Boletín do Grupo de Estudio dos Animais Salvaxes (G.E.A.S...

1

Myotis, nº 1 - Ano 2005

Boletín do Grupo de Estudio dos Animais Salvaxes (G.E.A.S.) - N 1 - Ano 2005o

2


Editores: Maria Rodríguez Gregori, Eduardo Díaz Tomé e Severino Fernández González

Maquetación: Adrián Lamosa Torres e Xosé Pardavila Rodríguez

Revisión lingüistica do galego: Eloi Gestido de la Torre

Autores das ilustracións:

Pax. 16, 17, 18: Fernando Martínez FreiríaPax. 33: Adrián Lamosa Torres

Depósito legal: C-2115-05

A revista Myotis é unha publicación anual do Grupo de Estudio dos Animais Salvaxes (G.E.A.S.). Os seuscontidos están adicados á fauna salvaxe de Galicia, ao seu estudo, conservación, observación e desfrute.

Os artigos publicados na Myotis publícanse tal e como son recibidos dos autores, sen outras correcciónsque as de revisión lingüística.


3


EDITORIAL

Despois de dous anos, chega ao fin o primeiro número de Myotis, o boletín de G.E.A.S.Parece que queda moi lonxe esa primeira reunión onde un grupo de compañeiros, arredordunha mesa e saboreando un bo peixe sapo con lagostinos, sentaron as bases destaasociación.

Tíñamos centos de proxectos e ideas pero non nos decidiamos a embarcarnos en ningún.Isto foi así ata que comezou o proxecto da Lonxa, logo o de atropelos, os cursos, asxornadas… era tan só o comezo.

Todo indicaba que G.E.A.S. funcionaba a pleno rendemento; agora era cando viamos quefaltaba algo, preguntabámonos de qué valía facer tantas actividades se non as dábamosa coñecer e, o que era máis importante, o noso nome aínda non soaba…, que é G.E.A.S.?Necesitabamos darlle a coñecer a nosa asociación á maior cantidade de persoas posiblepois tan só así os nosos traballos serían coñecidos e conseguiriamos o principal obxectivodo noso grupo: defender e respectar a natureza.

Empezamos a nosa campaña con adhesivos, camisetas, etc, pero seguía a faltar algo, omáis importante: un lugar onde todo o mundo puidese observar os traballos e logros daasociación, o boletín G.E.A.S.

Este é o comezo do que esperamos sexa unha longa viaxe chea de grandes éxitos e,porque non, tamén fracasos dos que aprender para mellorar e acadar meirandes logros.

¡ÁNIMO GEAS, A POR TODAS!

Xosé Pardavila RodríguezPresidente do Grupo de Estudio dos Animais Salvaxes

4


G.E.A.S., O GRUPO DE ESTUDIO DOS ANIMAIS SALVAXES

Adrián Lamosa Torres

Presentación

Historia

O Grupo de Estudo dos Animais Salvaxes,G.E.A.S., comeza a súa andanza enSantiago de Compostela no ano 2003.

Esta asociación xorde como froito dasinquedanzas duns mozos biólogos, novostamén en espírito, que se ven cheos denovas ideas e entusiasmo.

Actividades

Os membros que hoxe constitúen G.E.A.S.levan anos dedicados ao coñecemento dafauna e flora das terras e mares de Galicia.Ao longo da súa formación, diversosfactores impulsaron e motivaron a definitivaconsolidación deste proxecto; entre eles,sinalamos como máis importantes o feitode decidiren transmitir e compartir todosestes coñecementos, en particular, coasnovas xeracións interesadas no tema e, enxeral, con toda aquela xente de distintaidade que mostre certa sensibilidade. Destexeito, unha gran parte das actividades daasociación está enfocada cara á xente nova,aínda que non exclusivamente, para intentardar a coñecer toda a “bichería” que nosrodea e que pasa inadvertida para a maioríadas persoas. Ao mesmo tempo, G.E.A.S.trata de inculcar valores como o respectopor todas as especies vivas e polo medioambiente en xeral a través do ensino dasnormas básicas de comportamentoambiental e de conservación.De acordo con isto, G.E.A.S. organizou asseguintes actividades:

- Colaboración co Grupo NaturalistaTeixugo, da Pobra do Caramiñal, para aorganización de actividades con motivo doDía Internacional das Aves, no ano 2003.

- Colaboracións semanais no programa“Caderno de campo”, de Radio VozBarbanza.- Exposición fotográfica “Un mar de vida”no concello de Porto do Son.- Colaboración có Centro Xubenil Don Boscono campamenteo urbano de Santiago deCompostela.

Máis alá dun afán puramente naturalista ede conservación ligado a fins pedagóxicos,G.E.A.S. oriéntase ao estudo científico máisrigoroso. Neste sentido, son varios osproxectos de investigación que se están adesenvolver en diferentes materias, talescomo os que se presentan a continuación:

- Estudo da mortaldade de vertebrados poratropelos. Grupo Mamíferos Terrestres.

- Programa de control e monitorización deescualos nas lonxas e dos seus parasitos.Grupo de Bioloxía Mariña.

- Fotomonitorización de espazos litoraisafectados por hidrocarburos. Grupo deBioloxía Mariña.

- Estudio de alimentación da curuxa (Tytoalba) mediante análise de egagrópilas endúas localidades de Galicia. Grupo Aves.

5


- Estudio das poboacións de tritóns do ríoSarela. Grupo anfibios e réptiles.

- Anuario dos Mamíferos de Galicia. GrupoMamíferos Terrestres.

Nunha liña de divulgación dos avancesneste terreo, estanse a organizar varioscursos, xornadas e charlas, tales como:

- I Curso de Mamíferos Carnívoros: bioloxía,ecoloxía e conservación.

- Curso de bioloxía e conservación deanfibios e réptiles ibéricos.

- Curso de iniciación á ornitoloxía.

Así mesmo, traballamos arreo na nosapublicación de divulgación científica,Myotis, desde onde tentamos dar a coñecerao mundo os resultados das nososexperiencias, actividades e proxectos.

En síntese, as actividades que polo de agoraG.E.A.S. vén realizando pódense englobaren catro grandes puntos:

- Elaboración de proxectos científicos.

- Publicación da revista Myotis.

- Actividades de educación ambiental:exposicións, saídas ao campo, charlas, etc.

- Organización de cursos, xornadas echarlas.

GRUPOS DE TRABALLO

6


Na historia do descubrimento de terrasinexploradas, o home deixou pegada demoitas e diferentes maneiras. Ás ansias deconquista, colonización e aproveitamento,foi parella unha paulatina alteración deecosistemas anteriormente estables. Aantiga falta de coñecementos(lamentablemente, tamén tema deactualidade) levou á introdución de moitasespecies foráneas e creou unha chea deproblemas en illas como Canarias, Madeiraou Azores, coa conseguinte desaparición demoitas especies autóctonas.

No caso de Azores e Madeira, non habitadaspor ningún ser humano, a “europeización”foi levada a cabo sen resistencia ecometéronse torpezas como a propagaciónde coellos, producida en Porto Santo e queconstituíu unha praga no século XV aconsecuencia da ausencia de depredadorese patóxenos para esta especie. Asrepercusións disto son evidentes: aesquilma da vexetación e das plantasautóctonas levou á desaparición dosanimais propios da illa polo efecto da perdade alimento e refuxio.

Unha boa peneira producírona tamén oscolonos na Illa de Madeira ao queimarenamplas extensións de bosque parasatisfacer os seus intereses. Esta acción foi,se cadra, agravada pola introdución deporcos e gando bovino que rematou pornegar a esperanza dunha recuperación dariqueza vexetal.

Esta deforestación (cometida tamén en

Azores e Canarias) fomentou a erosión e,segundo datos históricos, reduciu asprecipitacións en Canarias. A crueldadedestas accións pasou tamén polaintrodución de abellas, trigo, vides e cañade azucre, que propiciou a extensión daslevadas.

A conquista de Canarias estivo determinadapor un desgaste a longo prazo xerado porunha progresiva desaparición dos indíxenas,afectados por enfermidades como amodorra, a disentería, a sífilis, as pestes,etc., ocasionadas por microorganismosforáneos. Estas “epidemias en terra virxe”,devastadoras polas súas características,xunto coa axuda inestimable de animaiscomo o cabalo (que proporcionaba unhaimpresionante superioridade en batalla),foron a pedra angular dos europeos quen,insistentes nos seus empeños de vitoria,conseguiron aniquilar á fin todo sinal deinsurrección e levar á desaparición tantodesta fermosa raza como de moitasespecies indispensables para a estruturaecolóxica destas “afortunadas” illas.

É obvio o comentario ao respecto dasatrocidades ecolóxicas que se cometeron nopasado e que, tr istemente, aínda secometen hogano. Máis triste sería aínda quenon aprendésemos tanto dos erros pasadoscomo dos que aínda viven na nosa memoriae non obteñamos unha intención de cambioe, con iso, una mínima esperanza queincitase unha mellora.

Este tipo de exemplos históricos traen

A INTRODUCIÓN DE ESPECIES INVASORAS, O CASO DAS “ILLASAFORTUNADAS”

Maria Rodríguez Gregori

Conservación e Medio Ambiente

7


consigo unha reflexión que debera entrar namente do xénero humano. Un maiorrespecto, apreciación e vontade decoñecemento para que a súa existenciafose, cando menos, minimamenteharmónica co medio. A falta decoñecementos e de concienciación son,quizais, as causas que motivan estes actosrexeitables. Quizais sexa unha utopíapensar que eses dous factores deban epoidan ser estendidos e arraigados na vidahumana, pero é “a esperanza” a que ten quefomentarse para unha rápida viraxe dodestino da terra.

De todos estes erros cometidos a diario, aintrodución de especies é aquel que se pasamáis por alto quizais por considerarse, polaxente non informada (aínda que con boasintencións), unha acción sen repercusiónvisible e ás veces concomitante á propiaexpansión humana. As tartarugas de Florida(Trachemis scripta elegans) e, actualmente,outras subespecies comercializadas, comoo visón americano (Mustela vison) oumexillón cebra (Dreissena polymorpha) sonexemplos claros e próximos do que podesuceder por unha deficiente educaciónecolóxica ou mesmo por neglixencia propia.

É de interese resaltar o efecto destasintroducións en ecosistemas fráxiles eillados como acontece coas illas xa que danlugar a uns graves desequilibrios incapacesde sosterse, que desestruturan por completoas delicadas relacións entre especies antesviables e perfectas nas súas naturaisflutuacións.

O resultado: máis perdas de especies queaínda hoxe descoñecemos (eprobablemente máis necesarias do quecremos). E unha nova ferida no planeta.

8


1. Introdución. O difícil camiño cara aunha política común en materiaambiental

Desde o Congreso de Xefes de Estadocelebrado en outubro de 1972 (París), aprotección do ambiente converteuse nunaspecto específico da política comunitaria.Isto significa un camiño obrigado cara ácreación de políticas únicas para aprotección ambiental dos estados membros.Pero, como acontece con outras prioridadescomunitarias, a conservación do ambientena Europa dos quince enfróntase, desde adata sinalada anteriormente, coa dificultadeque leva a unificación dos diferentes graosde implicación, os diversos enfoques doconservadorismo e o desnivel dos recursoseconómicos dispoñibles por cada sociomembro. Os denominados actualmentecomo “instrumentos de apoio horizontal” dapolítica ambiental europea (perfección dasbases de datos, investigación científica edesenvolvemento tecnolóxico, mellora dainformación e da formación), reflicten oesforzo continuo da política europea de caraá creación dunha base de datos común, áadopción para tal efecto dunhasmetodoloxías e estándares científicoscompartidos e á mellora da circulación edivulgación posterior dos datos acadadospara, en última instancia, asesorar dunhamaneira unificada a toma de decisiónspolíticas comunitarias cara a un novo graode integración.

