Between East and West

2016eko urtarrilaren 28a

Mario Caroli flauta

Marco Del Greco gitarra

BBVA Fundazioa · San Nikolas Eraikina· San Nikolas plaza, 4 · Bilbao

Between East and West

BBVA Fundazioa

Arteen arloko programaren baitan, BBVA Fundazioak arreta berezia eskain tzen dio musika klasikoari, bereziki xx. mendeko eta mende honen hasierako konposizioei. Kulturaren oso esparru gu txik erakusten dute musikak bezain garbi etengabe eguneratutako eta aberastutako tradizio oparo baten eta berrikun tza erradikala­ren arteko oreka, biak izanik gure garaiko sentikortasunaren fun tsezko osagaiak. Eta horregatik, BBVA Fundazioaren pro­gramaren parte nagusia da.

Jardueren tipologiak honako hauek har ­tzen ditu barne:

• Lehiaketak eta sariak, hala nola BBVA Fundazioaren Ezagueraren eta Kulturaren Mugak Saria –Musikaren kategorian– eta Asociación Española de Orquestas Sinfó­nicas (AEOS)­en Konposizio Saria.

• xx eta xxi. mendeetako musikaren interpretazio­zikloak. Horien artean, ho­nako hauek gailen tzen dira: Erretratuak Zikloa, PluralEnsemble taldearen ardu­rapean, Auditorio Nacional de Música de Madrid­en; Bakarlarien Zikloa, BBVA Fun­dazioaren Madrileko egoi tzan (Salaman­cako Markesaren Jauregia); eta Musika Garaikideko Kon tzertu Zikloa, BBVA Fun­dazioaren Bilboko egoi tzan (San Nicolás

eraikina), Gabriel Erkoreka konpositorea­ren zuzendari tzapean.

• El Mundo de Ayer teatro­kon tzertuen zikloak musika, aktore­lana eta ikus­en ­tzunezkoen sorkun tza bil tzen ditu, José Ramón Encinar maisuak zuzendurik.

• Prestakun tza akademiko bikaineko tal­dea, Joven Orquesta Nacional de Españari (JONDE) xedaturiko beka­programa baten bitartez. Hark Academia Orquesta Nacional de España­Fundación BBVA­ren sorkun tza eta pedagogia programa berri bat izango ditu osagai gisa Orquesta y Coro Naciona­les de España­ren (OCNE) lagun tzarekin, eta horri esker, JONDEko musikariek OCNE­ren kon tzertuetan parte hartu ahal izango dute; gainera, Fundación BBVA Escuela Su­perior de Música Reina Sofía Biola Katedra­ri eta eskola bereko Sinfonietta de Música Contemporánea­ri lagunduko zaio.

• Interprete Gazteen Zikloak, Fundazioak Madrilen eta Bilbon dituen egoi tzetan.

• Gure garaiko musikaren audio­ eta bideo­grabaketak eta horien hedapena, batik bat NEOS­Fundación BBVA seriea eta Espainako eta Latinoamerikako Gaur Egun­go Musikaren Konpositoreen Bilduma, BBVA Fundazioak Verso zigiluaren lagun ­

tzarekin sustatua. Artista gailenen inter­pretazioen bideo edo audioen grabaketari buruzko proiektu bereziak ere egiten dira, besteak beste: Joaquín Achúcarro maisua­ri eskainitako biak (Opus Arte eta Euroar­tsekin); lan edo figura adierazgarriei eskainitakoak (Tomás Luis de Victoria, esa­terako, BBCrekin); Ecos y sombras izeneko Carta Blanca, Cristóbal Halffter maisuari eskainia (Koala Productionsekin); Lázaro haren operaren mundu mailako es­treinaldia (NEOSekin); Ginasteraren Panambí (Deu tsche Grammophon­ekin), Chaikovskiren Eugene Onegin eta Verdi­ren Rigoletto operak (Operaren Lagunen Bilboko Elkartearekin [OLBE]); Leticia Mo­renoren Spanish Landscapes (Deu tsche Grammophon­ekin), eta Judith Jáuregui­ren Aura (BerliMusic­ekin).

