dos animais alimentados con ensilado depradeira foi peor. Respecto efecto da raza, observouse que as canais mellorconformadas foron as de Rubia Galega, nas que ademis as reas do Longissimusthoraci (lombo) foron maiores.

Con respecto calidade diettica, comprobouse que o tipo de ensilado nonafecta cantidade de cidos grasos, tanto saturados (AGS) como poliinsaturados(AGP) e que o incremento da administracin de concentrados diminue os niveis deAGP e aumenta a proporcin de cidos grasos w-6/w-3. A proporcin AGP/AGS foisuperior na raza Rubia Galega e non se observaron diferenzas no cocientew-6/w-3 entre razas.

Como conclusin final, e vista dos resultados obtidos, pdese dicir que ascanais dos animais alimentados con ensilado de millo e cantidades limitadas deconcentrados poden competir perfectamente no mercado coa dos animais decebadeiro alimentados con penso a vontade, sempre que o ensilado tea acalidade necesaria. A calidade da carne por razas, en sentido descendente, sera:Rubio Galego, cruzamento de Rubio Galego por Holstein-Friesian e Holstein-Friesian. As canais dos animais alimentados a base de ensilado de pradeira ecantidades limitadas de penso son algo peores, pero pdese mellorarincrementando o peso de sacrificio dentro das esixencias do mercado galego.

Dende o punto de vista da diettica humana, parece que sera recomendbelreducir o emprego de concentrados na producin de animais para abasto. Domesmo xeito, e anda que as diferenzas entre razas tamn son moi pequenas, acarne dos machos Rubio Galego alimentados con ensilados (en especial depradeira, con cantidades mnimas de penso) sera a mellor.

NORMAS PARA UNHA CORRECTA UTILIZACIN DOS ENSILADOS

Na utilizacin de ensilado no engorde de tenreiros deben seguirse asseguintes pautas:

1.- O ensilado ten que ser suministrado polo menos unha vez ao da, non spara que dure 24 horas senn para que sobre algo (arredor do 10%, quelogo se retira), e as asegurarmonos que a inxestin foi ad libitum. Se acantidade suministrada escasa producirase unha diminucin da



inxestin que repercutir no rendemento dos animais e na eficiencia dautilizacin do ensilado; se se administra demasiado, o sobrante doconsumo das 24 horas, estrgase e os animais rexitano.

2.- O manexo do ensilado debe ser moi coidadoso xa que moi fcil queapareza mofo, especialmente no de millo, en tempo de calor. Una boacompactacin durante a enchedura e un corte limpo no baleirado evita odeterioro aerbico.

3.- No sistema de ensilado de pradeira, as necesidades por cabeza son daorde de 6500 kg cunha suplementacin de 1 ou 2 kg diarios de pensodependendo da calidade do ensilado, polo que o consumo de penso poranimal est entre 300 e 600 kg/ano. Se o ensilado non bo haber queaumentar a suplementacin, co que se poden perder as vantaxes dosistema.

4.- No sistema de ensilado de millo, cada animal consome uns 1.800 kg/anode ensilado (en fresco 6.500-7.500 kg) e entre 300 e 400 kg/ano de penso(1 ou 1,5 kg/da).

5.- O concentrado a base de soia con cebada ou millo e soia preprase demaneira que a inxesta total de protena bruta sexa de 16, 14 ou 12% paratenreiros con menos de 180 kg de peso, entre 180 e 270 kg ou con misde 270 kg, respectivamente. Dbese engadir un complemento vitamnicomineral axeitado, especialmente no caso do millo, xa que ten un baixocontido en fsforo, sodio, cobre, manganesio, zinc e vitamina E.



EFECTO DOS SISTEMAS DE MANEXO DO GANDOVACN SOBRE A CALIDADE DA CARNE

Teresa Moreno, Lorenzo Monserrat, Daniel Franco, Esperanza Bispo e Nuria Prez

INTRODUCCIN

Os sistemas tradicionais de producin de carne en Galicia baseronse na crade pequenos rabaos de raza Rubia Galega. Os xatos sacrifcanse moi novos (7-9meses de idade) e alimntanse de pensos concentrados e do leite da nai ata omomento do seu sacrificio. No entanto, sistemas alternativos de manexo destaproducin intensiva que se realiza de xeito convencional deseronse co obxectivode reducir os custos de penso concentrado e man de obra. Son sistemas baseadosnunha alimentacin dos xatos con pastos e co leite da nai ata o seu sacrificio, o quepermite incrementar o tamao do rabao coas vantaxes engadidas que isto supn;ademais de mellorar o benestar animal desenvolvendo un manexo mis natural emis acorde coas Directivas da UE sobre os requirimentos mnimos para aproteccin do xato (Decisin 97/182/EC, Directive 97/2/EC).

