Bidasoko ESIko lan-osasuneko unitatea, zaintzaileen · 31. zenbakia osatu be r i 2016ko abendua...

31. zenbakia2016ko abenduaosatuberri

Bidasoko ESIkolan-osasuneko unitatea,zaintzaileen zaindari

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3geure zerbitzuak

Bidasoko ESIko Lan Osasuneko Unitatea .........4-5jakin berri /efemerideak.............6

kolaborazioaAintzane Larretxi .............7

bidaiak mundutik zeharBelen Ugarte eta lankideak Santiago bidean.........8-9

Amaia BacigalupeUPV/EHUko OPIK taldeko ikerlaria........10-11

atzera begiraJuan Carlos Garmendia .....12-13aholku medikoak

Sakelako telefonoaz .....14-15arnasguneak

Andiako mendilerroaren mendebaldea ....16-17jardunaldiak

Bizitzaren labirintoak .....18-19euskara osakidetzanEgindako lanaren aitortzaESIetako zazpi egitasmori.....20-21

bizitza lanetik kanpoJosemari Arrinda...........22

denbora-pasak...........23

agendaOTSAILA

CAF-Elhuyar sariak

Zientzia eta teknologiaren arloko gaien eta ikerketeneuskarazko gizarteratzea aitortzea eta bultzatzea dirasariketaren helburuak. Hiru kategoria ditu: dibulgazio-artikulu originalak, zientzia-kazetaritzaren arloko lanak etaZientzia Gizartean sorkuntza-beka. Horrez gain, aurtenbeste sari bat dago, lehen sektoreari lotutako lanentzat.

Lanak otsailaren 17ra arte aurkez daitezke.

MARTXOA

OEE, Osasungoa EuskalduntzekoErakundearen XXVII. Biltzarra: «Aniztasunaosasunean».

Martxoaren 31n eta apirilaren 1ean, Iruñean.

Hiru mahai-inguru izango dira: «Sexu-nortasunak: bestebegirada bat», «Osasuna eta Generoak» eta«Ongizaterako bide desberdinak». Lehenengoan, sexu-nortasun ezberdinen gaiari helduko diote; bigarrenean,

osasunaren arlo ezberdinetan emakumeen eta gizonenartean dauden ezberdintasunak azalduko dira, etahirugarrenean, ohiko medikuntzatik kanpo daudenosasuna zaintzeko zenbait modu aurkeztuko dira. Osagarrigisa bi tailer izango dira, shiatsu-a eta mindfulness-aezagutzeko eta lantzeko. Horiekin batera, ohi bezala,ahozko komunikazioei eta posterrei tartea eskainiko diete.Eta amaitzeko, gonbidatu berezi bat ere izango da.

MAIATZA

semFYC, Espainiako familiako etakomunitateko medikuntzako elkarteenXXXVII. Biltzarra

Maiatzaren 4,5 eta 6an, Madrilen.

EKAINA

UPV/EHUko uda-ikastaroa: «Osasuna etahizkuntza». (behin-behinekoa, baieztatzeko)

Nazioarteko jardunaldi profesionala.

Ekainaren 27 eta 28an.

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: SS 1472-2011

ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Aurten-edo irakurri duzun zein liburu aholkatukozeniguke oparitarako, edo zein inondik ere ez?

La Lengua de los secretos, Martin Abris-ketarena. Horixe da aurten irakurri dudanlibururik onena eta gomendagarriena.

Martintxoren historia da, Gerra Zibilekoume batena, idazlearen aitarena. Abriske-tak garai horretako bere familiaren bizipe-nak kontatzen dizkigu, baina umeen ikus-pegitik. Eleberri hunkigarria da, barreguraeta negargura sorrarazi eta sentimenduakazalaraziko dizkizuna. Jakin nahi duzu zeinden «Sekretuen hizkuntza?», bada, hauxebera, irakurtzen ari zarena, euskara. Liburuhau irakurtzea oparia da. Eskerrik asko,Martin; mila esker, Martintxo.

Amaia (Zuzendaritza nagusia)

Elena Ferranteren 4 liburu irakurri dodazeta benetan asko gustatu zaizkit: La amigaestupenda, Las deudas del cuerpo, Laniña perdida eta Un mal nombre. Isto-rioa Napolesko auzo behartsu baten gara-tzen da eta batez be bi lagunen bizitzahaurtzarotik zahartzarora erakusten deus-kue lau liburu honeek.

Maite (Barrualde-Galdakao ESIa)

Aurten The Awakening izeneko liburu batirakurri dut eta izugarri disfrutatu dut. Ezdago euskaraz, baina Esnatzea esan nahidu. 1899. urtean emakume batek idatzita-ko eleberria da, Kate Chopinek, eta Louisia-nan senarrarekin eta bi semerekin bizi denemakume baten bizia kontatzen du. Garaihartako bizimodu tradizionala darama pro-tagonistak, ama eta emazte perfektuarenrola betetzen du, baina gutxika-gutxikakonturatzen da berak ez duela aukeratu bi-zitza hori eta ez duela asetzen, aske izannahi duela. Istorio ederra da, benetan, kon-tatzen duenagatik eta kontatzeko modua-gatik, baina txunditu nauena da nola ausar-tu zen egilea XIX. mende bukaeran emaku-meen nahiez eta sexualitateaz idaztera.Kritikaz josi zuten eta idazteari utzi egin be-har izan zion, baina mesede handia egin zi-gun denoi, emakume zein gizonei, ez dau-kat zalantzarik.

Ainhoa (Zuzendaritza nagusia)

Gomendioen artean sartuko nituzke Joxe-an Agirreren Gizajoen katalogoa liburudibertigarria (Elkar), Anjel Lertxundiren Zueleberria (Erein), minbizia duen bere emaz-

teari buruzkoa, eta Paco Roca-ren Etxeakomikia (Astiberri, 2016), familia batenerretratua, aita hil eta gerokoa. Inondik ereez aholkatzeko ez dut zorionez ezer iraku-rri.

Iñaki (Debagoieneko ESIa)

Gomendatuko genukeen liburu bat: Guar-da mi secreto, Pilar Lloves Masid gasteiz-tar idazle eta Osakidetzako lankidearena.

Maite eta Arantza (Bidasoko ESIa)

Pako Aristiren Arrotz eta eder gomenda-tuko nuke, aunitz gustatu baitzait poema-liburu hori, eta gustukoago Pako AristikItziar Gomezekin egindako olerki-errezital-dia.

Ainara (Debabarreneko ESIa)

Ez da aurten irakurritakoa, aspaldi baizik.Egia esan, ez nuen lortu bukatzea, baina, ti-ra!, zein ez nukeen inoiz oparituko galdetuduzunez, hor doa: La conjura de los ne-cios. Bere protagonista, Ignatius J. Reilly,pertsonaia jasangaitza iruditzen zait; besteera batera, baina Torrente gogorarazten diteta hori ere tankera berekoa!!

Badakit zale amorratuak dituztela; ez danire kasua, ordea. Ez nioke inori horrelakooparirik egingo!

Manttan (Zuzendaritza nagusia)

Aurten irakurketa-klubean gomendatudiguten liburuetako bat hauxe da: Ur Apa-lategi idazlearen Fikzioaren izterrak,2011ko Euskadi literatura-saria irabazizuena euskarazko literaturaren atalean.Nik ere oso gomendagarria deritzot etagainera irakurterraza da. Ezusteko bukae-rak dituzten zazpi istorioz osatuta dagoeta idazleek berek bizi dituzten gertaerezhitz egiten du.

Urtzi (Barrualde-Galdakao ESIa)

Anjel Lertxundik idatzitako Zu liburuagomendatuko nuke. Bere emazteari min-bizia diagnostikatzen diotenean hasten daliburu autobiografiko hori, eta, beste idaz-leek eta pentsalariek heriotzari buruz esandituztenak tartekatuz, bere bizipenak kon-tatzen dizkigu. Benetan hunkituta etagogo handiz irakurri dut liburua hasieratikbukaeraraino, sentitu dut idazleak jakin

duela bere sentimenduak, ezinegonak etaezintasunak bikain adierazten.

Joxerra (Donostialdea ESIa)

Mussche, Kirmen Uriberena, Elezaharrenbidetik, Martin Anso-rena, eta Corazón,Edmondo de Amicisena aholkatuko nituz-ke. Azkeneko hori neska-mutil koskorreizuzendua da, baina orain gutxi irakurri dutberriz eta orduko garaietan bezala gustatueta hunkitu nau. �Inola ere ez, ordea, Ha-mabost urteko kapitaina eta Los hijosdel capitán Grant (ez dakit euskarazkobertsiorik ba ote dagoen), Jules Vernere-nak. Oso famatuak badira ere, adreilu banadira.

Jose M. (Donostialdea ESIa)

Fernando Marías bilbotarraren La isla delpadre gomendatuko nizueke (kolegiokoikaskidea dut, gainera). Aldiz, Pío Barojadonostiarraren Los caprichos de la suertedelakoa inondik inora ere ez nioke inorierregalatuko.

Samurtasunez betea da lehenengoa, bi-zipenak jorratuz idatzia. Bigarrena, ostera,ez dut batere atsegin izan: aspaldiko izkri-buak dira, Itzea etxean aurkitu berriak, se-kula argitaragabeak… Tira, ez dute hortikemendio makalik aterako! Ez, ba!

Gaur egun, Mikel Peruarenaren Su ze-laiak irakurtzen nabil, ondo gustura, eus-kararen aldetik guretzat nahiko gaitza izanarren, Iparraldeko moldez baitator.

Kristobalek (Barrualde-Galdakao ESIa)

Hilean behin Antigua auzoko Literatura etakafea taldean parte hartzen dut eta bertanIgela argitaletxeak euskaratutako Elena Fe-rrante idazlearen Adiskide Paregabeaeleberria irakurri genuen, eta ikaragarrigustatu zitzaidanez trilogia osatzen dutenbeste bi liburuak ere irakurri ditut, horiekgazteleraz, benetan gomendagarriak.

Lila eta Lenù Napoliko auzo pobre bate-ko umetako adiskideak dira protagonistak.Bigarren Mundu Gerraren ondoko Italiankokatuta daude. Idazlearen ezizena da Ele-na Ferrante, eta aurten arte ez da jakin be-netan nor den.

Garbiñe (Bidasoko ESIa)

geure zerbitzuak

4 osatuberri2016ko abendua

Duela 25 urte sortu zen Bidasoko Ospitaleko Lan OsasunekoUnitatea. Orduan mediku bati zegokion unitatea hiru langilekosatzen dute orain: Arantza Errazkin medikuak, GemaBalenciaga erizainak, eta Vicente Jimenez segurtasun-teknikariak. Egun, Gipuzkoako Osasun Mentaleko Sarean erebadihardute.

