τέροις τοῦ περιστέλλειν τὰ σώματα, δόρα-σι δὲ μικροτέροις πολὺ τῶν σαρισῶν· καὶδιὰ τοῦτο πλῆκται καὶ μάχιμοι πόρρωθενἦσαν ὑπὸ κουφότητος, προσμείξαντες δὲτοῖς πολεμίοις ἔλαττον εἶχον· εἶδος δὲτάξεως καὶ σχήματος εἰς σπεῖραν οὐκ ἦνσύνηθες, φάλαγγι δὲ χρώμενοι μήτε προ-βολὴν ἐχούσῃ μήτε συνασπισμόν, ὡς ἡΜακεδόνων, ῥᾳδίως ἐξεθλίβοντο καὶ διε-σπῶντο. ταῦθ' ὁ Φιλοποίμην διδάξας ἔπει-σεν αὐτοὺς ἀντὶ μὲν θυρεοῦ καὶ δόρατοςἀσπίδα λαβεῖν καὶ σάρισαν, κράνεσι δὲ καὶθώραξι καὶ περικνημῖσι πεφραγμένουςμόνιμον καὶ βεβηκυῖαν ἀντὶ δρομικῆς καὶπελταστικῆς μάχην ἀσκεῖν. πείσας δὲ κα-θοπλίσασθαι τοὺς ἐν ἡλικίᾳ, πρῶτον μὲνἐπῆρε θαρρεῖν ὡς ἀμάχους γεγονότας,ἔπειτα τὰς τρυφὰς αὐτῶν καὶ τὰς πολυτε-λείας ἄριστα μετεκόσμησεν. ἀφελεῖν γὰροὐκ ἦν παντάπασιν ἐκ πολλοῦ νοσούντωντὸν κενὸν καὶ μάταιον ζῆλον, ἐσθῆτας ἀγα-

20

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ

Η

ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

ΦΙΛΟΠΟΙΜΗΝ ΚΑΙ ΤΙΤΟΣ

ΓΑΛΒΑΣ

ΟΘΩΝ

1

μηπόλων ἀνοίξας καὶ παρελθὼν ἀπήγγει-λεν ὅτι καὶ ζῶντος ἔτι τοῦ Νέρωνος, οὐκὄντος δὲ φανεροῦ, τὸ στράτευμα πρῶτον,εἶτα ὁ δῆμος καὶ ἡ σύγκλητος αὐτοκράτο-ρα τὸν Γάλβαν ἀναγορεύσειεν, ὀλίγον δὲὕστερον ἀπαγγελθείη τεθνηκὼς ἐκεῖνος· οὐμὴν αὐτός γε πιστεύσας ἔφη τοῖς ἀπαγγέλ-λουσιν, ἀλλὰ ἐπελθὼν τῷ νεκρῷ καὶ κείμε-νον θεασάμενος, οὕτως ἐξελθεῖν. ταῦταἀπαγγελλόμενα λαμπρὸν ἦρε τὸν Γάλβαν,καὶ συνέδραμε πλῆθος ἀνδρῶν ἐπὶ θύραςἐκτεθαῤῥηκότων ὑπ’ αὐτοῦ βεβαίως. καί-τοι τὸ τάχος ἦν ἄπιστον. ἀλλὰ καὶ δυσὶνἡμέραις ὕστερον Οὐίνιος Τίτος ἀπὸ στρα-τοπέδου μεθ’ ἑτέρων ἀφίκετο τὰ δόξαντατῇ συγκλήτῳ καθ’ ἕκαστον ἀπαγγέλλων.οὗτος μὲν οὖν εἰς τάξιν ἔντιμον προήχθη·τῷ δ’ ἀπελευθέρῳ δακτυλίους τε χρυσοῦςἔδωκε καὶ Μαρκιανὸς ὁ Ικελος ἤδη καλού-μενος εἶχε τὴν πρώτην ἐν τοῖς ἀπελευ-θέροις δύναμιν.

120

προσενεγκόντα τὰς χεῖρας. ἔνιοι δ' ἦσαν οἱτὸ πεπραγμένον ἐπαινοῦντες, καὶ τὸν Ἀννί-βαν ἕως ἔζη πῦρ ἡγούμενοι δεόμενον τοῦῥιπίζοντος· μηδὲ γὰρ ἀκμάζοντος αὐτοῦ τὸσῶμα Ῥωμαίοις καὶ τὴν χεῖρα φοβεράν,ἀλλὰ τὴν δεινότητα καὶ τὴν ἐμπειρίαν γε-γονέναι μετὰ τῆς ἐμφύτου πικρίας καὶ δυ-σμενείας· ὧν οὐδὲν ἀφαιρεῖν τὸ γῆρας, ἀλλ'ὑπομένειν τὴν φύσιν ἐν τῷ ἤθει· τὴν δὲ τύ-χην οὐ διαμένειν ὁμοίαν, ἀλλὰ μεταπίπτου-σαν ἐκκαλεῖσθαι ταῖς ἐλπίσι πρὸς τὰς ἐπι-θέσεις τοὺς ἀεὶ τῷ μισεῖν πολεμοῦντας. καὶτὰ ὕστερά πως ἔτι μᾶλλον ἐμαρτύρησε τῷΤίτῳ, τοῦτο μὲν Ἀριστόνικος ὁ τοῦ κιθα-ρῳδοῦ, διὰ τὴν Εὐμενοῦς δόξαν ἐμπλήσαςἅπασαν ἀποστάσεων καὶ πολέμων τὴνἈσίαν, τοῦτο δὲ Μιθριδάτης, μετὰ Σύλλανκαὶ Φιμβρίαν καὶ τοσούτων ὄλεθρον στρα-τευμάτων καὶ στρατηγῶν αὖθις ἐπὶ Λεύ-κολλον ἐκ γῆς ὁμοῦ καὶ θαλάττης ἀναστὰςτηλικοῦτος. οὐ μὴν οὐδὲ Γαΐου Μαρίου τα-

101

2

καὶ Φίλιππον, ἐν μέσαις ἀναστρεφομένουςταῖς Ἑλληνικαῖς πράξεσιν· ἐπεὶ δὲ Φιλο-ποίμην εἰς τὸ πρωτεύειν προῆλθεν, ἤδηκαθ' ἑαυτοὺς ἀξιόμαχοι τοῖς ἰσχύουσι πλε-ῖστον ὄντες, ἐπαύσαντο χρώμενοι προ-στάταις ἐπεισάκτοις. Ἄρατος μὲν γὰρ ἀρ-γότερος εἶναι δοκῶν πρὸς τοὺς πολεμικοὺςἀγῶνας, ὁμιλίᾳ καὶ πρᾳότητι καὶ φιλίαιςβασιλικαῖς τὰ πλεῖστα κατειργάσατο τῶνπραγμάτων, ὡς ἐν τοῖς περὶ ἐκείνου γέγρα-πται· Φιλοποίμην δ' ἀγαθὸς πολεμιστὴςὢν καὶ διὰ τῶν ὅπλων ἐνεργός, ἔτι δ' εὐτυ-χὴς καὶ κατορθωτικὸς εὐθὺς ἐν ταῖςπρώταις γενόμενος μάχαις, ἅμα τῇ δυ-νάμει τὸ φρόνημα τῶν Ἀχαιῶν ηὔξησε, νι-κᾶν ἐθισθέντων μετ' αὐτοῦ καὶ κατευτυχεῖνἐν τοῖς πλείστοις ἀγῶσι.[9] Πρῶτον μὲν οὖν τὰ περὶ τὰς τάξεις καὶτοὺς ὁπλισμοὺς φαύλως ἔχοντα τοῖςἈχαιοῖς ἐκίνησεν. ἐχρῶντο γὰρ θυρεοῖςμὲν εὐπετέσι διὰ λεπτότητα καὶ στενω-

19

πεινότερος Ἀννίβας ἔκειτο. τῷ μὲν γὰρ βα-σιλεὺς φίλος ὑπῆρχε, καὶ βίος ἦν συνήθηςκαὶ διατριβαὶ περὶ ναῦς καὶ ἵππους καὶστρατιωτῶν ἐπιμέλειαν· τὰς δὲ Μαρίου τύ-χας Ῥωμαῖοι γελῶντες, ἀλωμένου καὶπτωχεύοντος ἐν Λιβύῃ, μετὰ μικρὸν ἐνῬώμῃ σφαττόμενοι καὶ μαστιγούμενοιπροσεκύνουν. οὕτως οὐδὲν οὔτε μικρὸνοὔτε μέγα τῶν παρόντων πρὸς τὸ μέλλονἐστίν, ἀλλὰ μία τοῦ μεταβάλλειν τελευτὴκαὶ τοῦ εἶναι. διὸ καί φασιν ἔνιοι τὸν Τίτονοὐκ ἀφ' ἑαυτοῦ ταῦτα πρᾶξαι, πεμφθῆναιδὲ πρεσβευτὴν μετὰ Λευκίου Σκιπίωνος,οὐδὲν ἄλλο τῆς πρεσβείας ἐχούσης ἔργον ἢτὸν Ἀννίβου θάνατον.Ἐπεὶ δ' οὐδεμίαν ἔτι τούτων κατόπιν οὔτεπολιτικὴν τοῦ Τίτου πρᾶξιν οὔτε πολεμι-κὴν ἱστορήκαμεν, ἀλλὰ καὶ τελευτῆς ἔτυ-χεν εἰρηνικῆς, ὥρα τὴν σύγκρισιν ἐπισκο-πεῖν.

102

τῆσαι χαλινῶν μὴ δυνηθέντας, εἰς μάχηνἐξενεγκόντα μεγάλην συνέῤῥαξαν, καὶΟὐίνδικος ἑαυτὸν ἀνελόντος ἐπὶ δισμυρίοιςΓαλατῶν πεσοῦσι, διῆλθε λόγος ὡς βουλο-μένων πάντων ἐπὶ νίκῃ τοσαύτῃ τὸν Οὐερ-γίνιον ἀναδέξασθαι τὴν ἡγεμονίαν ἢ πάλινμεταβαλουμένων πρὸς Νέρωνα, τότε δὴπαντάπασι περίφοβος γενόμενος ὁ Γάλβαςἔγραψε τῷ Οὐεργινίῳ, παρακαλῶν κοινο-πραγεῖν καὶ διαφυλάσσειν ἅμα τὴν ἡγεμο-νίαν καὶ τὴν ἐλευθερίαν Ῥωμαίοις· αὖθιςδὲ μετὰ τῶν φίλων εἰς Κλουνίαν, Ιβηρικὴνπόλιν, ἀναχωρήσας ἐν τῷ μετανοεῖν περὶτῶν γεγονότων καὶ ποθεῖν τὴν συνήθη καὶσύντροφον ἀπραγμοσύνην μᾶλλον ἢ πράτ-τειν τι τῶν ἀναγκαίων διέτριβεν.[7] ῏Ην δὲ θέρος ἤδη, καὶ βραχὺ πρὸ δείληςἧκεν ἀπὸ Ῥώμης ῎Ικελος ἀνὴρ ἀπελεύθεροςἑβδομαῖος. πυθόμενος δὲ τὸν Γάλβαν ἀνα-παύεσθαι καθ’ ἑαυτὸν ἐβάδιζε συντόνωςἐπὶ τὸ δωμάτιον αὐτοῦ, καὶ βίᾳ τῶν θαλα-

119

[8] Τὸ δὲ κοινὸν τῶν Ἀχαιῶν πρῶτος μὲνἌρατος εἰς ἀξίωμα καὶ δύναμιν ἦρεν, ἐκταπεινοῦ καὶ διερριμμένου κατὰ πόλεις συ-ναγαγὼν καὶ πολιτευσάμενος Ἑλληνικὴνκαὶ φιλάνθρωπον πολιτείαν· ἔπειθ', ὥσπερἐν τοῖς ὕδασιν, ἀρξαμένων ὀλίγων ὑφίστα-σθαι καὶ μικρῶν σωμάτων, ἤδη τὰ ἐπιρ-ρέοντα τοῖς πρώτοις ἐνισχόμενα καὶ περι-πίπτοντα πῆξιν ἰσχυρὰν καὶ στερεότηταποιεῖ δι' ἀλλήλων, οὕτω τῆς Ἑλλάδοςἀσθενοῦς καὶ εὐδιαλύτου φερομένης κατὰπόλεις ἐν τῷ τότε χρόνῳ, πρῶτον συ-στάντες οἱ Ἀχαιοί, καὶ τῶν κύκλῳ πόλεωντὰς μὲν ἐκ τοῦ βοηθεῖν καὶ συνελευθεροῦνἀπὸ τῶν τυράννων ὑπολαμβάνοντες, τὰς δ'ὁμονοίᾳ καὶ πολιτείᾳ καταμειγνύντες εἰςἑαυτούς, ἓν σῶμα καὶ μίαν δύναμιν κατα-σκευάσαι διενοοῦντο τὴν Πελοπόννησον.ἀλλ' Ἀράτου μὲν ζῶντος ἔτι τοῖς Μακε-δόνων ὅπλοις ὑπεδύοντο τὰ πολλά, θερα-πεύοντες Πτολεμαῖον, εἶτ' αὖθις Ἀντίγονον

18

ΦΙΛΟΠΟΙΜΗΝ

[1] Κλέανδρος ἦν ἐν Μαντινείᾳ γένους τεπρώτου καὶ δυνηθεὶς ἐν τοῖς μάλιστα τῶνπολιτῶν· τύχῃ δὲ χρησάμενος καὶ τὴν ἑαυ-τοῦ φυγών, ἧκεν εἰς Μεγάλην πόλιν οὐχἥκιστα διὰ Φιλοποίμενος πατέρα Κραῦγιν,ἄνδρα πάντων ἕνεκα λαμπρόν, ἰδίᾳ δὲ πρὸςἐκεῖνον οἰκείως ἔχοντα. ζῶντος μὲν οὖναὐτοῦ πάντων ἐτύγχανε, τελευτήσαντος δὲτὴν ἀμοιβὴν τῆς φιλοξενίας ἀποδιδούς,ἔθρεψεν αὐτοῦ τὸν υἱὸν ὀρφανὸν ὄντα, κα-θάπερ φησὶν Ὅμηρος ὑπὸ τοῦ Φοίνικοςτὸν Ἀχιλλέα τραφῆναι, γενναίαν τινὰ καὶβασιλικὴν τοῦ ἤθους εὐθὺς ἐξ ἀρχῆςπλάσιν καὶ αὔξησιν λαμβάνοντος. ἤδη δὲτοῦ Φιλοποίμενος ἀντίπαιδος ὄντος Ἔκδη-

3

ὺς προθυμοτέρους ὠνητάς.[6] ᾿Αφισταμένων δὲ πολλῶν τοῦ Νέρωνοςκαὶ πάντων ἐπιεικῶς τῷ Γάλβᾳ προστιθε-μένων, μόνος Κλώδιος Μάκρος ἐν Λιβύῃκαὶ Οὐεργίνιος Ῥοῦφος ἐν Γαλατίᾳ τοῦΓερμανικοῦ στρατεύματος ἡγούμενοςαὐτοὶ καθ’ ἑαυτοὺς ἔπραττον, οὐ τὴν αὐτὴναἵρεσιν ἔχοντες. ἀλλ’ ὁ μὲν Κλώδιος, ἐν ἁρ-παγαῖς ραγμάτων γεγονὼς καὶ φόνοις ἀν-δρῶν δι’ ὠμότητα καὶ πλεονεξίαν, δῆλοςἦν ἐν τῷ μήτε κατέχειν ήτε ἀφιέναι τὴν ἀρ-χὴν δύνασθαι περιφερόμενος, Οὐεργίνιοςδὲ ταγμάτων ἐπιστατῶν δυνατωτάτωνπολλάκις αὐτὸν ἀναγορευόντων αὐτο-κράτορα καὶ βιαζομένων οὔτε αὐτὸς ἔφηλήψεσθαι τὴν ἡγεμονίαν οὔτε ἄλλῳ πε-ριόψεσθαι διδομένην, ὃν ἂν μὴ ἡ σύγκλη-τος ἕληται. ταῦτα τὸν Γάλβαν οὐ μετρίωςἐθορύβει τὸ πρῶτον· ἐπεὶ δὲ τὰ Οὐεργινίουκαὶ Οὐίνδικος στρατεύματα τρόπον τινὰβίᾳ τοὺς ἡγεμόνας, ὥσπερ ἡνιόχους κρα-

118

Φιλοποίμενος και Τίτου Σύγκρισις

[1] Μεγέθει μὲν οὖν τῶν εἰς τοὺς Ἕλληναςεὐεργεσιῶν οὔτε Φιλοποίμενα Τίτῳ παρα-βάλλειν οὔτε πάνυ πολλοὺς τῶν Φιλοποί-μενος ἀμεινόνων ἀνδρῶν ἄξιόν ἐστι· τοῖςμὲν γὰρ Ἕλλησι πρὸς Ἕλληνας οἱ πόλε-μοι, τῷ δ' οὐχ Ἕλληνι καὶ ὑπὲρ Ἑλλήνων·καὶ ὅτε Φιλοποίμην ἀμηχανῶν τοῖς ἑαυτοῦπολίταις ἀμύνειν πολεμουμένοις εἰς Κρή-την ἀπῆρε, τότε νικήσας Τίτος ἐν μέσῃ τῇἙλλάδι Φίλιππον, ἠλευθέρου καὶ τὰ ἔθνηκαὶ <τὰς> πόλεις ἁπάσας. εἰ δέ τις ἐξε-τάζοι τὰς μάχας ἑκατέρου, πλείους Ἕλλη-νας Φιλοποίμην Ἀχαιῶν στρατηγῶν ἢ Μα-κεδόνας Τίτος Ἕλλησι βοηθῶν ἀνεῖλε. τὰτοίνυν ἁμαρτήματα τοῦ μὲν φιλοτιμίας,τοῦ δὲ φιλονικίας γέγονε, καὶ πρὸς ὀργὴν ὁμὲν εὐκίνητος ἦν, ὁ δὲ καὶ δυσπαραίτητος.Τίτος μὲν γὰρ καὶ Φιλίππῳ τὸ ἀξίωμα τῆς

103

λος καὶ Δημοφάνης οἱ Μεγαλοπολῖται διε-δέξαντο τὴν ἐπιμέλειαν, Ἀρκεσιλάῳ συνή-θεις ἐν Ἀκαδημείᾳ γεγονότες, καὶ φιλοσο-φίαν μάλιστα τῶν καθ' ἑαυτοὺς ἐπὶ πολι-τείαν καὶ πράξεις προαγαγόντες. οὗτοι καὶτὴν ἑαυτῶν πατρίδα τυραννίδος ἀπήλλα-ξαν, τοὺς ἀποκτενοῦντας Ἀριστόδημονκρύφα παρασκευάσαντες, καὶ Νικοκλέατὸν Σικυωνίων τύραννον Ἀράτῳ συνεξέβα-λον, καὶ Κυρηναίοις δεηθεῖσι, τεταραγ-μένων τῶν κατὰ τὴν πόλιν καὶ νοσούντων,πλεύσαντες εὐνομίαν ἔθεντο καὶ διεκόσμη-σαν ἄριστα τὴν πόλιν. αὐτοί γε μὴν ἐν τοῖςἄλλοις ἔργοις καὶ τὴν Φιλοποίμενος ἐποιο-ῦντο παίδευσιν, ὡς κοινὸν ὄφελος τῇ Ἑλ-λάδι τὸν ἄνδρα τοῦτον ὑπὸ φιλοσοφίαςἀπεργασάμενοι. καὶ γὰρ ὥσπερ ὀψίγονονἐν γήρᾳ ταῖς τῶν παλαιῶν ἡγεμόνων ἐπιτε-κοῦσα τοῦτον ἀρεταῖς ἡ Ἑλλὰς ἠγάπησεδιαφερόντως καὶ συνηύξησε τῇ δόξῃ τὴνδύναμιν. Ῥωμαίων δέ τις ἐπαινῶν ἔσχατον

4

ὃ μέγιστον ἦν ἐν τοῖς τακτικοῖς, ἐλαφροὺςκαὶ ὀξεῖς πρός τε τὰς κατ' οὐλαμὸν ἐπι-στροφὰς καὶ περισπασμοὺς καὶ τὰς καθ'ἵππον ἐπιστροφὰς καὶ κλίσεις ἀπειργάσα-το, καὶ συνείθισεν ὡς ἑνὶ σώματι κινου-μένῳ καθ' ὁρμὴν ἑκούσιον ἐοικέναι τὴνὅλου τοῦ συστήματος ἐν ταῖς μεταβολαῖςεὐχέρειαν. συστάσης δὲ τῆς περὶ τὸνΛάρισσον αὐτοῖς ποταμὸν ἰσχυρᾶς μάχηςπρὸς Αἰτωλοὺς καὶ Ἠλείους, ὁ τῶν Ἠλεί-ων ἵππαρχος Δαμόφαντος ὥρμησεν ἐπὶ τὸνΦιλοποίμενα προεξελάσας. δεξάμενος δὲτὴν ὁρμὴν ἐκεῖνος αὐτοῦ καὶ φθάσας τῷδόρατι παίει καὶ καταβάλλει τὸν Δαμόφα-ντον. εὐθὺς δὲ τούτου πεσόντος ἔφυγον οἱπολέμιοι, καὶ λαμπρὸς ἦν ὁ Φιλοποίμην,ὡς οὔτε κατὰ χεῖρα τῶν νέων τινὸς οὔτεσυνέσει τῶν πρεσβυτέρων ἀπολειπόμενος,ἀλλὰ καὶ μάχεσθαι καὶ στρατηγεῖν ἱκα-νώτατος.

17

βασιλείας ἐφύλαξε, καὶ πρὸς Αἰτωλοὺςεὐγνωμόνησε, Φιλοποίμην δὲ τῆς πατρίδοςδι' ὀργὴν ἀφείλετο τὴν περιοικίδα συ-ντέλειαν. ἔτι δ' ὁ μὲν τοῖς εὖ παθοῦσιν ἀεὶβέβαιος, ὁ δὲ θυμῷ λῦσαι χάριν ἕτοιμος·Λακεδαιμονίων μὲν γὰρ εὐεργέτης πρότε-ρον ὤν, ὕστερον καὶ τὰ τείχη κατέσκαψε,καὶ τὴν χώραν περιέκοψε, καὶ τέλος αὐτὴνμετέβαλε καὶ διέφθειρε τὴν πολιτείαν.ἐδόκει δὲ καὶ τὸν βίον ὀργῇ προέσθαι καὶφιλονικίᾳ, μὴ κατὰ καιρὸν ἀλλ' ὀξύτεροντοῦ δέοντος εἰς Μεσσήνην ἐπειχθείς, οὐχὥσπερ Τίτος πάντα λογισμῷ καὶ πρὸςἀσφάλειαν στρατηγήσας.[2] Ἀλλὰ πλήθει γε πολέμων καὶ τροπαίωνἡ Φιλοποίμενος ἐμπειρία βεβαιοτέρα. τῷμὲν γὰρ τὰ πρὸς Φίλιππον ἐκρίθη δυοῖνἀγώνοιν, ὁ δὲ μυρίας μάχας κατορθώσας,οὐδεμίαν ἀμφισβήτησιν τῇ τύχῃ πρὸς τὴνἐπιστήμην ἀπολέλοιπεν. ἔτι δ' ὁ μὲν τῇῬωμαίων ἀκμὴν ἐχούσῃ δυνάμει χρησάμε-

104

πρόνοιαν, οὔτε Καῖσαρ οὔτ’ αὐτοκράτωρ,στρατηγὸς δὲ συγκλήτου καὶ δήμου Ῥω-μαίων ὀνομαζόμενος. ῞Οτι δ’ ὀρθῶς ὁ Οὐίν-διξ καὶ λελογισμένως ἐξεκαλεῖτο τὸν Γάλ-βαν ἐπὶ τὴν ἡγεμονίαν, ἐπιστώσατο μάρτυ-ρι τῷ Νέρωνι. προσποιούμενος γὰρ ἐκεί-νου καταφρονεῖν καὶ παρ’ οὐδὲν ἡγεῖσθαιτὰ Γαλατῶν, ἅμα τῷ πυθέσθαι τὰ περὶΓάλβαν (ἔτυχε δὲ λελουμένος καὶ ἀριστῶν)ἀνέτρεψε τὴν τράπεζαν. οὐ μὴν ἀλλὰ συ-γκλήτου ψηφισαμένης ολέμιον τὸν Γάλβαναὐτός τε παίζειν καὶ θρασύνεσθαι πρὸςτοὺς φίλους βουλόμενος, οὐ φαύλην ἔφηπρόῤῥησιν ἐμπεπτωκέναι λογισμοῦ δεο-μένῳ χρημάτων αὐτῷ· καὶ τὰ μὲν Γαλα-τῶν, ὅταν ὑποχείριοι γένωνται, λαφυραγω-γήσεσθαι, ἡ δὲ Γάλβα πάρεστιν οὐσίαχρῆσθαι καὶ πωλεῖν ἤδη πολεμίου πεφη-νότος. οὗτός τε δὴ τὰ Γάλβα πιπράσκεινἐκέλευε, καὶ Γάλβας ἀκούσας, ὅσα Νέρω-νος ἦν ἐν ᾿Ιβηρίᾳ κηρύττων εὕρισκε πολλο-

117

σώφροσι καὶ κεκολασμένοις περὶ δίαιταν,ἐπανῆλθεν οὕτω λαμπρὸς εἰς τοὺςἈχαιούς, ὥστ' εὐθὺς ἵππαρχος ἀποδει-χθῆναι. παραλαβὼν δὲ τοὺς ἱππεῖς φαύλοιςμὲν ἱππαρίοις ἐκ τοῦ προστυχόντος ὅτεσυμβαίνοι στρατεία προσχρωμένους, αὐτο-ὺς δὲ τὰς πολλὰς τῶν στρατειῶν ἀποδι-δράσκοντας, ἑτέρους δὲ πέμποντας ἀνθ'ἑαυτῶν, δεινὴν δ' ἀπειρίαν μετ' ἀτολμίαςπάντων οὖσαν, περιορῶντας δὲ ταῦτα τοὺςἄρχοντας ἀεὶ διά τε τὸ πλεῖστον ἐν τοῖςἈχαιοῖς τοὺς ἱππεῖς δύνασθαι καὶ μάλιστακυρίους εἶναι τιμῆς καὶ κολάσεως, οὐχὑπεῖξεν οὐδ' ἀνῆκεν, ἀλλὰ καὶ τὰς πόλειςἐπιών, καὶ κατ' ἄνδρα τῶν νέων ἕκαστονἐπὶ τὴν φιλοτιμίαν συνεξορμῶν, καὶ κο-λάζων τοὺς ἀνάγκης δεομένους, μελέταιςτε καὶ πομπαῖς καὶ πρὸς ἀλλήλους ἁμίλ-λαις χρώμενος, ὅπου πλεῖστοι θεᾶσθαι μέλ-λοιεν, <ἐν> ὀλίγῳ χρόνῳ πᾶσι ῥώμην τεθαυμαστὴν καὶ προθυμίαν παρέστησε, καὶ

16

αὐτὸν Ἑλλήνων προσεῖπεν, ὡς οὐδέναμέγαν μετὰ τοῦτον ἔτι τῆς Ἑλλάδος ἄνδραγειναμένης οὐδ' αὑτῆς ἄξιον.[2] Ἦν δὲ τὸ μὲν εἶδος οὐκ αἰσχρός, ὡςἔνιοι νομίζουσιν· εἰκόνα γὰρ αὐτοῦ δια-μένουσαν ἐν Δελφοῖς ὁρῶμεν· τὴν δὲ τῆςξένης τῆς Μεγαρικῆς ἄγνοιαν συμβῆναιλέγουσι δι' εὐκολίαν τινὰ καὶ ἀφέλειαναὐτοῦ. πυνθανομένη γὰρ ἔρχεσθαι πρὸςαὐτοὺς τὸν στρατηγὸν τῶν Ἀχαιῶν, ἐθορυ-βεῖτο παρασκευάζουσα δεῖπνον οὐ πα-ρόντος κατὰ τύχην τοῦ ἀνδρός. ἐν τούτῳ δὲτοῦ Φιλοποίμενος εἰσελθόντος, χλαμύδιονεὐτελὲς ἔχοντος, οἰομένη τινὰ τῶν ὑπηρε-τῶν εἶναι καὶ πρόδρομον, παρεκάλει τῆςδιακονίας συνεφάψασθαι. καὶ ὁ μὲν εὐθὺςἀπορρίψας τὴν χλαμύδα τῶν ξύλων ἔσχι-ζεν· ὁ δὲ ξένος ἐπεισελθὼν καὶ θεασάμε-νος, "τί τοῦτ'" ἔφη,, "ὦ Φιλοποίμην;" "τίγὰρ ἄλλ'" ἔφη δωρίζων ἐκεῖνος "ἢ κακᾶςὄψεως δίκαν δίδωμι;" τοῦ δ' ἄλλου σώμα-

5

μὼναὐτοῖς εἶπεν· “῏Ω Γάλβα, τίνα τρόπονβουλεύεσθε; τὸ γὰρ ζητεῖν Νέρωνι εἰ πι-στοὶ μενοῦμεν, οὐκ ἤδη μενόντων ἐστίν. ὡςοὖν ὑπάρχοντος ἐχθροῦ Νέρωνος οὐ δὴπροετέον τὴν τοῦ Οὐίνδικος φιλίαν, ἢ καὶκατηγορητέον εὐθὺς αὐτοῦ καὶ πολεμη-τέον, ὅτι σὲ βούλεται Ῥωμαίους ἔχειν ἄρ-χοντα μᾶλλον ἢ Νέρωνα τύραννον.”[5] ᾿Εκ τούτου προγράμματι μὲν ἐδήλωσενὁ Γάλβας ἡμέραν ἐν ᾗ τὰς κατὰ μέροςἐλευθερώσεις ἀποδώσει τοῖς δεομένοις, λα-λιὰ δὲ καὶ φήμη προεκπεσοῦσα πλῆθος ἀν-θρώπων ἤθροισε προθύμων ἐπὶ τὸν νεωτε-ρισμόν. οὐκ ἔφθη γοῦν φανερὸς ἐπὶ τοῦ βή-ματος γενόμενος, καὶ πάντες αὐτὸν ὁμο-φώνως αὐτοκράτορα προσεῖπον. ὁ δὲ ταύ-την μὲν εὐθὺς οὐ προσεδέξατο τὴν προση-γορίαν, κατηγορήσας δὲ τοῦ Νέρωνος, καὶτῶν ἀνῃρημένων ἀνδρῶν ὑπ’ αὐτοῦ τοὺςἐπιφανεστάτους ὀλοφυράμενος, ὡμολόγη-σεν ἐπιδώσειν τῇ πατρίδι τὴν ἑαυτοῦ

116

νος, ὁ δὲ <τῇ> τῆς Ἑλλάδος ἤδη φθινού-σης <καὶ> παρακμασάς<ης>, δόξαν ἔσχεν,ὥστε τοῦ μὲν ἴδιον, τοῦ δὲ κοινὸν ἔργονεἶναι τὸ κατορθούμενον· ὁ μὲν γὰρ ἦρχενἀγαθῶν, ὁ δ' ἄρχων ἀγαθοὺς ἐποίει. καὶμὴν τό γε πρὸς Ἕλληνας τούτῳ γενέσθαιτοὺς ἀγῶνας οὐκ εὐτυχῆ μέν, ἰσχυρὰν δὲτῆς ἀρετῆς ἀπόδειξιν παρεῖχεν· οἷς γὰρὅμοια τἆλλα, τῷ προὔχειν ἀρετῇ κρατοῦσι.καὶ γὰρ δὴ πολεμικωτάτοις Ἑλλήνων Κρη-σὶ καὶ Λακεδαιμονίοις πολεμήσας, τῶν μὲνπανουργοτάτων δόλῳ, τῶν δ' ἀλκιμω-τάτων τόλμῃ περιεγένετο. πρὸς δὲ τούτοιςΤίτος μὲν ἐξ ὑποκειμένων ἐνίκα, χρώμενοςὁπλισμοῖς καὶ τάξεσιν αἷς παρέλαβε, Φιλο-ποίμην δ' αὐτὸς ἐπεισενεγκὼν καὶ μεταβα-λὼν τὸν περὶ ταῦτα κόσμον, ὥστε τὸ νικη-τικώτατον ὑφ' οὗ μὲν οὐκ ὂν εὑρῆσθαι, τῷδ' ὑπάρχον βοηθεῖν. κατὰ χεῖρα τοίνυν Φι-λοποίμενος μὲν ἔργα πολλὰ καὶ μεγάλα,θατέρου δ' οὐδέν, ἀλλὰ καὶ Αἰτωλῶν τις

105

τος τὴν φύσιν ἐπισκώπτων ὁ Τίτος εἶπεν·"ὦ Φιλοποίμην, ὡς καλὰς χεῖρας ἔχεις καὶσκέλη· γαστέρα δ' οὐκ ἔχεις." ἦν γὰρ ἐκτῶν μέσων στενώτερος. τὸ μέντοι σκῶμμαπρὸς τὴν δύναμιν αὐτοῦ μᾶλλον ἐλέχθη·καὶ γὰρ ὁπλίτας ἔχων ἀγαθοὺς καὶ ἱππεῖς,χρημάτων πολλάκις οὐκ εὐπόρει. ταῦταμὲν οὖν ἐν ταῖς σχολαῖς περὶ τοῦ Φιλοποί-μενος λέγεται.[3] Τοῦ δ' ἤθους τὸ φιλότιμον οὐκ ἦν πα-ντάπασι φιλονικίας καθαρὸν οὐδ' ὀργῆςἀπηλλαγμένον, ἀλλὰ καίπερ Ἐπαμεινών-δου βουλόμενος εἶναι μάλιστα ζηλωτής, τὸ<μὲν> δραστήριον καὶ συνετὸν αὐτοῦ καὶὑπὸ χρημάτων ἀπαθὲς ἰσχυρῶς ἐμιμεῖτο,τῷ δὲ πρᾴῳ καὶ βαθεῖ καὶ φιλανθρώπῳπαρὰ τὰς πολιτικὰς διαφορὰς ἐμμένειν οὐδυνάμενος δι' ὀργὴν καὶ φιλονικίαν, μᾶλλονἐδόκει στρατιωτικῆς ἢ πολιτικῆς ἀρετῆςοἰκεῖος εἶναι. καὶ γὰρ ἐκ παίδων εὐθὺς ἦνφιλοστρατιώτης, καὶ τοῖς πρὸς τοῦτο χρη-

6

μένοις. νικήσας οὖν ὁ Ἀντίγονος ἀπεπει-ρᾶτο τῶν Μακεδόνων, ἐρωτῶν διὰ τί μὴκελεύσαντος αὐτοῦ τὸ ἱππικὸν ἐκίνησαν.τῶν δ' ἀπολογουμένων, ὡς παρὰ γνώμηνβιασθεῖεν εἰς χεῖρας ἐλθεῖν τοῖς πολεμίοις,μειρακίου Μεγαλοπολιτικοῦ προεμβα-λόντος, γελάσας ὁ Ἀντίγονος "ἐκεῖνο τοί-νυν τὸ μειράκιον" εἶπεν "ἔργον ἡγεμόνοςμεγάλου πεποίηκεν."[7] Ἐκ τούτου δόξαν ἔσχεν ὥσπερ εἰκὸς ὁΦιλοποίμην. καὶ τοῦ μὲν Ἀντιγόνου σπου-δάσαντος ὅπως στρατεύοιτο μετ' αὐτοῦ,καὶ διδόντος ἡγεμονίαν καὶ χρήματα, πα-ρῃτήσατο, μάλιστα τὴν ἑαυτοῦ φύσιν κα-ταμαθὼν πρὸς τὸ ἄρχεσθαι δυσκόλως καὶχαλεπῶς ἔχουσαν· ἀργεῖν δὲ καὶ σχολάζεινοὐ βουλόμενος, ἀσκήσεως ἕνεκα καὶ με-λέτης τῶν πολεμικῶν εἰς Κρήτην ἔπλευσενἐπὶ στρατείαν· κἀκεῖ συχνὸν χρόνον ἐγγυ-μνασάμενος ἀνδράσι μαχίμοις καὶ ποικί-λοις μεταχειρίσασθαι πόλεμον, ἔτι δὲ

15

αὐτὸν Ἀρχέδημος ἐπέσκωπτεν, ὡς ὅτ'αὐτὸς ἐσπασμένος τὴν μάχαιραν ἔθειδρόμῳ πρὸς τοὺς μαχομένους καὶ [τοὺς]συνεστῶτας τῶν Μακεδόνων, τοῦ Τίτουτὰς χεῖρας εἰς τὸν οὐρανὸν ὑπτίας ἀνατεί-ναντος ἑστῶτος καὶ προσευχομένου.[3] Καὶ μὴν Τίτῳ μὲν ἄρχοντι συνέβη καὶπρεσβεύοντι πάντα πρᾶξαι τὰ καλά, Φιλο-ποίμην δ' οὐ χείρονα παρέσχεν οὐδ' ἀπρα-κτότερον ἑαυτὸν ἰδιώτην ἢ στρατηγὸν τοῖςἈχαιοῖς. ἰδιώτης μὲν γὰρ ὢν Νάβιν ἐξέβα-λεν ἐκ Μεσσήνης καὶ Μεσσηνίους ἠλευ-θέρωσεν, ἰδιώτης δὲ Διοφάνην τὸν στρατη-γὸν καὶ Τίτον ἐπερχομένους ἀπέκλεισε τῆςΣπάρτης καὶ Λακεδαιμονίους διέσωσεν.οὕτως ἡγεμονικὴν φύσιν ἔχων, οὐ κατὰτοὺς νόμους <μόνον>, ἀλλὰ καὶ τῶν νόμωνἄρχειν ἠπίστατο πρὸς τὸ συμφέρον, οὐ δε-όμενος παρὰ τῶν ἀρχομένων λαβεῖν τὸ ἄρ-χειν, ἀλλὰ χρώμενος αὐτοῖς ὅπου καιρὸςεἴη, τὸν ὑπὲρ αὐτῶν φρονοῦντα μᾶλλον ἢ

106

᾿Ιούνιος Οὐίνδιξ ἐπανέστη Νέρωνι, Γαλατί-ας ὢν στρατηγός. λέγεται μὲν οὖν καὶ πρὸτῆς ἐμφανοῦς ἀποστάσεως γράμματα πρὸςαὐτὸν ἀφικέσθαι παρὰ τοῦ Οὐίνδικος, οἷςμήτε πιστεῦσαι μήτε μηνῦσαι καὶ κατειπε-ῖν, ὡς ἕτεροι τῶν ἡγεμονικῶν ἐπιστολὰςαὐτοῖς γραφείσας ἔπεμψαν πρὸς Νέρωνακαὶ διέφθειραν ὅσον ἐπ’ αὐτοῖς τὴν πρᾶξιν,ἧς ὕστερον μετασχόντες ὡμολόγησαναὑτῶν οὐδὲν ἧττον ἢ ἐκείνου προδόται γε-γονέναι. ἀλλ’ ἐπειδὴ λαμπρῶς τὸν πόλεμονἐκφήνας ὁ Οὐίνδιξ ἔγραψε τῷ Γάλβᾳ πα-ρακαλῶν ἀναδέξασθαι τὴν ἡγεμονίαν καὶπαρασχεῖν ἑαυτὸν ἰσχυρῷ σώματι ζητοῦντικεφαλήν, ταῖς Γαλατίαις δέκα μυριάδας ἀν-δρῶν ὡπλισμένων ἐχούσαις ἄλλας τε πλεί-ονας ὁπλίσαι δυναμέναις, προὔθηκε βουλὴντοῖς φίλοις. ὧν οἱ μὲν ἠξίουν περιμένεινκαραδοκοῦντα τίνα κίνησιν ἡ Ῥώμη καὶφορὰν ἕξει πρὸς τὸν νεωτερισμόν· Τίτος δὲΟὐίνιος ὁ τοῦ στρατηγικοῦ τάγματος ἡγε-

115

πεζὸς ἐν ἱππικῷ θώρακι καὶ σκευῇ βαρυ-τέρᾳ χαλεπῶς καὶ ταλαιπώρως ἁμιλλώμε-νος, διελαύνεται διαμπερὲς ὁμοῦ τοὺς μη-ροὺς ἑκατέρους ἑνὶ μεσαγκύλῳ, καιρίαςμὲν οὐ γενομένης, ἰσχυρᾶς δὲ τῆς πληγῆς,ὥστε τὴν αἰχμὴν ἐπὶ θάτερα διῶσαι. τὸμὲν οὖν πρῶτον ἐνσχεθεὶς ὥσπερ δεσμῷ,παντάπασιν ἀπόρως εἶχε. τὸ γὰρ ἔναμματῆς ἀγκύλης χαλεπὴν ἐποίει τοῦ ἀκοντί-σματος ἀνελκομένου διὰ τῶν τραυμάτωντὴν πάροδον· ὡς δ' ὤκνουν οἱ παρόντεςἅψασθαι, καὶ τῆς μάχης ἀκμὴν ὀξεῖανἐχούσης ἐσφάδαζεν ὑπὸ θυμοῦ καὶ φιλοτι-μίας πρὸς τὸν ἀγῶνα, τῇ ¶ παραβάσει καὶτῇ παραλλάξει τῶν σκελῶν διὰ μέσουκλάσας τὸ ἀκόντισμα, χωρὶς ἐκέλευσεν ἑλ-κύσαι τῶν ἀγμάτων ἑκάτερον. οὕτω δ'ἀπαλλαγεὶς καὶ σπασάμενος τὸ ξίφος,ἐχώρει διὰ τῶν προμάχων ἐπὶ τοὺς πολεμί-ους, ὥστε πολλὴν προθυμίαν καὶ ζῆλονἀρετῆς παρασχεῖν τοῖς <συν>αγωνιζο-

14

σίμοις μαθήμασιν ὑπήκουε προθύμως,ὁπλομαχεῖν καὶ ἱππεύειν. ἐπεὶ δὲ καὶ πα-λαίειν εὐφυῶς ἐδόκει, καὶ παρεκάλουναὐτὸν ἐπὶ τὴν ἄθλησιν ἔνιοι τῶν φίλων καὶτῶν ἐπιτρόπων, ἠρώτησεν αὐτούς, μή τιπρὸς τὴν στρατιωτικὴν ἄσκησιν ὑπὸ τῆςἀθλήσεως βλαβήσοιτο. τῶν δὲ φαμένων,ὅπερ ἦν, ἀθλητικὸν στρατιωτικοῦ σῶμακαὶ βίον διαφέρειν τοῖς πᾶσι, μάλιστα δὲδίαιταν ἑτέραν καὶ ἄσκησιν εἶναι, τῶν μὲνὕπνῳ τε πολλῷ καὶ πλησμοναῖς ἐνδελεχέσικαὶ κινήσεσί <τε> τεταγμέναις καὶ ἡσυχί-αις αὐξόντων τε καὶ διαφυλαττόντων τὴνἕξιν, ὑπὸ πάσης ῥοπῆς καὶ παρεκβάσεωςτοῦ συνήθους ἀκροσφαλῆ πρὸς μεταβολὴνοὖσαν, τὰ δὲ πάσης μὲν πλάνης ἔμπειρακαὶ πάσης ἀνωμαλίας προσῆκον εἶναι,μάλιστα δὲ φέρειν ῥᾳδίως μὲν ἔνδειαν εἰθι-σμένα, ῥᾳδίως δ' ἀγρυπνίαν, ἀκούσας ὁ Φι-λοποίμην οὐ μόνον αὐτὸς ἔφυγε τὸ πρᾶγμακαὶ κατεγέλασεν, ἀλλὰ καὶ στρατηγῶν

7

αὐτοκράτορος γενομένου μικρολογίας, ἣνἕωλόν τινα δόξαν εὐταξίας ἔφερε καὶ σω-φροσύνης. ἐπέμφθη δὲ ὑπὸ Νέρωνος ᾿Ιβηρί-ας ἄρχων, οὔπω δεδιδαγμένου φοβεῖσθαιτοὺς ἐν ἀξιώμασι μεγάλους τῶν πολιτῶν.ἐκείνῳ δὲ καὶ φύσει δοκοῦντι πρᾴῳ γεγο-νέναι προσετίθει πίστιν εὐλαβείας τὸγῆρας.[4] ᾿Επεὶ δέ, τῶν ἀλιτηρίων ἐπιτρόπωνὠμῶς καὶ ἀγρίως τὰς ἐπαρχίας ἐκείνῳ δια-φορούντων, ἄλλο μὲν εἶχεν οὐδὲν βοηθεῖν,αὐτῷ δὲ τῷ φανερὸς εἶναι συναλγῶν καὶσυναδικούμενος ἁμῶς γέ πως ἀναπνοήντινα καὶ παραμυθίαν τοῖς καταδικαζο-μένοις καὶ πωλουμένοις παρέσχε· καὶ ποι-ημάτων εἰς Νέρωνα γινομένων καὶ πολλα-χοῦ περιφερομένων καὶ ᾀδομένων, οὐκἐκώλυεν οὐδὲ συνηγανάκτει τοῖς ἐπι-τρόποις· ἐφ’ οἷς ἔτι μᾶλλον ἠγαπᾶτο ὑπὸτῶν ἀνθρώπων. καὶ γὰρ ἦν ἤδη συνήθης,ἔτος ὄγδοον ἐκεῖνο τὴν ἀρχὴν ἔχων ἐν ᾧ

114

τὸν ὑπ' αὐτῶν ᾑρημένον ἡγουμένοις στρα-τηγόν. γενναῖα μὲν οὖν Τίτου τὰ πρὸς τοὺςἝλληνας ἐπιεικῆ καὶ φιλάνθρωπα, γεν-ναιότερα δὲ Φιλοποίμενος τὰ πρὸς τοὺςῬωμαίους σκληρὰ καὶ φιλελεύθερα· ῥᾷονγὰρ χαρίζεσθαι τοῖς δεομένοις ἢ λυπεῖνἀντιτείνοντα τοὺς δυνατωτέρους.Ἐπεὶ δ' οὕτως ἐξεταζομένων δυσθεώρητοςἡ διαφορά, σκόπει μὴ τῷ μὲν Ἕλληνι τὸνἐμπειρίας πολεμικῆς καὶ στρατηγίαςστέφανον, τῷ δὲ Ῥωμαίῳ τὸν δικαιοσύνηςκαὶ χρηστότητος ἀποδιδόντες, οὐ φαύλωςδιαιτᾶν δόξομεν.

