500 pezeta. 20 libera hik hasi 35 alea.pdf · Inauteriak gaia Maria Pilar Ochoa de Eribe...

hik hasi19

99k

o O

TSA

ILA

Zart

DISEINUA:

500

peze

ta.

20 li

bera

Inauteriakgaia

Maria PilarOchoa de Eribe

elkarrizketa

Euskara zine aretoetara

Gehigarria

Idazkera eta grafiaekarpena

euskal heziketarako

aldizkaria 35

35. zenbakia. 1999ko otsaila hik hasi • 3

Argitaratzailea:

XANGORINZirkuitu Ibilbidea, 2. Pabilioia. 20.160 LASARTE-ORIAGIPUZKOA.Tel: 943/ 37.15.45 Fax: 943/ 37.34.03

Lege Gordailua: SS-1001/95ISSN: 1135-4690

Koordinatzailea:Jose Mari Auzmendi

Erredakzio burua:Ainhoa Azpiroz

Erredakzio batzordea:Itziar Barriola, Mikel Estonba,Arantxa Goiburu,Mari Karmen Irastorza,Kristina Mardaraz,Josi Oiarbide, Juanjo Otaño,Fito Rodriguez, Maite Saenz,Xabier Sarasua eta Arantxa Urbe.

Aholkulariak:Imanol Agirre, Begoña Bilbao,Mariam Bilbatua, Xabier Isasi,Irene Lopez-Goñi, Izaskun Madariaga, Kepa Perez Urraza, Lore Erriondo,Lontxo Oihartzabal eta Pruden Sudupe.

Diseinua:Zart

Maketazioa, fotomekanika:Xangorin.

Inprimategia:ANtzA S.A.L.

Azaleko argazkia:Ikor Kotx(Zubietako joaldunak)

Hezkuntza, Unibertsitate etaIkerketa Sailak Onetsia1.999/I/26

Kopurua: 3.500 ale

hik hasik ez ditu bere gain hartzenlaguntzaileek plazaratutako iritziak

ezta bat etorri ere derrigorki haiekin.

COUNCIL OF EUROPE-CONSEIL DE L´EUROPE

Strasbourg1996ko maiatzaren 22

Aldizkari honek “aipamen berezia” jasodu Europako Kontseiluaren “lurraldeenarteko lankidetzarako sustapena” pro-gramaren barruan.

5 editoriala

6 kronika

8 gaiaInauteriakNon, zer eta noiz

15 elkarrizketaMaria Pilar Ochoa de Eribe

21 gehigarriaEuskara zine aretoetaraTinko Euskara Elkartea

29 EsperientziaUrarekin jolastenArrasateko Umezaintza Haur Eskola

32 Erakundeak...Informazio Bulegoa gurasoentzatHezibideko ikastolak

34 Hauteskunde sindikalak

35 Berriak

39 EkarpenaGrafia eta idazkera aztergaiIrune Ibarra

hik hasiko artikuluez edonon etaedonoiz balia zaitezke. Kasu horietan iturria

aipatzea eskertuko genizueke

hik hasiren harpidedun izan nahi dut, urtean 10 ale eta atera daitezkeen ale bereziak etxean jasoaz

Izena..........................................1. Deitura................................

2. Deitura ...............................Tel.:............................................

Helbidea .....................................................Posta Kodea................

Herria....................................Herrialdea...........................

Ikastetxea...................................Herria......................................

IFZ ...........................................................................................

Aurrezki Kutxa edo Bankua

Entitatea Sukurtsala K.D. Zenbakia

Sinadura

HARPIDETZA SARIAK

(BEZ barne)

Hego Euskal Herria4.500 pezeta

Ipar Euskal Herria180 libera

hik hasiEuskal

heziketarako aldizkaria

Industrialdea, 2. Pabilioia20.160

LASARTE-ORIA. GIPUZKOA

Tel: 943/ 37 15 45Faxa: 943/ 36 10 48

hik hasikZure

harpidetza behar du

4.500 pezeta ur4.500 pezeta urteantean10 aldizkari eta prezio bereziak topaketetan etaargitaratzen ditugun gainontzeko materialetan

Zure partehartzea ezinbestekoa zaigu

harpide zaitez!


Hauteskunde s indikalak hausnarke-tarako arrazoi dira.

Sindikal-gintzak

ere, lagundezala

dagokiguneskola lortzen

O T S A I L A

e d i t or i a l a

urutzear daudeh a u t e s k u n d esindikalak EAEn.

Nafarroan, aldiz,ikastoletan soilikegin dira, irakas-kuntza publikoaneta pribatuan ekai-na bitartean egitenarituko direlarik.

Iparraldean hauteskundeek beste uki-tua dute. Bertako sindikaturik ez izatean,ikastoletan esaterako, sindikatu gabekolangileen ordezkaritza hautatzen baita.

Hego Euskal Herrira itzuliz, aldaketanabarmenak gertatu badira ere, orokorre-an, lehengo gehiengoak mantentzen dire-la esan daiteke.

Ikastoletan, Nafarroan nahiz EAEnLABek mantentzen du nagusitasuna, LanHitzarmenetako negoziazio mahaiakELArekin batera osatuko dituelarik.

Irakaskuntza pribatuan, ELAren nagu-sitasuna izugarria da EAEren kasuan,Nafarroan SEPNA eta UGT aurreratzendiren bitartean.

Irakaskuntza publikoan, Nafarroanegin ziren azkeneko hauteskundeetanEILAS izan zen lehen indarra eta datorrenmaiatzean burutuko direnetan nor izangoden jakiteke dago. EAEn egin berriakdira eta gertatu diren aldaketak kontuanizanik, hausnarketa egitea merezi duelauste dugu.

Unibertsitatean hautatu direnak kon-tuan hartzen baditugu, ELA izango litza-

teke lehen indarra, eta ez unibertsitarioakbakarrik zenbatuz gero, LAB. Bi sindika-tu hauen igoera nabarmena izan da etanegoziazio mahai guztietan, orain artekodinamikari eusten badiote behintzat,EILAS sindikatuarekin batera gehiengoamantentzen dute.

Dena den, bada aipatu gabe geratu ezinden gertaera, CCOOek irakasle funtzio-narioen artean izan duen gorakada nabar-mena. Sindikatu honek “destino osaga-rrien” errekurtsoa irabazi zuenez, igoeraizango zuela espero zitekeen. Baina hiru-garren indarra izatetik ordezkaritzabikoiztu eta lehenengo indarra izaterapasatzea pentsa ezina zen.

CCOOren igoera errekurtsoarengatikbakarrik izan al da? Guk ez dugu uste.Zer arrazoi egon dira funtzionarioen arte-an liderra bihurtzeko? Ez al dute irakas-kuntza eredu konkretu baten defendatzai-letzat hartu? Betidanik eskaini digutenEskola Publikoaren buru, zehazki?

Zer norabide hartuko den denborakesango du. Bitartean, irakaskuntza demo-kratizatzeko, parte hartzea bermatzeko,euskalduntzeko eta herritarron etorkizunaske baten alde lan egiteko Euskal Herria-ri dagokion Euskal Eskolaren lorpenarenaldeko ahaleginetan jarraitu behar dugu.Ateak inori itxi gabe, gurekin batera lanegin nahi duen orok bere tokia izandezan. Ba al da beste biderik?

B

6 • hik hasi 35. zenbakia. 1999ko otsaila

k r o nLanpostuak, soldatak, erreforma, hizkuntza, ereduak...dena mugimenduan dabil

Nafarroako Eskola KontseiluakDBH eta Batxilergoko Humanitateenirakaskuntza izeneko txostena egin duberriki. Bertan Giza Zientzien irakas-kuntza hobetzeko 14 proposamen egi-ten dira. Horietako bat DBHko ikas-gai kopurua gutxitzea da. Gaur egunhamar ikasgai daude Nafarroako DBH-ko kurtso bakoitzean eta kopuruhorrek zortzi baino handiagoa ez luke-ela izan behar diote txostenaren egile-ek. Ikasgaiak gutxitzeak bi ondoriopositibo ekarriko omen lituzke. Aldebatetik, ikasle bakoitzaren jarraipenzehatzagoa egiteko aukera. Eta beste-tik, ikasgai bakoitzari ordu gehiago

egokituko litzaizkioke, horrela ordugutxi dutela-eta bigarren mailakobihurtu gabe.

Beste proposamen bat DBHko biga-rren zikloan eta Batxilergoan 32 ordu-ko astea izatea da, eta ez 29koa, orainbezala. Zabalpen honek behar sozialenaraberako aldaketak egiteko aukeraemango lukeela diote txostenaren egi-leek. Adibidez, bigarren hizkuntza batbeharrezko bezala jartzeko aukeraegongo litzateke.

Bestalde, Kultura Klasikoa indar-tzea ere proposatzen da. Horrela,DBHko 3. mailan aukerakoa den Kul-tura Klasikoa derrigorrezkoa izateaplanteatzen dute, ordu kopurua 32raigoz posible delarik.

Ordu kopuruak eta ikasgaiak ezezik,Batxilergoaren iraupena ere aldatzekoproposamena luzatzen dute. Orain biurtekoa izanik, urtebete luzatzea hobedela diote, etorkizuneko unibertsita-rioen eta goi teknikoen prestakuntzahobea, sakonagoa eta osatuagoa izandadin.

Txosten hau aztegai izango da hemen-dik aurrera eta behin-betiko txostenabozkatu aurretik eztabaidatu egingoda. Dena dela, txostena ez da lotesleaeta azkenik Hezkuntza Departamen-tura bideratuko da.

Euskararen ofizialtasuna aldarrikatuz

Sei mila lagun bildu ziren Baionaurtarrilaren 30ean Euskal Departa-mendua eta euskararen ofizialtasunaaldarrikatzeko. Abertzaleen Batasu-na deitutako manifestaldiak atxiki-mendu ugari izan zituen, eta tarteanSeaskarena. Aldarrikapen orokorre-kin batera, Seaskak ikastolentzatestatuto publikoa eskatu zuen. Ofi-zialtasunaz gain, euskarak premiaz-koa duen presentzia eta erabilpenpublikoa ziurtatzeko lege batenbeharra dagoela ikusten dute.

Euskararen ofizialtasun ezak kal-te handia egiten dio oraindik erehaurrak euskalduntzeko ahalegina-ri. Horrela, frantsesez ikasteari eki-ten dioten haurrak gehiago dira.Dena dela, eredu euskalduna auke-ratzen duten haurren kopurua han-ditzen doa pixkanaka-pixkanaka.Emaitza hori ikastetxeetan egitenari den lanaren fruitu da, bainaEuskal Departamendua edukitzeakere bultzada handia emango dio,dudarik gabe. Ea hemendik aurre-rako pausoek zerbait argitzeko etaaurrera jotzeko balio duten.

DBH etaBatxilergorako

aldaketaproposamena


i k a“Nire berezko hizkuntzan murgilduta, nire arbasoen hizkuntzanmurgilduta alafede, iristen naiz gozamen kulturalaren gailurrera”.(HASIER ETXEBERRIA)

zehazteko. Era berean, ordainketa horiirakasleria osora zabaltzea eskatzendute sindikatuek, funtzionario zein ezfuntzionarioei.

Baina dirua ez da guztien kezka.EKB eta EHE euskarazko irakaskun-tza bultzatzeko kanpainan murgildudira matrikulazio garai honetan.EKBren leloa “Etorkizuna euskarazdator. Matrikula ezazu euskaraz D ere-duan” da eta ekimen bereziak antolatuditu gurasoek seme-alabak D ereduanmatrikula ditzaten. Behin eta berriroerrepikatu dute euskaldundu ahal iza-teko berma bakarra D ereduan matri-kulatzea dela.

EHEk, berriz, A ereduaren aurkakokanpainari ekin dio “Euskararenherrian analfabetorik ez!” lelopean. Aeredua eskaintzen duten ikastetxeeta-ko zuzendariei gutun bat bidali diete,aurtengo ikasturtea eredu hori eskain-tzen duten azkena izan dadila eskatuzeta asmo hori Hezkuntza Sailari hela-razteko eskatuz, honek dagozkionneurriak har ditzan. Ikasturte honetanlangileria prestatzeko eskatzen dieteeta zentro barruan eztabaida zabaltzea.

A eredua baztertzeko arrazoi nagusihauek aipatzen ditu EHEk: legez kan-pokoa, baztertzailea, zigortzailea etamarjinala dela, iruzur egiten duela, ezduela eleaniztasuna bermatzen etagizartearen babesik ez duela.

Urtarrilaren 7an EAEko AuzitegiGorenak irakasleen aldeko epaia emanzuen destino-osagarrien auzian. Ondo-rioz, Eusko Jaurlaritzak sare publiko-ko 19.000 irakasleri 1994z geroztikzor dizkien 8.000 milioi pezeta ordain-du beharko dizkie. Destino-osagarrienezaugarria dela eta, sare publikoko ira-kasle ez unibertsitarioek Lakuako gai-nontzeko funtzionarioek baino gutxia-go kobratzen zuten, eta horixe da auzihonetan salatu zutena. Orain, auziairabazi ostean, sindikatuak HezkuntzaSailarekin bildu dira eta berriz ereelkartzekoak dira irakasleei zor diendiru kopurua eta ordainketa epeak

Ez da oposaketarikizango Nafarroan,bai ordea EAEn

Hasiera batean NafarroakoGobernuak ikasturte honen amaie-rarako irakaskuntzako lanpostupublikoetarako oposaketak egite-ko asmoa bazuen ere, azkeneandata hori datorren urtera arteluzatuko da. Nafarroako Gober-nuak eta sindikatuek egindakobileraren ostean hartu zen eraba-kia. Sindikatuak lan eskaintzakegitearen alde agertu ziren etaaurten egitea ongi ikusten zuten.Baina irakasleriaren gehiengoareniritzia aintzat harturik, ongi ikusidute epea atzeratzea. Izan ere, ira-kasleen gehiengoaren ustez, ezzegoen behar hainbat denborauztailean egitekoak ziren oposa-ketak prestatzeko.

Hezkuntza departamenduaksindikatuei hurrengo hiru urtee-tan 477 lanpostu ateratzea propo-satu zien eta sindikatuek ongiikusi zuten Hezkuntza departa-mendua lanpostu horien beharrazjabetzea. Honek 2000 eta 2001.urteetan lanpostu horien eskaintzanegoziatzeko ateak irekita uztendizkie.

EAEn, berriz, Inaxio OliveriHezkuntza sailburuak adierazita-koaren arabera, Lanpostu Publi-koen Eskaintza egiteko asmoadute. 1999. urteko azken hiruhi-labetean egitea aurreikusten dute,eta 2000. urtean iragankortasunegoera honekin amaitzea.

Epeez hitz egin baldin bada ere,oraindik ez da gainontzeko eze-rren berri eman.

Destino-osagarrienepaia irakasleen alde:8.000 milioi irakaslefuntzionarioentzat


I n a u t e r iG A I A

Ihauteri, inauteri,aratuste, karnabal,zanpatzar... modu

askotara deituak izan diramozorroz, musikaz, dantzaz,

janariz eta edariz bustitakoegun hauek. Euskal Herrikoherri askotan ospatzen direnegunak dira, abenduan hasieta martxora arte.


a kTradizio katolikoa duten lurraldee-

tan, garizuma aurretik egiten direnolgeta-egunak dira, bereziki Hausterre-egunaren aurreko igande, astelehen etaasteartean. Baina inauterien esanahia ezda berdina izan historian zehar.

Hasieran, gaur egun udaberria dengaraian ospatzen zen. Garai horretanhasten zen urte berria, eta ez orain beza-la, urtarrilean. Horrela, urte zaharrabukatu eta berria hastea ospatzen zenjai hauekin. Olentzero, Miel Otxin,Zanpatzar... eta beste hainbat pertso-naia erre egiten ziren. Urte zaharrarenkutsadura kendu egin behar baitzen,garbitu, eta modu horretara egitenzuten, hainbat pertsonaia errez.

Erdi Aroan, berriz, Eliza Naturarengainetik jarri zen eta inauterien zentzuaaldatu egin zen. Elizak Bazkoari emannahi izan zion garrantzia, KristorenPizkundeari. Urtea hasten zen garaianjarri zuen Bazko eguna, hots, udabe-rrian. Eta inauteriak Garizuma aurrerapasa zituen. Horregatik, gaur eguninauteriak ez dira ez urte hasieran, ezeguzkiaren ez ilargiaren egutegianospatzen, urte hasiera bien tartean bai-zik.

Egunak aldatzeaz gain, Elizak inau-teriak berak ere aldatu zituen legegogorrak ezarriz. Jaiaren aitzakiaz ger-tatutako gehiegikeriagatik, ez zituenbegi onez ikusten. Estatu espainoleanofizialki debekaturik egon ziren Fran-coren diktadura bitartean. Ondorioz,inauteriek Eliza bera satirizatuko dute,jasaten duten errepresioari erantzunez,nolabait.

Gaur egun inauteriak urtean zeharjantzi ditugun maskara edo karatula

guztiak eranzteko erabiltzen dira.Inauterien zentzua liberazioarena da.Batzuk aspaldiko elementu sinboli-koak gorde dituzten inauteri folklori-koak dira eta beste batzuk hirikoinauteri modernoak.

Beraz, denboran zehar inauteri egunhauen zentzua aldatu egin da. Hala ere,hainbat eta hainbat herritan garai bate-ko pertsonaiak eta ohiturak manten-tzen dira. Gure proposamena zentzuhorretan doa. Euskal Herriko hainbatherritan ospatzen diren inauterien berriluzatu nahi dizuegu. Bertara hurbiltze-ko aukera aprobetxatu nahi baduzue,jakin dezazuela noiz joan eta zer ikusi-ko duzuen.

Zuberoako maskaradakZuberoako Maskaradak urtearen

hasieratik Astearte Inauteri egunabitartean ospatzen dira. Maskaradenelementu nagusia dantza eta antzerkiadira. Egun eta herri ezberdinetaneskaintzen dute funtzioa.

N o n , z e r e t a n o i zMaskaradako pertsonaiak bi taldetan

banaturik daude: gorriak eta beltzak.Lehenengoak garbi eta dotore jantzitaegoten dira eta gorria da euren arrope-tako kolore nabariena. Talde honetako-ak dira Txerrero, Artzaina, Gatu-zain, Kantiniersa, Zamaltzain,Zikiratzaileak, Ferratzaileak, Kuku-lleroak, Jaun eta Anderea, Laborariaeta Etxekoandrea.

Gorrien taldearen ondoren musika-riak joan ohi dira eta hauen atzetik bel-tzak. Zarpain eta zikin jantzita joatendira talde honetakoak: Ijitoak, Berzki-nak, Zorrotzaileak, Eskaleak...