A xestión para a conservación dos espazoscosteiros cobrou vital importancia na políticaambiental dos quince nos últimos tempos,malia que existen tratados para a

PROGRAMAS DE ACCIÓN DA U.E. EN MATERIA AMBIENTAL. APROBLEMÁTICA DA XESTIÓN DE ZONAS COSTEIRAS

Juan José Santos

conservación destes espazos anteriores ádécada dos noventa (Anexo I). Preto dun85% da superficie costeira dos países queconforman a Unión Europea encóntraseactualmente ameazada por diversosfactores, entre os cales destacan con maiornotoriedade os desatados por actividadeshumanas, desde actividades industriais quedan lugar a procesos de contaminación eeutrofización das augas, ata os procesos deerosión e transformación provocados por unconstante crecemento do turismo.

Pero, ao mesmo tempo, é o hábitat costeiroo que entraña maiores dificultades de caraaos obxectivos de conservación marcadospola UE. A dificultade técnica para arepresentación do seu estatus(monitorización) e o enramadosocioeconómico que adoita desenvolversena ribeira do continente son as causasprincipais. Como exemplo significativo,atopamos o Mar Mediterráneo, líder envisitantes, que soporta anualmente un 30%do turismo mundial, taxa que, segundo secre, vai incrementar desde os 130 millónsde visitantes en 1990 ata os 235-240 millónsno ano 2025. Sumando o continuo aumentodos índices de contaminación e a entradaaccidental de especies alóctonas, podemosdefinir o que acontece con este mar comoa máis dura proba para a actual políticaambiental dos quince; nela deberase levara cabo unha xestión coordinada e estándarpor parte dos países da ribeira Mediterráneada UE., ademais dunha política común departicipación con terceiros países quecomparten as augas Mediterráneas cossocios da comunidade.

9


A dificultade intrínseca para a xestión dosecosistemas costeiros na Unión Europeaqueda reflectida nos seguintes datos:

· Máis de 1/3 da poboación da U.E. vive enpoboacións costeiras.

· En 1983, das 25 zonas menos favorecidas,23 eran de ámbito costeiro.

2. O V Programa de acción da UE,introdución do termo “desenvolvementosostible”

O 18 de marzo de 1992, a ComisiónEuropea aprobou o V ProgramaComunitario para o Ambiente. Con esteprograma, logo dunha serie de programasquinquenais cuxo primeiro expoñente seredactou en outubro de 1972 (París), asmedidas ambientais eleváronse á categoríade polít icas. O Quinto ProgramaComunitario trata de introducir, na toma dedecisións futuras, o concepto dedesenvolvemento sostible, algo que setraduce na procura de solucións para corrixirprocesos de desenvolvemento social queafectan dunha maneira directa ou indirectaao legado natural dentro das fronteirascomunitarias. Por medio dunhas acciónsclave, o quinto programa é a ferramenta coaque a comunidade pretende a participacióninterestatal de cara á consecución dunmesmo modelo de desenvolvementorespectuoso. Enténdese como fin prioritarioa protección da biodiversidade como únicomedio cara ao propio sostemento dodesenvolvemento social. A súa redacciónsupuxo o comezo dunha nova participacióninterestatal, ademais de implicar niveisexecutivos menores (locais, rexionais…)para o achegamento a un fin común.

O quinto programa da Unión Europea (1998-2002) asenta as prioridades da comunidadeen materia de investigación,desenvolvemento e actividades de

demostración (RTD), resumidos en catroprogramas temáticos dos cales resalta, porprimeira vez, o programa EESD (Energy,Environment and SustainableDevelopment), conformado por unha seriede accións clave:

· Xestión para o sostemento e a calidadeda auga

· Cambio global, clima e biodiversidade

· Ecosistemas mariños sostibles

· A cidade do mañá e a herdanza cultural

Cada acción clave do programa é un vínculotemático e a filosofía do traballo baséasena posta en marcha de proxectos deinvestigación sobre problemas común aossocios da U.E. Polo tanto, pretende aparticipación conxunta de entidadesrepresentantes dos distintos socioscomunitarios para, deste modo, incentivara creación de redes de traballo que completeunha base de datos temática e fiable,estándar, lexitimamente válida para oasesoramento das decisións políticas aescala comunitaria, concernentes aostemas aos que se enfrontan asmencionadas accións clave.

A medida que os programas marco se vansucedendo, o ambiente incrementouconstantemente a súa importancia comotema por tratar; ao mesmo tempo,capitalízase a prioridade dos ecosistemascosteiros ata o punto de formar por si soaunha acción clave do programa V queaumenta aínda máis a súa importancia noVI programa (2002-2006). Este últimosubstitúe o V programa e manténbasicamente o seu contido. A acción para oestudo dos ecosistemas mariños sostiblespretende:

· Mellorar o coñecemento dos procesosmariños, os ecosistemas e as súas

10


interaccións.

· Reducir o impacto antropoxénico nabiodiversidade mariña, e faci l i tar odesenvolvemento seguro, económico esostible de tecnoloxías de explotación.

· Monitorización e xestión de procesoscosteiros.

Os proxectos específicos da acción clave“Ecosistemas Marinos Sostenibles” estánagrupados en “clusters” (Anexo II).

3. A Axencia Europea do Medio (AEMA).Propósitos

A Axencia Europea do Medio foi creadabaixo o regulamento 1210/90 do 7 de maiode 1990 cos seguintes propósitos:

· Establecer e coordinar unha rede deorganismos que colaboren no subministroda información de ámbito europeo paratomar, deste modo, as medidas axeitadaspara a protección ambiental.

· Facilitar especialmente as informaciónstécnicas, científicas e económicasnecesarias para o establecemento, apreparación e a posta en práctica de acciónse disposicións xurídicas que concirnen aoambiente.

· Desenvolver as técnicas de previsión paraque poidan tomarse oportunamentemedidas de prevención adecuadas.

Polo tanto, a AEMA é un paso mais de caraá consecución dun único modelo de xestiónambiental para todos os socios da UE.Serve como soporte físico e entidadeintegradora das redes de investigacióncreadas entre os socios da comunidade;verifica e garante tanto o método de traballocomo os datos obtidos e facilita a súa libredifusión e uso.

4. Rede Natura 2000: monitorización deLICs costeiros. O caso británico.

En 1992, a Unión Europea aprobou porunanimidade a Directiva Hábitats (92/43/CE), que se une á Directiva Aves (79/409/CE) co obxectivo de incentivar un laborcomún para protexer o patrimonio naturalcomunitario. Nace así un novo modelo deprotección de hábitats e especies para cincorexións climáticas comunitarias concretas(alpina, atlántica, boreal, continental,macaronésica e mediterránea). As súasdirectrices principais son as de identificar,acoutar e protexer espazos de interesebiolóxico, tanto polo hábitat como polasespecies que conteñan. O método deconservación de tal riqueza afástase dossistemas máis comúns de conservacióntratando de incentivar modelos dedesenvolvemento local adaptados ao hábitatonde se dan tales actividades. Polo tanto, axestión dos espazos protexidos Natura 2000segue as directrices marcadas na políticaambiental (desenvolvemento sostible)deseñada co Quinto Programa da U.E.

O fin do proxecto Natura 2000 é oestablecemento dunha Rede Europea deZonas Especiais de Conservación para a calcada socio ten de realizar un arduo laborde selección de espazos de interese baixoun rigor e unha metodoloxía científica. Paraa designación de espazos de interese, nonsó foron necesarios os inventariosexistentes de cada estado senón que taménfoi necesario un grande esforzo para alocalización e valoración ambiental baseadanos criterios científicos. A monitorización deespazos naturais está a ser o métodoestándar para a selección previa de espazospor conservar. O derradeiro paso supón aselección comunitaria dos LICs propostospor cada país, que pasan en última instanciaa ser definidos como lugares ZEC. Sendúbida, á hora de valorar e analizar unespazo natural (tanto a súa riqueza como oseu estado e a dinámica de conservación

11


que presenta en función do tempo, ou sexa,a súa monitorización), atopamos nas zonascosteiras o grao máximo de dificultade. ADirectiva Hábitat de 1992 para aconservación de hábitats naturais de florae fauna parece estar redactada para aconservación de espazos terrestres emóstrase ambigua e obsoleta en tanto queo hábitat terrestre e o hábitat costeirodeberían ter unha lexislación adaptada aosseus caracteres.

En 1996, ENGLISH NATURE inicia acoordinación dun proxecto LIFE para aselección de 12 LIC’s mariños ao longo dacosta do Reino Unido e proxecta a súamonitorización e posterior xestión sostible.Comeza así o proxecto UK marine SAC’scun montante económico de 4 millóns delibras esterlinas. O proxecto UK MarineSAC’s está contribuíndo en gran medida amellorar os coñecementos sobre amonitorización mariña, tanto en termosteóricos como prácticos, en técnicas decensos e estudos. Grazas a estes esforzosde conservación, desenvolvéronse unsmétodos de última xeración que se están aextrapolar ao longo e largo dos países daUnión Europea. Isto pode contribuír a unnovo concepto de conservación de espazoscosteiros baixo canons de control científicoe, polo tanto, adaptado aos estándaresserios e obxectivos que trata de impor a U.E.para, en definitiva, levar a cabo unha políticacomún en materia ambiental, asentada nosvalores antes descritos.

Jarse.

Este articulo foi redactado no mes desetembro de 2003, Plymouth U.K.

Dedicado a Miky Mazaris, por cederme oseu código da rede de informática dauniversidade, por ser o meu profesor deinglés particular, sobrio… e borracho.

Anexo I

OMARC (Ocean Margin Deep-WaterResearch Consortium).

COSTA (Continental Slope Stability).

STRATAGEM (Stratigraphical Developmentof the Glaciated European Margin).

ECOMOUND (Environmental Controls onMound Formation along the EuropeanMargin).

ACES (Atlantic Coral Ecosystem Study).

GEOMOUND (The Mound Factory-InternalControls).

DEEPBUG (Development and Assessmentof New Techniques and Approaches forDetecting Deep Sub-Seafloor Bacteria andtheir Interaction with Geosphere Processes).

HYDRATECH (Techniques for theQuantification of Methane Hydrate inEuropean Continental Margins)

EURODELTA(Concerted action: Europeancoordination on Mediterranean prodeltas).

ANAXIMANDER (Exploration andevaluation of the Eastern Mediterranean Seagas hydrates and the associated deepbiosphere).

METROL (Methane fluxes in ocean marginsediments: microbiological andgeochemical)

EUROSTRATAFORM (European marginstrata formation).

PROMESS 1 (Profiles across Mediterraneansedimentary systems - Part 1).

European Land-Ocean InteractionStudies (ELOISE).

ELOISE 25 PROXECTOS ENFOCADOS ÁINTERACCION ENTRE OCEANO-TERRA.

IMPACTS on the marine environment.

12


ENFOCADO AO REDOR DE IMPACTOSPROVOCADOS POR CONTAMINANTESDE NATUREZA ANTROPOXÉNICA E ASSÚAS CONSECUENCIAS NOSECOSISTEMAS COSTEIROSEUROPEOS.

The EUROHAB Initiative and cluster.