107

ὕστερον ἀτιμίαις καὶ προπηλακισμοῖς,ὅσον ἦν ἐπ' αὐτῷ, πᾶσαν ἄθλησιν ἐξέβαλ-λεν, ὡς τὰ χρησιμώτατα τῶν σωμάτων εἰςτοὺς ἀναγκαίους ἀγῶνας ἄχρηστα ποιο-ῦσαν.[4] Ἀπαλλαγεὶς δὲ διδασκάλων καὶ παιδα-γωγῶν, ἐν μὲν ταῖς πολιτικαῖς στρατείαις,ἃς ἐποιοῦντο κλωπείας ἕνεκα καὶ λεηλασί-ας εἰς τὴν Λακωνικὴν ἐμβάλλοντες, εἴθισεναὑτὸν πρῶτον μὲν ἐκστρατευόντων, ὕστα-τον δ' ἀπερχομένων βαδίζειν. σχολῆς δ'οὔσης ἢ κυνηγῶν διεπόνει τὸ σῶμα καὶ κα-τεσκεύαζε κοῦφον ἅμα καὶ ῥωμαλέον, ἢγεωργῶν. ἦν γὰρ ἀγρὸς αὐτῷ καλὸς ἀπὸσταδίων εἴκοσι τῆς πόλεως· εἰς τοῦτονἐβάδιζε καθ' ἡμέραν μετὰ τὸ ἄριστον ἢμετὰ τὸ δεῖπνον, καὶ καταβαλὼν ἑαυτὸνἐπὶ στιβαδίου τοῦ τυχόντος ὥσπερ ἕκα-στος τῶν ἐργατῶν ἀνεπαύετο. πρωῒ δ' ἀνα-στὰς καὶ συνεφαψάμενος ἔργου τοῖς ἀμπε-λουργοῦσιν ἢ βοηλατοῦσιν, αὖθις εἰς πόλιν

8

σμα περὶ τοὺς πολεμίους, ταχὺ τοὺς ἐλα-φροτάτους τῶν ψιλῶν περιέπεμψεν, ἐξόπι-σθεν τοῖς Ἰλλυριοῖς ἐπιπεσεῖν κελεύσαςκαὶ περισπᾶν ἐρήμους τῶν ἱππέων ἀπολε-λειμμένους. γινομένων δὲ τούτων, καὶ τῶνψιλῶν τοὺς Ἰλλυριοὺς περισπώντων καὶδιαταραττόντων, συνιδὼν ὁ Φιλοποίμην οὐμέγ' ὂν ἔργον ἐπιθέσθαι τοῖς ψιλοῖς, καὶτὸν καιρὸν ὑφηγούμενον τοῦτο, πρῶτονμὲν ἔφραζε τοῖς βασιλικοῖς· ὡς δ' οὐκ ἔπει-θεν, ἀλλὰ μαίνεσθαι δοκῶν κατεφρονεῖτο,οὐδέπω μεγάλης οὐδ' ἀξιοπίστου πρὸς τη-λικοῦτο στρατήγημα δόξης περὶ αὐτὸνοὔσης, αὐτὸς ἐμβάλλει συνεπισπασάμενοςτοὺς πολίτας. γενομένης δὲ ταραχῆς τὸπρῶτον, εἶτα φυγῆς καὶ φόνου πολλοῦ τῶνψιλῶν, βουλόμενος ἔτι μᾶλλον ἐπιρρῶσαιτοὺς βασιλικοὺς καὶ προσμεῖξαι κατὰτάχος θορυβουμένοις τοῖς πολεμίοις, τὸνμὲν ἵππον ἀφῆκεν, αὐτὸς δὲ πρὸς χωρίασκολιὰ καὶ μεστὰ ῥείθρων καὶ φαράγγων

13

108

στα τῶν γενομένων ἀπαγγέλλειν ἀκριβῶςτῆς πραγματικῆς ἱστορίας ἐστίν, ὅσα δὲἄξια λόγου τοῖς τῶν Καισάρων ἔργοις καὶπάθεσι συμπέπτωκεν, οὐδὲ ἐμοὶ προσήκειπαρελθεῖν.[3] Γάλβας Σουλπίκιος ὅτι μὲν ἰδιώτηςπλουσιώτατος ἁπάντων εἰς τὸν Καισάρωνπαρῆλθεν οἶκον, ὁμολογεῖται· μέγα δὲἔχων εὐγενείας ἀξίωμα τὸν Σερουΐωνοἶκον, αὐτὸς ἐφρόνει μεῖζον ἐπὶ τῇ Κάτλουσυγγενείᾳ, πρωτεύσαντος ἀνδρὸς ἀρετῇκαὶ δόξῃ τῶν καθ’ ἑαυτόν, εἰ καὶ τὸ δύνα-σθαι μᾶλλον ἑκὼν ἑτέροις παρῆκεν. ἦν δέτι καὶ Λιβίᾳ τῇ Καίσαρος γυναικὶ κατὰγένος προσήκων ὁ Γάλβας, καὶ διὰ τοῦτοΛιβίας παρασχούσης ὕπατος ἐκ Παλατίουπροῆλθε. λέγεται δὲ καὶ στρατεύματος ἐνΓερμανίᾳ καλῶς ἄρξαι καὶ Λιβύης ἀνθύπα-τος γενόμενος σὺν ὀλίγοις ἐπαινεθῆναι. τὸδὲ εὔκολον αὐτοῦ τῆς διαίτης καὶ φειδωλὸνἐν δαπάναις καὶ ἀπέριττον αἰτίαν ἔσχεν

113

καὶ χρημάτων εὐπορήσαντι μεγάλων ἀπελ-θεῖν.[6] Ἐπεὶ δ' Ἀντίγονος ὁ βασιλεὺς βοηθῶνἐπὶ τὸν Κλεομένην μετὰ τῶν Ἀχαιῶνἐστράτευσε, καὶ τὰς περὶ Σελλασίαν ἄκραςκαὶ τὰς ἐμβολὰς κατέχοντος αὐτοῦ, πα-ρέταξε τὴν δύναμιν ἐγγύς, ἐπιχειρεῖν καὶβιάζεσθαι διανοούμενος, ἦν μὲν ἐν τοῖς ἱπ-πεῦσι μετὰ τῶν ἑαυτοῦ πολιτῶν τεταγ-μένος καὶ ὁ Φιλοποίμην, καὶ παραστάταςεἶχεν Ἰλλυριούς, οἷς τὰ λήγοντα τῆς παρα-τάξεως συνεπέφρακτο, πολλοῖς οὖσι καὶμαχίμοις. εἴρητο δ' αὐτοῖς ἐφεδρεύουσινἡσυχίαν ἔχειν, ἄχρι ἂν ἀπὸ θατέρου κέρωςὑπὸ τοῦ βασιλέως ἀρθῇ φοινικὶς ὑπὲρ σαρί-σης διατεταμένη. τῶν δ' ἡγεμόνων τοῖς Ἰλ-λυριοῖς πειρωμένων ἐκβιάζεσθαι τοὺς Λα-κεδαιμονίους, καὶ τῶν Ἀχαιῶν ὥσπερ προ-σετέτακτο τὴν ἐφεδρείαν ἐν τάξει διαφυ-λαττόντων, Εὐκλείδας ὁ τοῦ Κλεομένουςἀδελφὸς καταμαθὼν τὸ γινόμενον διάσπα-

12

ἀπῄει, καὶ περὶ τὰ δημόσια τοῖς φίλοις καὶτοῖς ἄρχουσι συνησχολεῖτο. τὰ μὲν οὖν ἐκτῶν στρατειῶν προσιόντα κατανήλισκενεἰς ἵππους καὶ ὅπλα καὶ λύσεις αἰχμα-λώτων, τὸν δ' οἶκον ἀπὸ τῆς γεωργίαςαὔξειν ἐπειρᾶτο <τῷ> δικαιοτάτῳ τῶνχρηματισμῶν, οὐδὲ τοῦτο ποιούμενοςπάρεργον, ἀλλὰ καὶ πάνυ προσήκειν οἰόμε-νος οἰκεῖα κεκτῆσθαι τὸν ἀλλοτρίων ἀφε-ξόμενον. ἠκροᾶτο δὲ λόγων καὶ συγγράμ-μασι φιλοσόφων ἐνετύγχανεν, οὐ πᾶσιν,ἀλλ' ἀφ' ὧν ἐδόκει πρὸς ἀρετὴν ὠφελε-ῖσθαι. καὶ τῶν Ὁμηρικῶν ὅσα [τὰς] πρὸςἀνδρείαν ἐγείρειν καὶ παροξύνειν ἐνόμιζε<τὰς> φαντασίας, τούτοις προσεῖχε. τῶν δ'ἄλλων ἀναγνωσμάτων μάλιστα τοῖς Εὐαγ-γέλου τακτικοῖς ἐνεφύετο, καὶ τὰς περὶἈλέξανδρον ἱστορίας κατεῖχε, τοὺς λόγουςἐπὶ τὰ πράγματα καταστρέφειν οἰόμενος,εἰ μὴ σχολῆς ἕνεκα καὶ λαλιᾶς ἀκάρπουπεραίνοιντο. καὶ γὰρ τῶν τακτικῶν θεωρη-

9

[2] Νυμφίδιος γὰρ Σαβῖνος ὢν ἔπαρχος,ὥσπερ εἴρηται, μετὰ Τιγελλίνου τῆςαὐλῆς, ἐπεὶ τὰ Νέρωνος ἀπέγνωστο πα-ντάπασι καὶ δῆλος ἦν ἀποδρασόμενος εἰςΑἴγυπτον, ἔπεισε τὸ στρατιωτικόν, ὡς μη-κέτι παρόντος, ἀλλ’ ἤδη πεφευγότος, αὐτο-κράτορα Γάλβαν ἀναγορεῦσαι, καὶ δωρεὰνὑπέσχετο κατ’ ἄνδρα τοῖς αὐλικοῖς καὶστρατηγικοῖς προσαγορευομένοις δραχμὰςἑπτακισχιλίας πεντακοσίας, τοῖς δὲ ἐκτὸςστρατευομένοις πεντήκοντα καὶ διακοσίαςἐπὶ χιλίαις, ὅσον ἀμήχανον ἦν συναγαγεῖνμὴ πλείονα μυριάκις κακὰ παρασχόνταπᾶσιν ἀνθρώποις ὧν Νέρων παρέσχε. το-ῦτο γὰρ εὐθὺς μὲν ἀπώλεσε Νέρωνα, μετ’ὀλίγον δὲ Γάλβαν· τὸν μὲν γὰρ ὡς ληψόμε-νοι προήκαντο, τὸν δὲ μὴ λαμβάνοντεςἀπέκτειναν. εἶτα τὸν τοσοῦτον δώσονταζητοῦντες ἔφθησαν ἐν ταῖς ἀποστάσεσι καὶπροδοσίαις ἀναλώσαντες αὑτοὺς ἢ τυ-χόντες ὧν ἤλπισαν. τὰ μὲν οὖν καθ’ ἕκα-

112

ΓΑΛΒΑΣ

[1] ῾Ο μὲν ᾿Αθηναῖος ᾿Ιφικράτης τὸν μισθο-φόρον ἠξίου στρατιώτην καὶ φιλόπλουτονεἶναι καὶ φιλήδονον, ὅπως ταῖς ἐπιθυμίαιςχορηγίαν ἐπιζητῶν ἀγωνίζηται παραβο-λώτερον, οἱ δὲ πλεῖστοι, καθάπερ ἐῤῥω-μένον σῶμα, τὸ στρατιωτικὸν ἀξιοῦσινἰδίᾳ μηδέποτε χρώμενον ὁρμῇ συγκινε-ῖσθαι τῇ τοῦ στρατηγοῦ. διὸ καὶ ΠαῦλονΑἰμίλιον λέγουσι τὴν ἐν Μακεδονίᾳ δύνα-μιν παραλαβόντα λαλιᾶς καὶ περιεργίας,οἷον διαστρατηγοῦσαν, ἀνάπλεων, παρεγ-γυῆσαι τὴν χεῖρα ποιεῖν ἑτοίμην καὶ τὴνμάχαιραν ὀξεῖαν ἕκαστον, αὐτῷ δὲ τῶν ἄλ-λων μελήσειν. ὁ δὲ Πλάτων οὐδὲν ἔργονὁρῶν ἄρχοντος ἀγαθοῦ καὶ στρατηγοῦ

109

μάτων, τὰς ἐπὶ τοῖς πινακίοις διαγραφὰςἐῶν χαίρειν, ἐπὶ τῶν τόπων αὐτῶν ἐλάμβα-νεν ἔλεγχον καὶ μελέτην ἐποιεῖτο, χωρίωνσυγκλινίας καὶ πεδίων ἀποκοπὰς καὶ ὅσαπερὶ ῥείθροις ἢ τάφροις ἢ στενωποῖς πάθηκαὶ σχήματα διασπωμένης καὶ πάλιν συ-στελλομένης φάλαγγος ἐπισκοπῶν αὐτὸςπρὸς αὑτὸν ἐν ταῖς ὁδοιπορίαις, καὶ τοῖςμεθ' ἑαυτοῦ προβάλλων. ἔοικε γὰρ οὗτος<ὁ> ἀνὴρ περαιτέρω τῆς ἀνάγκης ἐμφιλο-καλῆσαι τοῖς στρατιωτικοῖς, καὶ τὸν πόλε-μον ὡς ποικιλωτάτην ὑπόθεσιν τῆς ἀρετῆςἀσπάσασθαι, καὶ ὅλως καταφρονεῖν τῶνἀπολειπομένων ὡς ἀπράκτων.[5] Ἤδη δ' αὐτοῦ τριάκοντ' ἔτη γεγο-νότος, Κλεομένης ὁ βασιλεὺς Λακεδαιμονί-ων νυκτὸς ἐξαίφνης προσπεσὼν τῇ Με-γάλῃ πόλει, καὶ τὰς φυλακὰς βιασάμενος,ἐντὸς παρῆλθε καὶ τὴν ἀγορὰν κατέλαβεν.ἐκβοηθήσας δὲ Φιλοποίμην, τοὺς μὲν πο-λεμίους οὐκ ἴσχυσεν ἐξελάσαι, καίπερ ἐρ-

10

ρωμένως καὶ παραβόλως διαγωνισάμενος,τοὺς δὲ πολίτας τρόπον τινὰ τῆς πόλεωςἐξέκλεψε, προσμαχόμενος τοῖς ἐπιδιώκου-σι καὶ τὸν Κλεομένην περισπῶν ἐφ' ἑαυτόν,ὡς χαλεπῶς καὶ μόλις ὕστατος ἀπελθεῖν,ἀποβαλὼν τὸν ἵππον καὶ τραυματίας γε-νόμενος. ἐπεὶ δὲ προσέπεμψεν αὐτοῖς ὁΚλεομένης εἰς Μεσσήνην ἀπελθοῦσι, τήντε πόλιν μετὰ τῶν χρημάτων ἀποδιδοὺςκαὶ τὴν χώραν, ὁρῶν ὁ Φιλοποίμην τοὺςπολίτας ἀσμένως δεχομένους καὶ σπεύδο-ντας ἐπανελθεῖν, ἐνέστη καὶ διεκώλυσε τῷλόγῳ, διδάσκων ὡς οὐκ ἀποδίδωσι τὴνπόλιν Κλεομένης, προσκτᾶται δὲ τοὺς πο-λίτας ἐπὶ τῷ καὶ τὴν πόλιν ἔχειν βεβαιότε-ρον· οὐ γὰρ ἕξειν αὐτόν, ὅπως οἰκίας καὶτείχη κενὰ φυλάξει καθήμενος, ἀλλὰ καὶτούτων ὑπ' ἐρημίας ἐκπεσεῖσθαι. ταῦταλέγων τοὺς μὲν πολίτας ἀπέτρεψε, τῷ δὲΚλεομένει πρόφασιν παρέσχε λυμήνασθαικαὶ καταβαλεῖν τὰ πλεῖστα τῆς πόλεως,

11

στρατιᾶς μὴ σωφρονούσης μηδὲ ὁμοπαθού-σης, ἀλλὰ τὴν πειθαρχικὴν ἀρετὴν ὁμοίωςτῇ βασιλικῇ νομίζων φύσεως γενναίας καὶτροφῆς φιλοσόφου δεῖσθαι, μάλιστα τῷπρᾴῳ καὶ φιλανθρώπῳ τὸ θυμοειδὲς καὶδραστήριον ἐμμελῶς ἀνακεραννυμένης,ἄλλα τε πάθη πολλὰ καὶ τὰ Ῥωμαίοις συ-μπεσόντα μετὰ τὴν Νέρωνος τελευτὴν ἔχειμαρτύρια καὶ παραδείγματα τοῦ μηδὲνεἶναι φοβερώτερον ἀπαιδεύτοις χρωμένηςκαὶ ἀλόγοις ὁρμαῖς ἐν ἡγεμονίᾳ στρατιωτι-κῆς δυνάμεως. Δημάδης μὲν γὰρ ᾿Αλεξάν-δρου τελευτήσαντος εἴκαζε τὴν Μακε-δόνων στρατιὰν ἐκτετυφλωμένῳ τῷ Κύ-κλωπι, πολλὰς κινουμένην ὁρῶν κινήσειςἀτάκτους καὶ παραφόρους· τὴν δὲ Ῥωμαί-ων ἡγεμονίαν ὅμοια τοῖς λεγομένοις Τιτα-νικοῖς πάθεσι καὶ κινήμασι κατελάμβανεν,εἰς πολλὰ διασπωμένην ἅμα καὶ πολλα-χόθεν αὖθις ἑαυτῇ συμπίπτουσαν, οὐχοὕτως ὑπὸ φιλαρχίας τῶν ἀναγορευομένων

110

αὐτοκρατόρων, ὡς φιλοπλουτίας καὶ ἀκο-λασίας τοῦ στρατιωτικοῦ δι’ ἀλλήλωνὥσπερ ἥλους τοὺς ἡγεμόνας ἐκκρούοντος.καίτοι Διονύσιος Φεραῖον ἄρξαντα Θεττα-λῶν δέκα μῆνας, εἶτα εὐθὺς ἀναιρεθέντα,τὸν τραγικὸν ἀνεκάλει τύραννον, ἐπι-σκώπτων τὸ τάχος τῆς μεταβολῆς. ἡ δὲτῶν Καισάρων ἑστία, τὸ Παλάτιον, ἐνἐλάσσονι χρόνῳ τέσσαρας αὐτοκράτοραςὑπεδέξατο, τὸν μὲν εἰσαγόντων ὥσπερ διὰσκηνῆς, τὸν δ’ ἐξαγόντων. ἀλλ’ ἦν γε πα-ραμυθία τοῖς κακῶς πάσχουσι μία τὸ μὴδεηθῆναι δίκης ἑτέρας ἐπὶ τοὺς αἰτίους,ἀλλ’ ὁρᾶν αὐτοὺς ὑφ’ ἑαυτῶν φονευο-μένους, πρῶτον δὲ καὶ δικαιότατα πάντωντὸν δελεάσαντα καὶ διδάξαντα τοσοῦτονἐλπίζειν ἐπὶ μεταβολῇ Καίσαρος ὅσοναὐτὸς ὑπέσχετο, κάλλιστον ἔργον διαβα-λὼν τῷ μισθῷ, τὴν ἀπὸ Νέρωνος ἀποστα-σίαν προδοσίαν γενομένην.

111

ὥσπερ νεῦρα τῆς πόλεως ἐκτεμεῖν τῷ Φι-λοποίμενι παρασχόντες, ἐγένοντο χειροή-θεις καὶ ταπεινοί, χρόνῳ δ' ὕστερον αἰτη-σάμενοι παρὰ Ῥωμαίων τὴν μὲν Ἀχαϊκὴνἔφυγον πολιτείαν, ἀνέλαβον δὲ καὶ κατε-στήσαντο τὴν πάτριον, ὡς ἦν ἀνυστὸν ἐκκακῶν καὶ φθορᾶς τηλικαύτης.[17] Ἐπεὶ δὲ Ῥωμαίοις ὁ πρὸς Ἀντίοχονἐν τῇ Ἑλλάδι συνέστη πόλεμος, ἦν μὲνἰδιώτης ὁ Φιλοποίμην, ὁρῶν δὲ τὸν Ἀντίο-χον αὐτὸν ἐν Χαλκίδι καθήμενον, περὶγάμους καὶ παρθένων ἔρωτας οὐ καθ' ὥρανσχολάζοντα, τοὺς δὲ Σύρους ἐν ἀταξίᾳπολλῇ καὶ χωρὶς ἡγεμόνων ἐν ταῖς πόλεσιπλαζομένους καὶ τρυφῶντας, ἤχθετο μὴστρατηγῶν τότε τῶν Ἀχαιῶν, καὶ Ῥωμαί-οις ἔλεγε φθονεῖν τῆς νίκης. "ἐγὼ γὰρ ἂν"ἔφη "στρατηγῶν ἐν τοῖς καπηλείοις κα-τέκοψα τούτους πάντας." ἐπεὶ δὲ νικήσα-ντες οἱ Ῥωμαῖοι τὸν Ἀντίοχον ἐνεφύοντοτοῖς Ἑλληνικοῖς μᾶλλον ἤδη, καὶ περιε-

40

πώντων περιττάς, στρωμνάς τε βαπτο-μένων ἁλουργεῖς, καὶ περὶ δεῖπνα φιλοτι-μουμένων καὶ τραπέζας. ὁ δ' ἀρξάμενοςἐκτρέπειν ἀπὸ τῶν οὐκ ἀναγκαίων ἐπὶ τὰχρήσιμα καὶ καλὰ τὴν φιλοκοσμίαν, ταχὺπάντας ἔπεισε καὶ παρώρμησε τὰς καθ'ἡμέραν περὶ σῶμα δαπάνας κολούσαντας,ἐν ταῖς στρατιωτικαῖς καὶ πολεμικαῖς πα-ρασκευαῖς διαπρεπεῖς ὁρᾶσθαι καὶ κεκο-σμημένους. ἦν οὖν ἰδεῖν τὰ μὲν ἐργαστήριαμεστὰ κατακοπτομένων φιαλῶν καὶ Θηρι-κλείων, χρυσουμένων δὲ θωράκων καὶ κα-ταργυρουμένων θυρεῶν καὶ χαλινῶν, τὰ δὲστάδια πώλων δαμαζομένων καὶ νεανί-σκων ὁπλομαχούντων, ἐν δὲ ταῖς χερσὶτῶν γυναικῶν κράνη καὶ πτερὰ βαφαῖς κο-σμούμενα καὶ Χιτώνων ἱππικῶν καὶ στρα-τιωτικῶν χλαμύδων διηνθισμένων. ἡ δ'ὄψις αὕτη τὸ θάρσος αὔξουσα καὶ παρακα-λοῦσα τὴν ὁρμὴν <ἐν>εποίει φιλοπαράβο-λον καὶ πρόθυμον ἐπὶ τοὺς κινδύνους. ἡ μὲν

21

τῷ νεωτερισμῷ, καὶ τὸ μηδεμίαν ἀρχὴνἐμφανῆ μεταβολῆς ὁρᾶσθαι συνέστελλε καὶσυνέκρυπτεν ἁμῶς γέ πως τὴν δυσμένειαναὐτῶν. οἱ δὲ πρότερον ὑπὸ Οὐεργινίῳ γε-νόμενοι, τότε δ’ ὄντες ὑπὸ Φλάκκῳ περὶΓερμανίαν, μεγάλων μὲν ἀξιοῦντες αὑτοὺςδιὰ τὴν μάχην ἣν ἐμαχέσαντο πρὸς Οὐΐνδι-κα, μηδενὸς δὲ τυγχάνοντες, ἀπαρηγόρη-τοι τοῖς ἄρχουσιν ἦσαν. αὐτὸν δὲ τὸνΦλάκκον ὑπὸ συντόνου ποδάγρας ἀδύνα-τον ὄντα τῷ σώματι καὶ πραγμάτων ἄπει-ρον ἐν οὐδενὶ λόγῳ τὸ παράπαν ἐποιοῦντο.καί ποτε θέας οὔσης, καὶ τῶν χιλιάρχωνκαὶ λοχαγῶν τὸ Ῥωμαίοις σύνηθες εὐτυχί-αν ἐπευχομένων τῷ αὐτοκράτορι Γάλβᾳ,διεθορύβησαν οἱ πολλοὶ τὸ πρῶτον, εἶταταῖς εὐχαῖς ἐπιμενόντων ἐκείνων ἀντε-φώνουν “Εἰ ἄξιος.”[19] Τοιαῦτα δὲ ἕτερα καὶ τῶν ὑπὸ Τιγελ-λίνῳ ταγμάτων ὑβριζόντων πολλάκις,ἐπέμπετο γράμματα τῷ Γάλβᾳ παρὰ τῶν

140

[8] ᾿Εν δὲ Ῥώμῃ Νυμφίδιος Σαβῖνος, οὐκἠρέμα καὶ κατὰ μικρόν, ἀλλὰ συλλήβδηνὁμοῦ, πάντα πράγματα φέρων περιήνεγκενεἰς ἑαυτόν, ὡς Γάλβαν μὲν ὄντα πρεσβύτηνκαὶ μόλις εἰς Ῥώμην ἐξαρκέσοντα φοράδηνκομισθῆναι διὰ γῆρας· ἦν γὰρ ἐτῶν τριῶνκαὶ ἑβδομήκοντα· τὰ δὲ αὐτόθι στρατεύμα-τα, καὶ πάλαι πρὸς αὐτὸν εὐνόως ἔχοντακαὶ νῦν ἑνὸς ἐξηρτημένα μόνου, διὰ τὸ τῆςδωρεᾶς μέγεθος εὐεργέτην ἐκεῖνον ἡγε-ῖσθαι, Γάλβαν δὲ χρεωφειλέτην. εὐθὺς οὖνΤιγελλίνῳ μὲν τῷ συνάρχοντι προσέταξενἀποθέσθαι τὸ ξίφος, ὑποδοχὰς δὲ ποιούμε-νος ἐδείπνιζε τοὺς ὑπατικοὺς καὶ τοὺς ἡγε-μονικούς, ἔτι τὸ Γάλβα προστιθεὶς ὄνοματαῖς κλήσεσιν, ἔν τε τῷ στρατοπέδῳ πολ-λοὺς παρεσκεύασε λέγειν ὡς πεμπτέονἐστὶ πρὸς Γάλβαν αἰτουμένους ἔπαρχονεἰσαεὶ Νυμφίδιον ἄνευ συνάρχοντος. ῝Α δὲἡ σύγκλητος εἰς τιμὴν ἔπραττεν αὐτοῦ καὶδύναμιν, ἀνακαλοῦσα εὐεργέτην καὶ συ-

121

γὰρ ἐν τοῖς ἄλλοις θεάμασι πολυτέλειατρυφὴν ἐπάγεται καὶ μαλακίαν ἐνδίδωσιτοῖς χρωμένοις, ὥσπερ ὑπὸ νυγμῶν καὶγαργαλισμῶν τῆς αἰσθήσεως συνεπι-κλώσης τὴν διάνοιαν· ἡ δ' εἰς τὰ τοιαῦταῥώννυσι καὶ μεγαλύνει τὸν θυμόν, ὥσπερὍμηρος ἐποίησε τὸν Ἀχιλλέα τῶν καινῶνὅπλων παρατεθέντων ἐγγὺς ὑπὸ τῆς ὄψεωςοἷον ὀργῶντα καὶ φλεγόμενον πρὸς τὴν δι'αὐτῶν ἐνέργειαν. οὕτω δὲ κοσμήσας τοὺςνέους ἐγύμναζε καὶ διεπόνει ταῖς κινήσεσι,προθύμως ὑπακούοντας καὶ φιλοτίμως. καὶγὰρ ἡ τάξις θαυμαστῶς ἠγαπᾶτο, ἄθραυ-στόν τι λαμβάνειν πύκνωμα δοκοῦσα, καὶτὰ ὅπλα τοῖς σώμασιν ἐγίνετο χειροήθηκαὶ κοῦφα, μεθ' ἡδονῆς διὰ λαμπρότητακαὶ κάλλος ἁπτομένων καὶ φορούντων,ἐναγωνίσασθαί τε βουλομένων καὶ διακρι-θῆναι τάχιστα πρὸς τοὺς πολεμίους.[10] Ἦν δὲ τότε τοῖς Ἀχαιοῖς ὁ πρὸς Μα-χανίδαν πόλεμος τὸν Λακεδαιμονίων τύ-

22

σιν, ὡς δ' Ἀριστοκράτης, πεντήκοντα καὶτριακοσίους. τὰ δὲ τείχη καθεῖλε, χώρανδὲ πολλὴν ἀποτεμόμενος προσένειμε τοῖςΜεγαλοπολίταις, ὅσοι δ' ἦσαν ὑπὸ τῶν τυ-ράννων ἀποδεδειγμένοι πολῖται τῆς Σπάρ-της, μετῴκιζεν ἅπαντας ἀπάγων εἰςἈχαΐαν πλὴν τρισχιλίων· τούτους δ' ἀπει-θοῦντας καὶ μὴ βουλομένους ἀπελθεῖν ἐκτῆς Λακεδαίμονος ἐπώλησεν, εἶθ' οἷον ἐφυ-βρίζων ἀπὸ τῶν χρημάτων τούτων ἐν Με-γάλῃ πόλει στοὰν ᾠκοδόμησεν. ἐμπι-πλάμενος δὲ τῶν Λακεδαιμονίων καὶ παρ'ἀξίαν πεπραχόσιν ἐπεμβαίνων, τὸ περὶ τὴνπολιτείαν ἔργον ὠμότατον ἐξειργάσατοκαὶ παρανομώτατον. ἀνεῖλε γὰρ καὶδιέφθειρε τὴν Λυκούργειον ἀγωγήν, ἀνα-γκάσας καὶ τοὺς παῖδας αὐτῶν καὶ τοὺςἐφήβους τὴν Ἀχαϊκὴν ἀντὶ τῆς πατρίουπαιδείαν μεταβαλεῖν, ὡς οὐδέποτε μικρὸνἐν τοῖς τοῦ Λυκούργου νόμοις φρονήσο-ντας. τότε μὲν οὖν ὑπὸ συμφορῶν μεγάλων

39

ντρέχουσα καθ’ ἡμέραν ἐπὶ θύρας καὶ πα-ντὸς ἐξάρχειν όγματος ἀξιοῦσα καὶ βεβαιο-ῦν, ἔτι περαιτέρω τόλμης ἀνῆγεν αὐτόν,ὥστε ὀλίγου χρόνου τοῖς θεραπεύουσι μὴμόνον ἐπίφθονον, ἀλλὰ καὶ φοβερὸν εἶναι.τῶν δ’ ὑπάτων οἰκέτας δημοσίους προχει-ρισαμένων τὰ δόγματα κομίζοντας τῷαὐτοκράτορι, καὶ τὰ καλούμενα διπλώμα-τα σεσημασμένα δόντων, ἃ γνωρίζοντες οἱκατὰ πόλιν ἄρχοντες ἐν ταῖς τῶν ὀχη-μάτων ἀμοιβαῖς ἐπιταχύνουσι τὰς προπο-μπὰς τῶν γραμματηφόρων, οὐ μετρίωςἠγανάκτησεν ὅτι μὴ παρ’ αὐτοῦ καὶ σφρα-γῖδα καὶ στρατιώτας λαβόντες ἀνέπεμψαν,ἀλλὰ λέγεται καὶ βουλεύσασθαι περὶ τῶνὑπάτων, εἶτα τὴν ὀργὴν ἀπολογησαμένοιςκαὶ δεηθεῖσιν ἀνῆκε. τῷ δὲ δήμῳ χαρι-ζόμενος οὐκ ἐκώλυε τὸν αραπίπτοντα τῶνΝέρωνος ἀποτυμπανίζειν. Σπῖκλον μὲν οὖντὸν μονομάχον ἀνδριάσι Νέρωνος ἑλκο-μένοις ὑποβαλόντες ἐν ἀγορᾷ διέφθειραν,

122

[18] ᾿Εκ δὲ τούτου καὶ τὰ μετρίως πρατ-τόμενα διαβολὴν εἶχεν, ὡς τὰ πρὸς τοὺςΓαλάτας Οὐΐνδικι συναραμένους. ἐδόκουνγὰρ οὐ φιλανθρωπίᾳ τοῦ αὐτοκράτορος,ἀλλὰ ὠνούμενοι παρὰ Οὐινίου τυγχάνεινἀνέσεώς τε δασμῶν καὶ πολιτείας. οἱ μὲνοὖν πολλοὶ διὰ ταῦτα πρὸς τὴν ἡγεμονίανἀπηχθάνοντο, τοὺς δὲ στρατιώτας τὴν δω-ρεὰν μὴ κομιζομένους ἐν ἀρχῇ μὲν ἐλπὶςπαρῆγεν ὡς, εἰ καὶ μὴ τοσοῦτον, ἀλλ’ ὅσονΝέρων ἔδωκεν, ἀποδώσοντος. ἐπεὶ δὲ μεμ-φομένους ἀκούσας ἀφῆκε φωνὴν ἡγεμόνιμεγάλῳ πρέπουσαν, εἰπὼν εἰωθέναι κατα-λέγειν στρατιώτας, οὐκ ἀγοράζειν, πυθο-μένοις τοῦτο δεινὸν εἰσῆλθε μῖσος καὶἄγριον πρὸς αὐτόν. ἐδόκει γὰρ οὐκ αὐτὸςἀποστερεῖν μόνος, ἀλλὰ νομοθετεῖν καὶ δι-δάσκειν τοὺς μεθ’ αὑτὸν αὐτοκράτορας.Αλλὰ τὸ μὲν ἐν Ῥώμῃ τυφλὸν ἦν ἔτι κίνη-μα, καί τις αἰδὼς ἅμα πρὸς παρόντα τὸνΓάλβαν ἀμβλύτητα καὶ μέλλησιν ἐνεποίει

139

τοῦ βασιλέως καὶ Ῥωμαίων ἐν τῇ Ἑλλάδιτηλικούτοις αἰωρουμένων στρατοπέδοις,ἐκεῖσε χρὴ τὸν ἄρχοντα τὴν γνώμην ἔχειν,τὰ δ' οἰκεῖα μὴ κινεῖν, ἀλλὰ καὶ παριδεῖν τικαὶ παρακοῦσαι τῶν ἁμαρτανομένων. οὐπροσέχοντος δὲ τοῦ Διοφάνους, ἀλλ' εἰςτὴν Λακωνικὴν ἐμβαλόντος ἅμα τῷ Τίτῳ,καὶ βαδιζόντων εὐθὺς ἐπὶ τὴν πόλιν, ἀγα-νακτήσας ὁ Φιλοποίμην ἔργον οὐ νόμιμονοὐδ' ἀπηκριβωμένον ἐκ τῶν δικαίων, ἀλλὰμέγα καὶ μεγάλου φρονήματος τολμήσας,εἰς τὴν Λακεδαίμονα παρῆλθε, καὶ τόν τεστρατηγὸν τῶν Ἀχαιῶν καὶ τὸν ὕπατοντῶν Ῥωμαίων ἰδιώτης ὢν ἀπέκλεισε, τὰςδ' ἐν τῇ πόλει ταραχὰς ἔπαυσε καὶ κα-τέστησε τοὺς Λακεδαιμονίους πάλιν εἰς τὸκοινόν, ὥσπερ ἐξ ἀρχῆς ἦσαν. χρόνῳ δ'ὕστερον ἐγκαλέσας τι τοῖς Λακεδαιμονίοιςστρατηγῶν ὁ Φιλοποίμην, τὰς μὲν φυγὰςκατήγαγεν εἰς τὴν πόλιν, ὀγδοήκοντα δὲΣπαρτιάτας ἀπέκτεινεν, ὡς Πολύβιός φη-

38

ραννον, ἀπὸ πολλῆς καὶ μεγάλης δυνάμεωςἐπιβουλεύοντα πᾶσι Πελοποννησίοις. ὡςοὖν εἰς τὴν Μαντινέων ἐμβεβληκὼς ἀπηγ-γέλθη, κατὰ τάχος ὁ Φιλοποίμην ἐξήγαγετὴν στρατιὰν ἐπ' αὐτόν. ἐγγὺς δὲ τῆς πόλε-ως παρετάξαντο πολλοῖς μὲν ξένοις ἑκάτε-ροι, πάσαις δ' ὁμοῦ τι ταῖς πολιτικαῖς δυ-νάμεσι. γενομένου δὲ τοῦ ἀγῶνος ἐν χερ-σίν, ὁ Μαχανίδας τοῖς ξένοις τοὺς τῶνἈχαιῶν προτεταγμένους ἀκοντιστὰς καὶΤαραντίνους τρεψάμενος, ἀντὶ τοῦ χωρεῖνεὐθὺς ἐπὶ τοὺς μαχομένους καὶ παραρρη-γνύναι τὸ συνεστηκός, ἐξέπεσε διώκων καὶπαρήλλαξε τὴν φάλαγγα τῶν Ἀχαιῶν ἐντάξει μενόντων· ὁ δὲ Φιλοποίμην, τηλικού-του πταίσματος ἐν ἀρχῇ γενομένου, καὶτῶν πραγμάτων ἀπολωλέναι κομιδῇ καὶδιεφθάρθαι δοκούντων, τοῦτο μὲν ὅμωςπροσεποιεῖτο παρορᾶν καὶ μηδὲν ἡγεῖσθαιδεινόν, κατιδὼν δὲ τοὺς πολεμίους, ὅσονἡμάρτανον ἐν τῇ διώξει, τῆς φάλαγγος

23

οὐδενὸς γὰρ οὕτω θεάματος ἐρασθεὶς ὁῬωμαίων δῆμος ὡς τοῦ Τιγελλῖνον ἰδεῖνἀπαγόμενον, οὐδὲ παυσάμενος ἐν πᾶσι θε-άτροις καὶ σταδίοις αἰτούμενος ἐκεῖνον,ἐπεπλήχθη διαγράμματι τοῦ αὐτοκράτοροςΤιγελλῖνον μὲν οὐ πολὺν ἔτι βιώσεσθαιφάσκοντος χρόνον ὑπὸ φθινάδος νόσου δα-πανώμενον, ἐκείνους δὲ παραιτουμένου μὴδιαγριαίνειν μηδὲ τυραννικὴν ποιεῖν τὴνἡγεμονίαν. ἀχθομένου δὲ τοῦ δήμου κατα-γελῶντες ὁ μὲν Τιγελλῖνος ἔθυσε σωτήριακαὶ παρεσκεύασε λαμπρὰν ἑστίασιν, ὁ δὲΟὐίνιος ἀναστὰς παρὰ τοῦ αὐτοκράτοροςμετὰ δεῖπνον ἐκώμασεν ὡς ἐκεῖνον, ἄγωντὴν θυγατέρα χήραν οὖσαν. καὶ προὔπιεν ὁΤιγελλῖνος αὐτῇ πέντε καὶ εἴκοσι μυριάδαςἀργυρίου, καὶ τῶν παλλακίδων τὴν ἀγε-λαρχοῦσαν ἐκέλευσε τὸν περιδέραιονκόσμον ἀφελομένην ἐκείνῃ περιάψαι, πε-ντεκαίδεκα μυριάδων εἶναι λεγόμενον.

