131. zenbakia2013ko azaroa l

ASISKOURMENETATOTIMARTINEZDELEZEAEUSKARARENEGUNA

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com SUMARIOA 3

AIKOR! aldizkariak ez dau bere gain hartzenaldizkarian adierazitako esanen edota eritxienerantzukizunik.

diruz lagundutako aldizkaria

12 Asisko Urmeneta 22 Toti Martinez de Lezea 24 Euskararen Eguna

Argitaratzailea: TOTOAN, Txorierriko EuskaraElkarteen Federazioa (Lagatzu, Zorrizketan, Arrekikili, Tximintx eta Altzora) Tel.: 94 452 34 47 aikortxori@aikor.com / www.aikor.comZuzendaria: Xabier GoienetxeErredakzio burua: Itxaso MarinaErredakzio taldea: Maite Lekerika, GaizkaEguzkitza, Juan Luis Goikoetxea eta Aritz taNagelKolaboratzaileak: Asier Oruetxebarria, TxeluRevuelta, Sabin Arana, Txerra Rodriguez, ItsasneZubiri, Jose Angel Mentxaka, Bestorrene, OihanaAstobieta, Belen Gana eta Ines SerranoZuzentzaileak: Alberto Mtz. de la Cuadra, IñakiAstorkiza eta Jagoba ZalloPublizitatea: Arantza Atxutegi (686 58 92 38)Banaketa: EgunonMaketatzailea: Gaizka EguzkitzaInprimategia: GertuAle kopurua: 7.000Lege gordailua: BI 137-02 ISSN 1578-9322

4 Eritxia 5 Laburrak eta albisteak11 Iruditan... Perretxiko sarigarria12 Gurean izan da... Asisko Urmeneta14 Gaztea eta... Xabier Zubieta16 Txorierriko Zerbitzuen Mankomunitatea18 Sara Gandara, kazetaria22 Toti Martinez de Lezea, idazlea24 Euskararen Eguna26 Arantza mendi edo Monte Gorbea itsasontzia28 Euskara eta kanposantuak29 Zorionak!30 Elkarteak/Taldeak... Sondikan Berton 32 Taberna baino gehiago34 Hileko eskaintzak35 Aikorrizketan... Txatarrero!!!36 Sukaldaritza 37 Denborapasa 38 Agenda

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com4 ERITXIAK

Gabonak heltzear dagoz, kristi-nautasunak agindutako egu-tegi honetan azpimarratutako

sasoia da, bai umeak etxean dauka-guzalako, familiagaz batzen garalako,fede hutsagaitik edo beharbada gus-tukoak ez doguzalako; baina hor da -goz. Askok gorriz azpimarratuta dau-kiez, baina ez nabarmentzeko. Aurre -ko hilak be holan dagoz, gorri-gorriz;urtea (edo azkenengo urteak hobetoesanda) holangoa izan da eta. Ho -rreentzat be, hor dagoz Gabonak.Egoera ekonomikoak ez dau lagun-tzen erosketa eta opari handirik egi-teko, horregaitik zerbait gastetekoaukerea daukagunok ondo gastaubehar dogu. Ondo gastau eta lekuegokietan gainera.

Herrietako betiko dendetan itxibehar doguz diruak, gitxi badira be.Ahaztu megahipermaxarteacenteron-do horreek egun batzuetan. Egia daholakoetan dana eskuragarri dauka-guna, koinatuarentzako galtzerdieta-

tik hasita ontziratutako mahats doze-nan amaituta.

Herriko dendetara joan. Erosi guradoguna ez dagoala, ba bajatu Bilbora.Han danetarik dago. Zazpi kaleak opa-riak egiteko, Erriberako plaza tripeabeteteko,… horreei emon beharra. As -palditik, handikeriatan sartuta gagozeta gauza txikiek ekarten deuskue bizi-tzeko handitasuna. Esaerak ez dau hau

ASIER ORUETXEBARRIA(Irakaslea)

esaten ala? Lurrunak eta gauza bi -txiak ontzi txikietan beti. Herri batenaberastasuna herrian bertan datzaeta aberastasun hori mantentzeanahi badogu geuk be zerbait egin be -harko dogu. Ez nabil ekonomia hu -tsari buruz berba egiten. Kalean jen-teak giroa emoten dau, denda barikez dago jenterik, ez dago bizitzarik.Ze triste dan kale batetik joatea etapersiana erdiak baino gehiago baja-tuta ikustea. Denda horreek ezin da -be ERE-rik egin. Asuntoa txarto ba -doa... agur, txiringitoa itxi eta etxera.Ez dago inolako laguntzarik, ez ezerbe ez.

Harakinagaz edo galtzontzilo sal-tzaileagaz haserre egotea gertatudaiteke. Ba zer egingo deutsagu? On -doko herrira edo Bilbora joan. Apurbat garestiagoa izatea izan daitekebaina pena merezi dau.

Larrabetzun hasita eta Loiun bu -katuta ziur Gabonetarako otzara be -te. Megaleku horreen kontra ez dau-kat ezer, baina badaukat asko dendatxikien alde. Ziur zu zeu be horreenalde zagozana.

