Carlos Casares (1941 2002): obra narrativa

Carlos Casares (1941-2002). Obra narrativa

UNHA (POSIBLE) DECLARACIÓN DE PRINCIPIOS

[Para a creación literaria] “todo escritor é un

manipulador, un fabricante de artificios,

mesmo cando manexa aquelas palabras

que ten máis preto do corazón, como as

empregadas para escribir o seu diario.

Pero tamén as outras, as que utiliza nas

súas memorias ou nas súas novelas. Non

hai ilusionismo sen truco. O máis que se

pode pedir, como nos ocorre cos magos, é

que non se note” (Carlos Casares, “O día que me regalaron a Miguel

Torga”, Un país de palabras).

1


CLASIFICACIÓN (seguimos a Denis Vicente Rodríguez)

Primeira etapa (“ciclo de

aprendizaxe”)

Adaptación das técnicas

renovadoras das

narrativas europeas e

americanas

Vento ferido (1967)

Cambio en tres (1969)

Xoguetes para un tempo

prohibido (1975)

Segunda etapa Os escuros soños de Clío

(1979)

Terceira etapa

(madurez)

Ilustrísima (1980)

Os mortos daquel verán

(1987)

O galo de Antioquía (1994)

Deus sentado nun sillón

azul (1996)

Un polbo xigante * (2000)

O sol do verán (2002)

*Relato de difícil

clasificación porque pode

considerarse literatura

infantil e de adultos.

2


3

PRIMEIRA ETAPA

CARACTERÍSTICAS

Inclúese no movemento coñecido como nova narrativa

galega: “Un dos obxectivos principais da

xeración de escritores que se deu a

coñecer daquela, centrouse na

creación dunha narrativa de

ambiente urbano, na que o mesmo

nome dos protagonistas tiña unha

significación deliberadamente

neutra e internacional,

desconectada da realidade

inmediata, sen outra vinculación

coa historia do país que a

utilización da propia lingua.


4

Non é de estrañar que con ese propósito

baseado no afán inxenuo de demostrar

que o costumismo non resultaba

consubstancial coa literatura galega, se

recorrese á imitación dos modelos

externos que máis ían reforzar aquela

tese. Foi así como apareceu o que entón

se comezou a denominar cun rótulo que

posteriormente gozaría de gran fortuna,

a ‘nova narrativa’” (Casares, 1998: 89-

90)


5

Tecnicamente cómpre salientar:

• O tempo reducido nos relatos e

novelas.

• A corrente de conciencia e o

monólogo interior.

• O multiperspectivismo: a historia

pode ser contada a través da

mirada de varios narradores.


6

Vento ferido (1967)

• Componse dunha ducia de

relatos nos que se empregan

técnicas da nova narrativa:

“Cos presupostos de Robbe-

Grillet, Casares escribe os contos

de Vento ferido, o seu primeiro

libro, que sae en 1967 e ten unha

excelente recepción na crítica dos

xornais” (Noia, 2002: 135).


7

Tamén son observables as

influencias doutros autores

europeos: Camus (existencialista)

ou

Pavese (unha cita deste encabeza

Vento ferido)

e Pratolini (neorrealistas).Albert Camus

Cesare Pavese Vasco Pratolini


8

•Os personaxes padecen o

asolagamento psicolóxico que

provoca a falta de liberdade.

• Os personaxes están

construídos por medio do estilo

directo, dos

diálogos e do monólogo

(Bermúdez, 2009: 18).

Ilustración de Xulio Maside


9

Os relatos ambiéntanse no clima abafador dos inicios da

ditadura:

“Hai en Vento ferido algún recordo, non

exactamente biográfico, pero parecido a

feitos que eu vivín. Por exemplo, un neno

que azoutaron diante miña con bimbios.

O demais é a visión literaria dun

fenómeno universal: a crueldade dos

nenos” (Rei Núñez, 1990: 163).


10

O clima de violencia paira por toda a obra. Tamén están

presentes a temática amorosa, a intolerancia, a soidade…

“En los relatos de Vento ferido, cercanos

al neorrealismo, presenciamos escenas

límite, densas tensiones que se ciernen

sobre sujetos asfixiados por el peso de la

angustia. En realidad, si bien el tema del

hombre aprisionado por la irracionalidad

del medio es característico de la época,

será unha idea recurrente en toda la

creación de Casares”

(Silvia Gaspar, 1999).