138

Απόνιον δέ τινα τῶν κατηγορικῶν ἀνα-τρέψαντες ἁμάξας λιθοφόρους ἐπήγαγον,ἄλλους δὲ διέσπασαν πολλούς, ἐνίους μη-δὲν ἀδικοῦντας, ὥστε καὶ Μαύρικον, ἄνδρατῶν ἀρίστων καὶ ὄντα καὶ δοκοῦντα, πρὸςτὴν σύγκλητον εἰπεῖν ὅτι φοβεῖται μὴ ταχὺΝέρωνα ζητήσωσιν.[9] Οὕτω δὲ προσάγων ὁ Νυμφίδιος ἐγγυ-τέρω αῖς ἐλπίσιν οὐκ ἔφευγε Γαΐου Καίσα-ρος υἱὸς έγεσθαι τοῦ μετὰ Τιβέριον ἄρξα-ντος. ἐγνώκει γὰρ ὁ Γάϊος, ὡς ἔοικε, τὴντεκοῦσαν αὐτὸν ἔτι μειράκιον ὢν οὐκ ἀειδῆτὴν ὄψιν οὖσαν, ἐκ δ’ ἀκεστρίας ἐπιμισθίουΚαλλίστῳ, Καίσαρος ἀπελευθέρῳ, γεγενη-μένην. ἀλλ’ ἦν ἡ πρὸς Γάϊον ντευξις αὐτῆς,ὡς ἔοικε, νεωτέρα τῆς Νυμφιδίου ενέσεως,αἰτίαν δὲ ἔσχεν ἐκ Μαρτιανοῦ τοῦ μονο-μάχου γεγονέναι, τῆς Νυμφιδίας ἐρασθεί-σης διὰ δόξαν αὐτοῦ, καὶ μᾶλλον ἐδόκεικαθ’ ὁμοιότητα τῆς ἰδέας ἐκείνῳ προσή-κειν. ἀλλ’ ὁμολογῶν γε υμφιδίας εἶναι μη-

123

ἀπορρηγνυμένους καὶ κενὴν χώραν δι-δόντας, οὐκ ἀπήντησεν οὐδ' ἐνέστη φερο-μένοις αὐτοῖς ἐπὶ τοὺς φεύγοντας, ἀλλ'ἐάσας παρελθεῖν καὶ διάσπασμα ποιῆσαιμέγα, πρὸς τοὺς ὁπλίτας εὐθὺς ἦγε τῶνΛακεδαιμονίων, ὁρῶν τὴν φάλαγγα γυμνὴνἀπολελειμμένην, καὶ κατὰ κέρας παραδρα-μὼν ἐνέβαλε, μήτ' ἄρχοντος αὐτοῖς πα-ρόντος, μήτε μάχεσθαι προσδεχομένοις· νι-κᾶν γὰρ ἡγοῦντο καὶ κρατεῖν παντάπασι,διώκοντα τὸν Μαχανίδαν ὁρῶντες. ὠσάμε-νος δὲ τούτους φόνῳ πολλῷ (λέγονται γὰρὑπὲρ τοὺς τετρακισχιλίους ἀποθανεῖν), ὥρ-μησεν ἐπὶ τὸν Μαχανίδαν, ἐκ τῆς διώξεωςἀναστρέφοντα μετὰ τῶν ξένων. τάφρου δὲμεγάλης καὶ βαθείας ἐν μέσῳ διειργούσης,παρεξήλαυνον ἀλλήλοις ἑκατέρωθεν, ὁ μὲνδιαβῆναι καὶ φυγεῖν, ὁ δὲ τοῦτο κωλῦσαιβουλόμενος. ἦν δ' ὄψις οὐχ ὡς στρατηγῶνμαχομένων, ἀλλ' ὥσπερ θηρίῳ πρὸς ἀλκὴνὑπ' ἀνάγκης τρεπομένῳ δεινοῦ κυνηγέτου

24

νος, ᾤχετ' ἀπιών. καὶ πάλιν ἐκ δευτέρουπεμφθείς, ταὐτὸν ἔπαθε· τρίτῃ δ' ὁδῷμόλις ἐντυχὼν ἐδήλωσε τὴν προθυμίαν τῆςπόλεως. ὁ δὲ Φιλοποίμην ἡδέως ἀκούσας,ἧκεν αὐτὸς εἰς Λακεδαίμονα, καὶ συνεβού-λευσεν αὐτοῖς μὴ τοὺς φίλους καὶ ἀγαθοὺςδεκάζειν, ὧν προῖκα τῆς ἀρετῆς ἔξεστινἀπολαύειν, ἀλλὰ τοὺς πονηροὺς καὶ τὴνπόλιν ἐν τῷ συνεδρίῳ καταστασιάζονταςὠνεῖσθαι καὶ διαφθείρειν, ἵνα τῷ λαβεῖνἐπιστομισθέντες ἧττον ἐνοχλοῖεν αὐτοῖς.βέλτιον γὰρ εἶναι τῶν ἐχθρῶν παραιρε-ῖσθαι τὴν παρρησίαν ἢ τῶν φίλων. οὕτωςμὲν ἦν πρὸς χρήματα λαμπρός.[16] Ἐπεὶ δὲ πάλιν τοὺς Λακεδαιμονίουςνεωτερίζειν ἀκούσας ὁ στρατηγὸς τῶνἈχαιῶν Διοφάνης ἐβούλετο κολάζειν, οἱ δ'εἰς πόλεμον καθιστάμενοι διετάρασσον τὴνΠελοπόννησον, ἐπειρᾶτο πραΰνειν καὶ κα-ταπαύειν τὸν Διοφάνη τῆς ὀργῆς ὁ Φιλο-ποίμην, διδάσκων τὸν καιρόν, ὡς Ἀντιόχου

37

τρὸς ἔργον μὲν αὑτοῦ μόνου τὴν Νέρωνοςἐποιεῖτο κατάλυσιν, ἆθλα δὲ αὐτῆς οὐ νομί-ζων ἱκανὰ καρποῦσθαι τὰς τιμὰς καὶ τὰχρήματα καὶ τὸ Σπόρῳ τοῦ Νέρωνος συ-γκαθεύδειν, ὃν εὐθὺς ἀπὸ τῆς πυρᾶς ἔτικαιομένου τοῦ νεκροῦ μεταπεμψάμενοςἐκεῖνος ἐν γαμετῆς εἶχε τάξει καὶ Ποππαί-αν προσηγόρευεν, ἐπὶ τὴν διαδοχὴν παρε-δύετο τῆς ἡγεμονίας. καὶ τὰ μὲν αὐτὸς ἐνῬώμῃ διὰ τῶν φίλων ὑπειργάζετο, καὶ γυ-ναικῶν τινων ὐτῷ καὶ συγκλητικῶν ἀν-δρῶν κρύφα συλλαμβανομένων, ἕνα δὲ τῶνφίλων, Γελλιανόν, εἰς Ιβηρίαν ἔπεμψεν κα-τασκεψόμενον.[10] Τῷ δὲ Γάλβᾳ μετὰ τὴν Νέρωνος τε-λευτὴν ἐχώρει πάντα. Οὐεργίνιος δὲ Ῥο-ῦφος ἀμφίβολος ὢν ἔτι φροντίδα παρεῖχε,μὴ τῷ δυνάμεως πολλῆς καὶ μαχιμωτάτηςἄρχειν προσειληφὼς τὸ νενικηκέναι Οὐίν-δικα καὶ κεχειρῶσθαι μέγα μέρος τῆς Ῥω-μαίων ἡγεμονίας, ἐν σάλῳ γενομένην ἀπο-

124

[17] ῾Ο δὲ πρεσβύτης ἠδικεῖτο τὰ μὲνπρῶτα τοῦ Οὐινίου κακῶς διοικοῦντος, ἃδὲ αὐτὸς ὀρθῶς προῃρεῖτο διαβάλλοντος ἢκωλύοντος· οἷον ἦν τὸ περὶ τὰς κολάσειςτῶν Νερωνιανῶν. ἀπέκτεινε γὰρ τοὺς πο-νηρούς, ἐν οἷς ἦν ὁ ῞Ηλιος καὶ Πολύκλειτοςκαὶ Πετῖνος καὶ Πατρόβιος. ὁ δὲ δῆμοςἐκρότει, καὶ δι’ ἀγορᾶς αὐτῶν ἀγομένωνἐβόα καλὴν μὲν εἶναι καὶ θεοφιλῆ πομπήν,ἀπαιτεῖν δὲ καὶ θεοὺς καὶ ἀνθρώπους τὸνδιδάσκαλον καὶ παιδαγωγὸν τῆς τυραννί-δος Τιγελλῖνον. ἐφθάκει δὲ ὁ γενναῖοςπροειληφὼς ἀῤῥαβῶσι μεγάλοις τὸν Οὐί-νιον. εἶτα Τουρπιλιανὸς μέν, ὅτι μὴ προεδί-δου μηδὲ ἐμίσει τὸν ἡγεμόνα τοιοῦτον ὄνταμισούμενος, ἄλλο δὲ μηδὲ ἓν μέγα συναδι-κήσας, ἀπέθανεν· ὁ δὲ καὶ ποιήσας ἄξιονθανάτου Νέρωνα καὶ γενόμενον τοιοῦτονἐγκαταλιπὼν καὶ προδοὺς περιῆν, μέγα δί-δαγμα τοῦ μηδὲν ἄπρακτον εἶναι παρὰΟὐινίῳ μηδὲ ἀνέλπιστον τοῖς διδοῦσιν.

137

τὴν Σπάρτην), ἀνέλαβε δὲ καὶ Λακεδαιμο-νίων τοὺς ἀρίστους, φύλακα τῆς ἐλευθερίαςἐκεῖνον ἐλπίσαντας ἕξειν. διὸ καὶ τὴνΝάβιδος οἰκίαν καὶ οὐσίαν ἐξαργυρισθε-ῖσαν καὶ γενομένην εἴκοσι καὶ ἑκατὸν τα-λάντων ἐψηφίσαντο δωρεὰν αὐτῷ δοῦναι,πρεσβείαν ὑπὲρ τούτων πέμψαντες. ἔνθαδὴ καὶ διεφάνη καθαρῶς ἐκεῖνος ὁ ἀνὴρ οὐδοκῶν μόνον, ἀλλὰ καὶ ὢν ἄριστος.πρῶτον μὲν γὰρ οὐδεὶς ἐβούλετο τῶνΣπαρτιατῶν ἀνδρὶ τοιούτῳ διαλέγεσθαιπερὶ δωροδοκίας, ἀλλὰ δεδοικότες καὶ ἀνα-δυόμενοι, προεβάλοντο τὸν ξένον αὐτοῦ Τι-μόλαον. ἔπειτα δ' αὐτὸς ὁ Τιμόλαος ὡς ἦλ-θεν εἰς Μεγάλην πόλιν, ἑστιαθεὶς παρὰ τῷΦιλοποίμενι, καὶ τὴν σεμνότητα τῆς ὁμιλί-ας αὐτοῦ καὶ τὴν ἀφέλειαν τῆς διαίτης καὶτὸ ἦθος ἐγγύθεν οὐδαμῇ προσιτὸν οὐδ'εὐάλωτον ὑπὸ χρημάτων κατανοήσας, ἀπε-σιώπησε περὶ τῆς δωρεᾶς, ἑτέραν δέ τιναπρόφασιν τῆς πρὸς αὐτὸν ὁδοῦ ποιησάμε-

36

[τοῦ Φιλοποίμενος] συνεστῶτος. ἔνθ' ὁ μὲνἵππος τοῦ τυράννου, ῥωμαλέος ὢν καὶ θυ-μοειδὴς καὶ τοῖς μύωψιν αἱμαχθεὶς ἑκα-τέρωθεν, ἐπετόλμησε τῇ διαβάσει, καὶπροσβαλὼν τῇ τάφρῳ τὸ στῆθος, ἐβιάζετοτοῖς προσθίοις πέραν ἐρείσασθαι σκέλεσιν.ἐν δὲ τούτῳ Σιμμίας καὶ Πολύαινος, οἵπερἀεὶ τῷ Φιλοποίμενι παρῆσαν μαχομένῳκαὶ συνήσπιζον, ὁμοῦ προσήλαυνον ἀμ-φότεροι, τὰς αἰχμὰς κλίναντες ἐναντίας.φθάνει δ' αὐτοὺς ὁ Φιλοποίμην ἀπαντήσαςτῷ Μαχανίδᾳ, καὶ τὸν ἵππον αὐτοῦ μετεω-ρίζοντα τὴν κεφαλὴν πρὸ τοῦ σώματοςὁρῶν, μικρὸν ἐνέκλινε τὸν ἴδιον, καὶ διαλα-βὼν τὸ ξυστὸν ἐκ χειρὸς ὠθεῖ καὶ περι-τρέπει τὸν ἄνδρα συνεπερείσας. τοῦτ' ἔχωντὸ σχῆμα χαλκοῦς ἐν Δελφοῖς ἕστηκεν ὑπὸτῶν Ἀχαιῶν, θαυμασάντων μάλιστα καὶτὴν πρᾶξιν αὐτοῦ καὶ τὴν στρατηγίαν ἐκεί-νην.

25

δωρεὰς ἃς Νέρων ἔδωκε τοῖς περὶ σκηνὴνκαὶ παλαίστραν, ἀπαιτεῖσθαι συντόνως κε-λεύσας πλὴν τοῦ δεκάτου μέρους, εἶτα μι-κρὰ καὶ γλίσχρα κομιζόμενος (ἀνηλώκεσανγὰρ οἱ πλεῖστοι τῶν λαβόντων, ἐφήμεροικαὶ σατυρικοὶ τοῖς βίοις ἄνθρωποι) τοὺςπριαμένους παρ’ αὐτῶν ἢ λαβόντας ὁτιοῦνἀνεζήτει καὶ παρ’ ἐκείνων ἐξέπραττε. τοῦδὲ πράγματος ὅρον οὐκ ἔχοντος, ἀλλὰπόῤῥω νεμομένου καὶ προϊόντος ἐπὶ πολ-λούς, αὐτὸς μὲν ἠδόξει, φθόνον δὲ καὶμῖσος εἶχεν Οὐίνιος, ὡς τοῖς μὲν ἄλλοιςἅπασιν ἀνελεύθερον παρέχων τὸν ἡγεμόνακαὶ μικρολόγον, αὐτὸς δὲ χρώμενοςἀσώτως καὶ λαμβάνων πάντα καὶ πι-πράσκων. ὁ μὲν γὰρ ῾Ησίοδος ἀρχομένου τεπίθου καὶ λήγοντος κορέσασθαι φησὶ δεῖν,ὁ δὲ Οὐίνιος ὁρῶν ἀσθενῆ καὶ γέροντα τὸνΓάλβαν ἐνεπίμπλατο τῆς τύχης, ὡς ἅμαμὲν ἀρχομένης, ἅμα δὲ φθινούσης.

136

στατικῷ Γαλατίαν ἅπασαν, ὑπακούσαι τοῖςπαρακαλοῦσιν αὐτὸν ἐπὶ τὴν ἀρχήν. οὐδε-νὸς γὰρ ἦν ὄνομα μεῖζον, οὐδὲ εἶχε δόξανοὐδεὶς ὅσην ὁ Οὐεργίνιος, ὡς μεγίστηῥοπὴ τοῖς Ῥωμαίων πράγμασι τυραννίδοςὁμοῦ χαλεπῆς καὶ Γαλατικῶν πολέμωνἀπαλλαγῇ γενόμενος. ἀλλ’ ἐκεῖνος τότετοῖς ἐξ ἀρχῆς ἐμμένων λογισμοῖς ἐφύλαττετῇ συγκλήτῳ τὴν αἵρεσιν τοῦ αὐτοκράτο-ρος. καίτοι φανερᾶς γε τῆς Νέρωνος τελευ-τῆς γενομένης τό τε πλῆθος ἐνέκειτο τῷΟὐεργινίῳ πάλιν, καὶ τῶν χιλιάρχων τιςτῶν ἐν τῇ σκηνῇ σπασάμενος τὸ ξίφοςἐκέλευε τὸν Οὐεργίνιον δέχεσθαι τὴν ἡγε-μονίαν ἢ τὸν σίδηρον. ἐπεὶ δὲ ΦάβιοςΟὐάλης ἄρχων ἑνὸς τάγματος ὥρκωσεπρῶτος εἰς Γάλβαν, καὶ γράμματα ἧκενἀπὸ Ῥώμης περὶ ὧν ἡ σύγκλητος ἐψηφίσα-το, χαλεπῶς μὲν καὶ μόλις, ἔπεισε δ’ οὖντοὺς στρατιώτας αὐτοκράτορα τὸν Γάλβανἀνειπεῖν· καὶ πέμψαντος αὐτοῦ διάδοχον

125

[11] Λέγεται δὲ τῆς τῶν Νεμείων πανηγύ-ρεως συνεστώσης στρατηγοῦντα τὸν Φιλο-ποίμενα τὸ δεύτερον καὶ νενικηκότα μὲν οὐπάλαι τὴν ἐν Μαντινείᾳ μάχην, τότε δὲσχολὴν ἄγοντα διὰ τὴν ἑορτήν, πρῶτον μὲνἐπιδεῖξαι τοῖς Ἕλλησι κεκοσμημένην τὴνφάλαγγα καὶ κινουμένην ὥσπερ εἴθιστοτοὺς τακτικοὺς ῥυθμοὺς μετὰ τάχους καὶῥώμης· ἔπειτα κιθαρῳδῶν ἀγωνιζομένωνεἰς τὸ θέατρον παρελθεῖν ἔχοντα τοὺς νεα-νίσκους ἐν ταῖς στρατιωτικαῖς χλαμύσι καὶτοῖς φοινικοῖς ὑποδύταις, ἀκμάζοντάς τετοῖς σώμασιν ἅπαντας καὶ ταῖς ἡλικίαιςπαραλλήλους, αἰδῶ δὲ πολλὴν πρὸς τὸν ἄρ-χοντα καὶ φρόνημα νεανικὸν ὑποφαίνονταςἐκ πολλῶν καὶ καλῶν ἀγώνων· ἄρτι δ'αὐτῶν εἰσεληλυθότων, κατὰ τύχην Πυ-λάδην τὸν κιθαρῳδὸν ᾄδοντα τοὺς Τιμο-θέου Πέρσας ἐνάρξασθαι·κλεινὸν ἐλευθερίας τεύχων μέγαν Ἑλλάδικόσμον·

26

[15] Ἐπὶ τούτοις ἀγαπώμενος καὶ τιμώμε-νος ἐκπρεπῶς ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων ἐν τοῖςθεάτροις, φιλότιμον ὄντα τὸν Τίτον ἡσυχῇπαρελύπει. καὶ γὰρ ὡς Ῥωμαίων ὕπατοςἀνδρὸς Ἀρκάδος ἠξίου θαυμάζεσθαι μᾶλ-λον ὑπὸ τῶν Ἀχαιῶν, καὶ ταῖς εὐεργεσίαιςὑπερβάλλειν οὐ παρὰ μικρὸν ἡγεῖτο, δι'ἑνὸς κηρύγματος ἐλευθερώσας τὴν Ἑλ-λάδα <πᾶσαν>, ὅση Φιλίππῳ καὶ Μακε-δόσιν ἐδούλευσεν. ἐκ δὲ τούτου καταλύεταιμὲν ὁ Τίτος τῷ Νάβιδι τὸν πόλεμον, ἀπο-θνῄσκει δ' ὁ Νάβις ὑπ' Αἰτωλῶν δολοφονη-θείς. τεταραγμένης δὲ τῆς Σπάρτης, ὁ Φι-λοποίμην ἁρπάσας τὸν καιρὸν ἐπιπίπτειμετὰ δυνάμεως, καὶ τῶν μὲν ἀκόντων, τοὺςδὲ συμπείσας, προσηγάγετο καὶ μετε-κόσμησεν εἰς τοὺς Ἀχαιοὺς τὴν πόλιν. οὗγενομένου θαυμαστῶς μὲν εὐδοκίμησεπαρὰ τοῖς Ἀχαιοῖς, προσκτησάμενος αὐτο-ῖς ἀξίωμα πόλεως τηλικαύτης καὶ δύναμιν(οὐ γὰρ ἦν μικρὸν Ἀχαΐας μέρος γενέσθαι

35

Φλάκκον ῾Ορδεώνιον ἐδέξατο. καὶ παραδο-ὺς ἐκείνῳ τὴν δύναμιν αὐτὸς ἀπήντησε τῷΓάλβᾳ πρόσω χωροῦντι, καὶ συνανέστρε-φεν, οὔτε ὀργῆς οὔτε τιμῆς ἐπιδήλου τυγ-χάνων. αἴτιος δὲ τοῦ μὲν αὐτὸς ὁ Γάλβαςαἰδούμενος τὸν ἄνδρα, τοῦ δὲ οἱ φίλοι καὶμάλιστα Οὐίνιος Τίτος, ὑπὸ φθόνου τὸνΟὐεργίνιον οἰόμενος μὲν κολούειν, ἠγνόειδὲ ἄρα τῷ Οὐεργινίου χρηστῷ δαίμονι συ-νεργῶν, ἤδη τὸν ἄνδρα πολέμων καὶ κα-κῶν, ὅσα τοὺς ἄλλους ἡγεμόνας κατέσχεν,ἐκτὸς εἰς βίον ἀκύμονα καὶ γῆρας εἰρήνηςκαὶ ἡσυχίας μεστὸν ὑπεκτιθεμένῳ.[11] Γάλβαν δὲ περὶ Νάρβωνα, πόλιν Γα-λατικήν, οἱ παρὰ τῆς συγκλήτου πρέσβειςἐντυχόντες σπάζοντο, καὶ παρεκάλουν ἐπι-φανῆναι τῷ δήμῳ ποθοῦντι ταχέως. ὁ δὲτάς τε ἄλλας παρεῖχεν ἐντεύξεις καὶ συνου-σίας αὐτοῖς φιλανθρώπους καὶ δημοτικάς,πρός τε τὰς ἑστιάσεις πολλῆς κατασκευῆςκαὶ θεραπείας βασιλικῆς παρούσης, ἣν ἐκ

126

παρείποντο μὴ φειδόμενοι βοῆς. ἐνίων δὲκαὶ τὰς μαχαίρας σπασαμένων, ἐκέλευσετοὺς ἱππεῖς ἐμβαλεῖν αὐτοῖς ὁ Γάλβας.ὑπέστη δὲ οὐδεὶς ἐκείνων, ἀλλ’ οἱ μὲνεὐθὺς ἀνατραπέντες, οἱ δὲ φεύγοντες διε-φθάρησαν, οὐ χρηστὸν οὐδὲ αἴσιον ποιο-ῦντες τῷ Γάλβᾳ τὸν οἰωνὸν εἰσιόντι διὰπολλοῦ φόνου καὶ νεκρῶν τοσούτων εἰς τὴνπόλιν. ἀλλ’ εἰ καί τις αὐτοῦ κατεφρόνειπρότερον ἀσθενοῦς καὶ γέροντος ὁρωμένου,τότε πᾶσι φρικώδης καὶ φοβερὸς ἐγένετο.[16] Βουλόμενος δὲ τῆς περὶ τὰς δωρεὰςἀμετρίας καὶ πολυτελείας τοῦ Νέρωνοςἀποδεικνύναι μεγάλην μεταβολήν, ἀστοχε-ῖν ἐδόκει τοῦ πρέποντος. Κάνου γὰρ αὐλή-σαντος αὐτῷ παρὰ δεῖπνον (ἀκρόαμα δὲ ἦνὁ Κάνος εὐδοκιμούμενον) ἐπαινέσας καὶἀποδεξάμενος ἐκέλευσεν αὑτῷ κομισθῆναιτὸ γλωσσόκομον· καὶ λαβὼν χρυσοῦς τιναςἐπέδωκε τῷ Κάνῳ, φήσας ἐκ τῶν ἰδίων,οὐκ ἐκ τῶν δημοσίων χαρίζεσθαι. τὰς δὲ

135

καὶ πρὸς τὰ παρόντα μεθαρμόσας, ἀθορύ-βως καὶ ῥᾳδίως διεκρούσατο τὴν ἀπορίαν,καὶ προσβαλὼν τοῖς πολεμίοις τροπὴνἰσχυρὰν ἐποίησεν. ἐπεὶ δ' οὐ πρὸς τὴνπόλιν ἑώρα φεύγοντας, ἀλλὰ τῆς χώραςἄλλον ἄλλῃ διασπειρόμενον (ὑλώδης δὲ καὶπερίβουνος ἦν πᾶσα καὶ δύσιππος ὑπὸ ῥεί-θρων καὶ φαράγγων), τὴν μὲν δίωξινἐπέσχε καὶ κατεστρατοπέδευσεν ἔτι φωτὸςὄντος· τεκμαιρόμενος δὲ τοὺς πολεμίους ἐκτῆς φυγῆς καθ' ἕνα καὶ δύο πρὸς τὴν πόλινὑπάξειν σκοταίους, ἐλλοχίζει τοῖς περὶ τὸἄστυ ῥείθροις καὶ λόφοις πολλοὺς ἔχονταςἐγχειρίδια τῶν Ἀχαιῶν. ἐνταῦθα πλείστουςἀποθανεῖν συνέβη τῶν τοῦ Νάβιδος· ἅτεγὰρ οὐκ ἀθρόαν ποιούμενοι τὴν ἀναχώρη-σιν, ἀλλ' ὡς ἑκάστοις αἱ φυγαὶ συνετύγχα-νον, ὥσπερ ὄρνιθες ἡλίσκοντο περὶ τὴνπόλιν εἰς τὰς τῶν πολεμίων χεῖρας καταί-ροντες.

34

ἅμα δὲ τῇ λαμπρότητι τῆς φωνῆς τοῦ περὶτὴν ποίησιν ὄγκου συμπρέψαντος, ἐπίβλε-ψιν γενέσθαι τοῦ θεάτρου πανταχόθεν εἰςτὸν Φιλοποίμενα καὶ κρότον μετὰ χαρᾶς,τῶν Ἑλλήνων τὸ παλαιὸν ἀξίωμα ταῖς ἐλ-πίσιν ἀναλαμβανόντων καὶ τοῦ τότε φρονή-ματος ἔγγιστα τῷ θαρρεῖν γινομένων.[12] Παρὰ δὲ τὰς μάχας καὶ τοὺς κινδύ-νους, ὥσπερ οἱ πῶλοι τοὺς συνήθεις ἐπι-βάτας ποθοῦντες, ἐὰν ἄλλον φέρωσι, πτύ-ρονται καὶ ξενοπαθοῦσιν, οὕτως ἡ δύναμιςτῶν Ἀχαιῶν ἑτέρου στρατηγοῦντος ἠθύμεικαὶ πρὸς ἐκεῖνον ἐπάπταινε, καὶ μόνονὀφθέντος εὐθὺς ὀρθὴ καὶ δραστήριος ἦν διὰτὸ θαρρεῖν, ἅτε δὴ καὶ τοὺς ἐναντίουςαἰσθανόμενοι πρὸς ἕνα τοῦτον τῶν στρατη-γῶν ἀντιβλέπειν οὐ δυναμένους, ἀλλὰ καὶτὴν δόξαν αὐτοῦ καὶ τοὔνομα δεδοικότας,ὡς ἦν φανερὸν ἐξ ὧν ἔπρασσον. Φίλιπποςμὲν γὰρ ὁ τῶν Μακεδόνων βασιλεύς,οἰόμενος, ἂν ἐκποδὼν ὁ Φιλοποίμην γένη-

27

νίου καὶ Φοντήϊον ἐν Γερμανίᾳ διὰ Οὐάλε-ντος ἀνελὼν πρόφασιν εἶχεν ἐν ὅπλοις καὶστρατοπέδοις ὄντας φοβηθῆναι. Τουρπι-λιανὸν δέ, γέροντα γυμνὸν καὶ ἄνοπλον,λόγου μεταλαβεῖν οὐδὲν ἐκώλυεν, εἴ τις ἣνἐπαγγέλλεται μετριότητα τοῖς πράγμασινἔργῳ φυλάξειν ἔμελλε. Ταῦτα μὲν οὖντοιαύτας ἔχει μέμψεις. ἐπεὶ δὲ προσιὼνἀπεῖχε τῆς πόλεως περὶ πέντε καὶ εἴκοσισταδίους, ἐνετύγχανεν ἀκοσμίᾳ καὶ θορύ-βῳ τῶν ἐρετῶν τὴν ὁδὸν προκατεχόντωνκαὶ περικεχυμένων πανταχόθεν. οὗτοι δὲἦσαν οὓς εἰς ἓν τάγμα ὁ Νέρων συλλοχί-σας ἀπέφηνε στρατιώτας· καὶ τότε πα-ρόντες ἐκβεβαιώσασθαι τὴν στρατείαν οὔτ’ὀφθῆναι τοῖς ἀπαντῶσιν οὔτ’ ἀκουσθῆναιπαρίεσαν τὸν αὐτοκράτορα, ἀλλ’ ἐθορύβουνβοῇ σημεῖα τῷ τάγματι καὶ χώραν αἰτο-ῦντες. ἐκείνου δὲ ὑπερτιθεμένου καὶ πάλινεἰπεῖν κελεύσαντος, ἀρνήσεως σχῆμα τὴνἀναβολὴν εἶναι φάσκοντες ἠγανάκτουν καὶ

134

τῶν Νέρωνος ὁ Νυμφίδιος αὐτῷ προ-σέπεμψεν, οὐδενὶ χρώμενος ἐκείνων, ἀλλὰτοῖς ἑαυτοῦ πᾶσιν, εὐδοκίμει, μεγαλόφρωνἀνὴρ καὶ κρείττων ἀπειροκαλίας φαινόμε-νος. ταχὺ μέντοι τὰ γενναῖα ταῦτα καὶ ἄτυ-φα καὶ πολιτικὰ δημαγωγίαν Οὐίνιος ἀπο-φαίνων καὶ κομψότητα μεγάλων ἀπαξιο-ῦσαν αὑτήν, ἔπεισε χρήμασί τε χρῆσθαιτοῖς Νέρωνος καὶ περὶ τὰς ὑποδοχὰς μὴφείδεσθαι τῆς βασιλικῆς πολυτελείας. καὶὅλως αἴσθησιν αὑτοῦ κατὰ μικρὸν ὑπὸ τῷΟὐινίῳ γενησομένου παρεῖχεν ὁ πρεσβύ-της.[12] ῏Ην δὲ Οὐίνιος ἀργυρίου μὲν ἐσχάτωςκαὶ παρ’ ὁντινοῦν ἥττων, ἔνοχος δὲ καὶτοῖς περὶ γυναῖκας ἁμαρτήμασιν. ἔτι γὰρὢν νέος καὶ στρατευόμενος ὑπὸ ΚαλβισίῳΣαβίνῳ τὴν πρώτην στρατείαν ἀκόλαστονοὖσαν τὴν γυναῖκα τοῦ ἡγεμόνος παρεισή-γαγε νύκτωρ εἰς τὸ στρατόπεδον ἐν ἐσθῆτιστρατιωτικῇ καὶ διέφθειρεν ἐν τοῖς ἀρχεί-

127

ται, πάλιν ὑποπτήξειν αὐτῷ τοὺς Ἀχαιούς,ἔπεμψεν εἰς Ἄργος κρύφα τοὺς ἀναιρήσο-ντας αὐτόν· [ἐπι]γνωσθείσης δὲ τῆς ἐπι-βουλῆς, παντάπασιν ἐξεμισήθη καὶ διεβλή-θη πρὸς τοὺς Ἕλληνας. Βοιωτοὶ δὲ πολιορ-κοῦντες Μέγαρα, καὶ λήψεσθαι ταχέως ἐλ-πίζοντες, ἐξαίφνης λόγου προσπεσόντοςαὐτοῖς, ὃς οὐκ ἦν ἀληθής, Φιλοποίμεναβοηθοῦντα τοῖς πολιορκουμένοις ἐγγὺςεἶναι, τὰς κλίμακας ἀφέντες ἤδη προσερη-ρεισμένας τοῖς τείχεσιν ᾤχοντο φεύγοντες.Νάβιδος δὲ τοῦ μετὰ Μαχανίδαν τυραννο-ῦντος Λακεδαιμονίων Μεσσήνην ἄφνω κα-ταλαβόντος, ἐτύγχανε μὲν ἰδιώτης ὢν τόθ'ὁ Φιλοποίμην καὶ δυνάμεως οὐδεμιᾶς κύ-ριος· ἐπεὶ δὲ τὸν στρατηγοῦντα τῶν Ἀχαι-ῶν Λύσιππον οὐκ ἔπειθε βοηθεῖν τοῖς Μεσ-σηνίοις, ἀπολωλέναι κομιδῇ φάσκοντα τὴνπόλιν ἔνδον γεγονότων τῶν πολεμίων,αὐτὸς ἐβοήθει τοὺς ἑαυτοῦ πολίτας ἀναλα-βών, οὔτε νόμον οὔτε χειροτονίαν περιμεί-

28

δέ, δι' ἐτῶν τεσσαράκοντα κατασπάσαςἐπλήρωσεν, ὥστε μὴ στεγούσης κινδυνε-ῦσαι τοὺς πλέοντας. πρὸς ταῦτα γινώσκωνκαταφρονοῦντας αὐτοῦ τοὺς πολεμίους, ὡςπαντάπασι πεφευγότος ἐκ τῆς θαλάττης,καὶ πολιορκοῦντας ὑπερηφάνως τὸ Γύθιον,εὐθὺς ἐπέπλευσεν αὐτοῖς, οὐ προσδοκῶσινἀλλ' ἐκλελυμένοις διὰ τὴν νίκην· καὶ νυ-κτὸς ἐκβιβάσας τοὺς στρατιώτας καὶ προ-σαγαγών, πῦρ ἐνῆκε ταῖς σκηναῖς καὶ τὸστρατόπεδον κατέκαυσε καὶ πολλοὺςδιέφθειρεν. ὀλίγαις δ' ὕστερον ἡμέραις καθ'ὁδὸν ἐν δυσχωρίαις τισὶν ἄφνω τοῦ Νάβι-δος ἐπιφανέντος αὐτῷ, καὶ φοβήσαντοςτοὺς Ἀχαιούς, ἀνέλπιστον ἡγουμένους τὴνσωτηρίαν ἐκ τόπων χαλεπῶν καὶ γεγο-νότων ὑποχειρίων τοῖς πολεμίοις, ὀλίγονχρόνον ἐπιστὰς καὶ περιλαβὼν ὄψει τὴντοῦ χωρίου φύσιν, ἐπέδειξε τὴν τακτικὴντῶν ἄκρων τῆς πολεμικῆς τέχνην οὖσαν.οὕτω μικρὰ κινήσας τὴν ἑαυτοῦ φάλαγγα

33

οις, ἃ πριγκίπια καλοῦσι Ῥωμαῖοι. ἐπὶτούτῳ δὲ Γάϊος Καῖσαρ ἔδησεν αὐτόν· ἐκεί-νου δὲ ἀποθανόντος εὐτυχίᾳ χρησάμενοςἀπελύθη. δειπνῶν δὲ παρὰ Κλαυδίῳ Καί-σαρι ποτήριον ἀργυροῦν ὑφείλετο· πυθόμε-νος δὲ ὁ Καῖσαρ τῇ ὑστεραίᾳ πάλιν αὐτὸνἐπὶ δεῖπνον ἐκάλεσεν, ἐλθόντι δὲ ἐκέλευσενἐκείνῳ μηδὲν ἀργυροῦν, ἀλλὰ κεράμεαπάντα προσφέρειν καὶ παρατιθέναι τοὺςὑπηρέτας. τοῦτο μὲν οὖν διὰ τὴν Καίσαροςμετριότητα κωμικωτέραν γενομένην γέλω-τος, οὐκ ὀργῆς ἄξιον ἔδοξεν· ἃ δὲ τὸν Γάλ-βαν ἔχων ὑφ’ αὑτῷ, καὶ δυνάμενος μέγι-στον ἐπὶ χρήμασιν, ἔπραττε, τραγικῶν πα-θῶν καὶ συμφορῶν μεγάλων τοῖς μὲν αἰτί-αν, τοῖς δὲ πρόφασιν παρέσχεν.[13] ῾Ο γὰρ Νυμφίδιος εὐθὺς ἐπανελθόντοςτοῦ Γελλιανοῦ πρὸς αὐτόν, ὃν ἔπεμψε τοῦΓάλβα τρόπον τινὰ κατάσκοπον, ἀκούσαςτῆς μὲν αὐλῆς καὶ τῶν δορυφόρων ἔπαρχονἀποδεδεῖχθαι Κορνήλιον Λάκωνα, τὸ δὲ

128

αὐτὸς ἀκοντίζεται λόγχῃ· καὶ ταύτην μὲνἐδέξατο πρὸ αὐτοῦ θυρεῷ Σεπτίμιος, ἄλ-λων δὲ γυμνοῖς ξίφεσιν ἐπιφερομένων φυ-γὼν καὶ διωχθεὶς ἐν οἰκήματι στρατιώτουσφάττεται. καὶ τὸν νεκρὸν εἰς μέσον ἑλκύ-σαντες καὶ περιβαλόντες κιγκλίδα θέαματοῖς βουλομένοις μεθ’ ἡμέραν παρέσχον.[15] Οὕτω δὲ τοῦ Νυμφιδίου καταστρέψα-ντος ὁ Γάλβας πυθόμενος, καὶ τῶν συνω-μοτῶν αὐτοῦ κελεύσας ἀποθανεῖν ὅσοι μὴδι’ αὑτῶν εὐθὺς ἀπέθανον, ἐν οἷς ἦν καὶΚιγγώνιος ὁ τὸν λόγον γράψας καὶ Μιθρι-δάτης ὁ Ποντικός, ἔδοξε μὴ νομίμως, εἰκαὶ δικαίως, μηδὲ δημοτικῶς ἀνῃρηκέναιπρὸ κρίσεως ἄνδρας οὐκ ἀσήμους. ἕτερονγὰρ ἡγεμονίας σχῆμα προσεδέχοντοπάντες, ἐξαπατώμενοι συνήθως ὑπὸ τῶν ἐνἀρχῇ λεγομένων. ἔτι δὲ μᾶλλον ἠνίασεναὐτοὺς ἀνὴρ ὑπατικὸς καὶ Νέρωνι πιστὸςἀποθανεῖν κελευσθείς, Πετρώνιος Τουρπι-λιανός. Μάκρον γὰρ ἐν Λιβύῃ διὰ Τρεβω-

133

ὑπὸ τοῦ Τίτου καταπεπολεμημένον, τὸν δὲΝάβιν ὑπὸ τῶν Ἀχαιῶν καὶ τῶν Ῥωμαίωνπολεμούμενον. ἐφ' ὃν εὐθὺς αἱρεθεὶς ἄρχωνκαὶ ναυμαχίᾳ παραβαλόμενος, τὸ τοῦἘπαμεινώνδου παθεῖν ἔδοξε, πολὺ τῆςπερὶ αὐτὸν ἀρετῆς καὶ [τῆς] δόξης ἐν τῇθαλάσσῃ κάκιον ἀγωνισάμενος. πλὴν Ἐπα-μεινώνδαν μὲν ἔνιοι λέγουσιν, ὀκνοῦντα γε-ῦσαι τῶν κατὰ θάλασσαν ὠφελειῶν τοὺςπολίτας, ὅπως αὐτῷ μὴ λάθωσιν ἀντὶ μονί-μων ὁπλιτῶν, κατὰ Πλάτωνα, ναῦται γε-νόμενοι καὶ διαφθαρέντες, ἄπρακτον ἐκτῆς Ἀσίας καὶ τῶν νήσων ἀπελθεῖν ἑκουσί-ως· Φιλοποίμην δὲ τὴν ἐν τοῖς πεζοῖς ἐπι-στήμην καὶ διὰ θαλάττης ἀρκέσειν αὐτῷπρὸς τὸ καλῶς ἀγωνίσασθαι πεπεισμένος,ἔγνω τὴν ἄσκησιν ἡλίκον μέρος ἐστὶ τῆςἀρετῆς, καὶ πόσην ἐπὶ πάντα τοῖς ἐθισθεῖσιδύναμιν προστίθησιν. οὐ γὰρ μόνον ἐν τῇναυμαχίᾳ διὰ τὴν ἀπειρίαν ἔλαττον ἔσχεν,ἀλλὰ καὶ ναῦν τινα, παλαιὰν μέν, ἔνδοξον

32

ναντας, ἀλλ' ὡς διὰ παντὸς ἄρχοντι τῷκρείττονι κατὰ φύσιν ἑπομένους. ἤδη δ'αὐτοῦ πλησίον ὄντος, ἀκούσας ὁ Νάβιςοὐχ ὑπέστη, καίπερ ἐν τῇ πόλει στρατοπε-δεύων, ἀλλ' ὑπεκδὺς διὰ πυλῶν ἑτέρωνκατὰ τάχος ἀπήγαγε τὴν δύναμιν, εὐτυχίᾳχρήσεσθαι δοκῶν εἰ διαφύγοι· καὶ διέφυγε,Μεσσήνη δ' ἠλευθέρωτο.[13] Ταῦτα μὲν οὖν καλὰ τοῦ Φιλοποίμε-νος· ἡ δ' εἰς Κρήτην αὖθις ἀποδημία, Γορ-τυνίων δεηθέντων ὡς χρήσαιντο πολεμού-μενοι στρατηγῷ, διαβολὴν ἔσχεν, ὅτι τῆςπατρίδος αὐτοῦ πολεμουμένης ὑπὸ Νάβι-δος ἀπῆν φυγομαχῶν ἢ φιλοτιμούμενοςἀκαίρως πρὸς ἑτέρους. καίτοι συντόνωςοὕτως ἐπολεμήθησαν Μεγαλοπολῖται κατὰτὸν χρόνον ἐκεῖνον, ὥστε τοῖς μὲν τείχεσινἐνοικεῖν, σπείρειν δὲ τοὺς στενωπούς, περι-κεκομμένης τῆς χώρας καὶ τῶν πολεμίωνσχεδὸν ἐν ταῖς πύλαις στρατοπεδευόντων·ὁ δὲ Κρησὶ πολεμῶν τηνικαῦτα καὶ στρα-

29

ῦτα λέγοντι τῷ χιλιάρχῳ προσέθεντοπάντες οἱ στρατιῶται, καὶ τοὺς ἄλλουςπροσιόντες ἐμμένειν παρεκάλουν τῇ πρὸςτὸν αὐτοκράτορα πίστει· καὶ τοὺς πλείουςμετέστησαν. ἀρθείσης δὲ βοῆς, εἴτε πεισθε-ὶς ὁ Νυμφίδιος, ὥς φασιν ἔνιοι, καλεῖναὐτὸν ἤδη τοὺς στρατιώτας, εἴτε προλαβε-ῖν σπεύδων τὸ θορυβοῦν ἔτι καὶ διστάζον,ὑπὸ φωτὶ πολλῷ προῄει, λόγον τινὰ κομί-ζων ἐν βιβλίῳ γεγραμμένον ὑπὸ Κιγγωνί-ου Βάῤῥωνος, ὃν ἐκμεμελετήκει πρὸς τοὺςστρατιώτας εἰπεῖν. ἰδὼν δὲ κεκλεισμέναςτοῦ στρατοπέδου τὰς πύλας καὶ περὶ τὰτείχη πολλοὺς ὡπλισμένους ἔδεισε· καὶπροσιὼν ἠρώτα τί βούλονται καὶ τίνος κε-λεύσαντος ἐν ὅπλοις γεγόνασιν. ἀπα-ντώσης δ’ αὐτῷ παρὰ πάντων μιᾶς φωνῆς,Γάλβαν αὐτοκράτορα γινώσκειν, κἀκεῖνοςὁμόσε χωρῶν ἐπευφήμει καὶ τοὺς ἑπο-μένους ἐκέλευε. τῶν δὲ παρὰ τὰς πύλαςπαρέντων αὐτὸν εἰσελθεῖν μετ’ ὀλίγων