Zein da lan-osasuneko unitatea-ren egitekoa?Arantza Errazkin: Bidasoko ESIkoeta Gipuzkoako Osasun MentalekoSareko langileen arriskuak hautemaneta hartu beharreko neurriak aholka-tzea. Horrez gain, osasun-azterketakegiten ditugu, langileak lana betetze-ko oztoporik duen jakiteko. Galderabatzuk ere bai, lanpostu bakoitzaridagokion protokolo bat dugulako,eta istripurik balego nola jokatu be-har duten azaltzen diegu. Segurta-sun-arloa teknikariari dagokio: lan-postu bakoitzaren arriskuak neurtzenditu, arriskua zenbaterainokoa denkalkulatu eta irtenbideak eman. Az-kenik, zentroetarako erosketak egi-ten direnean ere, gure unitateariaholkua eskatu ohi diote, erositakoproduktuen inguruko iritzia emateko.Gema Balenciaga: Guri dagokiguazaltzea momentu bakoitzean zeinbabes erabili behar duten, lanpos-tuan arriskurik ikusiz gero guri nolaabisatu eta abar. Telefonoz aritzengara gehienbat, gehienek txandaka

egiten baitute lan. Lesioak daudene-an, langilearekin bildu eta keinuenazterketa egiten dugu gertaerak nolaizan ote diren aztertzeko: istripuarenzergatia atzeman eta ondorioak ate-ratzen ditugu. Horrela, esate batera-ko, langileei gaixoak mugitzeko ga-rabiak jarri zaizkie, istripu muskulu-eskeletikoak saihesteko. Halakoakaurretiaz konpontzen saiatzen gara,baina istripuen zergatia aztertzeanjakiten da maiz zein neurri hartu.Lesionatutako langile guztiakigarotzen al dira hemendik?G.B: Istripua izan duten guztiek igarobehar dute hemendik, mutualitaterajoanez gero han enpresaren parteaeskatzen baitute. Guk sinatzen duguhori, eta horregatik derrigor pasatubehar dute hemendik. Gainera, ha-ren arduradunak esan behar du lane-an egindako istripua izan duela, bes-tela ez baita istriputzat hartzen.Langileei osasun-azterketak egi-ten dizkiezuela aipatu duzue.A.E: Langile guztiek izan behar dutelanerako gaitasuna aitortzen dien

mediku-azterketa egina. Hemengoe-na guri dagokigu, baina, ordezkoasko ditugunez, beste zentro batekolan-osasuneko unitatean egindakoazterketak ere onartzen ditu Osaki-detzak. Salbuespena da gaixotasu-nen bat duen langileak zentro guz-tietan igaro behar duela azterketa,tokian tokiko lanpostuaren araberaaztertu behar da eta. Langilearenosasuna nolakoa den, neurriak hartubeharko dira zenbait lan gauzatzeko.Demagun gaixotasun bat duela lan-gileak, eta kalte egiten dion produk-tu jakin batekin egin behar duela lan.Halakoetan, neurri bereziak hartzekoaholkatuko zaio, edo lanpostu berezibatzuetan ez sartzeko.

Gema Balenciaga«Min hartutako

langileak Larrialdietarajoaten dira maiz, eta

istripua dutenean nolajokatu azaldu behar

zaie»

Lan OsasunekoUnitatea: arriskuakkendu, osasunabermatzeko

arantza errazkinmedikua

gema balenciagaerizaina

geure zerbitzuakosatuberri 52016ko abendua

G.B: Karpetak kasu bakoitzaren pro-tokoloa dakar. Esaterako, min hartubaduzu, lehenengo gauza arreta jasoostean zera da: zure unitateko ardura-dunari abisatzea. Dagokion orria bete-tzen du min hartu duen langileak, eta,arduradunak sinatu ostean, guri jaki-narazten zaigu. Guk aztertu egitendugu: bajarik behar ez badu, historiamedikoan sartzen dugu, eta, bestela,mutualitatera bidaltzen dugu, minhartutakoaren kasua kudea dezan.Paperak betetzeko protokoloabeti betetzen al da?G.B: Ia beti. Ez bada betetzen, minhartu duenaren kalterako izan daite-ke. Izan ere, baja istripuagatik dene-an, langileak soldataren %100 ko-bratzen jarraitzen du; gaixotuz gero,ez. Papera betetzen ez bada, pazien-te huts gisa hartzen da.Larrialdi-simulakroak ere egitendituzue.A.E: Bai. Batez ere larrialdi-kasuetanaldez aurretik planifikatutakoa nolahobetu dezakegun ikusteko egitenditugu. Batzuetan, emergentziazkotelefonoak hobetu egin behar direla

ikusi da, edo ebaluazioa egin den ge-letan eranskailu batzuk jarri beharra,atzetik datorrenari jakinarazteko.Eginaz ikasten da.G.B: Suteen simulakroak egin ohi di-tugu. Ospitaleko bosgarren unitate-an egiten ditugu, udan. Izan ere,unitate hori itxita egoten da orduan,eta hori baliatzen dugu. Oheak ereateratzen ditugu; hori bai, gaixorikgabe. Ebakuazio horizontala egitendugu; hau da, ez dugu igogailurikerabiltzen. Izan ere, sua dagoen ere-mua 180 minutuz bakartzen dutenate bereziak ditugu, eskaileretanoheekin ezin baita ibili. Hala, suhil-tzaile-parkea bost minutura dagoe-nez, larrialdi-kasurik balego, ate ho-riek erabiliko genituzke, eta suhil-tzaileei denbora emango lieke eurenkabuz mugitu ezin direnak ateratze-ko.Jarduera ludikoagoak ere egitenomen dituzue...G.B: Bai, gure zuzendaritzak bizimo-du osasungarria sustatu nahi du, eta,Txingudiko zenbait elkarterekin lane-an ari denez, gu ere horretara bultza-tu gaitu.A.E: Irteerak antolatu ditugu langile-entzat Bidasoa kultur elkartearen bi-dez, esaterako, Hondarribiko Guada-lupeko ermitarainoko joan-etorria,eta Donostiako enpresen arteko las-terketan ere parte-hartzera bultza-tzen ditugu langileak. Lauzpabosttalde ateratzen ditugu, eta neronekere egiten dut korrika.

G.B: Esaterako, eskularruei alergia ba-die, horren zergatia aztertzen da, zeridion alergia. Hala, beste produktu ba-tzuekin egindako eskularruak jartzendizkiegu eskura, alergiarik sortzen ezdiotenak. Gehienetan egon ohi dabeste aukera bat.Zuen lanerako ezinbestekoa dakarpeta gorria. Zer da?G.B: Osakidetzak sortutako koloregorriko karpeta da, eta hortik izena.Tira, orain guztia intranetean dago,baina lehen fisikoa zen, gorri-gorria.Bertan dator istripuak gertatzen dire-nean nola jokatu behar den. Esatera-ko, min hartutako langileak Larrialdie-tara joaten dira maiz, eta istripua du-tenean nola jokatu azaldu behar zaie.Horrelako kasuetarako argibideakematen ditu.A.E: Osakidetzako zerbitzu guztiek dutekarpeta, postu bakoitzeko berezitasu-narekin. Lanpostu bakoitzak dituenarriskuak daude hor, eta istripuak gerta-tzean nola jokatu, nola bete paperak,erasoak daudenean zer egin eta abar.Izan ere, erasoak ere istriputzat jotzendira, nahiz eta protokolo ezberdina izan.

Arantza Errazkin«Larrialdi-kasuetan

aldez aurretikplanifikatutakoa

nola hobetudezakegun ikusteko

egiten ditugusimulakroak»

Arantza Errazkinek eta Gema Balenciagak beharrezkotzat jotzen dute langileak formatzealan-istripuak ekiditeko.


jakin berri • efemerideak

EUSKARAREN ASTEA ARABA ESIanAurten Araba ESIak euskararen aste bikaina antolatu du Euskararen Egunaospatzeko eta, espero bezala, arrakastatsu gertatu da, erakundeko profesio-nal eta erabiltzaile askok parte hartu baitute euskarari bultzada emateko an-tolatutako saioetan.

Horietan lehena Lakua-Arriagako osasun-zentroan egin zuten, azaroaren28an, astelehenez. June Zabaletak aurkeztutako saio horretan, Araba ESIkoprofesional batzuek ez ezik, Delikia eta Garbialdi kanpoko enpresetakoek ereeuskararekin izandako esperientziak eta bizipenak kontatu zituzten. Hurren-go egunean, asteartez, Aintzane Larretxik eta Fernando Grandek aurkeztu-tako saioan, Karmele Jaio arabar idazleak fikzioaren gaineko hausnarketa sa-kona egin zuen Santiagoko egoitzan, Fikzioaren egiak bere azken eleberriariso eginez eta entzuleen galderei erantzunez.

Biharamunean, azaroaren 30ean, asteazkenez, euskararen erabilera sus-pertzeko hiru ekitaldi izan ziren. Batean, David Miguel aurkezle zutela, AliciaAlbarrán ipuin-kontalariak zenbait pasarte interesgarri eta dibertigarri konta-tu zizkien Txagorritxuko egoitzako zerbitzu pediatrikoetako umeei, eta, ho-rrezaz gain, Ana García de Motiloa haur ospitaleratuen irakasle ohiaren ipui-netan oinarritutako animaziozko film laburrak erakutsi zituzten, Ana berabertan zela.

Eguerdi berean, beste ekitaldi batean, Araba ESIko hainbat osasun-zentrokateak zabaldu zizkieten inguruko eskoletako umeei, eta, euskaraz gidatutakobisitaldia egin ondoren, haiek ere lehenago aipatutako animaziozko filmeta-ko batzuk ikusi zituzten. Arratsaldean, berriz, egunari amaiera emateko, hip-hop tailerra egin zuten Zabalganako osasun-zentroko gimnasioan. Josune Tu-tor medikuak aurkeztu zuen saio ausart horretan, parte-hartzaileen musikal-tasuna eta erritmo biziak akuilu gertatu ziren eta ikuskizuna aparta atera zen.

Hurrengo egunean, abenduak 1, ostegunez, Araba ESIko Kantaraba abes-batzak eta Crescendo haur-abesbatzak goi-mailako ekitaldia eskaini zutenSantiagoko egoitzako areto nagusiko oholtzaren gainean, aretoa jendez mu-kuru zegoela eta Aintzane Larretxi eta Fernando Grande aurkezte-lanetan,astearteko saioan gertatu legez.

Ostiralean, azkenik, Euskararen Egunaren bezperan, hain zuzen ere, Euskalkafea egin zuten, bai Txagorritxuko egoitzan bai Santiagokoan, EuskararenAstea amaitzeko, eta zenbait kategoriatako profesionalak bildu ziren hara,saio entretenigarri bezain erakargarrian nork bere ekarpena egiteko.

efemerideakOtsailaren 7aInternet seguruaren eguna

Otsaileko egun batean ospatu ohi daeta teknologia berrien erabilera ardu-ratsua eta segurua sustatzea du hel-buru, batez ere adingabeen eta gazte-en artean. Ikastetxeek-eta parte har-tzen dute munduan barrena

antolatzen diren ekintzetan, eta, hala,egunaren mezuak milioika gazte, umeeta gurasorenganaino iristen dira(https://www.saferinternetday.org).