Polo tanto, consideramos moi importante o estudo da influencia dosdistintos sistemas de manexo do gando sobre a calidade da carne de vacncomercializada en Galicia, e para iso, o laboratorio de carnes do Departamento deProducin Animal do CIAM leva moitos anos estudando os distintos factoresrelacionados co manexo que inflen nesta calidade. Cando falamos de calidaderefermonos calidade demandada polo consumidor, xa que as sas preferenciase preocupacins son os factores mis importantes para garantir a sustentabilidadeda industria crnica. Na calidade dos produtos esixidos polo consumidor seguetendo moita importancia os aspectos sensoriais, tales coma a cor, a tenrura, azumosidade, o sabor, etc., e os aspectos nutritivos ligados ao contido en hidratosde carbono, protenas, graxas, vitaminas e minerais. Pero a gran tendencia queexiste na actualidade e que parece que vai seguir desenvolvndose no futuro aponderacin cada vez mis alta dos aspectos dietticos e da seguridadealimentaria.

ANLISES DA CALIDADE DA CARNE

Para a avaliacin de forma instrumental dos parmetros que definen acalidade sensorial da carne realzanse determinacins analticas de tipo fsico-qumico no laboratorio. No estudo da cor, que o primeiro atributo que avala oconsumidor cando vai decidir adquirir un tipo de carne ou outra, imos a medir ascoordenadas tricromticas; para iso utilzase un colormetro porttil(luminosidade, intensidade de vermello e de amarelo, o ton e a cromaticidade),


56 Da de Campo

tamn se mediu a saturacin, dicir, o contido en pigmentos totais (mioglobina).Para o estudo da tenrura da carne que un atributo moi importante xa quefideliza ao consumidor a unha marca determinada ou a un establecemento,medimos a dureza, dicir, a resistencia ao corte dun anaco de carne por unhaclula de cizallamento. Para o estudo da zumosidade da carne, medimos acapacidade de retencin de auga da carne, dicir, s sas perdas de auga trassometela a unha determinada presin, ou polo goteo propio da carne ou trassometela coccin durante un tempo determinado. No estudo dos aspectosnutritivos da carne, que indican o seu valor como alimento e que cada vez estadescricin mis demandada entre os consumidores, valrase o contido enprotenas, cinzas, humidade e graxa mediante a espectroscopia do infravermelloachegado (NIRs). E para complementar cunha informacin fibel o estudo dosparmetros fsico-qumicos da carne cmpre a avaliacin de todos os seus atributosmediante os rganos dos sentidos (vista, odo, olfato, gusto e tacto) mediante unpanel de catadores; por iso dende hai un ano estanse especializando e adestrandocatadores nos diferentes atributos da carne de vacn, e deste xeito poder dispoerdun grupo de persoas expertas na anlise sensorial da carne de vacncomercializada en Galicia.

Como dixemos anteriormente, a calidade diettica dos alimentos, naactualidade, un dos aspectos mis demandados polo consumidor, xa que seconsidera que xoga un papel fundamental nun estilo de vida san dos paseseconomicamente mis desenvoltos. Existe unha preocupacin crecente polosproblemas de sobrepeso e obesidade, por motivos estticos, pero sobre todo polostrastornos patolxicos que diso se deriva. As mesmo, estase concienciando poboacin para que evite os malos hbitos de consumo dos principiosfavorecedores dos problemas cardiovasculares e procesos cancerxenos, causasfundamentais da maior porcentaxe de mortalidade do noso contorno. Nestacalidade diettica fundamental o estudo da graxa, non s dende o punto de vistacuantitativo como vimos antes mediante o NIRs, senn dun xeito cualitativo, dicir, a composicin nutricional da sa graxa ou o que o mesmo o seu perfil decidos graxos. Para a sa avaliacin instrumental no laboratorio empregamos uncromatgrafo de gases. Estudamos a cantidade de cidos graxos saturados (SFA),monoinsaturados (MUFA) e poliinsaturados (PUFA), e dentro destes, a cantidadede omega-6 e omega-3, as como o estudo das relacins nutricionais entre eles(PUFA: SFA; w-6:w-3). E ademais, o contido en cido conxugado linoleico (CLA), moiprezado ultimamente xa que se lle atriben determinadas propiedadesanticancerxenas, antitumorais, etc. A OMS recomenda o consumo de alimentoscun alto contido en w-3 para mellorar o ndice desequilibrado de w-6: w-3 PUFA nasdietas actuais e compensar a elevada inxestin dos w-6. Esta relacin dise que debeestar por debaixo de 5. Ademais, outra das recomendacins o incremento doconsumo de alimentos cun elevado contido en PUFA e cun baixo contido en SFA