132

σύμπαν εἶναι τοῦ Οὐινίου κράτος, αὐτῷ δὲμηδέποτε τοῦ Γάλβα στῆναι πλησίον ἐγγε-γονέναι μηδὲ ἐντυχεῖν ἰδίᾳ, πάντων αὐτὸνὑφορωμένων καὶ διαφυλαττόντων, ἐθορυ-βήθη· καὶ συναγαγὼν τοὺς ἡγεμόνας τοῦστρατεύματος ἔφη Γάλβαν μὲν αὐτὸν εἶναιπρεσβύτην ἐπιεικῆ καὶ μέτριον, ἐλάχισταδὲ τοῖς αὑτοῦ χρώμενον λογισμοῖς ὑπὸΟὐινίου καὶ Λάκωνος οὐκ εὖ διοικεῖσθαι.πρὶν οὖν λαθεῖν αὐτοὺς ἣν ἔσχε Τιγελλῖνοςἰσχὺν ἐν τοῖς πράγμασι κτησαμένους, πεμ-πτέον εἶναι πρὸς τὸν ἡγεμόνα πρέσβειςἀπὸ στρατοπέδου τοὺς διδάξοντας ὅτι τῶνφίλων δύο μόνους τούτους ἀποσκευασάμε-νος ἡδίων παρέσται πᾶσι καὶ ποθεινότερος.ἐπεὶ δὲ ταῦτα λέγων οὐκ ἔπειθεν, ἀλλ’ ἄτο-πον ἐδόκει καὶ ἀλλόκοτον ἡγεμόνα πρεσβύ-την, ὥσπερ ἄρτι γευόμενον ἐξουσίας μει-ράκιον, οἷς χρήσεται φίλοις ἢ μή, ῥυθμί-ζειν, ἑτέραν ὁδὸν τραπόμενος ἔγραφε τῷΓάλβᾳ δεδιττόμενος, νῦν μὲν ὡς ὕπουλα

129

τηγῶν διαπόντιος, ἐγκλήματα παρεῖχεκαθ' ἑαυτοῦ τοῖς ἐχθροῖς ὡς ἀποδιδράσκωντὸν οἴκοι πόλεμον. ἦσαν δέ τινες οἱ λέγο-ντες, ἑτέρους τῶν Ἀχαιῶν ᾑρημένων ἄρχο-ντας, ἰδιώτην ὄντα τὸν Φιλοποίμεναχρῆσαι τὴν ἑαυτοῦ σχολὴν ἐφ' ἡγεμονίᾳ δε-ηθεῖσι τοῖς Γορτυνίοις. ἦν γὰρ ἀλλότριοςσχολῆς, καθάπερ ἄλλο τι κτῆμα τὴν στρα-τηγικὴν καὶ πολεμικὴν ἀρετὴν ἔχειν διὰπαντὸς ἐν χρήσει καὶ τριβῇ βουλόμενος,ὡς καὶ τῷ περὶ Πτολεμαίου ποτὲ ῥηθέντιτοῦ βασιλέως ἀπεδήλωσεν. ἐκεῖνον γὰρἐγκωμιαζόντων τινῶν, ὡς εὖ μὲν ἐξασκο-ῦντα τὸ στράτευμα καθ' ἡμέραν, εὖ δὲ γυ-μνάζοντα καὶ φιλοπόνως διὰ τῶν ὅπλων τὸσῶμα, "καὶ τίς ἂν" ἔφη "βασιλέα θαυ-μάσειεν ἐν τούτῳ τῆς ἡλικίας μὴ ἐπιδει-κνύμενον, ἀλλὰ μελετῶντα;" χαλεπῶς δ'οὖν οἱ Μεγαλοπολῖται φέροντες ἐπὶ τούτῳ,καὶ προδεδόσθαι νομίζοντες, ἐπεχείρησανἀποξενοῦν αὐτόν· οἱ δ' Ἀχαιοὶ διεκώλυσαν,

30

Ἀρίσταινον πέμψαντες εἰς Μεγάλην πόλινστρατηγόν, ὃς καίπερ ὢν διάφορος τῷ Φι-λοποίμενι περὶ τὴν πολιτείαν, οὐκ εἴασε τε-λεσθῆναι τὴν καταδίκην. ἐκ δὲ τούτου πα-ρορώμενος ὑπὸ τῶν πολιτῶν ὁ Φιλοποίμηνἀπέστησε πολλὰς τῶν περιοικίδων κωμῶν,λέγειν διδάξας ὡς οὐ συνετέλουν οὐδ' ἦσανἐξ ἀρχῆς ἐκείνων, καὶ λεγούσαις ταῦτα φα-νερῶς συνηγωνίσατο καὶ συγκατεστασίασετὴν πόλιν ἐπὶ τῶν Ἀχαιῶν. ταῦτα μὲν οὖνὕστερον. ἐν δὲ τῇ Κρήτῃ συνεπολέμει τοῖςΓορτυνίοις, οὐχ ὡς Πελοποννήσιος ἀνὴρκαὶ Ἀρκὰς ἁπλοῦν τινα καὶ γενναῖον πόλε-μον, ἀλλὰ τὸ Κρητικὸν ἦθος ἐνδὺς καὶ τοῖςἐκείνων σοφίσμασι καὶ δόλοις κλωπείαιςτε καὶ λοχισμοῖς χρώμενος ἐπ' αὐτούς,ταχὺ παῖδας ἀπέδειξεν, ἀνόητα καὶ κενὰπρὸς ἐμπειρίαν ἀληθινὴν πανουργοῦντας.[14] Ἐπὶ τούτοις δὲ θαυμασθείς, καὶ λα-μπρὸς ἀπὸ τῶν ἐκεῖ πράξεων ἀνακομισθεὶςεἰς Πελοπόννησον, εὗρε τὸν μὲν Φίλιππον

31

καὶ μετέωρα πολλὰ τῆς πόλεως ἐχούσης,νῦν δὲ Κλώδιον Μάκρον ἐν Λιβύῃ τὰ σιτη-γὰ κατέχειν, αὖθις δὲ παρακινεῖν τὰ Γερ-μανικὰ τάγματα, καὶ περὶ τῶν ἐν Συρίᾳκαὶ Ιουδαίᾳ δυνάμεων ὅμοια πυνθάνεσθαι.τοῦ δὲ Γάλβα μὴ πάνυ τὸν νοῦν προσέχο-ντος αὐτῷ μηδὲ πιστεύοντος ἔγνω προεπι-χειρεῖν· καίτοι Κλώδιος Κέλσος ᾿Αντιο-χεύς, ἀνὴρ ἔμφρων, εὔνους δὲ ἐκείνῳ καὶπιστός, ἀπηγόρευε, λέγων οὐκ ἂν οἴεσθαιμίαν ἐν Ῥώμῃ συνοικίαν Καίσαρα προσει-πεῖν Νυμφίδιον. ἀλλὰ πολλοὶ κατεγέλων,καὶ Μιθριδάτης ὁ Ποντικὸς ἐπισκώπτωντὴν φαλακρότητα καὶ ῥυσσότητα τοῦ Γάλ-βα νῦν ἔφη τινὰ δοκεῖν εἶναι Ῥωμαίοις,ὀφθέντα δὲ φανεῖσθαι τῶν ἡμερῶν τούτωνἃς καλεῖται Καῖσαρ, ὄνειδος.[14] ῎Εδοξεν οὖν περὶ μέσας νύκτας εἰς τὴνπαρεμβολὴν παραγαγόντας ἀναδεικνύειναὐτοκράτορα τὸν Νυμφίδιον. πρῶτος δὲτῶν χιλιάρχων ᾿Αντώνιος ῾Ονωράτος

130

ἑσπέρας γενομένης τοὺς ὑφ’ ἑαυτῷ στρα-τιώτας συναγαγὼν ἐκάκιζε μὲν αὑτόν,ἐκάκιζε δὲ ἐκείνους ἐν ὀλίγῳ χρόνῳ τρο-πὰς τοσαύτας τρεπομένους κατ’ οὐδένα λο-γισμὸν οὐδὲ αἵρεσιν ἀμεινόνων, ἀλλὰ δαί-μονός τινος αὐτοὺς ἐκ προδοσίας εἰς προ-δοσίαν ἐλαύνοντος. καὶ τὰ μὲν πρῶτα προ-φάσεις ἔχειν τὰ Νέρωνος ἐγκλήματα· νῦνδὲ Γάλβαν προδιδόναι, τίνα φόνον μητρὸςἐγκαλοῦντας ἢ σφαγὴν γυναικός, ἢ ποίαναἰδουμένους θυμέλην ἢ τραγῳδίαν τοῦαὐτοκράτορος; “᾿Αλλ’ οὐδὲ ἐκεῖνον ἐπὶ τού-τοις ὑπεμείναμεν ἐγκαταλιπεῖν, ἀλλὰ Νυμ-φιδίῳ πεισθέντες ὅτι πρῶτος ἡμᾶς ἐγκα-τέλιπε καὶ πέφευγεν εἰς Αἴγυπτον. πότε-ρον οὖν Νέρωνι Γάλβαν ἐπιθυσώμεθα, καὶτὸν ἐκ Νυμφιδίας ἑλόμενοι Καίσαρα τὸνἐκ Λιβίας ἀνέλωμεν, ὡς τὸν ἐξ ᾿Αγριππί-νης ἀνείλομεν; ἢ τούτῳ δίκην ἐπιθέντες ὧνδέδρακε, τιμωροὶ μὲν Νέρωνος, Γάλβα δὲφύλακες ἀγαθοὶ καὶ πιστοὶ φανῶμεν;” Τα-

131

ἄκρων. γνώστην δὲ τῆς πίστεως παρείχο-ντο καὶ βεβαιωτὴν Χάροπα τὸν Μαχάτα,πρωτεύοντα μὲν Ἠπειρωτῶν, εὔνουν δὲῬωμαίοις ὄντα καὶ κρύφα φόβῳ τοῦ Φι-λίππου συναγωνιζόμενον. ᾧ πιστεύσας ὁΤίτος ἐκπέμπει χιλίαρχον ἕνα πεζοὺς ἔχο-ντα τετρακισχιλίους καὶ ἱππεῖς τριακοσί-ους· ἡγοῦντο δ' οἱ νομεῖς ἐκεῖνοι δεδεμένοι.καὶ τὰς μὲν ἡμέρας ἀνεπαύοντο, κοίλουςπροβαλλόμενοι καὶ ὑλώδεις τόπους,ὥδευον δὲ νύκτωρ πρὸς τὴν σελήνην· καὶγὰρ ἦν διχόμηνος. ὁ δὲ Τίτος τούτους ἀπο-στείλας, τὰς μὲν ἄλλας ἡμέρας διανέπαυετὸν στρατόν, ὅσα μὴ περισπᾶν τοῖς ἀκρο-βολισμοῖς τοὺς πολεμίους· καθ' ἣν δ' ἔμελ-λον ὑπερφανήσεσθαι τῶν ἄκρων οἱ περι-ϊόντες, ἅμ' ἡμέρᾳ πᾶν μὲν βαρὺ πᾶν δὲ γυ-μνητικὸν ὅπλον ἐκίνει, καὶ τριχῇ νείμαςτὴν δύναμιν, αὐτὸς μὲν εἰς <τὸ> στενώτα-τον παρὰ τὸ ῥεῖθρον ὀρθίας ἀνῆγε τὰςσπείρας, βαλλόμενος ὑπὸ τῶν Μακεδόνων

60

βάλλοντο τῇ δυνάμει τοὺς Ἀχαιούς, ὑποκα-τακλινομένων αὐτοῖς τῶν δημαγωγῶν, ἡ δ'ἰσχὺς ἐπὶ πάντα πολλὴ μετὰ τοῦ δαίμονοςἐχώρει, καὶ τὸ τέλος ἐγγὺς ἦν εἰς ὃ τὴν τύ-χην ἔδει περιφερομένην ἐξικέσθαι, κα-θάπερ ἀγαθὸς κυβερνήτης πρὸς κῦμα διε-ρειδόμενος ὁ Φιλοποίμην, τὰ μὲν ἐνδιδόναικαὶ παρείκειν ἠναγκάζετο τοῖς καιροῖς,περὶ δὲ τῶν πλείστων διαφερόμενος, τοὺςτῷ λέγειν καὶ πράττειν ἰσχύοντας ἀντι-σπᾶν ἐπειρᾶτο πρὸς τὴν ἐλευθερίαν. Ἀρι-σταίνου δὲ τοῦ Μεγαλοπολίτου δυναμένουμὲν ἐν τοῖς Ἀχαιοῖς μέγιστον, τοὺς δὲ Ῥω-μαίους ἀεὶ θεραπεύοντος, καὶ τοὺς Ἀχαιο-ὺς μὴ οἰομένου δεῖν ἐναντιοῦσθαι μηδ' ἀχα-ριστεῖν ἐκείνοις, ἐν τῷ συνεδρίῳ λέγεταιτὸν Φιλοποίμενα σιωπᾶν ἀκούοντα καὶ βα-ρέως φέρειν, τέλος δ' ὑπ' ὀργῆς δυσανασχε-τοῦντα πρὸς τὸν Ἀρίσταινον εἰπεῖν· "ὦ ἄν-θρωπε, τί σπεύδεις τὴν πεπρωμένην τῆςἙλλάδος ἐπιδεῖν;" Μανίου δὲ τοῦ Ῥωμαί-

41

τὴν μὲν Οὐινίου τῇ θυγατρὶ δισχιλίων καὶπεντακοσίων δραχμῶν ἀπέδοντο, τὴν δὲΠείσωνος ἡ γυνὴ ἔλαβεν Οὐερανία δεηθε-ῖσα, τὴν δὲ Γάλβα τοῖς Πατροβίου δούλοιςἐδωρήσαντο. λαβόντες δὲ ἐκεῖνοι καὶπάντα τρόπον αἰκισάμενοι καὶ καθυβρίσα-ντες ἔῤῥιψαν ᾗ τοὺς ὑπὸ τῶν Καισάρων κο-λαζομένους θανατοῦσιν· ὁ δὲ τόπος Σεσ-σώριον καλεῖται. τὸ δὲ σῶμα τοῦ ΓάλβαΠρίσκος ῾Ελβίδιος ἀνείλετο, τοῦ Οθωνοςἐπιτρέψαντος· ἔθαψε δὲ νυκτὸς ᾿Αργεῖοςἀπελεύθερος.[29] Τοιαῦτα τὰ κατὰ τὸν Γάλβαν, ἄνδραμήτε γένει μήτε πλούτῳ πολλῶν ἀπολει-φθέντα Ῥωμαίων, ὁμοῦ δὲ πλούτῳ καὶγένει πρωτεύσαντα πάντων τῶν καθ’αὑτόν, πέντε αὐτοκρατόρων ἡγεμονίαις ἐμ-βιώσαντα μετὰ τιμῆς καὶ δόξης, ὥστε τῇδόξῃ μᾶλλον ἢ τῇ δυνάμει καθελεῖν Νέρω-να. τῶν γὰρ συνεπιτιθεμένων τότε τοὺςμὲν οὐδεὶς ἠξίωσε τῆς ἡγεμονίας, οἱ δ’

160

ἐπιτρόπων· ὁ δὲ φοβηθεὶς ὡς μὴ μόνον διὰτὸ γῆρας, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν ἀπαιδίαν κατα-φρονούμενος, ἐβουλεύετο παῖδα θέσθαι τῶνἐπιφανῶν τινα νεανίσκον καὶ διάδοχον ἀπο-δεῖξαι τῆς ἀρχῆς. ἦν δὲ Μάρκος ῎Οθων,ἀνὴρ γένει μὲν οὐκ ἀφανής, τρυφῇ δὲ καὶφιληδονίαις εὐθὺς ἐκ παίδων ἐν ὀλίγοιςῬωμαίων διεφθαρμένος. ὡς δὲ τὸν᾿Αλέξανδρον ῞Ομηρος “῾Ελένης πόσινἠϋκόμοιο,” μηδὲν ἔχοντα πρὸς δόξαν ἄλλοσεμνύνων ἀπὸ τῆς γυναικός, ὀνομάζει πολ-λάκις, οὕτως γεγονὼς περιβόητος ἐνῬώμῃ διὰ τὸν Ποππαίας γάμον, ἧς ἤραμὲν ὁ Νέρων Κρισπίνῳ συνούσης, ἔτι δ’αἰδούμενος τὴν ἑαυτοῦ γυναῖκα καὶ τὴν μη-τέρα φοβούμενος ὑφῆκε τὸν ῎Οθωνα πει-ρῶντα τὴν Ποππαίαν. φίλῳ δὲ τῷ ῎Οθωνικαὶ συμβιωτῇ διὰ τὴν ἀσωτίαν ἐχρῆτο, καὶσκωπτόμενος ὑπ’ αὐτοῦ πολλάκις εἰς μι-κρολογίαν καὶ ἀνελευθερίαν ἔχαιρε. λέγε-ται δέ ποτε μύρῳ τῶν πολυτελῶν χρισα-

141

ων ὑπάτου νενικηκότος μὲν Ἀντίοχον,αἰτουμένου δὲ παρὰ τῶν Ἀχαιῶν, ὅπωςἐάσωσι τοὺς Λακεδαιμονίων φυγάδας κα-τελθεῖν, καὶ Τίτου ταὐτὸ τῷ Μανίῳ περὶτῶν φυγάδων ἀξιοῦντος, διεκώλυσεν ὁ Φι-λοποίμην, οὐ τοῖς φυγάσι πολεμῶν, ἀλλὰβουλόμενος δι' αὑτοῦ καὶ τῶν Ἀχαιῶν,ἀλλὰ μὴ Τίτου μηδὲ Ῥωμαίων χάριτι το-ῦτο πραχθῆναι. καὶ στρατηγῶν εἰς τοὐπιὸναὐτὸς κατήγαγε τοὺς φυγάδας. οὕτως εἶχέτι πρὸς τὰς ἐξουσίας ὑπὸ φρονήματος δύ-σερι καὶ φιλόνικον.[18] Ἤδη δὲ γεγονὼς ἔτος ἑβδομηκοστόν,ὄγδοον δὲ τῶν Ἀχαιῶν στρατηγῶν, ἤλπι-ζεν οὐ μόνον ἐκείνην τὴν ἀρχὴν ἀπολέμωςδιάξειν, ἀλλὰ καὶ τοῦ βίου τὸ λοιπὸν αὐτῷμεθ' ἡσυχίας καταβιῶναι τὰ πράγματα πα-ρέξειν. ὡς γὰρ αἱ νόσοι ταῖς τῶν σωμάτωνῥώμαις συναπομαραίνεσθαι δοκοῦσιν,οὕτως ἐν ταῖς Ἑλληνικαῖς πόλεσιν ἐπιλει-πούσης τῆς δυνάμεως ἔληγε τὸ φιλόνικον.

42

[4] Ἦσαν μὲν οὖν οἱ τὸν Τίτον ἄγειν κύ-κλῳ διὰ τῆς Δασσαρήτιδος κατὰ Λύγκονεὔπορον ὁδὸν καὶ ῥᾳδίαν ἐπιχειροῦντες. ὁδὲ δεδοικώς, μὴ πόρρω θαλάττης ἐμβαλὼνἑαυτὸν εἰς τόπους γλίσχρους καὶ σπειρο-μένους πονηρῶς τοῦ Φιλίππου φυγομαχο-ῦντος ἀπορήσῃ σιτίων, καὶ πάλιν ἄπρακτοςὥσπερ ὁ πρὸ αὐτοῦ στρατηγὸς ἀναχωρεῖνἀναγκασθῇ πρὸς τὴν θάλασσαν, ἔγνω προ-σβαλὼν ἀνὰ κράτος διὰ τῶν ἄκρων βιάσα-σθαι τὴν πάροδον. ἐπεὶ δὲ τὰ ὄρη τοῦ Φι-λίππου τῇ φάλαγγι κατέχοντος, ἐκ τῶνπλαγίων πανταχόθεν ἐπὶ τοὺς Ῥωμαίουςἀκοντίων καὶ τοξευμάτων φερομένων, πλη-γαὶ μὲν ἐγίνοντο καὶ ἀγῶνες ὀξεῖς, καὶ νε-κροὶ παρ' ἀμφοτέρων ἔπιπτον, οὐδὲν δὲτοῦ πολέμου πέρας ἐφαίνετο, προσῆλθονἄνθρωποι τῶν αὐτόθι νεμόντων, φράζοντέςτινα κύκλωσιν ἀμελουμένην ὑπὸ τῶν πολε-μίων, ᾗ τὸν στρατὸν ἄξειν ὑπισχνοῦντο καὶκαταστήσειν μάλιστα τριταῖον ἐπὶ τῶν

59

μένου τοῦ Νέρωνος καὶ τὸν ῎Οθωνα κατα-βρέξαντος, ἐκεῖνος πάλιν τῇ ὑστεραίᾳ δε-χόμενος αὐτὸν ἅμα πολλαχόθεν ἀργυροῦςκαὶ χρυσοῦς προβαλεῖν ἄφνω σωλῆνας,ὥσπερ ὕδωρ τὸ μύρον ἐκχέοντας καὶ κατα-κλύζοντας. ἀλλὰ τήν γε Ποππαίαν προμοι-χεύσας τῷ Νέρωνι, καὶ διαφθείρας ταῖς εἰςἐκεῖνον ἐλπίσιν, ἔπεισεν ἀποστῆναι τοῦ ἀν-δρός. ἐλθούσης δὲ παρ’ αὐτὸν ὡς γαμετῆςοὐκ ἠγάπα μετέχων, ἀλλ’ ἤσχαλλε μεταδι-δούς, οὐδὲ αὐτῆς ἀχθομένης, ὥς φασι, τῇζηλοτυπίᾳ τῆς Ποππαίας. καὶ γὰρ ἀποκλε-ῖσαι τὸν Νέρωνα λέγεται μὴ παρόντος τοῦΟθωνος, εἴτε τῆς ἡδονῆς ἀφαιροῦσα τὸπλήσμιον, εἴτε, ὥς φασιν ἔνιοι, βαρυνομένητὸν Καίσαρος γάμον, ἐραστῇ δὲ μὴ φεύ-γουσα χρῆσθαι διὰ τὸ φιλακόλαστον. ἐκιν-δύνευσεν οὖν ὁ ῎Οθων ἀποθανεῖν· καὶ πα-ράλογον ἦν ὅτι τὴν γυναῖκα καὶ ἀδελφὴνἀποκτείνας διὰ τὸν Ποππαίας γάμον ἐφεί-σατο τοῦ ῎Οθωνος.

142

διδόντες τῷ ῎Οθωνι. εἴκοσι γοῦν καὶ ἑκατὸνεὑρέθησαν ὕστερον ἐκ τῶν γραμματίων,οὓς ὁ Οὐϊτέλλιος ἀναζητήσας ἅπανταςἀπέκτεινεν. ἧκε δὲ καὶ Μάριος Κέλσος εἰςτὴν παρεμβολήν. καὶ πολλῶν αὐτοῦ κατη-γορούντων ὅτι τοὺς στρατιώτας ἔπειθε τῷΓάλβᾳ βοηθεῖν, καὶ τοῦ πλήθους ἀποκτιν-νύειν βοῶντος, ῎Οθων οὐκ ἐβούλετο· φοβού-μενος δὲ ἀντιλέγειν οὐχ οὕτως ἔφη ταχέωςἀποκτενεῖν αὐτόν· εἶναι γὰρ ἃ δεῖ πρότερονἐκπυθέσθαι παρὰ τοῦ ἀνδρός. ἐκέλευσενοὖν δήσαντας φυλάττειν, καὶ παρέδωκετοῖς μάλιστα πιστευομένοις.[28] Εὐθὺς δὲ βουλὴ συνεκαλεῖτο. καὶ κα-θάπερ ἄλλοι γεγονότες ἢ θεῶν ἄλλων γεγο-νότων συνελθόντες ὤμνυον ὅρκον ὑπὲρ τοῦΟθωνος, ὃν αὐτὸς ὀμόσας οὐκ ἐτήρησε·καὶ Καίσαρα καὶ Σεβαστὸν ἀνηγόρευον, ἔτιτῶν νεκρῶν ἀκεφάλων ἐν ταῖς ὑπατικαῖςἐσθῆσιν ἐῤῥιμμένων ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς. ταῖςδὲ κεφαλαῖς ὡς οὐδὲν εἶχον ἔτι χρῆσθαι,

159

Πόπλιον εὑρὼν μετὰ τῆς δυνάμεως ἀντι-στρατοπεδεύοντα τῷ Φιλίππῳ, τὰς περὶτὸν Ἄψον ποταμὸν ἐμβολὰς καὶ τὰ Στενὰφυλάττοντι πολὺν ἤδη χρόνον, οὐδὲν δὲ πε-ραίνοντα διὰ τὴν ὀχυρότητα τῶν χωρίων,παρέλαβε τὸ στράτευμα, καὶ τὸν Πόπλιονἀποπέμψας κατεσκέπτετο τοὺς τόπους.εἰσὶ δ' ὀχυροὶ μὲν οὐχ ἧττον τῶν περὶ τὰΤέμπη, κάλλη δὲ δένδρων ὡς ἐκεῖνοι καὶχλωρότητας ὕλης καὶ διατριβὰς καὶ λει-μῶνας ἡδεῖς οὐκ ἔχουσιν· ὀρῶν δὲ με-γάλων καὶ ὑψηλῶν, ἑκατέρωθεν εἰς μίανφάραγγα μεγίστην καὶ βαθεῖαν συμφερο-μένων, διεκπίπτων ὁ Ἄψος καὶ σχῆμα καὶτάχος ἐξομοιοῦται πρὸς τὸν Πηνειόν, τὴνμὲν ἄλλην ἅπασαν ἀποκρύπτων ὑπώρειαν,ἐκτομὴν δὲ κρημνώδη καὶ στενὴν παρὰ τὸῥεῖθρον ἀπολείπων ἀτραπόν, οὐδ' ἄλλωςῥᾳδίαν στρατεύματι διελθεῖν, εἰ δὲ καὶ φυ-λάττοιτο, παντελῶς ἄπορον.

58

οὐ μὴν ἀλλὰ Νέμεσίς τις ὥσπερ ἀθλητὴνεὐδρομοῦντα πρὸς τέρματι τοῦ βίου κα-τέβαλε. λέγεται γὰρ ἔν τινι συλλόγῳ τῶνπαρόντων ἐπαινούντων ἄνδρα δεινὸν εἶναιδοκοῦντα περὶ στρατηγίαν εἰπεῖν τὸν Φιλο-ποίμενα· "καὶ πῶς ἄξιον ἐκείνου λόγονἔχειν τοῦ ἀνδρός, ὅστις ἥλω ζῶν ὑπὸ τῶνπολεμίων;" μεθ' ἡμέρας δ' ὀλίγας Δεινο-κράτης ὁ Μεσσήνιος, ἄνθρωπος ἰδίᾳ τε τῷΦιλοποίμενι προσκεκρουκώς, καὶ τοῖς ἄλ-λοις ἐπαχθὴς διὰ πονηρίαν καὶ ἀκολασίαν,τήν τε Μεσσήνην ἀπέστησε τῶν Ἀχαιῶν,καὶ κώμην τὴν καλουμένην Κολωνίδα προ-σηγγέλθη μέλλων καταλαμβάνειν. ὁ δὲ Φι-λοποίμην ἔτυχε μὲν ἐν Ἄργει πυρέσσων,πυθόμενος δὲ ταῦτα συνέτεινεν εἰς Με-γάλην πόλιν ἡμέρᾳ μιᾷ σταδίους πλείοναςἢ τετρακοσίους <κατηνυκώς>, κἀκεῖθενεὐθὺς ἐβοήθει τοὺς ἱππεῖς ἀναλαβών, οἵπερἦσαν ἐνδοξότατοι μὲν τῶν πολιτῶν, νέοι δὲκομιδῇ, δι' εὔνοιαν τοῦ Φιλοποίμενος καὶ

43

νον, καὶ κραδαίνοντα τὴν λόγχην αἵματικαταῤῥεομένην. Τὸν δ’ ῎Οθωνα, τῆς κεφα-λῆς κομισθείσης, ἀνακραγεῖν λέγουσιν·“Οὐδέν ἐστι τοῦτο, ὦ συστρατιῶται, τὴνΠείσωνός μοι κεφαλὴν δείξατε.” μετ’ ὀλί-γον δὲ ἧκε κομιζομένη· τρωθεὶς γὰρ ἔφευ-γεν ὁ νεανίσκος, καὶ καταδιωχθεὶς ὑπὸΜούρκου τινὸς ἀπεσφάγη πρὸς τῷ ἱερῷτῆς ῾Εστίας. ἀπεσφάττετο δὲ καὶ Οὐίνιοςὁμολογῶν κοινωνὸς γεγονέναι τῆς ἐπὶ τὸνΓάλβαν συνωμοσίας· ἐβόα γὰρ ἀποθνή-σκειν παρὰ τὴν ῎Οθωνος γνώμην. ἀλλὰ γὰρκαὶ τούτου τὴν κεφαλὴν ἀποτεμόντες καὶΛάκωνος ἐκόμισαν πρὸς τὸν ῎Οθωνα δωρε-ὰς αἰτοῦντες. ὡς δέ φησιν ᾿Αρχίλοχος,ἑπτὰ γὰρ νεκρῶν πεσόντων, οὓς ἐμάρψα-μεν ποσίν,χίλιοι φονῆες ἐσμέν,οὕτως τότε πολλοὶ τοῦ φόνου μὴ συνεφα-ψάμενοι, χεῖρας δὲ καὶ ξίφη καθαιμάσσο-ντες ἐπεδείκνυντο καὶ δωρεὰς ᾔτουν βιβλία

158

[20] Σενέκαν δὲ εἶχεν εὔνουν· κἀκείνου τὸνΝέρωνα πείσαντος καὶ παραινέσαντος ἐξε-πέμφθη Λυσιτανῶν στρατηγὸς ἐπὶ τὸνΩκεανόν. καὶ παρέσχεν ἑαυτὸν οὐκ ἄχαρινοὐδὲ ἐπαχθῆ τοῖς ὑπηκόοις, εἰδὼς φυγῆςὑποκόρισμα καὶ παρακάλυμμα τὴν ἀρχὴναὐτῷ δεδομένην. ἀποστάντος δὲ Γάλβαπρῶτος αὐτῷ προσεχώρησε τῶν ἡγε-μόνων, καὶ φέρων ὅσον εἶχεν ἐν ἐκπώμασικαὶ τραπέζαις ἄργυρον καὶ χρυσὸν ἔδωκεκατακόψαι ποιουμένῳ νόμισμα, καὶ τῶνοἰκετῶν ἐδωρήσατο τοὺς εἰθισμένους περὶδίαιταν ἡγεμόνι ἐμμελῶς ὑπουργεῖν. καὶτὰ ἄλλα πιστὸς ἦν αὐτῷ, καὶ διδοὺς πεῖρανοὐδενὸς ἧττον ἐδόκει πραγμάτων ἔμπειροςεἶναι· καὶ βαδίζοντι τὴν ὁδὸν ἅπασαν ἐφ’ἡμέρας πολλὰς συνοχούμενος διετέλεσεν.ἐν δὲ τῇ συνοδίᾳ καὶ τῇ συνηθείᾳ τὸν Οὐί-νιον ἐξεθεράπευσεν ὁμιλίᾳ καὶ δώροις,μάλιστα δὲ τῶν πρωτείων ὑφιέμενος αὐτῷτό γε μετ’ ἐκεῖνον δύνασθαι δι’ ἐκεῖνον

143

ζῆλον ἐθελονταὶ συστρατεύοντες. ἱππα-σάμενοι δὲ πρὸς τὴν Μεσσήνην, καὶ περὶτὸν Εὐάνδρου λόφον ἀπαντῶντι τῷ Δεινο-κράτει συμπεσόντες, ἐκεῖνον μὲν ἐτρέψα-ντο, τῶν δὲ πεντακοσίων, οἳ τὴν χώραντῶν Μεσσηνίων παρεφύλαττον, ἐξαίφνηςἐπιφερομένων, καὶ τῶν πρότερον ἡττη-μένων ὡς τούτους κατεῖδον αὖθις ἀνὰ τοὺςλόφους ἀθροιζομένων, δείσας ὁ Φιλοποί-μην κυκλωθῆναι καὶ τῶν ἱππέων φειδόμε-νος, ἀνεχώρει διὰ τόπων χαλεπῶν, αὐτὸςοὐραγῶν καὶ πολλάκις ἀντεξελαύνων τοῖςπολεμίοις καὶ ὅλως ἐπισπώμενος ἐφ' ἑαυ-τόν, οὐ τολμώντων ἀντεμβαλεῖν ἐκείνων,ἀλλὰ κραυγαῖς καὶ περιδρομαῖς χρωμένωνἄπωθεν. ἐφιστάμενος οὖν πολλάκις διὰτοὺς νεανίσκους, καὶ καθ' ἕνα παρα-πέμπων, ἔλαθεν ἐν πολλοῖς ἀπομονωθεὶςπολεμίοις. καὶ συνάψαι μὲν εἰς χεῖραςοὐδεὶς ἐτόλμησεν αὐτῷ, πόρρωθεν δὲ βαλ-λόμενος, καὶ βιαζόμενος πρὸς χωρία πε-

44

ἐμβαλόντας εἰς Μακεδονίαν, καὶ τοῦ πο-λέμου βραδέως ἁψαμένους κατατετρῖφθαιτοπομαχοῦντας καὶ διαπληκτιζομένουςἀκροβολισμοῖς ὑπὲρ ὁδῶν καὶ σιτολογίαςπρὸς τὸν Φίλιππον, οὐκ ᾤετο δεῖν, ὥσπερἐκεῖνοι καταναλώσαντες οἴκοι τὸν ἐνιαυτὸνἐν τιμαῖς καὶ πολιτείαις ὕστερον ἐξώρμη-σαν ἐπὶ τὰς στρατείας, οὕτως καὶ αὐτὸς [ἐντιμαῖς καὶ πολιτείαις] ἐνιαυτὸν ἐπικερ-δᾶναι τῇ ἀρχῇ, τὸν μὲν ὑπατεύσας, τῷ δὲπολεμήσας, ἀλλ' ὁμοῦ φιλοτιμούμενοςἐνεργὸν τῷ πολέμῳ τὴν ἀρχὴν παρασχεῖν,τὰς μὲν ἐν τῇ πόλει τιμὰς καὶ προεδρίαςἀφῆκεν, αἰτησάμενος δὲ παρὰ τῆς βουλῆςτὸν ἀδελφὸν αὑτῷ Λεύκιον ἄρχοντα νεῶνσυστρατεύειν, καὶ τῶν μετὰ Σκιπίωνος ἐνἸβηρίᾳ μὲν Ἀσδρούβαν, ἐν Λιβύῃ δ' Ἀννί-βαν αὐτὸν καταμεμαχημένων τοὺς ἀκμάζο-ντας ἔτι καὶ προθύμους ἀναλαβὼν ὥσπερστόμωμα, τρισχιλίους γενομένους, εἰς τὴνἬπειρον ἀσφαλῶς διεπέρασε. καὶ τὸν

57

εἶχε βεβαίως. τῷ δὲ ἀνεπιφθόνῳ περιῆν,προῖκα συμπράττων πάντα τοῖς δεομένοις,καὶ παρέχων ἑαυτὸν εὐπροσήγορον καὶ φι-λάνθρωπον ἅπασι. πλεῖστα δὲ τοῖς στρα-τιωτικοῖς συνελάμβανε καὶ προῆγε πολλο-ὺς ἐφ’ ἡγεμονίας, τὰ μὲν αἰτούμενος ἀπὸτοῦ αὐτοκράτορος, τὰ δὲ τὸν Οὐίνιον καὶτοὺς ἀπελευθέρους παρακαλῶν ῎Ικελον καὶ᾿Ασιατικόν· οὗτοι γὰρ ἦσαν ἐν δυνάμειμάλιστα τῶν περὶ τὴν αὐλήν. ὁσάκις δὲ τὸνΓάλβαν εἱστία, τὴν παραφυλάττουσαν ἀεὶσπεῖραν ἐδέκαζε χρυσοῦν ἑκάστῳ δια-νέμων, οἷς τιμᾶν αὐτὸν ἐδόκει καταπολι-τευόμενος καὶ δημαγωγῶν τὸ στρατιωτι-κόν.[21] ᾿Αλλ’ οὖν βουλευομένου γε τοῦ Γάλβαπερὶ διαδόχου τὸν ῎Οθωνα παρεισῆγεν ὁΟὐίνιος, οὐδὲ τοῦτο προῖκα πράσσων, ἀλλ’ἐπὶ γάμῳ τῆς θυγατρός, ὁμολογίας γενο-μένης γαμεῖν αὐτὴν τὸν ῎Οθωνα παῖδα τοῦΓάλβα καὶ διάδοχον ἀποδειχθέντα τῆς ἡγε-

144

ἰγνύας ἔπεσε.[27] Τὸν δὲ Γάλβαν, ἀποκλιθέντος τοῦφο-ρείου περὶ τὸν Κουρτίου καλούμενον λάκ-κον, ἐκκυλισθέντα τεθωρακισμένον ἔτυ-πτον ἐπιδραμόντες. ὁ δὲ τὴν σφαγὴν προ-τείνας, “Δρᾶτε,” εἶπεν,“εἰ τοῦτο τῷ δήμῳῬωμαίων ἄμεινόν ἐστι.” πολλὰς μὲν οὖνἔλαβε πληγὰς εἴς τε τὰ σκέληκαὶ τοὺς βρα-χίονας, ἀπέσφαξε δὲ αὐτόν, ὡς οἱπλεῖστοιλέγουσι, Καμούριός τις ἐκ τοῦ πεντεκαιδε-κάτου τάγματος. ἔνιοι δὲ Τερέντιον, οἱ δὲΛεκάνιον ἱστοροῦσιν, οἱ δὲ Φάβιον Φάβου-λον, ὃν καί φασιν ἀποκόψαντα τὴν κεφαλὴνκομίζειν τῷ ἱματίῳ συλλαβόντα, διὰ τὴνψιλότητα δυσπερίληπτον οὖσαν· ἔπειτατῶν σὺν αὐτῷ κρύπτειν οὐκ ἐώντων, ἀλλ’ἐκφανῆ πᾶσι ποιεῖν τὴν ἀνδραγαθίαν, περι-πείραντα περὶ λόγχην καὶ ἀναπήλαντα πρε-σβύτου πρόσωπον, ἄρχοντός τε κοσμίουκαὶ ἀρχιερέως καὶ ὑπάτου, δρόμῳ χωρεῖν,ὥσπερ αἱ βάκχαι, πολλάκις μεταστρεφόμε-

157

μᾶλλον ἁλωσίμοις. Φιλίππῳ γὰρ ἦνστόμωμα μὲν εἰς μάχην ἀποχρῶν ἡ Μακε-δόνων ἀρχή, ῥώμη δὲ πολέμου τριβὴν ἔχο-ντος καὶ χορηγία καὶ καταφυγὴ καὶ ὄργα-νον ὅλως τῆς φάλαγγος ἡ τῶν Ἑλλήνωνδύναμις, ὧν μὴ διαλυθέντων ἀπὸ τοῦ Φι-λίππου μιᾶς μάχης οὐκ <ἂν> ἦν ἔργον ὁπρὸς αὐτὸν πόλεμος. ἡ δ' Ἑλλὰς οὔπωπολλὰ συνενηνεγμένη Ῥωμαίοις, ἀλλὰτότε πρῶτον ἐπιμειγνυμένη ταῖς πράξεσιν,εἰ μὴ φύσει τε χρηστὸς ἦν ὁ ἄρχων καὶλόγῳ μᾶλλον ἢ πολέμῳ χρώμενος, ἐντυγ-χάνοντί τε προσῆν πιθανότης καὶ πρᾳότηςἐντυγχανομένῳ καὶ τόνος πλεῖστος ὑπὲρτῶν δικαίων, οὐκ ἂν οὕτως ῥᾳδίως ἀντὶτῶν συνήθων ἀλλόφυλον ἀρχὴν ἠγάπησε.ταῦτα μὲν οὖν ἐπὶ τῶν πράξεων αὐτοῦ δη-λοῦται.[3] Πυνθανόμενος δ' ὁ Τίτος τοὺς πρὸ ἑαυ-τοῦ στρατηγούς, τοῦτο μὲν Σουλπίκιον, το-ῦτο δὲ Πόπλιον <Οὐίλλιον> ὀψὲ τῆς ὥρας

56

τρώδη καὶ παράκρημνα, χαλεπῶς μετεχει-ρίζετο καὶ κατέξαινε τὸν ἵππον. αὐτῷ δὲτὸ μὲν γῆρας ὑπ' ἀσκήσεως πολλῆς ἐλα-φρὸν ἦν καὶ παρ' οὐδὲν ἐμπόδιον εἰς τὸ σω-θῆναι, τότε δὲ καὶ διὰ τὴν ἀσθένειαν τοῦσώματος ἐνδεοῦς γεγονότος, καὶ διὰ τὴνὁδοιπορίαν κατακόπου, βαρὺν ὄντα καὶ δυ-σκίνητον ἤδη σφαλεὶς ὁ ἵππος εἰς τὴν γῆνκατέβαλε. σκληροῦ δὲ τοῦ πτώματος γενο-μένου, καί <τι καὶ> τῆς κεφαλῆς παθού-σης, ἔκειτο πολὺν χρόνον ἄναυδος, ὥστεκαὶ τοὺς πολεμίους τεθνάναι δόξανταςαὐτόν, ἐπιχειρεῖν στρέφειν τὸ σῶμα καὶσκυλεύειν. ἐπεὶ δὲ τὴν κεφαλὴν ἐπάραςδιέβλεψεν, ἀθρόοι περιπεσόντες ἀπέστρε-φον αὐτοῦ τὰς χεῖρας ὀπίσω καὶ δήσαντεςἦγον, ὕβρει χρώμενοι πολλῇ καὶ λοιδορίᾳκατ' ἀνδρὸς οὐδ' ὄναρ ἄν ποτε παθεῖν ὑπὸΔεινοκράτους ταῦτα προσδοκήσαντος.[19] Οἱ δ' ἐν τῇ πόλει τῇ μὲν ἀγγελίᾳ θαυ-μαστῶς ἐπαρθέντες, ἠθροίζοντο περὶ τὰς

45

φωνῇ μέγα βοῶντες ἐκποδὼν ἵστασθαι τὸνἰδιώτην. τῶν μὲν οὖν πολλῶν δρόμος ἦν,οὐ φυγῇ σκιδναμένων, ἀλλ’ ἐπὶ τὰς στοὰςκαὶ τὰ μετέωρα τῆς ἀγορᾶς, σπερ θέαν κα-ταλαμβανόντων. ᾿Ατιλλίου δὲ Βεργελίωνοςεἰκόνα Γάλβα προσουδίσαντος, ἀρχὴν τοῦπολέμου ποιησάμενοι περιηκόντισαν τὸορεῖον· ὡς δ’ οὐκ ἔτυχον αὐτοῦ, προσῆγονἐσπασμένοις τοῖς ξίφεσιν. ἤμυνε δὲ οὐδεὶςοὐδὲ ὑπέστη πλὴν ἑνὸς ἀνδρός, ὃν μόνονἥλιος ἐπεῖδεν ἐν μυριάσι τοσαύταις ἄξιοντῆς Ῥωμαίων ἡγεμονίας· Σεμπρώνιος ἦνΔῆνσος ἑκατοντάρχης, οὐδὲν ἰδίᾳ χρηστὸνὑπὸ Γάλβα πεπονθώς, τῷ δὲκαλῷ καὶ τῷνόμῳ βοηθῶν προέστη τοῦ φορείου. καὶ τὸκλῆμα πρῶτον, ᾧ κολάζουσιν ἑκατοντάρ-χαι τοὺς πληγῶν δεομένους, ἐπαράμενοςτοῖς ἐπιφερομένοις ἐβόα καὶ διεκελεύετοφείδεσθαι τοῦ αὐτοκράτορος. ἔπειτα συ-μπλεκομένων αὐτῷ σπασάμενος τὸ ξίφοςἠμύνατο πολὺν χρόνον, ἕως τυφθεὶς τὰς