Maskaraden antzezpena egun osoanzehar luzatzen da. Goizean, herrira iris-tean, gorriak dantzan eta beltzak bazte-rrak nahasten hasten dira kaleetakobarrikadak gaindituz. Herriko pertso-naia garrantzitsuak edo ospetsuak bisi-tatuz ibiltzen dira. Bitartean, beltzekZamaltzaina amorrarazten diharduteeta Zirikatzaileak ere harrapatu nahiandabiltza.

Enparantzara heltzen direnean gorriakdantzak egiten hasten dira. Dantzariknagusiena Bralia eta Gobalet-dantza(baso ardoaren gainera salto egitendena) dira.

Dantzaren ondoren funtzioak datoz.Zati honetan, pertsonaia bakoitzak bereofizioa antzezten du: FerratzaileekZamaltzain eta Txerrero ferratzendituzte, berauek nahi ez badute ere;Zikiratzaileek Zamaltzain harrapatueta irendu egiten dute; ZorrotzaileekJaunaren ezpata zorroztuko dute behineta berriro, Jauna gustura gelditu arte;ijitoek istorio eta entretenigarriak kon-tatuko dituzte; eta azkenik, BerzkinekMaskaradako Zamaltzaina


Jaunak konpontzeko emandako dupinaezin konponduta utziko dute. Hala ere,Jauna engainatu eta dirua aterako dio-te... Azkenean, medikua ekarri etahonek salbatuko du Jaunak emandakodirua lapurtu duen langilea, patroi etaijitoen artean harrapatu eta erdi hildautzi dutena.

Antzezpena amaitzeko, guztiek partehartzen duten dantza egiten dute.

Urtero-urtero herri ezberdin batekoherritarrek prestatzen dituzte Maskara-dak, eta aurten Idauze-Mendikoei ego-kitu zaie. Mauletik bospasei kilometro-ra dagoen herri honetan orain dela 70urte antolatu ziren Maskaradak azkenaldiz. Aurten berriro idauze-mendita-rrak izango dira protagonista.

Nafarroa Behereko ihau-teriak

Nafarroa Behereko ihauteriak diraEuskal Herriko luzeenak, maiatzeraarte irauten baitute. Ihauteri hauetanKabalkada izeneko desfilea da oinarri.Bertan hainbat pertsonaiak hartzendute parte.

Ezagunenak eta ikusgarrienak Bolan-tak dira. Lepotik zetazko koloretakozintak zintzilikatuta daramaten dantza-riak dira eta desfilearen amaieran joatendira. Zaldikoak dira lehenengo joatendirenak. Zaldi gainean joaten diren biz-pahiru mutil izaten dira. Hauen ondo-tik Zapurrak doaz, bizar beltz etabetaurreko beltzak dituztelarik. Ondo-ren, bat, bi edo hiru Makilari joaten

dira, bola batean amaitzen den makilaluzea daramatelarik eskuan. Atzetik,Erraldoitxoak, bi emakume argal, luzeeta fin errepresentatzen dituzten panpi-nak, alegia. Dantzari bik eramaten dituz-te sorbalda gainean. Hauen ondoren bes-te bi dantzari joaten dira, Gorriak.Desberdin jantzita joaten dira, besteennagusi edo gidari direlako. Ondoren,Banderariak doaz, bat edo bi, eskuanbanderak dituztela. Basandreak doazhurrena eta azkenik, Bolantak.

Dantza da Kabalkadan elementunagusia. Guztira 23 dantza egitenomen dituzte eta 18 pauso inguru.

Antzina, beste Kabalkada batekjarraitzen zion hemen azaldutakoari.Bigarren hau jende zarpail, zikin, eska-le eta emagalduez osatua zegoen. Zir-tzikak ziren talde honetakoak. Aurre-koen itxurak egiten eta hauek irrigarriuzten joaten ziren.

Ustaritzeko ihauteriakLapurdiko herri honetan Kaskarot

eta Zanpantzar egunak dira ihauteriegunak. Kaskarot eguna bi igandezospatzen dute: Igande Ihauterian etahorren aurreko igandean. Etxez etxediru eskean, jan eta edaten eta etxeetarasartuz ibiltzen dira ihauteri hauetakopertsonaiak. Kaskarot, Ponpiera etaKotilungorriak dira ezagunenak.

Kaskarotak dira izatez dantzariak.Alkandora eta galtza zuriz janzten dira,galtzen bi alboetan koloretako zintakjosita eta gerriko zabal morea. Eraztunbatekin lotzen den lepoko gorria etatxapel bordatua izaten dute. Eskuetanbina makilatxo eramaten dituzte.Hamarren bat mutil izaten dira etahasieran joaten dira, musikariak atzetikdituztelarik.

Ondoren Ponpiera eta Kotilungo-rriak doaz. Ponpiera antzinako bufoienantzera dago jantzita, aurpegian kara-tula gorria eramaten du eta eskuetansorgin-artaziak.

Kotilungarriak dira denetan ikus-garrienak, bi direlarik. Gona gorriadute galtza zurien gainetik, artilezkojaka zuria eta koloretako amantala,honen poltsikoan airera eta jendeari

botatzeko errautsa daramatelarik.Eskuan makila bat eramaten dute, ber-tatik zintzilik behi-buztana dutelarik.Buruan txano luze piramidala daramateeta gerrian zintzarri ugari. Aurpegiatela gorrizko maskara batez estalia edu-kitzen dute, ahoa eta begiak bistandituztelarik. Pertsonaia hauek haurrakizutzen ibiltzen dira eta etxekoekemandako eskudirua ere biltzen dute.

Guztiak sei orduz ibiltzen dira etxezetxe, eta ondoren, txokoren batean bil-tzen dira jasotakoa jatera.

Astearte Ihauterian, berriz, Zanpan-tzar (Saint Pansart) agertzen da gurdibatean Ustaritzeko kaleetan zehar. Las-toz betetako panpina handia da. Herrianzehar ibili ondoren epaitu, kondenatu,fusilatu eta erre egiten dute.

Tolosako inauteriakTolosako inauteriak ospe handikoak

dira. Ez dira herri txikietako inauteriakbezalakoak, hiri handietakoekin antzahandiagoa dute. Izatez Igande Inauteriegunean hasten dira eta Astearte arteirauten dute. Hala ere, aurreko hiruegunak, hots, Ostegun Gizen, OstiralMehe eta Zaldunita bezpera prestaketaegunak izaten dira. Txilabak, txaran-gak, danborrada, zezenak, dantzak,musika eta umorea present izaten diraegun hauetan. Eta hortik aurrerakohirutan, are eta gehiago.

Asteartean aldatzen da giroa, egunhori hileta eguna izaten baita. Sardinaehorzten dute eta denak lutu-jantziekinNafarroa Behereko Bolanta

Ustaritzeko Katilungorria


joaten dira. Amaiera triste honekinbukatzen dira musikaz eta festaz bete-tako bost egunak.

Abaltzisketako inauteriakAbaltzisketa eta inguruko beste

herrietako inauteriak (hala nola Amez-ketakoak, Berastegikoak, Berrobikoak,Elduaiengoak eta Lizartzakoak) Tolosa-ko inauterien itzalpean gelditu dira.Baina hala ere, azken urteotan berriroindarra hartzen ari dira.

Abaltzisketako txatxoak IgandeInautez ibiltzen dira baserriz baserri.Etxe atari guztietan makila-dantza egi-ten dute mozorro batek lekua garbitzenduen bitartean. Txatxoak zortzi mutildira, alkandora eta galtza zuriz jan-tziak. Borla zuriko txapel gorria, gorba-ta beltza eta antzinako ezkon-mantoikoloretsu biz osatzen dute janzkera.Besoetatik behera kolore askotako zin-tak ere eramaten dituzte.

Mundakako aratusteakMundakako aratusteetan mutil eta

gizonak izan dira protagonista orainarte, nahiz eta azken urteotan emaku-meen parte hartzea gehitu.

Musika joz eta abestuz ateratzen dirakalera Igande Inauterian. Zuri-zuri jan-tzita joaten dira guztiak, musika-ban-daren zuzendaria izan ezik. Frak beltzaeta kolore berdineko kapela eramatenditu honek. Musikariek burkazala janz-ten dute buruan, batzuetan aurpegiabistan utzita eta beste batzuetan aurpe-gia estalita. Aurpegia bistan daramate-nek bibote eta papilote handiak margo-tzen dituzte aurpegian.

Bi gona janzten dituzte, bata ohibezala eta bestea burutik sartuta, atorrabalitz bezala. Horregatik deitzen zaieAtorrak.

Herriko kaleetan kantatzen jardunondoren, portura abiatzen dira zuzenda-riaren gidaritzapean. Han, petril gaineraigo eta banan-banan ileran jartzen dira,bertan burutzen dutelarik ekitaldirikederrena. Urtero asmatzen duten kantaberria abesten dute, eta horrekin bateraaurreko urtetako abestiak ere bai.

Egun honetan, beste herri batzuetan

bezala, Mundakan ere ogi xigortuakedo tostadak jateko ohitura dago.Antzina, atorrak balkoietatik sukaldee-tara sartu eta etxekoandreak prestatuta-ko ogi xigortuak lapurtzeko ohiturazegoen.

Mundakako emakumeak lehen mozo-rrotzen ez baziren ere, orain lamia jan-tzita ateratzen dira herriko kaleetara.

Markinako inauteriakBizkaiko herri honetan gaur egun

Igande Inauteriz ospatzen dira inaute-riak. Lehen ostegunez hasten ziren,Txitxiburduntzi Egunez eta Marti-tzen Karnabal egunez amaitu. Bainagaur egun, igandea da egun handiena.Herri osoa mozorrotzen da eta goiz goi-zetik giro berezi bizitzen da. GoizeanSaragi-dantza egiteko ohitura dago, etaarratsaldean, berriz, Markinako inaute-rien berezitasuna den antzara-jokoa.

Antzarak lotu eta gorputza koipetuondoren, soka batetik zintzilikatzendituzte. Zaldiz doazenak, gelditu gabe,antzararen lepoa mozten saitzen dira.

Joko honen ohitura hau betidanikegon da Markinan, baina 60ko hamar-kadan galdu egin zen. 1979. urteanberreskuratu zen berriro, eta harrezgero urtero ospatu da.

G A I A

Inauter iakNon, zer eta noiz

Lekeitioko inauteriakLekeitioko inauteriak ostegunez has-

ten dira, Sasikoipetsu egunez. Egunhonetan burduntzian erretako haragiajateko ohitura dute. Txistorra, lukainkaedota arrautza jateko ohitura zegoen.

Lekeitioko mozorroak Marmoak ize-nez ezagutzen dira. Lehen, igande arra-tsaldeko elizkizunak bukatu arte ez zenmarmorik ikusten. Haurrek kale kan-toitik “amaitu da elizakoa” oihukatzenzuten eta hori entzutean kaleak mar-moz betetzen ziren. Herria aratustegiroz eta kolore bereziz janzten zen.

Astelehenetan Estudiantina atera-tzen zen, galtza eta alkondara zuriz jan-tzita, jaka urdinez, ezkerreko besotikbehera kolorezko zintak zituela etaburuan txapela beltza.

Asteartea izaten da egunik handienaLekeition, Turuturu eguna. Goiz-goi-zetik marmo jantziz ateratzen diraherritarrak. Azken urteetan haurrenMundakako Atorra


eguna izaten da. Arrantzale eta nekaza-ri erara janzten dira. Horrez gain, bestehaur asko eta helduak marmoz jantzitaibiltzen dira egun osoz.

Zalduondoko inauteriakArabako herri honetan igandean has-

ten dira inauteriak. Markitos da berta-ko pertsonaia. Traje beltzez jantzitakopanpina da, gorbata daramana eta loreabotoi zuloan. Arrautz oskolez egindakolepokoa darama. Pertsonaia berezi etamisteriotsua da Markitos.

Igande Inauteri goizean, goizeko11:30ean agertzen da herriko kalenagusian asto baten gainean. Herrikomutil edo gizon bat joaten da asto gai-nean, Markitosen atzean berari eusten,jaus ez dadin. Astoa horretarako presta-turiko toki bateraino gidatzen dute,jauregi baten aurreraino. Han, Marki-tos astotik jaitsi eta sei metro luzerakomakila baten puntan jartzen dute.Makila zutik jartzen da, lurrean sartutaeta han goian geratzen da Markitosordu batzuetan.

Arratsaldean prozesio zaratatsua hel-tzen da Markitos dagoen lekuraino,Predikadorea dena buru delarik.Honekin batera, Kalegarbitzailea etaErrauts Zabaltzailea doaz, biak txa-busina beltza jantzita. Hauen atzetikmusikariak, eta ondoren behor batekbultzatako gurdia, barruan Predikado-rea dela. Hauen atzetik Astoa eta Agu-rea deitzen direnak joaten dira. Marki-tosen aita eta ama omen dira hauek, etapertsona bakar batek egiten ditu biak,bata bestearen gainean jarrita. Ondoren

Artza eta Ardia datoz, eta hauen atze-tik Porreroak. Azken hauek berenburuak lurrera botatzen eta pertikakerabiliz teilatuetatik zintzilikatutakokandela izoztuak apurtzen ibiltzen dira.

Markitos jaitsi eta gurdian jartzendute. Predikadoreak ez du momentubatean ere askatzen. Pilotalekura hel-tzen direnean bere epaia irakurtzen dioPredikadoreak Markitosi: hil eginbehar du. Jendeak txalo jotzen du. Pan-pina lurrean jarri eta su ematen diote.Taldeko guztiek dantza egiten dutebere inguruan.

Arizkungo inauteriakNafarroako herri honetako inauterie-

tako pertsonaia nagusia Hartza da.Korpus egunean ematen diote hasierafestari. Bi damuñ (etxezain) nagusi etabeste bi damuñ laguntzaile izatendira aukeratuak egun honetan. Eta bai-ta beste bi damuñ etxekoandre ere.

Korpus asteko igandean lau damu-ñek egiten dute dantzan enparantzan,damuñ nagusi eta laguntzaleek. Igandeeta Astelehen Inauterian ere gauza beraegiten dute.

Gainontzekoak soinean brusa, txape-la eta zapi beltza jantzita elkartzen diraIgande Inauterian herriko ostatuangosaltzera eta ondoren “puska biltzera”,hau da, etxez etxe eskean abiatzen dira.Jan, edan eta zarata ugari egiten duteetxe bakoitzean. Antzina, neskaren batzegoen etxean dantzan egiten zuten.Arratsaldeko lauretan bildutakoa jatenzuten ostatuan, eta gero, berriro enpa-rantzara dantzan egitera. Iluntzean,neskak etxera eta mutilak berriro osta-tura, afaltzera. Damuñ nagusi etalaguntzaileek damuñ etxekoandrebaten etxean afaltzen zuten, eta Astele-hen Inauteri gauean bestearen etxean.

Astelehen Inauterian aurreko egune-koa errepikatzen zen, pausoz pauso.

Asteartean, ostera, gazteak mozorro-tuta kaleratzen ziren, kareta eta guztibatzuk. Zazpi-zortzi erraldoi ere ager-tzen ziren. Baina egun honetako pertso-naia nagusia, gaur egun ere, Hartza da.Gizon edo mutilen batek egiten du har-tzarena, gorputz guztia artilez estalita.

Batera edo bestera mugitzen da hartza,ihes egin eta jendea izutzen du. Har-tzainak darama lotuta, bere ondoanmantentzea asko kostatzen bazaio ere.

Egun hau da, hots, Astearte Inaute-ria, Sagar-dantza dantzatzen den egunbakarra. Ohikoena neskek egitea badaere, Arizkunen mutilek egiten dute.

Unanuako ijoteakUnanuan Igande eta Astearte Inaute-

rian ospatzen dira “Ijoteak” eta pertso-naia nagusiak Mamoxarroak dira.

Igandean Mamoxarro txikien egunaizaten da. Herriko hamabost-hamazaz-pi urte bitarteko mutil guztiak kalera-tzen dira mamoxarro jantzita. Kamisetaeta galtza luze zuriak daramatzate soi-nean. Buruan zetazko koloretako zapiaeta gerrian gerriko gorri edo beltza.Kaskabiloz jositako larruzko zintagurutzatzen dute paparrean. Eta mozo-rroa oraindik ikusgarriago egiteko ele-mentu harrigarriena: burdinezko kara-tula jartzen dute aurpegia estaltzeko.Inork ez daki noiz eginak diren karatu-lok eta zazpi geratzen dira herrian,hasieran zeuden sei pareetatik.

Mamoxarro hauek etxez etxe ibiltzendira oles egiten eskuan daramatenmakilaren puntan lukainka eta urdaizatitxo bat jarrita. Etxeetan arrautza,urdai, lukainka eta abar oparitzen diz-kiete eta zortziak inguruan herrikotabernara bueltatu eta han afaltzen dutebildutakoa.

Astearte Inauteria, berriz, 17 urtetikZalduondoko Markitos

Arizkungo Hartza


ospatzen dira inauteriak, bi herrietakomutilek elkar hartuta erabakitzen dute-nean.

Joaldunak dira inauteri hauetakoprotagonistak, bi herrietako taldeak.Ezaugarri nagusia gerrian daramatenzintzarria da, “joare” deitzen zaiona.Horregatik deitzen zaie joaldunak.Gerria astinduz izugarrizko hotsa atera-tzen diete zintzarrioi. Zubietako joal-dunak alkandora zuria, ardilarru baka-rra eta zapi urdina eramaten dute, etaIturengoek ardilarru bikoitza eta zapigorria. Guztiek isipua eramaten duteeskuineko eskuan haurrak uxatzeko etatxano dotorea buruan. Txano honi“Ttuntturroa” deitzen zaio. Ondorioz,joaldunei ttuntturroak ere deitzen zaie,eta baita zanpantzarrak ere.

Astelehen Inauteri egunean Zubieta-ko joaldunak Iturenera joaten dira alka-

gorakoen eguna da, Mamoxarro han-dien eguna. Txikiak bezala mozorro-tzen dira eta arratsaldean joaten diraoles egitera musikarien laguntzarekin.Azken hauek mozorrotu gabe joatendira. Mamoxarro hauekin batera gaztebatzuk ere joaten dira, nahi duten beza-la mozorroturik. Hauei Muttuak dei-tzen zaie. Abestu egiten dute, bainahitzik ezin dute egin, eta hortik dator-kie izen hori. Mamoxarroen antzekomakila eramaten dute eskuan.

Mamoxarroak herriko kaleetan zeharibiltzen dira harrapakinen bila. Hauredo neskatilaren bat ikusiz gero, korri-ka abiatzen dira ea harrapatzen duten.Ondoren, ostatura bueltatzen dira afal-tzera. Afalostean Mamoxarro handieketa Muttuek enparantza edo udaletxeaurrean dantza egiten dute.

