DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16

Irakaslea: Izaskun Perez Gomez

DBH2ko Gizarte Zientziak 2

Irakaslea: Izaskun Perez Gomez 3

Izaskun Perez

20152016

Apunteak

Gizarte Zientziak

2DBH

Azaleko ilustrazioa

Teknika: ilustrazio digitala

Egilea: Izaskun Perez

Jatorrizko irudiak: fondoa La vida del

muy noble conde Gerard de Rousillon

(1448) obrako miniatura eta ema-

kumearen erretratua Maddalena Doni-

ren erretratua (Rafael Sanzio. 1506)


AURKIBIDEA

Ikasgaiaren azalpen orokorrak 6

Froga idatziak 8

Ekimen bolondresak 9

Sarrera: ZER DA HISTORIA? 10

Gogoratzen eta kokatzen: ARDATZ HISTORIKOA 11

I BLOKEA. Erdi Aroaren hasiera eta Erdi Aroan zehar Europatik hedatutako

inperio eta herriak 13

II BLOKEA. Erdi Aroko sistema politiko, ekonomiko eta soziala: feudalismoa 25

III BLOKEA. Erdi Aroko gizartearen antolakuntza: gizarte estamentala. 29

IV BLOKEA. Behe Erdi Aroa: feudalismoaren goren aldia eta krisia 39

V BLOKEA. Behe Erdi Aroko artea: Erromanikoa eta Gotikoa 49

VI BLOKEA. Aro Modernoaren hasiera: Amerikako inbasioa eta konkista 57

VII BLOKEA. Aro Modernoko aldaketa politiko, ekonomiko eta sozialak: An-

tzin Erregimenaren hasiera 79

VIII BLOKEA. Aro Moderno hasierako filosofa eta artea: humanismoa eta

errenazimendua 69

Liburuxka egiteko erabilitako informazio iturriak 83


E sku tartean daukazuna aurtengo 2.DBHko Gizarte Zientziak ikasgaiaren liburuxka da. Ondorengo orrialdeetan, ikasgaiari

buruzko zehaztasunak, zein kurtsoan zehar

landuko ditugun edukien apunteak

eskeintzen zaizkizu. Hemen aurkezten

zaizkizun azalpenekin ere dudarik sortzen

bazaizu, irakasleari inolako arazorik gabe

galdetu.

IKASGAIA SAREAN Ikasturte osoan zehar, Gizarte Zientzietan

landuko ditugun eduki eta trebetasunen

ikasketa prozesuan, hainbat baliabide

birtual izando dugu lagungarri,

halabeharrez ezagutu eta erabili beharko

dituzunak.

Bloga Ikasgaiak blog webgunea du, ikasturtea

arrakastatsu aurrera ateratzeko azalpen

eta baliabideak eskeintzen dituena.

Askotan, berto/k dokumentuak

deskargatu, bideoak ikusi, beste web

batzuk kontsultatu edota ariketak egin

beharko dituzu, beraz, bloga jarraitzea

nahitaezkoa da.

Martxoak 8 egunero da bloga

eta twitterra Emakumearekin loturiko informazioa,

proiektuak, berriak, ar/kuluak eta

ekimenak aurkezten dizkigute bai web-ak

zein sare sozialak, M8 taldearen esku/k.

Emakumearen memoria historikoa

berreskurapenean ere egiten dute lan, eta

ondorioz, beste arrazoi askoren artean,

ikasgai honen gune erreferenteak ere

izango dira.

DBH2ko plastikako wikia Arteak bizitzarako daukan garrantziaz

ohartuta, eta aurtengo ikasgaiaren hainbat

proiektu plas/kako ikasgaiarekin

komunean egingo ditugula kontuan

hartuta, plas/kako wikia ere oinarri

garrantzitsua izango da. Bertan, jorratuko

ditugun lan askoren nondik norakoak

azalduko dira.

IKASGAIAREN

ANTOLAMENDUA Ikasgaiaren edukien lanketa kurtsoko

ebaluazio saioak bezala, hiru eduki

bloketan banatuko da. Eduki historiko

hoiek lantzeko metodologia ezberdinak

Ikasgaia sarean

(helbideak)

Bloga

https://

historiaetageogra-

fia2.wordpress.com/

M8

https://

martxoak8.wordpress.co

m/

https://twitter.com/

M8_egunero_da

[email protected]

Plastikako wikia

http://

arteplastikoak2dbh.wikis

paces.com/

M8 proiektuaren 1415 ikasturteko irudia

Bloga jarraitzeko, sakatu webgunean

bertan agertzen zaizun eskumako

zutabeko Jarraitu botoian

Historia hutsezinezko

maistra bakarra da

Rosa Luxemburgo

IKASGAIAIKASGAIA

azalpen orokorrakazalpen orokorrak

2DBH Irakaslea: Izaskun Perez

GIZARTE ZIENTZIAK


erabiliko ditugularik: ahozko aurkezpenak,

lan koopera/boa, flipped classroom edota

pentsamendu trebetasunak.

EBALUAZIOA Ikasgai honekin zureganatu behar dituzun

trebetasun eta jakintzen garapen maila

ebaluatzeko, hainbat tresna erabiliko

dituzue zuk eta zure irakasle gidariak.

Tresna horien artean proiektu

kooperaboak, indibidualak, froga

idatziak, ahozko aurkezpen eta parte

hartzeak, zein edozein ekimen bolondres

egongo dira. Azpiko taulan hiruhilabete

bakoitzean trebatuko ditugun gaitasunak

eta hauen ebaluaziorako erabiliko ditugun

tresna eta irizpideak aurkezten zaizkizu.

Baina, zer gertatzen da, hiruhilabeteren

batean oinarrizko eduki eta trebetasun

maila barneratzea lortzen ez baduzu?

Orduan berrikasteko aukera izango duzu.

Ebaluaketako emaitzak jaso ostean,

irakasleak izan dituzun zailtasunen arabera

berrikasteko metodologia eta tresnarik

egokiena erabakiko ditu. Eta berarekin

adosturiko epearen barruan burutuko

duzu errekuperaketa froga.

Eta nola ebaluatuko da kurtso amaieran

Gizarte Zientzien arloan eskuratu duzun

batazbesteko gaitasun mailan?

Horretarako jarraituko dugun prozesua

honakoa da:

1. Lehenik eta behin, hiru ebaluaketen

arteko batazbestekoa aterako da.

2. Ondoren, eta kontutan hartuta

ebaluaketa jarraia dela, irakasleak

berak urte osoan zehar egin duzun

bidea eta izandako garapena aztertuko

du, eta horren arabera, aurre/k atera

den batazbestekoa moldatu egingo

du.

Ebaluazio horren ostean, argi badago ez

duzula oinarrizko gaitasun maila garatu,

orduan kurtso osoa berrikasteko beste

aukera bat izango duzu, ezohiko deialdian,

ekainaren amaieran. Deialdi hori,

irakasleak eskeiniko dizkizun saio berezi

eta pertsonalizatuetan prestatu ahal

izango duzu.

Ikasgaiaren eduki orokorrak

hiruhilabeteka

1. hiruhilabetean: Erdi

Aroaren hasiera eta

Feudalismoa


Aroaren goren aldia eta

krisia

3. hiruhilabetean: Aro

Modernoaren hasiera

Ikasgaiaren eduki

orokorrak hiruhilabeteka


Aroaren hasiera eta

Feudalismoa


Aroaren goren aldia

eta krisia

3. hiruhilabetean: Aro

Modernoaren hasiera

IKASGAIAREN HELBURUAK

(gaitasun erara formulatuak) Edukiak %90 Jarrera %10

Alboko helburu eta

gaitasunen garatze maila

baloratzeko ondorengo

tresnak erabiliko dira,

ikasgaiaren bataz

bestekoaren %90 balio

duen Edukietan

ebaluatuz:

Froga idatziak

Proiektu indibidualak

Proiektu

koopera/boak

TBL ariketak

Ekimen bolondresak

%10-eko balioa duen

Jarreraren atalean, ordea,

ondorengoak izango dira

landuko ditugun eta

ebaluaziorako erabiliko diren

irizpide eta tresnak:

Klaseko parte hartzea

Ekimen bolondresak

Sareko baliabideen erabilera

Ikaskide zein irakaslearekiko

errespetua, enpa/a eta

elkartasuna

Historiarekiko eta gizarteari

buruzko gaiekiko interesa,

jakinmina eta jarrera kri/koa

1. Komunikazio gaitasuna: historia era egoki, eraginkor, autonomo eta

sortzailean ulertu, ezagutu eta era ezberdinatan azaltzeko gai izatea.

2. Gaitasun matematikoa, zientifiko eta teknologikoa: grafikoa

historikodemografikoak interpretatzen eta sortzeko gai izatea, eta

historia ikertzeko metodologia menperatzea.

3. Gaitasun digitala: IKTak komunikatzeko duten balioaz jabetzea eta

hauek egokitasunez eta kri1koki erabiltzeko gai izatea.

4. Ikasten eta pentsatzen ikasi: Informazioa bilatu, aukeratu, gogoratu,

kri1koki aztertu eta ideiak sortzeko gai izatea.

5. Giza eta hiritartasuneko gaitasuna: Gure burua, giza taldea eta bizi

garen mundua ezagutzeko eta ulertzeko gai izatea, gizarte aske,

solidario, inklusibo eta anitzaren alde lan egiteko.

6. Ekiteko gaitasuna: proiektu edo ekintzak sortzeko, antolatzeko,

ebaluatzeko, zuzentzeko, aurkezteko eta hobetzeko gai izatea.

7. Kultur adierazpen eta kontzientzia: adierazpen ar1s1ko ezberdinak

ezagutu eta komunikatzeko duten balioa ulertzeko gai izatea, eta era

berean komunikatzeko arte adierazpenak sormenaz erabiltzeko gai

izatea.

Irakaslearekin

kontaktuan jartzeko:

Gizarte Mintegian

Email: [email protected]

Baina, zeintzuk dira garatu behar dituzun trebetasun hoiek? Eta nola baloratuko da haien garapena zehatzmehatz?

Ondorengo taulak ikasgaiak helburutzat dituen gaitasunak eta hauek lantzeko eta baloratzeko erabiliko ditugun tresnak aurkezten zaizkizu.


K ezka handienetarikoa kurtso hasiera/k urtean zehar egingo ditugun froga idatzien ingurukoa izaten da.

Nolakoak izango diren, zenbat balio

duten ebaluazio orokorraren

barnean, zer eskatuko zaizun Atal

honek duda guz/ hoiek argitzea du

helburu, beraz arretaz irakurri.

FROGA

IDATZIAREN

EGITURA Froga idatzia hiru ariketa motatan

banatu ohi da: definizioak, galdera

laburrak eta garatzeko gaia. Eta mota

bakoitzak bere ezaugarri propioak

ditu.

DEFINIZIO HISTORIKOAK

Ariketa mota hau, kontzeptu

historiko baten esanahia eta

ezaugarriak, edo pertsonai historiko

baten iden/tatea eta ekintzak era

zehatz eta mugatuan azaltzean

datza.

Horrela, definizio historikoak bi atal

nagusitan banatzen dira:

1. Lehenengo atalean, kontzeptua

ZER den, NON kokatzen dugun eta

NOIZ azaldu behar da (berdin

pertsonaia bada: NOR, NON,

NOIZ). Atal hau definizioaren

funtsa da eta definizioaren

hasierako esaldian kokatu behar

dugu. KONTUZ! Ez badugu

adierazten, ez gara definizio bat

egiten ari, baizik eta kontzeptu

edo pertsonaiaren ezaugarrien

zerrendaketa bat. Ondorioz,

ariketa ez legoke ondo eta ez

litzateke ebaluatuko.

2. Bigarren atalean, kontzeptuaren

funtsezko ezaugarriak (zerga/k,

nola, zertarako, ondorioak,

atalak kontzeptuaren arabera),

edo pertsonaiaren ekintza

nagusiak azaldu behar dira.

GALDERA LABURRAK

Tarte honetan mota askotariko

ariketei erantzun beharko diezu:

ideiak lotu, irudiak iden/fikatu, mapa

historikoak interpretatu, hutsuneak

bete, erantzun anitzeko test

galderak...