CLÚSTER PARA O ESTUDO DOSEFECTOS TOXICOLÓXICOS A PARTIRDE BOOMS FITOPLANCTÓNICOS NASAUGAS COMUNITARIAS. 8 PROXECTOSEN DESENVOLVEMENTO.

The Marine Biodiversity Cluster.

16 PROXECTOS, 166 INSTITUCIÓNS,ASOCIACIONS IMPLICADAS.

EURAPP (Impact of Appendicularians inEuropean marine ecosystems).

PICODIV (Monitoring Biodiversity of Pico-Phytoplankton in Marine Waters).

BIOMARE (Implementation and Networkingof Large-Scale Long-Term MarineBiodiversity Research in Europe).

M@RBLE (Electronic conference on MarineBiodiversity in Europe).

MARBENA (Creating a Long-Term MarineBiodiversity Infrastructure in the EEA andthe NAS).

EUMAR (European Marine GeneticDiversity).

EUROGEL (EUROpean GELatinouszooplankton: Mechanisms Behind JellyfishBlooms and Their Ecological and Socio-Economical Effects).

MaBenE (Managing Benthic Ecosystems inRelation to Physical Forcing andEnvironmental Constraints).

BASICS (Bacterial Single-cell Approachesto the Relationship Between Diversity and

Function in the Sea).

OASIS (Oceanic Seamounts: an IntegratedStudy).

ACES (Atlantic Coral Ecosystem Study).

MIRACLE (Microbial Marine CommunitiesStability: from Culture to Function).

BIOCOMBE (The Impact of BiodiversityChanges in Coastal Marine BenthicCommunities).

EUROPHLUKES (Initiating a EuropeanNetwork to Develop a European CetaceanPhoto-ID System and Database).

EUROCAT/SPECIES 2000 database.

Anexo II

1. 1973 Council of Europe - Resolution (73)29 of the Committee of Ministers on theprotection of coastal zones.

2. 1973 Council Declaration on the EuropeanCommunity Environmental Actionprogramme, recognising that conflictingeconomic development activities in coastalareas leads to the deterioration of resourceshaving economic and ecological value.

3. 1974 Helsinki Convention on theProtection of the Marine Environment of theBaltic Sea Area.

4. 1974 Oslo Convention for the Preventionof Marine Pollution by Dumping from Shipsand Aircraft.

5. 1975 Council Directive 76/160/EECconcerning the quality of bathing water.

6. 1975 Barcelona Convention for theProtection of the Mediterranean Sea againstPollution, and related protocols.

7. 1976 OECD Recommendation of theCouncil on the principles relating to the

13


administration of coastal zones.

8. 1978 Paris Convention for Prevention ofMarine Pollution from Land-Based Sources.

9. 1979 Council Directive 79/923/EEC onthe quality required of shellfish waters.

10. 1979 Council Directive 79/409/EEC onthe conservation of wild birds.

11. 1981 European Coastal Charter, adoptedby the Conference of Peripheral MaritimeRegions of the EEC.

12. 1982 Signing of the joint declaration onthe Protection of the Wadden Sea byDenmark, Germany and The Netherlands.

13. 1983 Council of Europe - Resolution ofPlanning Ministers on coastal areas.

14. 1985 Council Directive 85/337/EEC onthe assessment of the effects of certainpublic and private projects on theenvironment (Environmental ImpactAssessment, EIA).

15. 1988 Establishment of the North SeaTask Force (NSTF).

16. 1991 Arctic Monitoring and AssessmentProgramme (AMAP) covering theNorwegian, White and Barents seas.

17. 1991 Council Directive 91/271/EECconcerning urban wastewater treatment.

18. 1991 Council Directive 91/676/EECconcerning the protection of water againstpollution caused by nitrates from agriculturalsources.

19. 1992 Convention for the Protection ofthe Black Sea.

20. 1992 Helsinki Convention on theProtection of the Marine Environment of theBaltic Sea Area (will upon entry into forcesupersede the 1974 Helsinki Convention)and the Baltic Sea Joint Comprehensive

Programme.

21. 1992 Paris Convention for the Protectionof the Marine Environment of the North EastAtlantic (will upon entry into force supersedethe 1974 Oslo Convention and the 1978Paris Convention).

22. 1992 Council Resolution on intergratedmanagement of coastal zones (OJ C 59,6.3.1992).

23. 1992 OECD Recommendation of theCouncil on the integrated management ofcoastal zones.

24. 1992 Council Directive 92/43/EEC onthe conservation of natural habitats and ofwild fauna and flora.

25. 1993 Resolution of the Council and therepresentatives of the Governments of theMember States, meeting within the Council,on a Community programme of policy andaction in relation to the environment andsustainable development (EC Fifth ActionProgramme, 93/C 138/01).

Bibliografia

Redes de información:

www.europa.eu.int/comm/environment/iczm/comm2000.htm

www.comadrid.es/pres_cooperestado/politicasue

www.cordis.lu/eesd

www.cordis.lu/fp6/sp1_wp.htm#sustdev3.

www.itc.ufi.es

www.cordis.lu/fp5/management/particip/v-participation2htm#libre

www.aema.org

org .eea.eu. in t /documents /brochure/spanish/brochure_mission.html

http://www.europa.eu.int/comm/environment/

http://www.comadrid.es/pres_cooperestado/

http://www.cordis.lu/eesd

http://www.cordis.lu/fp6/sp1_wp.htm#sustdev3

http://www.itc.ufi.es

http://www.cordis.lu/fp5/management/particip/v

http://www.aema.org

14


europa.eu.int/comm/environment/nature/natura.htm

www.wwf.es/politica_natura2000.php

www.natura2000benefi ts.org/espana/natu2000.htm

www.nodo50.o rg /ec o log is tas /2000 /natura.htm

europa.eu.int/comm/environment/nature/brochure-es.pdf

w w w. j n c c . g o v. u k / m a r i n e / o f f n a t /sac_offshore_waters.htm#

www.ukmarinesac.org.uk

www.solentforum.hants.org.uk/natconsv/emsintro.html

U.K. SAC’s proyect handbook

http://www.wwf.es/politica_natura2000.php

http://www.natura2000benefits.org/espana/

http://www.nodo50.org/ecologistas/2000/

http://www.jncc.gov.uk/marine/offnat/

http://www.ukmarinesac.org.uk

http://www.solentforum.hants.org.uk/natconsv/

15


distribuídas pola rexión mediterránea, oitodas cales pertencen ao ámbito ibero-balear.

Podarcis sicula (Rafinesque, 1810), lagartaitaliana

Lagarta de mediano tamaño e robusta. Éunha especie introducida que presentaocorrencias das súas poboacións enMenorca (especie abundante en toda a illa)e, máis recentemente, en Santander eAlmería, malia que tamén aparece en partestan distantes do globo como Francia, Italia,Suíza, Iugoslavia, Grecia, Turquía, GranBretaña, Chipre, Israel, Tunisia, Libia, emesmo en Estados Unidos. As poboaciónsmenorquinas pertencen probablemente ásubespecie P. sicula cettii procedente deSardeña, que se cre que puido serintroducida na Idade Media; as demaisintroducións débense ao tráfico marítimodurante os séculos XIX e XX.

É unha especie agresiva e oportunista quedespraza ás lagartas autóctonas comoocorre con P. hispanica en Almería, P. lilfordien illotes de Menorca e P. muralis nas dunasde Riss (Cantabria), e incluso, a xeconídeoscomo Tarentola mauritanica en Almería.

Inclúese na categoría de preocupaciónmenor (LC) ao ser introducida e,probablemente, en expansión.

Podarcis pityusensis (Boscá, 1883),lagarta das Pitiusas

Lagarta robusta e de cabeza alta. Trátase

O xénero Podarcis engloba a un conxuntode lagartas de mediano e pequeno tamañoe, actualmente, está en continua revisiónen tanto que se describen a cada poucotempo novas especies, antes consideradasde menor rango. Este artigo é un intento deesclarecer brevemente o panorama actualsobre este grupo a nivel ibero-balear e porreflectir tamén o seu estado de conservación(segundo as novas categorías propostaspola UICN, sinaladas en Pleguezuelos et al.,2002 –ver anexo).

A familia Lacertidae posúe arredor de 250especies, agrupadas en 27 xéneros,distribuídas pola maior parte do territorioeurasiático e africano (exceptuandoMadagascar). 6 xéneros aparecenrepresentados no territorio español: Lacerta,Acanthodactylus , Algyroides ,Psammodromus, Gallotia (grupo endémicodas Illas Canarias) e Podarcis.

O epíteto Podarcis nace con Wagler en1830. Boulenger en 1920, aplícao como unsubxénero de Lacerta. Vai ser Arnold, en1973, quen o eleve a rango xenéricoatribuíndolles aos membros deste grupo,para el holofilético, 11 caracteres derivados,dos que só unha proporción minoritaria soncompartidos por algúns membros deLacerta.

A súa orixe remóntase atrás uns 18 – 20m.a., época en que se produce unhacladoxénese que diferencia os gruposAlgyroides, parte de Lacerta e Podarcis.

Este xénero engloba unhas 18 especies

SOBRE O XÉNERO PODARCIS NA PENÍNSULA E BALEARES

Fernando Martinez Freiría

Herpetoloxía

16


dunha especie endémica (formación deespecies debida ao illamento das Balearestrala crise do Messiniense) das Pitiusas(Eivisa e Formentera), onde aparecepresente tanto nas illas principais como nosillotes circundantes. Debido a un procesode diferenciación microevolutiva (o aumentodo nivel do mar durante o Plistoceno quedeu lugar á aparición de illotes costeiros)foron descritas ata 23 subespecies,actualmente válidas para algúns autores(Salvador, 1986; Pérez-Mellado, 1998); paraoutros, soamente 6 (Cirer, 1997). Existiuunha poboación introducida cerca deBarcelona, outra actualmente estable nasPalmas e foi citada tamén en Biscaia.

O conxunto da especie considérase comoNT (case ameazada) debido ás densidadesrelativamente altas, pero localizadas, enEivisa e Formentera. En moitos illotescosteiros, as poboacións atópanse endeclive ou a piques de se extinguiren.

Podarcis lilfordi (Günther, 1874), lagartabalear

É outra lagarta endémica das Baleares, deconstitución robusta, cabeza alta e pescozoancho. Ocupa, exclusivamente, os illotescircundantes ás illas de Mallorca e Menorca,así como o arquipélago de Cabreira.Extinguiuse en época histórica de Mallorcae Menorca, debido en maior medida aosdepredadores introducidos polo home: osgatos (Felis catus), a martaraña (Martesmartes) e a donicela (Mustela nivalis); enmenor medida, outras introducións como acobra de cugula (Macroprotodon cucullatus)e competidores como a lagarta italiana (P.sicula). Comprende 28 subespecies conocorrencia, ao igual cá súa conxénereendémica balear, durante o illamento deillotes costeiros no Plistoceno.

Considérase especie de tipo EN (en perigo)debido á fragmentación severa das súaspoboacións, ao declive continuo na área deocupación e na calidade do seu hábitat.

Podarcis atrata (Boscá, 1916), lagarta dasColumbretes

Ata hai pouco, non pasaba de ser unhasubespecie altamente diferenciada de P.hispanica (P. hispanica atrata) que ocuparíaas Illas Columbretes (Castellón), perorecentes estudos moleculares parecendemostrar que se trata dunha especie bendiferenciada das poboacións continentais.Ocupa os catro illotes das Columbretes e olacértido europeo insular é o que ten menorárea de distribución (15 ha.).