Lantzeko inauteriakAstelehen eta Astearte Inauterietan

ospatzen dira inaute egunak Lantzen.Pertsonaia nagusiak Miel Otxin, Ziri-pot, Zaldiko, Txatxoak eta Ferra-tzaileak dira.

Miel Otxin lastoz egindako hirumetro inguruko erraldoia da. Bi pagoadarrez osatua dago; bata besoetarako,eta bestea hanketarako. Txapela daramaburuan, kartoizko aurpegikoa eta zapialepoan. Brusa loreduna eta galtza urdi-nak izan ohi ditu gomazko polainetanbildurik. Txantxo batek eramaten dusorbaldan festak iraun arte.

Zaldiko zaldi-gizona da. Gaztea da,segalarien lasto txapelaz burua estalia,begiartea ikatzez beztua eta gerri azpi-

tik egurrezko armazoia, aurrealdeanzaldi-burutxoa zutik duelarik. Atzeal-dean benetako abere isatsa darama zin-tzilik.

Ziripot izenekoa da pertsonaiarikaldrebesena eta farregarriena. Buruankapela, aurpegi estalia eta gorputzabelar eta iratzez trinkotutako zakuansartua du. Bere ibilera baldarrean maki-la du lagun.

Txatxoak era ezberdinetara janztendira baina beti koloretsu. Eskuan erra-tza edo makila daramate, aurpegia esta-lita eta buruan koloretako kapela koni-koak.

Ferratzaileak hiruzpalau izaten dira.Gorputza zakuzko telaz estalia izatendute eta beren lanbideari dagokiontresneria daramate eskuan.

Festa Astelehen Inauterian hasten da.Miel Otxin doa jendetzaren buruan.Ziripot traketsa, oinez egin ezinikdabil, makila baten laguntza duelarikhorretarako. Txatxoek oihu eta dantzaegiten dute. Zaldiko, Ziripot lurrerabotatzen saiatuko da. Ziripot behin etaberriro eroriko da lurrera. Zaldiko Ziri-poti hurbiltzen zaion bakoitzean, Txa-txoek defendatuko dute. Halako bateanTxatxoek Zaldiko harrapatzen dute etaFerratzaileek ferratu egingo dute.

Hurrengo egunean, Astearte Inaute-rian, ez Ziripot eta ez Zaldiko ez dirakaleratzen. Miel Otxin da egun honeta-ko protagonista nagusia. Enparantzaraeramaten da Txatxoez inguraturik etahan epaitu egiten dute. Tiroz hil etalurrera botatzen dute erraldoia. Zatitueta sua egiten dute bere gorputzarekin.Ondoren, zortzikoa dantzatzen dutesuaren inguruan.

Ituren eta Zubietako joal-dunak

Herri hauetan urtarrileko azken igan-dearen ondoko astelehen eta asteartean

G A I A

Inauter iakNon, zer eta noiz

Lantzeko Ziripota


tearen baimenaz. Astearte Inauterian,berriz, alderantziz, iturrendarrak joatendira Zubietara.

Lesakako inauteakLesakako inauteetako egun handiena

igandea izaten da eta Zaku-zaharrakdira protagonistak. Gorputza zakuzkiz(zakuzko telaz) estalia izaten dute etaazpian lasto edo sarale ugari eramatendute. Aurpegia zapi batez estalia dute,begien eta ahoaren parean zuloak egitendituztelarik. Eskuan puxika bana era-maten dute eta banan banan joaten dira“ié, ié, ié” oihuka. Herriko kale guztiakpasatzen dituzte horrela.

Mairuen laguntza ere izaten dute.Hauek kolorezko tela zatitxoez estaliaizaten dute gorputza.

Gaueko 10:00etan heltzen dira enpa-

rantzara. Han burdinazko barra batdago alde batetik bestera eta hari eus-ten diote. Momentu horretan herrikohaur eta neska-mutilek gainera saltoegiten diete zaku-zaharrak lurrera bota-tzeko. Zakuetatik ere tiratzen diete etazaku telak galtzen dituzte askok, lastoaedo saralea zabalduz. Haurrak elkarrilastoa botaz ibiltzen dira jolasean.

Astelehenean, berriz, Karrozen egunaizaten da. Talde ezberdinek muntatuta-ko karrozak izaten dira ikusgai.

Nahiz eta astelehenean bukatu inau-teak berez, Lesakako auzoetan astearte-an ere jarraitzen dute. Auzoetako gazte-ak goizean goiz abiatzen dira baserrizbaserri puska biltzera. Bi taldetan bana-tzen dira: goitiarrak eta fraindarrak.Goitiarrak zuriz jantzita doaz, txalekoeta txapel gorriz, galtzetan daramatza-ten kaskabiloak astinduz. Trikitixa eta

krixkitina izaten dituzte lagun. Frain-darrak, bestetik, brusa beltzez, galtzazuriz, txapel berdez eta lepoko kolore-dunez janzten dira. Eskusoinua etaerratz kirtena eramaten dituzte hauek.

Leitzako iotegikLeitzako inauteriak iotegik izenez

ezagutzen dira. Lehen Garizuma aurre-ko hiru egunetan ospatzen ziren -Zal-duniote, Asteleniote eta Asteartioteegunez-. Herriko gazteez gain, zaldiakere mozorrotzen zituzten Leitzan.Mozorrotutakoei Atxoak deitzenzitzaien. Txistulariekin batera eskeanibiltzen ziren, astelehenean herri kax-koan eta asteartean baserrietan. Eta bil-tzen zutena izaten zuten bi egunetakootorduetarako.

Gaur egun, ordea, Leitzako iotegikezberdinak dira. Egunei dagokienez,urtarrilaren hirugarren igandez etaondorengo astelehen eta asteartez ospa-tzen dira, eta Festa Txikiak izena har-tzen dute. Erromeria eta eskeak egitendituzte bi gazte taldek. Txistu soinuzibiltzen dira baserriz baserri eta auspo-soinuz kale-etxeetan. Atxoak erabatgaldu dira eta oraingo mozorroen ezau-garria kapela, zapia eta brusa dira.

Inauteriak non eta noizLeitza urtarrilak 23, 24, 25 eta 26Sunbilla urtarrilak 29, 30 eta 31Ituren-Zubieta otsailak 1 eta 2Ustaritze otsailak 7, 14 eta 16Tolosa otsailak 11 eta 16Abaltzisketa otsailak 14Mundaka otsailak 14Markina otsailak 14Lekeitio otsailak 11 eta 16Zalduondo otsailak 14Arizkun otsailak 14, 15 eta 16Unanua otsailak 14 eta 16Lantz otsailak 15 eta 16Lesaka otsailak 14, 15 eta 16

Maskaradak non eta noizAltzürükü otsailak 7Altzai otsailak 14Muskildi otsailak 21Arrokiaga otsailak 28Ligi martxoak 14Maule martxoak 20Urdinarbe martxoak 28Barkoxe apirilak 4Larraine apirilak 11Iruri apirilak 18Mendi apirilak 25

BIBLIOGRAFIA-Garmendia Larrañaga, Juan. “Iñaute-

ria. El carnaval vasco”. Argitalpen etapublikapenen Gipuzkoar Erakundea,1973.

-Arregi Nerea. “Euskal Ihauteriak”.Bizkaiko Ikastolen Elkartea.

-Susperregi Jose Mari. Zenbait lan.

Iturengo Joalduna

Lesakako Zakuzaharra


Nire ardura nagusiamusika irakasten hastendiren irakasleei laguntzekotresna eskaintzea izan da

MARIA PILAR OCHOA DE ERIBE ROYO

e l k a r r i z k e t a

““

Maria Pilar OCHOA DE ERIBE ROYO


“HaurHezkuntzanez da batere

logikoamusika astean

ordubeteemanezlantzea.

Egokienaegunero 15minutuko

saioa egiteada”

Musikaria eta musikairakaslea denemakume honek,

Ibaizabal argitaletxeakargitaratu duen “Tutti dacapo” izeneko materiala egindu. Musika irakastekometodo batean oinarritzenden lana da. Helburu nagusiamusika irakasteariaurrenekoz ekiten diotenirakasleen premia nabarieneierantzutea da. Momentuz 3urtetik 6 urtera artekohaurrentzako materiala osatudu, baina, goragokoadinekoentzat ere egitekoasmoa du.

Zuretzat zer da musika, MariaPilar?

Niretzat musika ez da solfeoa soilik, ezda entzuketa soila, ez da joko hutsa. Horiguztia eta gehiago biltzen dituen zerbaitda musika. Entzumena, ikusmena, ukime-na eta oroimen kinesikoa batzen ditu. Etahorrez gain, ahalmen intelektuala eta este-tikoa pizten dituen jarrera animiko bereziasortzen du.

Zenbateko garrantzia du musikakhezkuntzaren barruan?

Handia, eta hemen oraindik ez zaiobehar duen garrantzirik eman. Oraindikmusika garrantzitsua dela esplikatzen gau-de. Pirinioetatik gora ez dago horren beha-rrik, badakite. Nire esperientziak erakutsidit hori. Europa horretan musika kulturada eta edozein herri txiki eta galdutanantolatzen den kontzertutan aretoak lepo-raino betetzen dira. Jende horrek agian ezdu solfeorik jakingo, baina bai musikaentzuten. Entzule onak dira eta kontzer-tuetako musika etxera eramaten duteentzuteko.

Gizarte mailan hemen baino garran-tzi gehiago ematen zaio, orduan. Etahezkuntzan?

Nik uste dut baietz. Orokorrean hel-duak entzule onak dira, eta horien arteanbaita irakasleak ere. Lehen esan dudanbezala, musika kultura da. Hala ere, hez-kuntza mailan hizkuntza, matematika edonatura bezainbesteko garrantzirik ez duEuropan ere, baina ez da hemen bezalakoikasgai “maria”. Ez da lehenengo ikasgaia,

baina herrialdeen arabera ere aldatu egitenda ematen dioten garrantzia. Hungrian,adibidez, musika oso sartuta dago egune-roko bizitzan.

“Tutti da capo” du izena zuk eginduzun materialak. Zerk bultza zaitulan hau egitera?

Nire ardura nagusia musika irakastenhasten diren irakasleei laguntzeko tresnaeskaintzea izan da. “Tutti da capo” hitzakberak zera esan nahi du: denok hasieratik.Denei erakusle erraz eta hurbil bat eskaininahi izan diet. Behar hori nire inguruansomatu dut, hau da, irakasleak musika ira-kasteko ez direla moldatzen edo zenbaitunetan estu eta larri aurkitzen direla ikusiizan dut. Musikak duen garrantzia kon-tuan hartuta, prestakuntzari ere garrantziaeman behar zaio eta horretarako tresnakedukitzea beti dago ongi.

Dena dela, ez da ikastetxeetara muga-tzen, musika eskoletan ere lagungarri suer-ta liteke.

Zein da egiten duzun proposame-na, eskaintzen duzun metodologia?

Haur Hezkuntzaren eta Lehen Hezkun-tzaren barruan musikaren arloa lantzekoprestatu dudan metodologia da.

Musika lantzean atal ezberdinak lantzeaproposatzen da, hau da, ahotsa, instrumen-tua, lengoaia musikala edo solfeoa, entzu-ketak, kantak, ipuinak, joko musikalak etadantzak.

Oso metodologia dinamikoa da. Sakobakoitzean puntu hauek guztiak lantzendira, flash moduan, nekatu gabe, aspertugabe. Gauzarik egokiena hiru puntu hauekjokoan jartzea da: sentimenak, sentimen-duak eta adimena.

Azter dezagun atal horietako bakoi-tza banaka. Ahotsa da lehendabiziaipatu duzuna.

Ahotsa lantzea oso garrantzitsua da, gurelehenengo instrumentua baita eta musikariguztiok landu behar duguna. Noski, aho-tsa lantzen hastean, arnasketa, afinazioa,intentsitatea, tonua, tinbrea eta musikakoparametro guztiak lantzen dira.

Instrumentua aipatzean, zeri egi-ten diozu erreferentzia?

Egia esan, instrumentu asko daude, bai-na hasierakoa eta lehenengo landu behardena gorputza da. Gorputza da lehenengo

eMARIA PILAR

OCHOA DE ERIBE


urtetan landu behar dena. Alde horretatik,Europan oso atzeratuak gaudela uste dut.Afrikan, esaterako, gorputzaren erritmoaoso landua daukate. Guk beti baztertutauzten dugu gorputzaren garapen erritmi-koa. 3 urteko haur bati lehenbailehen pan-deroa edo klabeak eman nahi dizkiogu, etaez dago gaizki, baina besteaz ahaztu gabe.

Hirugarren bezala lengoaia musi-kala edo solfeoa aipatu duzu. Asko-tan musika solfeoarekin lotzen dugueta hori dela garrantzitsuena ustedugu. Hala al da?

Solfeoak literatura musikalerako ateakirekitzen ditu, baina ez da garrantzitsuena,lehen esan dudan bezala, musikak atal askobaititu solfeoaz gain.

Metodo honetan 3 urteko haurrekin ezzara partiturak irakurtzen hasten. Solfeoalantzen da, baina beste modu batera, hots,ahozkoa. Ikasten diren interbaloak keinubatzuk eginez abesten dira, Kodalyrenfononimia erabiliz. Hau aurreirakurketaizango litzateke, gero ondoren 4 urtekinpartituren irakurketa hasteko.

Beraz, solfeoa hasieratik lantzen da, bai-na hasieran (3 urterekin) ahozkoa da,aurreirakurketa.

Entzuketak aipatu dituzu ondoren.Zeri deitzen diozu entzuketa?

Beno, lengoaia musikalaren ondorenaipatu dut, baina ez dut esan nahi garrantzigutxiago duenik. Hau argituta, galderaerantzutera noa.

Musika entzutea da entzuketa. Besteezer egin gabe, begiak itxi eta musikaentzutea. Metodologia honetan musikaklasikoa entzutea proposatzen dut nik,garrantzitsua baita eta ezagutu egin behardela uste baitut.

Zergatik da garrantzitsua musikaklasikoa entzutea?

Musika klasikoan agertzen diren ele-mentu eta egitura guztiak oso aberatsakdira eta gainontzeko musika motak lan-tzen direnean erabiltzen direnak. Adibi-dez, jazz talde askok oso ondo ezagutzendute Bach-en kontrapuntua. Mike Jagge-rrek ere bira bukatu ostean musika klasi-koa entzuten hasiko dela esan zuen.

Nahiz eta jazz, rock edo folk landu,denek ezagutzen dute musika klasikoa. Etaikasleek ere ezagutu behar dutela iruditzenzait. Oinarri musikal aberatsa edukitzekooso baliagarria da.

Musika klasikoaz gain, kantak erebildu dituzu. Nolakoak dira hauek?

Argitaratuta dagoen materialean hirukanta mota daude: herrikoiak, berriak etakanpokoak. 88 abesti daude, hauetatik 69herrikoiak, bi kanpokoak eta 17 berriak.Euskal Herri osoko kantak bildu ditut.Kanta herrikoiak ezagutu beharrekoakdirela iruditzen baitzait.

Bestetik, kanta berriak ere asmatu ditut.3 urteko haurrentzat zerbait errazagoa bila-tu nahi nuen eta horregatik asmatu ditutberriak, gehienak adin honetarakoak dira.Gero, 6 urteko haurrentzat beste batzukegin ditut, baina kasu honetan estiloz alda-tzeko izan da.

Eta azkenik, kanpoko bi abesti daude 6urteko programan: bata italiarra eta besteafrantsesa.

Zergatik sartu dituzu kanpokoabestiak?

Pixkat irekitzearren. Niri ez zait gusta-tzen kantak itzultzea. Kanta bat Italiakoabaldin bada, italieraz kantatu behar dugu,eta ez zaigu ezer kaltegarria gertatukohorregatik. Gainera, atzerriko hizkuntzahorretako fonemak ezagutzeko aukera ereematen du. Fonema horiek familiarrak egi-ten dira. Kantak grabatuta eta idatzitadaude, eta nik egiaztatu dut nik ahoska-tzen dudan bezala ahoskatzen dutela hau-

rrek ere. Beraz, fonema horiek ikastekoegokia da.

Kantak aukeratzerakoan, zer hartuduzu kontuan? Nola egin duzu auke-raketa?

Musika doinuaren edertasuna, erritmoa-ren aberastasuna eta hitzak hartu ditutkontuan. Eta atzerriko abestien kasuan,leku horietako adierazgarrienak edo auke-ratu ditut.

Joko musikalek ere musika saiokobeste atal bat osatzen dute. Nolakojokoak dira?

Joko hauek helburu musikala dute,nahiz eta oso lotuta egon psikomotrizitate-arekin, kontzentrazioarekin eta abar. Jokoanitzak dira, mota askotakoak, helburumusikalaren arabera aldatu egiten baitira.Adibidez, helburua bi nota bereiztea bal-din bada, gorila eta pertsonen jokoa egindaiteke. Ipuin moduan aurkezten dirabatak eta besteak, beraien ezaugarriak azal-duz, eta bakoitzak soinu bat ateratzen du.Soinu bakoitza nota bat izango da.

Dantzei dagokienez, zer aipadaiteke?

Dantza sinpleak dira eta aurreko saiobatean ikasitako abesti batekin dantzatzendira. Musika lantzeko beste modu bateskaintzen du dantzak.


Ipuinei ere garrantzi edo pisu han-dia ematen diezu.

Haurrei ipuinak asko gustatzen zaizkieeta oso garrantzitsuak direla iruditzen zait.Ipuinak fantasiaren mundura jotzen du.Haur Hezkuntzako materialean entzuketabakoitzak ipuin bat dauka eta musikahobeto ulertzen laguntzen du. Ipuin hauekoso musikalak dira.

Zer dira, ipuin zaharrak ala berriak?Berriak dira, entzuketa bakoitzarentzat

espreski asmatuak. Hala ere, 3, 4 eta 5urteko haurrentzako materialeko ipuinaketa 6 urtekoentzako materialekoak ez diraberdinak. Funtzio ezberdinak dituzte.

Zein funtzio dute, bada, 3, 4 eta 5urteko haurrentzako ipuinek?

Lehen esan bezala, ipuin hauek entzuke-tekin lotuta daude, hau da, musika klasi-koaren entzuketekin. Orduan, ipuin hauenfuntzioa musika hori entzuten laguntzeada.

Nola lortzen da hori?Lehenengo, musika eta ipuina biak bate-

ra entzuten dira. Ipuina marrazkien bidezkontatzen da eta esaten dena eta musikaelkarrekin lotuta daude. Adibidez, “Oboejaun-andreak” ipuinean oboe familiariburuzko istorioa kontatzen da. Moduhorretan, marrazkian edo ipuinean oboeahitz egiten hasten denean, oboearen soinuaentzuten da. Horrela, oso ongi nabarmen-tzen dute oboeak noiz hitz egiten duen,hau da, noiz jotzen duen.