GARATZEKO GAIA

Kasu honetan, landu dugun gaietako

bat garatu beharko duzu, be/

errepikatu beharko duzun egiturari

erantzunez:

1. SARRERA: Gaia aurkeztu eta

testuinguruan kokatu (ZER, NON,

NOIZ).

2. GARAPENA: Gaiaren funtsezko

ezaugarriak zehaztazunez azaldu.

3. ONDORIOAK: Gaiak eragindako

ondorioak (edo ondorengo

egoera) laburbildu.

Hiztegi tekniko

historiko egokiaren

erabilera

Eduki historiko egokien

adierazpena

Euskarazko hiztegi eta

adierazpen egokia

Garbitasuna, ordena eta

zehaztasuna

EBALUAZIO

IRIZPIDEAK

Definizio historikoan ZER/NOR,

NON, NOIZ adierazten ez bada, ez

da atal hori ebaluatuko.

1984. urtean (NOIZ) Gipuzkoan (NON)

eratutako musika taldea (ZER) izan zen.

RRVren mugimenduko talde

erreferenteetako bat izanik, ska, punk

eta rock es1loa landu zuten, zazpi diska

inguru argitaratuz. Taldea Muguruza

anaiek eta Trekuk osotu zuten eta

1988ra arte jo zuten. Hala ere, orduan

garatu zuten arrakastak, gaur egun ere

bizirik dirau.

KORTATU

Adibidea

4 DEFINIZIO HISTORIKO 4p

GALDERA LABURRAK 3p

GARATZEKO GAIA 3p

ARIKETEN PONDERAZIOA

FROGA IDATZIAKFROGA IDATZIAK 2DBH Irakaslea: Izaskun Perez

GIZARTE ZIENTZIAK


E giten ditugun proiektu edota frogetan zailtasunak dituzulako, edota lantzen ari dugunarekiko

interesa eta jakimnina duzulako,

ekimen bolondresak aurrera

eramateko aukera izango duzu

kurtso osoan zehar. Izan ere, eta

aurre/k azaldu bezala, ikasgaiaren

helburuak anitzak dira, eta

horretarako ebaluazio tresna anitz

ere erabili egin behar ditugu.

Beraz, funtsezkoak diren frogetan

garatu beharreko gaitasunen

oinarrizko mailaren inguruan

egotekotan, edota maila hori guz/z

gaindituta izatekotan (hau da, 4ko

batazbestekotik gora), emaitza

hori hobetzeko bolondresko lanak

egin ahal izango dituzu.

Ekimen hauekin, guztira 2puntu gehitu ahal izango dizkiozu jarrerari

alde bate/k, eta edukien portzentu

ba/, beste/k.

Baina zeintzuk dira aurkez

ditzakezun lan hoiek? Kasu honetan

ere hainbat aukera izango dituzu:

Blogaren

proposamenak Hiruhilabete guz/etan, une

bakoitzean lantzen ari ditugun

edukiekin loturiko ekimen

bolondresen proposamenak

eskegiko dira blogean. Izaera

anitzekoak izango dira: debateetan

parte hartu, zeuk egindako

definizioekin osoturiko glosategia

eratu, lan plastikoak (muralak,

maketak, jokuak), eta abar.

Historia ukituz

proiektua 20142015. ikasturtean 2Dko

taldeak sorturiko proiektua da.

Ikaskideen aurrean etxean dugun

edozein objetu zahar aurkeztean

datza proiektua. Zer den, norena den,

zein den objetuaren atzean dagoen

historia, nola lortu zuen zure familiak

objetu hori

Antzinako argazki kamerak, sigiluak,

txanpon zaharrak, liburuak, familiaren

argazki zaharrak (amama eta

ai/terenak, edo birramama eta

birrai/terenak, adibidez), erlojuak...

izan daiteke, besteakbeste, klasera

ekarri dezakezuna.

Honen helburua iturri historikoen

aniztasuna ezagutzea da, objetu

materialek izkutatzen duten historia

deskubrituz, eta objetuak berak duen

balioaz jabetuz.

Era berean, proiektu honen barruan

ere, egin duzun azkeneko bidaian

bisitatutako toki edota elementu

historikoen argazkiak aurkez ditzakezu

(eliza, katedral, gaztelu, eskultura

edota bestelako artelanak klasera

ekartzea ezinezkoa izan daitekeela

ulertuz).

M8 proiektua Hezkidetza planarekin bat, M8

proiektuarekin loturiko lanak eta

ekimenak ere egin ditzakezu. Kasu

honetan, Not only HIStory, but

HERstory too ekimenean parte hartzea baloratuko da. Helburua

emakumeen memoria historikoa

duintasunez berreskuratzea da,

munduko historian zehar egon diren

emakume ezagunak, edota

emakumeak kultura eta lurralde

ezberdinetan bete izan duen papera

gogora ekarriz.

Honen inguruko proiektu posibleak

martxoak8.wordpress.com helbidean

argitaratzen joango dira. Ideiaren bat

edota proposamen bat badaukazu

ere, [email protected] helbidera

idatzi dezakezu.

Lanak formatu ezberdinetan

entregatu ahal izango dira (bideoak,

margolanak, muralak, sorkuntza

literarioak), eta originaltasuna,

sormena eta memoria

berreskuratzearren egindako

ahalegina kontuan hartuko dira.

Ikasle batek klasera ekarritako 19021922

urte bitarteko bilete alemaniarrak

2015eko M8

asterako ikasle

batek egidako

kollage

erreibindika1boa:

Ez utzi nahi

dutena egiten.

EZ! esan nahi

duzunean

EKIMEN BOLONDRESAKEKIMEN BOLONDRESAK

2DBH Irakaslea: Izaskun Perez

GIZARTE ZIENTZIAK


ZER DA HISTORIA?ZER DA HISTORIA?

2DBH

SARRERA

GIZARTE ZIENTZIAK

H istoria gizadia sortzen dene/k gaur egun arte, haren garapena eragiten duten ekintza eta gertakariak aztertzen eta azaltzen dituen

zientzia da. Horretarako metodologia

zehatza eta ikerketa iturri anitzak

erabiltzen ditu.

Baina ZERTARAKO

BALIO DU

HISTORIAK? Historia lantzea eta ezagutzeak duen

garrantzia berebizikoa da, bestelako

zientziena bezala. Baina, zertarako balio du

nondik gatozen ezagutzeak? Bi arrazoi

nagusi eskeintzen zaizkizu hemen:

1. Oraina ulertzeko, herri zein indibidualki

nortzuk eta nolakoak garen jakiteko eta

baloratzeko, ezagutzeko gaur egun bizi

dugun errealitatea eta haren zerga/a

zein den, bai gure herrian zein

muduan...

2. Guz/ontzat bidezkoa den etorkizuna

eraiki ahal izateko. Historia ezagutzeak

aurre/k egin ditugun akatsak

ezagutzera bideratzen digu, eta

ondoriozko autokri/ka eginez, hauek ez

errepikatzen laguntzen digu. Era

berean, horrenbeste neke eragin

dizkiguten lorpenak baloratzen eta

eurenga/k borrokatzen jarraitzera

bultzatzen digu.

IKERKETA ITURRIAK Historia ezagutzeko iker ditzakegun

informazio iturriak zuzenak badira, hau da,

ematen duten tes/gantza lehen esku/k bizi

badute, orduan LEHEN MAILAKOAK dira.

Horretaz gain, izaeraren arabera ere, iturri

anitz aurki ditzakegu: ahozkoak, idatziak,

arkeologikoak, ikusentzunezkoak...

HIZTEGI TEKNIKOA Bestalde, Historia zientzia bat izanik,

aztertzen dituen gizarte arloetako berezko

hiztegi teknikoa eta zehatza du. Horrela,

azalpen egokiak eta teknikoak eman nahi

baditugu, badaude hainbat hitz ekiditu

behar ditugunak, adibidez, jendea,

gauza, za/, txarra, erruz

Orduan, nolakoa da erabili behar dugun

hiztegia? Ikusi ondorengo adibideak, ideia

bat egin dezazun:

Berdin gertatzen da erregeerreginen

izenekin edota mendeekin, ZENBAKI

ERROMATARREKIN idatzi behar direla.

Historiak heldu bihurtzeko balio du,

jakituriaz gure erabaki propioak hartzeko

nortasuna izateko eta engainatuak ez

izateko.

Historiaren

informazio iturriak

izaeraren arabera

AHOZKO INFORMAZIO ITURRIAK

Pertsonek euren jakituriaz

edota memoriaz

baliaturik eskeintzen

dizkiguten tes/gantzak dira.

INFORMAZIO ITURRI IDATZIAK

Edozein idatzi:

liburuak, aldizkariak,

egunkariak,

egunerokoak, eraikin

edota monumentutan

ager daitezken

idatziak...

INFORMAZIO ITURRI

ARKEOLOGIKOAK

Garaiko objetu materialei,

gorpuei zein

eraikin

ondareei

deritze.

IKUSENTZUNEZKO INFORMAZIO

ITURRIAK

Abes/ak, filmak,

dokumentalak,

argazkiak, antzerkia,

kartelak, margolanak

Izurrite beltzak Europako jendearen herena

hil zuen

Izurrite beltzak Europako biztanleriaren

herenaren heriotza eragin zuen

Teodorak emakumeentzat gauza on asko egin

zituen

Teodora emakumeen eskubideen alde

borrokatu zen

Amerikako konkistak gauza txarrak ekarri

zituen amerikar indigenentzat

Amerikako konkistak ondorio kaltegarriak

ekarri zituen amerikar indigenentzat

Adibideak

ZENBAKI ERROMATARRAK

teora eta ariketak

BLOGEAN...


ARDATZ KRONOLOGIKOAARDATZ KRONOLOGIKOA

2DBH GOGORATZEN eta

GIZARTE ZIENTZIAK

KOKATZEN...

Aurrean daukaguna Mendebaldeko munduaren historiaren

ardatz kronologikoa da, Europakoa hain zuzen ere. Argi eduki behar dugu sailkapen hau ez dela munduko edozein

lurralde, zibilizazio edota kulturari egokitzen, hainbat

arrazoirenga/k:

Alde bate/k egutegi gregoriatarrean (egutegi kristaua)

oinarritutako ardatz historikoa da, urteen sailkapenerako

Kristoren jaiotza hartzen baitugu abiapuntutzat, eta horren

arabera K.a. eta K.o. zehaztu egiten dugu. Era berean,

kristautasunak ere denboraren garapenarekiko dugun

ikuspegian eragin du, hori dela eta, historia gertakari

jarraiez osaturiko denboratzat ulertzen dugu, eta ez hasiera

eta amaiera duen ziklotzat, beste kultura batzuk ulertzen

duten moduan. Horrega/k gure historiaren gertakariak

irudikatzeko amaierarik gabeko ardatza erabiltzen dugu, eta

ez zirkulu itxi bat.

Bestalde, sailkapen historiko honek Europako historia du

ardatz eta horrela, aldi historikoen hasiera eta amaiera

zehazteko erabiltzen ditugun gertakariak Europako

gizartearen egoera guz/z eraldatu egin zituzten gertakariak

dira.

Beraz, liburuxka honen bitartez landuko duguna Europako

historiaren Erdi Aroa eta Aro Modernoaren hasiera izango

da, gure kultura eta gaur egungo egoera ulertzeko

harreman zuzena duen historia delako. Baina ezin dugu

ahaztu, mundua askosaz handiagoa eta anitzagoa dela, eta

lurran dauden milaka herriren historien artean, gurea beste

bat gehiago besterik ez dela.


Mendebaldeko Mendebaldeko Erromatar Inperioaren Erromatar Inperioaren

amaierarekinamaierarekin germaniarren esku K.o. germaniarren esku K.o.

476an, Europako mendebaldea 476an, Europako mendebaldea germaniar germaniar

erresumatanerresumatan banatuta geratu zen. Hala banatuta geratu zen. Hala ere ekialdean Erromatar Inperioa mantendu ere ekialdean Erromatar Inperioa mantendu

zen Arcadioren gobernupean, baina zen Arcadioren gobernupean, baina

Bizantziar InperioarenBizantziar Inperioaren izenarekin. izenarekin.