Considérase como vulnerable (VU) polo seucarácter endémico e reducida área dedistribución.

Podarcis muralis (Laurenti, 1768), lagartados muros

Distribúese desde Holanda ata Grecia eItalia, e desde a Turquía asiática e as costasdo Mar Negro ata a Península Ibérica, ondeocupa toda a área europea e siberiana, a

Podarcis muralis

17


Aínda sendo a especie menos polimórficada península (isto non acontece no restode Europa, onde se describiron ata 18subespecies diferentes), o número desubespecies varía segundo os distintosautores:

Bedriaga (1878) describe P. muralisrasquinetti.

Klemmer (1964) P. muralis sebastiani.

Gruschwitz e Böhme (1986) propoñen dúassubespecies: P. muralis brogniardii na áreacantábrica, Perineos e sur de Francia, e P.muralis merremia no centro e leste dapenínsula. Consideran as subespeciesanteriores dentro da sinonimia P. muralisbrogniardii.

Pérez-Mellado e Galindo (1986) nonconsideran xustificada a separaciónsubespecífica anterior de modo que, áespera de máis información que resolva oproblema, manteñen P. muralis muralis entoda a península e P. muralis rasquinetti nasillas cantábricas asturianas de CastroBallota, Castro de Poo, Herbosa, Illa Cabode Peñas e Peña La Deva (Klemmer, 1964).

As poboacións peninsulares considéransecomo LC (preocupación menor), xa quegozan dun estado satisfactorio, e P. muralisrasquinetti como DD (datos insuficientes),debido á súa validez taxonómica e estadode conservación.

Podarcis hispanica (Steindachner, 1870),lagarta dos penedos

O complexo Podarcis hispanica estápresente na Península Ibérica, sur deFrancia e norte de África. É un grupo degran variabilidade, polo que a súa situacióntaxonómica foi motivo de múltiplesinterpretacións:

Klemmer (1959) e unha posterior revisiónde Mertens e Wermuth (1960) refírense atres subespecies: P. hispanica hispanica nosdous terzos setentrionais da península, P.hispanica vaucheri (Boulenger, 1905) no valdo Guadalquivir e Norte de África e P.hispanica atrata (Boscá, 1906) endémicadas illas Columbretes (Castellón).

Blasco e Lucena (1975) e Blasco (1980)rexeitan a existencia da subespecie P.hispanica vaucheri en Andalucía.

Busack (1985) menciona a existencia de 4subespecies na península pero non fai unhapublicación in extenso referente a estetema.

Guillaume e Geniez (1986) refírense áexistencia na península de 8 “formas” esubespecies. Así Guillaume (1987) sinala:P. hispanica hispanica no suroestepeninsular, P. hispanica vaucheri enAndalucía e Norte de África, así como aspoboacións de Alxeria e Tunisia, P. hispanicaforma “lusitanica” no oeste ibérico, P.hispanica forma “robusta” na SubmesetaNorte, P. hispanica forma “virescens” nametade oriental da Submeseta Sur, P.

excepción de Galicia (hai algunhapoboación ao oeste da Ría de Ribadeo), epenetra cara ao interior polo Sistema Ibéricoe o Sistema Central Oriental.

Podarcis hispanica

18


hispanica forma “liolepis” no Val do Ebro eCataluña, excepto Montseny, San Pedro deRoda e algunha zona do Perineo catalánonde aparece P. hispanica cabennensis.Tamén se refíre á existencia de núcleosillados en Andalucía e Levante onde haberíaocorrencias de P. hispanica forma“lusitanica”. Non dá ningunha denominaciónpara as poboacións do País Vasco e aCornixa Cantábrica, Estremadura e oesteda Submeseta Sur, e recolle a idea de Beaet al. (1986) de designar ás poboacións doMonte Urgull e illa de Santa Clara en SanSebastián como P. hispanica sebastiani.

Pérez-Mellado e Galindo (1986) recoñecen3 subespecies: P. hispanica vaucheri noNorte de África, P. hispanica hispanica entoda a península e P. hispanica atrata nasColumbretes.

Vicente (1989) propón elevar a rangoespecífico P. hispanica vaucheri.

Castilla et al. (1998) elevan a subespeciedas Columbretes a rango de especie: P.atrata.

Sá-Sousa (2000) e Sá-Sousa et al. (2002)refírense á existencia de 2 formas enPortugal, en aparente parapatría e conprobable rango específico: P. hispanica tipo1, caracterizada por corpo e cabezaachatados, ton pardo e costumes rupícolas,

con ocorrencia por riba dos 400 m. s.n.m.,en cl ima atlántico ou continental; P.hispanica tipo 2, con individuos robustos,verdosos, de cabeza alta e costumes poucorupícolas, por debaixo dos 400 m. s.n.m.,no oeste e sur de Portugal, Andalucía,Estremadura e Madrid. Así, P. hispanicavaucheri do sur de Iberia e Norte de Áfricasería sinónimo de P. hispanica tipo 2.

Harris e Sá-Sousa (2001) comezaron aanálise molecular das lagartas ibéricas edemostraron a existencia polo menos enPortugal de 2 clados xeneticamentedistintos, ademais de que P. hispanica tipo2 do sur de Portugal difire notablemente daspoboacións de lagarta ibérica do Norte deÁfrica. Segundo estes autores, a lagartaibérica é un ente parafilético que engloba,cando menos, 5 liñaxes monofiléticas.

Respecto á súa categoría de conservación,sinalaremos que aínda que as poboaciónspeninsulares se consideran LC(preocupación menor), as poboaciónsinsulares galegas necesitan protecciónespecial e son consideradas como DD(datos insuficientes) (Galán, 1999).

Podarcis bocagei (Seoane, 1884), lagartagalega

Situación endémica na Iberia do noroeste:Portugal ao norte do Douro, Galicia, algúnspuntos do noroeste de Castela e León eoeste, centro e sur de Asturias; ten unhapresenza notablemente baixa na zonacentral da Cordilleira Cantábrica, ondepredomina P. muralis na zona media e navertente norte e P. hispanica na vertente sur.O límite oriental non se coñece con precisiónpero foi citado no norte de Palencia. O seulímite máis meridional sitúase no nordestede Zamora.

Antigamente, incluía dúas subespecies (P.

Podarcis bocagei

19


bocagei carbonelli e P. bocagei berlengensis)que foron elevadas a rango específico (P.carbonelli). Así pois, a especie na súa actualdefinición considerase monotípica.

Estudos recentes (Pinho et al., 2002)revelan que se trata dunha especie cunhavariabilidade xenética notablemente baixa.Ademais, a súa distribución actual revelaunha clara expansión postglacial cara aonorte da península.

Relativamente abundante en Galicia, ondenon se considera ameazada, máis escasano resto da súa distribución peninsular.Considérase de preocupación menor (LC)e as poboacións insulares galegas sonpouco coñecidas (DD, datos insuficientes).

Podarcis carbonelli (Pérez-Mellado, 1981),lagarta de Carbonell

Nova situación endémica ibérica comoresultado da elevación a rango específicoda subespecie Podarcis bocagei carbonellidescrita inicialmente para o Sistema Centraloccidental. Os traballos de Harris e Sá-Sousa (2002) e Sá-Sousa (1999, 2000 e2002) demostran a súa diferenciaciónxenética respecto a lagarta galega. Así, aespecie conta con dúas subespecies, P.carbonell i carbonell i e P. carbonell iberlengensis (inclusión, co correspondentecambio de nomenclatura, da lagarta dasBerlengas P. bocagei berlengensis –Vicente,1985-).

Cos seus límites xeográficos sen esclarecerde todo, esta especie aparece distribuídapolo occidente ibérico ao sur do Douro:centro-norte de Portugal, Sistema Centraloccidental (Serra da Estrela –Portugal– ataSerra de Gata e Pena de Francia –Salamanca–) e núcleos illados na costaoccidental portuguesa. Cítase tamén nasMarismas do Guadalquivir.

Considérase de preocupación menor (LC),a súa conservación está intimamente ligadaao mantemento de dous hábitats concretos:as formacións de rebolo (Quercuspyrenaica) e as dunas litorais.

Anexo

Novas categorías da U.I.C.N (versión 3.01UICN, 2001) para os taxons de anfibios eréptiles presentes en España.

1.- Taxons non avaliados (NE).

2.- Taxons avaliados

2.1.- Datos insuficientes (DD)

2.2.- Datos axeitados

2.2.1.- Extinguido ou extinto (EX).

2.2.2.- Extinto en estado silvestre (EW).

2.2.3.- En perigo crítico (CR).

2.2.4.- En perigo (EN).

2.2.5.- Vulnerable (VU).

2.2.6.- Case ameazado (NT).

2.2.7.- Preocupación menor (LC).

Bibliografía

BARBADILLO, L.J. et al., (1999): Anfibios yreptiles de la península Ibérica, Baleares yCanarias. Geoplaneta S.A.

Pleguezuelos, J.M.; Márquez, R. & Lizana,M. (Eds.), (2002): Atlas y libro rojo de losanfibios y reptiles de España. DirecciónGeneral de Conservación de la Naturaleza(MMA)- Asociación Herpetológica Española,584 pp. Madrid.

SALVADOR, A. (Coordinador), 1997.Reptiles. En: Fauna Ibérica, vol. 10. Ramos,M.A. et al. (Eds.). Museo Nacional deCiencias Naturales. CSIC. Madrid

20


CRUSTÁCEOS MACROBÉNTICOS NA DIETA DO PEIXE DEMERSAL NA BAÍADE BISCAIA EN RELACIÓN COA ABUNDANCIA DO MEDIOMacrobenthic crustaceans in the diet of demersal fish in the Bay of Biscay inrelation to abundance in the environment

Alberto Serrano, Francisco Velasco, Ignacio Olaso e Francisco Sánchez, Instituto Españolde Oceanografía, Laboratorio Oceanográfico de Santander, P.O. Box 240, ES-39080Santander, Spain.

Compilado e resumido por Gonzalo R. Mucientes Sandoval.

Bioloxía mariña

1. Introdución

Moitas das especies de peixes de hábitosdemersais existentes no Mar Cantábrico,máis concretamente no Golfo de Biscaia,decántanse por unha dieta baseada nosorganismos bentónicos; por iso, estudandoos contidos estomacais destes, pódenseobter conclusións sobre a abundancia eselección dos diferentes taxons bentónicosque queriamos analizar, que no caso dopresente traballo son os crustáceosmacrobentónicos. A maioría dos estudospublicados ata o de agora sobre estatemática non consideraron a abundanciadas presas no medio nin tampouco foroncomparadas as mostras de contidosestomacais coa abundancia dospredadores, co que isto dá un enfoque demaior precisión a esta publicación.

2. Material e métodos

O estudo levouse a cabo durante a campaña“Demersales 2000” baixo a dirección doInstituto Español de Oceanografía, ao longoda costa da baía de Biscaia. Empregouseunha rede cunha abertura horizontal de 3,45m e unha abertura vertical de 0,60 m.

Realizáronse catro transeptosperpendiculares á liña de costa, dentro dadivisión ICES VIIIc, e cubríronseprofundidades desde os 30 m ata os 500m. Todas as abundancias forontransformadas a porcentaxes de cadaespecie con respecto ao total por número ebiomasa.

As tal las dos peixes tomáronse aocentímetro menor; o sexo e o estado demaduración sexual de cada individuo foronrexistrados. Os estómagos foronclasif icados en baleiros, cheos ouregurxitados cando presentaban a vesículabiliar baleira (Robb 1992). Nos estómagoscheos, medíase volume grazas a untrofómetro (Olaso 1990; Olaso et al. 1998).

