1GLOSARIO.PPS

ÁBACO

ÁBSIDA

ABSTRACTO

ACROTEIROS

ACUARELA

ADOBE

ADONIS

AGLUTINANTE

ALEIRO

ALETA

ALFIZ

ALMINAR

ALMOFADO

ÁNDITO

ALTO RELEVO

ANICONISMO

ANTEPEITO

ANTIPENDIOS

ANUNCIACIÓN

APARELLOS

ABUCINADO

APOCALIPSE

ARCOS (TIPOS)

ARCOBOTANTE

ARESTA VIVA

ARQUITECTURA

ARQUITRABE

ARQUIVOLTAS

ARTESOADO

ARTE MOBLE

ATENEA

ATLANTE

AXEDREZADO

Ábaco: Peza en forma de mesa que

remata o capitel e sobre a que se asenta a arquitrabe.

Ábsida: Construcción con planta semicircular ou poligonal, cuberta con bóveda, que sobresae na parte posterior dun templo e onde se sitúa o altar maior.

Abstracto: Denomínase así á arte non figurativa, a que sostén que as cores e formas posúen en si mesmas valores estéticos específicos, completamente

independentes do tema da pintura ou escultura ou de calquer figura recoñecible na natureza.

Abucinado: Oco de porta ou fiestra que ten máis abertura por unha das caras da parede que pola outra.

Acroterios: Ornamentos que coroan os

vértices dun frontón.

Acuarela: Técnica pictórica que emprega cores

diluídas en auga e o papel ou cartón como

soporte. O branco é a propia cor do papel.

Adobe: En arquitectura, ladrillo sen cocer.

Adonis: Mitoloxía grega. O termo alude á fermosura da personaxe. Ademais, a historia da súa morte e resurrección é un símbolo do ciclo natural da morte e do Renacemento.

Aglutinante: En pintura, elemento que serve para dar cohesión ós pigmentos. Por exemplo, ovo, cola etc.

Aleiro: Parte do tellado que sobresae do muro.

Aleta: Enorme voluta que enlaza polo exterior dúas alturas dun edificio que teñen distinto ancho.

Alfiz: Moldura que enmarca un arco. É unha peza característica da arquitectura

musulmana.

Alminar: Minarete.

Almofado: Perpiaños coas xuntas biseladas ou refundidas.

Alto relevo: En escultura, relevo no cal o seu vulto sobresae máis da metade do fondo.

Ándito: Triforio.

Aniconismo: Sen decoración

figurada.

Antepeito: Peitoril.

Antipendios: Parte dianteira dun altar.

Anunciación: Pasaxe bíblica na que o arcanxo Gabriel anuncia a Virxe María o misterio da Encarnación. A Anunciación é un tema moi frecuente na pintura, sobre todo despois do século XV.

Aparello: Forma de dispor os elementos empregados na construcción dun muro. As principais variantes son:

A soga: Os ladrillos dispóñense de tal forma que o lado longo sexa paralelo á parede.

A tizón: Os ladrillos dispóñense de tal forma que o lado longo sexa perpendicular á parede.

A soga e tizón: Paramento no que se alternan os lados longos e curtos dos elementos que o compoñen.

Ciclópeo: Aquel que alterna bloques de tamaño colosal sen argamasa de unión.

Aparello: Forma de dispor os elementos empregados na construcción dun muro. As principais variantes son:

Isódomo: Aquel no que os perpiaños son todos iguais.

Pseudoisódomo: Aquel que presenta ringleiras regulares, pero alternando

distintas alturas dunha e outra sucesivas.

Apocalipse: Derradeiro libro do Novo Testamento. Atribúese a San Xoán e nel nárrase o destino da humanidade, a

victoria de Cristo e o triunfo da Igrexa.

Arco: Elemento sustentante, que descarga os empuxes, desviándoos lateralmente, e que está destinado a franquear un espacio máis ou menos grande por medio

dun traxecto normalmente curvo. Os principais tipos de arco son:

Arco apuntado: Consta de dúas porcións de curva que forman un ángulo na clave. Ten dous centros e o intradós cóncavo. Típico do gótico.

Arco conopial: ( Semella unha quilla invertida) É o formado por dous arcos cóncavos na parte superior e outros dous convexos na inferior, ten, por tanto, catro centros. Típico do último gótico.