Otsailaren 25aVirginia Woolf jaio zen

Adeline Virginia Stephen idazlea,Virginia Woolf gisa ezaguna,Londresen jaio zen 1882an. 13 urtezituela ama hil zitzaion, eta bi urtegeroago Stella ahizpaordea, ezkontza-bidaian, peritonitisak jota. Virginiakdepresio handia izan zuen, baita1904an ere, aita minbiziz hil zenean.Gainera, bi anaiordek abusu lizunakegiten omen zizkieten berari etaVanessa ahizpari. Kontuak kontu,maiz oso triste egoten zen, eta besteaskotan oso alai. Antza, nahasmendubipolarra zuen Virginiak, aldarte-aldaketa handiak, eta baita horrekinlotutako beste gaitz batzuk ere.Aita hil zenean, anai-arrebak LondreskoBloomsbury auzoan bizitzen jarri ziren.Hara joaten ziren Bloomsbury taldekoidazleak, intelektualak, filosofoak edoartistak, eta haien artean LeonardWoolf, gerora, 1912tik aurrera,Virginiaren senarra izango zena.Bloomsbury taldeak ez zuen begikobikotekideen arteko sexu-fideltasuna,eta Virginiak 1922an Vita Sackville-West idazle eta lorezaina ezagutukozuen. Emakume ezkondua, harenmaitale izan zen 8 bat urtez, eta harieskaini zion Virginiak Orlando liburua,lorezainaren semearen iritziz:«Literaturaren historian inoiz idatzi denmaitasun-gutunik luzeena, ederrenaeta liluragarriena». Virginia 1941ean hilzen, bere buruaz beste eginda.

Euskal kafea, Santiagon.

Aintzane Larretxi MartínezAraba ESIko administrari laguntzailea

Bidea ibilizegiten da

osatuberri 72016ko abendua

kolaborazioa

Orri zuri batean idazten hasten de-nak bezala, gure gurasoek euskarazbizitzeko aukera bermatu zuten fa-milian, eta, eredu hura oinarritzathartuz, euskaraz bizitzeko, sentitze-ko eta izateko bidea transmititzeadut erronka.

Jakin badakigu osasungintza delageure lanaren oinarria, jendea sen-datzea edota hobeto sentiarazteadugula jomuga. Erakunde publikohonetan pertsonak tratatzen ditu-gun pertsonak gara. Hortaz, jendea-rekiko enpatia eta komunikazioaezinbestekoak ditugu, izan pazien-tea, familiakoa edota profesionala.

Hori dela eta, hizkuntzaren balioaeta horren erabilera bermatu eta sus-tatzeko ardura dugu, eginkizunetaneta sustapen lanetan aukerak sortze-koa, norbanako bakoitzak bere es-parruan zer edo zer eginez, betiereerrespetuz, hizkuntza babestuz etapausoak emanez. Ardura hori, or-dea, nire uste apalean, elebakarreneskuetan ere badago, euskararekinduten jarrerak haren egoera baldin-tzatu ahal duelako.

Atzera begiratuz gero, gure aurre-ko askok euskara zergatik galdu zu-ten ikusiko dugu: batzuek, indarke-riaren bitartez, eta beste batzuek,beren hizkuntzak ez zuela ezertara-ko balio sinetsarazita.

Kontuak kontu, gaur egun –nirehausnarketa zientifikoa izan ez arreneta ikuspuntua egunerokoan jarririk–argi dago Euskal Autonomia Erkide-goa praktikan bi hizkuntza dituen ko-munitatea dela, eleanitz bihurtu dengizarte batean. Horregatik garrantzi-tsutzat bezain beharrezkotzat jotzendut bi hizkuntzen arteko elkarbizitzaeta, aldi berean, menderatzaile ezden hizkuntza zabaltzea.

Egoera hori aurrera eramateko au-kerak badaude, bai kalean, baita fa-milian, lagunen artean edo erakundepublikoetan ere. Posible da elkarbizi-tzarako baldintzak sortzea, gizarteak

gaur egunean duen euskararen eza-gutza zabala baita, eta irizpide ho-rren arabera askatasun osoz komu-nikatzeko aukera izan beharko ge-nuke.

Horren inguruko indarrak ez gal-tzeko eta euskararen transmisioa in-dartzeko landu behar dugun gakoazera da: gizartea osatzen dugun per-tsona ahalik eta gehienen babesa etabegirunea euskararen erabilerarenalde. Izan ere, norberaren jarrera ga-rrantzi handikoa da hizkuntza erabil-tzeko orduan, eta, lehenago ereesan bezala, haren egoera baldintza-tzen du.

Horretan parte hartu beharkoluke, hain zuzen ere, gure erakunde-ak, eta behar adinako baliabideakesleitu, hizkuntza ofizial bien erabile-ra bermatzeko eta normalizaziorakobidea bizkortzeko, euskararen alde-ko beharrezko urratsak emanez,euskara gure lurraldearen berezkoeta jatorrizko hizkuntza eta ondarekulturala baita.

Gaur egun, hizkuntza biak ofizia-lak izanik, euskara berdintasun ego-erara ekarriko beharko genuke, ba-tez ere esparru publikoan, hiritarrenzerbitzurako hizkuntza ez ezik, baitalanerako hizkuntza gisa ere.

Euskararen erabilera normaliza-tzeko araudiaz gain, orain arte egin-dako ibilbidea baloratu, eta lorpe-nak neurtu beharko genituzke,emaitzak aztertuz eta komenigarridiren aldaketak proposatuz.

Denok aurrera egin behar dugu,lan eginez eta estrategia adostuakerabiliz, baina inportantea da, eraberean, orain egiten ari garen guz-t ia langi leei eta erabi ltzai leeizabaltzea, guztion hizkuntza esku-bideen alde lan egiten ari garelakojada.

Horregatik, ezinbestekoa ikustendut Osakidetzan dauden euskarabatzordeetan hobekuntzarako kon-promisoa adostea eta behar direnirizpideak ezartzea. Izan ere, azke-nengo hilabeteetan, Araba ESIaneuskararen erabileraren egoerariburuzko hausnarketa sakona eginda, eta zentzu horretan, lehen aipa-tu bezala, garrantzitsutzat jotzendut egindako esfortzuei merezitakozabalkuntza ematea.

Horregatik guztiagatik, galderabat luzatu nahi dut: ETA HEMENDIKAURRERA ZER?

Bidea ibiliz egiten da eta euskarakbide bat behar du. Eraiki dezagunguztion artean.


bidaiak mundutik zehar

Hautsez betetakobideetan, negarraketa txoro-barreak

Sei bat urte dira Belen Ugartehondarribiarrak Donejakue bi-dea egin zuela;zazpi urtetan

egin zuten, bospasei etapatan urte-ko. Oro har, lagun berak izan zituenbidaide: barne-medikuntzako zen-

bait lankide, eta horietako batenahizpa; guztira, zazpi. Zazpi lore uda-berriko beste loreen artean. Elkarre-kin ondo konpontzeak eraman zi-tuen izarretako bidea egitera, baitaibilkari onak izateak ere.

Galiziako azken zatia hautatuzuten esperientzia berrirako, eta OCebreiro izan zen haien abiapuntua.Paisaia ederrez beteta dago galizia-rren lurraldea, eta hango edertasu-nak zazpi erromesak maitemindu

BELEN UGARTE

Bidasoko Ospitaleko erizaina

Inongo usterik gabe egin zutenDonejakue bidea Belenek etaBidasoko Ospitaleko barne-medikuntzako zenbait langilek.Ustekabean, ordea, emozioaksortu ziren lehen egunetik.

Bidea bizitza bezalakoa dela dio batek bainogehiagok, kilometroak oinen jolas eta burukoolinpiadak izan daitezkeela. Bizkarrean daramankargak gorputz osoari eragiten dio eta bai gorputzaketa bai arimak pisu hartzen dute ibiltariarengan.Bidean aurrera, oinezkoak ahaztu egiten ditu kargahoriek hautsez betetako lurretan.

Galiziako edertasunak Santiago bidea behin baino gehiagotan egitea eragin zien.

bidaiak mundutik zehar


zituen, Erdi Aroan milaka erromesargi-ilunean maitemindu zituenantzera.

«Ez dakit zer den, zehazki, baina bi-deak badu erakartzen duen zer edozer. Zeure buruarekin topo egiten du-zu; ez duzu beste konpromisorik, mo-txila eta botak jantzi eta ibili baino».Bideak barrua mugitzen duela dioUgartek, lankideen artean inoiz izangabeko elkarrizketak eragiten dituz-tela kilometroek, barreak, algarak etanegarrak. «Erlaxatuta zatoz, psikote-rapia batetik bueltan». Gauzak bestemodu batera ikusten laguntzen du bi-deak, gainean daramazun karga bo-tatzen. «Bueltatzen zarenean, ordea,bizitza lehengora itzultzen da», one-rako edo txarrerako.

Hiru seme-alaba ditu erizainak, eta,arnasa apur bat hartzeko, ederki da-torkio Santiagoren aitzakia. Etapeta-ko batzuk bakarrik egin ditu, gainera.Haren aburuz, bakarrik joanda, erro-mes gehiago ezagutzen da. Gogoanditu Hegoafrikako emakume batekineginiko kilometroak; elkar ulertzenez zuten arren, «badago hizkuntzaunibertsal bat», hitzik ere egin gabebost orduz elkartu zituena, bata bes-tearen aldamenean.

Bideari zer ikusiko zuen pentsatugabe ekin bazion ere, balio handiaizan du berarengan; izan ere, 42 urte-rekin hartu zuen trena bakarrik, le-henbizikoz, horrelako abentura bate-an. «Ohartzen zara oraindik ere ba-daudela ezagutu eta esperimentatugabeko gauza asko; tren hori har-tzea, hasiera hori, berria eta bereziaizan zen niretzat. Eta, orduan, ba-rruan sartzen da bakardadea».

Bizitzako esperientziak boten zo-ruek daramaten bitartean, kilome-troak atzean uzten ditu erromesak,bakardadean edo konpainian, nor-bere buruarekin hizketan. Batzuetanbakarrik ibiltzea zaila da, norbanako-ak hori nahi izan arren; posible da,hala ere. Orduan gogoetatzen da

erromesa, paisaia soila erritmo gel-doan antzemanez, giza errepikan.

Oinek zigor handia jasotzen dute bi-dean zehar; bizitzako zigorra hori ere.Ugartek, zorionez, ez du sekula arazo-rik izan bere oinekin; noski, erizainaizanik, badu babak saihesteko erre-mediorik. Adabakiak ipintzea eta ba-tak besteari masajea ematea ere ohi-tura bilakatu zen lankideen artean.