Algunhas especies demersais como Lophiusspp. e Micromesistius poutassou forondeliberadamente excluídas polo seu carácterpuramente ictiófago, e outras poralimentarse de organismos de moi pequenotamaño e non bentónicos (Olaso eRodríguez-Marín 1995b; Velasco et al.1996).

A especialización dos depredadoresanalizouse mediante o índice de diversidade

21


3. Resultados

Tralas mostraxes, constatouse que oscrustáceos son o grupo máis numeroso nomedio desde o punto de vista de biomasa.En canto aos peixes, estes presentan unamplo rango de dietas que oscilan entre osmáis piscívoros (Merluccius merluccius,Conger conger) e os máis crustacívoros(Chelidonichthys obscurus, Trisopterusminutus, Chelidonichthys cuculus). Tan sóunha das especies mostradas se decantapor outro taxon, o Pagellus acarne, queprefire equinodermos (ver táboa 2).

Para comparar os contidos estomacais dospeixes estudados coa composición doepibentos, manexouse o número deindividuos por unidade de volume de contidoestomacal (ver figura 2) e a biomasa porvolume de contido estomacal (ver figura 3).Con isto púxose de manifesto que o grupodos peixes como presas é o único quepresenta unha selección positiva se o

de Shannon-Wiener, para os cales osvalores grandes denotan baixaespecificidade do predador. Pararepresentar as relacións entrecomportamento trófico e a abundanciaestimada dos crustáceos no medio a partirda rede de captura, utilizouse o índice deIvlev (Ivlev 1961):

E = (ri – pi)/(ri + pi)

tal que ri é a abundancia relativa da presano estómago, e pi a abundancia da presano medio. Os valores oscilan entre –1 e 1;

os valores posit ivos de E significanselección positiva do predador sobre esapresa (é dicir, a presa é moito máisabundante no estómago do peixe ca noambiente); finalmente, un valor de E = 1quere dicir que a presa só foi atopada noestómago e non no ambiente.

22


observamos en biomasa/volume; pero, aíndaasí, se nos fixamos no número polo volumea cousa cambia en tanto que son oscrustáceos os que posúen un maior índice.Ademais deles, tamén resultou positivo oíndice de Ivlev para os peixes e osequinodermos. No lado oposto atopamos os

moluscos e outros invertebrados para oscales se demostra, segundo os datos conrespecto á biomasa, a súa poucaimportancia na dieta destes peixes tendo enconta a súa abundancia no ambiente.

No caso dos crustáceos pódese ver, á luz

23


24


dos resultados, que presentan unhaproporción baixa de biomasa nosestómagos que contrasta coa súa altaproporción en número.

As 28 categorías de presas estudadasrecolléronse dentro das redes de mostraxe,agás Sergestes robustus, Pasiphaea sivado,Rissoides desmaresti e Xanthidae. O taxondominante foi Paguridae.

Segundo a porcentaxe de crustáceos nadieta de cada predador, pódense obter 7grupos máis ou menos significativos; nelesagrúpanse os predadores. Desta maneira,no Grupo I temos unha única especie,Pagellus acarne , que se alimentaexclusivamente de Portunidae e Galatheaspp. O grupo II está formado porChelidonichthys obscurus e Leucorajanaevus, que se alimentan sobre todo a basede anfípodos. No grupo III atopamos Mullussurmuletus, que depreda sobre Processaspp. O grupo IV inclúe Lepidorhombuswhiffiagonis e Merluccius merluccius, dúasespecies morfoloxicamente moi diferentese cunha dieta de crustáceos bentónicos moiheteroxénea. O grupo V está compostopolas especies Helicolenus dactylopterus,Conger conger e Lepidorhombus boscii,Raja montagui, Chelidonichthys gunardus,Trisopterus luscus, Trigla lyra, Raja clavata,Trisopterus minutus; Chelidonichthyscuculus. O grupo VI está constituídounicamente por Galeus melastomus, que sealimenta sobre todo a base de Pasiphaeasivado. Finalmente, no grupo VIIatopámonos con Scyliorhinus canicula, quepresenta unha dieta bastante xeral.

As presas máis aparecidas nos estómagosforon Processa spp. e Galathea spp. (en 15das 18 especies). Pandalina brevirostris foiatopada en 13, Alpheus glaber, Cangronidaee Portunidae en 12, Amphipoda e Scyllarusarctus en 11 (ver táboa 4).

Nalgúns contidos estomacais dalgúnspeixes, atopouse unha gran variedade decrustáceos. Por exemplo, en Scyliorhinuscanicula aparecen 19 especies, enLepidorhombus boscii e Raja clavata 16diferentes, e 15 en Trigla lyra. Ademais,Chelidonichthys obscurus presenta un moibaixo índice de diversidade, feito quepermite intuír que é un especialista endepredar sobre anfípodos (88%). Outrasespecies tamén moi especializadasresultaron ser Mullus sumurletus, que sealimenta de Processa spp. No lado contrariotemos as especies máis xerais como Rajaclavata, Lepidorhombus boscii,Chelidonichthys cuculus e Sciliorhinuscanicula.

As presas preferidas polos predadoresresultaron ser os camaróns, Processa spp.,Pandalina brevirostris, e outros comoAmphipoda , Portunidae , Rissoidesdesmaresti e Scyllarus arctus.

Finalmente, diremos que Scyliorhinuscanicula, Raja clavata, Lepidorhombus bosciie Trisopterus luscus son os predadores conmaior número de presas diferentespresentes na súa dieta, que prefirenGalathea spp., Isopoda, Goneplaxromboides, Munida spp., Chlorotocuscrassicornis e Solenocera membranacea.

4. Discusión

Á vista dos resultados, podemos deducir queos crustáceos son o grupo de organismosmáis abundante do bentos na área deestudo.

O índice de biomasa de Ivlev pode sernegativo para os crustáceos debido a que asúa proporción é baixa con respecto aospesos dos peixes nos estómagos. Con todo,isto non sucede se consideramos aabundancia numérica. Esta alta presión

25


afecta á dinámica de poboacións destaspresas. O alto índice de selección dosequinodermos débese á dieta de tresespecies, que son Pagellus acarne, Triglalyra e Helicolenus dactylopterus.

Polo tanto, pódese concluír que asdiferentes especies de peixes adoptancomportamentos tróficos claramentediferenciables:

Predadores xerais sobre crustáceosbentónicos. Dentro deste grupo inclúese aScyliorhinus canicula, que ten un amploespectro trófico (o maior dos estudados),como reflectimos anteriormente, e depredaprincipalmente peixes e crustáceos malia nonestar especializado. Outros sonLepidorhombus boscii, Trigla lyra,Chelidonichthys cuculus e Conger conger.

Predadores especializados. Aquí preséntaseMullus sumurletus xa que Processa spp.representa o 60% da súa dieta.Chelidonichthys obscurus e Leucorajanaevus al iméntanse sobre todo deanfípodos. Raja montagui está especializadaen pequenos crustáceos bentónicos(Amphipoda e Crangonidae) .Chelidonichthys gurnardus, Trisopterusluscus e Trisopterus minutes consumen conmaior predominio Amphipoda, Crangonidae,Galathea spp. e Pandalina brevirostris.

Predadores non especializados sobrecrustáceos bentónicos. Merlucciusmerluccius cambia a súa dieta a medida quevai medrando. Cando nova, consumemaiormente Processa spp. e Lophogastertypicus (Velasco e Olaso 1998a); o cambioda dieta e da talla explica a baixaimportancia dos crustáceos na súaalimentación. Algo semellante acontece conLepidorhombus whiffiagonis. Todo isto podereflectir o comportamento máis piscívorodestas especies. Galeus melastomusaliméntase fundamentalmente do camarón

Phasiphaea sivado, que é un crustáceo devida semipeláxica e leva a cabo migraciónsverticais, e tamén inxire grandes cantidadesde eufasidáceos (non estudados nestetraballo). Helicolenus dactylopterus manténunha dieta a base de eufausidáceos, peixese equinodermos (60%). A especie quepresenta unha dieta totalmente distinta éPagellus acarne , cun predominio deequinodermos e algúns peixes, polo queparece ser o menos selectivo en canto acrustáceos bentónicos se refire.

Polo que respecta aos crustáceos comopresas, son os camaróns de pequeno emedio tamaño (novos de Processa spp.,Pandalina brevirostris, Crangonidae) eoutros crustáceos de tamaño pequeno(Processa spp., Portunidae, Scyllarusarctus, Alpheus glaber) e medio(Amphipoda, Lophogaster typicus) os máisseleccionados. Todas estas especies citadasteñen un índice de selección positivo, é dicir,son preferidos por moitas peces.

Galathea spp. é a presa querida polamaioría dos peces e a que maior presiónde predación sofre xunto con Processa spp.;outros como Isopoda, Goneplax romboides,Munida spp., Chlorotocus crassicornis,Solenocera membranacea foron capturadospor un número considerable de predadores.Dúas especies, Pasiphaea sivado eRissoides desmaresti, atopáronse só encatro depredadores e, ademais, nonaparecen na rede xa que o primeiro ébentopeláxico e o segundo endobentónico.Pagurus prideaux e Paguridae son asespecies dominantes nas redes de captura;de maneira paradoxal, só se consomen poralgúns tiburóns e congros. Isto pode serexplicado grazas á asociación coasanémonas que recubran o seu corpo.

Atopáronse especies que só aparecen nasredes de mostraxe e non nos contidos

26


estomacais, como por exemplo Nephropsnorvegicus, grazas ao seu comportamentosubterráneo. Por outro lado, especies degran porte como Maja squinado e mesmoNephrops norvegicus evitan a depredacióndevido ao desenvolvemento dos seusexoesqueletos.

Os crustáceos bentónicos forman unhaimportante parte da dieta de todos os peixesanalizados. Os crustáceos, en particular,forman parte da dieta das principaisespecies explotables comercialmente:Lepidorhombus boscii, Lepidorhombuswhiffiagonis, Mullus surmuletus. Para outrasespecies comerciais, os crustáceosbentónicos complementan unha dietapiscívora, como en Merluccius merluccius eConger conger.

A predación é o principal factor de influenciasobre as comunidades bentónicas. Osestudos actuais móstrannos que os peixesde hábitos bentónicos non empregan aspresas nas proporcións dispoñibles noambiente, o que está de acordo caselección. Por isto, os depredadorescontrolan o número de individuos no sistemae a abundancia relativa de especies (Frid eClark 2000). A pesca afecta ás poboaciónsdas especies obxectivo e, desta maneira,ao resto de especies coas que existeinteracción, algo que afecta ao equilibrioecolóxico (Frid e al. 2000). Esta presiónpesqueira induce alteracións nas relaciónstróficas xa que os cambios nos predadoresque se encontran máis arriba cambiafortemente a estrutura trófica dos niveisinferiores, favorecendo ou desfavorecendoa unhas ou outras especies-presa (Garrisone Link 2000). Ademais, varios estudosdescriben un incremento coa presión dapesca na abundancia das especies decrustáceos escavadores como oscaranguexos ermitáns (Kaiser e Spencer

1994; Groenewold e Fonds 2000). Esta podeser a razón da dominancia dos Paguridae eoutras especies escavadoras na rede demostraxe.

O presente estudo pretende botar algo deluz sobre a importancia dos crustáceos nadieta dos peixes demersais e predadoresbentónicos desde un punto de vistaecolóxico.

Referencias.