• BBVA Fundazioak azken urteetan ho­nako hauekin egin ditu elkarlanak: Ope­raren Lagunen Bilboko Elkartea (OLBE), Teatro de la Maestranza de Sevilla, Or­questa y Coro de la Comunidad de Madrid (ORCAM), Orquesta Sinfónica de Madrid, Teatro Real de Madrid, eta Gran Teatro del Liceo de Barcelona.

• Espainiako nahiz nazioarteko sor tzaileei eginiko konposizio­enkarguak, Centro Na­cional de Difusión Musical­arekin (CNDM),

ORCAM eta Euskadiko Orkestra Sinfo­nikoarekin bat, zuzeneko beste enkargu ba tzuez gain.

• Publikoari musika­sorkun tzaren esa­nahia argi tzea eta heda tzea xede duten hi tzaldi eta jarduera zikloak. Era berean, BBVA Fundazioak erreferen tziazko argi­talpenak susta tzen ditu musikaren ar­loan, Scherzo aldizkaria, adibidez.

BBVA Fundazioak kulturaren beste esparru ba tzuetan gauza tzen dituen ekin tzen ar­tean, aipa tzekoak dira El Quijote del siglo xxi: versión radiofónica eta gaur egungo pinturari buruzko Punto de fuga progra­ma, bi­biak Radio Nacional de Españarekin (RNE) elkarlanean.

Horregatik, BBVA Fundazioaren progra­maren fun tsezko alderdia osa tzen du; egindako lanaren truke, Arte Ederren Me­rituaren Urrezko Domina, eta Real Acade­mia de Bellas Artes de San Fernando­ren Ohorezko Domina jaso ditu.

BBVA Fundazioak Arte Ederren Meritua­ren Urrezko Domina eta Real Academia de Bellas Artes de San Fernando­ren Oho­rezko Domina jaso ditu, musika eta kultu­raren arloan egindako lanaren truke.

INTERPRETEAK

Mario Caroliflauta

Marco Del Grecogitarra

EGITARAUA

Franz Schubert (1797-1828)Sonata en La menor, D. 821, flauta eta gitarrarako(Marco Del Grecoren transkripzioa gitarrarako) · Allegro moderato · Adagio · Allegretto

Toru Takemi tsu (1930-1996)Equinox, gitarrarakoAir, flautarako

Toshio Hosokawa (1955)Serenade, gitarrarako · In the Moonlight · Dream PathVertical Song I, flautarako

Toru Takemi tsuToward the Sea, flauta kontralto eta gitarrarako · The Night · Moby Dick · Cape Cod

08

zen, eta ideia gogo biziz bereganatu zuen instrumentista, berriz, Vincenz Schuster. Ziur aski, Schubertek Sonata Schuster be­raren enkarguz ida tziko zuen. Izan ere, ja­kina da lana 1824ko azaroan amaitu zue­la Schubertek, eta, hurrengo asteetan, Schusterrek bere e txean bertan jo ziela senitartekoei, konpositorea bera pianoan lagun tzaile zuela.

Bere soiltasunean, Sonata «Arpeggione» defini tzerik ez den xarma bereziko obra da, Schuberten melodismo apartaren magiak zipriztindutakoa. Obra hiru mu­gimendu laburretan egitura tzen da, bi­garrena bereziki laburra, «hi tzik gabeko abesti bat» besterik ez den Adagio bat, non biolon txeloak abestu egiten duen eta pianoak haren aho tsa babestu. Aurretik, Allegro moderato zabalean, Schubertek melodiak gara tzeko moduko tema bihur tzeko zuen maisutasunaz gozatu ahal izango dugu. Bi dira gara­tutako temak edo gaiak: cantabile eta melankolikoa lehendabizikoa, biziagoa bigarrena. Finale edo amaiera rondo for­mako Allegretto bat da, behin lehendabi­ziko bi mugimenduetan arpeggionearen adierazpen espresibo eta kantagarriak

Biolon txelo bakarlariek euren erreper­torioan duten obra bakarra Sonata La minorrean, D. 821 da, eta, berez, gai­nera, ez zen biolon txelorako ida tzi, arpeggionerako baizik. Hau da, garai har­tan sustatu nahi izan zen baina azkar asko erabileratik kanpo geratu zen instrumen­turako. Pen tsa, bere existen tzia laburra­ren berri baldin badugu, Franz Schubert maisuaren obra hau munduan barna Sonata «Arpeggione» izendapenarekin ezagu tzen delako da hein handi batean.