Santiagora heldu zirenean, lanki-deak elizara sartu, eta, laurak eskutikheltzean eta kantatzen hastean, ne-garrez hasi ziren emozioak jota; ezerlijio-kontuengatik, bidean elkarba-natu zituzten momentuengatik bai-zik. Konturatu baino lehen amaituzen haien erromesen rola, baina ba-zekiten zerbait: lehen urtea izan ba-zen ere, ez zen azkena izango. Etabide frantsesa hasieratik egiteko era-bakia hartu zuten.

Santiago, negozioaren aitaOpor merkea da Donejakue bidea,eta jatorri askotako jendea ezagu-tzeko parada ematen du, baita atze-rriko hizkuntzak mihian jartzeko ere.Badirudi Santiagok bere bideari bu-ruz mundu osoan zabaldu duela me-zua, urtetik urtera gora egin baitu,era nabarian, erromesen kopuruak.Erromesaren bulegoaren atari ofizia-lak jasotzen dituen estatistiken ara-

bera, 179.944 erromesek egin zutenbidea 2004an, Ugartek eta konpai-niak lehenbiziz egin zuten aldian.Joan den urteko datuek 262.516erromes biltzen dituzte.

Datu horiek ere badute beste ira-kurketa bat. Erromesen goraldiaaprobetxatuz, Santiago bidea igaro-tzen den herrietan ostatu- eta ater-pe-eskaintza handia dago, eta horinabaria da, batez ere herri txikietan;dendek, tabernek edo ostatuek Do-nejakueren ikurrak, kartelak, geziaketa erromesen begirada erakartzekotrikimailuak erabiltzen dituzte,haiengandik dirua edonola lortzeko.Gaztelako herri txiki askotan, esate-rako, erromesen gastuak izaten diraherritarren diru-sarrerak.

Bidea egiten dutenen motibo na-gusia erlijioa izaten bada ere, ez dahori Ugarteren kasua, astebete erru-tinatik ateratzea baizik. Egunero06:30ean esnatu, eta 07:00etarakoibiltzen jartzen zituzten oinak, egunaargitu aurretik. Norbere burua eza-gutzeko, argia topatzeko aukeradela dirudi bideak; bizitzan legez,beti gabiltza denok zerbaiten bila,ozeanoak markatzen duen muga ha-rritsuetatik harago. Zoroak gara, ibil-tariak; eta ibilkari zoroa beti dabil,berez, daukanaren bila. Edo hala dioBenito Lertxundik.

Terapia batetik bueltan etorri ziren Belen eta konpainia.


unibertsitatetik

«Gizarte hierarkizatuhonetan, gero etaposizio apalagoanegon, orduan etaokerragoa da osasuna»

Zer aztertzen du OPIKek?Ikerketa-taldeak hiru ikerketa-lerro di-tu aztergai: biztanleriaren osasunanolakoa den, gizarte-baldintzatzaile-en arabera; immigrazioaren alorrean,lehengo eta oraingo bizitokiak zer-no-lako eragina duen osasun-kalitateaneta osasun-sistemaren erabileran; etaaldaketa demografikoaren analisia.Zuek, ordea, datuak interpreta-tzen dituzue soilik.Hori da, aztertzaileok ikerketa-lerro-etako datuak interpretatzen ditugu,ez ekoizten. Osasun-inkesta bost ur-tean behin eguneratzen da; azkena2013koa da. Tarte horretan, zaila dadatuen interpretazioak egitea; bizi-itxaropenari buruzkoak, ordea, azterdaitezke, hilkortasun-tasaren datuakurtero argitaratzen dituztelako. Edo-nola ere, osasun-arloko gizarte des-berdintasunaren azterketa urteetan

egindako interpretazioak dira, etaondorioak eguneratzen doaz, apur-ka-apurka.Ikerketa-lerro nagusian aritzen za-ra zu, gizarte-faktoreek osasune-an duten eraginaren azterketan,alegia. Zein da ondorio nagusia?Ondoriorik garrantzitsuena da gizar-te hierarkizatuan gero eta posizioapalagoan egon orduan eta behera-go egiten duela osasunak, hau da,buruko osasun-arazoek edo gaixota-sun kronikoek. Hori gertatzen da, ba-tez ere gizonezkoetan; krisi-garaian,nabarmen egin du behera langabe-ziaren gorakadarengatik.Eta zertan oinarritzen zarete on-dorio horiek ateratzeko?Hainbat aldagai hartzen ditugu ain-tzat, biologiaz eta genetikaz gain osa-suna baldintzatzen duten beste adie-razle batzuk daudelako. Esku artean

amaia bacigalupe OPIK ikerketa-taldeko ikerlaria eta EHUkoSoziologiako irakaslea

OPIK EHUko ikerketa-talde bat da, erizaintzako eta soziologiakosailetatik sortua, zeinean Eusko Jaurlaritzako Osasun Sailekoikerlariek parte hartzen duten. Gaur-gaurkoz, bederatzi batirakasle-ikerlarik osatzen dute OPIK. Amaia Bacigalupek zortziurtez egin du lan Soziologia 2 Sailean; orain, OPIK taldeanikerlari aritzen da osasun-arloko gizarte-desberdintasunenanalisian. Harekin aritzen dira Santiago Esnaola, Elena Aldasoro,Montse Calvo, Imanol Montoya eta Unai Martin.

unibertsitatetikosatuberri 112016ko abendua

darabiltzagun aldagaiak dira, beste-ak beste: ikasketa-maila, gizarte-kla-se okupazionala (pertsonen klaseadefinitzeko, beren lanbidean oinarri-tzen dena), generoa eta bizitoki edoauzoaren maila sozioekonomikoa.Osasunaren alde edo kontra egitenduten faktore sozial horiek populazioezberdinen egoera erakusten dute,ezbairik gabe. Beste aldagaiek ere

badute zerikusirik; esaterako, ikaske-ta-maila handia izateak bizimodu ho-bea eskuratzeko aukera ematen du,eta, beraz, osasun hobea izatekoa.Gauza bera gertatzen da bizitokiare-kin. Auzoaren ezaugarri sozioekono-mikoek, hots, garapenak edo oparo-tasunak, bizilagunen osasunean era-gina dute.Egon al da aldaketarik bizi-itxa-ropenean EAEn?Bai. 8,3 urte irabazi ditu EAEk azken30 urteetan. Jakina da gizonezkoekbizi-itxaropen txikiagoa dutela, bai-na, dirudienez, osasun hobea dute,osasun-inkesten arabera. Generoabeste aldagai bat izanik, emakumez-koen eta gizonezkoen arteko bizi-itxaropenaren distantzia gero eta txi-kiagoa da; biologikoki, emakumeokhobeto prestatuta gaude bizpahiruurte gehiago bizitzeko, birsortze-funtzioari esker, besteak beste.Zergatik dute osasun hobea gi-zonezkoek?Errealitateak erakusten du distan-tzia-galera hori faktore sozialei zorzaiela biologiari baino gehiago. So-

zialki generoen artean dagoen des-berdintasuna txikiagotzen ari da,emakumeek ere haien bizi-estiloa al-datzen doazelako. Emakumeok geu-reganatzen ari gara tradizionalki bizi-tzeko era maskulinoak, eta eraginadu gure bizi-itxaropenean. 106 mutiljaiotzen dira 100 neskako, baina hil-kortasun-tasa handiagoa dute gizo-nezkoek; hortaz, populazioa orekatuegiten da era batean edo bestean.Eta ba al dago alderik probintziabatetik bestera?Datuak oso parekoak dira, baina bitxiadirudien arren, badago ezberdintasu-nik, bai. Bizkaia da bizi-itxaropen txi-kiena duen probintzia, eta Araba han-diena duena. Bizkaiaren kasuan, esa-terako, Bilbo Zaharrak du bizi-itxaro-pen txikiena izateko joera, eta, horrenzergatia aztertzeko, aipatutako fakto-re sozialetara jo beharko litzateke.Zer iritzi duzu EAEko osasun-sis-temaren inguruan?Eredu on bat dugula esango nuke,zaindu egin behar dena, eta aregehiago krisi-garaian. Hala ere, bada-go desberdintasunik haren erabile-ran. Lehen mailako arretako zerbi-tzuak, ehuneko handi batean, baldin-tza soziekonomiko apaleko pertsoneiheltzen zaizkie, baita larrialdietakozerbitzua ere; zerbitzu espezializatue-tara iristeko, ordea, alderantziz izatenda, pazienteak maila sozioekonomi-ko handia dutenak izaten baitira,gehienbat.Hortaz, badu zer hobetu.Hobera egin zezakeen, baina kontuzibili behar dugu gure diskurtsoarekin.Joera dugu esateko osasun-sistema-ren eraginak garrantzia duela biztan-leen osasunean, eta hori egia da, bai-na oso era mugatuan eragiten du.Benetan baldintzatzen duena ez daosasun-sistemak egiten duena, aipa-tutako aldagaiak baizik. Edonola ere,krisi-garaian ez dugu ahaztu beharjoera horren diskurtsoa, osasun-sis-temak okerrera jo dezake eta.

«Errealitateakerakusten du

distantzia-galera horifaktore sozialei zor

zaiela biologiaribaino gehiago»


atzera begira

Zainketaaringarrien historialaburra (1. atala)XX. mendearen 60kohamarkadan, ErresumaBatuan, Hospice izenekomugimendua sortu zen.Haren sortzaileetako batCicely Saunders izan zen,zeina har dezakegunzainketa aringarrienaitzindaritzat.

Gaixoa hilzorian bazegoen, huraetxean egongo zen bere familiakinguratuta. Gaixotasuna Jainkoarenerabakia zen eta jendeak patutzathartzen eta onartzen zuen. Asko-tan, haren zigor gisa ere ikustenzen, esate baterako, izurriteetan(izurri beltza, kolera…), eta jendea-ren sufrimendua ere begi onez ikus-ten zen. Testuinguru hartan garran-tzia zuen gauza bakarra arimasalbatzea zen.

Antzina ere bazegoen hospicekontzeptua, baina desberdina zenoraingoaren aldean. Hitz hori latine-tik dator eta «ostalari» esan nahidu. Izan ere, IV. mendeaz geroztik,pelegrinazioak ugari ziren Europan,eta baziren erromesak artatzekoerakunde kristauak. Zentro horieihospice/hospital izena emanzitzaien Konstantinoren garaian,eta Erdi Aroan zehar zabaldu ziren.Normalean, zirkulazio handikobideetan kokatuta zeuden etabatez ere eginkizun hauek zituzten:erromesen harrera, umezurtzeiostatu ematea eta eskaleen oina-rrizko beharrak betetzea.