“Ehiztari ehizatua” ipuina Vivaldiren“Lau Urtaroak” obrari lotua dago. Kasuhonetan hirugarren mugimenduari dago-kio, hots, udazkenari. Ehiztariaren ipuinakontatu bitartean musika entzuten da.

Ipuinen bitartez batzutan instrumentuaesplikatzen da, bestetan egilea, bestetangaia... Datu errealak dira eta bide batezikasteko aukera ematen du. Baina hala ere,helburua musika ongi entzuten ikastea da,egiten diren konposaketa horiek nolakoakdiren ezagutzea.

Entzuketa hau lehenengo pausoa da.Gero, beste bi aldiz entzuten da musikahori, baina ipuinik gabe. Horrela, nahiz etaipuinik ez entzun, musika ipuinarekinerlazionatzen da eta badakigu noiz entzu-ten ari garen oboea, bibolina edo beste ins-trumentu bat.

6 urteko haurrekin nola erabiltzendira ipuinak?

6 urtekoak musika klasikoa ipuinik gabeentzuteko prest egoten dira aurretik lehenesan dudan bezala landuz gero. Eta horilortzea da, gainera, helburua. Adin hone-tan ere ipuinak entzuten dira, abesti bakoi-tzak bere ipuina dauka, baina ipuina ez doamusikaren gainetik, irakasleak kontatubehar du. Ipuinaren helburua girotzea da,kasu honetan.

Beraz, adin honetatik aurrera entzuketakzuzenduta egiten dira. Hau da, irakasleakhasieran egilea, izenburua eta musikariburuzko zerbait esaten die. Adibidez, ins-trumentuen ezaugarri fisikoak eta horijotzeko zein forma dauden, zein musikamota entzungo duten, zenbat aldiz ager-tzen den egitura konkretu bat... Irakasle-riari informazio hori liburuan ematen zaio.

Aipaturiko atal hauek (ahotsa, ins-trumentua, solfeoa, entzuketak,joko musikalak eta dantzak) nolalantzea proposatzen duzu; saio bakarbatean denak batera, saio bakoitze-an bat...

Saio bakoitzaren edukia planteatzerako-an ere adina kontua hartu behar da. Hots,Haur Hezkuntzakoak eta Lehen Hezkun-tzakoak.

Haur Hezkuntzakoei dagokienez, ego-kiena egunero 15 minutuko saioa egiteaizango litzateke.

Baina eskola askotan ez da posible egu-nero 15 minutu lantzea eta astean ordube-terekin konformatu behar dute. Ez dabatere logikoa astean ordubete ematea, ezbaita musika lantzeko modurik egokiena.Baina beste aukerarik ez badago, nik ordu-bete horretan saio osoa lantzea proposatzendut.

Zer egiten da saio bakoitzean?Saio bakoitza bi astetan zehar landu

behar da, hamar egunetan eta hiru atalnagusitan sailkatzen da: musika hizkera,musika kultura eta musika jokoak. Musikahizkeraren barruan arnasketa, melodiarenoihartzunak (oihartzun librea eta notadu-na), erritmoaren oihartzuna, musikarenirakurketa (esku irakurketa, pentagramairakurketa, partitura irakurketa eta kodelibreko irakurketa) eta kantak lantzen dira.Musika kulturaren arloan artxiboko kantaeta entzuketa. Eta musika jokoetan irakur-keta eta jokoak.

“Pirinio-etatik gora

musikakultura da.

Hemenoraindikmusika

garrantzitsuadela

esplikatzengaude”

eMARIA PILAR

OCHOA DE ERIBE


Astean ordubete edukiz gero, ordubetehorretan guztiak lantzea proposatzen da.Eta egunero 15 minutu edukiz gero, egu-nean atal bat lantzea. Horrela, lehenengoegunean lehenengo atala, bigarren eguneanbigarrena, hurrengoan hirugarrena, hurren-goan berriz lehenengoa... Horrela eguneromusika lantzen da, baina puntu bati lehen-tasunik eman gabe.

Atalak ezberdinak dira eta dena flashmoduan, dena nahastuta lantzea da onena.Ekintza bat bestearen ondoren. Aktibitateasko dira, baina denbora osoan aldatuz,haurrak ez dira nekatzen eta aspertzen.

Nolakoak dira Lehen Hezkuntzakohaurren saioak?

6 urtekoek ikasgai moduan edukitzendute musika eta saioetan atal hauek lantzeaproposatzen dut: oihartzuna (erritmoarenoihartzuna, medodiaren oihartzun librea,melodiaren oihartzun notaduna eta melo-diaren oihartzun keinuduna), teoria, ira-kurketa (pentagrama irakukerta, partiturairakurketa eta kode libreko irakurketa),kanta, entzuketa, jokoak eta dantza. Ikas-turte batean lantzeko 21 saio prestatuditut.

Beraz, dena neurtua eta programa-tua dago. Malgutasunik uzten al dioirakasleari?

Bai, noski. Hau nik egiten dudan propo-samena da, baina horrek ez du esan nahidena hitzez hitz eta pausoz pauso jarraitubehar denik. Irakasle bakoitzak ikusi behardu bere haurren erritmoa, zenbat denboraduen eta abar. Adibidez, nik bi kanta lan-tzea proposa dezaket, baina irakasleak hirukanta ditzake. Alde horretatik, malguta-sun osoa dagoela iruditzen zait, baina hel-buruak ahaztu gabe eta beti kontuan iza-nik aportazio guztiek aberasteko izanbehar dutela.

Dena dela, saioak prestatzeko etametodologia hau ezagutzeko eginduzun irakasleriarentzako materiale-an pauso guztiak ongi zehaztutaagertzen dira. Horren beharra ikusial duzu?

Bai, noski. Irakasleriaren prestakuntzakbultzada bat behar du. Askok ez dakite zereta nola landu. Lehenengo irakasleriakprestatu behar du. Beraz, ikasleei bezala,gauzak ongi eta modu errazean azaldubehar zaizkio, eta klaseak emateko errazta-

sunak eman.Horregatik, nik prestatu dudan material

osoa grabatua dago zintetan. Gidaliburua,musika kasetak, ipuinen kasetak, ipuinenliburuak, musika irakurketarako langaiak,eta ikasleentzako laminak eta abestienkasetak daude. Behar den materiala eskuradago.

Dena grabatuta edukitzeaz gain,metodologia ere esplikatzen duzueta horri garrantzia ematen diozu,gainera.

Bai, hala da. Metodologiaren atal hone-tan irakatsi behar diren puntu guztiakazalduta daude: zer, zertarako, nola, zerga-tik. Metodo batean ezin dugu metodologiabaztertua utzi, oso garrantzitsua baita.

Ikasleentzat ez duzu liburu edokuadernorik proposatzen. Zergatik?

Ez dutelako beharrik. Ez zait iruditzenbakoitzak kuaderno bat edukitzea beha-rrezkoa denik adin hauetan.

Zure lana ez da amaitu materialhau egitearekin. Izan ere, ikastaroakematen ere bazabiltza “Tutti dacapo” dela eta. Zergatik?

Alde batetik, material bat egin ondoren,irakasleei esplikatzea gustatu egiten zaida-lako. Eta bestetik, eskatu egin didatelako,batzutan zuzenean niri, beste batzutanPATekoen bidez, bestetan Ibaizabal argita-letxekoen bidez... Ezin diet esan dena gra-batuta eta idatzita dagoela eta besterikgabe horrela utzi. Nahiz eta metodoa era-bili, gela barruan nola irakas daitekeen

ikustea gustatzen zaie. Ideia hau nolamaterializatzen dudan ikustea gustatzenzaie eta logikoa da. Dena ezin da idatzitaazaldu, ikusita askoz errazago ikasten da.

Eta nolakoak dira ikastaroak? Zerirakasten duzu?

Ikastaro hauetan irakasleak ikasle bihur-tzen dira eta nik musika saioak ematen diz-kiet: entzuketak, jokoak, kantak... Asko-tan gertatu zait zerbait egiten hasi etahaurrekin agertzen diren arazo berak sor-tzea irakasleekin ere. Orduan, haurrekinhori gerta daitekeela azaltzen diet eta zer-gatik izan litekeen ikusi ondoren, zer egindezaketen azaltzen diet.

Nolako erantzuna izan dute ikasta-rook? Gustura gelditu al zara?

Bai, irakasleak oso pozik omen daude etani are eta gehiago. Aukera hori irekia uzte-ko asmoa dut, gainera.

Zer ikasi behar dute irakasleekmusika klasea ondo emateko?

Irakasleak ez duela gehiegi hitz eginbehar ikasi behar du. Eta gorputzaren kei-nuak, aurpegia, begiradak, eskuak... era-biltzea oso garrantzitsua dela. Ahotsa eremodulatu egin behar da eta tonua etaintentsitatea zaindu. Benetan sinestu behardu musika garrantzitsua dela pertsonarengarapen egoki baterako eta ilusioa sorrarazibehar du.

Saio bakoitza unitate jarraitu bezala lan-du behar da, geldialdirik gabe. Ariketenburutze zehatza zaintzea komeni da, gehie-gi estutu gabe. Eta zer edo zer irteten ez


edenean, beste bide bat bilatu lortu arte.

Metodologiarekin eta, oro har,egin duzun lanarekin gustura al dau-de?

Bai, dirudienez oso baliagarria da etahaurrak ere pozik daude. Asko ikastendute, eta irakasleek ere bai beraiekin. Nikuste dut prozesu ziklikoa dela. Irakasleakbenetan musika irakastea posible delaikusten du eta segurtasun batekin doa.Gainera, haurrek nola erreakzionatzenduten ikusi ondoren, gehiago pozten dira.Beraien artean motibatzen dira.

Nondik sortu da hain erantzun onaizaten ari den metodologia eta zuriere hain emaitza onak eman dizkizu-na?

Metodologia ez da nik asmatua, hau da,nik ez dut gauza berririk asmatu, bainametodo ezberdinak begiratu ditut: Orff,Kodaly, Willems, Dalcroze, Martenot etaSuzuki. Metodo garrantzitsuenak ikusi etaesperimentatu ditut eta bakoitzeko zerbaitnire erara moldatu dut. Batean erritmoaoso ongi lantzen bada eta interesgarriabada, hori interesatzen zait. Bestean afina-zioa lantzeko modu egokia erabiltzen bada,hori interesatzen zait.

Beti hausnarketa egin izan dut nire espe-rientzian oinarriturik. Niri ikasterakoanzer gertatzen zitzaidan gogoratzen nuen,zer-nolako trabak nituen konturatzeko etahoriei nola aurre egin pentsatzeko.

Erraza al da metodo ezberdinak bil-tzea?

Egia esan, zera ohartu naiz: azkeneandenak puntu berdinera iristen direla.Baliabide ezberdinak erabiltzen dira, bainaleku berdinera iristen dira. Metodo bakoi-tza ikusi dut eta bakoitzetik printzipioakatera ditut. Batzutan zenbait metodotanikusi dudana interesatu zait, baina aurreraeramatea ez dela posible konturatu naiz.Lehentasunak markatu behar izan ditut etabakoitzetik zerbait hartu. Burua jantzi dutdenekin.

Lan hori egin ondoren, ondorioberririk atera al duzu?

Ondorio garrantzitsu bat ikusi dut, bai-na ez da nik ateratakoa. Lehen aipatu ditu-dan metodo horietan ibilitakoak ere ondo-rio berdinera iritsi dira. Hau da, musikaikasten denean ez dela notak non jartzen

diren soilik ikasten, gaitasun intelektualakere garatzen direla. Musika helburu bat da,pisuzko materia da berez, eta arlo guztiakgaratzeko aprobetxatuko bagenu, hobe.Formazio pertsonal bezala ere oso garran-tzitsua da eta gaitasun intelektualak gara-tzeko ere bai.

Baina hori nola froga liteke?EEBBetan esperimentu bat egin zuten

hori ikusteko. Bi gela zeuden: bat emaitzaoso onak zituena eta bestea oso txarrak.Gela txarrean musika irakasten hasi zireneta iritsi nahi zuten puntura baino gehiagoiritsi ziren. Noski, hori ez zuten lortu “goa-zen kantatzera” esatearekin soilik. Musika-ren bidez logika edo buruaren egituraketalantzen hasi zirelako baizik.

Eta esperimentu hau berma nahi-koa al da hori baieztatzeko?

Ez da esperimentu bakarra. Suzukirenmetodo japoniarrak ere frogatu du musikakontzentrazioarekin, arretarekin eta gaita-sun intelektual horiek kontuan hartutalantzen hastean, ikasle horiek beste ikaske-tetan ere oso ondo ibiltzen direla. Izan ere,musika ez da edukien poltsa bat soilik,garapen artistikoa lortzeko balio izateazgain, garapen hori logika batez ikastekoaukera ematen du. Musika lantzearekinmemoria auditiboa, memoria kinesikoa,egitura espaziala eta logika lantzen dira.Gero, logika matematikan erabiliko da,memoria auditiboa hizkuntza ikastekogaraian oso egokia izango da fonemak ikas-teko eta horrela beste hainbat gauzekin.

“Tutti da capo”ko materiala buka-tuta al dago?

Ez, ez dago bukatuta, jarraipena izangodu. Nire asmoa adin guztietako ikasleekinlantzeko ikasmateriala prestatzea da, bainapoliki-polki egin nahi dut. Ez zait denabatera ateratzea interesatzen. Denboraeman behar diot orain kalean dagoenmaterialari eta irakasleriari. Lehen esandudan bezala, material berria atera eta ira-kasleei esplikatzea gustatzen zait.

Horregatik diot, jarraipena izango due-la, baina ongi erantzuteko moduko errit-moan.

MARIA PILAR OCHOA DE ERIBE

“Musikalantzean atal

ezberdinaklantzea

proposatzen dut,hau da, ahotsa,instrumentua,

lengoaiamusikala edo

solfeoa,entzuketak,

kantak,ipuinak, joko

musikalak etadantzak”

hik hasiZa

rtDISEINUA:

GEH

IGA

RR

IA

euskal heziketarako

aldizkaria 35

Euskara zine aretoetaraTINKO

Euskara Elkartea


Tinko EuskaraElkarteak bost urtedaramatza zinerako,

bideorako etatelebistarako filmakeuskaratzen. Euskararennormalkuntza ez da arlobatzuetara bakarrikmugatzen, eta horregatikdio sortzaileetako bat denMarian Galarragaknormalkuntza horrilaguntzeko sortu zelaElkartea. Zine aretokomertzialetan euskarasartzeko, hain zuzen ere.Urte hauetako ibilbideazeta zinea eta euskararenarteko egoeraz mintzatugara berarekin.

Zerk bultzata sortu zen TinkoEuskara Elkartea 1994. urtean?

Zine aretoetan euskarak zuen hutsu-nea nabarmena zela ikusten genuenzine eta bikoizketa munduan genbil-tzan batzuek. Kezka horri bueltakematen hasi ginen. Telebista eta bide-oan euskarazko filmak bazeudela ikus-ten genuen, eta zinean ez. Azken bate-an, kezka hori saiakera bat egitekoasmo bihurtu zen eta euskara maitedugun eta zine munduan gabiltzantalde bat bildurik sortu zen Tinko.

Helburu nahiko argiekin sortuzen, orduan.

Bai, euskarak gizarte honetan ez

duela debekurik izan behar ikustengenuen. Bakoitzak bera mugitzen denlekuan ikusten du hutsunea eta gurekasuan, zinema munduan. Gure lanbi-deko hutsuneak konpontzen hasiginen, alegia, zine areto komertziale-tan euskararen presentzia ezari aurreegiten.

Zein izan zen bide horri ekitekoeman zenuten lehen urratsa?

Lehenengo urtea azterketa bat egi-ten eta zinea euskaraz jartzeko proiek-tu bat egiten pasa genuen. Azterketahorren ondorioz zailtasun handiakzeudela ikusi genuen, oso zaila zela,baina ez ezinezkoa, askok uste zuenbezala.

Gure helburura iristeko lehen pausobat eman beharra zegoela konturatuginen: ohitura sortzea. Eta horretara-ko, hoberena txikitatik hastea izatenda. Horrela bada, ikastetxeetan etaeskola-orduetan zinea euskaraz eskain-tzeari ekin genion.

Nolako harrera izan zuen proiek-tuak?

Egia esan, proiektuarekin diru eskejoan ginenean inork ez zuen sinesteneta inork ez zigun dirurik ematen.Baina gu setati-setati jarri ginen etaposible zela frogatzeko geure poltsiko-tik dirua jarri behar bagenuen, jarrikogenuela erabaki genuen. Eta horrelahasi ginen azkenean.

Nola uztartu zenituzten zuenproiektuko hiru zutabeak, hots,zinea, eskola eta euskara?

Lehen esan bezala, zinea euskarazikusteko ohitura zabaltzea zela klabeaikusi genuen. Beraz, eskolatik hasiginen. Haurrak eskolatik filmak ikus-tera joaten ziren, baina gaztelaniazikusten zituzten. Eta gero, gelarabueltatu ostean filmari buruzko lanakeuskaraz egiten zituzten. Horrela,haurrek zera pentsa dezakete: gaztela-nia dela gauza dibertigarrietarako etaeuskara, berriz, behartuta hitz egitekoeta eskolan lanak egiteko. Kaleko gau-za atsegingarri eta dibertigarriak gaz-telaniaz dira. Beraz, zein da hizkuntzapolita eta dibertigarria? Gaztelania,eta ez euskara.

Horrekin nolabait bukatu behar zelaikusi genuen eta pelikulak ikusi nahibazituzten, gutxienez euskaraz eskainibehar genizkiela.

Horrela, lehenengo gauza ikastetxezikastetxe inkesta bat egitea izan zen.

Zer galdetu zenieten ikastetxe-ei inkestarekin?

Ea prest egongo ziren haurrak zine-mara eramateko eta filmak euskarazikusteko, zenbat haur izango ziren...Eta erantzuna izugarria izan zen.

Erantzun horren ostean euska-razko filmak eskaintzeari ekinzenioten. Baina non eta nola?

Proiektu honen barruan zine aretoakdituzten hainbat udalekin harremane-tan jarri ginen eta udal guztiei gauzabera eskatu genien: zine aretoko gas-tuak ordaintzea guk euskarazko filmhoriek eskaintzean. Guztira Euskal

“Gure helburua euskara

zine aretoetara sartzea da”


Herri osoko 41 herritan izan garaorain arte eta 275 ikastetxe izan dirazine areto horietan. Ikasle kopuruaridagokionez, 45.201 izan ziren 1997/98ikasturtean.