Arntz WE. 1978. The “upper part” of thebenthic food web: the role of macrobenthosin the western Baltic. Rapports et Procès-Verbaux des Réunions. Journal du ConseilInternational pour l’Exploration de la Mer173:85–100.

Arntz WE. 1980. Predation by demersal fishand its impact on the dynamics ofmacrobenthos. In: Tenore KR, Coull BC,editors. Marine benthic dynamics. Columbia:University of South Carolina Press, p. 121–149.

Bergman MJN, Hup M. 1992. Direct effectsof beam trawling on macrofauna in a sandysediment in the southern North Sea. ICESJournal of Marine Science 49:5–11.

Bowen SH. 1983. Quantitative descriptionof the diet. In: Nielsen LA, Johnson DL,editors. Fisheries techniques. Maryland:American Fisheries Society, p. 325–336.

Clarke KR, Warwick RM. 1994. Change inmarine communities:an approach tostatistical analysis and interpretation.Plymouth Marine Laboratory.

Cochran W. 1971. Técnicas de muestreo.Cía. Ed. Continental S.A. México. DuineveldGCA, Van Noort GJ. 1990. Geographicalvariation in the epifauna of the southernNorth Sea and adjacent regions. ICES CM

27


1990/Mini, p. 9.

Dunn JR. 1979. Predator–prey interactionsin the eastern Bering Sea. In: Clepper H,Stroud RH, editors. Predator–prey systemsin fisheries management. Washington: SportFishing Institute, p. 81–91.

Edwards R, Steele JH. 1968. The ecologyof 0-group plaice and common dabs at LochEwe. I. Population and food. Journal ofExperimental Marine Biology and Ecology2:215–238.

Fariña AC, Freire J, González-Gurriaran E.1997a. Estructura especial y cambios alargo plazo de las comunidadesmegabentónicas de la plataformacontinental y talud superior de Galicia(noroeste de España): análisis comparativode peces y crustáceos decápodos.Publicaciones Especiales Instituto Españolde Oceanografía 27:53–70.

Fariña AC, Freire J, González-Gurriaran E.1997b. Megabenthic decapod crustaceanassemblages on the Galician continentalshelf and upper slope (north-west Spain).Marine Biology 127:419–434.

Field JG, Clarke KR, Warwick RM. 1982. Apractical strategy for analysing multispeciesdistribution patterns. Marine EcologyProgress Series 8:37–52.

Frid CLJ, Clark RA. 2000. Long-termchanges in North Sea benthos: discerningthe role of fisheries. In: Kaiser MJ, de GrootSJ, editors. Effects of fishing on non-targetspecies and habitats. Biological,conservation and socio-economic issues.Oxford: Blackwell Science, p. 198–216.

Frid CLJ, Harwood KG, Hall SJ, Hall JA.2000. Long-term changes in the benthiccommunities on North Sea fishing grounds.ICES Journal of Marine Science 57:1303–1309.

Garrison LP, Link JS. 2000. Fishing effectson spatial distribution and trophic guildstructure of the fish community in theGeorges Bank region. ICES Journal ofMarine Science 57:723–730.

Groenewold S, Fonds M. 2000. Effects onbenthic scavengers of discards anddamaged benthos produced by the beam-trawl fishery in the southern North Sea. ICESJournal of Marine Science 57:1395–1406.

Hislop JRG, Robb AP, Bell MA, ArmstrongDW. 1991. The diet and food consumptionof whiting (Merlangius merlangus) in theNorth Sea. ICES Journal of Marine Science48:139–156.

Hyslop EJ. 1980. Stomach contents analysis– a review of methods and their application.Journal of Fish Biology 17:411–429.

ICES. 1998. Report of the study group onbeam trawl surveys. ICES Council Meeting1998/G:13 ref ACFM, p. 60.

ICES. 2000. Report of the working groupon ecosystem effects of fishing activities.ICES Council Meeting 2000/ACME:02:1, p.9.

Ivlev VS. 1961. Experimental ecology of thefeeding of fishes. New Haven, CT: YaleUniversity Press, p. 302.

Jennings S, Dinmore TA, Duplisea DE, WarrKJ, Lancaster JE. 2001a. Trawlingdisturbance can modify benthic productionprocesses. Journal of Animal Ecology70:459–475.

Jennings S, Lancaster J, Woolmer A, CotterJ. 1999. Distribution, diversity andabundance of epibenthic fauna in the NorthSea. Journal of the Marine BiologicalAssociation of the United Kingdom 79:385–399.

Jennings S, Pinnegar JK, Polunin NVC,

28


Warr KJ. 2001b. Impacts of trawlingdisturbance on the trophic structure ofbenthic invertebrates communities. MarineEcology Progress Series 213:127–142.

Kaiser MJ, Spencer BE. 1994. Fishscavenging behaviour in recently trawledareas. Marine Ecology Progress Series112:41–49.

Lagardère JP. 1970. Les crevettes du golfede Gascogne (Région Sud). Tethys 1:1023–1048.

Olaso I. 1990. Distribución y abundancia delmegabentos invertebrado en fondos de laplataforma cantábrica. PublicacionesEspeciales Instituto Español deOceanografía 5:128.

Olaso I, Rodríguez-Marín E. 1995a.Decapod crustaceans in the diets ofdemersal fish in the Cantabrian Sea. ICESMarine Science Symposium 199:209–221.

Olaso I, Rodríguez-Marín E. 1995b.Alimentación de veinte especies de pecesdemersales pertenecientes a la división VIIIcdel ICES. Otoño 1991. Informes TécnicosInstituto Español de Oceanografía 157:56.

Olaso I, Velasco F, Pérez N. 1998.Importance of discarded blue whiting(Micromesistius poutassou) in the diet oflesser spotted dogfish (Scyliorhinuscanicula) in the Cantabrian Sea. ICESJournal of Marine Science 55:331–341.

Rice JC. 2000. Evaluating fishery impactsusing metrics of community structure. ICESJournal of Marine Science 57:682–688.

Robb AP. 1992. Changes in the gall bladderof whiting (Merlangius merlangus) in relationto recent feeding history. ICES Journal ofMarine Science 49:431–436.

Sánchez F. 1993. Las comunidades depeces de la plataforma del Cantábrico.Publicaciones Especiales Instituto Español

de Oceanografía 13:137.

Sánchez F, de la Gándara F, Gancedo R.1995. Atlas de los peces demersales deGalicia y el Cantábrico. Otoño 1991–93.Publicaciones Especiales Instituto Españolde Oceanografía 20:100.

Sanz-Brau A, Morte S. 1992. Crustáceosdecápodos (Crustacea: Decapoda) en elrégimen alimentario de algunos peces.Boletim Sociedade Portuguesa deEntomologia 2 (Suppl. 3):171–181.

Sedberry GR. 1983. Food habitats andtrophic relationships of a community offishes on the outer continental shelf. NOAATechnical Rapport NMFS SSRF-773.

Smaldon G. 1979. British coastal shrimpsand prawns. Synopsis of the British fauna(n. ser.) 15. London: Academic Press, p.126.

Sorbe JC. 1981. Rôle du benthos dans lerégime alimentaire des poissons démersauxdu secteur Sud Gascogne. KielerMeeresforschungen 5:479–489.

Velasco F, Olaso I. 1998a. European hakeMerluccius merluccius (L., 1758) feeding inthe Cantabrian Sea: seasonal, bathymetricand length variations. Fisheries Research38:33–44.

Velasco F, Olaso I. 1998b. John Dory Zeusfaber (Linnaeus, 1758) feeding off Galiciaand in the Cantabrian Sea: dietary shifts withsize. Boletín Instituto Español deOceanografía 14:69–79.

Velasco F, Olaso I, de la Gándara F. 1996.Alimentación de veintidós especies de pecesdemersales de la división VIIIc del ICES.Otoños de 1992 y 1993. Informes TécnicosInstituto Español de Oceanografía 164:62.

Velasco F, Olaso I, Sánchez F. 2001. Therole of cephalopods as forage for thedemersal fish community in the southern

29


Bay of Biscay. Fisheries Research 52:65–77.

Zariquiey R. 1968. Crustáceos DecápodosIbéricos. Investigación Pesquera 32:501.

Zühlke R. 2000. Monitoring biodiversity ofepibenthos and demersal fish in the NorthSea and Skagerrak. EC Project: 98/021.Monitoring Report 2000 to the Commissionof the European Community.

30


Xustificación do estudio

As estradas son a principal causa de perdada biodiversidade na Península Ibérica,tanto a nivel local como a nivel nacional.Ditas infraestruturas provocan, candomenos, tres consecuencias negativas sobrea fauna salvaxe: perda de hábitat, efectobarreira (impedimento da conexión entredistintas poboacións da mesma especie) e,por último, o efecto máis directo, a mortede individuos por atropelos.

Calcúlase que en España morrenatropelados entre 30 e 64 millóns devertebrados (datos da Sociedad para laConservación de los Vertebrados) [EN QUEPERIODO DE TEMPO?]. Segundo estaorganización, para o caso da cifra menor,uns nove millóns corresponden a anfibios,catro a réptiles, doce a aves e cinco millónsa mamíferos.

O maior número de quilómetros de vía e oaumento do número de automóbiles encirculación fan prever un incrementoconsiderable de atropelos. Con todo, maliaque se están empezando a desenvolvermedidas correctoras, non pasan de sermedidas a un nivel moi local ou en fase deexperimentación.

PRESENTACIÓN DO ESTUDO DE MORTANDADE DE VERTEBRADOS PORATROPELOS: PROXECTO ATROPELOS

[email protected]

Coordinador: Diego de Nóvoa Fernández

[email protected]

Obxectivos

O principal fin de calquera estudo debe serampliar o coñecemento do contorno que nosrodea. Isto sérvenos para aplicar unha seriede medidas encamiñadas a evitar, namedida do posible, as interacciónscausadas polos seres humanos.

Este estudo serviranos para intentar cubriros seguintes obxectivos:

1. Diferenciar as especies máis afectadaspolos atropelos.

2. Comprobar se existe unha variaciónestacional no número de atropelos, tanto anivel global como a nivel específico.

3. Sinalar o tipo de vía en que se produceun maior número de mortes.

4. Coñecer puntos negros, é dicir, zonasde paso de animais onde se producen amaioría dos atropelos.

5. Influencia do contorno. É de supoñer queen zonas de hábitat natural se produza unmaior número de atropelos de especiessalvaxes, feito que nos pode servir parafocalizar as actuacións que se deben realizarnunha vía (pasos de fauna, barreiras,medidas disuasorias, etc.).

6. Comprobar se as incorporacións aoscorredores rápidos, autopistas e autovíasson zonas permeables aos animais; nestaszonas habería que maximizar o traballo.

Proxectos G.E.A.S.

mailto:[email protected]


31


7. Examinar a influencia das curvas nonúmero de atropelos.

8. Intentar relacionar o número de animaisatropelados observados desde un automóbilcos realmente atropelados.

Estes serían os obxectivos científicos desteproxecto. Con todo, perséguense taménoutros obxectivos:

Dar a coñecer o labor de G.E.A.S.

1. Crear unha base de datos de atropelosque ha facilitar a colaboración con outraspersoas, organizacións, entidades, etc. quepuidesen estar interesadas.

2. Establecer relacións con outrasorganizacións que realicen proxectossemellantes ou complementarios. Nestesentido, xa contactouse coa UniversitatPompeu Fabra, que está a realizar unestudo a nivel nacional consistente narecoll ida de material xenético paraposteriores análises.