XVII. mendearen hasieran, SanBizente Paulekoari esker, Charitiesdeitu zitzaienak hedatu ziren Fran-tzia osoan zehar. Guretik oso gertu

Zer da, baina, hospice kontzeptua?Termino horrekin erakunde jakinbatzuez ari gara, zeinen helburuaden gaixoei bizitzaren azken zatianahalik eta bizi-kalitaterik onenaeskaintzea. Haien asmoa ez da gai-xoen bizitza luzatzea, ezta haienheriotza bizkortzea ere, baizik etagaixoei ingurune eroso bat ematea,ez sufritzeko fisikoki ezta espiritual-ki ere.

Gaixoek uste izaten dute zamabat direla beren senitartekoentzateta haiei sufriarazi egiten dietela,eta, horregatik, gaixotasunarenondoriozko sufrimenduaz gain,erruduntasun-sentimendu bat eregehitzen zaienez, babes medikoaez ezik, laguntza emozionala ereematen diete hospice-etan, baipazienteei, bai senitartekoei ere.Bestalde, hospice-en sustatzaileeniritziz, horien funtzionamendu onbatek eutanasia-eskaeren jaitsieraekarriko luke berekin.

Mugimendu hori ondo ulertzeko,beharrezkoa da historian atzerabegiratzea eta gizartean heriotza-ren ikuskeran izan diren aldaketakgogoan hartzea. Jakina, era guztie-tako faktoreak daude inplikatuta,batez ere erlijiokoak, baina baitazientifikoak ere. Zentzu horretanXIX. mendearen amaieran medi-kuen jardueran gertatu zen aldake-ta oso garrantzitsua izan zen.

Izan ere, garai hartako gizakiaerlijioaren eraginez oso sineskorrazen. Uste zuen bere bizia Jainkoa-ren eskuetan zegoela, eta, osasun-arazoei aurre egiteko, errogatibaketa prozesioak antolatzen zirenmaiz. Medikuak bigarren mailakopapera bazeukan ere, medikuntza-ren garapenari eta aurrerapenterapeutiko berriei esker medikuakordura arte sendaezinak ziren gai-xotasunak sendatzen hasi zen,baina, nolabait ere, senda ezinzitzakeen pazienteez ahaztu egi-ten zen.

JUAN CARLOS GARMENDIA LARREADonostia Unibertsitate Ospitalekomediku urologoa

Medikua eta historiazalea, doktore-tesia Gipuzkoako Segura herriko me-dikuntzaren historiaz egina du.

Cicely Saunders (1918–2015)


atzera begira

jaio zen santu horrek, zentroetanbehartsuen osasuna artatzeaz gain,haiei irakastea ere nahi zuen. Izurri-denboran, gaixoak zaintzeko erabil-tzen ziren eta, nolabait ere, jendea-ren arteko kutsadura prebenitzeko.

Dena dela, oraingo hospice-enantzekoenak Dames du Calvaireizeneko elkarteak ziren. Haien sus-tatzaile nagusia Jeanne Garnier izanzen, zeinak beste bi lagun alargune-kin batera sortu baitzuen Lyonenmugimendu hori. Bere bizitzanezbehar pertsonalak izan zituenemakume horrek aparteko sentsibi-litatea zeukan hilzorian zeuden gai-xoekin, eta, hortaz, haren jardueragaixotasun sendaezinak zituztenpazienteen zainketan ardaztu zen.Elkarteak izugarrizko arrakasta izanzuen, Frantzian osoan ez ezik, baitaAtlantikoko bi aldeetan ere, eta,XIX. mendearen azken herenetikaurrera, mugimenduak garapenhandia izan zuen.

Haien garrantziaz bi alderdinabarmenduko ditugu. Lehenen-goa, New Yorken Anna Blunt-eksortutako ospitalea, The CalvaryHospital, gaur egun ere gaixo larriak

artatzen dituena. Anna Blunt osoemakume altruista zen eta berediruaren kopuru handi bat karita-tezko obretarako eman zuen;horien artean dago aipatutako ospi-talea, 1879an eraiki zuena.

Bigarrena, Karitateko AlabekIrlandan gaixo pobreen alde eginzuten lana. Erlijio-ordena horrekzentro asko ireki zituen herrialdeguztian, gaixo pobreenei bakeanhiltzen laguntzeko.

Honaino esandakotik ondoriozta-tzen denez, erakunde horiek guz-tiak erlijio-ordenek edo fede handi-ko pertsonek zuzenduta zeuden etaduintasunez hiltzen laguntzeaz gainpertsonen arimaren salbazioa bila-tzen zuten.

XX. mendearen bigarren erdialde-an, berriz, bi emakumek bestelakoikuspuntutik heldu zioten pazienteterminalaren inguruko lanari, edo,hobeto esanda, paziente haieiburuzko ikerlanari. Bata, CicelySaunders, lehenago ere aipatuduguna, eta bestea, ElisabethKübler-Ross zeritzon psikiatra.

Suitzar jatorriko emakume horrenhelburua Indiara joatea zen misiolari

laiko gisa aritzera. Horretarako, me-dikuntza-ikasketak egin zituen, bai-na patuak Estatu Batuetara eramanzuen. Han, psikiatriako ezagutzaurriak bazituen ere, buruko gaitzakzituzten gaixoekin lan egin zuen.Handik denbora gutxira, hilzorianzeuden pertsonetan interesatzenhasi zen, eta harrezkero buru-belarrimurgildu zen medikuntza-arlo ho-rretan betiko.

Haren arma terapeutiko nagusiaentzutea zen. Denbora luzean ego-ten zen pazienteen ondoan, eserita,haien bizipen guztiak zehazki idaz-ten. Informazio hura guztia baliatuzzenbait liburu argitaratu zituen, etaKübler-Ross eredua garatu zuen,zeinean azaltzen baitira bizitzarenazkenean dagoen pertsona bateangertatzen diren faseak: ukapena,haserrea, negoziazioa, depresioaeta onarpena.

Bere lanak, ordea, eztabaida latzasortu zuen. Alde batetik, unibertsi-tate askoren esker ona jaso zuen,baina bestetik, hil aurretik, hainjustu ere, gorputzetik kanpokoesperientziak defenditu izanak kidebatzuen arbuioa ekarri zion.

Heriotzaren Garaipena (1562). PIETER BRUEGEL ZAHARRA. San Sebastian izurri beltzak jotakoen aldemintzatzen (1497-1499). JOSSE LIEFERINXE.


aholku medikoak

Ia ezinbesteko objektu bihurtu dira sakelakotelefonoak; gaur egun, batez beste, 13 urte dasakelakoarekin hasteko adina. Ez dago frogatutakaltegarriak direnik telefonoek sortzen dituzten eremumagnetikoak, baina adituek aholku batzuk betetzeagomendatzen dute.

JABIER AGIRREmedikua

Herritarren % 50ek baino gehiagokerabiltzen duenez sakelako telefo-noa, gero eta kezka handiagoakdaude tresna horiek sor ditzaketenondorio kaltegarrien inguruan.Egia esateko, ez dago oraindiksakelakoek luze gabe nahiz luzerabegira eragin ditzaketen kalteeiburuzko azterketa behin betikorik;baina, hala ere, ez da alferrik izan-go arreta eta prebentzio neurri sin-ple batzuk hartzea. Adibidez, sake-lako bat erosterakoan, komeni dajarraibideen eskuliburua irakurtzea,tresna egoki erabiltzeko informaziobaliagarri ugari aurkituko baitugu.

Ia ezinbesteko objektu bihurtu dagutariko gehienentzat. Ez da deiakegiteko bakarrik erabiltzen, baiziketa Interneten nabigatzeko, argaz-kiak egiteko, agenda antolatzeko,eta beste hainbat gauzatarako erebai. Gainera, gero eta gazteagoakdira erabi ltzai leak (gaur egun,batez beste, 13 urte da sakelakoa-rekin hasteko adina), eta, horrega-tik, logikoa da tresnaren ondoriokaltegarrien inguruko kezka, nahizeta Osasunaren Mundu Erakunde-ak eta gaia aztertu duten beste era-kunde batzuek oraindik ere ezduten aurkitu inolako arriskurik.

Uhin elektromagnetikoeneraginakEremu elektromagnetikoak sorra-razten dituzte sakelako telefonoek—etxean asko erabi ltzen diren

Telefonoa nolaerabili... osasunarazoak saihesteko

Sakelakoari egozten zaizkion ondorio negatiboen artean adikzioa da zabalduena.


aholku medikoak

beste tresna batzuek bezala, halanola mikrouhin-labeek—. Eremuhoriek gure osasunari ekar diezaz-kioketen ondorioak asko ikertudira, baina oraingoz ez da inolakoerlazio nabarmenik aurkitu.• Azaleko mailan. Gaur arte dau-kagun informazioarekin, uhin elek-tromagnetikoek gure gorputzekoehunak berotzen dituzte; horixebakarrik frogatu dute orain artean.Oso zaila da, esaterako, sakelako-ek igortzen duten energia barrukoorganoetara —bihotzera edo garu-nera— iristea. Beraz, ez dago ebi-dentziarik esateko sakelakoen era-bi lerak ezagutza-mailakofuntzioei, bihotzeko erritmoari edopresio arterialari erasan diezaieke-ela.• Minbizi-arriskua. OMEren ara-bera, ez dago froga fidagarririkesateko minbizia eragin dezakeelamaiztasun txikiko eremu elektro-magnetikoekiko esposizioak. Halaere, tresna horien erabilera masi-boa 90eko hamarkadan hasi zelakontuan hartuz, gizakietan luzerabegira izan dezakeen eraginaaztertzea ez da posible izan orain-dik. Animalietan egindako probekere ez dute erlazio kausalik froga-tu.• Hipersentikortasun elektro-magnetikoa. Pertsona batzuektresna horiek erabili ondoren sinto-ma sail bat (inurridura-sentsazioaburuan, nekea, zorabioak, kon-tzentrazio-galera, takikardia, etaabar) jasaten duela ziurtatu arren,ikerketa guztiak baloratu eta gero,sintoma horiek beste trastornobatzuekin lotu ohi dituzte adituek,estresarekin adibidez.

Sakelakoarekiko adikzioa,egiazko arazo Sakelakoari egozten zaizkion ondo-rio negatiboen artean, adikzioa dazabalduena eta egiaztatu ahal izanden bakarra. Telefonoa modu arra-

zoizkoan erabiltzea da sintoma horiborrokatzeko modurik onena.• Zer da? Sakelakoarekiko grinaeta atxikimendu exajeratu eta baz-terrezin gisa defini daiteke: deiak,mezuak, Interneten nabigatzea…pertsona horren mundua jarduerahorietara soilik mugatzen da ia,bere bizitzako beste alderdigarrantzitsu batzuk albo baterautziz.• Sintomak. Adikzio hori jasatenduen pertsona ez da inoiz telefo-notik urruntzen (bainugelan, fami-lia-giroan, eta nonahi ere erabil-tzen jarraituko du), berebizi-ohiturak erabat aldatuko ditu,gaueko ordu txikiak arte esnaegongo da telefonoarekin jolase-an, gainerako zaletasunak bazter-tu eta sakelakoarekin tematukoda, fakturak ikaragarri garestitze-raino.• Ondorioak. Umore txarra,suminkortasuna, agresibitatea (zeresanik ez, telefonoaren erabileramurrizten bazaio), gizartearekikoisolamendua eta eskolako edolaneko errendimendu eskasa izan-go lirateke eraginik nabarmeneneta azpimarragarrienak.• Zer egin? Erabilera arrazionali-zatzea komeni da. Ume, gazte etanerabeei mugatu egin beharkozaie telefonoarekin jarduteko den-bora, eta beste zaletasun edo jar-duera batzuk egitera (kirola, lagu-nekin egotera...) animatu.