Beraz, areto komertzialetan estreina-tzen ditugu filmak. Hauetan bi edohiru hilabetetan erabili eta gero, herrizherri eta eskolaz eskola eskaintzenditugu bideoetan, horrela haur guz-tiek filmak euskaraz ikusteko aukeraizan dezaten.

Zer lortu nahi duzue zehazkiikastetxeetako proiektuarekin?

Alde batetik, zinea euskaraz ikuste-ko ohitura sortzea. Eta bestetik, zineaeuskaraz ikusteko duten eskubideabermatzea. Izan ere, haur horiek eus-karaz ikasten ari dira ikastetxeetan, etanik uste dut gaztelaniaz errazago ika-siko luketela, esfortzu gutxiago eginbeharko luketela, alegia. Baina euska-raz ikasteko esfortzu gehigarria eska-tzen zaie. Irakasleek ere izugarrizkoesfortzua egiten dute gero eta irakas-kuntza hobea eskaintzeko eta euskarazondo ikasita atera daitezen.

Ikastetxeetan hori guztia egin ondo-ren kalean gaztelania ematen badiegu,iruzur egiten ari gara haur horiei. Iru-zur izugarria, euskara ez dutelakoezertarako behar.

Beraz, gizarteko arloak euskal-duntzeko erantzukizuna daukaguhelduok haurrekiko errespetuz.

Bai, hala da. Nik uste dut helduonerantzukizuna kalea euskalduntzeadela. Ni dendaria banintz, dendarienelkartea sortuko nuke eta bertan beze-ro guztiei lehenengo hitza euskarazegitea erabakiko nuke. Eta dendariekbezalaxe egin dezakete kartelak egitendituztenek, autobus gidariek eta abar.Bakoitzak bere arloan egon behar dueta gure arloari dagokionez, nik ustedut haurrek merezi dutela egunenbatean zine areto batera joan eta filmbat euskaraz edo gaztelaniaz ikustekoaukera izatea. Helburua horixe da,haur horiei zor dieguna eskaintzea.

Bestalde, filmak euskaraz ikuste-az gain, gelara bueltatu eta filmhoriekin hainbat gai eta balore lan-tzeko aukera ere badago. Nolabideratu duzue jarraipen hori?

Unitate didaktiko batzuen bidezlantzen dira filmeko gaiak eta horrelafilmaren ikusketa zenbait balore lan-tzeko aprobetxatzen da. Materialdidaktiko hau egiteko hasieran EuskoJaurlaritzako Hezkuntza Saileko Berri-kuntza Pedagogikoko Zuzendaritzare-kin jarri ginen harremanetan. Ikasto-len Elkarteko material pedagogikoaegiten duen taldearengana ere jogenuen eta haiek egin ziguten lehenmateriala.

Orain, berriz, Durangoko Merinalde-aren Amankomunazgoko Drogomen-pekotasunen Prebentziorako Sailak egi-ten dizkigu unitateok. Aspalditikdabiltza haurrentzako prebentziorakounitate didaktikoak egiten eta guretzateuskaraz egiten dituzten materialok.

Nolako unitateak dira? Adina-ren araberakoak? Filmaren ara-berakoak?

Film bakoitzak bere unitate didakti-koa izaten du. Baina kontuan hartubehar da film bat adin ezberdinekohaurrek ikus dezaketela, bakoitzeanbalore ezberdinak lan daitezkeela etabakoitzak bere etekina atera dakiokee-la. Beraz, film batek unitate didaktikobat baino gehiago eduki ditzake, batlehenengo mailakoentzat, adibidez,eta beste bat 2. eta 3. ziklokoentzat.

Gainera, filmak eskola-orduetan ereeskaintzen ditugunez, gela edota adi-nen arabera sailkatu behar izaten ditu-gu. Horrela sailkapen hau daukaguegina: 3-4 urtetik 7-8 urtekoentzat, 7-8 urtetik 10 urtekoentzat, 10-12 urte-koentzat eta 12-14 urtekoentzat.

Eta zer gertatzen da 14 urtetikaurrerako ikasleekin?

Hortxe dago koxka eta erronka.Aurten “Errebelde baten egunkaria”filma euskaratu dugu eta hori 14-15urteko gaztetxoentzat da. Izan ere,orain dela bost urte proiektu honetan

“Zineaeuskarazikustekoohiturazabaltzeazelaklabeaikusigenuen etaeskolatikhasi ginen”

Marian GALARRAGA

Dena dela, prozesu honekinguztiarekin hasteko beharrezkoaden lehengaia filma edo pelikulada. Nondik eta nola eskuratzendituzue?

Hasieran Warner, Columbia, Disneyeta horrelako etxe handiekin hasiginen, baina inongo interesik ez zutelakonturatu ginen. Baina ez dira ameri-karrak bakarrik pelikulak egitendituztenak. Europan ere oso film onakdaude eta hara jo genuen.

Kasualitatez, elkarteko bazkidebaten lehengusua Suitzan bizi da.Hango unibertsitateko irakaslea da etaeuskaldun porrokatua. Zine munduaezagutzen du eta ekoizleak, banatzai-leak... ere bai. Horrela, berak Europanzeuden filmak aztertzeari ekin zion etagure proiekturako egokiak ziren fil-mak aukeratzen hasi zen. Alemania etaSuitzako haurren artean arrakasta edu-ki zuten pelikulak aukeratu zituen,han ere unitate didaktikoekin landuta-ko filmak. Film dibertigarriak dira,oso politak eta atseginak eta edukialdetik zenbait balore lantzeko aukeraematen dutenak. Adibidez, Charlie &Louise, Rudy txerri azkarra, AnnaannA,Jack Amazonasko errege, The Borro-wers, Big...

Film hauen eskubideak erosiegiten al dituzue?

Bai, dauden hiru eskubideak. Hauda, zinerako, telebistarako eta bideora-ko. Zazpi urterako eskubideak izatendira eta Euskal Herriko zazpi probin-tzietarako. Pelikula hauek bikoiztenditugunean, bi urtetan zine aretoetanerabiltzen ditugu eta gero, telebistarisaldu edo bideoak ateratzen ditugu.Gainera, ikastetxeek bideoarekin peli-kula hori hurrengo kurtsoetako hau-rrekin lantzeko aukera dute eta horioso praktikoa da zentroentzat.

Zenbateko kostua du pelikulabat bikoiztu eta eskubideak eros-teak?

Sei milioiko aurrekontua izaten dufilm bat bikoizteak eta momentuzEuskal Herrian diru hori berreskura-


gurekin hasi ziren ikasleek 14-15 urtedituzte eta beraiei dagozkien filmakeskaini behar zaizkie. Horretan datzagure saiakera.

15 urtetik aurrerako gazteentzat ezdago euskarazko filmik eta horiek erebadute eskubidea euskaraz ikusteko.Orain arte izan badute, zergatik ezhemendik aurrera?

Horrela bada, “Errebelde batenegunkaria” pelikularekin hasi garaaurten eta datorren urterako nerabeenarteko sexu harremanei buruz hitz egi-ten duen film bat eskatuta daukagu.

Eskola adinean ohiturak alda-tzea lortzen bada, ondoren jarrai-pena izateak garrantzia du, duda-rik gabe. Horretaz ohar tutazaudete. Baina gizartean ba aldu islarik? Zer gertatzen da zinearetoetan?

Egindako lanak jarraipena izanbehar du, ezin du moztuta gelditu.Horretan ez dago zalantzarik. Bainanik badakit ez dela egun batetik beste-ra aldatuko den gauza eta pixkanakapixkanaka konbentzitu behar dugujendea proiektu hau posible dela. Zinearetoetako jabeak ere konbentzitubehar dira eta hauek Madril eta Bar-tzelonako banatzaileak konbentzitubehar dituzte ondoren. DonostiakoZinema Jaialdian “Big” filma ikustera15.000 ikusle hurbildu ziren 1997.urtean, adibidez, eta areto komertzia-letako ikusleak 6.204 izan ziren guzti-ra 97/98 ikasturtean.

“Gure arloaridagokionez,nik uste duthaurrekmerezidutelaegunenbatean zineareto baterajoan eta filmbat euskarazedogaztelaniazikustekoaukeraizatea”


tzea ezinezkoa da. Izan ere, kontuanhartu behar da euskarazko filmak gaz-telaniazkoak baino jende gutxiagokikusten dituela. Eta nahiz eta euskarazdakiten guztiak joan euskarazko peli-kulak ikustera, diru hori ez litzatekeberreskuratuko. Hizkuntza batean edobestean bikoiztea berdin kostatzen da,baina bezero potentziala ez da berdi-na Euskal Herrian eta Estatu espai-niarrean, adibidez.

Bikoizketa oso garrantzitsuadela esan daiteke. Zeri ematendiozue garrantzia pelikulak eus-karatzerakoan? Zer da gehienzaintzen duzuena?

Alde batetik, bikoizketa bera. Zine-rako eta telebista edo bideorako bikoiz-tea ez dela berdina aipatu behar dalehenengo eta behin. Zinemako pan-tailan irudiak hamar aldiz handiagoikusten dira eta akatsak askoz nabar-menago gelditzen dira. Adibidez, ahoaeta hitzak ez badira ondo egokitzen,zinean konturatu egiten zara, telebistaeta bideoan ez bezala. Beraz, bikoizke-ta bera gehiago zaindu behar da.

Bestetik, euskara zaindu egin beharda. Gure proiektuaren helburua ez dairabaziak ateratzea, euskarari duinta-suna ematea baizik. Horregatik, gazte-laniaz edo ingelesez egiten direnbikoizketak baino hobeto egitea lortunahi izaten dugu. Jendea zinetik “zeinhizkuntzatan entzun dut film hau?”galdetuz irtetea nahi dugu. Mezu etahitz guztiak inolako esfortzurik egingabe jasotzea lortu behar da, eta horre-tarako bikoizketa ona behar da.

Bikoizketa ona lortzeko itzulpe-nak ere ona izan beharko du.

Bai, itzulpenak ere landu eta zainduegin behar dira. Elkarrizketek ez dutekortse batean sartuta gelditu behar.Askeak eta hizkera arruntekoak izanbehar dute, inolako akatsik gabeak bainaeuskarak arrunta izateko ematen duenaukerarekin. Oso erraz ulertzeko bikoiz-keta egiteko modukoa izan behar duitzulpenak.

Eta bikoizleen mailak zenbate-ko garrantzia du?

Horrek ere badu bere garrantzia,noski. Pertsonaia bakoitzari hobekiendagokion ahotsa jartzea garrantzitsuada. Horregatik, guk ez daukagu plan-tillarik, Euskal Herri osoko bikoizlee-kin egiten dugu lan. Guztira 60-80bikoizle egongo dira gutxi gorabehera.Eta horrela, aurpegi bakoitzarentzategokiena den ahotsa aukeratzen dugu.

Zer iritzi duzu orain ar tekobikoizketei buruz?

Egia esan, gure proiektuari ez dioteinolako mesederik egin ETBko bikoiz-ketek. Ezinezkoa zen bikoizketa horiekentzutea. Hain txarrak ziren, non jen-deak nahiago zuen pelikulak gaztela-niaz ikusi.

Horregatik, euskarazko zinea egitenhasi ginenean, telebista abiapuntutzatez hartzea erabaki genuen.

Zenbat film bikoiztu dituzueorain arte?

Guztira 20-22 pelikula euskaratuditugu lanean dihardugun urteotan.

Nola ikusten duzu hemendikaurrerako egoera?

Bidea urratzen hasiak gaude etahemendik aurrera horretan jarraitukodugu. Orain arte egindako lana bereemaitzak ematen ari da. Eskola-orduetan eta herrietako zine aretoe-tan euskarazko emanaldiak eskain-tzea lortu dugu. Donostiako ZinemaJaialdian ere urtero film bat bikoiz-ten dugu, bertan estreinatu ondorenbi urtetan zehar eskolaz eskola era-biltzen dugularik.

Bestalde, Donostiako IllunbekoWarnerren zinemetan euskarazko fil-mentzat areto bat egon dadin eska-tzen ari gara. Hori oso pauso garran-tzitsua izango litzateke, Warnerrenfilmak euskaraz bikoiztu ahal izangoliratekeelako. Baina horretarako, lanegin behar da. Euskarazko aretoa lor-tzea ez da nahikoa, horri jaten emanbeharko zaio.

“Unitatedidaktikobatzuenbidezlantzen dirafilmekogaiak etahorrelafilmarenikusketazenbaitbalorelantzekoaprobetxa-tzen dugu”


boratxoa utzi nizun diskoa?- Julian: Ah, bai! Ahaztuta neukan.

Egia esan, Laurentziri utzi nion.- Paula: Nik diskoa zuri utzi nizun

eta ez beste bati. Itzuli egin beharkodidazu, eskuetan behar dut eta.

- Julian: Eskatu egin zidaten eta...- Paula: Bai, baina eskatu ezean hor

gelditzen naiz diskorik gabe. Aurre-rantzean, zerbait eskatzen didazuneanondo pentsatu beharko dut utzi edo ez.

Zure iritzia1. Nola portatu da Julian Paulare-

kin?( ) Behar den moduan( ) Gaizki

Tinko EuskaraElkarteak euskarazine aretoetara

eramateaz gain, filmhoriek gelan lantzekounitate didaktikoakeskaintzen ditu. MarianGalarragak aipatu bezala,Durangoko MerinaldearenAmankomunazgokoDrogomenpekotasunenprebentziorako Sailakprestatzen ditu unitateok.Horietako batzuen zatiakdituzue ondorengoak,nolakoak diren ikusdezazuen.

BorrowersJatorrizko izenburua: “The Borro-

wers”Naziotasuna: Estatu BatuakUrtea: 1998Zuzendaria: Peter HewittAktoreak: John Goodman, Jim Broa-

dabent, Mark Williams, Hugh LaurieEkoizlea: Working Title ProductionMusika: Harry Gregson-WilliamsIraupena: 90 minutu

Sinopsia:Zuhurrak, isilak eta ausartak dira; 6,5

cm neurtzen dute eta inork ez ditu sekulaikusi. Pocho Clock, Obdulia eta hauenseme-alaba Anita eta Pizquita Lender sen-diaren etxeko zorupean bizi dira “apopi-lo”. Egun batez, Anita ausartak abenturabila irtetea erabaki eta nork eta Peter Len-der gazteak harrapatzen du. Laster eginziren lagun biak, eta Peterrek kontatu zio-nez, euren izeko Mery hil berri zitzaien etaharen testamenturik ez zenez inondik etainora azaltzen, etxea utzi beharrean aurki-tzen ziren. Biek buru-belarri ekingo diotetestamentua aurkitzearen abenturari,Ocius Potter abokatu maltzurrak etxeabota baino lehen.

Lehen Hezkuntzako 1. ziklorako unitate didaktikoa

- Maileguz hartzeaBorrowersdarrek behar duten guztia

Lender familiaren etxetik hartzendute. Eurak horri “maileguz hartzea”deritzote, baina benetan egiten aridirena lapurreta da:

* Maileguz hartzeak zera esan nahidu: beste pertsona bati bere oniritzizeta itzultzeko konpromezuz zerbaithartzea.

* Osteak zera esan nahi du: bestepertsona baten zerbait bere oniritzirikgabe hartzea eta itzultzeko asmorikgabe hartzea.

Ikusi ondorengo egoera- Paula: Aizu, Julian, orain dela den-

Zinea eta OsasunaIkasgelan lan egiteko materiala

Lehen Hezkuntzako 2. eta 3. ziklorako unitate didaktikoa

Leihora irtetea Nire jostailuak batzea


2. Erantzun hori merezi al zuenJulianek?

( ) Bai( ) Ez3. Ondo jokatu al du Julianek?( ) Bai( ) Ez4. Uste dut Paulak gauza gehiago

uzten jarraituko duela:( ) Bai( ) Ez5. Nik Paularen lekuan zera esan

edo egingo nioke: ..............................6. Uste duzu, orokorrean, utzi al

zaizkiola gauzak jendeari?( ) Bai( ) EzZergatik? .......................................

- Taldean lan egiteaBorrowersdarrek elkar lagundu eta

gauzak elkarbanatzeko lagunak aurki-tzen dituzte. Garrantzizkoa da lagu-nak, auzolagunak... edukitzea, azkenbatean, une latzetan elkar laguntzekojendea ondoan izatea.

Taldean ondo integratzen zaren edozeure aldetik ibiltzea nahiago duzunjakiteko aukera duzu orain. Ikasgelanlanerako duzun taldean, futboleko tal-dean, koadrilan... pentsatuta eginzenezake ariketa.

a.- Ni taldean...1.- Ikusi ere egiten ez den horieta-

koa naiz.2.- Ahal dudanean parte hartzen

dut.3.- Neu naiz jaun eta jabe.b.- Taldean zerbait egin behar denean...1.- Neuri tokatzen zait beti.2.- “Neuretxoa” aportatzen dut.3.- Besteak arduratzen dira horretaz.c.- Taldean erabakiren bat hartu

behar denean...1.- Besteek erabakitzen dute nire

partez.2.- Atsegin dut erabakiak hartzea.3.- Neuk diodana egiten da.d.- Taldeak funtziona dezan iritziak

eman eta informazioak ekartzea garran-tzitsua da, horregatik nik...

1.- Gutxitan ematen dut iritzia.2.- Nik diodanak ere balio du, ezta?

3.- Neu naiz informazio bakarra.e.- Hauetako nor zara zu?1.- Ia beti isil-isilik egoten naiz.2.- Beti daukat ideia onen bat.3.- Neure esana betetzea nahi izaten

dut.f.- Taldean arazoren bat dagoenean...1.- Oso gutxitan enteratzen naiz.2.- Besteei entzun eta irtenbideren

bat proposatzen dut.3.- Aurka egiten dut beti.

Errebelde batenegunkaria

Jatorrizko izenburua: The basket-ball diaries

Naziotasuna: Estatu BatuakUrtea: 1997Zuzendaria: Scott KalvertAktoreak: Leonardo Di Caprio,

Bruno Kirby, Lorraine Bracco

Ekoizlea: Liz HellerMusika: Graeme RevellArgazki zuzendaria: David PhillipsBanatzailea: New Line Cinema,

Island PicturesIraupena: 102 minutu

SinopsiaJim (Leonardo Di Caprio), bere

lagun Mickey, Pedro, Neutron etaBobbyrekin batera, auzoko eskolakatolikoko Aita McNultyren ikasgela-ko “mutil okerrak” dira. Uniformezikinak janzten dituzte, okerkeriakegiten dituzte eta sekula ere ez diradamutzen. Garbitasunerako produk-tuak esnifatzen hasi eta apurka-apurkadrogaren munduan zeharo sartutabukatzen du Jimek. Bere onean man-tentzen duten bakarrak bere diarioakdira. Amak ere etxeko ateak ixten diz-kion garai latzetan, egunero-egunero


aitormen erara idazten dituen orriakbiziraupenerako ezinbesteko euskarrizaizkio.