11

Cambio en tres (1969)

• Destacan tres trazos técnicos: obxectalismo,

multiperspectivismo e monólogo interior.

• Tamén xoga coa distribución espacial: espazos en

branco, figuras xeométricas, caligramas…


12

• O vangardismo da novela non

afasta a temática social.

• Un narrador testemuña conta a

vida de Cachorro, mozo de clase

obreira que padece o drama da

emigración: “A morte dun emigrante

camiño de Reims é o cráter da

novela” (Iglesias, 2002).

• A visión do narrador vese

complementada con outras dúas

perspectivas.Ilustración de

Xohán Ledo

para Cambio en

tres


13

•O monólogo interior é o

recurso técnico máis

salientable nesta novela. O

autor utilízao para contar os

feitos, manifestar os

sentimentos dos personaxes

e amosar aspectos

ideolóxicos e críticos coa

sociedade do momento.

Ilustración de Xohán Ledo


14

Xoguetes pra un tempo prohibido (1975)

“Quería facer con ela a novela dos

universitarios do meu tempo. Neste

sentido, hai nese libro elementos

biográficos de varios amigos meus”.

• Con esta novela inicia o abandono da

narrativa experimental.

• Trátase dunha novela de formación:

narra o proceso de maduración do

protagonista (Elías) dende a nenez á

mocidade.


15

• O protagonista pode ser considerado

como representante de toda a súa

xeración: a dos universitarios que viviron

as revoltas de maio do 68.

•Na narración van alternándose dúas

voces.

• Xoguetes considérase o inicio da

novela posfranquista: renuncia ao

hermetismo, temática social,

simplificación de recursos expresivos…

(Silvia Gaspar: 2002).


16

“En Xoguetes […] seguía eu

preocupado polos aspectos formais,

un asunto que agora apenas me

interesa” (Revista Galega do Ensino, novembro de 1998).


17

Os escuros soños de Clío (1979)

Conxunto dunha ducia de relatos de

carácter fantasista, encabezados por

unha cita de Fernando Pessoa: “Tudo o

que vemos é outra coisa”.

• Parte da crítica considera estes relatos

como un intento de narrar a historia

alternativa de Galicia.


18

Mestura “historia” e ficción. O

punto de partida dos relatos é un

feito que o lector pode considerar

histórico para derivar logo cara ao

plano da fabulación.

Aconxunta esta obra dúas liñas

narrativas: a de Cunqueiro e a de

Borges.

A crítica coincide en que esta

obra representa un caso particular

na traxectoria literaria do autor.


19

Ilustrísima (1980)

• Relata a loita dun bispo liberal contra o

fanatismo e a intolerancia do clero. O motivo

aparente da pelexa é a instalación dun

cinematógrafo:

“A batalla por aquel barracón de feira no

que se proxectaban as primeiras

películas da historia, converteuse nun

elemento definidor da novela, de maneira

que todos os personaxes […] obteñen a

súa identidade en relación coa actitude

que adopten ante este feito” (Casares, 1998: 150).


20

Para o personaxe do bispo, o autor serviuse dun

parente (Enrique Pérez Serantes), arcebispo en

Cuba:

“As [lembranzas] máis remotas teñen que ver coa

imaxe dun cura gordo que de cando en vez aparecía

pola casa dos meus pais, nos anos da miña infancia, e

do que tardei en ser consciente de que non era un

simple cura, senón arcebispo, e que ademais

pertencía á familia. Máis tarde, xa en plena

adolescencia, souben que o parente arcebispo

desempeñara un papel de primeira importancia na

revolución cubana e que era firme partidario de Fidel

Castro, a quen salvara a vida cando o fracaso do

asalto ó cuartel de Moncada” (Casares, 1998: 144).


21

O protagonista preséntao como home “agradable,

flexible, intelixente, culto e refinado”, ademais de

benévolo, paciente e dotado dun agudo sentido crítico.

Acabará derrotado por unha curia intransixente,

intolerante e dogmática:

“Gústanme persoas como Ilustrísima,

que ás veces buscan a incomodidade

da súa propia vida con tal de ser fieis

ó que cren e ó que pensan. Aí si que

me sinto identificado con el”

(Rei Núñez, 1990: 166).


22

•Punto de vista: narrador en terceira persoa.