VIII.mendeanVIII.mendean Islam InperioaIslam Inperioa Europan Europan sartzen saiatu zen, Iberiar Penintsulan Al sartzen saiatu zen, Iberiar Penintsulan Al

Andalus sortuz, eta frankoen tribu Andalus sortuz, eta frankoen tribu

germaniarrak Inperio berria sortu zuen germaniarrak Inperio berria sortu zuen

KarlomagnoKarlomagnorenren eskutik. Herri guzti eskutik. Herri guzti hauen arteko gatazkak Europako hauen arteko gatazkak Europako

nagusitasuna lortzearren ohikoak izan ziren nagusitasuna lortzearren ohikoak izan ziren

Erdi Aro osoan zehar, baina Erdi Aro osoan zehar, baina

Nola bukatu zen Erromatar Inperioa? Nola bukatu zen Erromatar Inperioa?

zergatik historiagileek erabaki zuten zergatik historiagileek erabaki zuten

gertakizun hau izatea aro berri baten gertakizun hau izatea aro berri baten

hasiera? Zergatik izan zen horren hasiera? Zergatik izan zen horren

garrantzitsua? Ze ezaugarri zituzten garrantzitsua? Ze ezaugarri zituzten

Europa birmoldatu zuten herri eta inperio Europa birmoldatu zuten herri eta inperio

berri hauek? Goazen banan banan gertakari berri hauek? Goazen banan banan gertakari

eta inperio / herri bakoitza aztertzeraeta inperio / herri bakoitza aztertzera. .

II BLOKEABLOKEA

Erdi Aroaren hasiera eta Erdi Aroan Erdi Aroaren hasiera eta Erdi Aroan

zehar Europatik hedatutako inperio zehar Europatik hedatutako inperio

eta herriaketa herriak

Edukiak Erromatar Inperioaren amaiera 15

Germaniar Erresumak 18

Bizantziar Inperioa 20

Islam Inperioa 22

Irakaslearen Ilustrazio digitalen kollage-a


MENDEBALDEKO ERROMATAR MENDEBALDEKO ERROMATAR

INPERIOAREN AMAIERAINPERIOAREN AMAIERA

1. GAIA

ERDI AROAREN HASIERA

E rromatar zibilizazioa Antzin Aro klasikoko zibilizaziorik boteretsuenetarikoa izan zen. K.a. I. mendean inperio erraldoia bihurtu

zen Mediterraneo osoko kontrola eta

eragina lortuz. Baina III. mendean

Erromatar inperioa gainbeheran sartu zen

eta Europako egoera aldatzen hasi zen.

INPERIOAREN GAINBEHERA:

III. MENDEKO KRISIA K.o. III.mendean, Erromatar Inperioak krisi

sakon bat jasan zuen gizartearen arlo

guz/etan isladatu zena eta inperioaren

gainbehera eragin zuena.

POLITIKA

Poli/kari dagokionez, III.mende hasieran

Alejandro Severo enperadorea eraila izan

zen bere soldaduen esku/k, pertsiarren

aurkako gudak galdu ostean. Honek, jada

oso boteretsuak ziren jeneralen arteko

gatazkak ekarri zituen, inperioaren

kontrola lortzearren, ezegonkortasun

politikoa itzela izanik. Ondorioz, inperioa

inguratzen zuen LIMES izeneko muga

erraldoiaren babesa ahuldu egin zen.

Era berean, K.o. I. mendetik, eta ekialdeko

Hunoek presionaturik, limesaren

eremuetan herri germaniarrak ezartzen

hasiak ziren, gutxinaka limesa zeharkatzen

hasiz, erromatarrekin elkarbizitzan. Hauek

germaniarrak euren tropetan onartzen

hasi zituzten ere, eta germaniar asko

erromatar armadetako jeneral eraginkor

bihurtu ziren.

Baina III. mende/k aurrera, limesaren

ahultasuna eta inperioaren krisia

aprobetxatuz, germaniarrak gutxinaka

erromatar lurraldeetan zehar hedatzen eta

euren erresumak ezartzen hasi zituzten.

EKONOMIA

Arlo ekonomikoan bi faktore ziren ordura

arte inperioaren oinarri: konkista berriak

eta zergak. Baina aurre/k azaldutako

egoeraren ondorioz, (jeneralen arteko

gatazkak, germaniarren inbasioak)

pobrezia orokorra hedatu zen inperioan.

Segurtasun eza handia zen, eta herria,

babes falta eta gosearen aurrean ere

altxatu egin zen, konponbide bat

aldarrikatuz.

Gainera armada ordaintzea oso gares/a

zen, eta askotan jeneralek tropak erosi

egiten zituzten fideltasuna bermatzeko.

Hau guz/a dela eta, inperioaren oinarri

ekonomikoak ere krisi larrian sartu ziren:

Konkistak: alde bate/k, III. mendean

Erromatar Inperioak ez zuen konkista

Erromatar Inperioaren hedapena K.o. III.menderako (www.wikipedia.org)

K.o. III. mendean Erromatar Inperioa krisi politiko, ekonomiko

eta sozial larrian sartu zen, haren

boterearen gainbehera hasiz

Mitologia erromatarrean

gerraren jainkosak

bazeuden ere (Bellona edo

Minerva adibidez),

gizonezkoek

emakumezkoei armadan

borrokatzea debekatzen

zieten, haien aburuz ahulak

zirelako.

Hala ere, gizonezko

gerlariekin batera,

emakume erizain,

garbitzaile, joztun,

prostituta, kantinari

eta kinkilariak egon ziren

frontetan (gaur egungo

arkeologia indusketek

frogatu duten moduan),

armadaren biziraupena

ahalbidetuz.

LAS MUJERES Y EL EJRCITO, DE LA

EDAD ANTIGUA A HOY

CEMUSAko Tertulia de mujerese1k

aterata eta moldatua

Bellona (Gudaren jainkosa)


handirik egin, beraz aberastasun iturri

hori jada ez zen nahikoa.

Zergak: beste alde bate/k, gerren

ondorioz zergak batzea oso zaila bihurtu

zen. Nekazal teknikak oso atzeratuak

izanik, ekoizpena ere murritza zen, eta

ondorioz, produktuen prezioak gero eta

altuagoak bihurtuz joan ziren. Nekazal

eremuaren krisi latzaren aurrean,

inperioak hiriak presionatu zituen

zergak eskatuz, armada ordaintzea

guz/z beharrezkoa zelako. Baina ordura

arte hiri aberatsak izan zirenak pobretu

egin ziren gerrateen ondorioz, eta

segurtasun faltaren aurrean, harresiz

inguratzen hasi ziren, gero Erdi Aroan

ohikoak izango ziren hirien itxura

bereganatzen hasiz.

Horrela, azaldutako pobrezia eta

segurtasun ezazko egoeraren ondorioz,

probintzien arteko merkatal harremanak

murriztuz joan ziren, Erdi Aroaren

hasierako egoerara gutxinaka hurbilduz.

GIZARTEA

Krisiak ere eragin handia izan zuen

gizartean. Hiritar askok, segurtasun

faltaren aurrean, hirieta/k alde egin zuten

landa eremutara eta nekazari askorekin

batera, lurjabe handien eskupean lanean

hasi ziren, KOLONOTZA SISTEMA

areagotuz. Kolonotza sistema lanaren

antolakuntza mota bat zen Erromatar

inperioaren azkenengo mendeetan

garatua, Erdi Aroko sistema

ekonomikoaren aurrekaria izango zena.

Esklabuak mantentzea gares/a bihurtu

zenez, lurjabe handiek askatu egin zituzten

eta lur eremu bat ematen zieten

lanabesekin, ekoitzi ahal izateko. Horren

truke, nekazariek ekoitzitakoaren

portzentu handi bat eman behar zioten

lurjabeari. Nekazari berriei kolonoak

deitzen zitzaien, eta lan antolakuntza honi

kolonotza sistema.

Baina, esan bezala, askatu berri ziren

esklabuez gain, hiritar eta jada askeak

ziren, baina babesa eta mantenua behar

zuten nekazari asko ere kolono bihurtu

ziren krisia zela eta. Ondorioz, lurjabe handi

hauek euren boterea izugarri areagotu

zuten, inperioari zergak ordaintzearen

beharraz libratu arte.

VILLAK izeneko landa etxeetan bizi ziren

eta kolonotza sistemaren bitartez

inperioaren ekonomiaren bihotz bihurtzera

heldu ziren. Honek gainera, aberats eta

txiroen arteko aldea handitzea eragin zuen,

baita gizarte mailaketa berria sortzea ere,

bi talde orokor bereiztuz:

HONESTIORES: goi mailakoek osotzen

zuten talde hau; lurjabe handiak ziren,

botere karguak zituztenak, oso

aberatsak, eta, aldi berean, talde oso

murritza.

HUMILIORES: gainontzekoek jasotzen zuten

izena zen; orokorrean oso txiroak ziren,

lurra landu behar zutenak, eta hala ere

zerga handiak ordaindu behar zituzten.

Hala ere hones/oresen aberastasunak ez

zuen inperioarena isladatzen, hauek ez

baitzuten zergarik ordaindu behar, eta

zergak ordaindu behar zituztenak guz/z

pobretuta zeuden, beraz, estatua ere

nabarmenki txirotu egin zen, eta armadak

ordaintzea ezinezkoa bihurtu zen.

Marko Claudioren sarkofagoa, zeinetan honestiores eta humilioresen arteko banaketa soziala

ikus daitekeen. Identifikatzen al dituzu?

Diaporit-eko villa, Butrint-en (Albania)

(Irudia www.si1unescoadria1co.org)

III. mendeko krisiaren

ondorioz merkatal

harremanak murriztuz joan

ziren, Erdi Aroaren hasierako

egoerara gutxinaka

hurbilduz

Bartzelona Inperio Erromatarraren

garaian sortu zen, eta K.a. I men-

dean lehenengo harresiak eraiki

ziren arren, III. mendeko germania-

rren inbasioen aurrean harresiak

handitu eta indartu egin behar izan

zituzten. Irudian garai hartako Bar-

tzelonako hiria ikus daiteke, harre-

siarekin eta hirira ura garraiatzen

duten akueduktuekin. (Irudia: fotoseimagenes.net)

Erromatarren maila

zeramatzaten orrazkeren

arabera ere antzeman zitekeen

Maila altuko emakume baten erretratua (K.o. II)


Nahiz eta IV.mendean egoera pixka bat

hobetu zen, III.mendeko krisiak altxaezina

zen gainbeheran sartu zuen inperioa.

Honen aurrean, eta babesa eta merkatal

lotura hobeagoen bila, Konstantino

enperadoreak inperioaren hiriburua

Erromatik Bizantzio hirira aldatu zuen K.o.

330. urtean, eta gainean hiriburu berria

eraiki zuen: KONSTANTINOPLA.

IMPERIOAREN

AMAIERA: 395 - 476 Baina K.o. 395. urtean, TEODOSIO enperadoreak bi erabaki guz/z

garrantzizkoak hartu zituen:

Alde bate/k kristautasun katolikoa

inperioaren erlijio ofiziala izendatu

zuen, erlijioa Europako elementu

bateratzaile nagusienetakoa bihurtuz.

Beste alde bate/k, inperioa behin betiko

erdi banandu zuen, bere bi semeen

artean, jakin gabe bera izango zela

Erromatar inperio osoaren azkenengo

enperadorea.

K.o. 476. urtean azkenik, Odoacro germaniar jeneralak Mendebaldeko

Erromatar Inperioko azkenengo

enperadorea, Romulo Augustulo,

abdikatzera behartu zuen. Honek

Mendebaldeko Erromatar Inperioaren behin

betiko amaiera suposatu zuen, eta nahiz eta

ekialdeko aldeak aurrera egin zuen

Arcadioren esku/k, inoiz ez zen berriro ere

ordura arte ezaguna izan zen Erromatar

Inperioa batu. Historiagileek Erromatar

inperioaren amaiera urte honetan kokatzen

dute, aldi berean aro berri baten hasiera

eragingo zuena:

Mendebaldeko eta Ekialdeko Erromatar inperioak

(Teodosioren banaketa K.o. 395ean)

HONORIO

Seme gaztea

Lurralde hauetan, III.

mendeko krisia gogor

jotzen ari zen

Germaniar herrien

eragina handia zen, eta

hauek imperio eremu

honen ahulezia

aprobetxatuz, euren

herriak finkatzen joan

ziren

ARCADIO

Seme nagusia

Inperioaren eremu

hau aberatsagoa zen

Hiriburu berria bertan

zegoen

Germaniarren eragina

txikiagoa zen, eta

erromatarrek inba-

sioei arrakastatsu

aurre egin zieten

mendebaldea Ekialdea

Erromatar Inperioak III.mendean jasan

zuen krisiaren ondorioz, ordura arte

ohikoak ziren antolakuntza poliko,

ekonomiko, erlijioso eta sozialak aldatuz

joan ziren.