Unitate didaktikoaren aurkibideaSarrera: Drogomenpekotasunen

prebentzioaA. Drogak:1. Filmaren iruzkina2. Alkoholak ezberdin egiten al gaitu?3. Julio Albertoren kasua4. Legeztatuko al zenituzke drogak?B. Gizabanakoa5. Nor naiz ni?6. Autoestimua7. Nola aurre egin nire arazoei?8. Marisaren istorioaC. Inguru soziala9. Nola aurre egin talde presioari10. Erabakiak hartzea11. Nola osatzen dugun gure denbo-

ra librea12. Aisialdi ezberdina

Filmean agertzen den gai nagusiadrogomenpekotasuna da. Unitatehonetan gai hori hiru elementutanaztertzen da: drogak, gizabanakoa etainguru soziala. Bakoitzean kasu ezber-dinak lantzen dira, aurkibidean ikusdaitekeen bezala. Hona hemen ele-mentu bakoitzeko adibide bana.

A. DrogakAlkoholak ezberdin egiten al gaitu?Mª Angelesen kasuaMª Angelesek 12 urterekin hartu

zuen bere lehenengo kopa. Hortikaurrera eta 15 urtera arte, astebururoedaten zuen auzoko neska-mutilekinbatera, “eta gutxi gorabehera adinhorretatik aurrera, arrastsaldero joatenginen botillak bete-beteta bazterrenbatera, edo bolatokira, denbora pasa-tzera”.

“Nik uste, 19 urterekin hasi nintze-la menpekotasuna izaten. Gertatzendena zera da, Alkoholiko Anonimoeta-ra joan aurretik ez nekiela gaixotasunbat zenik ere”.

Egia esan, Mª Angeles ez zen inorajoan. Ezin zuen. “Etxera etorri zitzaiz-kidan bila, hortxe da egia”, dio berak.

C. Inguru sozialaNola aurre egin talde presioariTaldeetan sarritan izaten da TALDE

PRESIOA izeneko fenomenoa, zeinaktaldekideak era jakin eta bateratuanpentsatu eta ekitera “behartzen”dituen. Presioak norberaren ideia etaprintzipioei uko egitera behartzenduenean, prozesu negatiboa bilakatzenda, gutxiagotasun eta taldeko partaideez zareneko sentimenduak sortarazibaititzake.

Irakur itzazue jarraian aurkeztendizkizuegun talde presio egoerak etatalde txikietan batuta, erantzun ondo-rengo galderei:

1. Zer egin dezakete pertsona hauekgatazka horiek konpontzeko?

2. Aurkitu al zarete inoiz antzekoegoeraren batean edo ezagutzen alduzue antzeko egoeraren bat bizi izanduen norbait? Nola erantzun duzue?

3. Talde presioa drogen kontsumoanfaktore garrantzitsua dela uste alduzue? Zergatik?

4. Zein motatako talde presioak iku-si dituzue filmean?

Asteburu osoan bakarrik zaudeetxean. Hiru lagun etorri eta zure etxeaerabili nahi dutela diotsue, gurasoak ezdaudela aprobetxatuz, neska batzukgonbidatu, likore botilla batzuk erosieta festa bat antolatzeko. Zuk ez duzunahi, gurasoek guztiz debekatua dizutehorrelakorik egitea eta lagunek etxeahaustuko ez ote duten beldur zara.

Iker koadrilako lagun bat da, osasunarazoak ditu eta ez du edaten. Jaibatean, Anderrek (taldeko buruak)txepel bat dela eta edatera derrigortunahi du Iker. Zuk ez dakizu nola jokatu.

Amaiak 16 urte ditu eta Andonire-kin dabil. Andoni bera baino zaharra-goa da. Amaia zeharo maitemindutadago, baina ez daki zer pentsatu. Izanere, joan den bi asteetan, asteburuetananimatzeko, enroilatuago egoteko etaaskoz hobeto pasatzeko speed-a hartze-ko esaka ari zaio Andoni.

Egun batez gehiegi edan zuen, bera ezda gogoratzen, “eta amak hain egoeranegargarrian ikusi ninduen ze, nega-rrari ekin ziola. Nire gaztaroa guztizzapuztuta zegoen, edatea baino ez neu-kan buruan. Argitasun une bateanzentro batera joatea onartu nuen,hogei egun eman nituen bertan. Alfe-rrikakoa izan zen, irten nintzeneanberriz erori nintzen. Orduan, Elkarte-ko lagun bi bila etorri zitzaizkidan etahaiei esker lortu dut aurrera egitea”.

Gazteak eta alkohola, arrisku handikonahastea

Interviu astekaria

Ikasgelan komentatzeko1. Errudunik balego, nor litzate-

ke/nortzuk lirateke Mª Angelesi gerta-tutakoaren erantzule?

- Mª Angeles- Lagunak- Gurasoak- Gizartea- Iragarkiak- Bitartekoak- Bestelakoak...2. Mª Angelesen lagunek zergatik ez

zioten larrialdi hartatik ateratzenlagundu? Fida al daiteke inor lagunusteko horiekin?

B. GizabanakoaNola aurre egin nire arazoei?Filmean Jimek eta bere lagunek

egoera zail bati egiten diote aurre:lagun baten heriotzari. Gertaturikoaahaztu nahian, edariaren itzalean aur-kitzen dute babesa une latza igarotze-ko. Taldeka banatu eta erantzun ondo-rengo galderei:

1. Jimek eta bere lagunen saminabaretzeko erarik onena dela uste alduzue? Zergatik?

2. Mozkortuta daudenean, zein era-takoa da lagunen arteko komunika-zioa? Benetan sentitzen dutena esatendute ala esaten dutena alkoholaren era-ginpean dago?

3. Egoera horretan daudenean, lagun-tzen al diote elkarri?

4. Filmeko moduko egoeren aurreannola joka daitekeen alternatibak pro-posatu.


Esperientziak

Urarekin jolastenUmezaintza Haur Eskolako

haurrak

ArrasatekoUmezaintza HaurEskolako hiru

irakasleek 2 eta 3 urtekohaurrekin izan dutenesperientzia berri batdakarkigute. Uraren jaiaprestatu zuten urarenerabilpena hobetoezagutzeko, ura erabiltzenikasteko eta urarekinjolasteko.

Esperientziaren zergatiaHaurra bere izaeran kuriositatez eta

desioz beterik aurkezten zaigu edozeingauza, objektu eta elementu bitarteka-ri delarik, bai miatzeko, ezagutzekoedota bere neurrian zientifikoki iker-tzeko.

Eskolan probokatzen edo sortzenditugun ekintza, joko edo egoera des-berdinen aurrean haurrak parte hartze-rakoan, egunero ikasten du gauzagehiago bakarrik egiten. Geroz etaeskaera tinkoagoak adierazten ditubere beharrak kanporatuz, harremanaksendotuz eta eguneroko esparruetanfuntzionatzen ikasiz. Azken finean,

bere ahalmenak eta nahiak egunera-tzen agertzen zaigu.

Jokoen eta esperientzien bidez ikas-ten dute erlazionatzen, elkarren arteanbanatzen, koordinatzen eta errespeta-tzen, gauza berriak probatzen, irudi-mena lantzen eta sortzen zaizkien ara-zo txikiei aurre egiten.

Iazko ikasturte hasieran bi urtekohaurren gelara dordoka bat ekarrigenuen kristalezko kutxa batean sartu-rik. Behar zuen guztietan ura aldatzengenion haur guztiek neurri batean par-te hartzen zutelarik. Elikatzeko kome-ni zitzaion janaria ere ematen genion;barazkiak, bereziki beretzat prestatu-tako produktuak edota beste gauzabatzuk. Horrela, gehien zer gustatzen

zitzaion eta zer ez zuen onartzen ikus-ten genuen.

Beste hainbatetan kutxatik kanporaateratzen genuen nola mugitzen zenikusteko: gorantz joaten zen eta lurre-ko espazio zabalean nola mugitzen zenikusten genuen. Era berean, berekutxatik noiz eta nola irten eta sartzenzen behatzen genuen.

Horrela genbiltzala, egun bateanhaurrak galderak egiten hasi ziren: eadordoka beti uretan bizi zen, non bizizen, bakarrik ala beste batzuekin, nonzeuden bere aita eta bere ama eta abar.Galdera hauek dordokari buruz zerbaitgehiago jakitera eta ikertzera eramangintuzten. Horrela, dokumentatzenhasi ginen eta liburu batzuk eskuratu

Miren LARRAÑAGAPili OTXOA

Lurdes URIBARRREN


ondoren eta datu eta argazki batzukikusirik, itsaso handiarekin eta urare-kin egin genuen topo. Eta honekinbatera, nola ez, urarekiko interesa etajakinminarekin. Horrez gain, egune-rokotasunean eta edozein momentutanhaurrarentzat urak duen garrantziaikusirik eta honek eskaintzen dizkionaukerak aberatsak direla behaturik,proiektu txiki-handi bat betetzerabultzatu gintuen: urarekin jolastera,hain zuzen ere.

Elementu aberats honekin, haurrarimundu fisikoa, naturala eta sozialaezagutzeaz gain, zentzuen bidez igor-tzen dituen sentsazioak esanguratsuakbihurtzen zaizkio era zientifiko bate-an. Hainbat ezaugarri eta kualitateezagutu eta ondorioak ateratzera hel-tzen da.

Metodologia globalizatua tresnabezala erabiliz helburu, eduki etaekintza desberdin batzuk praktikanipini genituen. Ekintzen antolaketaeta aprendizaiak era autonomo etakolaboratzaile gisa planteatu geni-tuen, haurren behar eta interesen ara-bera. Urarekin interakzio sakona etagozatze ludiko bat lortzeko bidea jarrigenuen martxan.

Helburuak1- Uraren erabilgarritasuna eta fun-

tzio batzuen aurkikuntza eta esperi-mentazioa.

2- Elementu hau beharrezko etabaliogarri bezala baloratu.

3- Bakoitzaren emozio eta sentimen-duez jabetu motibazioaren bitartez.

4- Estimatu eta emozio eta senti-mendu hauek adieraztera animatu.

5- Gorputzaren kontrolaren etakoordinaketaren lorpena, bai indibi-dualki, bai jokoetan.

EdukiakGure proiektu honetan hainbat edu-

ki desberdin landu ditugu. Horrela,eduki horiek hiru sailetan banatuditugu: kontzeptualak, prozedurazko-ak eta jarrerazkoak.

Eduki kontzeptualak- Elementu bera: URABustia........ LehorraArina......... AstunaBeroa......... Hotza

- Uraren erabilpenaGarbitzekoEdatekoUreztatzekoJanaria prestatzekoUra dela eta, gure gorputzak sentsa-

zio desberdinak nabaritzen ditu. Sen-tsazio eta emozio horiek poztasuna etatristura izan daitezke.

Urak jausterakoan egiten duen hotsaere aztertu dugu.

Prozedurazko edukiak- Urarekin ibiltzerakoan sentitzen

duguna esperimentatu. Adibidez: bus-ti egiten garela.

- Esku trebetasuna eta koordinazioaaztertu ura manipulatzeko objektudesberdinekin ibiltzen garenean.

- Talde handietan jolasten eta partehartzen hasi.

- Ura irakiten jartzen dugunean zergertatzen den ikusi eta ohartarazi.

- Uraren ondorioz bizi eta sentituizan duguna hitzez adierazi.

- Elkarrizketa batean betebeharreko-ak diren formak zaindu. Adibidez:besteak hitz egiten daudenean errespe-tuz entzun eta hitz egiteko txandazaindu.

Jarrerazko edukiak- Jarrera baikorra ekintza desberdi-

nen aurrean.- Interesa eta kuriositatea ura mani-

pulatu, behatu eta miatzerakoan.- Talde handietan parte hartzeak

duen garrantziaz jabetu.- Uraren erabilpen egokiak duen

garrantziaz jabetu.- Besteek esaten dutena entzun eta

errespetatu.- Ahozko hizkuntza baloratu eta

komunikatzeko bide bezala onartu.

Esperientziaren azalpenaLehenengo harremana hitzaren bidez

izan zen, elkarrizketak eginez eta geu-re buruari galderak eginez.

- Zer da URA?- Zertarako da URA?- Zer egiten dugu urarekin?- Fenomeno atmosferikoak kontuan

hartu: lainoak, zerua, trumoia, tximis-ta...

- Euria eta URAUra dela medio egindako ekintzak

ondorengoak izan ziren:- Ura ontzi batetik bestera eramatea

(tamaina eta kolore ezberdinetakobotilak eta abar).

- Arbelak klarionaz margotu etabukatzeko belaki bustiz garbitu uraerabiliz.

- Gelako panpinen arropak xaboi etaurez garbitu eta zintzilikatu lehortze-ko.

- Panpinak urarekin garbitu.- Xaboiarekin ponpak egin.- Gelan eta kanpoan dauden landare-

ak ureztatu.- Egun euritsu batean kanpoko espa-

ziora joan eta euria sentitu (aurpegianeta eskuetan).

- Txipi-txapa egin hankatxoekinputzuetan.

Azkenean uraren jaia egin zenPrestakuntzakAurreko egunean prestatu genuen

jaia. Gurasoei paper bat bidali genienzer egiteko asmoa genuen azaltzekoeta aldatzeko arropa ekar zezaten eska-


tzeko. Haurren aurrean papera irakurrieta bakoitzari bere txostena banatuzitzaion.

Jaiaren egunean denak motxilarekinetorri ziren.

Motxiletan banan-banan pegatinabatekin izenak jarri ondoren bakoitza-ren aulkietan eta talde bakoitzarengelan utzi ziren. Elkarrekin uraren jaiagaratu behar zutenak hiru talde ziren.

Irakasle bat haur guztiekin geratuzen eta lurrean biribilean eseri ondo-ren, aurretik egindako ekintzak gogo-ratu eta gure bizitzan urak duengarrantzia azpimarratu zituen. Bestebi andereñoak kanpoko espazioa pres-tatu genuen. Haurrak atera ordukoerabili beharreko tresna guztiak berta-ra atera genituen (tamaina eta koloreguztietako ontziak) eta sakabanatutaeta urez beteta utzi genituen. Apalbaten gainean hainbat tresna jarriziren: plastikozko botila txikiak etahandiak, jostailuzko ontziak, edalon-tzi ezberdinak, kikaratxoak, ireston-tziak, enbutuak, belakiak, ureztatzekoontziak eta abar.

Haurrekin zegoen andereñoak joko-aren ARAUA azaldu zion taldeari:ezin zaio lagunari urik bota.

Bat, bi eta hiru! Goazen denok ura-rekin jolastera!

Taldetxoka banatu ziren ontzienbueltan eta berehala hasi ziren tresnakerabiltzen: belakiekin hormak garbi-tzen, ontzietatik ura hartu eta hormarabotatzen, ureztatzeko ontziarekininguruko landareak bustitzen...

Andereñook hutsik gelditzen zirenontziak berriz betetzen genituen.Haurrak gogoz aritu ziren lanean,mugimendu dezente eginez alde bate-tik bestera, orain tresna bat eta gerobeste bat hartuz.

Horrela 30 minutu igaro ondoren,bukatutzat eman zen jolasa eta jolase-an ikertu nahi zen ekintza.

BalorazioaArropak aldatzen genituen bitartean

elkarrizketa sortu nahi izan genuen.Adibidez:

- Nola daude gure arropak? Bustiak?

- Zergatik ez dute jolastu batzuk?- Jolastu dut, baina kontuz ibili

naiz.- ...Bakoitzak zertan eta zerekin jolastu

zuen kontatu zuen.Arropa bustiak motxilan gorde geni-

tuen eta lehorrak jantzi.Hurrengo egunean bideoan hartuta-

ko irudiak ikusi genituen. Bakoitzakbere burua pantailan ikusiz urarekinbizitakoa gogoratu zuen.

Oro har, oso pozik ibili ziren etaasko gozatu zutela ondorioztatu dugu.Aipatu behar da, behaketa txiki batenondoren zera ikusi genuela: ez zelaparte hartu gabeko haurrik gelditu.Ondorioz, haurrentzat ura oso elemen-tu erakargarria dela ondoriozta daite-ke. Esperientzia aberatsa eta parte har-tzailea izan zen. Beste ekintza batzuetaninteresik agertzen ez duen haurrak ereinoren bultzadarik gabe hartu zuenparte buru-belarri.

Emandako araua ere ondo errespeta-tua izan zen.

Egun batzuk pasa arren, haurrakegun horretaz gogoratzen dira. Behineta berriz eskatzen digute errepikatze-ko, urarekin jolastu nahi dutelako.

Esperientziaren ondoren beste gauzabat ere ikusi dugu: lehen egun osoaniturria irekita egoten zela, eta oraingutxiago irekitzen dutela eta erabilpe-na ere lasaiagoa dela. Antsietateagutxitu egin dela esan daiteke.


Hezibideko ikastolekInformazio Bulegoaireki berri dute

Arrasaten. Elkarteko lauikastolek abiarazi duteekimen berri hau etahelburu bakar batekin:guraso guztiei informaziozerbitzua eskaintzea.

Arrasaten ireki dute InformazioBulego berri hau Hezibideko lau ikas-tolen artean. Arrasateko San Viator,San Frantzisko Xabier eta Umezaintzaeta Eskoritzako Almen ikastolek, ale-gia. Lehenengo aldia da ikastolek elka-rrekin horrelako ekimen bat martxanjarri dutela eta helburu garbi batekbultza ditu horretara: guraso guztieiinformazio zerbitzua eskaintzea. Hauda, ikastola bakoitzaren zerbitzueiburuzko informazioa emango dutebertan. Aurrematrikulazio garaia delakontuan izanik, gurasoak euren seme-alabentzako ikastetxe bat edo besteahautatu beharrean aurkitzen dira etaaskotan informazio handirik edukigabe hartzen dute erabakia.

Ekimen honen bultzatzaileek gura-soek ikastetxea aukeratu aurretik zen-tro ezberdinak hurbilagotik ezagutzeanahi dute. Orain arte Arrasateko SanFranzisko Xabier ikastolak informazio

bulego bat ireki izan du matrikulaziokanpainaren aurretik, baina aurten lauikastolak lehenengo aldiz elkarrekinbildu dira. Laurak elkarrekin daudeeta denek bultzatako ekimena da hau.