Erradiazioekiko esposizioamurrizteko neurriakEz dute frogatu sakelakoak sor-tzen dituen eremu magnetikoakkaltegarriak direnik, baina zenbaitadituk kontuz ibiltzea eta arreta-neurri batzuk hartzea gomenda-tzen dute.• Urrundu zaitez gailutik. Tele-fonoa 30-40 cm-ra edukitzeaknabarmen murrizten du esposi-zioa. Horregatik, oso gomendaga-

rriak dira distantzia horri eustekomodua ematen duten sistema etagailuak (esku libreak autorako edoentzungailu haridunak, adibidez).• Murriztu deiak. Egunerokobizimoduan egiten ditugun deiakmurriztea eta horien iraupenakontrolatzea komeni da.• Mezuak bidali. SMSak bidal-tzerakoan, telefonoa gorputzetikurrun(ago) dago, eta hori sistemaegokia da uhinekiko esposizioaahalik eta gehien murrizteko.• Erabili estaldura-maila onekolekuak. Igogai luek, lurpekolekuek, garajeek, tunelek etaantzekoek estaldura eskasa dute-nez, uhin askoz ere gehiago igor-tzea eskatzen dute. Ahal bada,beraz, ez erabili telefonoa horrela-ko lekuetan.• Ez estali antena hatzekin.Askotan ia konturatu gabe egitendugun keinu horrek uhinen emi-sioa zailtzen du, eta, beraz, poten-tzia are eta handiagoarekin igor-tzera behartuko gaitu.• Urrun zaitez deiaren hasie-ran. Deia egin ondorengo aurre-neko segundoak dira erradiaziorikhandiena sorrarazten dutenak. Ezhurbi ldu telefonoa belarr ira,beraz, solaskidearekin konexioaezarri arte.• Itzali ospitale eta abioietan.Leku horietan telefonoaren uhi-nek interferentziak eragin ditzake-te aparatu medikoetan baita aire-nabigazioko sistemetan ere.• Ez erabili trenetan. Garraiobi-de horretan goazela telefonoaerabili nahi badugu, tresna eten-gabe ari da antenak bilatu nahian,seinalearen potentzia areagotuz.• Zaindu umeen erabilera. Kon-tua ez da umeei tresna erabiltzeadebekatzea, erabilera gainbegira-tzea baizik. Saia zaitez erabilerahori kontrolatzen, bai denborarenaldetik eta bai edukien aldetik ere(filmak,bideo-jokoak, eta abar).


arnasguneak

Iruñetik hogei kilometro ingurura daude Ollaran etaGoñerri. Andia mendilerroaren pean, harenbabesean, aberastasun natural eta kultural handikopaisaiak aurki daitezke.

Ollaran osatzen duten kontzejueta-riko bat ere bada Ultzurrun, eta han-txe dira Artetako errekaren iturburuaeta uraren interpretazio-museoa.Museoan, urak eskualde hartan zer-nolako garrantzia izan duen azaltzenda, eta bereziki Artetako errekarenlurpeko ibilia ikusteko aukera dagohan ematen dituzten irudien bidez.Horrez gain, Arteta ere Ollaran udale-rriko kontzejuetariko bat da, eta, ber-tan, urari loturiko sektoreen arrastoakikus daitezke, hala nola Artetako ga-tzagak. Tradizionalki, iturburutik es-kuratzen zen gatza; gaur egun, aban-donatuta daude gehientsuenak. Ha-lere, historia luzeko azpiegitura ho-riek bisitatzeko gogoa duenak 1,6 ki-lometroko ibilbidea egiteko aukeradu gatzagetan barrena, Gatzagakoibilbidean.

Gatzagak ez dira, ordea, historia etaohitura zaharrekin lotura duten txokobakarrak Ollaranen. Fantikoren etxea,XVII. mendekoa, museo etnografikobihurtua da: Iruñeko Erresumarenmuseo etnografikoa. Bertan, 5.000piezako bilduma dago, denak Nafa-rroako historiari lotuak, Erdi Arotikhasita XX. mendeko lehen hamarka-detara arte.

Nafarroa mendebaldean, An-dia mendilerroaren pean dau-de Goñerri eta Ollaran. Abe-

rastasun handiko paisaiak daude han,eta zaletasun askotarikoak praktikatudaitezke, hala nola mendizaletasuna,kultura eta xendazaletasuna.

Ollaran udalerria da, eta zenbaitkontzejuk osatzen dute. Herri nagusiaOllaran edo Ollo bera da, eta Iruñetikhogei kilometrora dago. Paisaiari da-gokionez, mendiz inguratuta dago;hain zuzen, Andia mendilerroaren az-ken mendiek inguratuta. Udalerria sa-konune batean dago, udalerriarenberaren izenak adierazten duen beza-la, Ollaran edo Ollo haran.

Xendazaletasuna atsegin dutenen-tzat, haranean bertan ibilaldi bat da-go, Ollarango kontzeju guztiak pasa-

tzen dituena. 18,8 kilometroko ibilbi-dea da; batez beste, 480 metroko igo-era du, eta bost orduko iraupena. Ibil-bide horrek aukera ematen du Ollara-nek ezkutatzen dituen hainbat altxorezagutzeko eta deskubritzeko. Abe-rastasun natural handiko eremua da;pagadien eta hariztien sailetan ibiltze-ko aukera paregabea dago, eta erre-ka-bazterrak artadiz beteta daude.

Ollaran zeharkatzen duen ibilbide-an, zoragarria da Artetako errekareniturburua (Ultzurrunen). Urak garran-tzi handia izan du beti haran honetan,bertako bizimodua moldatzeaz gainIruñerriko ura bera ere Ollarandik hor-nitzen baita. Ingurune honetan, Arte-tako erreka kareharrizko haizpitartebatetik agertzen da lurrazalera, ia for-ma magiko batean.

Ura lurpetik irtetenden eremua

arnasguneakosatuberri 172016ko abendua

Ura hain garrantzitsua izanik, ibaiakigarotzeko zubiak ugari dira Ollara-nen. Zubi guztien artean, bat nagusi-tzen da kultur balioari dagokionez: Il-tzarbeko zubia. Erdi Aroan eraikia da,Udarbe errekaren gainean. AnotzenErdi Aroko beste zubi bat ere badago,baina, moldatua eta eraberritua iza-nik, historiaren joana ez da Iltzarbekozubian bezain nabaria. Arkitekturare-kin jarraituz, Ollaranen zenbait inte-resgune topa ditzakegu: jauregiak,elizak, baselizak, garbitokiak... Bat ai-patzearren, Cerero etxea aipa daite-ke, Ollaranen den jauregia.

Natura: mendia eta uraGoñerriren egitura Ollarangoaren osoantzekoa da; hau da, haranean dau-den bost kontzejuek osatzen duteudalerria, eta, bestalde, Goñi eremendiz inguratuta dago Andia men-dilerroaren pean, Ollaran baino men-debalderago, Iruñetik 35 kilometrora.

Bertako ekintzak mendizaletasuna-rekin lotuta daude, gehienbat. Lehenaipatu bezala, pagadi zabalak daudemendi-gainetan Ollaranen, eta Goñinbertan ere gauza bera aurki daiteke.Turismo-bulegoetan aipatzen dutenbezala, batzuek dotoreak eta izuga-

rriak dirudite. Goñiko mendien arte-an, hor dago Alto de las Bordas Viejasizeneko gaina; hura da Goñiko goial-dea, eta beste izen bat ere badu: Treku(1.265 m.); mendizaleentzat parega-bea.

Igotzeko ez ezik, bertan dagoenaikusteko ere interesgarria izan daite-ke. Goñiko gainetara igotzen denaktrikuharriak topatuko ditu, ibilbidebat osatzen dutenak; haien artean,Goñiko gaineko trikuharrien ibilbideaesaten zaiona. Goñiko gain bakoitza-ren bueltan trikuharri-eraketa askodaude. Bisita arkeologikoa naturare-kin berarekin batzen da Andia mendi-lerroan ibilian-ibilian.

Eta, paisaiak hainbesteko garran-tzia duen Nafarroako eremu horietan,denak ez dira mendi-bisitak edo bes-telako interesguneak: aipatutako biudalerrietan, jateko eskaintza ere za-bala da, bai eta gaua pasatzeko lan-detxeak ere. Hala ere, gomendagarriada Nafarroako txoko horiek ezagu-tzeko noiz joan erabakitzea. Neguan,Goñerri eta Ollaran elurrez zuritutagerta daitezke. Aldiz, udaberrian, pai-saia guztia berdez janzten da, etatxango horietarako baldintzak hobe-tzen dira. Udazkenean, berriz, pagadieta harizti guztiak udazken-koloregorriz, horiz eta okrez margotzen di-ra, eta paisaiari kutsu magiko batematen diote.

Fitxa Txoko horien informazio gehiago eta ze-hatzagoa www.turismo.navarra.eshelbidean edotawww.casamartin-txorena.comhelbidean topatu daiteke.

Ollaran bailaran, naturaz eta bertako kultur eskaintzaz gozatzeko eskaintza zabala eskaintzen da.TURISMO NAVARRA

Artetako harroilaren jaitsiera kirolarientzat aukera ederra izan daiteke. / TURISMO NAVARRA

jardunaldiak


Bisturia eta lumasaminaren gurpileanCarmen Valois gizarte-langilea eta Anjel Lertxundiidazlea sufrimenduaren, minaren eta heriotzareninguruan jardun ziren Hondarribiko Itsas Etxean,bakoitza bere lanbidearen ikuspegitik gogoeta eginez.

Heriotza, sufrimendua eta mi-na ardatz hartuta jardun zirenCarmen Valois Donostialdea

ESIko gizarte-langilea eta bioetikanaditua eta Anjel Lertxundi idazleaHondarribiko Itsas Etxean. Gogoeta-rako parada izan zuten azaldu zire-nek, bizitzaren labirintoetan barrena.Bi protagonistek, bakoitzak bere ar-lotik, hitzaldia eman zuten zenbaitideia ardatz hartuta. Ospitaleko es-parruak eta literatura-liburuen espa-rruak, ordea, behin baino gehiago-tan egin zuten bat.