Gainera germaniar inbasioek eta hauen

erresumen finkapenak ere ezaugarri

berriak ekarri zituzten: Europako

Mendebaldea errege germaniarren esku

zeuden erresuma txikitan banatuta

geratu zen, oinarri ekonomikoa

nekazaritza izanik.

Era berean, erlijio kristaua ideien

erdigunea bihurtu zen eta Eliza katolikoak

izugarrizko boterea bereganatu zuen,

bizitza arautzera ailegatuz.

Baina zergatik Mendebaldeko Erromatar Inperioaren amaierak Antzin Arotik Erdi Arorako aldaketa ekarri zuen? Zergatik izan zen horren gertakizun garrantzitsua Europako historian?

Konstan1no Handia Enperadorea

Teodosio Enperadorea

Romulo Augustulo Odoacroren

oinetan abdikatzen

(CharloCe Mary Yonge-ren grabatua.

XIX. Mendea)

Bereziki Europako Mendebaldeko

aldean, Erromatar inperioaren

gainbehera eta amaierak

aldaketa handia eragin zuen bizitzaren arlo guztietan, eta

horregatik historiagileek

gertakizun historiko honetan

kokatzen dute aro aldaketa

(Mapa: detec1vesdelahistoria.es)


GERMANIAR ERRESUMAKGERMANIAR ERRESUMAK

2. GAIA

ERDI AROAN ZEHAR GARATU ETA HEDATUTAKO INPERIO ETA HERRIAK

H erri germaniarrak Antzin Aro/k Europako iparraldean kokatutako tribuak ziren, hala nola bisigodoak, alanoak,

burgundiarrak, angloak

Jatorriz nomadak ziren eta bizirauteko

baliabideak leku bate/k bestera bilatzen

zituzten. Modu honetan, K.o. I. mende/k,

eta batez ere III. mendeko krisia

aprobetxatuz, Erromatar Inperioaren

limesaren iparraldean kokatzen joan ziren.

Hasieran erromatar enperadoreek

germaniarren sarrera onartu zuten,

kolonoak bihurtzearen truke eta

inperioaren mugak defendatzearen truke.

Baina bizikidetza baketsua apurtu egin zen,

ekialde/k hunoek germaniarrak presionatu

zituztenean. Barbaroak inperioan sartu

ziren guz/z, tribu bakoitza toki

ezberdinetan finkatuz, K.o.476.urterarte,

noiz, Odoacro jeneral germaniarrak

Mendebaldeko Erromatar Enperadorea

garaitu zuen, inperioari amaiera emanez.

Germaniarrek berezko

ezaugarriak zituzten, baina

mendeetan zehar

erromatarrekin izandako

elkarbizitzaren ondorioz,

zenbait ezaugarri ezberdin

bereganatu zituzten.

EKONOMIA Ekonomiari dagokionez,

nomada izate/k sedentario

izatera pasatu ziren.

Erromatarren aurkako eta

euren arteko gatazkak zirela eta, gerrateak

etengabeak ziren eta ondorioz hirien

arpilaketak ere. Honek hiritarrek landetara

ihes egitea eragin zuen, merkataritza ia

desagertuz. Horrela, germaniar erresumak

finkatu orduko haien oinarriak abeltzantza

eta nekazaritza bihurtu ziren.

GIZARTEA Antolakuntza estra/fikatua zuten, hau da

gizartea mailakatuta zegoen, eta erromatarren gizartearen antzekoa zen.

Goi mailan pribilegiatuak kokatzen ziren,

nobleak, eta euren artean erresuma

zuzentzen zuen erregea. Behe mailan

pribilegiogabeak kokatzen ziren, plebeioak

(nekazariak, libertoak). Esklabuak ere

bazituzten. Gutxinaka, Erdi Aroan zehar,

gizarte mailaketa hau gero eta argiagoa

izango zen, Gizarte Estamentala deiturikoa

sortuz eta garatuz.

KULTURA (Artea, erlijioa, hizkuntza) Esaten da germaniarren kultura nahiko

pobrea zela erromatarrekin konparatuta.

Baina kontutan hartu behar da, herri

gerlariak eta nomadak izanik, kultura Germaniar Erresumak V. mende amaieran

(Mapa: historiaeuropa.wordpress.com)

Modu honetan, Europako Mendebaldea

germaniarren erresuma ezberdinatan

banatuta geratu zen Erdi Aroaren hasieran

(frankoak eta burgundiarrak Galia aldean; suebo, bandalo

eta visigodoak Penintsula Iberikoan, burgundiarrak

Penintsula Italikoan)

Gerlari bisigodoa

(Irudia:

modaenlahistoria.blogspot.

com)

Germaniar tribuetan,

emakumezkoek paper

protagonista izan zuten

arlo askotan.

Ekonomiaren oinarri ziren,

esaterako, etxeaz

arduratzeaz gain, bizirauteko

beharrezkoak ziren

produktuak ekoitzi eta

batzeaz arduratzen baitziren

ere, gizonezkoak

espedizioetan edota

gerrarako prestatzen ari

ziren bitartean.

Gainera, orohar borrokatzen

ez ziren arren, gerrara

joaten ziren semealabekin,

gerlariak babestera.

Era berean, emakumezko

batzuk gaitasun

magikoengatik mirestuak

ziren, eta gurtuak izaten

ziren ere.

Ordea, erromatarrekin

elkarbizitzen hasi ziren

heinean, ohitura

patriarkalak indartzen hasi

ziren, emakumearen papera

bigarren plano batera

pasatuz.

Henar Gallego Francoren (Valentziako

Unibertsitatea) La imagen de la

mujer brbara ar1kulu1k aterata eta

moldatua


aberatsa garatzea nahiko zaila zela ere,

horrega/k hasiera batean euren artea

adibidez, eskultura mugikorretara edota

apaingarrietara mugatzen zen. Ordea,

Erromatarrekin elkarbizitzean egoera

aldatzen joan zen.

Germaniarrak la/na hizkuntza

bereganatzen joan ziren hizkuntza

erromanikoak sortuz.

Bestalde, kristautasuna ere onartu zuten,

nahiz eta jatorriz politesitak izan (gogoratu

beharra dago, Teodosiok K.o. IV. mendean

kristautasuna inperioaren erlijio ofiziala

bihurtu zuela). Horrela, behin sedentario

izanda, kristautasuna bereganatuta eta

erromatar kulturaren eraginez,

germaniarrak ere arte es/lo berria sortzen

joan ziren, Erdi Aroko arte

esanguratsuenetarikoaren jatorri bihurtuz.

POLITIKA Azkenik, poli/ka arloan, erresuma

germaniar bakoitzak bere garapena izan

zuen Erdi Aroan zehar. Euren arteko eta

beste herri eta inperioen aurkako gatazka

eta gerrak ohikoak izan ziren lurralde

berriak konkistatzearren. Bisigodoek

adibidez penintsula iberikoaren kontrola

lortu zuten suebo eta bandaloen aurrean,

baina VIII. mendean galdu egin zuten Islam

Inperioaren aurka; burgundiarrek

ostrogodoen aurka penintsula italikoa

galdu zuten

Ordea, tribu germaniar guz/en artean,

bakarra izan zen galdutako Mendebaldeko

Erromatar Inperioa berreskuratzen saiatu

zena: FRANKOA. Gaur egungo Frantzian

ezarritako tribu honen erregeetako bat,

Karlo Magno izenekoa, Mendebaldeko

Europa/k hedatu zen, Inperio Karolingioa

sortuz.

Inperio Karolingioa

Inperio Karolingioa K.o. VIII IX mendeen

artean, Europako Mendebaldeko Frankoen

Erresumari deritzo. K.o. V. mende/k

frankoak Europako Mendebalde/k

hedatzen joan ziren, baina VIII. mendean

Karlo Magno erregearen esku/k antzinako

Mendebaldeko Inperioa berreskuratzen

saiatu ziren, Pirinioeta/k, Alemania eta

Italiara arte hedatuz.

Hori dela eta 800.

urtearen Gabon

gauean Erromako Aita

Santuak Erromatar

Inperioko Enperadore

izendatu zuen Karlo

Magno.

Inperio honek urte

gutxi iraun zuen arren

(843. urtean

Verdungo Itunaren

bitartez inperioa Karlo Magnoren biloben

artean za/katu zen), Erdi Aroko Europako

Mendebaldeko oinarrizko ezaugarri asko

ezarri zituen, adibidez lurraldeen

antolakuntza poli/koa. Izan ere, Karlo

Magnok Inperioa marka, dukerri eta

konderrietan banatu zituen, imperio

zabalaren antolakuntza eta kontrola

errazteko asmoarekin.

2. GAIA: HERRI

GERMANIARRAK

Bideoa eta ariketak

BLOGEAN...

Familia germaniarra eta germaniar herrixketako etxe baten ustezko irudikapena (Irudia: miclasedehistoria8.blogspot.com.es/)

San Juan eliza, Recesvinto errege bisigodoak eraikitakoa VII.

mendean. (Venta de Baos. Palencia)

Karlo Magno (Alberto Durero.

1511)

Inperio Karolingioaren za1keta Karlo Magnoren hiru biloben artean, Verdungo Itunaren bitartez K.o.

843.urtean, inperioaren batasunaren amaiera eragin zuena.

(Mapa: es.wikipedia.org)

Inperio Karolingioak ere, Europan zehar

garatzen ari zen GIZARTE ESTAMENTALA

ere finkatu zuen, feudalismoaren sistema politiko, ekonomiko eta soziala

hedatuz.

Ap

ain

ga

rri germ

an

iarra

k

DBH2ko Gizarte Zientziak

BIZANTZIAR INPERIOABIZANTZIAR INPERIOA

3. GAIA


B izantziar inperioa Ekialdeko Erromatar Inperioak Erdi Aroan zehar jaso zuen izena da. XVIII. mendeko historiagileek sortutako terminoa

da, inperioaren hiriburua, Konstantinopla,

Bizantzio hiri grekoaren gainean eraikita

zegoelako. Izan ere, ondorengo

pentsalariek Erdi Aroko Ekialdeko

Erromatar Inperioaren ezaugarriak

aztertzerakoan, antzinako Erromatar

Inperioarekin konparatuta ezaugarri berri

eta ezberdinak bereganatu zituela

konturatu ziren, horrega/k inperio berri

baten izena eman zioten. Hala ere orduko

bizantzirrek euren buruei erromatarrak

deitzen jarraitu zieten.

EKONOMIA Ekonomiari dagokionez, oso inperio

aberatsa izan zen ondorengo arrazoiak

direla eta: nahiz eta bizantziar

ekonomiaren oinarria nekazaritza izan,

merkataritzak funtsezko garrantzia izan

zuen. Honen zerga/a inperioaren kokapen

estrategikoa zen, Europa, Asia eta Afrika

artean. Horrela Bizantziar Inperioak

Mediterraneo itsasoko merkataritza

menderatzera heldu zen eta baita Asiarako

eta Afrikarako merkatal loturak

kontrolatzera ere. Ondorioz bizantziar

monetak (solido eta besante izenekoak)

berebiziko arrakasta zuen Erdi Aroko

Europan, eta hiriek antzinako garrantzia

berreskuratu zuten, jarduera poli/ko eta

ekonomikoen gune zirelako. Aberastasun

horren eredu inperioaren hiriburua izan

zen, Konstantinopla.

KULTURA (Artea, hizkuntza) Kultura alde/k ere, bizantziarrek ezaugarri

bereziak bereganatu zituzten, oso kultura

aberatsa sortuz, greziar kultura, erromatar

kultura eta kultura kristauaren arteko

nahasketa zelako. Gainera, nahiz eta

hasiera batean erromatar ohiturak

mantendu zituzten, gutxinaka greziar

ezaugarriak bereganatzen joan ziren,

adibidez, la/na beharrean grekera.