Arco de ferradura: Ultrasemicircular e con arranques a igual altura. Arco máis típico da arte musulmana.

Arco de medio punto: Aquel de forma semicircular.

Arco faixón: Chamado tamén perpiaño. É o que se dispón transversalmente ó eixo da nave.

Arco formeiro: O paralelo ó eixo lonxitudinal da bóveda. Xeralmente comunica a nave central coas laterais.

FAIXON

FORMEIRO

Arco lobulado: Aquel coa silueta formada por tres ou máis seccións de circunferencia que se cortan entre si.

Arco mixtilíneo: O que se forma pola mestura de liñas curvas e rectas. É típico da arte árabe.

Arco peraltado: De medio punto con dúas prolongacións rectas ou

peraltes que o converten nun arco ultrasemicircular.

Arco rebaixado: Aquel no que a frecha é inferior á

semiluz.

Arcobotante: Arco que transmite ós contrafortes* a presión da bóveda que cobre a nave central. Elemento constructivo fundamental do gótico.

Aresta viva: Canto agudo formado igualmente pola unión de dúas superficies.

Arquitectura: Arte e técnica que aplica os seus principios ó deseño, emprazamento e construcción de edificios.

Arquitrabe: Parte baixa do entaboamento. Recibe os empuxes do friso e descansa directamente sobre as columnas.

Arquivoltas: Conxunto de arcos insertos uns noutros que constrúen unha portada abucinada.

Artesoado: Teito decorado con artesóns que cubre o interior dos salóns,cuartos...

Arte moble: É a referida a obxectos móbiles, é dicir, que se poden trasladar e, por tanto, non unidos a un edificio. Por exemplo, cofres ou mobles.

Atenea: Deusa grega da guerra pero tamén das artes, dos oficios e do coñecemento en xeral. Sóese representar como unha moza guerreira con casco e lanza. Moi frecuente no mundo grego., Na mitoloxía romana asociouse con Minerva.

Atlante: Escultura masculina que fai as veces de columna. Atlas era o deus que, segundo os antigos gregos, sostiña o mundo sobre os seus ombros.

Axadrezado: Decoración en dameiro ou xadrez.

BACO

BAIXO RELEVO

BALAUSTRADA

BALAUSTRE

BALDAQUINO

BAPTISTERIO

BAQUETÓN

BASA

BESTIARIO

BISEL

BOCEL

BODEGÓN

BÓLA

BOSQUEXADO

BOVEDA (TIPOS)

BO PASTOR

BUCRANIO

BUSTO

Baco: Deus do viño dos romanos equivalente ó grego Dionisos.

Baixo relevo: Relevo que sobresae do fondo menos da metade do vulto.

Balaustrada: Conxunto de balaústres.

Balaústre: Columniña redonda ou cadrada, xeralmente moi curva ou perfilada, pensada para soster unha escaleira, un balcón... Son moi frecuentes no Renacemento italiano do XVI e tamén no Barroco.

Baldaquino: Peza arquitectónica formada por unha cuberta apoiada sobre catro elementos sustentantes (piares ou columnas), que se sitúa sobre unha tumba ou altar.

Baptisterio: Lugar destinado ó bautismo. En Italia, no Románico e no Gótico, soe estar exento diante da fachada principal da igrexa propiamente dita. Pola contra, en España, está situado dentro da igrexas.

Baquetón: Moldura redonda a modo de rolo.

Basa: Parte inferior da columna sobre a que se asenta o fuste.

Bestiario: É a decoración con bestas, monstros e animais imaxinarios utilizada habitualmente na Idade Media

Bisel: Corte oblicuo no bordo dunha lámina, prancha, perpiaño etc.

Bocel: É unha moldura en forma de semicírculo convexo. Toro

Bodegón: Natureza morta. É un xénero pictórico no que se representan animais mortos, froitas e obxectos comestibles en xeral.

Bóla: Motivo ornamental en forma de esfera.

Bosquexado: Técnica artística na que a obra se presenta nas súas liñas xerais, sen rematar.

Bóveda: Estructura que cobre de forma arqueada un espacio entre muros, piares ou columnas. As principais clases de bóvedas son:

Bóveda de aresta: Orixínase polo cruzamento de dúas bóvedas de canón.