156

μονίας. ὁ δὲ Γάλβας ἀεὶ μὲν ἦν δῆλος πρὸτοῦ ἰδίου τὸ κοινὸν τιθέμενος καὶ ζητῶνοὐχ αὑτῷ θέσθαι τὸν ἥδιστον, ἀλλὰ Ῥω-μαίοις τὸν ὠφελιμώτατον. δοκεῖ δὲ μηδ’ ἂνἐπὶ τοῖς ἰδίοις χρήμασι μόνον ἑλέσθαι τὸνΟθωνα κληρονόμον, ἀκόλαστον εἰδὼς καὶπολυτελῆ καὶ πεντακισχιλίων μυριάδωνὀφλήμασι βεβαπτισμένον. ὅθεν ἀκούσαςτοῦ Οὐινίου σιωπῇ καὶ πρᾴως ὑπερέθετοτὴν διάθεσιν. ἀποδείξας δ’ αὑτὸν ὕπατονκαὶ συνάρχοντα τὸν Οὐίνιον ἐπίδοξος ἦνἔτους ἀρχῇ τὸν διάδοχον ἀναγορεύσειν· καὶτὸ στρατιωτικὸν ἡδέως εἶχε τὸν ῎Οθωναπαρ’ ὁντινοῦν ἄλλον ἀναγορευθῆναι.[22] Καταλαμβάνει δ’ αὐτὸν ἔτι μέλλοντακαὶ βουλευόμενον ἐκραγέντα τὰ Γερμανι-κά. κοινῇ γὰρ ἅπαντες οἱ στρατευόμενοιτὸν Γάλβαν ἐμίσουν οὐκ ἀποδιδόντα τὴνδωρεάν, ἰδίας δὲ ἐκεῖνοι προφάσεις ἐποιο-ῦντο Οὐεργίνιόν τε Ῥοῦφον ἀπεῤῥιμμένονἀτίμως καὶ Γαλατῶν τοὺς πολεμήσαντας

145

πύλας· ὡς δ' εἶδον ἑλκόμενον τὸν Φιλοποί-μενα παρ' ἀξίαν τῆς τε δόξης καὶ τῶνἔμπροσθεν ἔργων καὶ τροπαίων, ἠλέησανοἱ πλεῖστοι καὶ συνήλγησαν, ὥστε καὶ δα-κρῦσαι καὶ τὴν ἀνθρωπίνην ἐκφλαυρίσαιδύναμιν ὡς ἄπιστον καὶ τὸ μηδὲν οὖσαν.οὕτω δὲ κατὰ μικρὸν εἰς <τοὺς> πολλοὺςφιλάνθρωπος ἐχώρει λόγος, ὡς μνημονευ-τέον εἴη τῶν πρόσθεν εὐεργεσιῶν καὶ τῆςἐλευθερίας, ἣν ἀπέδωκεν αὐτοῖς Νάβιν ἐξε-λάσας τὸν τύραννον. ὀλίγοι δ' ἦσαν οἳ τῷΔεινοκράτει χαριζόμενοι στρεβλοῦν τὸν ἄν-δρα καὶ κτείνειν ἐκέλευον ὡς βαρὺν πο-λέμιον καὶ δυσμείλικτον, αὐτῷ τε Δεινο-κράτει φοβερώτερον, εἰ διαφύγοι καθυβρι-σμένος ὑπ' αὐτοῦ καὶ γεγονὼς αἰχμάλω-τος. οὐ μὴν ἀλλὰ κομίσαντες αὐτὸν εἰς τὸνκαλούμενον Θησαυρόν, οἴκημα κατάγειονοὔτε πνεῦμα λαμβάνον οὔτε φῶς ἔξωθενοὔτε θύρας ἔχον, ἀλλὰ μεγάλῳ λίθῳ προ-σαγομένῳ κατακλειόμενον, ἐνταῦθα κα-

46

[2] Τοῦτο δ' αὐτὸν ἐπῆρε μάλιστα τὰς διὰμέσου καὶ συνήθεις τοῖς νέοις ἀρχὰς ὑπερ-βάντα, δημαρχίαν καὶ στρατηγίαν καὶ ἀγο-ρανομίαν, εὐθὺς αὑτὸν ὑπατείας ἀξιοῦν,καὶ κατῄει, τοὺς ἀπὸ τῶν κληρουχιῶνἔχων προθύμους. τῶν δὲ περὶ Φούλβιονκαὶ Μάνιον δημάρχων ἐνισταμένων, καὶδεινὸν εἶναι λεγόντων ἄνδρα νέον εἰς τὴνμεγίστην ἀρχὴν εἰσβιάζεσθαι παρὰ τοὺςνόμους, οἷον ἀτέλεστον ἔτι τῶν πρώτων ἱε-ρῶν καὶ μυστηρίων τῆς πολιτείας, ἡ μὲνσύγκλητος ἀπέδωκε τῷ δήμῳ τὴν ψῆφον, ὁδὲ δῆμος ἀπέδειξεν αὐτὸν ὕπατον μετὰΣέξτου Αἰλίου, καίπερ οὔπω τριάκοντ' ἔτηγεγονότα.Κλήρῳ δὲ λαγχάνει τὸν πρὸς Φίλιππον καὶΜακεδόνας πόλεμον, εὐτυχίᾳ τινὶ τῶν Ῥω-μαίων συλλαχὼν πράγμασι καὶ ἀνθρώποιςοὐ πάντα πολέμῳ καὶ βίᾳ χρωμένου δεο-μένοις ἄρχοντος, ἀλλὰ πειθοῖ καὶ ὁμιλίᾳ

55

αὐτοῖς δωρεῶν τυγχάνοντας, ὅσοι δὲ μὴπροσέθεντο Οὐΐνδικι κολαζομένους, ᾧμόνῳ τὸν Γάλβαν χάριν εἰδέναι καὶ τιμᾶντεθνηκότα καὶ γεραίρειν δημοσίοις ἐναγι-σμοῖς, ὡς ὑπ’ ἐκείνου Ῥωμαίων ἀποδε-δειγμένον αὐτοκράτορα. τοιούτων ἀναφαν-δὸν ἤδη λόγων ἐν τῷ στρατοπέδῳ περιφε-ρομένων ἐπῆλθεν ἡ νουμηνία τοῦ πρώτουμηνός, ἣν καλάνδας ᾿Ιανουαρίας καλοῦσι·τοῦ δὲ Φλάκκου συναγαγόντος αὐτοὺς ἐπὶτὸν ὅρκον ὃν ἔθος ἐστὶν ὀμνύειν ὑπὲρ τοῦαὐτοκράτορος, τὰς μὲν εἰκόνας τοῦ Γάλβαπροσελθόντες ἀνέτρεψαν καὶ κατέσπασαν,αὐτοὶ δὲ ὀμόσαντες ὑπὲρ συγκλήτου καὶδήμου Ῥωμαίων διελύθησαν. εἶτα τοῖςἡγεμονικοῖς παρίστατο δεδοικέναι τὴνἀναρχίαν ὡς ἀπόστασιν. λέγει δέ τις ἐναὐτοῖς· “Τί πάσχομεν, ὦ συστρατιῶται,μήτ’ ἄλλον ἡγεμόνα ποιούμενοι μήτε τὸννῦν ὄντα φυλάττοντες, ὥσπερ οὐ Γάλβαν,ἀλλ’ ὅλως ἄρχοντα καὶ τὸ ἄρχεσθαι φεύγο-

146

Ιούλιος ῎Αττικος τῶν οὐκ ἀσήμων ἐν τοῖςδορυφόροις στρατευόμενος γυμνῷ τῷ ξίφειπροσφερόμενος καὶ βοῶν ἀνῃρηκέναι τὸνΚαίσαρος πολέμιον· ὠσάμενος δὲ διὰ τῶνπροεστώτων ἔδειξε τῷ Γάλβᾳ τὸ ξίφοςᾑμαγμένον. ὁ δὲ βλέψας πρὸς αὐτόν, “Τίςσε,” εἶπεν, “ἐκέλευσε;” τοῦ δὲ ἀνθρώπουτὴν πίστιν εἰπόντος καὶ τὸν ὅρκον ὃν ὤμο-σε, καὶ τοῦ πλήθους ἐπιβοῶντος ὡς εὖ, καὶκροτοῦντος, ἐμβὰς εἰς τὸ φορεῖον ἐκομίζε-το τῷ τε Διῒ θῦσαι καὶ φανῆναι τοῖς πολί-ταις ουλόμενος. ἐμβαλόντος δὲ εἰς τὴν ἀγο-ράν, ὥσπερ τροπαία πνεύματος, ἀπήντησεφήμη κρατεῖν τὸν ῎Οθωνα τοῦ στρατεύμα-τος. οἷα δὲ ἐν πλήθει τοσούτῳ, τῶν μὲνἀναστρέφειν, τῶν δὲ ροϊέναι, τῶν δὲ θαῤῥε-ῖν, τῶν δὲ ἀπιστεῖν βοώντων, καὶ τοῦ φο-ρείου, καθάπερ ἐν κλύδωνι, δεῦρο ἀκεῖ δια-φερομένου καὶ πυκνὸν ἀπονεύοντος, ἐφαί-νοντο πρῶτον ἱππεῖς, εἶτα ὁπλῖται διὰ τῆςΠαύλου βασιλικῆς προσφερόμενοι, μιᾷ

155

το τῶν ἀρίστων καὶ μεγίστων πράξεωναὐτουργὸς εἶναι, καὶ τοῖς δεομένοις εὖ πα-θεῖν μᾶλλον ἢ τοῖς εὖ ποιῆσαι δυναμένοιςἔχαιρε, τοὺς μὲν ὥσπερ ὕλην τῆς ἀρετῆς,τοὺς δ' [ὥσπερ] ἀντιπάλους πρὸς δόξανἡγούμενος.Παιδευθεὶς δὲ παιδείαν τὴν διὰ τῶν ἐθῶντῶν στρατιωτικῶν, πολλοὺς τότε καὶ με-γάλους τῆς Ῥώμης ἀγωνιζομένης ἀγῶνας,καὶ τῶν νέων εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ἐν τῷ στρα-τεύεσθαι στρατηγεῖν διδασκομένων,πρῶτον μὲν ἐν τῷ πρὸς Ἀννίβαν πολέμῳχιλίαρχος ὑπατεύοντι Μαρκέλλῳ συνε-στρατεύσατο. καὶ Μάρκελλος μὲν ἐνέδρᾳπεριπεσὼν ἐτελεύτησε, Τίτος δὲ τῆς περὶΤάραντα χώρας καὶ Τάραντος αὐτοῦ τὸδεύτερον ἡλωκότος ἔπαρχος ἀποδειχθείς,εὐδοκίμησεν οὐχ ἧττον ἐπὶ τοῖς δικαίοις ἢκατὰ τὴν στρατείαν. διὸ καὶ πεμπομένωνἀποίκων εἰς δύο πόλεις, Νάρνειάν τε καὶΚῶνσαν, ἄρχων ᾑρέθη καὶ οἰκιστής.

54

τέθεντο, καὶ τὸν λίθον ἐπιρράξαντες ἄν-δρας ἐνόπλους κύκλῳ περιέστησαν. Οἱ δ'ἱππεῖς τῶν Ἀχαιῶν ἐκ τῆς φυγῆς ἀναλα-βόντες αὑτούς, ὡς οὐδαμοῦ φανερὸς ἦν ὁΦιλοποίμην, ἀλλ' ἐδόκει τεθνάναι, πολὺνμὲν χρόνον ἐπέστησαν, ἀνακαλούμενοι τὸνἄνδρα καὶ διαδιδόντες ἀλλήλοις λόγον, ὡςαἰσχρὰν σωτηρίαν καὶ ἄδικον σῴζονται,προέμενοι τοῖς πολεμίοις τὸν στρατηγόν,ἀφειδήσαντα τοῦ ζῆν δι' αὐτούς· ἔπειταπροϊόντες ἅμα καὶ πολυπραγμονοῦντες,ἐπύθοντο τὴν σύλληψιν αὐτοῦ καὶ διήγγελ-λον εἰς τὰς πόλεις τῶν Ἀχαιῶν. οἱ δὲ συμ-φορὰν ποιούμενοι μεγάλην, ἀπαιτεῖν μὲνἔγνωσαν τὸν ἄνδρα παρὰ τῶν Μεσσηνίωνπρεσβείαν πέμψαντες, αὐτοὶ δὲ παρε-σκευάζοντο στρατεύειν.[20] Οὗτοι μὲν οὖν ταῦτ' ἔπραττον. ὁ δὲΔεινοκράτης μάλιστα τὸν χρόνον ὡς σωτή-ριον τῷ Φιλοποίμενι δεδοικώς, καὶ φθάσαιτὰ παρὰ τῶν Ἀχαιῶν βουλόμενος, ἐπεὶ νὺξ

47

κολούθησαν. Εἰς δὲ τὸ Παλάτιον εὐθὺς μὲνἀπηγγέλη τῷ Γάλβᾳ παρόντος ἔτι τοῦ θύ-του καὶ τῶν ἱερῶν ἐν χερσὶν ὄντων, ὥστεκαὶ τοὺς πάνυ πρὸς τὰ τοιαῦτα δυσπειθῶςκαὶ ἀτενῶς ἔχοντας ἐκπλήττεσθαι καὶ θαυ-μάζειν τὸ θεῖον· ὄχλου δὲ παντοδαποῦ συ-ῤῥέοντος ἐξ ἀγορᾶς, αὐτῷ μὲν Οὐίνιος καὶΛάκων καὶ τῶν ἀπελευθέρων ἔνιοι γυμνὰτὰ ξίφη προϊσχόμενοι παρέστησαν, ὁ δὲΠείσων προελθὼν τοῖς φυλάττουσι τὴναὐλὴν δορυφόροις ἐνετύγχανε. τοῦ δ’ ᾿Ιλλυ-ρικοῦ τάγματος ἐν τῇ καλουμένῃ παστάδιΒιψανίᾳ στρατοπεδεύοντος ἀπεστάληΜάριος Κέλσος, ἀνὴρ ἀγαθός, προκαταλη-ψόμενος.[26] Βουλευομένου δὲ τοῦ Γάλβα προελθε-ῖν, καὶ Οὐινίου μὲν οὐκ ἐῶντος, Κέλσου δὲκαὶ Λάκωνος παρορμώντων καὶ σφοδρότε-ρον τοῦ Οὐινίου καθαπτομένων, θροῦς δι-ῆλθε πολὺς ὡς ἀνῃρημένου τοῦ ῎Οθωνος ἐντῷ στρατοπέδῳ· καὶ μετὰ μικρὸν ὤφθη

154

ντες; Φλάκκον μὲν οὖν ῾Ορδεώνιον οὐδὲνἄλλο ἢ σκιὰν ὄντα Γάλβα καὶ εἴδωλον ἐα-τέον, ἡμέρας δὲ μιᾶς ὁδὸν ἀφέστηκεν ἡμῶνΟὐϊτέλλιος, ὁ τῆς ἑτέρας Γερμανίας ἡγού-μενος, πατρός τε τιμητοῦ καὶ τρὶς ὑπάτουγενομένου καὶ Κλαυδίῳ Καίσαρι τρόποντινὰ συνάρξαντος, αὐτός τε τὴν λοιδορου-μένην ὑπ’ ἐνίων πενίαν δεῖγμα λαμπρὸνἔχων χρηστότητος καὶ μεγαλοφροσύνης.φέρε, τοῦτον ἑλόμενοι δείξωμεν ἀνθρώποιςπᾶσιν ὡς ᾿Ιβήρων καὶ Λυσιτανῶν ἀμείνουςἐσμὲν αὐτοκράτορα αἱρεῖσθαι.” Ταῦτα τῶνμὲν ἤδη προσιεμένων, τῶν δ’ οὐ προσιε-μένων, εἷς ὑπεξελθὼν σημαιοφόρος ἀπήγ-γειλε τῷ Οὐϊτελλίῳ νυκτός, ἑστιωμένωνπολλῶν παρ’ αὐτῷ. τοῦ δὲ λόγου διαπε-σόντος εἰς τὰ στρατεύματα πρῶτοςΦάβιος Οὐάλης, ἡγεμὼν ἑνὸς τάγματος,τῇ ὑστεραίᾳ μετὰ ἱππέων συχνῶν ἐλάσαςαὐτοκράτορα τὸν Οὐϊτέλλιον προσεῖπεν. ὁδὲ τὰς μὲν ἔμπροσθεν ἡμέρας ἐδόκει διω-

147

ἐπῆλθε καὶ τὸ πλῆθος ἀπεχώρησε τῶνΜεσσηνίων, ἀνοίξας τὸ δεσμωτήριονεἰσέπεμψε δημόσιον οἰκέτην φάρμακον κο-μίζοντα, προσενεγκεῖν καὶ παραστῆναιμέχρι ἂν ἐκπίῃ κελεύσας. ἔτυχε μὲν οὖν ἐντῷ χλαμυδίῳ κατακείμενος, οὐ καθεύδων,ἀλλὰ λύπῃ καὶ θορύβῳ συνεχόμενος· ἰδὼνδὲ φῶς καὶ παρεστῶτα πλησίον τὸν ἄνθρω-πον ἔχοντα τὴν κύλικα τοῦ φαρμάκου, συ-ναγαγὼν μόλις ἑαυτὸν ὑπ' ἀσθενείας ἀνε-κάθιζε, καὶ δεξάμενος ἠρώτησεν, εἴ τι περὶτῶν ἱππέων καὶ μάλιστα Λυκόρτα πεπυ-σμένος ἐστίν. εἰπόντος δὲ τἀνθρώπου δια-πεφευγέναι τοὺς πολλούς, ἐπένευσε τῇ κε-φαλῇ, καὶ διαβλέψας πρᾴως πρὸς τὸν ἄν-θρωπον, "εὖ ἔχει" εἶπεν "εἰ μὴ πάντα κα-κῶς πεπράχαμεν." ἄλλο δὲ μηδὲν εἰπὼνμηδὲ φθεγξάμενος ἐξέπιε, καὶ πάλιν ἑαυ-τὸν ἀπέκλινεν, οὐ πολλὰ πράγματα τῷφαρμάκῳ παρασχών, ἀλλ' ἀποσβεσθεὶςταχὺ διὰ τὴν ἀσθένειαν.

48

ΤΙΤΟΣ

[1] Ὃν δὲ παραβάλλομεν αὐτῷ, ΤίτοςΚοΐντιος Φλαμινῖνος, ἰδέαν μὲν ὁποῖος ἦνπάρεστι θεάσασθαι τοῖς βουλομένοις ἀπὸτῆς ἐν Ῥώμῃ χαλκῆς εἰκόνος, ἣ κεῖταιπαρὰ τὸν μέγαν Ἀπόλλωνα τὸν ἐκ Καρχη-δόνος ἀντικρὺ τοῦ ἱπποδρόμου, γράμμασινἙλληνικοῖς ἐπιγεγραμμένη· τὸ δ' ἦθοςὀξὺς λέγεται γενέσθαι καὶ πρὸς ὀργὴν καὶπρὸς χάριν, οὐ μὴν ὁμοίως, ἀλλ' ἐλαφρὸςμὲν ἐν τῷ κολάζειν καὶ οὐκ ἐπίμονος, πρὸςδὲ τὰς χάριτας τελεσιουργός, καὶ τοῖςεὐεργετηθεῖσι διὰ παντὸς ὥσπερ εὐερ-γέταις εὔνους, καὶ πρόθυμος ὡς κάλλιστατῶν κτημάτων τοὺς εὖ πεπονθότας ὑπ'αὐτοῦ περιέπειν ἀεὶ καὶ σῴζειν. φιλοτι-μότατος δὲ καὶ φιλοδοξότατος ὤν, ἐβούλε-

53

θεῖσθαι καὶ ἀναδύεσθαι, τὸ μέγεθος τῆς ἀρ-χῆς φοβούμενος, τότε δέ φασιν οἴνουδιάπλεων καὶ τροφῆς ὄντα μεσημβρινῆςπροελθεῖν καὶ ὑπακοῦσαι Γερμανικὸν ὄνο-μα θεμένων αὐτῷ, τὸ δὲ Καίσαρος οὐπροσδεξάμενον. εὐθὺς δὲ καὶ τὸ μετὰΦλάκκου στράτευμα τοὺς καλοὺς ἐκείνουςκαὶ δημοκρατικοὺς εἰς σύγκλητον ὅρκουςἀφέντες ὤμοσαν Οὐϊτελλίῳ τῷ αὐτοκράτο-ρι ποιήσειν τὸ προστασσόμενον.[23] Οὕτω μὲν ἀνηγορεύθη Οὐϊτέλλιοςαὐτοκράτωρ ἐν Γερμανίᾳ. πυθόμενος δὲτὸν ἐκεῖ νεωτερισμὸν ὁ Γάλβας οὐκέτι τὴνεἰσποίησιν ἀνεβάλλετο. γινώσκων δὲ τῶνφίλων ἐνίους μὲν ὑπὲρ Δολοβέλλα, τοὺς δὲπλείστους ὑπὲρ ῎Οθωνος ἀρχαιρεσιάζοντας,ὧν οὐδέτερον ἐδοκίμαζεν αὐτός, ἄφνω μη-δὲν προειπὼν μετεπέμψατο Πείσωνα,Κράσσου καὶ Σκριβωνίας ἔκγονον, οὓςΝέρων ἀνῃρήκει, νεανίαν ἐν τῇ πρὸς πᾶσανἀρετὴν εὐφυΐᾳ τὸ κόσμιον καὶ αὐστηρὸν

148

πτος, ἀπεδειλίασεν. οἱ δὲ παρόντες οὐκεἴων, ἀλλὰ τοῖς ξίφεσι γυμνοῖς περιϊόντεςαὐτοῦ τὸ φορεῖον ἐκέλευον αἴρεσθαι, παρα-φθεγγομένου πολλάκις ἀπολωλέναι καὶτοὺς φορειαφόρους ἐπιταχύνοντος. ἐξή-κουον γὰρ ἔνιοι θαυμάζοντες μᾶλλον ἢ τα-ραττόμενοι διὰ τὴν ὀλιγότητα τῶν ἀποτε-τολμημένων. φερομένῳ δὲ οὕτω δι’ ἀγορᾶςἀπήντησαν ἕτεροι τοσοῦτοι, καὶ πάλινκατὰ τρεῖς καὶ τέτταρας ἄλλοι προσεπέλα-ζον. εἶτα συνανέστρεφον ἅπαντες ἀνακα-λούμενοι Καίσαρα καὶ γυμνὰ τὰ ξίφηπροϊσχόμενοι. τῶν δὲ χιλιάρχων ὁ τὴν φυ-λακὴν ἔχων τοῦ στρατοπέδου Μαρτίαλις,ὥς φασι, μὴ συνειδώς, ἐκπλαγεὶς δὲ τῷἀπροσδοκήτῳ καὶ φοβηθεὶς ἐφῆκεν εἰσελ-θεῖν. γενομένῳ δὲ ἐντὸς οὐδεὶς ἀντέπεσεν.οἱ γὰρ ἀγνοοῦντες τὰ πραττόμενα τοῖςεἰδόσι καὶ συνεστῶσιν ἐκ παρασκευῆςἐμπεριεχόμενοι καθ’ ἕνα καὶ δύο σποράδες,ὑπὸ δέους τὸ πρῶτον, εἶτα πεισθέντες ἐπη-

153

52

[21] Ὡς οὖν ὁ περὶ τῆς τελευτῆς λόγοςἧκεν εἰς τοὺς Ἀχαιούς, τὰς μὲν πόλειςαὐτῶν κοινὴ κατήφεια καὶ πένθος εἶχεν, οἱδ' ἐν ἡλικίᾳ μετὰ τῶν προβούλων συνελ-θόντες εἰς Μεγάλην πόλιν, οὐδ' ἡντινοῦνἀναβολὴν ἐποιήσαντο τῆς τιμωρίας, ἀλλ'ἑλόμενοι στρατηγὸν Λυκόρταν εἰς τὴνΜεσσηνίαν ἐνέβαλον καὶ κακῶς ἐποίουντὴν χώραν, ἄχρι οὗ συμφρονήσαντες ἐδέξα-ντο τοὺς Ἀχαιούς. καὶ Δεινοκράτης μὲναὐτὸς αὑτὸν φθάσας διεχρήσατο, τῶν δ'ἄλλων, ὅσοις μὲν ἀνελεῖν ἔδοξε Φιλοποίμε-να, δι' αὐτῶν ἀπέθνῃσκον, ὅσοις δὲ καὶ βα-σανίσαι, τούτους ἐπ' αἰκίαις ἀπολουμένουςσυνελάμβανεν ὁ Λυκόρτας. Τὸ δὲ σῶμακαύσαντες αὐτοῦ καὶ τὰ λείψανα συνθέντεςεἰς ὑδρίαν ἀνεζεύγνυσαν, οὐκ ἀτάκτως οὐδ'ὡς ἔτυχεν, ἀλλ' ἐπινίκιόν τινα πομπὴν ἅματαῖς ταφαῖς μείξαντες. ἦν μὲν γὰρ ἐστεφα-νωμένους ἰδεῖν, ἦν δὲ τοὺς αὐτοὺς καὶ δα-κρύοντας, ἦν δὲ τοὺς ἐχθροὺς δεσμίους

49

πτὸν παραδιδόντος. παρῆν γὰρ ὄπισθεν τοῦΓάλβα, καὶ προσεῖχε τοῖς λεγομένοις καὶδεικνυμένοις ὑπὸ τοῦ ᾿Ομβρικίου. θορυβου-μένῳ δὲ αὐτῷ καὶ χρόας ἀμείβοντι παντο-δαπὰς ὑπὸ δέους παραστὰς ᾿Ονόμαστοςἀπελεύθερος ἥκειν ἔφη καὶ περιμένειναὐτὸν οἴκοι τοὺς ἀρχιτέκτονας. ἦν δὲ σύμ-βολον καιροῦ, πρὸς ὃν ἔδει ἀπαντῆσαι τὸνΟθωνα τοῖς στρατιώταις. εἰπὼν οὖν, ὅτιπαλαιὰν ἐωνημένος οἰκίαν βούλεται τὰὕποπτα δεῖξαι τοῖς πωληταῖς, ἀπῆλθε, καὶδιὰ τῆς Τιβερίου καλουμένης οἰκίας κατα-βὰς ἐβάδιζεν εἰς ἀγοράν, οὗ χρυσοῦς εἱστή-κει κίων, εἰς ὃν αἱ τετμημέναι τῆς ᾿Ιταλίαςὁδοὶ πᾶσαι τελευτῶσιν.[25] ᾿Ενταῦθα τοὺς πρώτους ἐκδεξαμένουςαὐτὸν καὶ προσειπόντας αὐτοκράτορά φασιμὴ πλείους τριῶν καὶ εἴκοσι γενέσθαι. διό,καίπερ οὐ κατὰ τὴν τοῦ σώματος μαλακίανκαὶ θηλύτητα τῇ ψυχῇ διατεθρυμμένος,ἀλλὰ ἰταμὸς ὢν πρὸς τὰ δεινὰ καὶ ἄτρε-

152

ἐμφανέστατα ἔχοντα· καὶ κατέβαινεν εἰςτὸ στρατόπεδον ἐκεῖνον ἀποδείξων Καίσα-ρα καὶ διάδοχον. καίτοι μεγάλαι μὲν εὐθὺςἐξιόντι διοσημίαι παρηκολούθουν, ἀρξα-μένου δὲ τὰ μὲν λέγειν ἐν τῷ στρατοπέδῳ,τὰ δὲ ἀναγινώσκειν, τοσαυτάκις ἐβρόντησεκαὶ κατήστραψε, καὶ τοσοῦτος ὄμβρος καὶζόφος ἐξεχύθη εἰς τὸ στρατόπεδον καὶ τὴνπόλιν, ὡς κατάδηλον εἶναι μὴ προσιέμενονμηδὲ ἐπαινοῦν τὸ δαιμόνιον γινομένην οὐκἐπ’ ἀγαθῷ τὴν εἰσποίησιν. ἦν δὲ καὶ τὰτῶν στρατιωτῶν ὕπουλα καὶ σκυθρωπὰμηδὲ τότε δωρεᾶς αὐτοῖς δοθείσης. Τοῦ δὲΠείσωνος οἱ παρόντες ἐθαύμασαν τῇ τεφωνῇ τεκμαιρόμενοι καὶ τῷ προσώπῳ τὸτηλικαύτην χάριν ἀνεμπλήκτως, οὐ μὴνἀναισθήτως δεχόμενον, ὥσπερ αὖ τοῦΟθωνος ἐπεφαίνετο πολλὰ σημεῖα τῇ μορ-φῇ πικρῶς καὶ σὺν ὀργῇ τῆς ἐλπίδος τὴνἀπότευξιν φέροντος, ἧς πρῶτος ἀξιωθεὶςκαὶ τοῦ τυχεῖν ἐγγυτάτω γενόμενος τὸ μὴ

149

ἀγομένους. αὐτὴν δὲ τὴν ὑδρίαν ὑπὸ πλή-θους ταινιῶν τε καὶ στεφάνων μόλις ὁρω-μένην ἐκόμιζεν ὁ τοῦ στρατηγοῦ τῶνἈχαιῶν παῖς Πολύβιος καὶ περὶ αὐτὸν οἱπρῶτοι τῶν Ἀχαιῶν. οἱ δὲ στρατιῶται<καθ>ωπλισμένοι μὲν αὐτοί, τοῖς δ' ἵπποιςκεκοσμημένοις ἐπηκολούθουν, οὔθ' οἷονἐπὶ πένθει τοσούτῳ κατηφεῖς, οὔτε τῇ νίκῃγαυριῶντες. ἐκ δὲ τῶν διὰ μέσου πόλεωνκαὶ κωμῶν ἀπαντῶντες, ὥσπερ αὐτὸν ἀπὸστρατείας ἐπανιόντα δεξιούμενοι, τῆς ὑδρί-ας ἐφήπτοντο καὶ συμπροῆγον εἰς Με-γάλην πόλιν. ὡς οὖν συνανεμείχθησαναὐτοῖς οἱ πρεσβύτεροι μετὰ γυναικῶν καὶπαίδων, ὀλοφυρμὸς ἤδη διὰ παντὸς ἐχώρειτοῦ στρατεύματος Εἰς τὴν πόλιν, ἐπιποθο-ῦσαν τὸν ἄνδρα καὶ βαρέως φέρουσαν, οἰο-μένην συναποβεβληκέναι τὸ πρωτεύειν ἐντοῖς Ἀχαιοῖς. ἐτάφη μὲν οὖν ὡς εἰκὸς ἐν-δόξως, καὶ περὶ τὸ μνημεῖον οἱ τῶν Μεσ-σηνίων αἰχμάλωτοι κατελεύσθησαν.

50

Οὐσῶν δὲ πολλῶν μὲν εἰκόνων αὐτοῦ, με-γάλων δὲ τιμῶν ἃς αἱ πόλεις ἐψηφίσαντο,Ῥωμαῖος ἀνὴρ ἐν τοῖς περὶ Κόρινθον ἀτυ-χήμασι τῆς Ἑλλάδος ἐπεχείρησεν ἀνελεῖνἁπάσας καὶ διώκειν αὐτόν, ἐνδεικνύμενοςὥσπερ ἔτι ζῶντα Ῥωμαίοις πολέμιον καὶκακόνουν γενέσθαι. λόγων δὲ λεχθέντων,καὶ Πολυβίου πρὸς τὸν συκοφάντην ἀντει-πόντος, οὔθ' ὁ Μόμμιος οὔθ' οἱ πρέσβειςὑπέμειναν ἀνδρὸς ἐνδόξου τιμὰς ἀφανίσαι,καίπερ οὐκ ὀλίγα τοῖς περὶ Τίτον καὶΜάνιον ἐναντιωθέντος, ἀλλὰ τῆς χρείαςτὴν ἀρετὴν ἐκεῖνοι καὶ τὸ καλὸν ὡς ἔοικετοῦ λυσιτελοῦς διώριζον, ὀρθῶς καὶ προση-κόντως τοῖς μὲν ὠφελοῦσι μισθὸν καὶχάριν παρὰ τῶν εὖ παθόντων, τοῖς δ' ἀγα-θοῖς τιμὴν ὀφείλεσθαι παρὰ τῶν ἀγαθῶνἀεὶ νομίζοντες. ταῦτα περὶ Φιλοποίμενος.

51

τυχεῖν ἐποιεῖτο σημεῖον ἔχθους ἅμα καὶκακονοίας τοῦ Γάλβα πρὸς αὐτόν. ὅθενοὐδὲ ἄφοβος ἦν περὶ τοῦ μέλλοντος, ἀλλὰκαὶ τὸν Πείσωνα δεδιὼς καὶ τὸν Γάλβανπροβαλλόμενος καὶ τῷ Οὐινίῳ χαλεπαίνωνἀπῄει πολλῶν παθῶν πλήρης. οὐδὲ γὰρ τὸἐλπίζον ἐκλιπεῖν οὐδὲ ἀπαγορεῦσαι πα-ντάπασιν εἴων οἱ περὶ αὐτὸν ὄντες ἀεὶμάντεις καὶ Χαλδαῖοι, εἰς τὰ μάλιστα δὲΠτολεμαῖος ἰσχυριζόμενος τῷ προειπεῖνπολλάκις ὡς οὐκ ἀποκτενεῖ Νέρων αὐτόν,ἀλλὰ τεθνήξεται πρότερος, αὐτὸς δὲ πε-ριέσται καὶ ἄρξει Ῥωμαίων (ἐκεῖνο γὰρἀληθὲς ἀποδείξας ἠξίου μηδὲ ταῦτα ἀπελ-πίζειν)· οὐχ ἥκιστα δ’ οἱ συναχθόμενοικρύφα καὶ συνεπιστένοντες ὡς ἀχάρισταπεπονθότι. πλεῖστοι δὲ τῶν περὶ Τιγελ-λῖνον καὶ Νυμφίδιον ἐν τιμῇ γεγονότωνἀπεῤῥιμμένοι τότε καὶ ταπεινὰ πράττοντεςἐφθείροντο πρὸς αὐτὸν καὶ συνηγανάκτουνκαὶ παρώξυνον.

150

[24] ᾿Εν δὲ τούτοις Οὐετούριος καὶ Βάρ-βιος, ὁ μὲν ὀπτίων, ὁ δὲ τεσσεράριος· οὕτωγὰρ καλοῦνται οἱ διαγγέλων καὶ διοπτή-ρων ὑπηρεσίας τελοῦντες. μεθ’ ὧν ῎Οθωνοςἀπελεύθερος ᾿Ονόμαστος ἐπιφοιτῶν τοὺςμὲν ἀργυρίῳ, τοὺς δὲ ἐλπίσι διέφθειρενἤδη σαθροὺς ὄντας καὶ δεομένους προ-φάσεως. οὐ γὰρ ἦν ἡμερῶν τεσσάρων ἔρ-γον ὑγιαίνοντος στρατοπέδου μεταστῆσαιπίστιν, ὅσαι μεταξὺ τῆς εἰσποιήσεωςἐγένοντο καὶ τῆς σφαγῆς. ἕκτῃ γὰρἀνῃρέθησαν, ἣν ἄγουσι Ῥωμαῖοι πρὸ δεκα-οκτὼ καλανδῶν Φεβρουαρίων. ᾿Εκείνῃ γὰρἕωθεν εὐθὺς ὁ μὲν Γάλβας ἔθυεν ἐν Παλα-τίῳ τῶν φίλων παρόντων, ὁ δὲ θύτης ᾿Ομ-βρίκιος ἅμα τῷ λαβεῖν εἰς τὰς χεῖρας τοῦἱερείου τὰ σπλάγχνα καὶ προσιδεῖν οὐ δι’αἰνιγμῶν, ἀλλ’ ἄντικρυς ἔφη σημεῖα με-γάλης ταραχῆς, καὶ μετὰ δόλου κίνδυνονἐκ κεφαλῆς ἐπικείμενον τῷ αὐτοκράτορι,μονονουχὶ τὸν ῎Οθωνα τοῦ θεοῦ χειρὶ λη-

151

λόμενος δὲ τῷ πείθειν καὶ διαλλάσσειντοὺς Ἕλληνας οὐχ ἧττον ἢ τῷ κεκρατη-κέναι τῶν Μακεδόνων, ὥστε μικρότατονἤδη τὴν ἐλευθερίαν δοκεῖν ὧν εὐεργετο-ῦντο. Ξενοκράτην μὲν οὖν τὸν φιλόσοφον,ὅτε Λυκοῦργος αὐτὸν ὁ ῥήτωρ ὑπὸ τῶν τε-λωνῶν ἀγόμενον πρὸς τὸ μετοίκιον ἀφείλε-το καὶ τοῖς ἄγουσιν ἐπέθηκε δίκην τῆςἀσελγείας, λέγεται τοῖς παισὶν ἀπαντήσα-ντα τοῦ Λυκούργου "καλήν γ' ὑμῶν ὦ πα-ῖδες" φάναι "τῷ πατρὶ χάριν ἀποδίδωμι·πάντες γὰρ αὐτὸν ἐπαινοῦσιν ἐφ' οἷς ἔπρα-ξε," Τίτῳ δὲ καὶ Ῥωμαίοις, ὧν τοὺς Ἕλ-ληνας εὐεργέτησαν, οὐκ εἰς ἐπαίνουςμόνον, ἀλλὰ καὶ πίστιν ἐν πᾶσιν ἀνθρώποιςκαὶ δύναμιν ἡ χάρις ἀπήντα δικαίως. οὐγὰρ προσδεχόμενοι μόνον τοὺς ἡγεμόναςαὐτῶν, ἀλλὰ καὶ μεταπεμπόμενοι καὶ κα-λοῦντες, ἐνεχείριζον αὑτούς, οὐδὲ δῆμοικαὶ πόλεις, ἀλλὰ καὶ βασιλεῖς, ὑφ' ἑτέρωνἀδικούμενοι βασιλέων, κατέφευγον εἰς τὰς

80

καὶ συμπλεκόμενος τοῖς ἀπαντῶσι περὶτὰς δυσχωρίας, τῶν δ' ἄλλων ἑκατέρωθενἅμα πειρωμένων ἁμιλλᾶσθαι, καὶ ταῖς τρα-χύτησιν ἐμφυομένων προθύμως, ὅ θ' ἥλιοςἀνέσχε, καὶ καπνὸς οὐ βέβαιος, ἀλλ' οἷονὄρειος ὁμίχλη πόρρωθεν ἀνατέλλων καὶδιαφαινόμενος, τοὺς μὲν πολεμίους ἐλάνθα-νε (κατὰ νώτου γὰρ ἦν αὐτοῖς, ἤδη τῶνἄκρων ἐχομένων), οἱ δὲ Ῥωμαῖοι δόξανἔσχον ἀμφίβολον, ἐν ἀγῶνι καὶ πόνῳ τὴνἐλπίδα πρὸς τὸ βουλόμενον λαμβάνοντες.ἐπεὶ δὲ μᾶλλον αὐξανόμενος καὶ διαμελαί-νων τὸν ἀέρα καὶ πολὺς ἄνω χωρῶν ἐδηλο-ῦτο πυρσὸς εἶναι φίλιος, οἱ μὲν ἀλαλάξα-ντες ἐπέβαινον ἐρρωμένως καὶ συνέστελ-λον εἰς τὰ τραχύτατα τοὺς πολεμίους, οἱ δ'ὄπισθεν ἀπὸ τῶν ἄκρων ἀντηλάλαξαν.[5] Φυγὴ μὲν οὖν ἦν εὐθὺς ὀξεῖα πάντων,ἔπεσον δὲ δισχιλίων οὐ πλείους· ἀφῃρο-ῦντο γὰρ αἱ δυσχωρίαι τὴν δίωξιν· χρήμα-τα δὲ καὶ σκηνὰς καὶ θεράποντας οἱ Ῥω-

61

στρατείας καὶ τὰς ἐν Ῥώμῃ διατριβὰς καὶδιαίτας ἀπολέμους καὶ πανηγυρικὰς ποθο-ῦντες, οὐκ ἦσαν καθεκτοὶ σπεύδοντες ἐπὶτὴν μάχην, ὡς εὐθὺς ἐξ ἐπιδρομῆς ἀναρπα-σόμενοι τοὺς ἐναντίους. δοκεῖ δὲ μηδὲαὐτὸς Ὄθων ἐξαναφέρειν ἔτι πρὸς τὴνἀδηλότητα μηδὲ ὑπομένειν ἀηθείᾳ καὶ μα-λακότητι τοὺς περὶ τῶν δεινῶν λογισμούς,ἐκπονούμενος δὲ ταῖς φροντίσι σπεύδεινἐγκαλυψάμενος, ὥσπερ ἀπὸ κρημνοῦ, με-θεῖναι τὰ πράγματα πρὸς τὸ συντυχόν. καὶτοῦτο μὲν διηγεῖτο Σεκοῦνδος ὁ ῥήτωρ ἐπὶτῶν ἐπιστολῶν γενόμενος τοῦ Ὄθωνος.ἑτέρων δὲ ἦν ἀκούειν ὅτι τοῖς στρατεύμα-σιν ἀμφοτέροις παρίσταντο ὁρμαὶ πολλαὶὡς εἰς ταὐτὸ συνελθεῖν· καὶ μάλιστα μὲναὐτοὺς ὁμοφρονήσαντας ἐκ τῶν παρόντωνἡγεμονικῶν ἑλέσθαι τὸν ἄριστον, εἰ δὲ μή,τὴν σύγκλητον ὁμοῦ καθίσαντας ἐφεῖναιτὴν αἵρεσιν ἐκείνῃ τοῦ αὐτοκράτορος. καὶοὐκ ἀπεικός ἐστι, μηδετέρου τότε τῶν προ-

180

ἑαυτοὺς ἀπηξίωσαν, Γάλβας δὲ καὶ κληθε-ὶς καὶ ὑπακούσας αὐτοκράτωρ καὶ τῇΟὐΐνδικος ἐμπαρασχὼν ὄνομα τόλμῃ, κί-νημα καὶ νεωτερισμὸν αὐτοῦ λεγομένηντὴν ἀπόστασιν ἐποίησε πόλεμον ἐμφύλιον,ἀνδρὸς ἡγεμονικοῦ τυχοῦσαν. ὅθεν οὐχἑαυτῷ τὰ πράγματα λαμβάνειν, ἀλλὰ μᾶλ-λον. ἑαυτὸν οἰόμενος διδόναι τοῖς πράγμα-σιν, ἄρχειν ἠξίου τῶν ὑπὸ Τιγελλίνου καὶΝυμφιδίου τετιθασευμένων ὡς Σκηπίωνἦρχε καὶ Φαβρίκιος καὶ Κάμιλλος τῶντότε Ῥωμαίων. ὑπερειπόμενος δὲ τῷγήρᾳ, ἄχρι τῶν ὅπλων καὶ τῶν στρατευ-μάτων ἄκρατος ἦν καὶ ἀρχαῖος αὐτο-κράτωρ, Οὐινίῳ δὲ καὶ Λάκωνι καὶ τοῖςἀπελευθέροις πάντα τὰ πράγματα πωλοῦσιπαρέχων ἑαυτόν, οἷον Νέρων παρεῖχε τοῖςἀπληστοτάτοις, οὐδένα ποθοῦντα τὴν ἀρ-χήν, οἰκτείραντας δὲ τοὺς πολλοὺς τὸνθάνατον ἀπέλιπεν.