Artea ere oso aberatsa zen. Erlijioarekin

erlazionatzen zen batez ere, eta horrega/k

obrarik nabarmenenak elizak eta

mosaikoak ziren, mendebaldeko arte/k

nahiko ezberdinak.

Konstantinopla Konstantino enperadoreak eratu zuen K.o. 330. urtean, Bizantzio hiri grekoaren gainean, eta Erromatar Inperioaren hiriburu bihurtu

zen lehenengo, eta Bizantziar Inperioarena gero.

Bosforo itsasarteko kokapen estrategikoaz baliaturik, Konstan/noplak Europa

eta Asia bitarteko merkatal harremanak kontrolatzen zituen, aberastasun

handiak eskuratuz, eta Erdi Aroko hiririk aberatsenetarikoa eta

jendeztatuenetarikoa bihurtuz. Era berean, penintsula batean kokatuta egonik,

militarki ere abantail estrategikoaz gozatzen zuen. Ordea, 1453an, eta

Bizantziar Inperioari amaiera emanez, Konstan/nopla Inperio Otomandarraren

esku konkistatua izan zen, gaur egungo Istanbul izatera pasatuz.

Santa Sofiako basilika

Jus1niano I.aren mosaikoa

(Rvenako San Vital elizan)

(Irudia: www.antoine-helbert.com)


POLITIKA Bizantziar Inperioaren goren aldia VI.

mende erdian eman zen, Teodora

enperatriza eta bere senarraren esku/k,

Justiniano I.a. Antzinako Erromatar Inperioa

berreskuratzen saiatu ziren, eta

horretarako zenbait ekintza eraman

zituzten aurrera:

Konkistak: Inperioa hedatu zuten, batez

ere mendebaldeko lurralde asko

konkistatuz eta inperioaren hedadurarik

handiena lortuz.

Erromatar legedia berreskuratu eta

eguneratu zuten lau ataletan banatutako

bilduma batean. Bilduma hau CORPUS

IURIS CIVILIS deitu zen.

Denborarekin inperioaren hedadura

handiaren ondorioz antolakuntza politikoa

ere aldatzen joan zen. Erromatar garaiko

/tuluak baztertzen joan ziren eta berriak

sortzen joan ziren, adibidez, enperadoreari

basileus deituko zitzaion, bera izango zen

agintari nagusia, armada, administrazio eta

erlijio buru. Antolakuntza berriaren

barruan ere, basileusak agintzen zuena

inperio osoan zehar betearazten

laguntzeko funtzionarioak zeuden; baita

diplomatikoak ere, inperioa beste

lurraldeekin harremanetan jartzeaz

arduratzen zirenak; eta armada inperioaren

mugak babesten zutenak.

Inperioaren

gainbehera eta

amaiera Teodora eta Jus/niano I.aren ostean

inperioak aldi ilun bat bizi izan zuen, eta

nahiz eta XI. mendean berriro ere

gorenaldi bat bizi, ordu/k aurrera inperioa

gainbeheran sartu zen eta gutxinaka

lortutako lurrak galtzen joan ziren

lonbardiar, bisigodo, musulman, eta

abarren aurka, 1453an turkiarrek

Konstantinopla konkistatu zuten arte.

Honek Bizantziar Inperioaren amaiera eragin

zuen.

Bizantziar Inperioaren hedapena bere goren aldian,

Teodora eta Jus1niano I.aren garaian (VI. mendea).

Merkatal ibilbide eta hiri garrantzitsuenak ere zehazten

dira. (Mapa: almanaqueuniversal.wordpress.com)

Enperatrizak inperioa goren

aldi politiko eta ekonomiko

eta sozialera eramateaz gain,

emakumeek emakume

izate hutsagatik

sufritzen zuten

mespretxuaren jabe

(Teodorak berak bizitza

osoan zehar jasan egin behar

izan zuena), hauen eskubideen

aldeko borrokan murgildu

zen.

Horrela ondorengo neurriak

hartu zituen, besteak beste:

Behartutako prostituzioa

debekatu zuen, eta

prostituzioa uzten zuten

emakumeak laguntzeko

konbentu bat ireki zuen.

Emakumeei jabetza propioak

eukitzeko eskubidea eman

zien

Dibortzioetan

emakumezkoek zituzten

eskubide murritzak handitu

zituen

Emakumeak bortxatzen

zituztenentzat heriotz

zigorra ezarri zuen

Adulterioa egiten zuten

emakumeak erailtzea

debekatu zuen

47 urterekin minbiziak jota hil

egin zen, baina utzitako

ondarea gaur egun ere,

munduko herrialde askotan

iraultzailea da.

Teodora VI. mendean

Bizantziar Inperioa zuzendu

zuen enperatriza izan zen,

orduko emakumeen

eskubideen alde

errukigabe borrokatu zena.

Familia pobre batean jaioa,

gaztetatik prostituzioarekin

lotuta zegoen

ikuskizunaren munduan

jardutera behartua ikusi

zuen bere burua. Baina, 20

urte zituela, orduko

Bizantzioko enperadorearen

hilobarekin maitemindu eta

ezkontzea lortu zuten

(ordura arte, patrizio eta

ikuskizunaren munduan lan

egiten zutenen arteko

ezkontzak debekatuta

zeuden).

Bi urte geroago, Justino

enperadorea hildakoan,

Justiniano I eta Teodora

Ekialdeko Erromatar

Inperioaren buru bihurtu

ziren.

Baina Teodorak ez zuen

enperadore berriaren

ezkonlagun hutsa izan nahi,

eta orduko estereotipo

guztiak hautsiz, berak

ere inperioa gobernatu egin

zuen tinkotasunez.

TEODOR

A

Teodoraren mosaikoaren

xehetasuna (Rvenako San Vital

elizan)

Konstantinoplaren konkista

turkiarren esku 1453an, Aro

Modernoaren hasiera

markatu zuen gertaeretako

bat da


ISLAM INPERIOAISLAM INPERIOA

4. GAIA


I slam inperioa izena ematen dion erlijioarenpean hedatutako inperioa izan zen. Kristau egutegiaren arabera K.o. 622. urtean hasi zen Arabian,

Muhammad profetaren ihesaldiarekin

batera, HEJIRA deiturikoa.

ISLAMAREN

JATORRIA Gaur egun milioika jarraitzaile dituen islam

erlijioa K.o. 622. urtean sortu zen Arabian

Muhammad-en esku/k. Jatorriz Mekako

tribu politeista eta aberats batean jaiotako

merkataria izan zen, eta 25 urte zituela,

Yadiya alargun aberatsarekin ezkondu zen,

berehala hiriko merkatari ospetsuenen

artean kokatuz.

Gizon oso jakintsua izanik, Hira mendira

joan ohi zen gogoetak egitera. Badirudi K.o.

610. urtean mendiko koban hausnarketan

zegoela, Gabriel arkanjelua agertu zitzaiola

eta jainko bakarra zegoela esan ziola, Ala,

eta bera zela bere profeta. Horrela,

Muhammad-ek Alaren hitza hedatzen hasi

zen, bere lehenengo jarraitzailea Yadiya

izanik.

HEJIRA Baina Muhammad-ek gero eta jarraitzaile

gehiago zituen, eta honek tokiko tribuen

ekonomia kaltetzen zuen, izan ere

Muhammad-en jarraitzaileak monoteistak

ziren, eta ondorioz tribu politeisten idoloak

bisitatzera joaten ziren ibiltariak ere

gutxitzen joan ziren. Honek

merkataritzaren jeitsiera ekarri zuen, eta

tribuen buruzagien haserrea ere, beraz,

Muhammad jasartzen hasi ziren. Honek

profetaren ihesaldia bultzatu zuen K.o.

622.urtean Mekatik Medinara, HEJIRA deiturikoa.

INPERIOA Behin Medinan, jarraitzaile asko zituela,

MEDINAKO KONSTITUZIOA sortu zuen,

eratu berri zuen Islam estatuaren legedia.

4. GAIA: ISLAM INPERIOA

Kultura islamiarrari buruzko

informazioa, bdeoa eta

ariketak

BLOGEAN...

Shayla

Hiyab Al-amira

Khimar Chador

Islam inperioaren hedapena (behean eskuman Harriaren kupularen meskita, Jerusalemen)

Mundu islamiarra Mahomaren gobernupean (622 632)

Inperioaren hedapena lehenengo lau Kalifekin (632 661)

Inperioaren hedapena Omeiatar Kalifen eskutik

Inperioa hedatzeko kanpainia militarrak

Niqab Burka

Gaur Gaur Gaur egungo egungo egungo belo belo belo islamiarrakislamiarrakislamiarrak

hCps://laicismo.org/data/

docs/archivo_1116.jpg


Honen arabera judutarrak zein kristauak

estatu islamiarrean bizi zitekeen zergak

ordainduz gero. Laster Medina eta Meka

arteko gudak sortuko ziren, baina

Muhammad-ek Meka konkistatzea lortu

zuen, eta honek zilegitasuna eman zion

benetako profetatzat eta islama modu

geldiezinean hedatzen hasi zen, inperioa

Europara ere heldu arte, eta Erdi Aroko

inperio garrantzitsuenetarikoa bihurtuz.

ERLIJIOA

Erlijioa beraz, inperioaren jatorri eta

oinarria izan zen. Lehenik eta behin,

Muhammad-ek Meka islamiarren hiri

sakratua izendatu zuen, bertan Kaaba

kokatzen zelarik.

Bestalde, Korana, Mahomaren predikuak

jasotzen zituen liburu sakratua, inperioaren

funtsezko legedia bihurtu zen. Honen

arabera islamiar orok oinarrizko bost

betebehar zituen. Gainera islamiarrek ere

euren erlijioa hedatzeko funtzioa zuten,

yihad izeneko gerra santuaren bitartez.

EKONOMIA

Ekonomiari dagokionez inperioak hiru

oinarri nagusi zituen:

Nekazaritza (teknika oso garatuekin)

Eskulangintza

Merkataritza (euren merkatal eragina

Asia, Afrika zein Europara ailegatu zen)

Ondorioz, eta eskulangintza zein

merkataritza hirietan garatzen zirenez,

hiriko azokak oso gune garrantzitsu

bihurtu ziren, hirien berebiziko hazkundea

ekarri zuena.

POLITIKA

Atolamendu poli/koari erreparatuz,

inperioaren agintari poli/ko eta erlijioso

gorenak kalifa izena jasotzen zuen. Honek

inperio horren zabala gobernatu ahal

izateko bisirrak izeneko laguntzaileak

zituen. Mota ezberdinetako bisirrak ere

bazeuden: inperioaren probintziak

gobernatzen zituztenak vali deitzen ziren;

lege koranikoa interpretatzeaz eta

azaltzeaz arduratzen zirenak, ulem; eta

epaileak, adibidez, kadi deitzen ziren.

INPERIOAREN

AMAIERA Hasieran esan bezala, VIII. menderako islam

inperioak bere hedapen handiena ezagutu

zuen, Asia/k Atlan/kora arte, izan ere,

Muhammad-en ondorengoek inperioa

zabaltzeari ekin zioten yihadaren bitartez.

Lehenengo lau kalifak Mahomaren

familiakoak izan ziren, baina Omeiatar

familiak laugarren kalifa menderatu eta

boterea eskuratu zuten eta hauek izan

ziren inperioa gehien hedatzea lortu

zutenak. 750. urtean iraultza batek

Omeiatarren gobernuarekin bukatu zuten

eta Abas familia jarri zuten boterean X.

mende erdira arte. Ordu/k aurrera

inperioa za/katuz joan zen.