Carmen Valoisek norberaren identi-tatearen ideia azpimarratu zuen,identitate partikular modura identifi-katzen baitzituen norbanakoak. Iden-titate hori, hainbat ezaugarrik osatzendutena, oreka batean dago, baina,norbanakoa gaixotzen den momen-tuan, norberaren barne-oreka apurtuegiten da. Errekako uhinen adibideajarri zuen ideia hori azaltzeko: uhinakzabaltzen joaten dira, hau da, gaixota-suna bezala hedatzen joaten dira, etahedatze horrek ingurukoei eragitendie, ingurukoak gaixotzeraino. Gaixo-

tzearen ideia, beraz, ez da soilik sinto-ma fisiko batzuk, baizik eta bizitzarenzenbait arlotan sortzen den desorekapertsonal eta kolektiboa.

Osasun-sistemak une horretan es-ku hartzen du, norbanakoaren etakolektiboaren desoreka horretan.Valoisek sistema horren anonimatua-ren ideia apurtu nahi zuen. Osasun-sistema ez da airean hegan egitenduen zerbait. Profesionalen aurpe-giek definitzen dute osasun-sistemahori, zeinek balio batzuk, asmo ba-tzuk eta abar batzuk baitituzte. Bes-talde, erreferentzia eginez gauregungo aurrerapen teknologikoeieta zientifikoei, gogorarazi zuen tek-nikak ez duela dena konpontzen, etajakintzaren jabegoa izanik, profesio-nalek izan behar dutela osasun-siste-ma horretan boterea. Baina gaixoa-rena arazo soziala da, eta osasun-sis-temak gizarte osoaren baliabideaizan behar du. «Osasun-sistema ezda profesionalen uharte bakartu

Carmen Valois, ezkerrean, eta Anjel Lertxundi, erdian, saminari eta heriotzari buruz gogoetan aritu ziren Hondarribian. Eskuinean, saioarenaurkezlea, M. Eugenia Alkiza, Bidasoko ESIko zuzendari medikoa.

bat», aipatu zuen. Bere esperientzia-tik esan zuen gaixoak bere herritarta-suna ez lukeela galdu behar ospitale-ra sartzen den unean. Pertsonok, gai-xorik egonda ere, herritartasun osoa-ren jabe izaten jarraitzen dugu, bai-na, «askotan, ematen du bigarrenmailako herritarrak bilakatzen garelagaixo egoteagatik».

Anjel Lertxundik norberaren bizi-esperientziatik abiatu zuen hitzaldia,azpimarratuz bera ez dela aditua me-dikuntzaren alorrean. Eta horren le-kuko, behin Andoni Egaña bertsola-riak, artean idazlearen ikasle zela,egin zion galdera bat ekarri zuen go-gora: «Zergatik hire liburuan ama batbeti ama lauso bat bezala agertzenduk?». Lertxundik bere bizi-espe-rientziatik erantzun zion ama gaixoezagutu zuela, eta horregatik betibere idatzietan ama lauso ageri da.Idazlearen pertsonaiak idazlearenberaren bizi-esperientziatik garatzendirela esan zuen; esperientzia hurbi-lak baldintzatzen du idazleak nolaosatzen dituen bere pertsonaiak. Etamina, samina eta heriotza eta halakogaiekin, jarrera berbera azaltzen duliteratur egileak, eta, Lertxundirenkasuan, lehen liburutik ageri diraideia horiek orrietan irudikatuta.

Idazlearena hitzen bidez gizarteaislatzearen lana baita. «Baita bisturia-rekin ere», gaineratu zuen Lertxun-dik. Hitzak dira idazlearen tresna, etahitzen bidez gizartearen kalenturakdeskribatu behar ditu. Alde batera,antzekoa da medikuntzaren eta lite-

jardunaldiakosatuberri 192016ko abendua

raturaren rola, Lertxundiren aburuz:gaitzak sendatzea. Medikuntzak be-re indarrak alderdi fisikoa sendatzerabideratzen dituen bezala, literaturakgaitz izpiritualak eta emozionalaktratatzen ditu. Bizitzari zentzua ema-ten dioten saminak eta oinazeak diraliteratur orrietan agertzen direnakidazlearen lumaren galbahetik igaroondoren. Nolabait esan, idazlea gai-xoaren baitan sartzen da, eta gaixoakdituen galderei erantzun bat emanbeharrean aurkitzen da, hala nola he-riotzari eta bizitzari buruzkoak. Ele-mentu kontrajarrien borrokatik etaharremanetik, askotan ideia kontra-jarrien barnean, erantzun bat emanbehar die gizartearen kezkei.

Esan nahia, esan ezinaIdazlearen lanean, garrantzi handiadu komunikazioaren lanak. Baina betiez da erraza arrakastaz komunika-tzea. Aipatutako erantzun emoziona-lak eta izpiritualak ez dira beti imaji-natu bezala agertzen orriaren gaine-an. Horregatik, idazleak liburu bat

baino gehiago idazten ditu, ezin baitulehen lanarekin lortu esan nahi zuenakomunikatzea. Horren harira, Ler-txundik medikuntza eta heriotza nolatratatu diren aztertzen aritu zen, XIV.mendeko izurri beltzaren garaiko De-cameron obratik hasita testigantze-tan oinarritutako oraingo literatur jo-eretaraino. Valois horretaz interesa-

tuta, zera galdetu zion, ea idazleakbarne-galderei erantzuteko premiabat duen literatur obra bati ekitekounean. Lertxundik erantzun zion no-labait denborarekin sortzen dela, lite-ratur lana aurreratzen doan heinean.Eta batzuetan, sakonegi murgiltzean,komunikazio-lanaren garraztasune-an erortzen da idazlea, elementu inti-moenak deskribatzeko unean adibi-dez. Hori du bere mina, esan nahi etaesan ezina, eta esamolde horrekin la-burbildu zuen gogoeta.

Komunikazio behar hori ere bereegin zuen Valoisek profesionalen es-parrurako ere. Medikuak gaixoari be-rri bat emateko unean, dela harenosasun-egoera azaltzeko, dela bestearrazoi baterako, hitzaz baliatu be-har du. Eta, hitz-bidezko komunika-zio horretan, emozioen alderdiak ga-rrantzi handia du, Valoisen arabera,nahiz eta profesionalaren ekintzakindarrean dauden legeen esparruramoldatu behar diren. Horri lotuta,Lertxundik salatu zuen gizartearensistema askotan desagertu egin delahumanismoa. Adibidez, medikun-tzako ikasketetan iaz kendu zutenhumanismoarekin zerikusia zuen az-ken ikasgaia –Medikuntzaren Histo-ria–, eta galdegin zuen ea nola denposible pertsonekin tratatu beharduen lanbide batean ikasketa huma-nistarik ez izatea.

Carmen Valois«Askotan, ematen

du bigarren mailakoherritarrak

bilakatzen garelagaixo egoteagatik»

Anjel Lertxundi«Nola da posible

pertsonekin tratatubehar duen lanbide

batean ikasketahumanistarik ez

izatea?»

euskara osakidetzan


Osakidetzako Zuzendaritza Nagusian bildu ziren euskararen normalizazioaren aldeko pausoakemateagatik aitormena jaso duten ESIetako ordezkariak

Aitormena, hartutakokonpromisoa eskertzeko

Abenduaren 1ean bete ziren80 urte Jose Antonio Agirrelehendakariaren gobernuak

Basurtuko medikuntza-fakultateazabaldu zuenetik. Zortzi hamarkadageroago, data berean, orduan eus-kara irakasgai zena orain hura Osaki-detzako egunerokotasunean nor-malizatu eta txertatzekoahaleginean ari dira, eta horixe beraaitortu zitzaien zazpi ESIri, GasteizkoZuzendaritza Nagusian egindakoekitaldian. Jon Darpon Eusko Jaurla-ritzako osasun-sailburuak oroitarazizuen urteurrena, eta berak zabaldusaioa, aitormena egin zitzaien zazpiESIen lana eskertuz. Haietako hiruk,Debagoiena, Donostialdea etaBarrualde-Galdakao ESIek, eurenproiektuak aurkeztu zituzten.

Debagoieneko ESIko ordezkariakizan ziren lehenak areto nagusian

bildutako jende-andanari azalpenakematen. Eskualdeko osasun-zentro-etan Osakidetzan, nik euskaraz nahidut kanpaina abiatu zuten udaberrialdera, lehentasunezko hizkuntzagisa euskararen erabilera sustatze-ko. Bertako zuzendari Andoni Arce-layren esanetan, emaitza onak lortudituzte: kanpaina abiatu aurretik,5.802 lagunek zeukaten euskaralehentasunezko hizkuntza gisa hau-tatuta (erabiltzaile guztien % 8,7),eta azaroan 9.000 lagunekoa zendatua (% 14). «Ez da nahikoa, etaprogramarekin aurrera jarraitu nahidugu», zehaztu zuen Arcelayk.

Emaitza onak jendearen konpro-misoagatik lortu direla zehaztu zuenzuzendariak, eta gaineratu zuen«eskualdeko kooperatiben izpirituatxertatu» dela kanpainan. Ez alferrikaritu dira elkarlanean Debagoieneko

Mankomunitatearekin, LoramendiEuskara Elkartearekin eta AED Arra-sate Euskaldun Dezagun euskara-taldearekin. Bide horretan, AnderManterola euskara-teknikariak azal-du zuen oso pozgarriak izan direlaeuskara-talde txikiek egindako diru-ekarpenak, eta eragile askotarikoakproiektu beraren alde lanean jartzeajo zuen arrakastaren gakotzat. Hainjustu, Manterolak elkarte horiei egi-niko proposamenetik abiatu zenproiektua, eta gero pixkanaka finka-tuz joan zen: talde eragilea sortuta,beharrezko diru-kopurua lortu, etaepeak adostu zituzten proiektuarihasiera eman aurretik. Ezinbesteko-tzat jo zuten hori guztia, eta, herrita-rrengana heltzeko, hiru bide erabilizituzten: bideo bat egin zuten saresozialetatik zabaltzeko, 10.000eskuorri banatu zituzten eta eskual-deko hedabideetan publizitateajarri. Hori guztia, herritarrei hizkun-tza-hautu kontzientea egiten lagun-tzeko.