Eta, nolakoa zen arpeggionea? Biolon­txeloaren (edo viola d’amore instrumen­tuaren) arteko instrumentu hibridoa zen. Bere forma, tamaina eta arkuarekin jo tzen zela kontuan izanik, biolon txeloarekin lotura egitea ezinbestekoa da, baina, al­diz, sei hariko instrumentua zela eta gi­derrean trasteak zituela kontuan izanik, gitarraren ezaugarrietara ere gertura tzen zen. Instrumentuari gitarra­biolon txeloa, gitarra d’amore edo arpeggione izenak ematen zi tzaizkion, baina, Schubertek azken izen hori hautatu zuenez bere obra izenda tzeko, izen horrekin geratu da be­tiko. Instrumentuaren asma tzailea Vie­nako Johann Georg Staufer luthierra izan

PROGRAMARAKO OHARRAK

Europa zaharretik Japonia modernora

09

1996ean hildako Toru Takemi tsu eta uneo­tan konpositore gisa helduaro une goren bat bizi tzen ari den Toshio Hosokawa. Hala, gaurko interpreta tzaileek bi kon­positore japoniarron lanen aukeraketa bikain bat eskainiko digute, guztiak ere bakarlari edo duo gisa jo tzeko obrak.

En tzungo ditugun Takemi tsuren lehen­dabiziko bi obrak bi interpreta tzaile konkreturen tzat ida tzi zituen maisu japoniarrak. Equinox gitarrako lana 1993an konposatu zuen Kiyoshi Shomura gitarristaren tzat. Izan ere, Shomurak interpreta tzaile gisa zilarrezko ezteiak bete tzen zituela­eta, Takemi tsuk ome­naldi bat eskaini nahi izan zion bere de­butaren 25. urteurrenean. Obra, noski, Shomura berak estreinatu zuen Tokion, 1994ko apirilaren 4an, eta Takemi tsuk honako hi tzok ida tzi zituen aurkezpene­rako: «Gitarrako Equinox lana Joan Miró margolari kataluniarraren 1967ko izen bereko margolanean inspiratuta dago. Ekinokzioan egunaren eta gauaren irau­pena berbera da, eta, hala, izenburuak nolabaiteko harremana du konposizioaren propor tzio musikalekin eta eremu harmo­nikoarekin, baina ez zaio esanahi literario­rik bilatu behar». Iruzkin labur horren on­doren, Takemi tsuk bere esker ona adierazi

arakatuta, jo tzailearen birtuosismoa pro­ban jar tzen duena.

Schubertek arpeggione eta pianorako ida tzitako Sonata La minorrean obrak egoki tzapen ugari jasan ditu historian zehar, eta ez bakarrik, bistakoa den be­zala, arpeggionea biolon txeloarekin or­dezkatuz. Izan ere, instrumentu melodiko ugarik, flautak adibidez, Schuberten par­titura aparta bereganatu nahi izan dute. Egoki tzapen horrek emandako emai tza erakargarria gaurko kon tzertuan bertan ezagutuko dugu. Ez hori bakarrik, pianoko akonpainamendua gitarrarako nola trans­kribatu den ere ezagu tzeko aukera izango dugu. Hain zuzen ere, gaurko kon tzertuan txalotu ahal izango dugun gitarristak be­rak egin du transkripzioa: Marco Del Greco italiarrak. Horrenbestez, Schuberten mu­sikara gertura tzeko aukera izango badugu ere, fideltasunez baina bestelako hizkera instrumental eta tinbriko batez egindako egoki tzapen baten eskutik egingo dugu.