ISLAMAREN

OINARRIZKO 5

BETEBEHARRAK

111

Fedea aitortu Fedea aitortu Fedea aitortu islamiarrek politeismoa ezeztatu

eta jainko bakarra dagoela eta

haren profeta Muhammad dela

aitortu behar dute

222

Egunean bost aldiz otoitz Egunean bost aldiz otoitz Egunean bost aldiz otoitz

egineginegin egunaren bost aldi zehatzetan eta

beti ere Mekara begira, islamiarrek

koranaren pasarte zehatzak

errezitatuz otoitz egin behar dute

ikusketaren ondoren (gorputzaren

garbiketa)

333

Limosna emanLimosna emanLimosna eman is lamiarrek haien inguruko

behartuenei gutxienez urtean

b e h i n , e t a d a u k a t e n

aberastasunaren arabera laguntza

eman behar diete

444

Baraualdia ramadamaren Baraualdia ramadamaren Baraualdia ramadamaren

hileanhileanhilean Ra ma da m ak i ra ut en duen

hilabetean zehar islamiarrek ezin

dute egunean ezer ere edan edo

jan

555

Bizitzan behin Mekarako Bizitzan behin Mekarako Bizitzan behin Mekarako

erromesaldia eginerromesaldia eginerromesaldia egin beti ere osasun baldintzak eta

ahalmen ekonomikoak ahalbidetzen

badu

Islamaren tenplu sakratuari deritzo. Jatorriz, meskitak

Muhammad-en etxearen eredura eraiki egiten dira, eta

hainbat ataletaz osotzen dira:

Alminar: Alminar: oitoitzerako deia egiteko dorrea

Patioa: Patioa: ikusketa egiteko iturria duen espazio irekia

Otoitz aretoa: Otoitz aretoa: arkupez eztalitako espazio itxia,

bertan egiten da otoitza

Quibla: Quibla: Mecaren norabidea zehazten duen horma

(norabide horretan egin behar dute otoitz)

Mihrab: Mihrab: Quibla identifikatzen duen horma hobia MESKITAMESKITA


Jada Erdi Aroan zehar Europan garatutako Jada Erdi Aroan zehar Europan garatutako herri eta inperio ezberdinak ezagutu ditugu, herri eta inperio ezberdinak ezagutu ditugu, baina hauen arteko harremanen ondorioz baina hauen arteko harremanen ondorioz gutxinaka Europan zehar antzekoak izango gutxinaka Europan zehar antzekoak izango ziren ezaugarri politiko, ekonomiko eta ziren ezaugarri politiko, ekonomiko eta sozialak sortu ziren, Erdi Aroan zehar sozialak sortu ziren, Erdi Aroan zehar orokorra izan zen gizarte sistema sortuz. orokorra izan zen gizarte sistema sortuz.

Horrela historiaren aldi hau bi garaitan bana Horrela historiaren aldi hau bi garaitan bana

dezakegu: dezakegu: Goi Erdi Aroa Goi Erdi Aroa (V (V X) eta X) eta Behe Erdi AroaBehe Erdi Aroa (XI (XI XV). XV). Goi Erdi AroanGoi Erdi Aroan zehar Europako herri ezberdinen arteko zehar Europako herri ezberdinen arteko harremanak direla eta, orohar Europan zehar harremanak direla eta, orohar Europan zehar antzeko ezaugarri politiko, ekonomiko eta antzeko ezaugarri politiko, ekonomiko eta sozialak sozialak sortzensortzen hasi hasi ziren. Ezaugarri hauek ziren. Ezaugarri hauek Behe Erdi Aroan finkatu, garatu eta hedatuBehe Erdi Aroan finkatu, garatu eta hedatu egingo ziren, Europa ia osoa sistema egingo ziren, Europa ia osoa sistema berdinarenpean geratu zelarik: berdinarenpean geratu zelarik:

FEUDALISMOAFEUDALISMOA . . Ordea, zertan zetzan feudalismoa? Ze Ordea, zertan zetzan feudalismoa? Ze ezaugarri zituen? Nola harremantzen ziren ezaugarri zituen? Nola harremantzen ziren

Erdi Aroko biztanleak? Nola bizi ziren? Erdi Aroko biztanleak? Nola bizi ziren? Hurrengoko gaian feudalismoari buruzko idei Hurrengoko gaian feudalismoari buruzko idei nagusiak ikasiko ditugu, Erdi Aroan Europako nagusiak ikasiko ditugu, Erdi Aroan Europako biztanleen bizitza nolakoa zen ezagutzeko, biztanleen bizitza nolakoa zen ezagutzeko, gaur egun bizi dugun egoerarekin konparatuz.gaur egun bizi dugun egoerarekin konparatuz.

Erdi Aroko sistema politiko, Erdi Aroko sistema politiko,

ekonomiko eta sozialaekonomiko eta soziala

FEUDALISMOAFEUDALISMOA

Edukiak Feudalismoa

Basailutza sistema eta feudoa 26

IIII BLOKEABLOKEA

Chema Romn eta Chio ilustratzaileen lana SM argitaletxearentzat


FEUDALISMOA FEUDALISMOA

basailutza eta feudoabasailutza eta feudoa

5. GAIA

ERDI AROKO SISTEMA POLITIKO, EKONOMIKO eta SOZIALA

Aipagarri da emakumeek

bikingoen gizartean zuten

garrantzia. Semealabak

eukitzeko ahalmenaz gain,

ekonomiaren zuzentzaileak ere

baziren, tradizioen zaindari

eta igorleak ziren, eta

gaitasun magikoengatik ere

baloratuak ziren. Horrenbestekoa

zen emakumeen aintzatespena,

seme alabek euren amengatik

hartzen zutela oinordetzan

gizartean izango zuten

mailaketa.

Ondorioz, desohoragarria zen

emakume bat erasotzea edo

mintzea, eta hala egitekotan

zigorra jasotzen zuen gizonak.

Emakume bikingo libre bat

bortxatzea, adibidez, heriotz

zigorrarekin ordain zitekeen,

emakumearen gorputza

askea baitzen, eta ez

gizonarena.

Dibortzioak ere baimenduta

zeuden bikingoen gizartean, eta

emakumeak berak, senarraren

antzutasunagatik edota tratu

txarrengatik adibidez, erreklama

zezakeen banaketa.

Laia San Jos Beltrn historiagilearen

blogeko El papel de la mujer en la

sociedad vikingo-escandinava ar1kulu1k

aterata eta moldatua

(hCp://thevalkyriesvigil.com/)

F eudalismoa Mendebaldeko Europan, IX XV mendeen artean garatutako eta feudoan oinarritutako antolakuntza

poli/ko, sozial eta ekonomikoa izan zen.

Ezinbesteko bi elementutan oinarrituta

zegoen: FEUDOan eta BASAILUTZAn. Gainera feudalismoko gizartea

estamentuetan banatuta zegoen, GIZARTE ESTAMENTALA sortuz.

SISTEMAREN

JATORRIA Erromatar Inperioaren III. mendeko krisiak jada egoera poli/ko, ekonomiko eta soziala aldatzen hasia zuen Europan. Gatazkek eragindako pobrezia eta segurtasun ezak villetako lurjabeek botere ekonomiko eta poli/ko handia eskuratzea eragin zuen (hiriek boterea galdu zuten era berean), eta gizartearen banaketa bi taldetan gero eta argiagoa zen.

Egoera hau Goi Erdi Aroan zehar garatzen

joan zen, lurjabe handiak erresumetako erregeerreginek baino botere handiagoa

eskuratzera ailegatuz. IX. mendean, gainera,

Europako herriek bigarren inbasioak

sufritzen hasi zituzten: iparralde/k

bikingoak, ekialde/k hungariarrak eta hegoalde/k sarrazenoak, Europara ailegatzen hasi ziren, berriz ere arpilaketa eta gatazka boladak nagusituz.

Baina Europa, Inperio Karolingioaren

apurketarekin erresuma txikitan banatuta geratu zen, errege erregina oso ahulekin, kanpoko inbaditzaile berrien aurrean euren erreinuak babestu ezinean aurkitzen zirenak.

Segurtasun eza horren aurrean hirieta/k ihes egiten zutenak eta jada nekazariak zirenak, errege erreginen laguntza bilatu beharrean, lurjabe handiegana jo zuten

babesa eske, hauek berezko armada eta gotorlekuak baitzituzten. Horren truke, nekazari hauek lurjabe handien agindu eta zerbitzupean jarri behar ziren, eta berriz ere azken hauen boterea indartuta atera zen. Horren handia zen noble berri hauen boterea, erregeerreginen boterea ere haien laguntza eta fideltasunean oinarritzen zela.

Sistema berria sortzen hasi zen beraz, Behe Erdi Aroan, inbaditzaileen baketze, finkatze eta kristautzearekin garatu eta hedatuko

zena: FEUDALISMOA.

XIII. mendean sistema hau gailurrera heldu zen. Baina ordutik aurrera, aldaketa sakonak jasaten hasiko ditu arlo guz/etan beste sistema berri batean bihurtzen hasiz:

Antzin Erregimena.

Bigarren inbasioak, IX. Mendean (Mapa: mapspublic.ihmc.us)

Bikingoak Sarrazenoak Hungariarrak

Drakkar bikingoak Ingalaterrara bidean

(Bayeux tapiza. XI. mendea)


BASAILUTZA Esan bezala, bai erregeerreginek, zein gainontzeko nobleek

fideltasun harremanetan oinarritu zuten euren boterea. Eta nobleen arteko (erregeerreginak barne) fideltasun harremanak basailutzaren bitartez arautu ziren.

Basailutza beraz, Feudalismoan, Mendebaldeko Europan, nobleen arteko harremanak arautzen zituen sistema izan zen. Maila baxuagoko noble batek, maila altuagoko noble ba/ fideltasuna zin egiten zion,

trukean FEUDO izeneko lur za/ bat jasoz. Maila altuagoko noblea,

baxuagokoaren JAUNA edo ANDEREA bihurtuko zen, eta bestea haren BASAILUA. Aldi berean, basailu hori eskuratutako lur za/aren agintari gorena bihurtuko

zen, bertan bizi zirenen jauna bihurtuz.

Jauna eta basailuaren arteko fideltasun ituna, Omenaldia eta inbestidura izeneko zeremoniaren bitartez sinatzen zen. (Ikusi goiko irudian itunaren bitartez bai jaunak zein basailuak hartzen zuten konpromezua.)

Basailutza sistema honek askotan, nobleen arteko gatazkak ekarri zituen, nobleak bere botere eta indarraz jabetuta, beste noble baten aurka jotzen zuelako lurraldeak eta botere gehiago eskuratu nahian.

Basailutza itunaren funtzionamendua

FEUDOA Feudalismoan, Mendebaldeko Europan,

Jaunari fideltasuna zin egitearen truke,

Basailutza Itunaren bitartez basailu nobleak

jasotzen zuen lurra zen, JAURERRIA ere

deitua.

Feudoak atal ezberdinak zituen, hala nola,

gaztelua, herrixka, eliza, soroak, larreak, lur komunalak eta bai jaunak zein herrixketan bizi ziren nekazariek feudoko lurrak landu egiten zituzten. Horrela, feudoan lantzen ziren lurrak bi motatan banatzen ziren:

Erreserbak: jaunak berak bere kontsumorako us/atutako lurraldeak ziren. Nahiz eta jopuak erabiltzen zituen hauek lantzeko, lortutako produktu guz/ak jaunarenak ziren.

Mantsoak: jaunak bere feudoko nekazariei emandako lursailak ziren, bizitzeko eta zergak ordaindu ahal izateko landuko zituztenak. Baina horren truke nekazariek (jopuak) errenta bat ordaindu behar zioten jaunari.

Feudoetan gainera, jaunek beraien justizia aplikatzen zuten eta nahi zituzten zergak kobratzen zituzten (zubisaria, bidesaria, errota erabiltzeaga/k)

Feudoa eta bere atalak (Felipe Muhr ilustragileak San1llana argitaletxearentzat egindako ilustrazioa)

Omenaldian bi nobleek euren ardurak adierazten zituzten.

Menpekoak jaunari, eskuak elkarri hartuta, haren basailu

izatea eskatzen zion, fideltasuna eskeiniz eta

aholkatzeko eta laguntzeko konpromezua hartuz. Hau

muxu baten bitartez sinatzen zen. Ondoren, inbestidura

egiten zen, hau da, jaunak basailuaren eskaera onartzen

zuen eta lur eskukada bat (ematen zion feudoaren ikur),

ezpata eta zetroa (agintemakila) ematen zizkion.


Aldi berean, gizarte feudala Aldi berean, gizarte feudala ESTAMENTUTANESTAMENTUTAN banatutako gizartea banatutako gizartea izan zen, hau da, jaiotzak markatu egiten izan zen, hau da, jaiotzak markatu egiten zuen bakoitzaren gizarte maila. Bi mota zuen bakoitzaren gizarte maila. Bi mota nagusi bereizten ziren:nagusi bereizten ziren:

Pribilegiatuak: Pribilegiatuak: noble eta klerikoek osotzen noble eta klerikoek osotzen zuten estamentu hau. zuten estamentu hau. Ez zuten zertan Ez zuten zertan zergak ordaindu behar, ezta eskulanak ere zergak ordaindu behar, ezta eskulanak ere egin behar.egin behar.