161

μαῖοι διαρπάσαντες, ἐκράτουν τῶν Στενῶνκαὶ διώδευον τὴν Ἤπειρον οὕτω κοσμίωςκαὶ μετ' ἐγκρατείας τοσαύτης, ὥστε τῶνπλοίων καὶ τῆς θαλάσσης μακρὰν ὄνταςαὐτούς, καὶ τὸν ἐπιμήνιον σῖτον μὴ μεμε-τρημένους οὐδ' εὐποροῦντας ἀγορᾶς,ἀπέχεσθαι τῆς χώρας, ἀμφιλαφεῖς ὠφελεί-ας ἐχούσης. ὁ γὰρ Τίτος πυνθανόμενος τὸνΦίλιππον, ὡς ὅμοια φεύγοντι τὴν Θεττα-λίαν διερχόμενος τοὺς μὲν ἀνθρώπους ἐκτῶν πόλεων ἀνίστησιν εἰς τὰ ὄρη, τὰς δὲπόλεις καταπίμπρησι, τῶν δὲ χρημάτωντὰ λειπόμενα διὰ πλῆθος ἢ βάρος ἁρπαγὴνπροτίθεται, τρόπον τινὰ τῆς χώρας ἐξι-στάμενος ἤδη Ῥωμαίοις, ἐφιλοτιμεῖτο καὶπαρεκάλει τοὺς στρατιώτας ὥσπερ οἰκείαςκαὶ παρακεχωρημένης κηδομένους βαδί-ζειν. καὶ μέντοι καὶ παρεῖχεν αὐτοῖς τὰ γι-νόμενα τῆς εὐταξίας αἴσθησιν εὐθύς· προ-σεχώρουν μὲν γὰρ αἱ πόλεις ἁψαμένοιςΘετταλίας, οἱ δ' ἐντὸς Πυλῶν Ἕλληνες

62

ἐλευθεροῦσι.[12] Ταῦτα δὴ τοὺς Ἕλληνας ὑπῄει, καὶτὰ τῶν ἔργων ὁμολογοῦντα τοῖς κηρύγμα-σιν <ἦν>. ἅμα γὰρ ἐξέπεμπεν ὁ Τίτος,Λέντλον μὲν εἰς Ἀσίαν Βαργυλιήτας ἐλευ-θερώσοντα, Στερτίνιον δ' εἰς Θρᾴκην τὰςαὐτόθι πόλεις καὶ νήσους ἀπαλλάξοντατῶν Φιλίππου φρουρῶν· Πόπλιος δ' Οὐίλ-λιος ἔπλει διαλεξόμενος Ἀντιόχῳ περὶ τῆςτῶν ὑπ' αὐτὸν Ἑλλήνων ἐλευθερίας. αὐτὸςδ' ὁ Τίτος εἰς Χαλκίδα παρελθών, εἶταπλεύσας ἐκεῖθεν ἐπὶ Μαγνησίαν, ἐξῆγε τὰςφρουρὰς καὶ τὰς πολιτείας ἀπεδίδου τοῖςδήμοις. ἀγωνοθέτης δὲ Νεμείων ἀποδει-χθεὶς ἐν Ἄργει, τήν τε πανήγυριν ἄρισταδιέθηκε, καὶ πάλιν ἐκεῖ τοῖς Ἕλλησι τὴνἐλευθερίαν ὑπὸ κήρυκος ἀνεῖπεν, ἐπιφοι-τῶν τε ταῖς πόλεσιν εὐνομίαν ἅμα καὶ δί-κην πολλὴν ὁμόνοιάν τε καὶ φιλοφροσύνηνπρὸς ἀλλήλους παρεῖχε, καταπαύων μὲντὰς στάσεις, κατάγων δὲ τὰς φυγάς, ἀγαλ-

79

162

πρὸς τὸν τῶν πολεμίων. οὐ γὰρ ἀμβλυ-τέροις γε χρήσεσθαι τότε τοῖς νῦν θαρρο-ῦσιν ἀπ' ἐλαττόνων, ἂν πλείονας τοὺς ἀγω-νιζομένους προσλάβωσιν, ἀλλ' ἐκ περιουσί-ας ἀγωνιεῖσθαι· καὶ χωρὶς δὲ τούτου τὴνδιατριβὴν εἶναι πρὸς αὐτῶν ἐν ἀφθόνοιςπᾶσιν ὄντων, ἐκείνοις δὲ τὸν χρόνον ἀπορί-αν παρέξειν τῶν ἀναγκαίων ἐν πολεμίᾳ κα-θεζομένοις. ταῦτα λέγοντι ΠαυλίνῳΜάριος Κέλσος ἐγένετο σύμψηφος. Ἄννιοςδὲ Γάλλος οὐ παρῆν μέν, ἀλλ' ἐθεραπεύετοπεπτωκὼς ἀφ' ἵππου, γράψαντος δὲ Ὄθω-νος αὐτῷ συνεβούλευσε μὴ σπεύδειν, ἀλλὰτὴν ἐκ Μυσίας περιμένειν δύναμιν ἤδηκαθ' ὁδὸν οὖσαν. οὐ μὴν ἐπείθετο τούτοις,ἀλλὰ ἐκράτησαν οἱ πρὸς τὴν μάχην παρορ-μῶντες.[9] Αἰτίαι δὲ πλείονες ἄλλαι ὑπ' ἄλλωνλέγονται· προδήλως δὲ οἱ στρατηγικοὶπροσαγορευόμενοι καὶ τάξιν ἔχοντες δορυ-φόρων, τότε μᾶλλον ἀληθινῆς γευόμενοι

179

οἱ γὰρ Ἀγησίλαοι καὶ <οἱ> Λύσανδροι καὶοἱ Νικίαι καὶ οἱ Ἀλκιβιάδαι πολέμους μὲνεὖ διέπειν καὶ μάχας νικᾶν κατά τε γῆν καὶθάλασσαν ἄρχοντες ἠπίσταντο, χρῆσθαι δὲπρὸς χάριν εὐγενῆ καὶ τὸ καλὸν οἷς κατώρ-θουν οὐκ ἔγνωσαν, ἀλλ' εἰ τὸ Μαραθώνιόντις ἔργον ἀφέλοι, καὶ τὴν ἐν Σαλαμῖνι ναυ-μαχίαν, καὶ Πλαταιὰς καὶ Θερμοπύλας,καὶ τὰ πρὸς Εὐρυμέδοντι καὶ τὰ περὶ Κύ-προν Κίμωνος ἔργα, πάσας τὰς μάχας ἡἙλλὰς ἐπὶ δουλείᾳ μεμάχηται πρὸς αὑτήν,καὶ πᾶν τρόπαιον αὐτῆς συμφορὰ καὶ ὄνει-δος [ἐπ' αὐτὴν] ἕστηκε, τὰ πλεῖστα κακίᾳκαὶ φιλονικίᾳ τῶν ἡγουμένων περιτραπεί-σης. ἀλλόφυλοι δ' ἄνδρες, ἐναύσματα μι-κρὰ καὶ γλίσχρα κοινωνήματα παλαιοῦγένους ἔχειν δοκοῦντες, ἀφ' ὧν καὶ λόγῳ τικαὶ γνώμῃ τῶν χρησίμων ὑπάρξαι τῇ Ἑλ-λάδι θαυμαστὸν ἦν, οὗτοι τοῖς μεγίστοιςκινδύνοις καὶ πόνοις ἐξελόμενοι τὴν Ἑλ-λάδα δεσποτῶν χαλεπῶν καὶ τυράννων

78

ἐπόθουν καὶ διεπτόηντο ταῖς ὁρμαῖς πρὸςτὸν Τίτον, Ἀχαιοὶ δὲ τὴν Φιλίππου συμμα-χίαν ἀπειπάμενοι πολεμεῖν ἐψηφίσαντομετὰ Ῥωμαίων πρὸς αὐτόν· Ὀπούντιοι δέ,καίπερ Αἰτωλῶν τότε Ῥωμαίοις συναγωνι-ζομένων προθυμότατα καὶ τὴν πόλιν ἀξιού-ντων παραλαβεῖν καὶ φυλάττειν, οὐ προ-σέσχον, ἀλλὰ μεταπεμψάμενοι τὸν Τίτονἐκείνῳ διεπίστευσαν ἑαυτοὺς καὶ παρέδω-καν. Πύρρον μὲν οὖν λέγουσιν, ὅτε πρῶτονἀπὸ σκοπῆς κατεῖδε τὸ στράτευμα τῶνῬωμαίων διακεκοσμημένον, εἰπεῖν οὐ βαρ-βαρικὴν αὐτῷ φανῆναι τὴν τῶν βαρβάρωνπαράταξιν· οἱ δὲ Τίτῳ πρῶτον ἐντυγχάνο-ντες ἠναγκάζοντο παραπλησίας ἀφιέναιφωνάς. ἀκούοντες γὰρ τῶν Μακεδόνων, ὡςἄνθρωπος ἄρχων βαρβάρου στρατιᾶς ἔπει-σι, δι' ὅπλων πάντα καταστρεφόμενος καὶδουλούμενος, εἶτ' ἀπαντῶντες ἀνδρὶ τήν θ'ἡλικίαν νέῳ καὶ τὴν ὄψιν φιλανθρώπῳ, φω-νήν τε καὶ διάλεκτον Ἕλληνι, καὶ τιμῆς

63

ντι· καὶ τῆς περὶ τὴν ἐνέδραν μάχης ἀπαγ-γελθείσης ἐχαλέπαινον ὅτι μὴ παρεγένοντομηδὲ ἤμυναν ἀνδρῶν τοσούτων ἀποθα-νόντων. μόλις δὲ πείσας καὶ παραιτησάμε-νος ὡρμημένους αὐτοὺς βάλλειν ἀνέζευξεκαὶ συνῆψε τοῖς περὶ Κεκίναν.[8] Ὁ δὲ Ὄθων παραγενόμενος εἰς Βη-τριακὸν εἰς τὸ στρατόπεδον (ἔστι δὲ πολί-χνη πλησίον Κρεμώνης τὸ Βητριακόν)ἐβουλεύετο περὶ τῆς μάχης. καὶ Πρόκλῳμὲν ἐδόκει καὶ Τιτιανῷ, τῶν στρατευ-μάτων ὄντων προθύμων καὶ προσφάτουτῆς νίκης, διαγωνίσασθαι καὶ μὴ καθῆσθαιτὴν ἀκμὴν ἀμβλύνοντα τῆς δυνάμεως καὶπεριμένοντα Οὐϊτέλλιον αὐτὸν ἐκ Γαλατί-ας ἐπελθεῖν· Παυλῖνος δὲ τοῖς μὲν πολεμί-οις ἔφη πάντα μεθ' ὧν μαχοῦνται παρεῖναι,καὶ μηδὲν ἐνδεῖν, Ὄθωνι δὲ τῆς ἤδη πα-ρούσης οὐκ ἐλάττονα προσδόκιμον εἶναιδύναμιν ἐκ Μυσίας καὶ Παννονίας, ἂν τὸναὑτοῦ περιμένῃ καιρόν, ἀλλὰ μὴ στρατηγῇ

178

OΘΩΝ

[1] Ὁ δὲ νεώτερος αὐτοκράτωρ ἅμ' ἡμέρᾳπροελθὼν εἰς τὸ Καπιτώλιον ἔθυσε· καὶ κε-λεύσας Μάριον Κέλσον ἀχθῆναι πρὸςαὑτὸν ἠσπάσατο καὶ διελέχθη φιλαν-θρώπως, καὶ παρεκάλεσε τῆς αἰτίας ἐπιλα-θέσθαι μᾶλλον ἢ τῆς ἀφέσεως μνημονεύειν.τοῦ δὲ Κέλσου μήτ' ἀγεννῶς ἀποκρινα-μένου μήτ' ἀναισθήτως, ἀλλὰ φήσαντοςαὐτὸ τοῦ τρόπου διδόναι τὸ ἔγκλημα πί-στιν, ἐγκεκλῆσθαι γὰρ ὅτι Γάλβᾳ βέβαιονἑαυτὸν παρέσχεν, ᾧ χάριν οὐδεμίαν ὤφει-λεν, ἠγάσθησαν οἱ παρόντες ἀμφοτέρωνκαὶ τὸ στρατιωτικὸν ἐπῄνεσεν. ἐν δὲ συ-γκλήτῳ πολλὰ δημοτικὰ καὶ φιλάνθρωπαδιαλεχθείς, ὃν μὲν αὐτὸς ὑπατεύειν χρόνον

163

ἀληθοῦς ἐραστῇ, θαυμασίως ἐκηλοῦντο,καὶ τὰς πόλεις ἀπιόντες ἐνεπίμπλασανεὐνοίας τῆς πρὸς αὐτόν, ὡς ἐχούσας ἡγε-μόνα τῆς ἐλευθερίας. ἐπεὶ δὲ καὶ Φιλίππῳδοκοῦντι συμβατικῶς ἔχειν εἰς ταὐτὸν ἐλ-θὼν προὔτεινεν εἰρήνην καὶ φιλίαν ἐπὶ τῷτοὺς Ἕλληνας αὐτονόμους ἐᾶν καὶ τὰςφρουρὰς ἀπαλλάττειν, ὁ δ' οὐκ ἐδέξατο,παντάπασιν ἤδη τότε καὶ τοῖς θεραπεύουσιτὰ τοῦ Φιλίππου παρέστη, Ῥωμαίους πο-λεμήσοντας ἥκειν οὐχ Ἕλλησιν, ἀλλ' ὑπὲρἙλλήνων Μακεδόσι.[6] Τὰ μὲν οὖν ἄλλα προσεχώρει καθ' ἡσυ-χίαν αὐτῷ, τὴν δὲ Βοιωτίαν ἀπολέμως ἐπι-πορευομένῳ Θηβαίων ἀπήντησαν οἱπρῶτοι, φρονοῦντες μὲν τὰ τοῦ Μακεδόνοςδιὰ Βραχύλλην, ἀσπαζόμενοι δὲ καὶ τι-μῶντες τὸν Τίτον, ὡς φιλίας πρὸς ἀμφο-τέρους ὑπαρχούσης. ὁ δ' ἐντυχὼν αὐτοῖςφιλανθρώπως καὶ δεξιωσάμενος, προῆγενἡσυχῇ καθ' ὁδόν, τὰ μὲν ἐρωτῶν καὶ πυν-

64

τοῦ σάλου διὰ μέγεθος λαμβάνοντος.[11] Ὁ δ' οὖν Τίτος, εἰ μὴ τάχιστα τῆςθέας διαλυθείσης ὑπιδόμενος τὴν φορὰντοῦ πλήθους καὶ τὸν δρόμον ἐξέκλινεν, οὐκἂν ἐδόκει περιγενέσθαι τοσούτων ὁμοῦ καὶπάντοθεν αὐτῷ περιχεομένων. ὡς δ'ἀπέκαμον περὶ τὴν σκηνὴν αὐτοῦ βοῶντεςἤδη νυκτὸς οὔσης, αὖθις οὕστινας ἴδοιεν ἢφίλους ἢ πολίτας ἀσπαζόμενοι καὶ περι-πλεκόμενοι, πρὸς δεῖπνα καὶ πότουςἐτρέποντο μετ' ἀλλήλων.Ἐν ᾧ καὶ μᾶλλον ὡς εἰκὸς ἡδομένοις ἐπῄειλογίζεσθαι καὶ διαλέγεσθαι περὶ τῆς Ἑλ-λάδος, ὅσους πολεμήσασα πολέμους διὰτὴν ἐλευθερίαν, οὔπω τύχοι βεβαιότερονοὐδ' ἥδιον αὐτῆς, ἑτέρων προαγωνισα-μένων ὀλίγου δεῖν ἀναίμακτος αὐτὴ καὶἀπενθὴς φερομένη τὸ κάλλιστον καὶ περι-μαχητότατον ἆθλον. ἦν δ' ἄρα σπάνιον μὲνἀνδρεία καὶ φρόνησις ἐν ἀνθρώποις, σπα-νιώτατον δὲ τῶν ἄλλων ἀγαθῶν ὁ δίκαιος.

77

ἤμελλε, τούτου μέρος ἔνειμεν ΟὐεργινίῳῬούφῳ, τοῖς δὲ ἀποδεδειγμένοις ὑπὸΝέρωνος ἢ Γάλβα πᾶσιν ἐτήρησε τὰς ὑπα-τείας. ἱερωσύναις δὲ τοὺς καθ' ἡλικίανπροήκοντας ἢ δόξαν ἐκόσμησε. τοῖς δὲ ἐπὶΝέρωνος φυγοῦσι καὶ κατελθοῦσιν ἐπὶΓάλβα συγκλητικοῖς πᾶσιν ἀπέδωκεν ὅσαμὴ πεπραμένα τῶν κτημάτων ἑκάστουἐξεύρισκεν. ὅθεν οἱ πρῶτοι καὶ κράτιστοιπεφρικότες πρότερον ὡς οὐκ ἀνδρός, ἀλλάτινος ἢ Ποινῆς ἢ παλαμναίου δαίμονοςἄφνω τοῖς πράγμασιν ἐπιπεπτωκότος, ἡδί-ους ἐγένοντο ταῖς ἐλπίσι πρὸς τὴν ἠγεμονί-αν ὥσπερ διαμειδιῶσαν.[2] Ὁμοῦ δὲ Ῥωμαίους πάντας οὐδὲνεὔφρανεν οὕτως οὐδὲ ᾠκειώσατο πρὸςαὐτὸν ὡς τὰ περὶ Τιγελλῖνον. ἐλελήθει μὲνγὰρ ἤδη κολαζόμενος αὐτῷ τῷ φόβῳ τῆςκολάσεως ἣν ὡς χρέος ἀπῄτει δημόσιον ἡπόλις, καὶ νοσήμασιν ἀνηκέστοις σώματος,αὐτάς τε τὰς ἀνοσίους καὶ ἀρρήτους ἐν γυ-

164

ἐπελθόντες ἐν καιρῷ μηδένα λιπεῖν τῶν πο-λεμίων, ἀλλὰ πᾶν τὸ μετὰ Κεκίνα στράτευ-μα συντρῖψαι καὶ ἀνελεῖν ἐπισπόμενοι τοῖςἱππεῦσι· νυνὶ δὲ ὁ Παυλῖνος ὀψὲ καὶ σχολῇπροσβοηθήσας αἰτίαν ἔσχεν ἐνδεέστεροντῆς δόξης στρατηγῆσαι δι' εὐλάβειαν. οἱ δὲπολλοὶ τῶν στρατιωτῶν καὶ προδοσίαν ἐνε-κάλουν αὐτῷ, καὶ παρώξυνον τὸν Ὄθωνα,μεγαληγοροῦντες ὡς νενικηκότων αὐτῶν,τῆς δὲ νίκης οὐκ ἐπὶ πᾶν προελθούσης κα-κίᾳ τῶν στρατηγῶν. ὁ δὲ Ὄθων οὐχοὕτως ἐπίστευεν αὐτοῖς ὡς ἐβούλετο μὴδοκεῖν ἀπιστεῖν. ἔπεμψεν οὖν Τιτιανὸν ἐπὶτὰ στρατεύματα τὸν ἀδελφὸν καὶ Πρόκλοντὸν ἔπαρχον, ὃς εἶχεν ἔργῳ τὴν πᾶσαν ἀρ-χήν, πρόσχημα δὲ ἦν ὁ Τιτιανός. οἱ δὲ περὶτὸν Κέλσον καὶ Παυλῖνον ἄλλως ἐφείλκο-ντο συμβούλων ὄνομα καὶ φίλων, ἐξουσίανκαὶ δύναμιν ἐν τοῖς πράγμασι μηδεμίανἔχοντες. ἦν δὲ θορυβώδη καὶ τὰ παρὰ τοῖςπολεμίοις, μάλιστα δὲ τοῖς ὑπὸ τῷ Οὐάλε-

177

ἀνειπεῖν κελευόντων· ὡς δ' αὖθις ἡσυχίαςγενομένης ἀναγαγὼν ὁ κῆρυξ τὴν φωνὴνπροθυμότερον εἰς ἅπαντας ἐγεγώνει, καὶδιῆλθε τὸ κήρυγμα, κραυγὴ μὲν ἄπιστος τὸμέγεθος διὰ χαρὰν ἐχώρει μέχρι θαλάττης,ὀρθὸν δ' ἀνειστήκει τὸ θέατρον, οὐδεὶς δὲλόγος ἦν τῶν ἀγωνιζομένων, ἔσπευδον δὲπάντες ἀναπηδῆσαι καὶ δεξιώσασθαι καὶπροσειπεῖν τὸν σωτῆρα τῆς Ἑλλάδος καὶπρόμαχον. τὸ δὲ πολλάκις λεγόμενον εἰςὑπερβολὴν τῆς φωνῆς καὶ μέγεθος ὤφθητότε· κόρακες γὰρ ὑπερπετόμενοι κατὰ τύ-χην ἔπεσον εἰς τὸ στάδιον. αἰτία δ' ἡ τοῦἀέρος ῥῆξις· ὅταν γὰρ ἡ φωνὴ πολλὴ καὶμεγάλη φέρηται, διασπώμενος ὑπ' αὐτῆςοὐκ ἀντερείδει τοῖς πετομένοις, ἀλλ' ὀλί-σθημα ποιεῖ καθάπερ κενεμβατοῦσιν, εἰ μὴνὴ Δία πληγῇ τινι μᾶλλον ὡς ὑπὸ βέλουςδιελαυνόμενα πίπτει καὶ ἀποθνῄσκει. δύνα-ται δὲ καὶ περιδίνησις εἶναι τοῦ ἀέρος,ἑλιγμὸν οἷον ἐν πελάγει καὶ παλιρρύμην

76

θανόμενος, τὰ δὲ διηγούμενος καὶ πα-ράγων ἐπίτηδες, ἄχρι τοὺς στρατιώταςἀναλαβεῖν ἐκ τῆς πορείας. οὕτω δὲ προ-άγων συνεισῆλθε τοῖς Θηβαίοις εἰς τὴνπόλιν, οὐ πάνυ μὲν ἡδομένοις, ὀκνοῦσι δὲκωλύειν, ἐπεὶ στρατιῶται γε μέτριοι τὸπλῆθος εἵποντο. καὶ μέντοι παρελθὼν ὁ Τί-τος ὡς οὐκ ἔχων τὴν πόλιν ἔπειθεν ἑλέσθαιτὰ Ῥωμαίων, Ἀττάλου τοῦ βασιλέως συνα-γορεύοντος αὐτῷ καὶ συνεξορμῶντος τοὺςΘηβαίους. ἀλλ' Ἄτταλος μὲν ὡς ἔοικε τοῦγήρως προθυμότερον ἑαυτὸν τῷ Τίτῳ ῥή-τορα παρασχεῖν φιλοτιμούμενος, ἐν αὐτῷτῷ λέγειν προσπεσόντος ἰλίγγου τινὸς ἢῥεύματος, ἄφνω τὴν αἴσθησιν ἐπιληφθεὶςἔπεσε, καὶ μετ' οὐ πολὺ ταῖς ναυσὶν εἰςἈσίαν ἀποκομισθεὶς ἐτελεύτησεν· οἱ δὲΒοιωτοὶ προσεχώρησαν τοῖς Ῥωμαίοις.[7] Φιλίππου δὲ πρέσβεις πέμψαντος εἰςῬώμην, ἀπέστειλε καὶ ὁ Τίτος παρ' αὑτοῦτοὺς πράξοντας, ὅπως ἐπιψηφίσηται

65

[7] Ἐπεὶ γὰρ ἀποκρουσθεὶς τῆς Πλακεντί-ας ὁ Κεκίνας ἐπὶ Κρεμώνην ὥρμησεν,ἑτέραν πόλιν εὐδαίμονα καὶ μεγάλην,πρῶτος μὲν Ἄννιος Γάλλος πρὸς Πλακε-ντίαν Σπουρίνᾳ βοηθῶν, ὡς ἤκουσε καθ'ὁδὸν τοὺς Πλακεντίνους περιγεγονέναι,κινδυνεύειν δὲ τοὺς ἐν Κρεμώνῃ, μετήγα-γεν ἐκεῖ τὸ στράτευμα καὶ κατεστρατο-πέδευσε πλησίον τῶν πολεμίων· ἔπειτα καὶτῶν ἄλλων ἕκαστος ἐβοήθει τῷ στρατηγῷ.τοῦ δὲ Κεκίνα λοχίσαντος εἰς λάσια χωρίακαὶ ὑλώδη πολλοὺς ὁπλίτας, ἱππεῖς δὲ προ-εξελάσαι κελεύσαντος, κἂν συνάψωσιν οἱπολέμιοι κατὰ μικρὸν ἀναχωρεῖν καὶ ἀνα-φεύγειν, ἄχρι ἂν ὑπάγοντες οὕτως ἐμβάλω-σιν αὐτοὺς εἰς τὴν ἐνέδραν, ἐξήγγειλαναὐτόμολοι τῷ Κέλσῳ. καὶ οὗτος μὲν ἱππε-ῦσιν ἀγαθοῖς ἀντεξελάσας, πεφυλαγμένωςδὲ χρώμενος τῇ διώξει καὶ τὴν ἐνέδραν πε-ρισχὼν καὶ συνταράξας, ἐκάλει τοὺς ὁπλί-τας ἐκ τοῦ στρατοπέδου. καὶ δοκοῦσιν ἂν

176

ναιξὶ πόρναις καὶ ἀκαθάρτοις ἐγκυλινδή-σεις, αἷς ἔτι προσέσπαιρε δυσθανατοῦντοςαὐτοῦ τὸ ἀκόλαστον ἐπιδραττόμενον,ἐσχάτην τιμωρίαν ἐποιοῦντο καὶ πολλῶνἀντάξια θανάτων οἱ σωφρονοῦντες. ἠνία δὲτοὺς πολλοὺς ὅμως τὸν ἥλιον ὁρῶν μετὰτοσούτους καὶ τοιούτους δι' αὐτὸν οὐχὁρῶντας. ἔπεμψεν οὖν ἐπ' αὐτὸν ὁ Ὄθωνεἰς τοὺς περὶ Σινόεσσαν ἀγρούς· ἐκεῖ γὰρδιῃτᾶτο, πλοίων παρορμούντων, ὡς φευ-ξόμενος ἀπωτέρω. καὶ τόν γε πεμφθένταχρυσίῳ πολλῷ πείθειν ἐπεχείρησε παρε-ῖναι· μὴ πεισθέντι δὲ δῶρα μὲν ἔδωκενοὐδὲν ἧττον, ἐδεήθη δὲ ὑπομεῖναι ἕως ἂνἀποξύρηται τὸ γένειον· καὶ λαβὼν αὐτὸςἑαυτὸν ἐλαιμοτόμησεν.[3] Οὕτω δὲ τῷ δήμῳ τὴν δικαιοτάτηνἡδονὴν ἀποδοὺς ὁ Καῖσαρ, αὐτὸς ἰδίαςἔχθρας οὐδενὶ τοπαράπαν ἐμνησικάκησε,τοῖς δὲ πολλοῖς χαριζόμενος οὐκ ἔφευγε τὸπρῶτον ἐν τοῖς θεάτροις Νέρων προσαγο-

165

χρόνον ἡ σύγκλητος αὐτῷ τοῦ πολέμουμένοντος· εἰ δὲ μή, δι' ἐκείνου τὴν εἰρήνηνγενέσθαι. φιλότιμος γὰρ ὢν ἰσχυρῶς, ἐδε-δίει πεμφθέντος ἐπὶ τὸν πόλεμον ἑτέρουστρατηγοῦ τὴν δόξαν ἀφαιρεθῆναι. διαπρα-ξαμένων δὲ τῶν φίλων αὐτῷ, μήτε τὸν Φί-λιππον ὧν ἔχρῃζε τυχεῖν, καὶ τοῦ πολέμουτὴν ἡγεμονίαν ἐκείνῳ φυλαχθῆναι, δεξάμε-νος τὸ δόγμα καὶ ταῖς ἐλπίσιν ἐπαρθείς,εὐθὺς εἰς Θετταλίαν ἐπὶ τὸν Φίλιππον ὥρ-μησεν, ὑπὲρ ἑξακισχιλίους καὶ δισμυρίουςἔχων στρατιώτας, ὧν Αἰτωλοὶ πεζοὺς ἑξα-κισχιλίους καὶ ἱππεῖς τετρακοσίους παρε-ῖχον· ἦν δὲ καὶ τοῦ Φιλίππου τὸ στράτευ-μα τῷ πλήθει παραπλήσιον. ἐπεὶ δὲ βαδί-ζοντες ἐπ' ἀλλήλους καὶ γενόμενοι περὶτὴν Σκοτοῦσσαν ἐνταῦθα διακινδυνεύεινἔμελλον, οὐχ ὅπερ εἰκὸς ἦν πρὸς δέους ἔλα-βον οἱ στρατιῶται τὴν ἀλλήλων <ἔφοδον>,ἀλλὰ <καὶ> μᾶλλον ὁρμῆς καὶ φιλοτιμίαςἐπληροῦντο, Ῥωμαῖοι μὲν εἰ Μακεδόνων

66

ρος ἡ χάρις ὑπάρξῃ παρ' αὐτοῦ τοῖς Ἕλλη-σιν.Ἰσθμίων οὖν ἀγομένων, πλῆθος μὲν ἀν-θρώπων ἐν τῷ σταδίῳ καθῆστο τὸν γυμνι-κὸν ἀγῶνα θεωμένων, οἷα δὴ διὰ χρόνωνπεπαυμένης μὲν πολέμων τῆς Ἑλλάδος ἐπ'ἐλπίσιν ἐλευθερίας, σαφεῖ δ' εἰρήνῃ πανη-γυριζούσης· τῇ σάλπιγγι <δὲ> σιωπῆς εἰςἅπαντας διαδοθείσης, προελθὼν εἰς μέσονὁ κῆρυξ ἀνεῖπεν, ὅτι Ῥωμαίων ἡ σύγκλη-τος καὶ Τίτος Κοΐντιος στρατηγὸς ὕπατος,καταπολεμήσαντες βασιλέα Φίλιππον καὶΜακεδόνας, ἀφιᾶσιν ἐλευθέρους καὶἀφρουρήτους καὶ ἀφορολογήτους, νόμοιςχρωμένους τοῖς πατρίοις, Κορινθίους, Φω-κεῖς, Λοκρούς, Εὐβοέας, ἈχαιοὺςΦθιώτας, Μάγνητας, Θετταλούς, Περραι-βούς. τὸ μὲν οὖν πρῶτον οὐ πάνυ πάντεςοὐδὲ σαφῶς ἐπήκουσαν, ἀλλ' ἀνώμαλος καὶθορυβώδης κίνησις ἦν ἐν τῷ σταδίῳ, θαυ-μαζόντων καὶ διαπυνθανομένων καὶ πάλιν

75

ρεύεσθαι· καί τινων εἰκόνας Νέρωνος εἰςτοὐμφανὲς προθεμένων οὐκ ἐκώλυσε.Κλούβιος δὲ Ῥοῦφος εἰς Ἰβηρίαν φησὶ κο-μισθῆναι διπλώματα, οἷς ἐκπέμπουσι τοὺςγραμματηφόρους, τὸ τοῦ Νέρωνος θετὸνὄνομα προσγεγραμμένον ἔχοντα τῷ τοῦὌθωνος. οὐ μὴν ἀλλὰ τοὺς πρώτους καὶκρατίστους αἰσθόμενος ἐπὶ τούτῳ δυσχε-ραίνοντας ἐπαύσατο. Τοιαύτην δὲ τῆς ἡγε-μονίας κατάστασιν αὐτῷ λαμβανούσης, οἱμισθοφόροι χαλεποὺς παρεῖχον ἑαυτούς,ἀπιστεῖν παρακελευόμενοι καὶ φυλάττε-σθαι καὶ κολούειν τοὺς ἀξιολόγους, εἴτ'ἀληθῶς φοβούμενοι δι' εὔνοιαν, εἴτε προ-φάσει χρώμενοι ταύτῃ τοῦ ταράττειν καὶπολεμοποιεῖν. Κρισπῖνον δὲ πέμψαντοςαὐτοῦ τὴν ἑπτακαιδεκάτην σπεῖραν Ὠστί-ας ἀπάξοντα, κἀκείνου νυκτὸς ἔτι συ-σκευαζομένου καὶ τὰ ὅπλα ταῖς ἁμάξαιςἐπιτιθέντος, οἱ θρασύτατοι πάντες ἐβόωνοὐδὲν ὑγιὲς τὸν Κρισπῖνον ἥκειν διανοού-

166

στρατηγῶν οἱ Ὄθωνος ἐντυχεῖν ἀλυπότε-ροι καὶ πόλεσι καὶ ἰδιώταις· ἐκείνων δὲΚεκίνας μὲν οὔτε φωνὴν οὔτε σχῆμα δημο-τικός, ἀλλ' ἐπαχθὴς καὶ ἀλλόκοτος, σώμα-τος μεγάλου, Γαλατικῶς ἀναξυρίσι καὶ χει-ρῖσιν ἐνεσκευασμένος, σημείοις καὶ ἄρχου-σι Ῥωμαϊκοῖς διαλεγόμενος. καὶ τὴν γυνα-ῖκα παρέπεμπον αὐτῷ λογάδην ἱππεῖςὀχουμένην ἵππῳ κεκοσμημένην ἐπιφανῶς.Φάβιον δὲ Οὐάλεντα τὸν ἕτερον στρατη-γὸν οὔτε ἁρπαγαὶ πολεμίων οὔτε κλοπαὶκαὶ δωροδοκίαι παρὰ συμμάχων ἐνεπί-μπλασαν χρηματιζόμενον, ἀλλὰ καὶ ἐδόκειδιὰ τοῦτο βραδέως ὁδεύων ὑστερῆσαι τῆςπροτέρας μάχης. οἱ δὲ τὸν Κεκίναν αἰτι-ῶνται, σπεύδοντα τὴν νίκην ἑαυτοῦ γε-νέσθαι πρὶν ἐκεῖνον ἐλθεῖν, ἄλλοις τε μι-κροτέροις περιπεσεῖν ἁμαρτήμασι καὶμάχην οὐ κατὰ καιρὸν οὐδὲ γενναίως συ-νάψαι, μικροῦ πάντα τὰ πράγματα διαφθεί-ρασαν αὐτοῖς.

175

τὴν ἐσχάτην ἐλπίδα, τοῦ δὲ τὴν πρώτηνὑφεῖλεν.[10] Ἐπεὶ δ' οἱ δέκα πρέσβεις οὓς ἡ σύ-γκλητος ἔπεμψε τῷ Τίτῳ συνεβούλευον,τοὺς μὲν ἄλλους Ἕλληνας ἐλευθεροῦν,Κόρινθον δὲ καὶ Χαλκίδα καὶ Δημητριάδαδιατηρεῖν ἐμφρούρους ἕνεκα τῆς πρὸςἈντίοχον ἀσφαλείας, ἐνταῦθα δὴ ταῖς κα-τηγορίαις λαμπροὶ λαμπρῶς τὰς πόλειςἀνερρήγνυσαν Αἰτωλοί, τὸν μὲν Τίτον κε-λεύοντες τὰς πέδας τῆς Ἑλλάδος λύειν(οὕτω γὰρ ὁ Φίλιππος εἰώθει τὰς προειρη-μένας πόλεις ὀνομάζειν), τοὺς δ' Ἕλληναςἐρωτῶντες, εἰ κλοιὸν ἔχοντες βαρύτερονμὲν λειότερον δὲ τοῦ πάλαι τὸν νῦν χαίρου-σι, καὶ θαυμάζουσι τὸν Τίτον ὡς εὐερ-γέτην, ὅτι τοῦ ποδὸς λύσας τὴν Ἑλλάδατοῦ τραχήλου δέδεκεν. ἐφ' οἷς ἀχθόμενος ὁΤίτος καὶ βαρέως φέρων καὶ δεόμενος τοῦσυνεδρίου, τέλος ἐξέπεισε καὶ ταύτας τὰςπόλεις ἀνεῖναι τῆς φρουρᾶς, ὅπως ὁλόκλη-

74

κρατήσουσιν, ὧν ὄνομα δι' Ἀλέξανδρον ἀλ-κῆς καὶ δυνάμεως πλεῖστον ἦν παρ' αὐτοῖς·Μακεδόνες δὲ Ῥωμαίους Περσῶν ἡγούμε-νοι διαφέρειν, ἤλπιζον εἰ περιγένοιντο λα-μπρότερον ἀποδείξειν Ἀλεξάνδρου Φίλιπ-πον. ὁ μὲν οὖν Τίτος παρεκάλει τοὺς στρα-τιώτας ἄνδρας ἀγαθοὺς γενέσθαι καὶ προ-θύμους, ὡς ἐν τῷ καλλίστῳ θεάτρῳ τῇ Ἑλ-λάδι μέλλοντας ἀγωνίζεσθαι πρὸς τοὺςἀρίστους τῶν ἀνταγωνιστῶν· ὁ δὲ Φίλιπ-πος, εἴτ' ἀπὸ τύχης εἴθ' ὑπὸ σπουδῆς παρὰτὸν καιρὸν ἀγνοήσας, ἦν γάρ τι πολυάν-δριον ὑψηλὸν ἔξω τοῦ χάρακος, ἐπὶ τοῦτοπροβάς, ἤρξατο μὲν οἷ' εἰς προτροπὴν πρὸμάχης φιλεῖ διαλέγεσθαι καὶ παρορμᾶν,ἀθυμίας δὲ δεινῆς πρὸς τὸν οἰωνὸν ἐμπε-σούσης, διαταραχθεὶς ἐπέσχε τὴν ἡμέρανἐκείνην.[8] Τῇ δ' ὑστεραίᾳ περὶ τὸν ὄρθρον ἐκ μα-λακῆς καὶ νοτίου νυκτὸς εἰς ὁμίχλην τῶννεφῶν τρεπομένων, ἀνεπίμπλατο ζόφου

67

αν γενομένη τῶν στρατιωτῶν. οἱ γὰρΟὐϊτελλίου τοῖς τείχεσι προσβάλλοντεςἐχλεύαζον τοὺς Ὄθωνος ἑστῶτας παρὰτὰς ἐπάλξεις, σκηνικοὺς καὶ πυρριχιστὰςκαὶ Πυθίων καὶ Ὀλυμπίων θεωρούς, πο-λέμου δὲ καὶ στρατείας ἀπείρους καὶ ἀθε-άτους ἀποκαλοῦντες, καὶ μέγα φρονοῦνταςἐπὶ τῷ γέροντος ἀνόπλου κεφαλὴν ἀποτε-μεῖν, τὸν Γάλβαν λέγοντες, εἰς δὲ ἀγῶνακαὶ μάχην ἀνδρῶν οὐκ ἂν ἐκφανῶς κατα-βάντας. οὕτω γὰρ ἐταράχθησαν ὑπὸ τού-των τῶν ὀνειδῶν καὶ διεκάησαν ὥστε προ-σπεσεῖν τῷ Σπουρίνᾳ, δεόμενοι χρῆσθαικαὶ προστάττειν αὐτοῖς, οὐδένα κίνδυνονοὐδὲ πόνον ἀπολεγομένοις. ἰσχυρᾶς δὲ συ-στάσης τειχομαχίας καὶ μηχανημάτωνπολλῶν προσαχθέντων ἐκράτησαν οἱ τοῦΣπουρίνα, καὶ φόνῳ πολλῷ τοὺς ἐναντίουςἀποκρουσάμενοι διετήρησαν ἔνδοξον πόλινκαὶ τῶν Ἰταλῶν οὐδεμιᾶς ἧττον ἀνθοῦσαν.Ἦσαν δὲ καὶ τὰ ἄλλα τῶν Οὐϊτελλίου

174

μενον, ἀλλὰ τὴν σύγκλητον ἐπιχειρεῖνπράγμασι νεωτέροις, καὶ τὰ ὅπλα κατὰΚαίσαρος, οὐ Καίσαρι παρακομίζεσθαι.τοῦ δὲ λόγου πολλῶν ἁπτομένου καὶ παρο-ξύνοντος, οἱ μὲν ἐπελαμβάνοντο τῶν ἁμα-ξῶν, οἱ δὲ τοὺς ἐνισταμένους ἑκατοντάρ-χας δύο καὶ τὸν Κρισπῖνον αὐτὸν ἀπέκτει-ναν, πάντες δὲ διασκευασάμενοι καὶ παρα-καλέσαντες ἀλλήλους Καίσαρι βοηθεῖνἤλαυνον εἰς τὴν Ῥώμην· καὶ πυθόμενοιπαρ' αὐτῷ δειπνεῖν ὀγδοήκοντα συγκλητι-κούς, ἐφέροντο πρὸς τὰ βασίλεια, νῦν και-ρὸν εἶναι λέγοντες ἐν ταὐτῷ πάντας ἀνελε-ῖν τοὺς Καίσαρος πολεμίους. ἡ μὲν οὖνπόλις ὡς αὐτίκα διαρπαγησομένη θόρυβονεἶχε πολύν, ἐν δὲ τοῖς βασιλείοις ἦσαν δια-δρομαί, καὶ τὸν Ὄθωνα δεινὴ κατελάμβα-νεν ἀπορία. φοβούμενος γὰρ ὑπὲρ τῶν ἀν-δρῶν αὐτὸς ἦν φοβερὸς ἐκείνοις, καὶ πρὸςαὑτὸν ἀνηρτημένους ἑώρα ταῖς ὄψεσινἀναύδους καὶ περιδεεῖς, ἐνίους καὶ

167

βαθέος πᾶν τὸ πεδίον, καὶ κατῄει παχὺς ἐκτῶν ἄκρων ἀὴρ εἰς τὸ μεταξὺ τῶν στρατο-πέδων, εὐθὺς ἀρχομένης ἡμέρας ἀποκρύ-πτων τοὺς τόπους. οἱ δ' ὑπ' ἀμφοτέρωνἀποσταλέντες ἐφεδρείας ἕνεκα καὶ κατα-σκοπῆς ἐν πάνυ βραχεῖ περιπεσόντες ἀλλή-λοις, ἐμάχοντο περὶ τὰς καλουμένας Κυνὸςκεφαλάς, αἳ λόφων οὖσαι πυκνῶν καὶ πα-ραλλήλων ἄκραι λεπταὶ δι' ὁμοιότητα τοῦσχήματος οὕτως ὠνομάσθησαν. γενομένωνδ' οἵων εἰκὸς ἐν τόποις σκληροῖς μεταβο-λῶν κατὰ τὰς φυγὰς καὶ διώξεις, ἑκάτεροιτοῖς πονοῦσιν ἀεὶ καὶ ὑποχωροῦσιν ἐπι-πέμποντες βοήθειαν ἐκ τῶν στρατοπέδων,καὶ ἤδη τοῦ ἀέρος ἀνακαθαιρομένου καθο-ρῶντες τὰ γινόμενα, πανστρατιᾷ συνέβα-λον. τῷ μὲν οὖν δεξιῷ περιῆν ὁ Φίλιππος,ἐκ τόπων ἐπιφόρων ὅλην ἐπερείσας τὴνφάλαγγα τοῖς Ῥωμαίοις, τὸ βάρος τοῦ συ-νασπισμοῦ καὶ τὴν τραχύτητα τῆς προβο-λῆς οὐδὲ τῶν ἀρίστων ὑπομεινάντων· τοῦ