• “A soidade do personaxe central é outro

dos trazos distintivos e recorrentes na

narrativa de Casares” (González-Millán,

2003: 169).

• Espazo e tempo: vila de provincias a inicios

de século XX. Na novela non se esquecen

as convulsións sociais do momento:

organización do movemento obreiro,

folgas…

• “Ilustrísima é un canto á tolerancia e a fe

no cambio social e tecnolóxico, unha

refutación do fanatismo” (Iglesias, 2002).


23

Os mortos daquel verán (1987)

Retoma a temática da Guerra

Civil (1936). Tamén a da intolerancia

e o dogmatismo, que aparecen

noutras obras.

Tecnicamente, a novela recolle as

declaracións dunhas testemuñas

sobre o asasinato dun farmacéutico.

O punto de vista sobre os feitos

narrados vai cambiando segundo o

informante.

O estilo empregado é o da prosa

xurídica.


24

Nesas declaracións

aparece reflectido o ambiente

de miseria moral vivido pola

sociedade da época.

Cada testemuña vai

contando a historia dende a

súa perspectiva e dende o

seu posicionamento

ideolóxico.


25

O galo de Antioquía (1994)

“O conto O galo de Antioquía ten […]

elementos esenciais da prosa do meu

pai e tamén da súa personalidade. En

canto ó humor, compartía na súa vida

e cando escribía o gusto polas

situacións absurdas e surrealistas, os

personaxes pintorescos, dos que por

certo moitos eran de Xinzo, e tamén

os curas.


26

O outro tema deste conto é esa

concepción da intolerancia como o

gran mal das persoas, xerme do

fanatismo, da violencia, da inxustiza e

do sufrimento. O galo de Antioquía

recolle estes dous elementos para

contarnos unha historia fermosa”.

(Da introdución de Hakan Casares Berg para a edición de 2003).


27

Conta a historia do ferreiro Antonio

Madarro, O Calatrón, ao que lle

empezaron a suceder cousas raras:

poñer ovos, saírlle plumas, entender

linguas estrañas… O seu párroco

tentou axudalo, pero por culpa dun

amigo deste acabou na fogueira

inquisitorial.


28

A acción sitúase en 1645.

Este conto estivo incluído na colección “Contos do

Castromil (1994).


29

Dios sentado nun sillón azul (1996)

• Relata unha historia de amor no ambiente represivo da

posguerra.

• A voz narradora é a dunha muller que axexa o protagonista

a través da fiestra e vainos contando os acontecementos que

converteron aquel home prometedor nun vello derrotado,

despois de se ter convertido nun individuo soberbio,

intransixente e fascista:

“La verdad es que esta novela se

empezó a componer en Berlín […]

fui a pasear a orillas del lago y me

encontré con un letrero que decía:

‘Casa de la conferencia de

Dantzig’ […]


30

Estás en aquel lugar tan

bonito, a orillas del lago,

un sitio paradisíaco,

donde todo invita a estar

tranquilo, feliz, y es

precisamente ahí donde

los nazis deciden acabar

con los judíos…


31

Aquella noche, después de tomar la

decisión de eliminar a los judíos, dos

jerarcas […] sentados al fuego de la

chimenea se recitaban poemas

románticos alemanes y cantaban

canciones. […] Aquella visita me sirvió

para reflexionar sobre el papel del

intelectual, sobre su responsabilidad”

(Quimera 158-159, 1997).


32

•Segundo Darío Villanueva (2003:

198), Deus sentado nun sillón azul “en

certo modo inclúe tres novelas: unha

novela de amor, unha novela histórica

e unha novela de ideas, todas elas

amalgamadas por mor dunha

narrativa equilibrada e versátil, á que

serve, polo demais, un estilo límpido e

sinxelo”.


33

A saber: unha das cuestións que se

tratan nesta novela é a da

“responsabilidade pública dos

intelectuais” (Monteagudo, 2003:

37); recolle momentos históricos

moi relevantes (nazismo, II

República, Guerra Civil, o

franquismo dos anos duros, o

maquis…); latexa por toda a novela

a relación amorosa que sostiveron

“el” e mais “ela”.


34

Un polbo xigante (2000)

Conto que se move entre o

real e o mitolóxico.

A temática tratada: mitos,

lendas, naufraxios, a nenez,

a vida, a morte… A fantasía

convértese neste relato en

tema de reflexión.