Bóveda Baída: Bóveda esférica cortada

Bóveda de canón: Fórmase ó desprazar un arco de medio punto ó longo dun eixo lonxitudinal.

Bóveda de cruzaría: Formada por arcos ou nervios que se cruzan diagonalmente sobre unha clave central común.

Bóveda estrelada: Bóveda de cruzaría que ademais dos nervios diagonais ten terceletes.

Bóveda gallonada:Bóveda con ornamentación de gallóns*.

Bo Pastor: Denomínase así á figura pintada ou esculpida que representa a Cristo mozo vestido con faldellín curto e que leva sobre as costas unha ovella.

Bucranio: Ornamento que reproduce o cranio dun boi.

Busto: Pintura ou escultura da parte superior do tórax, con cabeza pero sen brazos.

CABECEIRA

CADRO DE XÉNERO

CANON

CANZORRO

CAPITEL

CARIÁTIDE

CASETÓN

CHAFRÁN

CHAPITEL

CHARIS

CELLA

CELOSÍA

CERA PERDIDA

CIBORIO

CIMACIO

CLAROSCURO CORES FRÍAS

CLAUSTRO

CLAVE

CLÍPEO

COLARIÑO

COLAXE

CORES CÁLIDAS

CORES

COMPLEMENTARIAS

COR LOCAL

COR TONAL

CADRO HISTÓRICO

COLUMNA

COLUMNA

SALOMÓNICA

COMITENTE

CONTRAFORTE

CONTRALUZ

CONTRAPOSTO

CONVENTO

CORNIXA

CORO

COSTELARES

COSTUMISMO

CREPIS

CRESTERÍA

CRIPTA

CRISMÓN

CRISELEFANTINA

CRÓMLECH

CRUCEIRO

CÚPULA

CURVA

PRAXITELIANA

CORES SECUNDARIAS

CORES PRIMARIAS

Cabeceira: Testeiro. Nas igrexas, parte onde está o altar principal.

Cadro de xénero: Pinturas que representan temas ou escenas do cotián.

Cadro histórico: Pintura na que se representan esceas históricas.

Canon: Regra de proporcións humanas conforme ó tipo ideal de cara á determinación da medida ou

escala proporcional para o conxunto e as partes dunha escultura.

Canzorro: Pezas saíntes e decoradas que soportan as cornixas ou aleiros. En realidade son ménsulas que sobresaen dun plano e adoitan estar decoradas na súa parte inferior, que é a visible.

Capitel: Sección dun soporte arquitectónico que enlaza o fuste ca arquitrabe. Habitualmente decóranse con variados relevos.

Cariátide: Figura feminina vestida que se emprega como fuste de columna.

Casetón: Compartimento oco, xeralmente de forma cadrada, de estructura tronco-piramidal invertida, co fondo decorado, que resulta un elemento característico das ornamentacións nos

teitumes da arte romana e dos clásicos posteriores.

Chafrán: Esquina cortada por un plano, evitando así a existencia dun ángulo.

Chapitel: Remate apuntado dunha torre.

Charis: É a gracia que dotaba dun ethos ou personalidade máis humana e atractiva ás esculturas gregas.

Celosía: Taboleiro calado para pechar vans que permite ver e non ser visto.

Cella: Sala dun edificio sagrado da antigüidade clásica.

Cera perdida: Procedemento para realizar estatuas de bronce. Unha vez feita a figura en cera, recóbrese con barro, xeso... para conseguir un

molde en negativo da figura. Unha vez seco o recubrimento, fáiselle un burato na parte superior e outro na inferior; a continuación vértese polo primeiro bronce fundido que fará saír a cera

derretida polo segundo. Unha vez arrefriado o metal, fractúrase o molde e despréndese a estatua.

Ciborio: Construcción elevada sobre o cruceiro (para dar luz ó interior da construcción), que habitualmente ten forma de torre de planta cadrada ou octogonal. Xeralmente remátase con chapitel.

Cimacio: Parte superior dunha cornixa.

Claroscuro: Arte de dispor nunha pintura o contraste de luces e sombras, entre cores cálidas e frías. Aplícase concretamente ó xeito de destacar as figuras iluminadas sobre un fondo escuro. Este recurso acada a súa máxima expresión no “tenebrismo”

Claustro: Galería con columnas que

rodea o patio dun mosteiro ou igrexa.

Clave dun arco: Doela central dun arco.