Gaurko saioak mendebaldetik ekialdera eta xix. mendetik gur egunera bidaia­tzeko aukera eskainiko digu. Izan ere, Schubertekin gozatu ondoren, musika ga­raikide japoniarrera gerturatuko gara ber­tako bi sor tzaile handienetakoen eskutik:

10

hirian estreinatu zuten 1981eko o tsailean Robert Aitken flautistak eta Leo Brouwer gitarristak. Obra bere osotasunean, al­diz, urte bereko maia tzaren 31n estreina­tu zen Tokion, Hiroshi Koizumi eta Norio Sato interpreta tzaileen eskutik. Obra ezin ederrago honen beste bi ber tsio instru­mental ere egin zituen Takemi tsuk berak: 1981ean bertan flauta, arpa eta harizko orkestrarako berrida tzi zuen (jatorrizko obrak ez bezala, ber tsio honek konpas barrak ditu zuzendariaren lana errazte­ko), eta, 1989an, flauta eta arparen tzako, aurrekoaren oso an tzeko lan bat osatuz.

Kon tzertu honi amaiera emango dion Toward the Sea obran, Takemi tsuk Herman Melville idazlearen Moby Dick ele­berri ezaguna ekarri zuen gogora, eta, fun­tsezko zelula tematiko gisa, nomenklatura anglosaxoian SEA hi tza osa tzen duten hiru hizkiei dagozkien notak erabili zituen, hau da: S = Es = Mi bemol; E = Mi; A = La. Zelula tematiko bera agertuko da Takemitsuren aurreragoko beste konposizio ba tzuetan, harri tzekoa ez dena Takemi tsuk bere mu­sikan urari egindako erreferen tzia ugariak kontuan har tzen baditugu. Era berean, konposizioak hiru mugimendu ditu. Le­hendabizikoa, lehen aipatutako Gaua, adierazkortasun poetiko eta misterio

zion Shomurari gitarraren aukera tinbriko eta espresibo erakargarriak eraku tsi zizkio­lako. Japoniar kulturan, ekinokzioak nola­baiteko harreman dauka herio tzarekin, eguna eta gaua bezala bizi tza eta herio­tza oreka perfektuan azal tzen diren unea baita. Agian horregatik, eta piezaren adierazkortasun mingarriagatik beragatik, izan da Takemi tsuk Equinox obran bere elegia ida tzi zuela esatera iri tsi denik ere.

Bestalde, 1996an, Aurèle Nicolet flau­tista sui tzar bikainak 70 urte bete behar zituela­eta, bere lagun eta miresle zen Toru Takemitsuk flauta bakar saiorako Air pieza konposatu zion zorion opari gisa. Pieza Sui­tzako Oberwil hirian estreinatu zen 1996ko urtarrilaren 28an, Yasukazu Uemura flautis­taren eskutik. Air piezak flautaren cantabile aukera sakonenak araka tzen dituen ibilbide ezin ederragoa proposa tzen du.

Urte ba tzuk lehenago, Toru Takemi tsu maisuak obra bat konposatu zuen bi instrumentuon tzat (flauta eta gitarra), Greenpeace talde ekologistak baleen alde­ko kanpaina baterako egindako enkargua­ri eran tzunez. Hori izan zen, hain zuzen ere, Toward the Sea (I tsasoran tz) obra­ren jatorria. Obrako lehendabiziko mugi­mendua (The Night), Kanadako Toronto

11

Mendebaldeko musika kultuaren arteko uztarketa interesgarria egiten saia tzen da; hala, egungo gitarraren erabileran, Hosokawak tradizio japoniarraren parte diren shamisen edo koto bezalako instru­mentuen soinua eta tinbrika bilatu eta aurki tzen du –hurrenez hurren lautearen eta zitararen pareko instrumentuak dira–.