35

A voz narradora semella a dun neno, pero en realidade é a

dun adulto que lembra a nenez.

O narrado diríxese a lectorado de calquera idade.


36

Cóntanos a desaparición

de Nicolás, arrastado por

un polbo xigante.

A historia desenvólvese

en espazos coñecidos do

narrador e por personaxes

cos que garda unha

relación de familiaridade.


37

O sol do verán (2002)

• Relata a historia dun amor frustrado. Os

protagonistas viven unha historia de amor

imposible: “O suicidio de Carlos, un mozo

de vintesete anos, é o detonante que abre

a caixa das lembranzas de Helena, dous

anos máis nova ca el, que vai evocando a

relación que mantiveron ámbolos dous ó

longo de cáseque vinte anos” (Salgado,

2003: 176).

• A historia enmárcase entre 1949 e 1968.


38

O sol do verán “é ademais unha historia

familiar na que se describe a vida de relación

dos seus membros, retratados con mestría

nas súas vivencias cotiás, nos seus conflitos

persoais e interpersoais. O autor préstalle

atención ás súas actitudes e reaccións ante

os diversos temas de conversa, e mesmo ós

pequenos acenos que fai cada un deles como

indicativo da súa opinión” (Noia, 2003:28-9).


39

• Como as anteriores, trátase dunha

novela de personaxe. O sol actúa como

leit motiv que vai marcando o seu devir

vital.

•“A novela, sen dúbida, continúa con

coherencia o proxecto narrativo do

escritor. En primeiro lugar, porque supón

un avance decidido no camiño –que

tantas veces Casares confesara estar

empeñado en percorrer– de depuración

estilística, de busca dun rexistro literario

fundamentalmente comunicativo, que

non actuase como barreira senón como

ponte cara aos lectores” (Vilavedra:


BIBLIOGRAFÍA BÁSICA

1. ALONSO, Fran (2003): “A obra infantil de Carlos Casares”. Véxase referencia

4.

2. BERMÚDEZ, María Teresa (2009): Véxase referencia 9.

3. CASARES, Carlos (1998): Un país de palabras. Vigo, Galaxia.

4. DÍAZ-FIERROS VIQUEIRA, Francisco e Henrique MONTEAGUDO (2003):

Carlos Casares. A semente aquecida da palabra. Consello da Cultura

Galega.

5. GASPAR, Silvia (1999): “Primavera en Compostela”, Quimera nº 158-159.

6. GASPAR, Silvia (2002): “El universo narrativo de Carlos Casares o retrato del

mundo tras un cristal”, Quimera 217, xuño. IGLESIAS, Bieito (2002): “La

ciudad cuyo nombre contiene oro”, Quimera 217, xuño.

7. GONZÁLEZ-MILLÁN, Xoán (2003). Véxase Díaz-Fierros Viqueira (2003).

8. NOIA, Camiño (2003): “Carlos Casares na narrativa galega actual”. Véxase

VARIOS (2003).

40


BIBLIOGRAFÍA BÁSICA

9. NOIA, Camiño / Olivia Rodríguez / Dolores Vilavedra (2009): Actas Simposio

Carlos Casares. Fundación Carlos Casares.

10.NOIA, Camiño (2002): “A literatura galega desde 1936 ata hoxe: narrativa e

tradución”, Galicia. Literatura. A Coruña, Hércules de Ediciones.

11. REI NÚÑEZ, Luís (1990): Oficio de escribir. Sada, Edicións do Castro.

12. VARIOS (2003): Carlos Casares. (Monografías), Revista de Estudios

Miñoranos, Instituto de Estudios Miñoranos.

13.VICENTE RODRÍGUEZ, Denis (2014): Carlos Casares. Compromiso con

Galicia. Vigo, Ir Indo.

14.VILAVEDRA, Dolores (2002): “La verdad de ser y de sentir: O sol do verán,

última novela”, Quimera 217.

15.VILLANUEVA, Darío (2003): véxase Díaz-Fierros Viqueira (2003).

41


PROCEDENCIA DAS IMAXES

Imaxe do título e da diapositiva 1 tomada de VICENTE RODRÍGUEZ, Denis

(2014): Carlos Casares. Compromiso con Galicia. Vigo, Ir Indo. Serigrafía de

Pulido.