para que a relacin PUFA: SFA sexa mis favorbel, xa que se recomenda que esteapor enriba do 0,45.

En canto calidade dende o punto de vista da seguridade alimentaria,valrase o alimento obtido por procedementos naturais e libre de axentes ousubstancias nocivas. Para dar resposta a esta demanda do aseguramento dacalidade imposta polos consumidores, os diferentes distintivos de calidadeamparados nas nosas razas autctonas e sistemas propios de producin (IXP,Producin Ecolxica...) representan o expoente mximo desta seguridade sobreo alimento, avalando e garantindo todo o proceso de producin ata a sacomercializacin polo mido.

RESULTADOS

Os resultados que obtivemos ata o momento amsannos que existenalgunhas diferenzas importantes polo efecto do sistema de manexo dos animaistanto na calidade sensorial ou organolptica coma nutricional ou diettica dacarne. A carne dos xatos manexados exclusivamente en pastoreo presenta unhamaior calidade diettica polo seu elevado contido en CLA, PUFA, PUFA/SFA e w-3PUFA, que -como comentaramos anteriormente- son cidos graxos consideradosmoi favorbeis por prever determinadas enfermidades cancerxenas e coronarias,e que se van incrementando a medida que o animal permanece durante mistempo alimentndose a base de pasto; deste xeito engadimos valor ao produtoque enriquecido de forma natural con produtos dieteticamente favorbeis paraa sade. No entanto, este tipo de manexo, sen un perodo de acabado con pensosconcentrados para que lle confiran canal un estado de engraxamento axeitadopara a idade temper que se sacrifica o animal, confrelle sa carne unhamenor calidade organolptica debido fundamentalmente ao seu baixo contidograxo, o que lle provoca unha maior dureza e unha menor zumosidade carne.

CONCLUSIN

O manexo axeitado do xato, co fin de incrementar a sa calidade sensorial-organolptica e diettica-nutricional, aquel no que o animal se alimenta a basede pastos durante un longo perodo da sa vida para acumular cidos graxosdieteticamente favorbeis, e que ademais foi sometido a un acabado na corte abase de pensos concentrados para acadar a sa canal un estado de engraxamentoaxeitado que lle conferir sa carne uns parmetros de calidade sensorial tamnmoi favorbeis para o consumidor.



INCREMENTO DA VIDA TIL DA CARNE DE VACNMEDIANTE O EMPREGO DE ANTIOXIDANTES

Daniel Franco, Teresa Moreno, Esperanza Bispo, Nuria Prez, Vernica Amor, Laura

Gonzlez e Lorenzo Monserrat

Nos ltimos vinte anos ntase un incremento notbel da utilizacin deprodutos crnicos en pratos conxelados ou semipreparados. Isto dbese, entreoutros factores, ao achegamento da muller ao mercado laboral, aumento dotempo de ocio, estacionalidade e a reduccin no tempo a hora de facer a compra,etc., o que leva a unha perda de tempo que se lle dedica elaboracin da comida.Por outra banda, se falamos das preferencias dos consumidores galegos eespaois, estas tamn cambiaron, pois mentres antes a merca de carne facaseatendendo a aspectos sensorias coma a cor, a textura, etc., hoxe en da aseguridade alimentaria e o valor nutritivo ocupan os primeiros postos destaspreferencias. por isto que, atendendo a estas demandas dos consumidores, cadada mis habitual a venda de carne envasada en diferentes formatos eatmosferas.