Flautarako pieza, berriz, 1995ekoa da eta Vertical Song I du izenburu. Hain zuzen ere, Roberto Fabbricciani flautista italiar handiak enkargatu zion konpositore japo­niarrari. Toshio Hosakawak aitortu izan du konposizioari ekiteko motibazio poe­tikoa, inpul tsu estetikoa, Rainer Maria Rilke poetaren Sonetoak Orfeori laneko lehen sonetoan aurkitu zuela: «Zuhai tz bat bertan al txatu zen! O, transzenden­tzia purua! O, Orfeo kantuan! O, zuhai tz altua belarrian». Idazketa musikalari da­gokionez, lehendabiziko Abesti bertikal honek ohore egiten dio bere izenburuari. Izan ere, flautaren berezko idazketa hori­zontala iradokizun harmonikoekin aberas­ten saia tzen da egilea, hau da, idazketa bertikalarekin, interpreta tzaileei euren birtuosismoa erakusteko aukera emanez.

José Luis García del Busto

handikoa da; bigarrena, Moby Dick, es­plizituki balea zuri mitikoari eskainitakoa da, berau argumentu­deskriptibismoaren zan tzu txikienik gabe gogoratuz; partitu­ra, azkenik, Cod lurmuturreko Atlantikoko urei egindako soinu erreferen tzia plas­tiko erakargarri batekin ixten da –Ame­riketako Estatu Batuetako ipar­mende­baldeko Massachuset ts estatuko lekurik ekialdetarrena da Cod lurmuturra–.

Gure musika garaikideko kon tzertu egita­rauaren barnean, maiz izan dugu Toshio Hosakawa maisuaren musika en tzuteko aukera, bere interes artistikoari justizia eginez. Bada, gaurkoan bere bi konposizio en tzuteko aukera izango dugu, gitarra eta flautarako egindakoak, hurrenez hurren. Gitarrako konposizioa xxi. mendekoa da jada, 2003an ida tzi bai tzuen Hosakawak Timo Korhonen interpreta tzailearen tzako. Urte bereko mar txoaren 7an estreinatu zuen obra Korhonenek Helsinkiko Musica Nova Jaialdian. Finlandiako Irratiaren enkarguz egin zuen lana Hosakawak. Maisuak Serenade izena eman zion bi mu­gimendutan egituratutako obrari: In the Moonlight (Ilargi zurian) eta Dream Path (Ame tsezko bidea). Aurretik Takemitsuk egin bezala, Hosokawa bere musikan milaka urteko japoniar kulturaren eta

12

MARIO CAROLIflauta

Annamaria Morini eta Manuela Wieslerrekin ikasi zuen. Hogeita bi ur­terekin, flauta jo tzen hasi eta zazpi urte eskasera, Darmstadteko Kranichstei­ner Musikpreis sari prestigio tsua lortu zuen, bere belaunaldiko flauta bakarlari garrantzitsuenetarikoa bilakatu duen ibilbide bikain bati hasiera emanez. Erre­pertorio klasikoarekin zein konposizio erradikalki garaikideekin senti tzen da eroso. Hala, bere interpretazioak beti dira freskagarriak, biziak, birtuosismoz beteak; eta ez hori bakarrik, soinuetariko bakoi tza ezin hobeto identifika baitaiteke beti. Musikagile askoren inspirazio iturri izan da, eta, hala, bere tzat lanak eta kon tzertuak ida tzi dituztenak asko dira, besteak beste Salvatore Sciarrino, Doina Rotaru, Kaija Saariaho, Toshio Hosokawa, Ramon Lazkano, Ivan Fedele, György Kurtág edota Stefano Gervasoni.

Bakarlari gisa munduko kon tzertu areto nagusietan jo ohi du (Berlineko Philharmonie, Vienako Konzerthaus, Londresko Royal Festival Hall, Parisko Théâtre du Châtelet, Tokioko Suntory Hall, Amsterdamgo Concertgebouw, Municheko Herkulessaal, New Yorke­ko Lincoln Center, Bruselako Palais des Beaux Ar ts eta Erromako Parco della Musica besteak beste), lagun tzaile gisa orkestra bikainak izanik betiere: Lon­