Aintzane Gardoki da bulegoan infor-mazioa ematen dagoena eta berak azal-du digunaren arabera bi informaziomota daude: bulegoan ematen dena

eta ikastoletan jasotzen dena. “Bulego-an lehen mailako informazioa ematendiet. Hemen panelak daude eta haue-tan informazio orokorra dago. Aldebatetik, Haur Hezkuntza zer den etaikastola hauetan zein ezaugarri dituenagertzen da berauetan. Beste panelbatek 6-18 urteko ezaugarriak jaso-tzen ditu. Eta triptikoan dagoen infor-mazioa jasotzen duen panel handi-handi bat ere badaukagu. Horrez gain,ikastola bakoitzaren informazio pun-tuala eskura daiteke paperezko euska-rrian edota bideoan”.

Hezkuntza proiektuak, kuotak,ordutegia, aisialdirako extra-eskola-rrak, udalekuak... bakoitzak dauzkanzerbitzuak zein diren ezagutzekoaukera ematen du informazio honekguztiak. “Bideoak hemen ikus daitez-ke, eta horrez gain, ikastola batekbideo gehiago ere baditu eta horiekjendeari banatzen ari gara etxera era-man eta han ikus ditzaten”.

Informazio hori guztia bulegoanbertan jasotzeko aukera dago. Bainaikastoletara joan eta bertatik ezagutze-ko aukera ere badago. “Hori da biga-rren pausoa eta horixe da bultzatu nahidena: barrutik ezagutzea ikastolabakoitzak duen proiektua, azpiegituraeta, oro har, dena”. Hori garrantzitsuadela azpimarratzen du Gardokik,

Erakundeak...

Matrikulazio garaian ere,elkarlanari lehentasuna emanezHezibideko ikastolen Informazio Bulegoa

ireki dute gurasoentzat

“Ikastolabakoitza-ren zerbi-tzueiburuzkoinforma-zioaematendutebulegoan”


nahiz eta hasieran jendeari kosta egi-ten zaion zuzendariarekin edo ardura-dunarekin zita egitea eta ikastolarahurbiltzea. “Hasieran arraroa egitenzaie, zuzendariarekin hitz egitea zailaizango dela pentsatzen dutelako. Ezdela hainbesterako pentsatzen dute.Horrela, besterik gabe, ni joan al naitekeeta ordubete kendu? Baina kalean aukerahori badagoela entzun da eta pixkatlotsatuta etorri arren, badatoz horieskatzera orain”. Bulego honen helbu-ruetako bat horixe da hain zuzen ere:zuzendariarekin edo pertsona egokia-rekin hitz egitea eta ikastola barrutikezagutzea.

Erabakiak hartzeko balioal du?

Gardokik dioenez “jendeak nahikoerabakita dauka seme-alabak nora era-man nahi dituen eta gauza oso puntua-lak galdetzera dator: zenbat urterekinhasten diren hizkuntzak ikasten, zeinordutegi daukaten, kuotak zenbateko-ak diren...”

Beraz, gehienbat bi kasu ematendirela esan daiteke. Alde batetik noraeraman nahi dituzten konkretuki jakin-da, ikastetxe bati buruzko galdera kon-kretuak egiten dituzte. Eta bestetik, biikastetxeren artean dudak dauzkatela-rik bietarako zita eskatzen dute.

Bulegoa ireki berria da eta lehenen-go hiru egunetan 20 pertsona hurbil-du ziren. Hauetatik erdiak edo eskatu

dute ikastoletara joatea. Gardokikpozik daudela esan digu. “Lehenengoaldiz egin da horrelako zerbait eta zerizan daitekeen esperimentatzen arigara.”

Noiz arte egongo da bulegoa ireki-ta? Ziur aski martxora arte egongo dazabalik, baina hori jendearen harrera-ren arabera dago. Beraien asmoa matri-kula aurretik bi edo hiru hilabete lehe-nago irekitzea zen, jendeak informazioahartu eta matrikula garaian ixteko.Baina badirudi aurten matrikulaziokanpaina lehenago hasiko dela etagarai horretan ere irekita izango daagian.

Informazio bulegoa Arrasateko Bite-ri etorbidea, 15. zenbakian dago.Astelenetik ostiralera, goizeko10.00etatik 13.00era eta arratsaldeko15.00etatik 19.00etara izango dazabalik.

“Ekimenhonenbultzatzai-leekgurasoekikastetxeaaukeratuaurretikzentroezberdinakhurbilagotikezagutzeanahi dute”


Hauteskunde sindikalak

EAEko irakaskuntza publiko ez unibertsitarioaSindikatuak Irakasle Heziketa Ikastola Sukaldari/ Publifikatutako Guztira

Funtzionario Berezia Publikoak Garbitzaileak Pribatuak

LAB 1994 14 7 12 11 1 451999 16 14 9 14 1 54

ELA 1994 15 2 9 15 5 461999 16 1 13 15 6 51

CCOO 1994 16 2 - 8 - 261999 32 5 - 9 1 47

EILAS 1994 23 7 2 - 3 351999 18 7 1 - 2 28

UGT 1994 18 1 - 3 5 271999 13 0 - 3 4 20

ANPE 1994 3 - - - - 31999 0 - - - - 0

Guztira 1994 89 19 23 37 14 1821999 95 27 23 41 14 200

Lau urtetik behin izaten dira hautes-kunde sindikalak Hego Euskal Herrian.Iparraldean, berriz, bost urtetik behin.

EAEn, orain arte egin direnekinamaitutzat jo daitezke. Nafarroan,aldiz, ez da horrela gertatzen, gehienakuda bitartean burutuko baitira. Esatebaterako, irakaskuntza publikoko hau-teskundeak maiatzaren 6an izangodira.

Iparraldean, oraingoa ez da hautatze-ko garaia.

Irakaskuntza ez unibertsitarioanazkeneko bolada honetan jaso ditugunemaitzak aurkeztuko dizkizuegu.Uztaileko aldizkarian Nafarroakoemaitzekin batera osatuagoa azaltzeaposible izango bazaigu ere, orain arte-ko datuak adierazgarriak direnezjarraian azaltzen ditugu.

Alde batetik, egin berriak direnEAEko irakaskuntza publikoko hau-teskundeak ditugu.

Beste aldetik, irakaskuntza pribatuadugu. Nafarroan ikastetxe gutxitanegin dira eta EAEko gehienak buru-tuak direnez, hemen emaitzak.

Bukatzeko, ikastolen kasua dugu.Hego EHko ia ikastola guztietan buru-tu direnez, guztiak aipatzen ditugu.

EAEko irakaskuntza pribatuaSindikatuak Delegatuak

ELA 312CCOO 54EILAS 44UGT 27LAB 23UTEPE 17Independ. 17

Guztira 494

HEGO Euskal Herriko ikastolak

EAE Nafarroa Guztira

LAB 105 25 130ELA 79 6 85Indepen. 10 0 10EILAS 2 0 2

Guztira 196 31 227

O T S A I L A

Bidal itzazu zure galderak edo zalantzak irakasle euskaldunon aldizkarira

B e r r i a k

KONTSULTATXOKOA

Zuen kezkakplanteatzeko etazuk ere besteonzalantzakargitzeko lekuaduzu.


Be

rria

k

Ikasleak ere“Lanordu bat

akordioaren alde”kanpainan

Euskal Herriko hainbat ikasleKontseilua aurrera eramaten ariden “Lanordu bat akordioarenalde” kanpainan parte hartzekoprest agertu da. Nafarroako Uni-bertsitate Publikoan egindakoprentsaurrekoan adierazi zutenez,beraien aportazioa ez da soldata-ren ordu bat ematea izango.Horren ordez, asanblada informa-tiboak eta ekintza konkretuakegingo dituzte ikastetxez ikaste-txe. Konpromezu indibidualakbultzatzeko, berriz, 5.000 pezeta-ko bonoak jarriko dituzte salgai.Laguntza honekin KontseiluarenPlan Estrategikoan parte hartunahi dute, batez ere irakaskuntzaarloan euskararen presentzia area-gotzeko alderdietan.

di ikastolako aholkularia, psikomo-trizista eta familia terapeuta.

Otsailak 25Drogomenpekotasunaren preben-

tzioa: gurasoen zeregina.Hizlaria: Irungo Udaleko Osa-

sun eta Gizarte Zerbitzu Arlokoteknikaria.

Martxoak 4Haurren elikadura orekatua. Ohi-

turen garrantzia.Hizlaria: Irungo Udaleko Osa-

sun eta Gizarte Zerbitzu Arlokoteknikaria.

Ordua: arratsaldeko 19.00etan.Lekua: Txingudi Ikastolako

bideo aretoa.Sarrera librea.

Irungo Txingudi ikastolak guraso-entzat hitzaldiak antolatu ditu.Hemen dituzue otsailerako eta mar-txorako prestatutako hitzaldien eguneta orduak.

Otsailak 4Gurasoak seme-alaben autoesti-

muaren suspertzaileHizlaria: Elena Anabitarte, psi-

kologa.

Otsailak 11Familia, baloreen ereduHizlaria: Juanjo Villegas, psiko-

logoa eta familia terapeuta.

Otsailak 18Familia gatazkak: anai-arreben

arteko eztabaidak.Hizlaria: Marije Uranga, Txingu-

Gurasoentzat hitzaldiak Txingudi ikastolan

grafia-informazioko sistema batengarapena” lanari eman diote.

Liburuen mailan, aurten ez da sari-rik banatu, nahiz eta bi lan aurkeztu.Epaimahaiak bi lan hauen kalitateaeta maila baloratu du, baina dibulga-ziokoak ez direnez, ez du saririkeman.

Zientzia eta teknologiaaren dibul-gazio-arloan dagoen euskarazkoliburuen beharra eta zailtasunak iku-sita, hurrengo deialditik aurrera sarihau beka bihurtuko da. Horrela,liburua amaituta aurkeztu beharre-an, liburuaren proiektua aurkeztubeharko da eta urte beteko epea izan-go du irabazleak dibulgazio-liburuaidazteko.

CAF-Elhuyar dibulgazio sarietanbi lan mota saritzen dira: dibulgazio-artikuluak eta dibulgazio-liburuak.

Dibulgazio-artikuluen atalean 14lan aurkeztu dira eta epaimahaiarenarabera denek podiumean egoteamerezi arren, hiruri eman diote saria:

-Lehen saria, 75.000 pezetakoa,Adelaiada Umaran eta Arantxa Sara-suari eman diote “Tropikoetatik eka-rritako oroitgarriak” lanarengatik.

- Bigarren saria, 60.000 pezetakoa,Fernando Morillok eraman du, “Erral-doi herrena (Zientziaren alderdi ilu-nak)” lanarekin.

- Hirugarren saria, 40.000 pezeta-koa, Asier Sarasuak egindako “Gas-teizko berdeguneak kudeatzeko geo-

V. CAF-Elhuyar dibulgazio sariakbanatu dira


ARGITALPENAK

LITE-RATURA

UNIBERTSALAIbaizabal Argitaletxea

Ibaizabal argitaletxea kaleratzen ariden Literatura unibertsaleko bilduma-ren azken aleak 77, 78 eta 79.ak dira.Lehenengoa Jorge Luis Borgesen“Ipuin hautatuak”, Juan Garzia Gar-mendiak itzulia. Bigarrena IsmailKadareren “H. dosierra”, Juan NariArzallus eta Antton Olanok itzulia.Eta hirugarrena Nikolai VasilievitxGogolen “Arima hilak” da, Jose Mora-les Beldak itzulia. 1989. urtean hasita-ko bilduma honetan 100 liburu kale-ratzeko asmoa dute eta hiru hauenondoren, hurrengoak ere laister izango

XUXENEuskarako zuzentzaile

ortografikoaEusko Jaurlaritza

Xuxen II euskaraz idatzitako testuenakats ortografikoak antzeman etazuzentzen dituen tresna da. Euskarakozuzentzaile ortografiko hau Interneteneskuragarri dago eta doan:http://www.euskadi,net/euskara_hizthelbidean. Euskaltzaindiak 1998kouda arte emandako arau guztiak eza-gutzen ditu. EHUko InformatikaFakultateko IXA Taldeak egin duUZEI eta Hizkiaren lankidetzan.

Euskara Zine Aretoetara

Tinko Euskara Elkarteak bultza-turik hilabete honetan, otsailaren21ean, igandean, Elorrioko Arrio-la aretoan “Borrowrs” filma ikus-teko aukera izango da.

Iruñean Karrikiri Elkarteak ere iazbezala euskarazko filmak ikustekoaukera emango du. Ostiralero, peliku-la berdina bi astez segidan ikustekoaukera izango da eta horrekin bateralaburmetraia bat.

Iazko esperientziak arrakasta handiaizan zuen eta aurten ere egitasmoarieutsi diote. Euskara eta atsedenaldiauztartzea da helburua eta zailtasunguztien gainetik horri ekin diote. Eus-karara itzultzen diren filmak edo azpi-tituluak euskaraz dituztenak gutxidira, baina eskaintza txukuna egitekomoduak lortu dituzte. Tinko EuskaraElkarteak itzulitako filmak izangodira ikusi ahal izango diren batzuk.Eta beste batzuk Euskal Herrian egin-dakoak.

Golem aretoan pantailaratuko diraeta sarrera 500 pezetakoa izango da(1.800 pezetako bonoak ere badaude).Salgai daude Karrikiri ElkarteakXabier kalean duen egoitzak eta Xal-bador, Auzolan eta Abarzuza liburu-dendetan.

Hona hemen filmeen egutegia:Otsailak 5“Errebelde baten egunkaria” filma

eta Jon Andueza, Xabier Alberdi etaAitor Agorriaren “Laugarren gelatik”laburmetraia.

Otsailak 12 eta 19“Wallace & Gromit” luzemetraia eta

Agustin Arenasen “Mateo Txistu”laburmetraia.

Otsailak 26 eta martxoak 5“Corina, Corina” luzemetraia eta Jon

Andueza, Xabier Alberdi eta AitorAgorriaren “Bernar” laburmetraia.

Martxoak 12 eta 26Julio Medemen “Behiak” filma eta

Asier Altuna eta Telmo Esnalen“Txotx” laburmetraia.

WINDOWS 98 eta INTERNET EXPLORER

euskarazMicrosoft

Microsoft etxeak Windows 98 siste-ma eragilearen eta Internet Explorer4.0 nabigatzailearen euskarazko ber-tsioak kaleratu ditu. Informatika arlo-etako funtsezko material hauek euska-raz izateak ateak zabaltzen dizkioeuskarari.

1999ko uda alderako Office 2000(Microsoft Word, Excel eta Out Look)ere euskarazko bertsioan izango da.

TUTTI DA CAPOMusika irakasbidea

Maria Pilar Ochoa de EribeIbaizabal argitaletxea

“Tutti da capo” proiektu didaktikoaHaur eta Lehen Hezkuntzaren barruanmusika lantzeko metodologia da.Musika irakasbidea errazteko eta bide-ratzeko material ezberdinak kaleratudira maila bakoitzerako: gidaliburuak,kasetak (ipuinekin, abestiekin, entzu-ketekin, saio osoaren grabaketekin...),laminak, ipuinak, pentagramak...Ikastetxeetan nahiz musika eskoletanerabiltzeko moduko materiala da.


Be

rria

k

Urtarrilaren 22an Donostiako Ira-kasle Eskolan 125 musika irakaslebildu ziren. Donostiako Kontserbato-rioko Musikologia katedrak, UdakoEuskal Unibertsitateak eta EuskalKantuzaleen Elkarteak antolatutako I.Topaketa hau arrakastatsua izan da.Antolatzaileek uste baino jende gehia-go bildu zen.

Egun osoan zehar musikari lotutakoarlo ezberdinez hitz egin zen eta hain-bat irakaslek euren esperientziaren

Kontsulta txokoaZenbait irakaslek galdera bera egin

digute Hik Hasiren 33. zenbakianargitaratu genuen “Behin betiko”abestia dela eta. Euskararen GizarteErakudearen Kontseiluak “Bai, eus-karari!” jaialdian bost estadiotanabesteko prestatu zuen abesti hau.Irakasleon galdera honakoa izan da:

“Behin betiko abestia orain dela 10urte inguru asmatu zuen ImanolUrbietak eta gure ikastetxean abestuizan dugu. Baina zuen aldizkarianhitzak aldatuta agertu ziren. Hau da,“tristuran eta pozean” jartzen duenlekuan “borrokan eta pakean” abestuizan dugu guk, horrela idatzi bai-tzuen Imanol Urbietak. Beraz, zerga-tik aldatu zen hori abenduaren 26kojaialdirako?”

Egia da ”Behin betiko” abestiariaipatzen duzuen aldaketa egin zitzaiola.Kontseiluak erabaki zuen aldatzea,“borrokan eta pakean” esaldiak konno-tazio politikoa sor zezakeelako etadenontzako zerbait izatea nahi zuelako,inor deseroso ez sentitzeko modukoa.Bestalde, nahiz eta aldaketa hori egin,mezua mantentzen zela ikusi zuten,hau da, “Hasi etxetik eta kalera, hasikaletik eta etxera, martxan jarri da legeberria: Euskaraz Euskal Herrian!!”.

Imanol Urbieta ez zen hitza aldatzea-ren alde agertu, baina bere onespenaeman zuen aldaketak egiteko. Horrega-tik jarri zen egilearen izenaren ondoanabestia moldatua zegoela.

Horixe izan zen, beraz, aldaketarenarrazoia.

“Behin betiko” abestia dela eta

berri eman zuten. Ondoren, eta hauda garrantzitsuena, aurrerantzeanelkarrekin lan egiten jarraitzekobatzordeak sortu ziren. Musika irakas-leengan dagoen bakartasun sentsaziohori hautsi eta hemendik aurreraharremanak estutzeko bidea ireki nahiizan du topaketak. Musika IrakasleEuskaldunen Batzarra izenez ezagutu-ko da aurrerantzean topaketa honenondorioz sortuko den talde edo era-kundea.

Musika Irakasle Euskaldunen Topaketa arrakastatsua


Ekarpena

Idazkera ona, txarra,ulergarria...

Grafia eta idazkera aztergai

Irune Ibarra psikologoaeta grafologoareneskutik idazkeraren

inguruko kezka, arazo etahausnarketak irakurtzekoaukera duzue orriotan.EHUko Bilboko IrakasleEskolako Psikologiairakaslea da eta Grafologiaarloan lan eta azterketaugari egina. Berehausnarketa eta ondorioakgure eskura jartzera doa,bide batez idazkera dela-eta sortzen zaizkigunkezkak argitzeko. Datozenaleetan ere jarraipenaizango du orain hasteradoan gai honek.