Pribilegio gabeak: Pribilegio gabeak: herri xeheak osotutako herri xeheak osotutako estamentua (nekazariak, artisauak, estamentua (nekazariak, artisauak, merkatariak) Zergak ordaindu behar merkatariak) Zergak ordaindu behar zituzten eta lan posturik baxuenak bete.zituzten eta lan posturik baxuenak bete.

Baina nola banatzen ziren zehatz Baina nola banatzen ziren zehatz mehatz estamentuak? Estamentuz alda mehatz estamentuak? Estamentuz alda zitekeen? Zer eta zeintzuk ziren zitekeen? Zer eta zeintzuk ziren pribilegioak? Zeintzuk ziren estamentu pribilegioak? Zeintzuk ziren estamentu bakoitzaren ezaugarriak? Eta bakoitzaren bakoitzaren ezaugarriak? Eta bakoitzaren funtzioa? Ze ezberdintasun zeuden funtzioa? Ze ezberdintasun zeuden

estamentuen artean, eta nolakoak ziren estamentuen artean, eta nolakoak ziren haien bizitzak? Gaur egungo gizartearekin haien bizitzak? Gaur egungo gizartearekin parekatu daitezkeen ezaugarriak al ziren?parekatu daitezkeen ezaugarriak al ziren?

Erdi Aroko gizartea: Erdi Aroko gizartea:

GIZARTE ESTAMENTALAGIZARTE ESTAMENTALA

IIIIII BLOKEABLOKEA

Edukiak

Gizarte estamentala

Pribilegioetan oinarritutako gizartea 31

Noblezia 32

Kleroa 34

Herri xehea 36

G. Helquist ar6sta suediarraren obra (1889)


GIZARTE ESTAMENTALA GIZARTE ESTAMENTALA

Pribilegioetan oinarritutako gizarteaPribilegioetan oinarritutako gizartea

6. GAIA

Erdi Aroko gizartea: GIZARTE ESTAMENTALA

G i z a r te est amenta l a Europako Mendebaldean, feudalismoan, Goi Erdi Aroan sortutako eta Behe Erdi Aroan

garatutako gizarte mailaketa berria izan zen.

Estamentuetan banatutako gizartea zen, hau da, pribilegioen arabera sailkaturiko gizarte maila nahiko itxiak. Estamentu batekoa edo

bestekoa izatea, bakoitzaren jaiotzak markatzen zuen. Gainera, estamentu bate/k bestera mugitzea oso zaila

zen, aukera bakarrak meritu propioak, ezkontza edota bokazio jainkotiarra ziren.

Bi estamentu nagusitan banatzen zen gizartea: pribilegiatuak eta pribilegio gabeak.

PRIBILEGIATUAK Goi mailako estamentua zen eta honakoak ziren talde honetan batzen

zirenak jasotzen zituzten pribilegioak besteakbeste:

Ez zituzten zergarik ordaindu behar

Ez zituzten esku lanik egin behar

Administrazio karguak kontrolatzen zituzten

Gartzelara joan ahal ziren (hilketagatik adibidez) baina gainontzeko presoetatik aparte

Ezin ziren torturatuak izan

Ezin zitzaien heriotzazigor iraingarrietara kondenatu

Estamentu honen barruan noblezia eta kleroa sailkatzen zen:

Noblezia

Hauen funtzioa gizartean, hura babestu eta zuzentzea zen, kargurik altuena erregeerreginak betetzen zuelarik.

Kleroa

Gizartearen arimak salbatzeko otoitz egitea, eta bizitza kristauaren errito eta ohiturak zuzentzea zen haien funtzioa.

PRIBILEGIO

GABEAK Behe mailako estamentua zen, gizartearen gehiengoa batzen zuena. Pribilegiorik onartzen ez zitzaizkienez, hauek ziren g i z a r t e o s o a mantentzeaz arduratzen zirenak, zergak ordainduz, esku lanak eginez, eta gizarteko lan postu baxuenetan jardunez.

Herri xeheak osotzen zuen estamentu hau (nekazariak, zerbitzariak, eskulangileak, merkatariak).

Klero (apeizpiku, artzapeizpiku)

eta noblezia altua

Gizatalde humilak

(nekazari askeak,

merkatari txikiak,

ofizialak)

Erdi mailako taldea

(nekazari lurjabe

aberatsak, bankari eta

merkatari Handiak)

Baztertuak

Talde

txiroena

(Jopuak,

ikastunak)

Erregeerregina eta haien

ahaideak eta Aita Santua

Erdi eta behe mailako

noblezia (hirietako

nobleak, zaldunak)

eta kleroa (apaizak

monje eta fraideak)

Zer dira PRIBILEGIOAKPRIBILEGIOAK?

Pertsona batek edo talde batek, beste batek

emanda edo talde horretakoa izateagatik

jasotzen duen abantaila.

Eta OINARRIZKO ESKUBIDEAKOINARRIZKO ESKUBIDEAK?

Berez, eta edozein gizarte sailkapenen gainetik,

gizakiaren duintasuna eta garapen pertsonala

bermatzen dituzten printzipioak dira.

Erdi Aroan ez ziren oinarrizko

eskubideak aitortzen, eta 1948ra arte

ez ziren idatziz eta unibertsalki

deklaratu.

Ba al dakizu zeintzuk izan ziren aitortu

ziren oinarrizko eskubideak? Zure gizartean

betetzen direla uste ahal duzu? Munduko

ze lurraldetan ez dira gehien bat

betetzen?

6. GAIA: GIZARTE

ESTAMENTALA

Gizakiaren Eskubideen

Aldarrikapen Unibertsala

BLOGEAN...

(Irudia kalipedia-1k hartua eta euskeratua)


NOBLEZIANOBLEZIA

7. GAIA


E rdi Aroan, Europako Mendebaldeko gizarte feudalean, klerikoekin batera goi mailako estamentu

pribilegiatua osotzen zuen taldea zen.

Nobleen artean nagusiena erregeerregina zen, bere erret familiarekin bat estamentu pribilegiatuaren goi maila hartzen zuena. Azpi/k bi talde nagusi sailkatzen ziren:

Noblezia altua: berezko /tuluak zituztenak ondorengo ordenean: dukesa eta dukeak, markesak, kondesa eta kondeak, bizkondesa eta bizkondeak, baroisa eta baroiak, andre eta jaunak, damak eta zaldunak.

Noblezia baxua: /tulurik gabeko noblezia (ezkuteroak, hidalgoak)

EMAKUMEZKOAK Eliza Katolikoaren eraginaren ondorioz, emakumezkoaren papera Erdi Aroan orohar, bigarren mailakoa zen. Emakumezko nobleei dagokionez, haien

funtsezko eginkizuna ezkontzea, seme alabak eukitzea eta etxea zaintzea zen, eta txikita/k horretarako hezitzen zituzten. Gazteta/k emakume noble nagusiago baten ardurapean jartzen ziren, eta hura orrazten edota janzten laguntzeaz gain, dantzan, zaldi gainean ibiltzen, etxea antolatzen edota bestelako nobleekin harremantzeko arauak ikasten zituzten.

Edozein erabakitzeko ahalmen ezeztatzen zitzaien eta ezkontza aitek adosten zuten, haurtzaro/k, interes ekonomikoen arabera. Behin ezkonduta, aitaren agindupe/k, senarraren agindupera pasatzen ziren.

Gazteluaren kontuetaz arduratu behar ziren, baina soilik senarra kanpoan zegoenean gazteluaren defentsan edota bestelako erabaki garrantzitsu har zezaketen.

Horretaz gain, emakumezkoari ezkondu

arteko birjinitasuna ere inposatzen

zitzaion, publikoki ziurtatzen zena

ezkontzaren gauean. Gainera, emakumeari

ere harreman sexualetan inolako

gozamenik debekatzen zitzaion.

Harremanen helburu bakarra seme

alabak edukitzea izan zitekeen, eta

kontrakoa pros/tuzioarekin lotzen zen.

Azkenik, ezkondu gabe geratzen ziren emakumeak monastegietan sartu ohi zituzten.

Frantziako emakumezko nobleen janzkera X eta XI.

mendeetan

(The dress of women from the Gallo-Roman period to

the present 1me. A. Challamel. 1882)

Mezenas literarioa bihurtzeaz gain, bere senarra gurutzadetan ere lagundu zuen, baina haien arteko harremana ez zen ona, eta 27 urte zituela dibortzioa eskatu eta lortu egin zuen.

Gutxira, Ingalaterrako erregea bihurtuko zenarekin ezkondu zen, Enrike Plantagenet, Akitaniara arte ailegatzen zen inperio handia sortuz. 8 seme alaba izan zituzten, baina harremana ere ez zen zoriontsua izan, eta Leonorrek bere semeen alde jokatu zuenean, Enrikek traiziotzat hartu eta 15 urtetan giltzapetu egin zuen.

Enrike hil zenean, eta Leonorren semeak, Rikardo,

tronua hartu zuenean, orduan askatu zuten, jada 60 urte zituela. Gutxira

Rikardo ere gurutzadetara joan, eta Leonorrek Ingalaterra botere guztiekin zuzendu zuen.

Nortasun handia eta erabakitzeko ahalmena erakutsi zuen emakume aparta hau, 80 urte zituela hil egin zen, batzuren ustetan emakume gaizto eta manipulatzailetzat historiara pasatuz, eta beste batzuren ikuspegitik emakume adimentsu eta estratega bat izanik.

Sandra Ferrer kazetariaren Mujeres en la

Historia blogeko Reina, duquesa,

cruzada, Leonor de Aquitania (1124-

1204) ar1kulu1k aterata eta moldatua

XII. mendeko Akitaniako dukesa izan zen, frantziako erregina eta geroago Ingalaterrakoa ere. Txikitatik gizonezkoentzat gordetako hezkuntza jaso zuen: irakurtzen eta idazten ikasteaz gain, ehizan eta kontu militarretan ere hezitua izan zen.

17 urterekin Frantziako errege berriarekin (Luis VII) ezkondu zen (13 urte zituela hala adostu zuten euren familiek).

Leonor zaldun bat

izendatzen (Inbes1dura.

Edmund Blair Leighton.

LEONOR

AKITANIAKOA


GIZONEZKOAK Gizonezko nobleei dagokionez, funtzio

nagusia gizartea babestea eta zuzentzea zen. Zuzentzearen funtzioa gobernuko karguak eskuratuz betetzen zuten; babestearen funtzioa aldiz, gerrarako prestatuz eta gerra eginez.

Honekin lotuta, Erdi Aroan hiru gerragizon mota egon zirela esan daiteke: zaldunak, infanteria soldaduak eta arkulariak.

ZALDUNAK

Zaldunen kasuan, erregeerreginen edota jaun feudalen zerbitzupean zaldiaren gainean borrokatzen ziren gerlariak ziren. Gizonezko noble asko, 8 urte zituztene/k

hezkuntza militarra jasotzen zuten, zaldian ibiltzen ikasten zuten, borroka librean aritzen ziren, gorputza indartu, lantzarekin eta ezpatarekin trebatu 15 urte

betetzerakoan zaldun baten ezkutari bihurtzen ziren. Zalduna janzten laguntzen zuten, janaria eramaten zioten, zaldia

zaindu, torneoetara eta gerrara lagundu, edota armak eta armadura garbitzen zizkioten. Horretaz gain, ezpatarekin eta zaldiarekin ere trebatzen jarraitzen zuten. Azkenik, 20 urterekin, eta merezi zutela uste bazen, zaldun izendatzen zituzten

Inbestidura izeneko zeremonia baten bitartez.

Zeremoniaren aurreko gaua zalduna bihurtuko zena baraualdian eta otoitz egiten igarotzen zuen. Hurrengo goizean, purua zela adierazteko bainu bat hartzen zuen, eta apaizarekin konfesatzen zen. Ondoren gozaldu eta zeremonia ospatzen zen familia eta beste nobleen aurrean. Jaunaren aurrean belaunikatzen zen eta jaunak ezpatarekin kolpatu egiten zuen, zaldun izendatuz.