dresko Philharmonia Orkestra, Radio Franceko Orkestra Filarmonikoa, Bel­gikako Orkestra Nazionala, RAI Orkestra Sinfonikoa, WDR Orkestra Sinfonikoa, SWR Orkestra Sinfonikoa, Islandiako Or­kestra Sinfonikoa, Tokioko Orkestra Filar­monikoa, Tokioko Sinfonietta, Sapporoko Ganbera Orkestra, Aukso Ganbera Orkes­tra, Estrasburgoko Les Percussions edota Stuttgartko Neue Vocalsolisten. Honako zuzendarien aginduetara jo izan du: Pierre Boulez, Peter Eötvös, Kazushi Ono, Marco Angius, Heinz Holliger, Pascal Rophé edo Lothar Koenigs.

Musikari aparta izateaz gain, per tsona poliglota eta kosmopolita da Mario Caroli, eta Filosofian doktoratua ere bada. Denboraldi batez Sui tzan irakas­le gisa aritu ostean, egun Estrasbur­goko Académie Supérieure de Musique zentroko flauta irakaslea da. Aldi berean, katedratikoa da Friburgoko Musikhochshule eskolan. Horrez gain, eskola magistralak eskain tzen ditu munduko musika eskola nagusietan eta, 2008an, artista egoiliar izan zen Harvard Uniber tsitate prestigio tsuan.

Guztira berrogei diskotik gora kaleratu ditu dagoeneko, kritikaren laudorioak jasoz, eta sarri izaten dugu hura jo tzen en tzuteko aukera, bai irratian bai telebistan.

13

MARCO DEL GRECOgitarra

Erroman jaio zen 1982an eta bere musika prestakun tza Carlo Carfagna maisuaren eskutik jaso zuen hiriko Conservatorio di Musica Santa Cecilia. Ikasketak bertan amaitu zituen eta ohorezko aipamena jaso zuen. Jarraian, kon tzertu interpre­tazioko master bat egin zuen Basileako Musikakademie der Stadt­Hochschule für Musik akademian, Stephan Schmidt mai­suaren aginduetara.

Tokioko Nazioarteko Gitarra­Lehiaketa, Alirio Díaz Nazioarteko Gitarra­Lehiaketa eta Nicola Fago Nazioarteko Gitarra­Lehiaketa irabazi ditu, eta, horrez gain, bi­garren postua lortu zuen Mauro Giuliani Nazioarteko Gitarra­Lehiaketan eta hiru­garren gelditu zen Miamiko Nazioarteko Gitarra­Lehiaketan. Hori horrela, ez da harri tzekoa adituek Del Greco belaunaldi berriko gitarrista klasiko onenetako tzat jo tzea. Mundu guztiko kon tzertu are­toetan jo du, tartean Madrilgo Audito­rio Nacional de Música; Tokioko Bunka Kaikan, Nikkei eta Yamaha Ginza Are­toak; Yokohamako Minato Mirai Aretoa; Pekingo Interpretazio Arteen Zentro Na­zionala; Hong Kongeko Arteen Zentroa; Erromako Auditorium Conciliazione, eta Kaliningradeko Drama An tzokia.

2014an Toru Takemi tsu eta Toshio Hosokawa konpositore japoniarren gi­

tarra bakarrerako obrak grabatu zituen Alemaniako NEOS zigiluaren tzat, BBVA Fundazioaren laguntzarekin, eta lau­dorioak jaso zituen hari esker mundu guztiko prentsan eta irratietan: Rai Radio3, NDR Kultur, KulturRadio, ORF Ö1, Bravo Radio, Il Fronimo, Seicorde, Gendai Guitar, Fono Forum, Classic Voice, Scherzo edo Süddeutsche Zeitung kasu. Diskoak Alessandriako Nazioarteko Gitarra Kon­bentzioko hogeigarren edizioko Urrezko Gitarra saria ere eskuratu zuen.

Gaur egun, Foggiako Umberto Giordano Kon tserbatorioko irakaslea da, eta Lati­nako Ottorino Respighi Kon tserbatorioko irakasle gonbidatu gisa ere jarduten du.

Lege­gordailua: BI­2027­2015