Euskal Herrian grafologia-ren ezagutzak hezkuntzantxertatu beharra

Txina, Japonia eta Egiptoko antzi-nako kulturetan intuitiboki jabetuziren idazkera pertsonon nortasunarenislada zuzena zela. XVII. mendetikhona, batez ere Europan (Frantzian,Alemanian, Suitzan, Italian...) etaEstatu Batuetan Grafologiaren tekni-karen bitartez eginiko ikerketa serioekere gauza bera baieztatzen dute: adi-men mota, borondatea, portaera etaosasun fisiko-psikologikoak azaltzendutela eskuizkribuek. Era honetan,idazkera ordenatu eta txukun batekadimen edo buru ordenatua erakustendu: “i”ren puntuak bere gainean jar-tzeak arreta gaitasun ona, lerroak hori-zontal mantentzeak erantzukizuna etaautokontrola eta abar.

Crepieaux Jamin, Max Pulver, Lud-wig Klages... grafologo aintzindarieiutopia irudituko zitzaien egunen bate-an letra-molde, espazimendu, makur-dura eta abar aldatzeak pertsonarenizaera aldatzea ekar zezakeenik. Bada,grafoterapia klinikoki Sorbonnan,Claude Bernard Institutuan frogatuzuten, 1929 eta 1931. urte bitartean,Lehen Mundu-Gerraren ondorioz por-taera-nahasketak zituzten haurrekin,benetan emaitza arrakastatsuak lortuz.

Fenomenoen eta egoera psikolo-

gikoen bihurgarritasuna deritzonaexistitzen da: fenomeno psikiko zehatzbati aurkako jarrera edo ohitura kon-trajartzen badiogu, izaerako akats,desoreka, konplexu psikiko edo egoeragaixo bat motibatzen duten zergatiakgainditzea lor daiteke. Beste hitzbatzuetan: eskuaren bitartez orri bate-an jarriko diren mezuak bidaltzen dituburmuinak. Burmuin honi eskuarenbitartez keinu grafiko zuzenak erakus-ten bazaizkio, burmuinean onerakoeragingo du. Beraz, idazkera batetiklarrimina, inhibizioa, arreta eza, anto-laketa eza... baztertzen baditugu, gureburmuin eta bizitzatik ere aldenduegingo ditugu.

Azken finean, terapia bidez zuzendubaino aurrea hartzeak abantaila gehia-go dakartzala eta, idazkeraren ezauga-rri positiboak eskolatzearen lehenurteetan lantzea oso mesedegarria izandaiteke. Idazkera “txarrekiko” ereGrafologiak badu zer esanik. BerlingoMinna Becker alemaniar grafologoospetsuak zera zioen 1926ean: “hezi-tzaile eta grafologoek batera lan eginbeharko lukete, haurraren mentalita-tean hari zuzentzaile bat aurkitu etahonen eskolatzea eta hezkuntza erraz-teko. Idazkeraren metodoetako batekere ez du erabili oraindik grafologiakoaurkikuntzarik haurrak idazkerarenikasketa errazago buru dezan. Gaineraidazkerak barometro baten zerbitzua

Irune IBARRAPsikologoa eta grafologoa


eduki behar du hezkuntzan: idazkeratxarra denean, azterketa grafologikobatek aurkitu beharko du zergatia”.

Euskal idazkera euskalcurriculumean

Grafologiaren ezagutzak hezkuntzantxertatzeko eman beharko litzatekeenlehen urratsa, nire ustez, egun EuskalHerriko eskoletan irakasten den grafiamota (moten), idazkera-aholkuen eta“idazkera txarrekin” egiten denariburuzko ikerketa bat, diagnostikobat egitea litzateke.

Ondoren, bigarren urrats batean,bateratasun eta normalkuntza bate-rantz jo beharko genukeela iruditzenzait, bai grafia harmoniko bat lantzekoorduan, bai idazteko-aholkuetan etabai idazkera jokatzeko unean.

Lore Erriondo, Xabier Garagorri etaXabier Isasik idatzitako “Hezkuntza-ren Normalkuntza” liburuan, JoseMigel Barandiaran eta Lawtonen ikus-pegi antropologikoa eta jakintza-arloedo zientziatan oinarritzen den ohikoikuspegi akademikoa uztartuz, “Hez-kuntzaren Normalkuntza”n berezko

euskal curriculumaren ardatzak etaedukiak aukeratzen dituzte. Ardatze-tako bat, lantzen dihardugun gaiaridagokiona da; nola komunikatukonaiz neure antzekoekin? Hizkuntzaidatzia eta honen barruan “euskal idaz-keraren” atala oraindik lantzeke dago-en arlo bat da.

Lan hau guztia burutu gabe egonikere, adreilu batzuk jartzen saiatukonaiz, honetarako aldameneko herrialdebatzuetan grafologiaren eta orokorreanidazkeraren arloan egin diren ikerketakkontuan hartuz (beti egokitu ahal dirabertako behar, egoera eta landu nahidiren balioetara). Aldameneko herrial-detako ikerketak, bai, zeren eta LoreErriondo, Xabier Garagorri eta XabierIsasiren “Hezkuntzaren Normalkun-tza” liburuko pasarte bati jarraituz,“Egia da, Euskal Herrian bertan soiliksortutako eta kanpoko eraginik gabekojatorrizko adierazpen kulturalik gauregun ez dagoela, Frantzian, Espainianeta beste herrialdeetan ez dagoen beza-la. Herriak ez dira inoiz isolatuta bizi,eta gaur egun oraindik gutxiago, elka-rrekin harremanetan baizik. Harremanhorietan batak besteari maileguak egi-ten dizkio, elkarrekin trukatu.” (28.orrialdea).

Lehenengo urratsa, hots, EuskalHerriko eskoletako idazkeraren ingu-ruko diagnostikoa egin gabe egonikere, Ikastolen Elkarteko 1995.eko“Ikastola” aldizkariaren 39. zenbakiko“Kaligrafia berriro?” artikulua erabili-ko dut orientabide gisa, oso inkestamugatua eta partziala dela jakinarengainean egon arren. Euskal Herriko 15ikastoletan irakasle-pedagogoei egini-ko inkestaren arabera, idazkerarekikodauden kezka eta iritziak jarriko ditutharia askatzen hasteko, nire burutape-nak tartean sartuz.

Euskal Herrian gaur egundagoen/dauden grafia mota/keta idazkera-aholkuak

Zelako idazkera mota eta idazkera-aholkuak jarraitzen dira EuskalHerrian? Hauek dira aipatutako arti-kuluan jasotako erantzunetako batzuk:

- “Idazkera lantzeko metodo bere-tsuak erabiltzen dira gaur egun, HaurHezkuntzatik hasi eta Lehen Hezkun-tzako lehenengo zikloan (3-8 urte).Hortik aurrera kaligrafiak ez du leku-rik ikastola gehienetan. Kasu berezie-tan bakarrik saiatzen dira alor horilantzen”.

- “Ulergarritasuna da helburua. Gu ezgara letraren estetika epaitzen hasiko,polita den edo itsusia den begiratzenhasiko, baina ulergarria izan behar du”dio Oiongo ikastolako Arantxak.

- “Idazkera prozesua izugarri garran-tzitsua da gure kulturaren barruan etahorregatik hasten gara Haur Hezkun-tzatik norabidetasuna lantzen, trazuaketa letrak nondik nora idatzi behardiren ikasten. (...) Garbi dago hizkilotuarekin hasi behar dela, nahiz etaerabiltzen ditugun testu idatzi gehie-nak inprentako grafiarekin edo hizkiaskearekin idatziak izan. Horretanikastola gehienetan bat gatoz eta horiefikaziaren izenean eta ulergarritasunalortzeko helburua kontuan izanik”.

- “Ikastolaz ikastola egin zen inkes-taren arabera, 10 urte arte lantzen daidazkera estandar hori eta gero hastendira hizkiak pertsonalizatzen eta ondo-rioz, askotan, zabartzen”.

- “Ezin gaitezke, noski, garai batekokaligrafiara itzuli, baina idazkera pau-satuago batera itzuli behar genukeelagarbi dago”. Idoia Astiz, AltsasukoIñigo Aritza ikastolako andereñoa.

- Zarauzko ikastolako Maite Saenzekdio: “Nik uste dut lehen zikloko (6-8urte) irakasleek beren letra utzi etaikastola barruko idazkera ikasi behardutela eta goiko zikloetan ere gero etakontzientzia handiagoa dago kaligra-fiaren beharraz, nahiz eta beti mezuaizan garrantzitsua eta ez grafia”.

Iritzi hauek eta zenbait irakaslerekinedukitako elkarrizketak entzun ondo-ren, nire inpresioa da eskola bakoitzaketa sarritan irakasle bakoitzak letra-eredu eta idazkera-aholku nahiko per-tsonalak ematen dituela. Baliteke,eskola askotan idazkera orokor eredubat egotea, borobildua eta lotua dena,eta irakasleek ikasleei ematen dizkien


aholkuen artean ere bateratasun bategotea. Adibidez, ezkerreko bazterkibezala haurrak bere bi atzamar uzteakomeni da, idazkera ulergarria izanbehar da... Baina bateratasuna zentro-tik zentrora asko aldatzen dela irudi-tzen zait eta sarritan idazkera-ahol-kuak zer esan nahi duten jakin gabeematen direnaren inpresioa ere badau-kat. Jakiten al da idazkera borobil-duak eta lotuak zein esanahi daukan?Idazkera ulergarria zer den? Idazkerazehatz baten bidez zer bultzatzen den?Aholku bat emateak zein eragin edukidezakeen ikaslearen nortasunean?...

- Liliane Irigoien, Seaskako pedago-goak zera zioen: “Irakasleei (ere) idaz-kera neutro bat eskatzen zaie, bestelairakaslez aldatzen diren bakoitzeanidazkeraz aldatu beharko lukete”.

Azken esaldi honekiko nik egitendudan hausnarketa ondokoa da:

1. Ez dago idazkera neutrorik, idaz-kera mota bakoitzak zenbait ezaugarrierakusten ditu, idazlearen nortasuna,idazleak parte hartzen duen herrialde-aren balioak, garaiaren pentsamolde-ak... (hizki-eredu eta idazkera-aholkudesberdinak ematen dira Alemanian,Eiren, Belgikan... eta mendez-mendeere (XIX. mendeko idazkera-ereduaketa arauak, XXI. mendekoekin ez dirabat etorriko). Zein balio transmititunahi ditugu idazkeraren bidez?

2. Irakasleei eskatzen zaien idazkera“neutro” hori zenbat eta harmonikoa-goa eta eskola gehientsuenetan zenbateta bateratuagoa eta bertakoagoa izan,aurrea hartzearen lana era koherentean,konfidantzaz eta aholku beretsuekinburutuko lukete irakasleek. Kontuanizan idazkera harmoniko bat irakasteakhaurraren egokitzapena eta garapen psi-kologiko positiboa erraz dezakeela.Gainera haurrek irakaslearen, gurasoen,lagunen idazkera eta sinadurak kopia-tzeko joera dutela kontuan hartuta,zenbat eta eredu positiboagoa izanaurrean, orduan eta eragin positiboago-ak edukiko ditu haurrarengan.

3. Dena den, ez ahaztu ikasleei gra-fia-mota eta idazkera-aholkuak eskaini(ez inposatu) arren, ikasle bakoitzaren

idazkerak bere nortasunari, kanpo-fak-toreei eta denboraren jarioari jarraiki,idazkerak ezaugarri propioak hartukodituela.

Zer gertatzen da “idazkeratxarrekin” gaur egun hez-kuntzan Euskal Herrian?

Ikastolen artikuluari jarraituz:- “Haurraren sormena hiltzen zuen...

(...) Eskola antzu hori desegin zenean,kaligrafia ere ehortzi egin zen honda-kinen artean, baina goiko mailetanbereziki arazo larriak sortu dira idaz-kerarekin: DBH eta DBHOko irakaslebatzuk ez dira ikasleen letrak ulertze-ko gauza”.

- “Nik uste dut Lehen Hezkuntzakolehen zikloan (6-8 urte) ez zaiola inoizidazkerari garrantzirik kendu. Beste-

“idazkerarenezaugarripositiboakeskolatzearenlehenurteetanlantzea osomesedegarriaizan daiteke”

rik da goiko mailetan. Edukiari soilikbegiratu diote eta nik uste dut berrirokaligrafiaren beharraz ohartzen hasiakgarela”, Maite Sanzen hitzetan, Zarauz-ko ikastolako ikasketa burua.

- Kaligrafiari buruzko gogoeteiburuz, Altsasuko ikastolako irakasleaden Idoia Astizek zera zioen: “Ez daorokorki eta zehatz-mehatz eztabaida-tu dugun gai bat, baina orain hiru urte(1992an) lehen zikloko irakasleokidazkera eta aurre-idazketarako zen-bait metodo aztertu genituen eta hala-ber antzinako idazkietan erabiltzenzituzten grafema ezaugarriekin konpa-ratu. Oso gauza bitxiak ikusi ahal izangenituen, baina horrek ez gintuenkaligrafia egitearen aldeko jarrera har-tzera behartu”.

- “Erdibide baten beharraz hasi dirahitz egiten. (...) Pedagogo eta irakasleaskok kaligrafiari berriro garrantziaematearen premia aipatzen dute”.

- “Leku batzuetan idazkera lantzenduten bitartean, kaligrafia ariketaktartekatzen dituzte (adibidez, AnderDeuna ikastolan)”.

“Zenbait kasutan azterketak zuzen-tzeari uko egitera iritsi dira”.

Iritzi hauek ikusita, badirudi ikasto-la batzuetan kaligrafia berriro egitea-ren aukera planteatzen ari direla.Somatzen dudana zera da: idazkera“txar” baten aurrean irakasleek ezdute jakiten zer egin, zein teknike-tara jo eta zein aholku zehatz eman.Borondatea egoten da, baina aholku ezoso positiboak edo hankasartzeak ereegin ditzakete konturatu gabe eta ino-lako asmo txarrik gabe (adibidez, letra


guztiak banatzeko esan...). Beraz, ikas-tolen kasuan (eta beste ikastetxeetanegoera antzeko dela iruditzen zait) ezdago batere argi “idazkera txarrekin”zer egin.

Irakasleek maizen aukeratzen dutenirtenbidea kaligrafiazko koadernoe-tara jotzea izaten da. Egun, merka-tuan dauden kaligrafiazko koadernohauen azterketa sakonagoa egin behar-ko litzateke, baina zenbaitzutan aurki-tu ditudan ezaugarriek ez dute lagun-tzen idazkera hobetzen, haurrak ezbaitu jakiten bere idazkeran zehatz-mehatz zer landu edo aldatu beharduen. Gainera, berauetan irakastenden grafia mota ere ez da grafologiarenikuspuntutik komenigarriena izaten.Lotura faltsuak (collage eta lokarriak)eta letra zatikatuak bultzatzen dira,zentzurik gabeko kiribil ugari, hiz-kien hasierako “antenak”...

Ni neu ez naiz kaligrafiaren aldekoa,honek duen zurruntasun, ornamenta-zio eta kopiaren kutsuarengatik, bainabai idazkera zaintzearen aldekoa, anto-laketa eta ulergarritasuna bereziki.Norbera bere idazkerarekin gusturaegotea garrantzitsua dela iruditzenzait, gainera.

Idazkera txarraren konplexu antzekobat duten pertsona askorekin egin duttopo. 10 urteko Urkok bere koadernoaerakusteko esaten ziotenean, lotsatuta,ez zuen erakusten. (Begiratu Urkok

erakutsi nahi ez zuen bere idazkerarenzati bat. Batez ere, idazkortza gaizkihartzearen ondorioz idazten zuenhonela).

Idazkera “txarra” duten ikasleekeuren aldetik zer egiten dute, zeinpentsamendu eta portaera lantzendituzte?

Nik bildutako esperientzien arabera,berridatziak egiten dituztenak askodira, eta irakaslearen edo “idazkeraona” duen ikaskidearen idazkera kopia-tzea beste irtenbideetako bat izatenda. Soilik ordenagailuarekin idatzi edoplantillak eta erregelak erabiltzendituztenak ere badaude. Ikasle batzukletra larriz idazten hasten dira, besteekoso idazkera handietara jotzen dute etaletra guztiak banatzea hautatzen dute-nak ez dira gutxi izaten.

Noraezean egonda hartzen diren era-baki hauetako zenbait kaltegarriak izan

daitezke pertsonaren osasun psikologi-korako. Oro har, zentzurik eta helburu-rik gabe idatzi eta idazkera hobetzea ezlortzeak idazkerarekiko (eta irakurketa-rekiko) sentsazio edo aingura negatibo-ak sortarazi ahal ditu, etsipena-frusta-zioa ere ager daitekeelarik.

Erregelarekin idazteak (makurduraberdintzeko adibidez) obsesioak ager-tarazi ahal ditu, orri milimetratutanidazteak larrimina sortu ahal du, letraguztiak maiuskuletan idazteak nerbio-sistema ahul dezake, letra guztiak ete-teak komunikazio zailtasunak garatuedo nabarmen ditzake eta abar.

Idazkera aldatzea erraza delarensinesmena ere zabaldua dago. Zenba-tetan esan digute: “hobetu letra txar,kaskar, petral, pattal, trakets, ulerte-zin, zikin, sasi-letra hori”, “egin ezazuidazkera polit, on bat!” Erraza delako-an! Hasteko, haur batek (eta helduakere) kasurik gehienetan ez du jakitenzerk bihurtzen duen bere idazkera“txar”, hau da, zergatik den bere idaz-kera “txarra”.

Eta zergatia jakiten den kasuan (adi-bidez, oso idazkera txikia dela), per-tsonak ez daki urrats hau zelan eman,zein bide hartu. Pertsona baten idaz-kera aldatzea erraza izan daitekebaldin eta “idazkera txar” bilaka-tzen duten faktoreen diagnostikoon bat egin, faktore horiek ulertueta denbora batez helburu zeha-tzak lantzen badira. Adibidez: lerro-en horizontaltasuna landu hilabetez,hizkien neurria hiru milimetrotarahanditu beste hilabetez...

Aurrerago, aipatutako bigarrenurratsa lantzeari hurrengo alean ekin-go diogu: idazkera harmonikoak ahal-bidetzen. Beti ere beste herrialdebatzuetan Grafologiaren eta Psikolo-giaren ekarpenak hartuko ditugu abia-puntutzat. Euskal Herriko egoeraraegokitu eta esperientzia berri oro sar-tzeko helburuarekin.

“Kontuanizan idazkeraharmonikobatirakasteakhaurrarenegokitzapenaeta garapenpsikologikopositiboaerrazdezakeela”

Irune Ibarrari idazketareninguruan edozein galderaedo kontsulta egin nahiko

bazenio, gurekinharremanetan jar zaitezke.

500 pezeta. 20 libera hik hasi 35 alea.pdf · Inauteriak gaia Maria Pilar Ochoa de Eribe...

Documents

Transcript of 500 pezeta. 20 libera hik hasi 35 alea.pdf · Inauteriak gaia Maria Pilar Ochoa de Eribe...