Ahozko komunikazioarengarrantziaBarrualde-Galdakao ESIko proiek-tua ere herritarrei bideratuta dago.Aitormen-ekitaldian Leire Sagasti-zabal euskara-teknikariak azalduzuenez, 2015eko apirilean «ahozkokomunikaziorako lehentasunezkohizkuntzaren erregistroa» proiektualantzeari ekin zioten. Zelan? Bate-tik, 1. fasean, alta berri eta mediku-aldaketak izapidetzean, aurreran-tzean, erabiltzai leari galdetuegingo zaio zein den osasun-arre-

Iaz hasitako ekimenari jarraipena emanez, Osakidetzan euskararen normalizazioa etaerabilera sustatzeko egindako lanaren aitortza jaso dute ESIetako zazpi egitasmok.

euskara osakidetzanosatuberri 212016ko abendua

tan ahoz komunikatzeko aukera-tzen duen hizkuntza (hurrengofaseetan, ESIak hartzen dueneskualdeko erabiltzaile guztienerregistroa bideratuko da). Bestetik,ahozko komunikazioaz dihardugu-nez gero, herritarrek osasun-zen-troan sartzen direnetik atera artekoibilbide osoa hautatutako hizkun-tzan egin ahal izatea ahalbidetzeko,talde asistentzial elebidunen plan-teamendua mamitu dute. HonaSagastizabalen azalpenak Zuzenda-ritza Nagusiko aretoan bildu zirenei:«Sendagilea hartu dugu oinarri.Hura euskalduna bada, erizaina erehala izan dadin saiatu gara, arretaosoa euskaraz jasotzea bermatze-ko». Planteamendu hori bideratze-ko, kupoen kudeaketa-prozesuaberrikusi eta moldatu da; lehenmailako arretako unitate-buruei,hala zegokien kasuetan, talde asis-tentzial elebidunak osatzeko, gizabaliabideak berrantolatzeko eskatuzaie; osatutako talde asistentzialakblindatzeko neurriak hartu dira…Proiektuaren bilakaeraren jarraipensistematizatua egiten dute, zelanez, eta sei hilabeteko epean, ahoz-ko komunikaziorako euskara hiz-kuntza hautatu dutenen erregistro-kopurua nabarmen hasi da.

Arreta euskaraz emateko plante-amenduaren eskakizun-maila, eus-kara-planak lehentasunezko unita-teetarako aurreikusten duengutxieneko helburuarekin pareka-tzekoa da. Horrek, hainbatetan,lanpostuari dagokion hizkuntza-eskakizuna aspaldi aitortuta eduki,baina jarioa oxidatuta daukatenhainbat profesionalen eskakizunaekarri du mintzamena lantzeko.Hortaz, eskakizunari erantzutekoasmoz, eta dispertsio geografikoa-rena arazo handia bada ere, lortudute bost bilgunetan ikastaroakeskaintzea, eta 50 bat lagun min-gaina euskaraz astintzen jartzea.

osasun-ikasketetan euskaraz matri-kulatutakoen kopuruak % 8,7 egindu gora. Aitormenak saritu ostean,Jon Etxeberria Osakidetzako zuzen-dari nagusiaren agurreko mezuare-kin amaitu zen saioa, bertaratuko-en jarduna goraipatuz: «Osakidetzabarruan euskararen alde egitenduzuen ahaleginarengatik eskerrakeman nahi dizkizuet».

Euskaldunak, erreferenteBarrualde-Galdakao ESIkoak ezdira, haatik, Osakidetzan egitendiren euskarazko mintzapraktikabakarrak. Donostialdea ESIko eus-kara-teknikari Ander Zuloagakzehaztu zuenez, euren erakundekolangileek ere badute horretarakoaukera: trebakuntza-ikastaroakdituzte martxan, «ekinbide integra-tu eta integrala lortzeko». Denadela, eskualdeko osasun-zentroe-tan martxan jarri dituzten bi progra-mari eman diote saria: Ezagutzatikerabilerara eta Gertu. Lehendabizi-koan, zera landu dute: zer-nolakokontrasteak dauden euskarareninguruko ideietan, usteetan etaaurreiritzietan profesionalen egu-nerokotasunean, eta euskal hiztu-nak diren langileak hartu dituzteerreferentetzat; hala, haien propo-samenak erabiltzaileen iritzi etaeskaerekin uztartu dituzte, eta,horiek aintzat hartuta, profesiona-lek zenbait konpromiso hartu.Gertu programan, berriz, ESI bere-ko euskara-teknikari Irene Gilekazaldu zuenez, Ezagutzatik erabile-rara programan hartutako konpro-misoei jarraipena eman diete: lehenmailako arretako egunerokotasu-nean euskararen erabilera txertatunahi da, norberaren ahalmenarenarabera betiere.

Euskal Herriko Unibertsitatekoeuskara-errektoreorde Jon Zarateizan zen azken hizlaria, eta EHUkosasungintzaren euskalduntze-pro-zesuan egin dezakeen ekarpenazmintzatu zen. Haren esanetan,«pazienteak tratatzeko orduan,ezinbestekoa da haren bihotzerairistea, eta hizkuntza gakoa da, hiz-kuntzaren mugek osasun-ondorio-ak dituztelako». Hori kontuan iza-nik, kontzientziazio-egun batenbeharra azpimarratu zuen Zaratek.«Datu pozgarri» bat ere emanzuen: azken bost urteotan EHUn

aitormenajaso dutenegitasmoak•Araba ESIa, erakundean euska-

ra bultzatzeko egin dituztenekimenengatik (film laburrak,zirkuitu elebidunak…).

• Barakaldo-Sestaoko ESIa,euskara-planeko irizpideakazaltzeko prestatutako eske-txengatik.

• Barrualde-Galdakao ESIa,ahozko komunikaziorako le-hentasunezko hizkuntzarenerregistroari buruzko proiek-tuagatik eta profesionalen jario-tasuna hobetzeko ekimenaga-tik.

• Bizkaiko Osasun MentalekoSarea, pazienteei euskara ira-kasteko proiektuagatik, jardu-naldietan euskara txertatzekoahaleginagatik eta euskara-pla-neko irizpideak hedatzeko egin-dako bideoagatik.

• Debagoieneko ESIa, Osakide-tzan, nik euskaraz nahi dut kan-painagatik.

• Donostialdea ESIa, Ezagutza-tik erabilerara eta Gertu progra-mengatik

• Ezkerraldea-Enkarterri-Cru-ces ESIa, Etengabeko Presta-kuntza Unitateak euskarazkoprestakuntza bultzatzeko egin-dako lanagatik.


bizitza lanetik kanpo

Bizikletak jendearekinharremanetanjartzeko balio duAurkezpena egiteko garaian, Do-nostian jaio zela esan du Josema-ri Arrinda anatomopatologoak,baina, abereak larrean ibiltzendiren bezala, bera Durangon hazizela.Lanetik nola deskonektatzenzara?Egia esan, batzuk lanean ere desko-nektatzen dira. Espresio batek dioenmoduan, Babian egoten dira. Edo-nola ere, lan batzuek ematen duteaukera deskonektatzeko, nireak ka-su. Patologiako lanak egiten ditut.Gure lana da edozein arlotako ziru-jauek, dermatologoek eta endosko-pistek lortzen dituzten gorputz-lagi-nak aztertzea, gorputzeko edozeinzati. Alde batera, oso lan errutinaz-koa da, eta beti «gauza bera» egitenegoteak bere galerak ditu; horrega-tik, lankideren bat zerbaiten galdez-ka datorrenean, errutina horretatikirteten zara, aldi berean deskonekta-tu, eta freskoago murgiltzen zaraberriz ere lanean. Gainera, gure la-borategi-lanak musika entzutekoaukera ere ematen dizu.Bizikletan asko ibiltzen omenzara. Noiztik duzu afizio hori?15-16 urterekin hasi nintzen. Den-bora hartan, Durangon bizi nintzen,eta gure ikastetxearen ondoan bizi-kleta-tailer bat zegoen. Bertako gaz-teari bizikletan ibiltzea gustatzen zi-tzaion, eta beti zuen jendea ingu-ruan. Oso pertsona argia eta azkarrazen. Adibidez, esaten zuen presa ez

zela existitzen, buruko gauza bat ze-la, eta denborarekin konturatu nin-tzen nik neuk ere horrela bizi nahinuela. Begira, ikasten ari nintzen bi-tartean gauza bat entzun nuen: «Bi-zitza honetan ona dena kopiatu be-har da». Eta nik buelta bat emannion entzundako esaldi hari: bizitzahonetan ona dena ondo kopiatu be-har da. Alde horretatik, gizon hurakopiatu nahi izan dut.Afiziotik harago ez al doa Do-nostiatik Bidasoko Ospitalera bi-zikletaz joatea?Joan, gutxitan joaten naiz. Goizeko8etarako behar dut lanean, eta osozaila da bizikletaz garaiz iristea. Gai-nera, orain ilun dago ordu horietan.Udaberri aldean bakarrik joaten naizlanera bizikletan; astean, bi bat aldiz.Itzuli bi-hiru aldiz, lanaldia arratsal-deko 3etan amaituta. Ordubete bai-no gutxiagoan egiten da Donostiatikospitalera. Udaberria hasten dene-an, lehenago argitzen hastearekin,horrek bultzatzen nau bizikletan ibil-tzera.

Bizikletan zabiltzanean , kontaktuaegiten duzu adin askotako jendeare-kin. Nik unibertsitate ibiltaria esatendiot. Medikuen artean ibilita, mun-duari begiratzeko forma bat duzu:medikuarena, baina bizitza medi-kuntza baino gehiago da, eta bizikle-tak bizi-ikuspegia zabaltzeko aukeraeman dit. Aberastu egin nau.Bizikleta eta medikuntza. Kohe-rentziari eusteko forma bat?

Bai, dudarik gabe. Lehen esan dizutmedikuntza eta bizitza bi gauza dire-la. Nire lankide Xabier Belokik inoizentzun dudan diagnostikorik onenaesan zuen: «Pertsona honi zerrikeriatokatu zaio». Medikuaren ikuspun-tutik zerbait izugarria aurkitu duzulapentsa dezakezu, baina pertsonahorri zure aurkikuntzak ez dio berdineragingo. Epidemiologo bati aditunion: bizitzan aldez aurretik ikus dai-tezkeen arriskuak eta ikusi ezin dire-nak daude. Eta ikus daitezkeenen ar-tean, borondatezkoak eta ez-boron-datezkoak daude. Pertsona helduakgaren neurrian, saiatu behar duguikus daitezkeenak ahalik eta gehienatxikitzen. Norbaitek esan diezazukebizikletan ibiltzea arriskutsua dela.Orduan, pentsatzen dut: ez atera baetxetik! Ez dakit hori den kontua,baina, ahalik eta gehiena bizi bagai-tezke, hobe izango da.Gogoetarako balio dizu, beraz.Esango nuke bizikletan ibiltzeak zuregorputza zaintzen laguntzen duela,eta aldi berean ingurumena gutxia-go kutsatzen duzu. Harremanak egi-tea errazten duen ibilgailua da. Autobatetik bestera ez dago komunika-ziorik, baina txirrindulari batekin gu-rutzatzean beti kasu egiten dugu.Jendearekin harremanetan jartzekobalio du bizikletak.

josemari arrindaBidasoko ESIko anatomopatologoa


denbora-pasak

Bidasoko ESIko lan-osasuneko unitatea, zaintzaileen · 31. zenbakia osatu be r i 2016ko abendua...

Documents

Transcript of Bidasoko ESIko lan-osasuneko unitatea, zaintzaileen · 31. zenbakia osatu be r i 2016ko abendua...