68

λαβὼν τὸ μέλλον. Ἀννίβου γὰρ τοῦ Λί-βυος, ἀνδρὸς ἐχθίστου τε Ῥωμαίοις καὶφυγάδος, ἤδη τότε πρὸς Ἀντίοχον ἥκοντοςτὸν βασιλέα καὶ παροξύνοντος αὐτὸν εἰς τὸπρόσθεν προϊέναι, τῇ τύχῃ τῆς δυνάμεωςεὐροούσης, ἤδη καὶ καθ' ἑαυτὸν ὑπὸ πραγ-μάτων μεγάλων, ἃ κατεργασάμενος μέγαςἐπωνομάσθη, πρὸς τὴν τῶν ἁπάντων ἡγε-μονίαν ἀποβλέποντα, μάλιστα δὲ κατὰῬωμαίων ἀνιστάμενον, εἰ μὴ τοῦτοπροϊδὼν ὁ Τίτος ἐμφρόνως ἐνέδωκε πρὸςτὰς διαλύσεις, ἀλλὰ τὸν Φιλιππικὸν ὁἈντιοχικὸς κατειλήφει πόλεμος ἐν τῇ Ἑλ-λάδι, καὶ συνέστησαν ὑπ' αἰτιῶν ἀμφότεροικοινῶν οἱ μέγιστοι τῶν τότε καὶ δυνατώτα-τοι βασιλέων ἐπὶ τὴν Ῥώμην, ἔσχεν ἂνἀγῶνας ἐξ ὑπαρχῆς καὶ κινδύνους τῶνπρὸς Ἀννίβαν οὐκ ἐλάττους. νῦν δὲ τῶν πο-λέμων μέσην κατὰ καιρὸν ἐμβαλὼν τὴνεἰρήνην ὁ Τίτος, καὶ πρὶν ἄρξασθαι τὸνμέλλοντα διακόψας τὸν παρόντα, τοῦ μὲν

73

μετὰ γυναικῶν ἥκοντας ἐπὶ τὸ δεῖπνον.ἅμα δὲ τοὺς ἐπάρχους ἀπέστελλε τοῖςστρατιώταις διαλέγεσθαι καὶ πραΰνειν κε-λεύσας, ἅμα δὲ τοὺς κεκλημένους ἄνδραςἀναστήσας καθ' ἑτέρας θύρας ἀφῆκε· καὶμικρὸν ἔφθησαν ὑπεκφυγόντες, διὰ τῶν μι-σθοφόρων ὠθουμένων εἰς τὸν ἀνδρῶνα καὶπυνθανομένων τί γεγόνασιν οἱ Καίσαροςπολέμιοι. τότε μὲν οὖν ὀρθὸς ἀπὸ τῆς κλί-νης πολλὰ παρηγορήσας καὶ δεηθεὶς καὶμηδὲ δακρύων φεισάμενος μόλις ἀπέπεμ-ψεν αὐτούς· τῇ δ' ὑστεραίᾳ δωρησάμενοςἅπαντας κατ' ἄνδρα χιλίαις καὶ διακοσίαιςκαὶ πεντήκοντα δραχμαῖς εἰσῆλθεν εἰςτὸ στρατόπεδον, καὶ τὸ μὲν πλῆθος ἐπῄνε-σεν, ὡς πρὸς αὐτὸν εὔνουν καὶ πρόθυμον,ὀλίγους δέ τινας οὐκ ἐπ' ἀγαθῷ φήσαςὑποικουρεῖν, διαβάλλοντας αὐτοῦ τὴν με-τριότητα καὶ τὴν ἐκείνων εὐστάθειαν, ἠξί-ου συναγανακτεῖν καὶ συγκολάζειν. ἐπαι-νούντων δὲ πάντων καὶ κελευόντων, δύο

168

ἀλλ' ἔμπληκτα καὶ σοβαρὰ διὰ τὴν αὐτὴναἰτίαν. οὐ μὴν ἀλλ' ἐκείνοις ἐμπειρία γεπαρῆν τοῦ μάχεσθαι καὶ τὸ κάμνειν ἐθάδεςὄντες οὐκ ἔφευγον, οὗτοι δὲ μαλακοὶ μὲνἦσαν ὑπὸ σχολῆς καὶ διαίτης ἀπολέμου,πλεῖστον χρόνον ἐν θεάτροις καὶ πανηγύρε-σι καὶ παρὰ σκηνὴν βεβιωκότες, ὕβρει δὲκαὶ κόμπῳ ἐπαμπέχειν ἐβούλοντο, προ-σποιήσασθαι τὰς λειτουργίας ὡς κρείττο-νες ἀπαξιοῦντες, οὐχ ὡς ἀδύνατοι φέρειν. ὁδὲ Σπουρίνας προσβιαζόμενος αὐτοὺς ἐκιν-δύνευσε μικρὸν ἐλθόντας ἀνελεῖν αὐτόν.ὕβρεως δὲ καὶ βλασφημίας οὐδεμιᾶς ἐφεί-σαντο, προδότην καὶ λυμεῶνα τῶν Καίσα-ρος καιρῶν καὶ πραγμάτων λέγοντες. ἔνιοιδὲ καὶ μεθυσθέντες ἤδη νυκτὸς ἦλθον ἐπὶτὴν σκηνὴν ἐφόδιον αἰτοῦντες· εἶναι γὰραὐτοῖς πρὸς Καίσαρα βαδιστέον, ὅπωςἐκείνου κατηγορήσωσιν.[6] Ὤνησε δὲ τὰ πράγματα καὶ Σπουρίνανἐν τῷ παραυτίκα λοιδορία περὶ Πλακεντί-

173

ἔπραττε καθ' ἑαυτόν, ἐλάχιστα φροντίζωντῶν Αἰτωλῶν. οἱ δ' ἤχθοντο, καὶ προσδε-ξαμένου λόγους αὐτοῦ καὶ πρεσβείαν ἐπὶσυμβάσεσι παρὰ τοῦ Μακεδόνος, τοῦτ'ἐκεῖνο περιϊόντες ἐπὶ τὰς ἄλλας πόλειςἐβόων, πωλεῖσθαι τὴν εἰρήνην Φιλίππῳ,παρὸν ἐκκόψαι τὸν πόλεμον ἄρδην καὶ ἀνε-λεῖν ἀρχὴν ὑφ' ἧς πρώτης ἐδουλώθη τὸἙλληνικόν. ταῦτα τῶν Αἰτωλῶν λεγόντωνκαὶ διαταραττόντων τοὺς συμμάχους,αὐτὸς ὁ Φίλιππος ἐλθὼν πρὸς τὰς διαλύ-σεις ἀνεῖλε τὴν ὑποψίαν, ἐπιτρέψας τῷΤίτῳ καὶ τοῖς Ῥωμαίοις τὰ καθ' αὑτόν.καὶ οὕτω καταλύεται τὸν πόλεμον ὁ Τίτος,καὶ τὴν μὲν Μακεδονικὴν ἀπέδωκεν αὐτῷβασιλείαν, τῆς δ' Ἑλλάδος προσέταξενἀποστῆναι, χιλίοις δὲ ταλάντοις ἐζημίωσε,τὰς δὲ ναῦς πάσας παρείλετο πλὴν δέκα,τῶν δὲ παίδων τὸν ἕτερον, Δημήτριον,ὁμηρεύσοντα λαβὼν εἰς Ῥώμην ἀπέστει-λεν, ἄριστα τῷ καιρῷ χρησάμενος καὶ προ-

72

δ' εὐωνύμου διασπασμὸν ἀνὰ τοὺς λόφουςκαὶ περίκλασιν λαμβάνοντος, ὁ Τίτος τὸμὲν ἡττώμενον ἀπογνούς, πρὸς δὲ θάτερονὀξέως παρελάσας, προσέβαλε τοῖς Μακε-δόσι, συστῆναι μὲν εἰς φάλαγγα καὶ πυ-κνῶσαι τὴν τάξιν εἰς βάθος, ἥπερ ἦν ἀλκὴτῆς ἐκείνων δυνάμεως, κωλυομένοις διὰτὴν ἀνωμαλίαν καὶ τραχύτητα τῶν χωρί-ων, πρὸς δὲ τὸ κατ' ἄνδρα συμπλέκεσθαιβαρεῖ καὶ δυσέργῳ χρωμένοις ὁπλισμῷ.ζῴῳ γὰρ ἡ φάλαγξ ἔοικεν ἀμάχῳ τὴνἰσχύν, ἕως ἕν ἐστι σῶμα καὶ τηρεῖ τὸν συ-νασπισμὸν ἐν τάξει μιᾷ, διαλυθείσης δὲ καὶτὴν καθ' ἕνα ῥώμην ἀπόλλυσι τῶν μαχο-μένων ἕκαστος διά τε τὸν τρόπον τῆς ὁπλί-σεως, καὶ ὅτι παντὸς ὅλου τοῖς παρ' ἀλλή-λων μέρεσι μᾶλλον ἢ δι' αὑτὸν ἰσχύει. τρα-πομένων δὲ τούτων, οἱ μὲν ἐδίωκον τοὺςφεύγοντας, οἱ δὲ τοὺς μαχομένους τῶνΜακεδόνων παρεκδραμόντες ἐκ πλαγίωνἔκτεινον, ὥστε ταχὺ καὶ τοὺς νικῶντας πε-

69

τῆς μητρὸς ἐπεμελήθη τοῦ Οὐϊτελλίου καὶτῆς γυναικός, ὅπως μηδὲν φοβήσονται περὶαὑτῶν. τῆς δὲ Ῥώμης φύλακα ΦλαούιονΣαβῖνον, ἀδελφὸν Οὐεσπεσιανοῦ, κατέστη-σεν, εἴτε καὶ τοῦτο πράξας ἐπὶ τιμῇ Νέρω-νος (παρ' ἐκείνου γὰρ εἰλήφει τὴν ἀρχὴν ὁΣαβῖνος, ἀφείλετο δὲ Γάλβας αὐτόν), εἴτεμᾶλλον εὔνοιαν ἐνεδείκνυτο Οὐεσπεσιανῷκαὶ πίστιν αὔξων Σαβῖνον. Αὐτὸς μὲν οὖνἐν Βριξίλλῳ, πόλει τῆς Ἰταλίας περὶ τὸνἨριδανὸν ἀπελείφθη, στρατηγοὺς δὲ τῶνδυνάμεων ἐξέπεμψε Μάριόν τε Κέλσον καὶΣουητώνιον Παυλῖνον ἔτι τε Γάλλον καὶΣπουρίναν, ἄνδρας ἐνδόξους, χρήσασθαι δὲμὴ δυνηθέντας ἐπὶ τῶν πραγμάτων ὡςπροῃροῦντο τοῖς ἑαυτῶν λογισμοῖς δι' ἀτα-ξίαν καὶ θρασύτητα τῶν στρατιωτῶν. οὐγὰρ ἠξίουν ἑτέρων ἀκούειν, ὡς παρ' αὐτῶντοῦ αὐτοκράτορος τὸ ἄρχειν ἔχοντος. ἦνμὲν οὖν οὐδὲ τὰ τῶν πολεμίων ὑγιαίνονταπαντάπασιν οὐδὲ χειροήθη τοῖς ἡγεμόσιν,

172

μόνους παραλαβών, οἷς οὐδεὶς ἔμελλενἄχθεσθαι κολασθεῖσιν, ἀπηλλάγη.[4] Ταῦτα οἱ μὲν ἀγαπῶντες ἤδη καὶ πι-στεύοντες ἐθαύμαζον τὴν μεταβολήν, οἱ δ'ἀναγκαῖα πολιτεύματα πρὸς τὸν καιρὸνἡγοῦντο, δημαγωγοῦντος αὐτοῦ διὰ τὸνπόλεμον. ἤδη γὰρ ἠγγέλλετο βεβαίωςΟὐϊτέλλιος ἀξίωμα καὶ δύναμιν αὐτο-κράτορος ἀνειληφώς· καὶ πτεροφόροι συνε-χῶς ἐφοίτων ἀεί τι προσχωρεῖν ἐκείνῳφράζοντες, ἕτεροι δὲ τὰ Παννονικὰ καὶ τὰΔαλματικὰ καὶ τὰ περὶ Μυσίαν στρατεύ-ματα δηλοῦντες ᾑρῆσθαι μετὰ τῶν ἡγε-μόνων Ὄθωνα. ταχὺ δὲ ἀφίκετο καὶ παρὰΜουκιανοῦ γράμματα καὶ παρὰ Οὐεσπε-σιανοῦ φίλια, τοῦ μὲν ἐν Συρίᾳ, τοῦ δὲ ἐνἸουδαίᾳ μεγάλας δυνάμεις ἐχόντων. ὑφ' ὧνἐπαιρόμενος ἔγραψεν Οὐϊτελλίῳ παραινῶνστρατιωτικὰ φρονεῖν, ὡς χρήματα πολλὰδώσοντος αὐτοῦ καὶ πόλιν, ἐν ᾗ βιώσεταιῥᾷστον καὶ ἥδιστον βίον μεθ' ἡσυχίας.

169

ρισπᾶσθαι καὶ φεύγειν τὰ ὅπλα καταβάλ-λοντας. ἔπεσον μὲν οὖν ὀκτακισχιλίων οὐκἐλάττους, ἑάλωσαν δὲ περὶ πεντακισχιλί-ους. τοῦ δὲ τὸν Φίλιππον ἀσφαλῶς ἀπελθε-ῖν τὴν αἰτίαν ἔλαβον Αἰτωλοί, περὶ ἁρπα-γὴν γενόμενοι καὶ πόρθησιν τοῦ χάρακοςἔτι τῶν Ῥωμαίων διωκόντων, ὥστε μηθὲνεὑρεῖν ἐκείνους ἐπανελθόντας.[9] Πρῶτον μὲν οὖν ἐγένοντο λοιδορίαι καὶδιαφοραὶ πρὸς ἀλλήλους αὐτοῖς· ἐκ δὲ τού-των μᾶλλον ἀεὶ τὸν Τίτον ἐλύπουν, ἑαυτοῖςἀνατιθέντες τὸ νίκημα καὶ τῇ φήμῃ προκα-ταλαμβάνοντες τοὺς Ἕλληνας, ὥστε καὶγράφεσθαι καὶ ᾄδεσθαι προτέρους ἐκείνουςὑπὸ ποιητῶν καὶ ἰδιωτῶν, ὑμνούντων τὸἔργον. ὧν μάλιστα διὰ στόματος ἦν τουτὶτὸ ἐπίγραμμα.

Ἄκλαυστοι καὶ ἄθαπτοι ὁδοιπόρε τῷδ' ἐπὶνώτῳΘεσσαλίης τρισσαὶ κείμεθα μυριάδες,

70

Αἰτωλῶν δμηθέντες ὑπ' Ἄρεος ἠδὲ Λατί-νων,οὓς Τίτος εὐρείης ἤγαγ' ἀπ' Ἰταλίης,Ἠμαθίῃ μέγα πῆμα. τὸ δὲ θρασὺ κεῖνο Φι-λίππουπνεῦμα θοῶν ἐλάφων ᾤχετ' ἐλαφρότερον.

τοῦτ' ἐποίησε μὲν Ἀλκαῖος, ἐφυβρίζων Φι-λίππῳ καὶ τὸν ἀριθμὸν τῶν ἀποθανόντωνἐπιψευσάμενος· λεγόμενον δὲ πολλαχοῦκαὶ ὑπὸ πολλῶν, μᾶλλον ἠνία τὸν Τίτον ἢτὸν Φίλιππον. ὁ μὲν γὰρ ἀντικωμῳδῶν τὸνἈλκαῖον τῷ ἐλεγείῳ, παρέβαλλεν·

Ἄφλοιος καὶ ἄφυλλος ὁδοιπόρε τῷδ' ἐπὶνώτῳἈλκαίῳ σταυρὸς πήγνυται ἠλίβατος·

τὸν δὲ Τίτον φιλοτιμούμενον πρὸς τοὺςἝλληνας οὐ μετρίως παρώξυνε τὰ τοια-ῦτα. διὸ καὶ τὰ ὑπόλοιπα τῶν πραγμάτων

71

ἀντέγραψε δὲ κἀκεῖνος αὐτῷ κατειρω-νευόμενος ἡσυχῆ πρῶτον· ἐκ δὲ τούτου διε-ρεθιζόμενοι πολλὰ βλάσφημα καὶ ἀσελγῆχλευάζοντες ἀλλήλοις ἔγραφον, οὐ ψευδῶςμέν, ἀνοήτως δὲ καὶ γελοίως θατέρου τὸνἕτερον ἃ προσῆν ἀμφοτέροις ὀνείδη λοιδο-ροῦντος. ἀσωτίας γὰρ καὶ μαλακίας καὶἀπειρίας πολέμων καὶ τῶν πρόσθεν ἐπὶ πε-νίᾳ χρεῶν πλήθους ἔργον ἦν εἰπεῖν ὁπο-τέρῳ μεῖον αὐτῶν μέτεστι.Σημείων δὲ καὶ φαντασμάτων πολλῶν λε-γομένων, τὰ μὲν ἄλλα φήμας ἀδεσπότουςκαὶ ἀμφιβόλους εἶχεν, ἐν δὲ ΚαπιτωλίῳΝίκης ἐφεστώσης ἅρματι τὰς ἡνίας πάντεςεἶδον ἀφειμένας ἐκ τῶν χειρῶν, ὥσπερκρατεῖν μὴ δυναμένης, καὶ τὸν ἐν μεσοπο-ταμίᾳ νήσῳ Γαΐου Καίσαρος ἀνδριάνταμήτε σεισμοῦ γεγονότος μήτε πνεύματοςἀφ' ἑσπέρας μεταστραφέντα πρὸς τὰς ἀνα-τολάς· ὅ φασι συμβῆναι περὶ τὰς ἡμέραςἐκείνας ἐν αἷς οἱ περὶ Οὐεσπεσιανὸν ἐμφα-

170

νῶς ἤδη τῶν πραγμάτων ἀντελαμβάνοντο.καὶ τὸ περὶ τὸν Θύμβριν δὲ σύμπτωμα ση-μεῖον ἐποιοῦντο οἱ πολλοὶ μοχθηρόν. ἦνμὲν γὰρ ὥρα περὶ ἣν μάλιστα οἱ ποταμοὶπλήθουσιν, ἀλλ' οὔπω τοσοῦτος ἤρθηπρότερον, οὐδὲ ἀπώλεσε τοσαῦτα καὶδιέφθειρεν, ὑπερχυθεὶς καὶ κατακλύσαςπολὺ μέρος τῆς πόλεως, πλεῖστον δὲ ἐν ᾧτὸν ἐπὶ πράσει διαπωλοῦσι σῖτον, ὡς δει-νὴν ἀπορίαν ἡμερῶν συχνῶν κατασχεῖν.[5] Ἐπεὶ δὲ τὰς Ἄλπεις κατέχοντες ἤδηπροσηγγέλλοντο Κεκίνας καὶ ΟὐάληςΟὐϊτελλίῳ στρατηγοῦντες, ἐν Ῥώμῃ Δολο-βέλλας, εὐπατρίδης ἀνήρ, ὑποψίαν παρεῖχετοῖς μισθοφόροις νεώτερα φρονεῖν. ἐκεῖνονμὲν οὖν, εἴτε αὐτὸν εἴτε ἄλλον δεδοικώς,εἰς πόλιν Ἀκύνιον παρέπεμψε παραθαρρύ-νας. καταλέγων δὲ τῶν ἐν τέλει συνεκδή-μους ἔταξεν ἐν τούτοις καὶ Λεύκιον τὸνΟὐϊτελλίου ἀδελφόν, οὔτε προσθεὶς οὐδὲνοὔτε ἀφελὼν ἧς εἶχε τιμῆς. ἰσχυρῶς δὲ καὶ

171

ἐν Λιβύῃ καταπολεμήσας Ἀννίβαν, οὔτ'ἐξήλασεν οὔτ' ἐξῃτήσατο παρὰ τῶν πολι-τῶν, ἀλλὰ καὶ πρὸ τῆς μάχης εἰς λόγουςἐλθὼν ἐδεξιώσατο, καὶ μετὰ τὴν μάχηνσπενδόμενος οὐδὲν ἐπετόλμησεν οὐδ' ἐπε-νέβη τῇ τύχῃ τοῦ ἀνδρός. λέγεται δ' αὖθιςἐν Ἐφέσῳ συμβαλεῖν αὐτούς, καὶ πρῶτονμὲν ἐν τῷ συμπεριπατεῖν τοῦ Ἀννίβου τὴνπροήκουσαν ἐν ἀξιώματι τάξιν [εἶναι] προ-λαβόντος, ἀνέχεσθαι καὶ περιπατεῖν ἀφε-λῶς τὸν Ἀφρικανόν· ἔπειτα λόγου περὶστρατηγῶν ἐμπεσόντος, καὶ τοῦ Ἀννίβουκράτιστον ἀποφηναμένου γεγονέναι τῶνστρατηγῶν Ἀλέξανδρον, εἶτα Πύρρον, τρί-τον δ' αὑτόν, ἡσυχῇ μειδιάσαντα τὸν Ἀφρι-κανὸν εἰπεῖν· "τί δ' εἰ μή σ' ἐγὼνενικήκειν;" καὶ τὸν Ἀννίβαν "οὐκ ἂν ὦΣκιπίων" φάναι "τρίτον ἐμαυτόν, ἀλλὰπρῶτον ἐποιούμην τῶν στρατηγῶν." ταῦταδὴ τοῦ Σκιπίωνος οἱ πολλοὶ θαυμάζοντεςἐκάκιζον τὸν Τίτον, ὡς ἀλλοτρίῳ νεκρῷ

100

ἐκείνων χεῖρας, ὥστ' ἐν βραχεῖ χρόνῳ,τάχα που καὶ θεοῦ συνεφαπτομένου, πάντ'αὐτοῖς ὑπήκοα γενέσθαι. καὶ αὐτὸς δὲμέγιστον ἐφρόνησεν ἐπὶ τῇ τῆς Ἑλλάδοςἐλευθερώσει. ἀνατιθεὶς γὰρ εἰς Δελφοὺςἀσπίδας ἀργυρᾶς καὶ τὸν ἑαυτοῦ θυρεόν,ἐπέγραψε·Ζηνὸς ἰὼ κραιπναῖσι γεγαθότες ἱπποσύναι-σικοῦροι, ἰὼ Σπάρτας Τυνδαρίδαι βασιλεῖς,Αἰνεάδας Τίτος ὔμμιν ὑπέρτατον ὤπασεδῶρον,Ἑλλάνων τεύξας παισὶν ἐλευθερίαν.

ἀνέθηκε δὲ καὶ χρυσοῦν τῷ Ἀπόλλωνιστέφανον, ἐπιγράψας·

Τόνδε τοι ἀμβροσίοισιν ἐπὶ πλοκάμοισινἔθηκεκεῖσθαι Λατοΐδα χρυσοφαῆ στέφανον,ὃν πόρεν, Αἰνεαδᾶν ταγὸς μέγας. ἀλλ'

81

200

σαγορευομένων αὐτοκρατόρων εὐδοκιμο-ῦντος, ἐπιπίπτειν τοιούτους διαλογισμοὺςτοῖς γνησίοις καὶ διαπόνοις καὶ σωφρονο-ῦσι τῶν στρατιωτῶν, ὡς ἔχθιστον εἴη καὶδεινόν, ἃ πάλαι διὰ Σύλλαν καὶ Μάριον,εἶτα Καίσαρα καὶ Πομπήϊον ᾠκτείροντοδρῶντες ἀλλήλους καὶ πάσχοντες οἱ πο-λῖται, ταῦτα νῦν ὑπομένειν ἢ Οὐϊτελλίῳλαιμαργίας καὶ οἰνοφλυγίας ἢ τρυφῆς καὶἀκολασίας Ὄθωνι τὴν ἡγεμονίαν χορήγη-μα προθεμένους. ταῦτ' οὖν ὑπονοοῦσι τούςτε περὶ τὸν Κέλσον αἰσθανομένους ἐμβαλε-ῖν διατριβήν, ἐλπίζοντας ἄνευ μάχης καὶπόνων κριθήσεσθαι τὰ πράγματα, καὶ τοὺςπερὶ τὸν Ὄθωνα φοβουμένους ἐπιταχῦναιτὴν μάχην.[10] Αὐτὸς δὲ πάλιν εἰς Βρίξιλλον ἀνε-χώρησε, καὶ τοῦτο προσεξαμαρτών, οὐχὅτι μόνον τὴν ἐν ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ πα-ρόντος αἰδῶ καὶ φιλοτιμίαν ἀφεῖλε τῶνἀγωνιζομένων, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐρρωμενε-

181

Ἑκάεργεἀλκᾶς τῷ θείῳ κῦδος ὄπαζε Τίτῳ.

τῇ γοῦν Κορινθίων πόλει πρὸς τοὺς Ἕλλη-νας τὸ αὐτὸ δὶς ἤδη συμβέβηκε· καὶ γὰρΤίτος ἐν Κορίνθῳ τότε καὶ Νέρων αὖθιςκαθ' ἡμᾶς ἐν Κορίνθῳ παραπλησίωςἸσθμίων ἀγομένων τοὺς Ἕλληνας ἐλευ-θέρους καὶ αὐτονόμους ἀφῆκαν, ὁ μὲν διὰκήρυκος ὡς εἴρηται, Νέρων δ' αὐτὸς ἐπὶτῆς ἀγορᾶς ἀπὸ βήματος ἐν τῷ πλήθει δη-μηγορήσας. ἀλλὰ ταῦτα μὲν ὕστερον.[13] Ὁ δὲ Τίτος τότε καλλίστου καὶ δι-καιοτάτου τοῦ πρὸς Νάβιν ἀρξάμενος πο-λέμου, τὸν Λακεδαιμονίων ἐξωλέστατονκαὶ παρανομώτατον τύραννον, ἐν τῷ τέλειδιεψεύσατο τὰς τῆς Ἑλλάδος ἐλπίδας, ἑλε-ῖν παρασχὸν οὐκ ἐθελήσας, ἀλλὰ σπεισάμε-νος καὶ προέμενος τὴν Σπάρτην ἀναξίωςδουλεύουσαν, εἴτε δείσας μὴ τοῦ πολέμουμῆκος λαμβάνοντος ἄλλος ἀπὸ Ῥώμης

82

καὶ Μίδαν αἷμα ταύρειον πιεῖν· Λίβιος δέφησι φάρμακον ἔχοντα κεράσαι, καὶ τὴνκύλικα δεξάμενον εἰπεῖν· "ἀναπαύσωμενἤδη ποτὲ τὴν πολλὴν φροντίδα Ῥωμαίων,οἳ μακρὸν ἡγήσαντο καὶ βαρὺ μισουμένουγέροντος ἀναμεῖναι θάνατον. οὐ μὴν οὐδὲΤίτος ἀξιοζήλωτον ἀποίσεται νίκην οὐδὲτῶν προγόνων ἀξίαν, οἳ Πύρρῳ πολεμοῦντικαὶ κρατοῦντι τὴν μέλλουσαν ὑποπέμψα-ντες κατεμήνυσαν φαρμακείαν."[21] Οὕτω μὲν τὸν Ἀννίβαν ἀποθανεῖνλέγουσιν. Ἀπαγγελθέντων δὲ τούτων πρὸςτὴν σύγκλητον, οὐκ ὀλίγοις ἐπαχθὴς ἔδο-ξεν ὁ Τίτος καὶ περιττὸς ἄγαν καὶ ὠμός,ὥσπερ ὄρνιν ὑπὸ γήρως ἀπτῆνα καὶ κόλου-ρον ἀφειμένον ζῆν χειροήθη τὸν Ἀννίβανἀποκτείνας, οὐδενὸς ἐπείγοντος, ἀλλὰ διὰδόξαν, ὡς ἐπώνυμος τοῦ θανάτου γένοιτο.καὶ τὴν Ἀφρικανοῦ Σκιπίωνος ἀντιθέντεςπρᾳότητα καὶ μεγαλοψυχίαν ἔτι μᾶλλονἐθαύμαζον, ὡς ἀήττητον ὄντα καὶ φοβερὸν

99

στάτους καὶ προθυμοτάτους δι' αὐτὸν ἱπ-πεῖς καὶ πεζοὺς ἀπαγαγὼν φυλακὴν τοῦσώματος ὡσπερεὶ στόμωμα τῆς δυνάμεωςἀπέκοψε.Συνέβη δὲ ταῖς ἡμέραις ἐκείναις καὶ περὶτὸν Ἠριδανὸν ἀγῶνα γενέσθαι, τοῦ μὲνΚεκίνα ζευγνύντος τὴν διάβασιν, τῶν δὲὌθωνος εἰργόντων καὶ προσμαχομένων.ὡς δὲ οὐδὲν ἐπέραινον, ἐνθεμένων εἰς τὰπλοῖα δᾷδα θείου καὶ πίττης ἀνάπλεων, διὰτοῦ πόρου πνεῦμα προσπεσὸν ἄφνω τὴνπαρεσκευασμένην ὕλην ἐπὶ τοὺς πολεμίουςἐξερρίπιζε. καπνοῦ δὲ πρῶτον, εἶτα λα-μπρᾶς φλογὸς ἐκπεσούσης, ταραττόμενοικαὶ ἀποπηδῶντες εἰς τὸν ποταμὸν τάς τεναῦς ἀνέτρεπον καὶ τὰ σώματα τοῖς πολε-μίοις μετὰ γέλωτος παρεῖχον. οἱ δὲ Γερμα-νοὶ τοῖς Ὄθωνος μονομάχοις περὶ νησῖδατοῦ ποταμοῦ προσμίξαντες ἐκράτησαν καὶδιέφθειραν αὐτῶν οὐκ ὀλίγους.

182 199

ὁ μὲν ἄρα Λιβύην ὑπενόει καὶ τὰς ἐν Καρ-χηδόνι ταφάς, ὡς ἐκεῖ καταβιωσόμενος· ἐνδὲ Βιθυνίᾳ τόπος ἐστὶ θινώδης ἐπὶ θαλάσ-σης καὶ πρὸς αὐτῷ κώμη τις οὐ μεγάλη,Λίβυσσα καλεῖται. περὶ ταύτην ἔτυχε δια-τρίβων Ἀννίβας, ἀεὶ δ' ἀπιστῶν τῇ τοῦΠρουσίου μαλακίᾳ καὶ φοβούμενος τοὺςῬωμαίους, τὴν οἰκίαν ἔτι πρότερον ἐξόδοιςἑπτὰ καταγείοις συντετρημένην ἐκ τῆςἑαυτοῦ διαίτης εἶχεν, ἄλλου κατ' ἄλλο τῶνὑπονόμων, πόρρω δὲ πάντων ἀδήλως ἐκφε-ρόντων. ὡς οὖν ἤκουσε τότε τὸ πρόσταγματοῦ Τίτου, φεύγειν μὲν ὥρμησε διὰ τῶνὑπονόμων, ἐντυχὼν δὲ φυλακαῖς βασιλικα-ῖς, ἔγνω δι' αὑτοῦ τελευτᾶν. ἔνιοι μὲν οὖνλέγουσιν, ὡς ἱμάτιον τῷ τραχήλῳ περιβα-λὼν καὶ κελεύσας οἰκέτην ὄπισθεν ἐρείσα-ντα κατὰ τοῦ ἰσχίου τὸ γόνυ καὶ σφοδρῶςἀνακλάσαντα συντεῖναι καὶ περιστρέψαιμέχρι ἂν ἐκθλίψαι τὸ πνεῦμα, διαφθείρειεναὑτόν· ἔνιοι δὲ μιμησάμενον Θεμιστοκλέα

98

ἐπελθὼν στρατηγὸς ἀνέληται τὴν δόξαν,εἴτε φιλονικίᾳ καὶ ζηλοτυπίᾳ τῶν Φιλοποί-μενος τιμῶν, ὃν ἔν τε τοῖς ἄλλοις ἅπασινἄνδρα δεινότατον τῶν Ἑλλήνων ὄντα, καὶπερὶ ἐκεῖνον τὸν πόλεμον ἔργα θαυμαστὰτόλμης καὶ δεινότητος ἀποδειξάμενον, ἴσατῷ Τίτῳ κυδαίνοντες Ἀχαιοὶ καὶ τιμῶντεςἐν τοῖς θεάτροις, ἐλύπουν ἐκεῖνον, οὐκἀξιοῦντα Ῥωμαίων ὑπάτῳ προπολεμοῦντιτῆς Ἑλλάδος ἄνθρωπον Ἀρκάδα, μικρῶνκαὶ ὁμόρων πολέμων στρατηγόν, ὅμοιαθαυμάζεσθαι παρ' αὐτοῖς. οὐ μὴν ἀλλ'αὐτὸς ὁ Τίτος ὑπὲρ τούτων ἀπελογεῖτο,καταθέσθαι τὸν πόλεμον, ὡς ἑώρα σὺνκακῷ μεγάλῳ τῶν ἄλλων Σπαρτιατῶνἀπολούμενον τὸν τύραννον.Τῶν δ' Ἀχαιῶν αὐτῷ πολλὰ πρὸς τιμὴνψηφισαμένων, οὐδὲν ἐδόκει πρὸς τὰς εὐερ-γεσίας ἐξισοῦσθαι πλὴν μιᾶς δωρεᾶς, ἣνἐκεῖνος ἀντὶ πάντων ἠγάπησεν. ἦν δὲτοιάδε· Ῥωμαίων οἱ δυστυχήσαντες ἐν τῷ

83

νος τοῦ ἑτέρου τῶν ἐπάρχων ὀμνύειν εὐθὺςεἰς τὸν Οὐϊτέλλιον κελεύσαντος ἐδυσχέραι-νον· καὶ πυθόμενοι τῶν συγκλητικῶν ἐνί-ους ἔτι παρεῖναι τοὺς μὲν ἄλλους ἀφῆκαν,Οὐεργινίῳ δὲ Ῥούφῳ πράγματα παρεῖχονἅμα τοῖς ὅπλοις ἐλθόντες ἐπὶ τὴν οἰκίανκαὶ κατακαλοῦντες αὖθις καὶ κελεύοντεςἄρχειν ἢ πρεσβεύειν ὑπὲρ αὐτῶν. ὁ δὲ τὴνἡγεμονίαν ἡττωμένων παραλαβεῖν, νενικη-κότων πρότερον μὴ θελήσας, μανικὸν ἡγε-ῖτο· πρεσβεύειν δὲ πρὸς τοὺς Γερμανοὺςδεδιώς, πολλὰ βεβιάσθαι παρὰ γνώμην ὑπ'αὐτοῦ δοκοῦντας, ἔλαθε δι' ἑτέρων θυρῶνἐκποδὼν ποιήσας ἑαυτόν. ὡς δὲ τοῦτοἔγνωσαν οἱ στρατιῶται, τούς τε ὅρκουςἐδέξαντο καὶ τοῖς περὶ τὸν Κεκίναν προ-σέθεντο συγγνώμης τυχόντες.

198

[11] Γενομένων δὲ τούτων, καὶ τῶν ἐν Βη-τριακῷ στρατιωτῶν τοῦ Ὄθωνος ἐκφερο-μένων μετ' ὀργῆς ἐπὶ τὴν μάχην, προήγα-γεν αὐτοὺς ὁ Πρόκλος ἐκ τοῦ Βητριακοῦ,καὶ κατεστρατοπέδευσεν ἀπὸ πεντήκοντασταδίων οὕτως ἀπείρως καὶ καταγελάστωςὥστε, τῆς μὲν ὥρας ἐαρινῆς οὔσης, τῶν δὲκύκλῳ πεδίων πολλὰ νάματα καὶ ποταμοὺςἀεννάους ἐχόντων, ὕδατος σπάνει πιέζε-σθαι.τῇ δὲ ὑστεραίᾳ βουλόμενον προάγειν ἐπὶτοὺς πολεμίους ὁδὸν οὐκ ἐλάττονα σταδίωνἑκατὸν οἱ περὶ τὸν Παυλῖνον οὐκ εἴων, ἀλλ'ᾤοντο δεῖν περιμένειν καὶ μὴ προπονεῖνἑαυτούς, μηδὲ εὐθὺς ἐκ πορείας μάχην τί-θεσθαι πρὸς ἄνδρας ὡπλισμένους καὶ πα-ρατεταγμένους καθ' ἡσυχίαν, ἐν ὅσῳχρόνῳ προΐασιν αὐτοὶ τοσαύτην ὁδὸν ἀνα-μεμιγμένων ὑποζυγίων καὶ ἀκολούθων.οὔσης δὲ περὶ τούτων ἀντιλογίας ἐν τοῖςστρατηγοῖς ἦλθε παρ' Ὄθωνος ἱππεὺς τῶν

183

πρὸς Ἀννίβαν πολέμῳ πολλαχοῦ μὲν ὤνιοιγενόμενοι καὶ διασπαρέντες ἐδούλευον· ἐνδὲ τῇ Ἑλλάδι χίλιοι καὶ διακόσιοι τὸπλῆθος ἦσαν, ἀεὶ μὲν οἰκτροὶ τῆς μεταβο-λῆς, τότε δὲ καὶ μᾶλλον ὡς εἰκός, ἐντυγ-χάνοντες οἱ μὲν υἱοῖς, οἱ δ' ἀδελφοῖς, οἱ δὲσυνήθεσιν, ἐλευθέροις δοῦλοι καὶ νικῶσιναἰχμάλωτοι. τούτους ὁ μὲν Τίτος οὐκ ἀφεί-λετο τῶν κεκτημένων, καίπερ ἀνιώμενοςἐπ' αὐτοῖς, οἱ δ' Ἀχαιοὶ λυτρωσάμενοιπέντε μνῶν ἕκαστον ἄνδρα καὶ συναγα-γόντες εἰς ταὐτὸ πάντας ἤδη περὶ πλοῦνὄντι τῷ Τίτῳ παρέδωκαν, ὥστ' αὐτὸνεὐφραινόμενον ἀποπλεῖν, ἀπὸ καλῶν ἔργωνκαλὰς ἀμοιβὰς καὶ πρεπούσας ἀνδρὶ με-γάλῳ καὶ φιλοπολίτῃ κεκομισμένον. ὃ δὴδοκεῖ πρὸς τὸν θρίαμβον αὐτῷ πάντωνὑπάρξαι λαμπρότατον. οἱ γὰρ ἄνδρεςοὗτοι, καθάπερ ἔθος ἐστὶ τοῖς οἰκέταιςὅταν ἐλευθερωθῶσι, ξύρεσθαί τε τὰς κεφα-λὰς καὶ πιλία φορεῖν, ταῦτα δράσαντες

84

τῷ πάθει κατέχειν ἑαυτὸν οὐ δυνάμενος·τοιαύτῃ γάρ τινι καὶ τὸ περὶ Ἀννίβαν φορᾷδοκεῖ πράξας ἐπαχθὴς γενέσθαι τοῖς πολ-λοῖς. ὁ γὰρ Ἀννίβας οἴκοθεν μὲν ἐκ Καρχη-δόνος ὑπεκδρὰς Ἀντιόχῳ συνῆν, ἐκείνου δὲμετὰ τὴν ἐν Φρυγίᾳ μάχην εἰρήνης ἀγαπη-τῶς τυχόντος, αὖθις φυγὼν καὶ πλανηθεὶςπολλά, τέλος ἐν τῇ Βιθυνίᾳ κατέστη Πρου-σίαν θεραπεύων, οὐδενὸς Ῥωμαίων ἀγνοο-ῦντος, ἀλλὰ παρορώντων ἁπάντων δι'ἀσθένειαν καὶ γῆρας, ὥσπερ ἐρριμμένονὑπὸ τῆς τύχης. Τίτος δὲ πρεσβευτὴς δι'ἑτέρας δή τινας πράξεις ὑπὸ τῆς βουλῆςπρὸς τὸν Προυσίαν ἀφικόμενος, καὶ τὸνἈννίβαν ἰδὼν αὐτόθι διαιτώμενον, ἠγα-νάκτησεν εἰ ζῇ, καὶ πολλὰ τοῦ Προυσίουδεομένου καὶ λιπαροῦντος ὑπὲρ ἀνδρὸςἱκέτου καὶ συνήθους, οὐ παρῆκε. χρησμοῦδέ τινος ὡς ἔοικε παλαιοῦ περὶ τῆς Ἀννί-βου τελευτῆς οὕτως ἔχοντος·Λίβυσσα κρύψει βῶλος Ἀννίβου δέμας,

97

καλουμένων Νομάδων γράμματα κομίζωνκελεύοντα μὴ μένειν μηδὲ διατρίβειν, ἀλλ'ἄγειν εὐθὺς ἐπὶ τοὺς πολεμίους. ἐκεῖνοιμὲν οὖν ἄραντες ἐχώρουν, ὁ δὲ Κεκίνας πυ-θόμενος τὴν ἔφοδον αὐτῶν ἐθορυβήθη, καὶκατὰ σπουδὴν ἀπολιπὼν τὰ ἔργα καὶ τὸνποταμὸν ἧκεν εἰς τὸ στρατόπεδον. ὡπλι-σμένων δὲ ἤδη τῶν πολλῶν, καὶ τὸ σύνθη-μα παραλαμβανόντων παρὰ τοῦ Οὐάλε-ντος, ἐν ὅσῳ τὴν τάξιν διελάγχανε τὰ τάγ-ματα, τοὺς ἀρίστους τῶν ἱππέων προε-ξέπεμψαν.[12] Ἐμπίπτει δὲ τοῖς προτεταγμένοις τῶνὌθωνος ἐκ δή τινος αἰτίας δόξα καὶ λόγοςὡς μεταβαλουμένων τῶν Οὐϊτελλίου στρα-τηγῶν πρὸς αὐτούς. ὡς οὖν ἐγγὺς ἦσαν,ἠσπάσαντο φιλίως συστρατιώτας προσαγο-ρεύσαντες. ἐκείνων δὲ τὴν προσαγόρευσινοὐκ εὐμενῶς, ἀλλὰ μετὰ θυμοῦ καὶ φωνῆςπολεμικῆς ἀμειψαμένων, τοῖς μὲν ἀσπασα-μένοις ἀθυμία, τοῖς δὲ λοιποῖς ὑπόνοια

184

ἔοικε μηδενὶ τῶν πώποτε τυράννων ἢ βασι-λέων δεινὸς οὕτως ἔρως ἐγγενέσθαι καὶ πε-ριμανὴς τοῦ ἄρχειν, ὡς ἐκεῖνοι τοῦ ἄρχε-σθαι καὶ ὑπακούειν Ὄθωνος ἠράσθησαν·οὕς γε μηδ' ἀποθανόντος ὁ πόθος προὔλι-πεν, ἀλλὰ παρέμεινεν εἰς ἀνήκεστον ἔχθοςΟὐϊτελλίῳ τελευτήσας.[18] Τὰ μὲν οὖν ἄλλα καιρὸν οἰκεῖον ἔχειλεχθῆναι· κρύψαντες δὲ τῇ γῇ τὰ λείψανατοῦ Ὄθωνος οὔτε μεγέθει σήματος οὔτ'ἐπιγραφῆς ὄγκῳ τὸν τάφον ἐποίησαν ἐπί-φθονον. εἶδον δὲ ἐν Βριξίλλῳ γενόμενος καὶμνῆμα μέτριον καὶ τὴν ἐπιγραφὴν οὕτωςἔχουσαν, εἰ μεταφρασθείη· "Δηλώσει Μάρ-κου Ὄθωνος." Ἀπέθανε δὲ Ὄθων ἔτη μὲνἑπτὰ καὶ τριάκοντα βιώσας, ἄρξας δὲ τρεῖςμῆνας, ἀπολιπὼν δὲ μὴ χείρονας μηδ'ἐλάττους τῶν τὸν βίον αὐτοῦ ψεγόντωντοὺς ἐπαινοῦντας τὸν θάνατον. βιώσας γὰροὐδὲν ἐπιεικέστερον Νέρωνος ἀπέθανενεὐγενέστερον. Οἱ δὲ στρατιῶται Πολλίω-