Diapositiva 3: http://www.datuopinion.com/nouveau-roman

Diapositiva 4: http://editorialgalaxia.gal/autor/franz-kafka/ e

http://editorialgalaxia.gal/autor/james-joyce/

Diapositiva 5: http://cuartop-ln.blogspot.com.es/2008/07/monlogo-interior-o-

corriente-de-la.html

Diapositiva 6: https://www.amazon.fr/Pour-nouveau-roman-Alain-Robbe-

Grillet/dp/2707322857

Diapositiva 7: https://fr.wikipedia.org/wiki/Albert_Camus /

https://gl.wikipedia.org/wiki/Cesare_Pavese e

https://it.wikipedia.org/wiki/Vasco_Pratolini

Diapositiva 9: http://editorialgalaxia.gal/produto/vento-ferido/

Diapositiva 10: Revista Quimera 158-159, 1999.

Diapositiva 11: http://literaturagalega.as-pg.gal/obras/cambio-en-tres.html

Diapositiva 15: http://editorialgalaxia.gal/produto/xoguetes-para-un-tempo-

prohibido/

42

http://www.datuopinion.com/nouveau-roman

http://editorialgalaxia.gal/autor/franz-kafka/

http://editorialgalaxia.gal/autor/james-joyce/

http://cuartop-ln.blogspot.com.es/2008/07/monlogo-interior-o-corriente-de-la.html

https://www.amazon.fr/Pour-nouveau-roman-Alain-Robbe-Grillet/dp/2707322857

https://fr.wikipedia.org/wiki/Albert_Camus

https://gl.wikipedia.org/wiki/Cesare_Pavese

https://it.wikipedia.org/wiki/Vasco_Pratolini

http://editorialgalaxia.gal/produto/vento-ferido/

http://literaturagalega.as-pg.gal/obras/cambio-en-tres.html

http://editorialgalaxia.gal/produto/xoguetes-para-un-tempo-prohibido/


43

Diapositiva 17:

https://gl.wikipedia.org/wiki/Os_escuros_so%C3%B1os_de_Cl%C3%ADo

Diapositiva 18: http://editorialgalaxia.gal/produto/os-escuros-sonos-de-clio/

Diapositiva 20: https://gl.wikipedia.org/wiki/Enrique_P%C3%A9rez_Serantes

Diapositiva 21: https://viajesextraordinarios.wordpress.com/2015/09/11/y-se-hizo-el-

cine/

Diapositiva 22: http://editorialgalaxia.gal/produto/ilustrisima/

Diapositiva 23: http://literaturagalega.as-pg.gal/obras/os-mortos-daquel-veran.html

Diapositiva 28: http://www.monbus.es/es/espana/rutas-regionales

Diapositiva 29: https://v6-moving-

pictures.com/wannseekonferenz/?idt=1372571618&sprache=de#.WJo-CfJ5eB4

Diapositiva 30: http://www.portalsaofrancisco.com.br/historia-geral/campo-de-

auschwitz

Diapositiva 31: https://de.wikipedia.org/wiki/Carl_Schmitt e

https://gl.wikipedia.org/wiki/Vicente_Risco

Diapositiva 39: http://editorialgalaxia.gal/produto/o-sol-do-veran/

Diapositivas 40 e 41: http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=3010

https://gl.wikipedia.org/wiki/Os_escuros_so%C3%B1os_de_Cl%C3%ADo

http://editorialgalaxia.gal/produto/os-escuros-sonos-de-clio/

https://gl.wikipedia.org/wiki/Enrique_P%C3%A9rez_Serantes

https://viajesextraordinarios.wordpress.com/2015/09/11/y-se-hizo-el-cine/

http://editorialgalaxia.gal/produto/ilustrisima/

http://literaturagalega.as-pg.gal/obras/os-mortos-daquel-veran.html

http://www.monbus.es/es/espana/rutas-regionales

https://v6-moving-pictures.com/wannseekonferenz/?idt=1372571618&sprache=de

http://www.portalsaofrancisco.com.br/historia-geral/campo-de-auschwitz

https://de.wikipedia.org/wiki/Carl_Schmitt

https://gl.wikipedia.org/wiki/Vicente_Risco

http://editorialgalaxia.gal/produto/o-sol-do-veran/

http://consellodacultura.gal/publicacion.php?id=3010

Carlos Casares (1941 2002): obra narrativa

Education

Transcript of Carlos Casares (1941 2002): obra narrativa