BIBLIAREN IDAZKERA

eta Wellhausenen teoria

BIBLIAREN SORMENA

• , , Biblia ez da jende askok pentsatzen duen bezala . . liburu bat A sko baizik Eta horregatik ezin dugu esan .idazle bakar bat duela

• : G ainera idazteko prozesua oso luzea zen kalkula , , 1000 dezakegu prozesu hori gutxigora behera

.urtekoa zela• H asieran herriaren tradizioak ahoz transm ititzen

ziren eta m om entu batean idatzita ipintzen pentsatu. .zuten H orrela hasiziren Bibliako liburuak idazten

• , , H alaber esan beharra dago Bibliaren liburuak ez : daude antzinekotasunaz ordenatuta lehenengo

.liburuek ez dute zaharrenak izan beharBibliaren idazkera

ERDI AROA

• 5 Erdiardoan sinisten zuten Bibliaren lehenengo, , liburuak Pentateukoa hain zuzen ere M oisesek berak

. idatzizituela G ainera inork ez zuen ideia hau.diskutitzen

• G uztiek sinisten zuten hor idatzita zegoela J ainkoak , zuzenkiM oisesidiktatuta zegoela eta aurkitzen zituzten akats guztietaz ez zioten haien buruei.galdetzen

Bibliaren idazkera

BERPIZKUNDEA

• A ro m oderno eta hum anism oarekin batera galdera :batzuk sortu ziren

– N ola jakin zezakeen M oisesek bere heriotza eta ?funeralak nolakoak izango ziratekeen

– N ola idatz zezakeen bere heriotza izan osteko?gertaerak

– ?N ola deskriba zezakeen haren hilobia

Bibliaren idazkera

BERPIZKUNDEA

• H auetaz gain beste galdera asko sortu ziren Bibliari:buruz

– Idazle bakarra badago zelan egon daitezke?kontraesanak

– Idazle bakarra badago zelan egon daiteke ?hainbeste estilo literario desberdin

– Idazle bakarra badago zelan erabiltzen dira izen ?desberdinak J ainko berarideitzeko

– Idazle bakarra badago zergatik errepikazten dira ?pasadizo batzuk

Bibliaren idazkera

BERPIZKUNDEA ETAILUSTRAZIOA• J adanik Berpizkundean idazle eta jakitun batzuk teoria

: berriak sortu zituzten– . H orien artean inportanteena Biblia ez dago idazle

. bakar batek idatzita Batek baino gehiagok parte , hartu zuten eta denboraz beste biltzaile batek

guztiak liburu bakar batean idatzita ipinizituen gaur .ezagutzen dugun Pentateukoa osatuz

• , Ilustrazioan teoria hauek asko garatu ziren linguistak, filologoak historialariak eta beste espezialista askoren

.partehartzeariesker

Bibliaren idazkera

ARO KONTENPORANEOA

• . . X IX eta X X m endeetan ikerketa serioago eta , zientifikoagoak egiten ziren eta horietatik atera zen

.teoria bat– . X X m endeko lehenengo urteetan J. Wellhausen

teologo alem aniarrak Bibliaren egileariburuzko .teoria bat sortu zuen

– T eoria honen arabera idazle anitz eta biltzaile asko, daude eta horren aztarnak ikus ditzakegu Biblia

arretaz eta zentzu kritikoz irakurtzen badugu• G aur egun teoria hau nahiko desfasatuta dagoela

, .konsideratzen da baina serioena izaten jarraitzen du

Bibliaren idazkera

WELLHAUSENEN TEORIA

edo

DOKUMENTU TEORIA

, , W ellhausen B iblia irakurtzen konturatu zen akats eta .kontraesanez aparte beste kuriositate batzuk zituela

( 1 M unduaren sorrera birritan kontatzen da H as eta 2), H as eta gainera desberdintasun nabarm enak

( ).daude haien artean adibidez E baren agerpena

Jainkoarideitzeko erabiltzen diren izenak ere : desberdinak ziren E lo h im , , batean Y a h vé , .bestean

, B este istorio errepikatuta asko aurkitu zuen baita .Jainkoaren izen desberdinak ere

.H orrek pentsatzera eram an zuen

Wellhausenen teoria

, , P entateukon gutxienez bitradizio desberdinak zeuden eta :egileak m antendu zituen biak idatzita ipintzeko m om entuan

Lehenengoa Tradizio Jahvista (J), Y ahvé izena .erabiltzen baitzuen Jainkoarentzat

B igarrena Tradizio Elohista (E), E lohim izena erabiltzen.baitzuen

( , ,...) B este desberdintasun hizkuntzak estiloak batzuek :beste detaile batzuk agertarazizituzten

( . . 950 ) Tradizio Jahvista zaharrena zen K a ± urtekoa eta, .Judan erreinuaren hegoaldeko partean idatzita zegoen

, , ( . . 800 ) Tradizio E lohista berriz berriago zen K a ± urtekoa ( ) .eta Israelen iparraldea idatzizen

B idokum entu hauek batu ziren P entateuko liburuaren lehen , . . 700 , idazkera batean gutxigora behera K a urtean

.Iparraldeko erreinua desagertu eta gero

Wellhausenen teoria

W ellhausen konturatu zen beste tradizio batere dagoela :aurreko bien gainetik

Liburu eta kapitulu batzuetan berrukipenak agertzen. , , ziren H auek legezko itxura zuten eta zirudienez

. D eutoronom io liburuarekin lotuta zeuden H orregatikTradizio Deuteronomista (D) .deitu zion

Tradizio hau D euteronom io liburuaren a ge rp e n a rekin . lotuta dago E ta horigertatu zen Judako Josiasen

( . . 640 – . 609)erreinaldian K a K a Tradizio honek egiten duen gauzaren batIparraldeko

erreinuan onartuak ziren tradizio batzuk deslegitim atzea. , , da G ainera urte hauetarako Iparraldeko erreinua

.desagertua zegoen

Wellhausenen teoria

. , A zken tradizio bataurkitu zuen H au erlijiosoagoa da eta ( ) . guztiak aurreko hirurak ikutzen eta berniztatzen du

H oniApaiz tradizioa (P) ( alem anieraz apaiza p rie s te r ) .esaten baita izena em an zion

H onen berrinterpretazioa erreinuaren desagerpena eta . B abiloniako erbesteratzea azaltzea da H orregatik urte

( . 587 – . 538)hauetan koka dezakegu K a K a , , B ere itxura erlijiosoagatik apaiz batek edo talde batek

.idatzizuela esaten da

Wellhausenen teoria

H onekin guztiarekin hurrengo eskem a egin.dezakegu

Wellhausenen teoria

H oniguztiaribeste liburu batzuk gehitu ziren gauregun .B iblia osatzen duen bildum a osatu arte

. . . P entsatzen da aintzinena den idazkera K a V .m endekoa dela

. . K a III m endean E jiptoko A lejandrian egin zen beste , ( ).idazkera bat hau grekeraz LX X en B iblia

Tradizio juduak idazkera honen atzetik idatzitako liburuei , , ez die balorerik em aten beraz haientzatez dira liburu

.kanonikoak

Wellhausenen teoria