Clípeo: Medallón ou escudo circular.

Colariño:Moldura en forma de anel entre o fuste e o capitel.

Colaxe: Técnica plástica consistente en adherir sobre un soporte obxectos de procedencia e natureza moi diversas, ata compoñer a obra definitiva.

Color local: Cor básica dun obxecto ou zona, non afectado polo cambios de luz ou atmosfera ambientais, ou pola cor doutros obxectos próximos, é decir, cor sen influencia da luz.

Cores cálidas: Son aquelas que expanden a luz (vermello, laranxa,amarelo)

Cor tonal: Referente ao ton, é decir, ao grado de intensidade, lumninosidade dunha cor, o que orixina diferentes variacións dunha mesma cor ou ton.

Cores complementarias: Aquelas que ó mesturarse xeran branco ou gris neutro: vermello + verde, laranxa + e azul ou violenta + amarelo. As parellas estarán conformadas por unha cor primaria e unha secundaria producida pola mestura das restantes primarias: vermello e verde (azul + amarelo), amarelo e violeta (vermello + azul), azul e laranxa (vermello + amarelo)

Cores frías: Cores que absorben a luz (verde, azul, violeta)

Cores primarias: Aquelas que non se poden obter pola mestura doutras cores (vermello, amarelo e azul)

Cores secundarias: Aquelas que se obteñen coa mestura de dúas

primarias: alaranxado (vermello + amarelo), verde (amarelo + azul) e violeta (vermello + azul)

Columna: Elemento vertical cilíndrico, de sostén ou decoración, composto por unha base, fuste e capitel.

CAPITEL

FUSTE

BASA

Columna salomónica: Aquela de desenvolvemento helicoidal.

Comitente: Persoa que encarga a súa representación a un artista.

Contraforte: Peza arquitectónica de forma prismática de que se une a un muro pola súa parte exterior, e que contribúe a acentuar a solidez do mesmo.

Contraluz: Representación dun obxecto desde o lado contrario ó iluminado.

Contraposto: Recurso escultórico ideado na Grecia Clásica que consiste na disposición balanceada da figura, de xeito que a perna sobre a que descansa o peso do corpo, en tensión, se corresponde co repouso do brazo do mesmo flanco; namentres que a perna oposta, en repouso, se complementa nese lado co brazo en tensión.

Convento: Comunidade relixiosa, masculina ou feminina, ou ben complexo arquitectónico que a acolle.

Cornixa: Parte sobresaliente superior dun entaboamento.

CORNIXA

Coro: Lugar reservado ó clero nas catedrais e igrexas monásticas. A súa colocación variuou ó longo do tempo: no centro da nave maior, nos pés desta ou nun lugar elevado. Dentro do coro disponse os sitiais que ocupan os frades ou clérigos, normalmente de madeira, con relevos e cun atril para os libros litúrxicos.

Costelares: Armazón, polo regular de madeira, que serve para afianzar a estructura dunha cúpula ou unha cuberta.

Costumismo: Referente ás obras que se ocupan de representar os costumes.

Crepis: Crepidoma. Base ou pedestal dun templo con tres gradas ou banzos.

Crestería: Conxunto de elementos decorativos que engalanan o remate dun edificio.

Cripta: Capela emprazada baixo a planta dunha igrexa.

Crismón: Monograma de Xesús que constitúe tamén un motivo artístico desde as orixes da arte paleocristiá. Está formado polas dúas primeiras letras do nome de Cristo X e P (en grego “ji" e “ro”) completadas co alfa e omega do mesmo alfabeto nos flancos, querendo significar á figura

de Cristo como orixe e fin de todas as cousas.

Criselefantina: Escultura feita de ouro e marfil.

Crómlech: Conxunto de

menhires dispostos en forma de círculo.

Cruceiro: Espacio no que se cruzan, nun templo, dúas naves perpendiculares, sendo

unha delas a principal.

Cúpula: Bóveda semiesférica que xeralmente cobre un espacio cadrado. Para pasar a unha planta circular ou octogonal empréganse as trompas* ou pechinas.

Curva praxiteliana: Recurso escultórico que debe o seu nome ó xenial escultor grego Praxíteles e que consiste en nunha acentuada incurvación da cadeira creando así un ritmo de liñas e unha sensación de enorme sensualidade.