3. Servir como punto de partida a outrosproxectos. En anos posteriores, e se haiinterese neste asunto, poderanse realizarestudos máis concretos que se baseennunha ou en diversas especies; estes novosdatos de atropelos poden contribuír aocoñecemento de ditas especies.

Metodoloxía

Este proxecto non desenvolve unhametodoloxía concreta porque se basea enaproveitar os desprazamentos que oscolaboradores realizan en coche, moto,bicicleta ou a pé, por exemplo. Con todo,para a recollida de datos creáronse dúasfichas diferentes coas súas respectivasinstrucións (Figuras 1 e 2). Unha das fichasfoi creada para apuntar os datos de atropelode maneira individualizada que nos vai

servir para crear unha base de datos deatropelos que dará información tanto devalores absolutos como de valores relativos.Ademais, serviranos para ter os datosgardados e facilmente accesibles, en casode colaboración con algunha institución.

A outra ficha foi elaborada para recoller osdatos daqueles traxectos que se estipulen;isto servirá para fornecer datos en valoresrelativos, como poden ser índicesquilométricos de atropelos tanto totais comopor especie.

Para facilitar a entrega das fichas cubertas,creouse o correo electró[email protected] ao cal tamén se podeenviar calquera inquietude, datos deinterese, preguntas, etc., relacionados coneste proxecto.

Ademais, intentaranse realizar percorridosa pé (se os datos deste tipo de percorridosno son suficientes) para intentar obtercoeficientes de detección ou mesmo sabero número de atropelos daquelas especiesmáis pequenas que non son detectables enpercorridos en coche. Intentarase compararos nosos datos con outros doutros estudossimilares.


32


INSTRUCIÓNS E CÓDIGOS DA FICHA“atropelos”. PROXECTO “ATROPELO DEVERTEBRADOS”

Unha vez cuberta, enviarase [email protected].

1. DATA: neste apartado solicítanse os datosde día, mes e ano en que se observou oanimal atropelado, a poder ser no formatode data corta, é dicir, dd/mm/aa. Este é undato imprescindible.

2. ESTRADA: o nome da vía en que ocorreuo atropelo. Se non se coñece, enobservacións intentarase dar as suficientesreferencias para poder individualizar oatropelo.

3. KM: Especificarase, se pode ser, oquilómetro en que se produciu o atropelo enon o seguinte sinal quilométrico observado,por exemplo: se vemos un animal morto eo seguinte punto quilométrico é o 34, haique observar se os quilómetros crecen oudecrecen de tal maneira que, se o seguintepunto quilométrico marca 33, o atropeloocorreu no quilómetro 35. Isto serviranospara eliminar posibles erros de duplicidadedun mesmo atropelo.

4. CURVA: para este apartado utilizaranseos seguintes códigos:

c0- Recta.

c1- Curva.

c2- Outros. Neste caso, especificaraseno apartado de observacións.

5. INCORPORACIÓN: Este apartado foicreado só para incorporacións ou saídas deautovías, autoestradas e vías de altavelocidade. Utilizaranse os seguintescódigos:

a0- Nin incorporación nin saída.

a1- Incorporación ou saída.

a2- Outros. Neste caso, especificaraseno apartado de observacións.

6. CONTORNO: Para este apartadocreáronse os seguintes códigos

e0- Casas.

e1- Cultivos.

e2- Prados.

e3- Ambiente natural.

e4- Outros. Neste caso, especificaraseno apartado de observacións.

7. NOME VULGAR: A poder ser, o máisutilizado. En caso de non poder identificara especie, intentaríase describir especificaro máximo posible. En caso extremo poríase“animal atropelado”.

8. NOME CIENTÍFICO: En caso decoñecelo.

9. CLASE: este proxecto inclúe as seguintesclases: Mamíferos, aves, anfibios eréptiles.

10. MOSTRA XENÉTICA: O encargado derealizar a mostraxe proporcionaralle uncódigo. Entregarase un protocolo derecollida de mostra xenética.

11. OBSERVACIÓNS: apuntaranse aquítodos os datos que o observador considerede interese para este proxecto, ademais dacategoría “outros” dos apartados 4, 5 e 6.

12. ENCARGADO DA MOSTRAXE: éimportante que cada observador mande oseu nome e os seus apelidos para aparecercomo colaborador deste proxecto.

PROTOCOLO DE RECOLLIDA DEMOSTRAS XENÉTICAS

Seguidamente, danse unhas instruciónspara a recolección de mostras segundo o


33


seu tipo:

As mostras teñen que ser recollidas conmoito tino evitando que o instrumentalutilizado contacte con mostras diferentessen ser limpado.

Os envases que conteñan mostra teñen queestar ben limpos e ben rotulados coaespecie á cal pertence, a data de recollida,o nome do colaborador e o lugar derecolección.

Mostras de tecido de animais mortos:

Cortar unha peza pequena de tecido.

34


35


36


IINSTRUCIÓNS DA FICHA “percorridos”.PROXECTO “ATROPELO DEVERTEBRADOS”

Esta ficha está pensada para aquelespercorridos en que de antemán se decida arecollida de datos sobre atropelos deanimais.

Pódese parar ou empezar a toma de datosen calquera punto dun traxecto; nonobstante, se se observa un animalatropelado e se se quere empezar a tomardatos, ese atropelo non formaría parte desepercorrido e debe ser apuntado na ficha deatropelos.

Unha vez cuberta, enviarase [email protected].

1. Data: neste apartado solicítanse os datosde día, mes e ano en que se realizou opercorrido, a poder ser no formato de datacorta, é dicir, dd/mm/aa.

2. Inicio de traXecto: lugar de comezo detoma de datos. Pode ser unha cidade, unhavila, un punto quilométrico, etc.

3. Final de traxecto: lugar onde se detén atoma de datos.

4. KM: intentando especificar, na medida doposible, os quilómetros percorridos en cadatipo de vía. Fíxose unha clasificación encatro grupos:

Autovías e autoestradas.

Vías rápidas.

Estradas nacionais.

Outras.

5. Nº de atropelos: número de animaisatropelados observados durante o traxecto.

6. Medio de transporte: especificarase omedio de transporte utilizado (coche,bicicleta, a pé, etc.)

7. ObservaciÓns: introducirase calqueradato que se considere de interese. Se é aprimeira vez que se fai ese percorrido, seríainteresante explicar por qué estradas e vilasdiscorren.

8. Encargado da mostraxe: é importante quecada encargado de realizar a mostraxemande o seu nome e apelidos para aparecercomo colaborador deste proxecto. Paraposibles colaboracións con outrasentidades, sería interesante enviar unteléfono, un enderezo ou correo electrónicode contacto por se desexan pórse encontacto co observador.

Débese cubrir tamén a ficha de atropelospara individualizar cada observación.


37


ESTUDIO DE ALIMENTACIÓN DA CURUXA (Tyto alba) MEDIANTE ANÁLISEDE EGAGRÓPILAS EN DÚAS LOCALIDADES DE GALICIA

[email protected]

Coordinador: Xosé Pardavila Rodríguez

Xustificación do estudo

A sociedade actual está cada vez máisconcienciada coa conservación do medionatural en que vive. Moitas veces, istodébese ás consecuencias derivadas degrandes desastres ecolóxicos (por exemplo,incendios forestais ou accidentes como odo Prestige) e esquecémonos moitas vecesde que a conservación da biodiversidade éunha tarefa que podemos facer a diario eno noso propio contorno.

Con este estudo pretendemos facernosunha idea da estructura da alimentación dacuruxa (Tyto alba), así como da distribucióndas súas presas. Tamén pretendemos darlleénfase á importancia desta ave no controldas poboacións de roedores, especies tanmolestas e daniñas para os intereseshumanos.

As aves rapaces (e mesmo outras avescomo córvidos, láridos, etc.) non evacúana totalidade dos seus restos de comida nondixerida por feces, senón que estes restosse comprimen formando masas compactasque se expulsan pola boca mediantecontraccións. Estas bólas son asegagrópilas e adoitan conter os ósos, asunllas, os peteiros ou os dentes de aves,mamíferos, réptiles, anfibios, peixes,insectos, mesmo restos identificables devermes e doutros invertebrados. Talesdespoxos duros soen estar recubertosdoutras substancias máis brandas, comopoden ser pelos, pel de mamíferos, plumas,

escamas, mesmo fibras vexetais. Por estarazón, as egagrópilas empréganse desdehai moitos anos para analizar o contido dadieta das rapaces e, como consecuencia, adistribución das presas que se atopan nelas.

Eliximos como zonas de mostraxe dousdormitorios presentes en dúas localidadesda nosa comunidade. Tratamos de queestivesen situados en áreas bioclimáticassensiblemente diferentes e puidemosestablecer, considerando o clima, asposibles diferenzas de dieta e distribuciónde presas.

O coñecemento da alimentación da curuxa,así como o seu factor como controladorbiolóxico de pragas, pode ser fundamentalpara establecer programas de xestión econservación desta especie e das súaspresas.

Obxectivos

1. Análise da variación de dieta da curuxa,tanto entre as diferentes áreas como taménao longo do ano.

2. Inventario e distribución aproximada daspresas.

3. Delimitación dos mellores hábitats paraa especie e aqueles onde exista unha maiordiversidade de presas.

4. Aproximación das características destaespecie e do seu modo de alimentacióntanto aos membros de G.E.A.S. como a


38


outros sectores sociais como, por exemplo,o escolar.

5. Maior coñecemento sobre abiodiversidade de Galicia.

Duración do estudo

O estudo contará con 24 campañas detraballo de campo durante os anos 2005 e2006 comprendidas en 12 campañas anuais(unha mensual por dormitorio).

Cada campaña durará entre un e dous días.

Metodoloxía

Recolección de mostras:

Decidimos buscar egagrópilas en lugaressusceptibles de ser pousadoiro para rapacesnocturnas, postes de valados, cables deteléfono, atalaias, casas abandonadas,campanarios. Nas dúas localidades obxectode mostraxe obtivemos resultados nosdiferentes tipos de pousadoiros. Cada undos elixidos será xeorreferenciados coaaxuda dun GPS.

Débese ter en conta que, durante a épocade cría, a alimentación dos polos, e por tantoo tipo de presas capturadas, diferirá aodoutra época do ano (SÁNCHEZ, 1991).

O número mínimo de mostras que debemosanalizar por localidade é de 25-30egagrópilas (DE CASTRO, 1998) paraasegurar que os valores de diversidade nonse vexan influenciados polo tamaño damostra. Trataremos de recoller a totalidadede egagrópilas presentes en cada visita paraevitar a súa mestura coas de períodos tantoanteriores como posteriores.

Conservación dos restos:

Cada egagrópila debe gardarse nunrecipiente individual (bolsas de plástico,botes, envoltas en papel de aluminio, etc.).Nós gardarémola nun sobre de papel no caldebe figurar unha etiqueta cos seguintesdatos:

Data, lugar da recollida (pousadoiro, enribado niño, etc.), hora da recollida, clima dodía e, se se pode, o desa semana, númerode restos e ou de egagrópilas atopadas,estado de conservación das mesmas (moideterioradas, recentes, etc.).

Posteriormente, cada egagrópila ou gruposdelas (segundo conveña) mediranse,debuxaranse e fotografaranse se seconsidera oportuno.

Posteriormente almacenaranse nun lugarseco, de forma que poidan secarse para oseu posterior pesado e análise.