Zaldunak be/ egon behar ziren gerrara joateko prest, errege erreginak horrela exigituz gero. Baina gerraterik ez zegoen bitartean, gizonezko nobleek ehiza eta

torneoen bitartez entrenatu egiten zuten.

Torneotako justak

(Cdex Manesse. XIV mendea)

Erdi Aroan, Europako Mendebaldean, jaun feudalen egoitzak ziren gazteluak. Garaiko gerra eta eraso jarraien arriskuaren ondorioz, gotorleku trinkoen itxura zuten, eta tontorretan kokatuta egon ohi ziren inguruko lurrak kontrolatu ahal izateko. Horrela, harresiz inguratuta egon ohi ziren, eta batzutan lubanarro batez ere. Zubi altxagarri baten bitartez sar zitekeen esparruan, arma patiora ailegatuz, non soldaduak entrenatzen ziren, zaldiak gordetzeko ukuiluak, armak eta ferrak egiteko errementeria edota putzua

kokatzen ziren. Baina gazteluaren atalik garrantzitsuena OMENDALDI DORREA zen. Bertan, andra eta jaun nobleak bizi ziren bere familiarekin, goiko solairuetan

zeremonietarako eta jaialdietarako areto nagusia eta logelak egonik. Behekoetan biltegia eta goardiak zeuden, eta sotoan ziegak, presoak gordetzeko. Gazteluaren bizitza, edozein herritarrarena baino askosaz erosoagoa bazen ere, gogorra ere

bazen. Hotza eta hezetasuna handiak izanik, tximinia erraldoiak zituzten, eta hormak tapiz ederrekin eztali behar zituzten.

Zubi altxagarria

Omenaldi dorrea

Lubanarroa

Harresia

Arma patioa

GAZTELUAGAZTELUAGAZTELUA

ZALDUNEN KODEA

Zaldunak ausartak izan behar ziren, eta haien jaunandreak,

lurraldea, emakumeak, umeak

eta Eliza defendatu behar zuten.

Fededunak, eskuzabalak,

justiziaren bilatzaileak, leialak,

nobleak eta apalak izan behar ziren ere.

Baina... soilik emakume eta ume

pribilegiatuak babestea zin egiten

zuten. Izan ere, pribilegio

gabeekin oso krudelak izan ohi

ziren.

Angus McBride-en ilustrazioa

(Gazteluaren irudia murciaeduca.es 1k ateratakoa eta euskeratutakoa da.

Omenaldi dorrearena pinterest.com e1k)


KLEROAKLEROA

8. GAIA


E uropako Mendebaldeko gizarte feudalean, nobleekin batera goi mailako estamentu pribilegiatua osotzen zuen talde erlijiosoa

KLEROA zen. Hauen funtzioa otoitz egitea zen kristautasuneko herritarren arimak salbatzeko.

ELIZAREN BOTEREA

ERDI AROAN Teodosio enperadore erromatarrak, kristautasuna inperioaren erlijio ofizial eta bakarra izendatu zuene/k, europar gehienen erlijioa kristaua zen. Horrek

batasun kultural bat ezartzen zuen

Europan, lurralde hauek kristiandade izena jasotzen zutelarik. Eta kristautasunaren jainkoaren ordezkaritza lurran Elizak betetzen zuenez, bizitzaren eta pentsamenduaren arauak eta jarraibideak Elizak berak ezartzen zituen.

Horrela, estamentu honek aparteko boterea eskuratu zuen arlo guz/etan.

BOTERE EKONOMIKOA

Parrokiek eta monastegiek beraien feudoak ere bazituztela esan beharra dago, jaun feudalak bezala jokatuz, eta euren zerga berezia kobratzen zuten, derrigorrezkoa

zena erreinu guz/etan. Herri xeheak hala beharrez ekoizpenaren ehuneko hamarra ordaindu behar zioten Elizari, horrega/k zerga berezi honek jasotzen zuen izena

hamarrena zen.

BOTERE POLITIKOA

Aita Santuak kristau estatuen politikan parte hartzen zuen, errege erreginengan eragiten, eskumikuaren mehatxupean.

Gainera gerrateetan jainkoaren treguak ezarri ahal zituen, guda geldiaraziz, nahi izanez gero. Eta erlijio katolikoaren alde

borrokatzeko GURUTZADAK konbokatu zitzakeen.

BOTERE SOZIALA

Elizak herritar ororen bizitza pribatua arautzen zuen, eta pertsonaren bizitzako erritu gehienak klerikoek egiten zituzten. Horrela, elizetako kanpaiek eguneroko lanorduak markatzen zituzten, eta egutegiek ere Jesusen jaiotza zeukaten abiapuntutzat.

Gainera, XII. mendean Erdi Aroko Inkisizioaren Auzitegi erlijiosoa sortu zen Frantzian, here/koak (ezarritako ideiekin bat ez zetozen pertsonak, beste ideia batzuk zituztelako) jasartzeko eta kondenatzeko.

Erdi Aroan testuak eskuz

kopiatzen ziren batez ere,

liburu bat argitaratzeko bi

hilabete behar izanik

gutxienez. Ondorioz, garestiak

eta lortzeko zailak ziren, eta

oso biztanle gitxik zituen

eskura. Batik bat idazkera eta

irakurketa kontrolatzen

zutenak klerikoak ziren, eta

ondorioz, jakintza eta

pentsamendua kontrolatzen

zuena Eliza zen. Eta hori izan

zen Elizaren botere handiaren

arrazoietako bat.

Kubako iraultzaren gidari eta

pentsalarietako batek esan omen

zuen bezala:

Irakurtzen eta idazten ez Irakurtzen eta idazten ez Irakurtzen eta idazten ez

dakien herri bat engainatzea dakien herri bat engainatzea dakien herri bat engainatzea

erreza daerreza daerreza da

(Ernesto Che Guevara. 19281967)

San AgusTn bere idazmailan

(Clemente VII.aren otoitz liburua.

XIV. mendea)

Gu

rutzad

en m

apa eta gu

rutzad

etako zald

un

tenp

larioa

(hL

ps://lo

stemp

lariosysu

epo

ca.wo

rdp

ress.com

/) Bernardo de Gui frantziar inkisidorea

(F. Murray-k interpretatua El nom-

bre de la rosa filman)


ZISMA HANDIA (XI) Baina XI. mendean Eliza kristauak kolpe larria jaso zuen, izan ere, bi Elizatan banatuta geratu zen. Kristautasunaren sorrera/k, Elizaren buruak anitzak izan

ziren, Erromatar Inperioaren Mendebaldeko burua Aita Santua zen, adibidez, eta Ekialdekoa Patriarka. Ordea, denborarekin, alde bakoitzak kristautasunaren barnean,

ezaugarri ezberdinak bereganatuko zituen (meza emateko modu ezberdinak, egutegi ezberdinak, Biblia ulertzeko ikuspegi ezberdinak).

Alde bien arteko Elizen aurkakotasuna gero eta handiagoa izango zen, eta azkenik, XI.

mendean banatu egin ziren. Mendebaldean Eliza Katoliko Apostoliko Erromatarra sortu zen eta Ekialdean Eliza Katoliko Apostoliko Ortodoxoa. Banaketa honi Zisma Handia edota Ekialdeko eta Mendebaldeko zisma deitu zitzaion, eta gaur egun ere oraindik diardu.

(Guk landuko dugun Eliza, Mendebaldekoa izango da)

ELIZAREN HIERARKIA Eliza katolikoaren burua Aita Santua zen, eta honen azpi/k Elizaren hierarkia bitan

banatzen zen: klero erregularra eta klero sekularra.

AITA SANTUA

Klerikoen artean nagusiena Aita Santua zen, Eliza katolikoaren burua, eta sinismen katolikoaren arabera jainkoaren ordezkaria lurran. Bere boterea gizartean oso handia zen, nahi izanez gero

eskumikuaren bitartez herritarrak Eliza katoliko/k, eta ondorioz, kristautasune/k bota ahal zituelako. Nobleentzako (errege erreginak barne) eskumikua oso arriskutsua zen, euren menpekoek leial izateari uztea posible egiten baitzuen.

Gainera, Aita Santuak berezko estatu (Eliz Estatuak, Italian) eta armada zuen.

Aita Santuaren azpi/k bitan banatzen zen Elizaren erakundea:

KLERO SEKULARRA Gizartearen barruan bizi zirenak eta sakramentuak (bataiaketa, jaunartzea, eukaris/a, ezkontza) banatzen zituztenak ziren (adibidez gotzainak, artzapezpikuak, apaizak).

KLERO ERREGULARRA Gizarte/k kanpo bizi zirenak ziren, arau

espezifikoak betez. ORDEN ERLIJIOSO ezberdinek osatzen zuten, jarraitzen zuten arauaren arabera (adibidez Frantziskanoak, Benedik/noak, Agus/noak).

Elizaren barneko mailaketan, klero erregularra osotzen zuten talde ezberdinak ziren. Ordena bakoitzak, bere sortzailearen erregela jarraitu behar zuen, eta horren arabera bakoitzaren

funtzio eta betebeharrak definitzen ziren. Erregela batzuek adibidez, klausura ezartzen zuten; beste batzuek eskean ibiltzeko beharra; edota erabateko pobrezian bizitzea. Bestalde,

ordena bakoitzak ere beraien artean ezberdintzen zien abitu ezberdinak zituzten. Azkenik, esan beharra dago ere, monastegi eta komentuetan bizi zirela, batzutan berezko feudoak

zituztenak, beste batzutan isolatuta aurkitzen zirenak

ORDEN

ERLIJIO

SOAK

Sarrera

Errota

Eliza Klaustroa Logelak

Liburutegia eta scriptorium-a

Kapitulugela

Hilerria

Erizaindegia

Abadearen

etxea

Aletegia

Sukaldea

Jantokia

Ostatua

(hCps://historiaeuropa.wordpress.com/2011/12/27/tema-3-la-cris1andad/ -1k ateratako eta euskeratutako ilustrazioa)

MonastegiaMonastegiaMonastegia

XII. mendeko benediktinoen

orden erlijiosoaren abadesa,

fisikari, filosofa,

naturalista, musikagile,

olerkari eta hizkuntzalaria

ezaguna izan zen. Emakumeen

irudia guztiz gutxietsia zegoen

gizarte eta kultura batean,

Hildergard-ek ere topikoak

hautsi zituen.

8 urte zituela, bere guraso

nobleek Elizari eman zioten

hamarrenaren ordain gisa,

kleroaren estamentura pasatuz.

Txikitatik begitazioak omen

zituen, eta jainkoarekin

kontaktu zuzena zuela uste

zuten. Hori dela eta, gutxinaka

boterea eskuratzen joan zen

Elizaren emakumezkoen

hierarkien barnean. Enperadore,

Aita Santu eta erregeekin ere

harremandu zen.

Bi monastegi sortzeaz gain,

natur zientziak, medikuntza eta

giza sexualitateari buruzko

hainbat liburu idatzi zituen,

landare, animali eta harrien

sendatzeko gaitasunarekin

interes berezia erakutsiz.

Wikipediako Hildegarda de Bingen

ar1kulu1k aterata eta moldatua

Beirate bateko Hildegard-en

erretratua musika konposatzen (hCp://genderstudies.utah.edu/)

HILDERGAD

von BINGEN


HERRI XEHEAHERRI XEHEA

9. GAIA


H erri xehea pribilegio gabeko estamentua osotzen zuen taldea zen, merkatari, bankari. eskulangile, zerbitzari eta nekazariek osotzen zuten. Gizartearen gehiengoa zen, izan ere Feudalismoaren oinarri

ekonomikoa nekazaritza zen, eta ondorioz, gizartearen %90a nekazaria zen.

NEKAZARIAK Feudoetako herrixketan bizi ziren, eta jaunak emandako mantsoetan egiten zuten lan errenta baten truke, bizirauteko eta ordaindu beharreko zergak ordaintzeko (erregeari, jaunari, Elizari).

NEKAZARI MOTAK Bi nekazari mota ezberdin sortu ziren Erdi Aroan, jaun feudalarekin zeukaten harremanaren arabera:

DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16

Education

Transcript of DBH2ko Gizarte Zientzietako apunteak_15-16