197

σκεύασεν, οὐκ οἶδ' ὅπως εὖ καὶ πολιτικῶς[καὶ] πρὸς ἄρχοντα νόμιμον καὶ πολίτηνἄριστον ὑπὲρ ἀνδρὸς οἰκείου μέν, ἀναξίουδὲ καὶ τὰ προσήκοντα πεπονθότος, ἀνήκε-στον ἔχθραν ἀράμενος. οὐ μὴν ἀλλὰ τοῦῬωμαίων ποτὲ δήμου θέαν ἔχοντος ἐν τῷθεάτρῳ καὶ τῆς βουλῆς ᾧπερ εἴωθε κόσμῳπροκαθημένης, ὀφθεὶς ὁ Λεύκιος ἐπ'ἐσχάτοις που καθήμενος ἀτίμως καὶ ταπει-νῶς, οἶκτον ἔσχε, καὶ τὸ πλῆθος οὐκἠνέσχετο τὴν ὄψιν, ἀλλ' ἐβόων μεταβῆναικελεύοντες ἕως μετέβη, δεξαμένων αὐτὸνεἰς ἑαυτοὺς τῶν ὑπατικῶν.[20] Τὸ δ' οὖν φύσει τοῦ Τίτου φιλότιμον,ἄχρι μὲν ἱκανὴν εἶχεν ὕλην περὶ τοὺς εἰρη-μένους πολέμους διατρίβοντος, εὐδοκίμει·καὶ γὰρ ἐχιλιάρχησεν αὖθις μετὰ τὴν ὑπα-τείαν, οὐδενὸς ἐπείγοντος· ἀπαλλαγεὶς δὲτοῦ ἄρχειν, καὶ πρεσβύτερος ὤν, ἠλέγχετομᾶλλον ἐν οὐκ ἔχοντι πράξεις ἔτι τῷ λοιπῷβίῳ σπαργῶντα πρὸς δόξαν καὶ νεάζοντα

96

αὐτοὶ θριαμβεύοντι τῷ Τίτῳ παρείποντο.[14] Καλὴν δὲ καὶ τὰ λάφυρα πομπευόμεναπαρεῖχεν ὄψιν, Ἑλληνικὰ κράνη καὶ πέλταιΜακεδονικαὶ καὶ σάρισαι, τό τε τῶν χρη-μάτων πλῆθος οὐκ ὀλίγον ἦν, ὡς ἀνα-γράφουσιν οἱ περὶ τὸν Ἀντίαν ἐν τῷ θριάμ-βῳ κομισθῆναι χρυσίου μὲν συγκεχωνευ-μένου λίτρας τρισχιλίας ἑπτακοσίας δεκα-τρεῖς, ἀργύρου δὲ τετρακισμυρίας τρισχιλί-ας διακοσίας ἑβδομήκοντα, Φιλιππείους δὲχρυσοῦς μυρίους τετρακισχιλίους πεντακο-σίους δεκατέσσαρας· χωρὶς δὲ τούτων τὰχίλια τάλαντα Φίλιππος ὤφειλεν· ἀλλὰ τα-ῦτα μὲν ὕστερον ἐπείσθησαν Ῥωμαῖοι,μάλιστα τοῦ Τίτου συμπράξαντος, ἀφεῖναιτῷ Φιλίππῳ, καὶ σύμμαχον ἐψηφίσαντοκαὶ τὸν υἱὸν ἀπήλλαξαν αὐτῷ τῆς ὁμηρεί-ας.[15] Ἐπεὶ δ' ὁ Ἀντίοχος εἰς τὴν Ἑλλάδαναυσὶ πολλαῖς καὶ στρατῷ περαιωθεὶς ἀφί-στη τὰς πόλεις καὶ διεστασίαζεν, Αἰτωλῶν

85

μόνον ᾔσθετο τοῦ πόνου καὶ τοῖς ἐκτὸςαἴσθησιν παρέσχεν. ἀραμένων δὲ τῶν παί-δων οἰμωγὴν εὐθὺς ἅπαν τὸ στρατόπεδονκαὶ τὴν πόλιν ἐπεῖχε κλαυθμός· καὶ μετὰβοῆς οἱ στρατιῶται εἰσέπεσον ἐπὶ τὰς θύ-ρας καὶ ὠλοφύροντο, περιπαθοῦντες καὶλοιδοροῦντες ἑαυτοὺς μὴ φυλάξαντας τὸναὐτοκράτορα μηδὲ κωλύσαντας ἀποθανεῖνὑπὲρ αὐτῶν. ἀπέστη δὲ οὐδεὶς τῶν κατ'αὐτόν, ἐγγὺς ὄντων τῶν πολεμίων, ἀλλὰκοσμήσαντες τὸ σῶμα καὶ πυρὰν κατα-σκευάσαντες ἐξεκόμιζον ἐν τοῖς ὅπλοις οἱφθάσαντες ὑποδῦναι καὶ βαστάσαι τὸλέχος ἐπιγαυρούμενοι. τῶν δὲ ἄλλων οἱμὲν τὸ τραῦμα τοῦ νεκροῦ κατεφίλουν προ-σπίπτοντες, οἱ δὲ ἥπτοντο τῶν χειρῶν, οἱδὲ προσεκύνουν πόρρωθεν. ἔνιοι δὲ τῇπυρᾷ λαμπάδας ὑφέντες ἑαυτοὺς ἀπέσφα-ξαν, οὐδὲν ἐκδήλως οὔτε πεπονθότες χρη-στὸν ὑπὸ τοῦ τεθνηκότος οὔτε πείσεσθαιδεινὸν ὑπὸ τοῦ κρατοῦντος δεδιότες. ἀλλ'

196

κατὰ τῶν ἀσπασαμένων ὡς προδιδόντωνπαρέστη. καὶ τοῦτο πρῶτον αὐτοὺς ἐτάρα-ξεν ἤδη τῶν πολεμίων ἐν χερσὶν ὄντων.εἶτα τῶν ἄλλων οὐδὲν ἦν κόσμῳ γινόμενον,ἀλλὰ πολλὴν μὲν ἀταξίαν τὰ σκευοφόρατοῖς μαχομένοις ἐμπλαζόμενα παρεῖχε,πολλοὺς δὲ τὰ χωρία διασπασμοὺς ἐποίειτάφρων ὄντα μεστὰ καὶ ὀρυγμάτων, ἃ φο-βούμενοι καὶ περιϊόντες ἠναγκάζοντο φύρ-δην καὶ κατὰ μέρη πολλὰ συμπλέκεσθαιτοῖς ἐναντίοις. μόναι δὲ δύο λεγεῶνες(οὕτω γὰρ τὰ τάγματα Ῥωμαῖοικαλοῦσιν), ἐπίκλησιν ἡ μὲν ΟὐϊτελλίουἍρπαξ, ἡ δὲ Ὄθωνος Βοηθός, εἰς πεδίονἐξελίξασαι ψιλὸν καὶ ἀναπεπταμένον, νόμι-μόν τινα μάχην, συμπεσοῦσαι φαλαγγηδόν,ἐμάχοντο πολὺν χρόνον. οἱ μὲν οὖν Ὄθω-νος ἄνδρες ἦσαν εὔρωστοι καὶ ἀγαθοί, πο-λέμου δὲ καὶ μάχης τότε πρῶτον πεῖρανλαμβάνοντες· οἱ δὲ Οὐϊτελλίου πολλῶνἀγώνων ἐθάδες, ἤδη δὲ γηραιοὶ καὶ παρακ-

185

αὐτῷ συνεπιλαμβανομένων, καὶ πάλαι δια-κειμένων πρὸς τὸν Ῥωμαίων δῆμονἐχθρῶς καὶ πολεμικῶς, ὑπόθεσιν τοῦ πο-λέμου καὶ πρόφασιν διδόντων ἐλευθεροῦντοὺς Ἕλληνας, οὐδὲν δεομένους (ἐλεύθεροιγὰρ ἦσαν), ἀλλ' εὐπρεπεστέρας αἰτίας ἀπο-ρίᾳ τῷ καλλίστῳ τῶν ὀνομάτων χρῆσθαιδιδασκόντων, [καὶ] σφόδρα δείσαντες οἱῬωμαῖοι τὴν ἀνάτασιν καὶ δόξαν αὐτοῦτῆς δυνάμεως, στρατηγὸν μὲν ὕπατον τοῦπολέμου Μάνιον Ἀκίλιον κατέπεμψαν,πρεσβευτὴν δὲ Τίτον διὰ τοὺς Ἕλληνας,ὧν τοὺς μὲν εὐθὺς ὀφθεὶς ἐποίησε βεβαιο-τέρους, τοὺς δ' ἀρχομένους νοσεῖν, ὥσπερτι σὺν καιρῷ φάρμακον ἐνδιδοὺς τὴν πρὸςαὑτὸν εὔνοιαν, ἔστησε καὶ διεκώλυσεν ἐξα-μαρτεῖν. ὀλίγοι δ' αὐτὸν ἐξέφυγον, ἤδηπροκατειλημμένοι καὶ διεφθαρμένοι πα-ντάπασιν ὑπὸ τῶν Αἰτωλῶν, οὓς καίπερὀργισθεὶς καὶ παροξυνθεὶς ὅμως μετὰ τὴνμάχην περιεποίησεν. Ἀντίοχος γὰρ ἡττη-

86

τὸν δῆμον ἀμφότεροι ταπεινοὶ καὶ δεδα-κρυμένοι, μέτρια δεῖσθαι τῶν πολιτῶνἐδόκουν, ἀξιοῦντες αἰτίαν εἰπεῖν τὸν Κάτω-να καὶ λόγον, ᾧ χρησάμενος οἶκον ἔνδοξονἀτιμίᾳ τοσαύτῃ περιβέβληκεν. οὐδὲν οὖνὑποστειλάμενος ὁ Κάτων προῆλθε, καὶ κα-ταστὰς μετὰ τοῦ συνάρχοντος ἠρώτησετὸν Τίτον εἰ γινώσκει τὸ συμπόσιον. ἀρ-νουμένου δ' ἐκείνου, διηγησάμενος εἰς ὁρι-σμὸν προεκαλεῖτο τὸν Λεύκιον, εἴ τί φησιτῶν εἰρημένων μὴ ἀληθὲς εἶναι. τοῦ δὲΛευκίου σιωπήσαντος, ὁ μὲν δῆμος ἔγνωδικαίαν γεγονέναι τὴν ἀτιμίαν, καὶ τὸνΚάτωνα προέπεμψε λαμπρῶς ἀπὸ τοῦ βή-ματος· ὁ δὲ Τίτος τῇ συμφορᾷ τοῦ ἀδελφοῦπεριπαθῶν, συνέστη μετὰ τῶν πάλαι μι-σούντων τὸν Κάτωνα, καὶ πάσας μὲν ἃςἐκεῖνος ἐποιήσατο τῶν δημοσίων ἐκδόσειςκαὶ μισθώσεις καὶ ὠνὰς ἠκύρωσε καὶἀνέλυσεν, ἐν τῇ βουλῇ κρατήσας, πολλὰςδὲ καὶ μεγάλας δίκας κατ' αὐτοῦ παρε-

95

μάζοντες. Ὁρμήσαντες οὖν ἐπ' αὐτοὺς οἱὌθωνος ἐώσαντο καὶ τὸν ἀετὸν ἀφείλο-ντο, πάντας ὁμοῦ τι τοὺς προμάχους ἀπο-κτείναντες· οἱ δὲ ὑπὸ αἰσχύνης καὶ ὀργῆςἐμπεσόντες αὐτοῖς τόν τε πρεσβευτὴν τοῦτάγματος Ὀρφίδιον ἔκτειναν καὶ πολλὰτῶν σημείων ἥρπασαν. τοῖς δὲ μονομάχοιςἐμπειρίαν τε καὶ θάρσος ἔχειν πρὸς τὰς συ-μπλοκὰς δοκοῦσιν ἐπήγαγεν Οὔαρος Ἀλ-φῆνος τοὺς καλουμένους Βατάβους. εἰσὶ δὲΓερμανῶν ἱππεῖς ἄριστοι, νῆσον οἰκοῦντεςὑπὸ τοῦ Ῥήνου περιρρεομένην. τούτουςὀλίγοι μὲν τῶν μονομάχων ὑπέστησαν, οἱδὲ πλεῖστοι φεύγοντες ἐπὶ τὸν ποταμὸνἐμπίπτουσιν εἰς σπείρας τῶν πολεμίωναὐτόθι τεταγμένας, ὑφ' ὧν ἀμυνόμενοιπάντες ὁμαλῶς διεφθάρησαν. αἴσχιστα δὲἠγωνίσαντο πάντων οἱ στρατηγικοί, μηδὲὅσον ἐν χερσὶ γενέσθαι τοὺς ἐναντίους ὑπο-μείναντες, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀηττήτους ἔτιφόβου καὶ ταραχῆς ἀνεπίμπλασαν φεύγο-

186

φῶν, ἑκατέρου κατεμάνθανε τὸ σπάσμαπολὺν χρόνον, καὶ τὸ ἕτερον ἀπέδωκε,θάτερον δὲ εἰς τὰς ἀγκάλας ἀναλαβὼν τοὺςοἰκέτας προσεκαλεῖτο. καὶ φιλοφρονούμε-νος διένεμε τῶν χρημάτων τῷ μὲν πλέον,τῷ δὲ ἔλαττον, οὐχ ὥσπερ ἀλλοτρίων ἀφει-δῶν, ἀλλὰ τὸ κατ' ἀξίαν καὶ τὸ μέτριονἐπιμελῶς φυλάττων. ἀποπέμψας δὲ τού-τους ἤδη τὸ λοιπὸν ἀνεπαύετο τῆς νυκτός,ὥστε τοὺς κατευναστὰς αἰσθάνεσθαι βα-θέως αὐτοῦ καθεύδοντος. ὄρθρου δὲ κα-λέσας ἀπελεύθερον ᾧ συνδιῴκησε τὰ περὶτοὺς συγκλητικούς, μαθεῖν προσέταξε· καὶπυθόμενος γεγονέναι τοῖς ἀπερχομένοις ὧνἕκαστος ἔχρῃζεν, "Ἴθι τοίνυν," ἔφη, "σύ,καὶ ποίει τοῖς στρατιώταις ἐμφανῆ σεαυ-τόν, εἰ μὴ θέλεις κακῶς ὑπ' αὐτῶν ἀποθα-νεῖν ὡς ἐμοὶ συμπράξας τὸν θάνατον."ἐξελθόντος δὲ τοῦ ἀνθρώπου τὸ ξίφος ὑπο-στήσας ὀρθὸν ἀμφοτέραις ταῖς χερσί, καὶπεριπεσὼν ἄνωθεν, ὅσον ἅπαξ στενάξαι

195

καὶ τὸν ὑπηρέτην μεταπεμψάμενος, ἐν τῷσυμποσίῳ προσέταξεν ἀποκόψαι τοῦ ἀν-θρώπου τὸν τράχηλον. Οὐαλέριος δ' Ἀντί-ας οὐκ ἐρωμένῳ φησίν, ἀλλ' ἐρωμένῃ το-ῦτο χαρίσασθαι τὸν Λεύκιον. ὁ δὲ Λίβιοςἐν λόγῳ Κάτωνος αὐτοῦ γεγράφθαι φησίν,ὡς Γαλάτην αὐτόμολον ἐλθόντα μετὰ παί-δων καὶ γυναικὸς ἐπὶ τὰς θύρας δεξάμενοςεἰς τὸ συμπόσιον ὁ Λεύκιος ἀπέκτεινενἰδίᾳ χειρί, τῷ ἐρωμένῳ χαριζόμενος. τοῦτομὲν οὖν εἰκὸς εἰς δείνωσιν εἰρῆσθαι τῆς κα-τηγορίας ὑπὸ τοῦ Κάτωνος· ὅτι δ' οὐκαὐτόμολος ἦν, ἀλλὰ δεσμώτης ὁ ἀναιρεθεὶςκαὶ ἐκ τῶν καταδίκων, ἄλλοι τε πολλοὶ καὶΚικέρων ὁ ῥήτωρ ἐν τῷ περὶ γήρως, αὐτῷΚάτωνι τὴν διήγησιν ἀναθείς, εἴρηκεν.[19] Ἐπὶ τούτῳ Κάτων τιμητὴς γενόμενοςκαὶ καθαίρων τὴν σύγκλητον, ἀπήλασε τῆςβουλῆς τὸν Λεύκιον, ὑπατικοῦ μὲν ἀξιώμα-τος ὄντα, συνατιμοῦσθαι δὲ τοῦ ἀδελφοῦδοκοῦντος αὐτῷ. διὸ καὶ προελθόντες εἰς

94

θεὶς ἐν Θερμοπύλαις καὶ φυγὼν εὐθὺς εἰςἈσίαν ἀπέπλευσε, Μάνιος δ' ὁ ὕπατος τοὺςμὲν αὐτὸς ἐπιὼν τῶν Αἰτωλῶν ἐπολιόρκει,τοὺς δὲ τῷ βασιλεῖ Φιλίππῳ συνεχώρησενἐξαιρεῖν. ἀγομένων δὲ καὶ φερομένων ὑπὸτοῦ Μακεδόνος τοῦτο μὲν Δολόπων καὶΜαγνήτων, τοῦτο δ' Ἀθαμάνων καὶ Ἀπε-ραντῶν, αὐτοῦ δὲ τοῦ Μανίου τὴν μὲνἩράκλειαν διαπεπορθηκότος, τὴν δὲ Ναύ-πακτον Αἰτωλῶν ἐχόντων πολιορκοῦντος,οἰκτίρων τοὺς Ἕλληνας ὁ Τίτος διέπλευ-σεν ἐκ Πελοποννήσου πρὸς τὸν ὕπατον. καὶπρῶτον μὲν ἐπετίμησεν, εἰ νενικηκὼςαὐτὸς τὰ ἔπαθλα τοῦ πολέμου Φίλιππον ἐᾷφέρεσθαι, καὶ τριβόμενος περὶ μιᾷ πόλεικάθηται δι' ὀργήν, ἔθνη δ' οὐκ ὀλίγα καὶβασιλείας Μακεδόνες αἱροῦσιν. ἔπειτα τῶνπολιορκουμένων ὡς εἶδον αὐτὸν ἀπὸ τοῦτείχους ἀνακαλούντων καὶ χεῖρας ὀρε-γόντων καὶ δεομένων, τότε μὲν οὐδὲνεἰπών, ἀλλὰ στραφεὶς καὶ δακρύσας ἀπῆλ-

87

τοῦτο γὰρ οὐδὲ θέσθαι παῖδα βουλόμενοςαὐτόν, ἀλλ' ἀναβαλέσθαι τὴν εἰσποίησιν,ὅπως συνάρχοι κρατήσαντος αὐτοῦ, μὴπροσαπόλοιτο πταίσαντος· "Ἐκεῖνο δέ,"εἶπεν, "ὦ παῖ, παρεγγυῶμαί σοι τελευτα-ῖον, μήτε ἐπιλαθέσθαι παντάπασι μήτεἄγαν μνημονεύειν ὅτι Καίσαρα θεῖονἔσχες."Γενόμενος δὲ ἀπὸ τούτων μετὰ μικρὸνἤκουσε θορύβου καὶ βοῆς ἐπὶ θύραις. οἱγὰρ στρατιῶται τῶν συγκλητικῶν τοῖςἀπιοῦσι διηπείλουν ἀποσφάξειν, εἰ μὴ πα-ραμενοῦσιν, ἀλλὰ οἰχήσονται τὸν αὐτο-κράτορα καταλιπόντες. πάλιν οὖν προῆλ-θεν ὑπὲρ τῶν ἀνδρῶν φοβηθείς, καὶ τοὺςστρατιώτας, οὐκέτι δεητικὸς οὐδὲ πρᾷος,ἀλλὰ τραχὺς ὀφθείς, καὶ μετ' ὀργῆς εἰς τὸθορυβοῦν μάλιστα διαβλέψας, ἀπελθεῖνἐποίησεν εἴξαντας καὶ διατρέσαντας.[17] Ἤδη δὲ ἑσπέρας οὔσης ἐδίψησε, καὶπιὼν ὀλίγον ὕδατος, δυεῖν ὄντων αὐτῷ ξι-

194

ντες δι' αὐτῶν. οὐ μὴν ἀλλὰ πολλοί γε τῶνὌθωνος νενικηκότες τοὺς καθ' αὑτοὺςἐβιάσαντο καὶ διεξέπεσον διὰ τῶν πολεμί-ων κρατούντων εἰς τὸ στρατόπεδον.[13] Τῶν δὲ στρατηγῶν οὔτε Πρόκλοςοὔτε Παυλῖνος συνεισελθεῖν ἐτόλμησαν,ἀλλ' ἐξέκλιναν φοβούμενοι τοὺς στρα-τιώτας ἤδη τὴν αἰτίαν ἐπὶ τοὺς στρατηγο-ὺς τρέποντας. Ἄννιος δὲ Γάλλος ἀνελάμβα-νεν ἐν τῇ πόλει καὶ παρεμυθεῖτο τοὺς ἐκτῆς μάχης συλλεγομένους, ὡς ἀγχωμάλουγεγενημένης καὶ πολλοῖς κεκρατηκόταςμέρεσι τῶν πολεμίων. Μάριος δὲ Κέλσοςτοὺς ἐν τέλει συναγαγὼν ἐκέλευσε σκοπεῖντὸ κοινόν, ὡς ἐπὶ συμφορᾷ τηλικαύτῃ καὶφόνῳ τοσούτῳ πολιτῶν μηδὲ Ὄθωνος,εἴπερ ἀνὴρ ἀγαθός ἐστιν, ἐθελήσοντος ἔτιπειρᾶσθαι τῆς τύχης, ὅπου καὶ Κάτων καὶΣκηπίων, Καίσαρι κρατοῦντι μετὰ Φάρσα-λον εἶξαι μὴ θελήσαντες, αἰτίαν ἔχουσιν ὡςπολλοὺς καὶ ἀγαθοὺς ἄνδρας ἐν Λιβύῃ πα-

187

θεν· ὕστερον δὲ διαλεχθεὶς τῷ Μανίῳ καὶκαταπαύσας τὸν θυμὸν αὐτοῦ, διεπράξατοτοῖς Αἰτωλοῖς ἀνοχὰς δοθῆναι καὶ χρόνον,ἐν ᾧ πρεσβεύσαντες εἰς Ῥώμην μετρίου τι-νὸς τυχεῖν ἀξιώσουσι.[16] Πλεῖστον δ' ἀγῶνα καὶ πόνον αὐτῷπαρεῖχον αἱ περὶ Χαλκιδέων δεήσεις, πρὸςτὸν Μάνιον ἐν ὀργῇ γεγονότων διὰ τὸνγάμον, ὃν παρ' αὐτῶν ἔγημεν Ἀντίοχοςἤδη τοῦ πολέμου συνεστῶτος, οὐ καθ'ὥραν οὐδὲ κατὰ καιρόν, ἀλλ' ἐρασθεὶς ἀνὴρπρεσβύτερος κόρης, ἣ θυγάτηρ μὲν ἦν Κλε-οπτολέμου, καλλίστη δὲ λέγεται παρθένωνγενέσθαι. τοῦτο τοὺς Χαλκιδεῖς ἐποίησεβασιλίσαι προθυμότατα καὶ τὴν πόλιναὐτῷ πρὸς τὸν πόλεμον ὁρμητήριον παρα-σχεῖν. ἐκεῖνος μὲν οὖν ὡς τάχιστα μετὰτὴν μάχην φεύγων προσέμειξε τῇ Χαλκίδι,τὴν δὲ κόρην ἀναλαβὼν καὶ τὰ χρήματακαὶ τοὺς φίλους, εἰς Ἀσίαν ἀπέπλευσε· τὸνδὲ Μάνιον εὐθὺς ἐπὶ τοὺς Χαλκιδεῖς σὺν

88

καὶ μεγίστων ἐν τῇ πόλει διαφερομένωνπρὸς ἀλλήλους, Ἀφρικανοῦ Σκιπίωνος καὶΜάρκου Κάτωνος, τὸν μὲν προέγραψε τῆςβουλῆς, ὡς ἄριστον ἄνδρα καὶ πρῶτον,Κάτωνι δ' εἰς ἔχθραν ἦλθε συμφορᾷ τοιαύ-τῃ χρησάμενος. ἀδελφὸς ἦν Τίτῳ ΛεύκιοςΦλαμινῖνος, οὔτε τὰ ἄλλα προσεοικὼςἐκείνῳ τὴν φύσιν, ἔν τε ταῖς ἡδοναῖς ἀνε-λεύθερος δεινῶς καὶ ὀλιγωρότατος τοῦπρέποντος. τούτῳ συνῆν μειρακίσκοςἐρώμενος, ὃν καὶ στρατιᾶς ἄρχων ἐπήγετο,καὶ διέπων ἐπαρχίαν εἶχεν ἀεὶ περὶ αὑτόν.ἐν οὖν πότῳ τινὶ θρυπτόμενος πρὸς τὸνΛεύκιον, οὕτως ἔφη σφόδρα φιλεῖν αὐτόν,ὥστε θέαν μονομάχων ἀπολιπεῖν, οὔπω γε-γονὼς ἀνθρώπου φονευομένου θεατής, τὸπρὸς ἐκεῖνον ἡδὺ τοῦ πρὸς αὑτὸν ἐν πλείονιλόγῳ θέμενος. ὁ δὲ Λεύκιος ἡσθείς,"οὐδὲν" ἔφη "δεινόν· ἰάσομαι γὰρ ἐγώ σουτὴν ἐπιθυμίαν," καὶ κελεύσας ἕνα τῶν κα-ταδίκων ἐκ τοῦ δεσμωτηρίου προαχθῆναι,

93

ραναλώσαντες οὐκ ἀναγκαίως, καίπερἀγωνιζόμενοι περὶ τῆς Ῥωμαίων ἐλευθερί-ας. τὰ γὰρ ἄλλα κοινὴν ἡ τύχη παρέχουσαπᾶσιν ἑαυτὴν ἓν οὐκ ἀφαιρεῖται τῶν ἀγα-θῶν, τὸ κἂν πταίσωσιν εὐλογιστεῖν πρὸςτὰ συντυγχάνοντα. Ταῦτα λέγων ἔπειθετοὺς ἡγεμονικούς. ἐπεὶ δὲ πειρώμενοι τοὺςστρατιώτας ἑώρων εἰρήνης δεομένους καὶΤιτιανὸς ἐκέλευε πρεσβεύειν ὑπὲρ ὁμονοί-ας, ἔδοξε Κέλσῳ καὶ Γάλλῳ βαδίζειν καὶδιαλέγεσθαι τοῖς περὶ τὸν Κεκίναν καὶΟὐάλεντα. βαδίζουσι δὲ αὐτοῖς ἀπήντησανἑκατοντάρχαι τὴν μὲν δύναμιν ἤδη κεκινη-μένην λέγοντες ἐρχομένην ἐπὶ τὸ Βητρια-κόν, αὐτοὶ δὲ ὑπὸ τῶν στρατηγῶν ἀπε-στάλθαι περὶ ὁμονοίας. ἐπαινέσαντες οὖνοἱ περὶ τὸν Κέλσον ἐκέλευσαν αὐτοὺς ἀνα-στρέψαντας πάλιν ἀπαντᾶν μετ' αὐτῶν τοῖςπερὶ τὸν Κεκίναν. ἐπεὶ δὲ ἐγγὺς ἦσαν, ἐκιν-δύνευσεν ὁ Κέλσος. ἔτυχον γὰρ οἱ περὶ τὴνἐνέδραν ἡττημένοι πρότερον ἱππεῖς προεξε-

188

ροι τὴν πατρίδα καὶ νικῶντες ἀδικοῦμενκαὶ νικώμενοι. καὶ γὰρ τὸ ἀγαθὸν τοῦ κρα-τοῦντος ἐκείνῃ κακόν ἐστι. πιστεύσατεπολλάκις ὅτι δύναμαι κάλλιον ἀποθανεῖν ἢἄρχειν. οὐ γὰρ ὁρῶ τί τηλικοῦτον Ῥωμαί-οις ὄφελος ἔσομαι κρατήσας, ἡλίκον ἐπιδο-ὺς ἐμαυτὸν ὑπὲρ εἰρήνης καὶ ὁμονοίας, καὶτοῦ μὴ πάλιν ἡμέραν τοιαύτην ἐπιδεῖν τὴνἸταλίαν."[16] Τοιαῦτα διαλεχθείς, καὶ πρὸς τοὺςἐνίστασθαι καὶ παρακαλεῖν ἐπιχειροῦνταςἀπισχυρισάμενος, τούς τε φίλους ἐκέλευενἀπαλλάττεσθαι καὶ τῶν συγκλητικῶν τοὺςπαρόντας· τοῖς δὲ μὴ παροῦσιν ἐπέστελλεκαὶ γράμματα πρὸς τὰς πόλεις, ὅπως πα-ρακομισθῶσιν ἐντίμως καὶ μετὰ ἀσφαλεί-ας. προσαγόμενος δὲ τὸν ἀδελφιδοῦν Κοκ-κήϊον, ἔτι μειράκιον ὄντα, θαρρεῖν παρε-κάλει καὶ μὴ δεδιέναι Οὐϊτέλλιον, οὗ καὶμητέρα καὶ γενεὰν καὶ γυναῖκα αὐτός,ὥσπερ οἰκείων κηδόμενος, διαφυλάξαι. διὰ

193

ξένον, ὡς ὕεια πάντ' ἐστί, τῇ σκευασίᾳ δια-φέροντα καὶ τοῖς ἡδύσμασι· "μὴ τοίνυν"ἔφη "μηδ' ὑμεῖς ὦ ἄνδρες Ἀχαιοὶ θαυμάζε-τε τὴν Ἀντιόχου δύναμιν, λογχοφόρους καὶξυστοφόρους καὶ πεζεταίρους ἀκούοντες·πάντες γὰρ οὗτοι Σύροι εἰσίν, ὁπλαρίοιςδιαφέροντες."[18] Μετὰ δὲ τὰς Ἑλληνικὰς πράξεις καὶτὸν Ἀντιοχικὸν πόλεμον ἀπεδείχθη τιμη-τής, ἥτις ἐστὶν ἀρχὴ μεγίστη καὶ τρόποντινὰ τῆς πολιτείας ἐπιτελείωσις, καὶ συ-νῆρχε μὲν αὐτῷ <Μάρκελλος> Μαρκέλλουτοῦ πεντάκις ὑπατεύσαντος υἱός, ἐξέβαλονδὲ τῆς βουλῆς τῶν οὐκ ἄγαν ἐπιφανῶν τέσ-σαρας, προσεδέξαντο δὲ πολίτας ἀπογρα-φομένους πάντας ὅσοι γονέων ἐλευθέρωνἦσαν, ἀναγκασθέντες ὑπὸ τοῦ δημάρχουΤερεντίου Κουλέωνος, ὃς ἐπηρεάζων τοῖςἀριστοκρατικοῖς ἔπεισε τὸν δῆμον ταῦταψηφίσασθαι.Τῶν δὲ γνωριμωτάτων κατ' αὐτὸν ἀνδρῶν

92

ὀργῇ πορευόμενον ὁ Τίτος παρακολουθῶνἐμάλαττε καὶ παρῃτεῖτο, καὶ τέλος<ἐξ>έπεισε καὶ κατεπράϋνεν, αὐτοῦ τε καὶτῶν ἐν τέλει Ῥωμαίων δεόμενος. οὕτω δια-σωθέντες οἱ Χαλκιδεῖς τὰ κάλλιστα καὶμέγιστα τῶν παρ' αὐτοῖς ἀναθημάτων τῷΤίτῳ καθιέρωσαν, ὧν ἐπιγραφὰς ἔστιτοιαύτας ἄχρι νῦν ὁρᾶν· "ὁ δῆμος Τίτῳ καὶἩρακλεῖ τὸ γυμνάσιον." ἑτέρωθι δὲ πάλιν·"ὁ δῆμος Τίτῳ καὶ Ἀπόλλωνι τὸ Δελφί-νιον." ἔτι δὲ καὶ καθ' ἡμᾶς ἱερεὺς χειροτο-νητὸς ἀπεδείκνυτο Τίτου, καὶ θύσαντεςαὐτῷ τῶν σπονδῶν γενομένων ᾄδουσι παι-ᾶνα πεποιημένον, οὗ τἆλλα διὰ μῆκος ἡμε-ῖς παρέντες, ἀνεγράψαμεν ἃ παυόμενοι τῆςᾠδῆς λέγουσι·

Πίστιν δὲ Ῥωμαίων σέβομεντὰν μεγαλευκτοτάταν ὅρκοις φυλάσσειν·μέλπετε κοῦραιΖῆνα μέγαν Ῥώμαν τε Τίτον θ' ἅμα Ῥω-

89

καὶ καθεστῶτι προσώπῳ πανταχόσε τὰςὄψεις περιαγαγών, "Ταύτην," εἶπεν, "ὦ συ-στρατιῶται, τὴν ἡμέραν ἐκείνης, ἐν ᾗ μεπρῶτον ἐποιήσατε αὐτοκράτορα, μακαριω-τέραν ἡγοῦμαι, τοιούτους ὁρῶν ὑμᾶς καὶτηλικούτων ἀξιούμενος. ἀλλὰ μὴ μείζονοςἀποστερεῖτε, τοῦ καλῶς ἀποθανεῖν ὑπὲρτοσούτων καὶ τοιούτων πολιτῶν. εἰ τῆςῬωμαίων ἡγεμονίας ἄξιος γέγονα, δεῖ μετῆς ἐμῆς ψυχῆς ὑπὲρ τῆς πατρίδος ἀφειδε-ῖν. οἶδα τὴν νίκην τοῖς ἐναντίοις οὔτε βε-βαίαν οὔτε ἰσχυρὰν οὖσαν. ἀπαγγέλλουσιτὴν ἐκ Μυσίας ἡμῶν δύναμιν οὐ πολλῶνἡμερῶν ὁδὸν ἀπέχειν, ἤδη καταβαίνουσανἐπὶ τὸν Ἀδρίαν. Ἀσία καὶ Συρία καὶ Αἴγυ-πτος καὶ τὰ πολεμοῦντα Ἰουδαίοις στρα-τεύματα μεθ' ἡμῶν, ἥ τε σύγκλητος παρ'ἡμῖν καὶ τέκνα τῶν ἐναντίων καὶ γυναῖκες.ἀλλ' οὐκ ἔστι πρὸς Ἀννίβαν οὐδὲ Πύρρονοὐδὲ Κίμβρους ὁ πόλεμος ὑπὲρ τῆς Ἰταλί-ας, ἀλλὰ Ῥωμαίοις πολεμοῦντες ἀμφότε-

192

λαύνοντες. ὡς οὖν προσιόντα τὸν Κέλσονκατεῖδον, εὐθὺς βοήσαντες ὥρμησαν ἐπ'αὐτόν. οἱ δὲ ἑκατοντάρχαι προέστησανἀνείργοντες· καὶ τῶν ἄλλων λοχαγῶν φεί-δεσθαι βοώντων οἱ περὶ τὸν Κεκίναν πυ-θόμενοι καὶ προσελάσαντες τὴν ἀκοσμίανταχὺ τῶν ἱππέων ἔπαυσαν, τὸν δὲ Κέλσονἀσπασάμενοι φιλοφρόνως ἐβάδιζον μετ'αὐτῶν εἰς τὸ Βητριακόν. ἐν δὲ τούτῳ με-τάνοια Τιτιανὸν ἔσχεν ἐκπέμψαντα τοὺςπρέσβεις· καὶ τῶν στρατιωτῶν τοὺς θρασυ-νομένους αὖθις ἀνεβίβαζεν ἐπὶ τὰ τείχηκαὶ τοὺς ἄλλους παρεκάλει βοηθεῖν. τοῦ δὲΚεκίνα προσελάσαντος τῷ ἵππῳ καὶ τὴνδεξιὰν ὀρέγοντος οὐδεὶς ἀντέσχεν, ἀλλ' οἱμὲν ἀπὸ τῶν τειχῶν ἠσπάζοντο τοὺς στρα-τιώτας, οἱ δὲ τὰς πύλας ἀνοίξαντες ἐξῄε-σαν καὶ ἀνεμίγνυντο τοῖς προσήκουσιν.ἠδίκει δὲ οὐδείς, ἀλλὰ καὶ φιλοφροσύναικαὶ δεξιώσεις ἦσαν, ὤμοσαν δὲ πάντεςπερὶ τοῦ Οὐϊτελλίου καὶ προσεχώρησαν.

189

μαίων τε Πίστιν·ἰήϊε Παιάν,ὦ Τίτε σῶτερ.

[17] Ἦσαν δὲ καὶ παρὰ τῶν <ἄλλων> Ἑλ-λήνων τιμαὶ πρέπουσαι, καὶ τὸ τὰς τιμὰςἀληθινὰς ποιοῦν, εὔνοια θαυμαστὴ δι'ἐπιείκειαν ἤθους. καὶ γὰρ εἴ τισιν ἐκ πραγ-μάτων ἢ φιλοτιμίας ἕνεκα, καθάπερ Φιλο-ποίμενι καὶ πάλιν Διοφάνει στρατηγοῦντιτῶν Ἀχαιῶν, προσέκρουσεν, οὐκ ἦν βαρὺςοὐδ' εἰς ἔργα διατείνων ὁ θυμός, ἀλλ' ἐνλόγῳ παρρησίαν τινὰ πολιτικὴν ἔχοντιπαυόμενος. πικρὸς μὲν οὖν οὐδενί, πολλοῖςδ' ὀξὺς ἐδόκει καὶ κοῦφος εἶναι τὴν φύσιν,ἄλλως δὲ συγγενέσθαι πάντων ἥδιστος καὶεἰπεῖν ἐπίχαρις μετὰ δεινότητος. Ἀχαιοὺςμὲν γὰρ σφετεριζομένους τὴν Ζακυνθίωννῆσον ἀποτρέπων ἔφη κινδυνεύσειν, ἂνὥσπερ αἱ χελῶναι πορρωτέρω τὴν κεφαλὴντῆς Πελοποννήσου προτείνωσι· Φιλίππου

90

δ', ὁπηνίκα περὶ σπονδῶν καὶ εἰρήνης τὸπρῶτον εἰς λόγους συνῄεσαν, εἰπόντοςμετὰ πολλῶν ἥκειν ἐκεῖνον, αὑτὸν δὲμόνον, ὑπολαβὼν ὁ Τίτος "αὑτὸν γὰρ" ἔφη"μόνον ἐποίησας, ἀποκτείνας τοὺς φίλουςκαὶ συγγενεῖς." ἐπεὶ δὲ Δεινοκράτης ὁΜεσσήνιος ἐν Ῥώμῃ παρὰ πότον μεθυσθε-ὶς ὠρχήσατο, λαβὼν ἱμάτιον γυναικεῖον,τῇ δ' ὑστεραίᾳ τὸν Τίτον ἠξίου βοηθεῖναὐτῷ, διανοουμένῳ τὴν Μεσσήνην ἀφι-στάναι τῶν Ἀχαιῶν, ταῦτα μὲν ἔφη σκέψε-σθαι, θαυμάζειν δ' ἐκεῖνον, εἰ τηλικαύταιςἐπικεχειρηκὼς πράξεσιν ὀρχεῖσθαι δύναταιπαρὰ πότον καὶ ᾄδειν. πρὸς δὲ τοὺςἈχαιούς, τῶν παρ' Ἀντιόχου πρέσβεωνπλῆθός τε τῆς βασιλικῆς στρατιᾶς καταλε-γόντων, καὶ καταριθμουμένων πολλὰς προ-σηγορίας, ὁ Τίτος ἔφη, δειπνοῦντος αὐτοῦπαρά τῳ ξένῳ καὶ μεμφομένου τὸ πλῆθοςτῶν κρεῶν καὶ θαυμάζοντος πόθεν οὕτωποικίλης ἀγορᾶς εὐπόρησεν, εἰπεῖν τὸν

91

[14] Οὕτω μὲν οἱ πλεῖστοι τῶν παραγενο-μένων ἀπαγγέλλουσι γενέσθαι τὴν μάχην,οὐδὲ αὐτοὶ σαφῶς ὁμολογοῦντες εἰδέναι τὰκαθ' ἕκαστα διὰ τὴν ἀταξίαν καὶ τὴν ἀνω-μαλίαν. ἐμοὶ δὲ ὕστερον ὁδεύοντι διὰ τοῦπεδίου Μέστριος Φλῶρος, ἀνὴρ ὑπατικὸςτῶν τότε μὴ κατὰ γνώμην, ἀλλ' ἀνάγκῃμετὰ τοῦ Ὄθωνος γενομένων, νεὼν ὄνταπαλαιὸν ἐπιδείξας διηγεῖτο μετὰ τὴνμάχην ἐπελθὼν ἰδεῖν νεκρῶν σωρὸν τηλικο-ῦτον ὥστε τοὺς ἐπιπολῆς ἅπτεσθαι τῶν ἀε-τῶν. καὶ τὴν αἰτίαν ἔφη ζητῶν οὔτε αὐτὸςεὑρεῖν οὔτε παρ' ἄλλου του πυθέσθαι. θνή-σκειν μὲν γὰρ παρὰ τοὺς ἐμφυλίους πο-λέμους, ὅταν τροπὴ γένηται, πλείοναςεἰκός ἐστι, τῷ μηδένα ζωγρεῖν, χρῆσθαιγὰρ οὐκ ἔστι τοῖς ἁλισκομένοις, ἡ δ' ἐπὶτοσοῦτο σωρεία καὶ συμφόρησις οὐκ ἔχειτὴν αἰτίαν εὐσυλλόγιστον.[15] Τῷ δὲ Ὄθωνι πρῶτον μὲν ἀσαφής,ὥσπερ εἴωθε περὶ τῶν τηλικούτων, προ-

190

σέπεσε λόγος· ἐπεὶ δὲ καὶ τετρωμένοι τινὲςἧκον ἐκ τῆς μάχης ἀπαγγέλλοντες, τοὺςμὲν φίλους ἧττον ἄν τις ἐθαύμασεν οὐκἐῶντας ἀπαγορεύειν, ἀλλὰ θαρρεῖν παρακε-λευομένους, τὸ δὲ τῶν στρατιωτῶν πάθοςἅπασαν ὑπερέβαλε πίστιν. ὡς οὐδεὶς ἀπῆλ-θεν, οὐδὲ μετέστη πρὸς τοὺς κρατοῦντας,οὐδ' ὤφθη τὸ καθ' αὑτὸν ζητῶν ἀπεγνω-σμένου τοῦ ἡγεμόνος, πάντες δ' ὁμαλῶςἐπὶ θύρας ἦλθον, ἐκάλουν αὐτοκράτορα,προελθόντος ἐγίνοντο προστρόπαιοι, μετὰβοῆς καὶ ἱκεσίας χειρῶν ἥπτοντο, προσέπι-πτον, ἐδάκρυον, ἐδέοντο μὴ σφᾶς ἐγκατα-λιπεῖν, μὴ προδοῦναι τοῖς πολεμίοις, ἀλλὰχρῆσθαι μέχρι ἂν ἐμπνέωσι καὶ ψυχαῖς καὶσώμασιν ὑπὲρ αὑτοῦ. ταῦτα ὁμοῦ πάντεςἱκέτευον. εἷς δὲ τῶν ἀφανεστέρων ἀνατεί-νας τὸ ξίφος καὶ εἰπών, "Ἴσθι, Καῖσαρ,οὕτως ὑπὲρ σοῦ παρατεταγμένους ἅπα-ντας," ἀπέσφαξεν ἑαυτόν. Ἀλλὰ τούτωνοὐδὲν ἐπέκλασε τὸν Ὄθωνα, φαιδρῷ δὲ

191