A vida til dun produto podera definirse como o tempo que transcorredurante as etapas de producin, transformacin, envasado, transporte e posteriorexposicin, sen que dimina a sua calidade, tanto dende o punto de vistaorganolptico como nutricional e de seguridade. Os tres fenmenos que acurtana vida til da carne son: a oxidacin proteica, a oxidacin lipidica e acontaminacin microbiana. Anda que esta ltima o factor limitante da vida tilda carne fresca, a oxidacin proteica unha das principais causas de rexeitamentopor parte do consumidor, debido o cambio da cor que ocasiona (dende a vermellobrillante ata a marrn). A oxidacin da graxa xera a aparicin de compostos comoaldehdos ou cetonas que producen olores estraos e son potencialmente nocivos.Estes fenmenos de deterioro poden minimizarse mediante o uso de compostoscon actividade antioxidante ou antimicrobianos que permiten prolongar o tempode conservacin, alargando o perodo de venda.

Hoxe en da temos no mercado antioxidantes de tipo sinttico moi eficaces,pero estn cuestionados polo seus posbeis efectos mutaxnicos. Isto leva a quemedre o interese pola busca de fontes alternativas de compostos antioxidantes deorixe natural. Na actualidade desaprovitanse unha grande cantidade de residuosagro-industriais (peles dos ctricos, da maza, peles das patacas, as coma peles,pebidas e cangallos procedentes dos bagazos da uva), e nestes refugallos pdenseatopar unha importante fonte de compostos con propiedades antioxidantes.


60 Da de Campo

En moitas ocasins a adicin do antioxidante ao animal postmorten non dotodo eficaz por non se situar este composto no lugar ptimo para deter asreaccins de oxidacin, polo que a suplementacin dos antioxidantes na racin dogando permite a sa incorporacin nos tecidos musculares e adiposos de mellorxeito. Esta suplementacin pdese facer aumentando a dose de vitamina E noconcentrado, pero tamn se pode conseguir na dieta propia do pastoreo xa que rica en antioxidantes, como o cido ascrbico (vitamina C), b-caroteno (precursorda vitamina A) e a-tocoferol (a propia vitamina E). Deste xeito, se controlamos opasto, pode verse se temos unha acumulacin de antioxidantes a travs daalimentacin.

O obxectivo principal desta nova lia de investigacin do laboratorio decarnes do CIAM polo tanto alongar a vida til da carne de xatos da raza RubiaGalega mediante o uso de antioxidantes na alimentacin (in vivo) e despois nacarne (postmorten), tratando sa vez de obter estes compostos a partir deresiduos e subprodutos da industria agraria galega. Sempre que o uso destesantioxidantes non modifique a calidade sensorial do produto final.

Para acadar este obxectivo someterase o gando a unha alimentacin ricaneste tipo de compostos, e unha vez sacrificado os animais colleranse mostras dedistintas pezas de carne sen engadir antioxidantes (mostras control), xunto conmostras que se lle engade o antioxidante, e exporanse todas nun expositorsimulando as condicins dunha grande superficie ou hipermercado. Ao longo dotempo da exposicin e que remata coa sa data de caducidade (vida til doproducto), determinaranse os efectos dos diferentes extractos antioxidantes sobreos principais parmetros de calidade da carne coma, a oxidacin da graxa(medindo a oxidacin dos produtos que componen a graxa), a perda de cor(mediante mtodos fsicos e qumicos), as coma a posibilidade da accinantimicrobiana (facendo recontos da carga microbiana) destes extractos. Asmesmo, tamn se determinar a cantidade de aminocidos libres, e o perfil decidos graxos ao final do perodo de conservacin para cuantificar posbeisfenmenos de protelise (rotura e perda da configuracin das protenas) e liplise(rotura das graxas).

A producin de xatos Rubios Galegos en pasto con remate en cebadoiro aopcin mis econmica en Galicia para obter un xato de calidade similar aotradicional, coa vantaxe de que se reforza a idea dun alimento natural. Noncabe dubida que lle engadimos a isto, a vantaxe da prolongacin do tempo deconservacin dun alimento que perecedoiro, poidemos amplar as sasposibilidade de venda, diminundo as perdas por descarte ou a sa reutilizacinpara outros produtos de menor valor comercial.

MAQUETA RURAL 4/10/06 09:

de Mabegondo Centro de Investigacións...

Documents

Transcript of de Mabegondo Centro de Investigacións...