Material necesario para a identificación dosrestos:

1. Lupa de grande aumento (recomendamosunha lupa binocular).

2. Pinzas de disección e bisturí.

3. Agullas grandes e tesoiras.

4. Un pincel e cepillo pequenos.

5. Recipientes para a auga e papel secante(nós usamos papel de periódico,principalmente)

6. Claves de identificación (ver Chaline, J.et al., 1.974; Moreno, 1.985, 1.986 e 1.987)

7. Calibre de precisión.

8. Material de comparación.

39


Identificación dos restos:

Para a identif icación dos restosrecorreremos a dous métodos:

1. Método húmido: consiste en somerxera egagrópila nun recipiente con augadurante 10 minutos e, unha vez branda,esfarelala coas pinzas e agullas. É o métodomáis empregado pola facilidade coa que seextraen os restos sen perigo a rompelos.

NON USAR auga osixenada nin lixiviarebaixada porque os ósos se podenesmigallar moi facilmente e os ósos docranio pódense disgregar e provocar a caídados dentes.

2. Método seco: a egagrópila esmiúzaseen seco. Os restos óseos sácanse conaxuda de pinzas, agullas e pinceis; presentao problema de que tanto as plumas comoos pelos están moi adheridos aos osos ena manipulación podemos estragar o óso.

Nós atendemos para este estudoprincipalmente os restos de mamíferos, peronas egagrópilas poden aparecer restosdoutros grupos animais:

Mamíferos: Cranios e mandíbulas.Utilizarase, ademais, para as medidascraneométricas.

Aves: Cranios, mandíbulas, úmero, esternoe coxa.

Réptiles: Cranios, mandíbulas, columnas,restos de escamas.

Arácnidos: Cascas, pinzas.

Insectos: Élitros, articulacións e cascas.

Resultados:

Creación dunha base de datos coasespecies encontradas nas egagróplias decada dormitorio, en cada visita.

Análise dos posibles factores que favorecen

a presenza dunha presa nas mostras dundeterminado dormitorio.

Integración da base de datos cos mapascreados mediante SIG.

Bibliografía

Blanco, J. C. Guía de campo de losmamíferos de España. Tomo I y II. 1998.Ed. Geoplaneta.

De Castro, A. Contribución alconocimiento del régimen alimenticio dela lechuza común (Tyto alba) en Galicia.1978, tesiña de licenciatura. Universidadede Santiago.

Delany, M.L. Ecología de losmicromamíferos.1981, Edicións Omega,S.A., Barcelona

EMMA. The atlas of the europeansmammals. 2000, Ed. Perfils

Guitián Ojea, F. Recuperación de lasescombreras de la mina de Lignitos deMeirama (A Coruña). 1995, Universidadede Santiago de Compostela, Lignitos deMeirama.

Mikkola, H. Rapaces nocturnas de Europa.1995, Perfils.

Nores Quesada, C. Clave para laidentificación de cráneos de losmamíferos ibéricos (excluídos losmarinos). 1978, Servizo de publicaciónsUniversidade de Oviedo.

Peris Alvarez, S.J. e Dueñas Santero, Mª.E. Clave para los micromamíferos(insectívora y rodentia) del Centro y Surde la Península Ibérica. 1985, EdiciónsUniversidade de Salamanca.

Saint-Girons, M.C. e outros. Les prois desrapaces. 1974, Doin, París.

40


Varios autores. Atlas de vertebrados deGalicia. Tomo I. Colección do PatrimonioEcolóxico. 1995, Sociedade de HistoriaNatural.

Varios autores. Manual de técnicas degestión de vida silvestre.1980, The WildlifeSociety, Inc.

41


1. Xustificación do estudo

Na actualidade, debido ao gran crecementoe expansión da sociedade e os parellosfenómenos de industrialización, urbanismoou abandono do medio rural (coas súasprácticas tradicionais que respectaban oambiente), estanse a perder zonas de granvalor natural.

En consecuencia, moitas comunidadesanimais perden o seu hábitat natural e,debido a isto, a maioría desaparecen dezonas nas que antes eran habituais aíndaque existen especies que conseguenadaptarse ás novas condicións do medio.

Neste traballo preténdese estudar aspoboacións de anfibios que se adaptaron anovos hábitats (estanques, fontes,lavadoiros abandonados…) debido á perdados mananciais naturais nos que subsistían.

A zona escollida de estudo é un tramo dorío Sarela, afluente do Sar, onde se podenatopar algúns destes novos hábitats“adoptados” polos anfibios.

O estudo centrarase en dúas especies detritóns: limpafontes ou cichafontes verde(Triturus marmoratus) e limpafontes oucichafontes común (Triturus boscai).

2. Obxectivos

Localización dos hábitats favorables (2 ou3 interconectados).

Mostraxe completa de todos os individuosatopados.

Observación dos hábitats negativos;causas.

Listado completo das especies de anfibiose réptiles atopados.

Estado e conservación da área de estudo.

3. Duración do estudo

O estudo realizarase entre os meses desetembro e maio, xa que é nesta épocacando estes anfibios se reproducen. Istoimplica o desprazamento de todos osindividuos adultos (que acadaron a madurezsexual) aos “estanques” (fase acuática).

En total, realizaranse 9 mostraxes.

4. Metodoloxía

En cada mostraxe, realizarase unharecollida de todos os animais atopados para,posteriormente, proceder á súa solta logode facer unha previa e completa toma dedatos de cada individuo:

-medida lonxitudinal, con axuda duncalibrador de precisión, xa que as diferenzasentre individuos poden ser moi sutís.

-pesado, para unha maior discriminaciónentre pesos similares deberemos empregarunha báscula de precisión (0,5 - 1g).

-sexado, observando o avultamento dacloaca, moi conspicuo nos machos e poucomarcado nas femias.

-fotografado do ventre de cada individuo,para a súa posterior identificación. Isto é

ESTUDIO DAS POBOACIÓNS DE LIMPAFONTRES DO RÍO SARELA

[email protected]

Coordinador: Xosé Pardavila Rodríguez


42


posible polo patrón de coloración quepresentan estes animais, único en cadaindividuo. Para isto empregaremos unhacámara de fotografía dixital e unha estruturaonde poidamos limitar o movemento decada individuo para homoxeneizar otamaño, a forma e a orientación dosindividuos nas fotos.

Tamén caracterizaremos cada hábitat:

Profundidade.

Volume.

Superficie.

Condicións fisicoquímicas da auga.

Fauna e flora presentes.

Orixe, natural ou humano.

Observarase a posible relación tanto entreos hábitats positivos (en que se atopen esteslimpafontes) como as características e ascausas dos medios negativos.

Constatarase tamén a entrada na zona deestudo de novos individuos non fichados.Unha vez que se teñan todos os datos,farase unha análise completa procurando arealización dunha dinámica depoboacións, ademais de tratar de elaborarestratexias de conservación e proteccióndos hábitats e das especies presentesneles.

5. Bibliografía

Barbadillo L.J., Lacomba J.I., Pérez-Mellado V., Sancho V. & López-JuradoL.F. (1999). Anfibios y repti les de lapenínsula Ibérica, Baleares y Canarias.Editorial Geoplaneta, Barcelona.

Pleguezuelos, J.M.; Márquez, R. & Lizana,M. (eds.) (2002). Atlas y libro rojo de losanfibios y reptiles de España. Dirección

general de Conservación de la Naturaleza(MMA)- Asociación Herpetológica Española,584 pp. Madrid.

Salvador, A. (coord.) (1998). “FaunaIbérica. Volumen 10. Reptiles.” MuseoNacional de Ciencias Naturales. CSIC.

Salvador, A., M. García París (2001).Anfibios Españoles. Editorial Esfagnos.

43


Desde a asociación GEAS, e ante o desertocoñecemento que existe en Galicia enmateria naturalista, propuxémonosacometer a redacción e edición do Anuariodos Mamíferos de Galicia. Para iso,seguimos a liña xa marcada polo Anuariodas Aves de Galicia (AAG) que actualmenteedita a SGO.

O primeiro número, que chamaremos Año0, recompilará todas as citas interesantesrecollidas ata o 31 de decembro de 2004 coobxecto de facer unha compilación de datoshistóricos que poidan servir como punto departida.

O formato de cita será similar ao do AAG :

Data / nome científico / nome vernáculo.Lugar, concello, provincia.

Datos sobre a observación e observadores,por exemplo:

23/06/2003 Mustela erminea. Armiño.Lamas de Abade,Santiago, (CO)

Un exemplar atropelado na estrada que uneLamas de Abade con Santiago.

Obs: EDT, BAP, XPR

Obsevadores:

EDT- Eduardo Díaz Tomé

BAP- Bruno Almón Pazos

XPR- Xosé Pardavila Rodríguez

Teranse en conta, dado o caracter esquivoe pouco conspicuo da maioría das especiesde mamíferos, non só os datos deobservacións directas de animais vivos,

senón tamén os de indicios claros deixadospolos animais, os cadáveres, as pegadas,os excrementos, os tobos, encames,vocalizacións (ouveos, reclamos), etc.

O enderezo en que se recollerán as citas é[email protected], e o prazo derecepción de citas para o anuario número 0é o 31 de decembro de 2005.

Desde GEAS pedímosvos a todoscolaboración con citas, suxestións,comentarios, criticas, experiencias entraballos similares ou calquera outracuestión que poida servir dalgunha axuda,mesmo coa difusión desta iniciativa entre omaior número posible de persoas que taménpoidan proporcionar datos. Os comentariosou suxestións que se vos ocorran enviádeosao correo [email protected].

ANUARIO DE MAMÍFEROS

[email protected]

Coordinador: Eduardo Díaz Tomé




44


Nome:Apelidos:DNI:Enderezo:CP: Localidade: Provincia:e-mail:tlf:

Cota: 10 € . Grupo do que quere formar parte:o Grupo Mamíferos Terrestreso Grupo Aveso Grupo Anfibios e Réptileso Grupo Bioloxía Mariñao Grupo Invertebradoso Grupo Botánica

Ingreso en conta nº 2091-0348-11-3000069486 de Caixa Galicia. Razón: Socio G.E.A.S.(enviar fotocopia do resgardo)

Datos persoais

Para ser soci@ de G.E.A.S. só tes que enviar esteboletín de inscripción, debidamente cuberto, a:

Rúa Ponte do Sar, nº 56-58, 1º esquerda15702 Santiago de Compostela

Cota

Forma de pago

45


46


Editorial. Xosé Pardavila Rodríguez.

G.E.A.S., O Grupo de Estudio dos Animais Salvaxes. Adrián Lamosa Torres.

A introdución de especies invasoras, o caso das “Illas Afortunadas”. Maria Rodríguez Gregori.

Programas de acción da u.e. en materia ambiental. a problemática da xestión de zonas costeiras. JuanJosé Santos

Conservación e Medio Ambiente

Presentación

Herpetoloxía

Sobre o xénero Podarcis na Península e Baleares. Fernando Martinez Freiria

Bioloxía MariñaCrustáceos macrobénticos na dieta do peixe demersal na Baía de Biscaia en relación coa abundancia domedio. Compilado e resumido por Gonzalo R. Mucientes Sandoval.

Presentación do estudo de mortandade de vertebrados por atropelos: Proxecto Atropelos.

Estudio de alimentación da curuxa (Tyto alba) mediante análise de egagrópilas en dúas localidades deGalicia.

Estudio das poboacións de limpafontres do río Sarela.

Anuario de mamíferos.

Proxectos

Índice de contidos

Subvencionado pola Secretaría Xeral de Política Lingüística


Boletín do Grupo de Estudio dos Animais Salvaxes (G.E.A.S...

Documents

Transcript of Boletín do Grupo de Estudio dos Animais Salvaxes (G.E.A.S...