Ez, ez nabiltzue Berria-ren hitz kuru-tzatuak osotzen hasi aurretxuko ar -gibideen ganean. Kontua da lehen-

go egunean, Iberdrolak Bilbon daukanegoitzatik paraje nenbilela, jauntxo ba -rriek altzau eta gotortutako eraikinaribegira lotu nintxakola. Segidan pentsauneban horren altuera handiko torreanbertako nagusien artean goitik beherakobegiradak ugari izango zirala, ezinbeste-an.

Askoren esanetan, egun gizartea de -mokratikoagoa da, eta danok eskubide

berberak izanik, gizon-emakumeen arte-ko hartu-emonak alkarrizketan eta eretxitrukaketan munarritu behar dira, guztiokonuradun izan gaitezan. Esan eta izan,halan beharko leuke…

Beraz, batzuetan sikeran, lankide-la -gun hurkoaren ekarriari etenbako muzinegin ordez, jarri daigun horizontalidadeapraktikan, zeharretara begituta.

Akabuan, gehienok albokoaren beha-rrizana dogun ibiltariak gara eta aldatsgo-ra, bizkor edo oine-oine, alkarlaneanbideak urratzen gabilz.

Bidean barrena, aukeran, neuk benahiago dot goitik behera barik zeharre-tara begitu.

TXELU REVUELTA(Irakaslea)

Goitik behera barik, zeharretara begitu!

Gabonetako erosketak non?

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com LABURRAK 5

Gabon-kanten jaialdia ro dugu. Oso garai berezia da Gabo -netakoa eta Gabon-kantak ere oso adie-razgarriak dira”.

Orotara sei emanaldi izango dira.Lehenengoa abenduaren 14an,20:00etan, San Isidro Derioko elizan izan-go da eta han hurrengoak arituko dira:Ipar-Alde abesbatza, Mungiako TantakKorala eta Usansoloko Orfeoia. Zamu -dion, abenduaren 15ean, 12:00etan egin-go da San Martin elizan. Kontzertua Za -mudioko Kamara Koralak, Arte FactumBilboko abesbatzak eta Bihotz Alai Al -gortako abesbatzak eskainiko dute.

Gabon-kanten jaialdia abenduaren21ean ailegatuko da Larrabetzura. Kon -tzertua 20:00etatik aurrera izango daAndra Mari elizan, abesbatza hauen esku-tik: Gaztelumendi bertako abesbatza,Santa Lucia Laudioko Korala eta ZirzinaAhots Taldea. Loiun, Txuma Olagüe Son -dikako Ahots Mistoko Korua, AgrupaciónTxuma Olagüe eta Bilboko Inmakuladakoabeslariak arituko dira. Emanaldia aben-duaren 22an izango da, 12:45ean, San Pe -dro elizan. Ekidazu Lezamako abesba-tzak, Barakaldoko Eschola Chantorum-eketa Kirikino Mañariko abesbatzak aben-duaren 27an hartuko dute lekukoa. Berenemanaldia 20:00etan izango da Lezama -ko Andra Mari elizan.

Txorierriko Gabon-kanten jaialdiariamaiera emango dion azken kontzertuaurtarrilaren 4an, 19:45ean, egingo da SanJuan Bautista Sondikako elizan. HanTxorierriko sei abesbatzek eskainiko dutekontzertua.

Badira 28 urte Txorierriko Gabon-kan-ten jaialdia lehenengo aldiz egin zela.Jaialdia Ipar-Alde Derioko abesbatzakantolatzen du urtero eta txorierritar asko-rentzat galdu ezineko hitzordu bihurtuda. “Bizkaian, lehenengoak izan ginen Ga -bon-kanten jaialdia egiten. Ohiko Ga bon-kanta batzuk erdi galduta zeuden edo ezziren abesten, eta horiek berpiztea mere-zi zuela pentsatu genuen”, azaldu diguteabesbatzatik. “Jendetza batzen da ema-naldietan eta aurten ere hala izatea espe-

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com6 LABURRAK

Auto klasikoen topaketa,Larrabetzun

prest azaldu dira. Hala, ekintza nagusia10:30etik aurrera izango da plazan, etaere karpa bat ipiniko da inguru horretan,parte-hartzaileek eta bisitariek indarrakberritzeko. Besteak beste, tortillak, ogi-tartekoak, kafea eta txokolatea eskainikodira han. Beste alde batetik, Garmitxaelkarteko kideek taloak egingo dituzte.

Larrabetzuko kontzentrazioan urterobatzen diren auto gehienak klasikoakdira; hau da, 25 urte baino gehiago dute.Egitasmoan parte-hartzeko, ez da izenikeman behar, nahikoa da autoarekin ber-tan agertzea. Autorik ederrenak sarituegingo dira.

Larrabetzu Motor Racing elkarteakauto klasikoen kontzentrazioa antolatudu abenduaren 15erako. Aurtengo haubosgarrena izango da. Iaz, 65 auto batuziren Larrabetzun, eta antolatzaileekespero dute aurten gutxienez kopuruhorretara heltzea. “Eguraldia oso garran-tzitsua da: ona bada, gehiago etortzendira eta, txarra bada, gutxiago. Norma -lean, 60 autotik 120ra bitartean biltzendira Larrabetzun”. Kontzentrazioa errefe-rentea da Bizkai mailan.

Urtero bezala, kontzentrazioari lotu-rik beste ekintza batzuk antolatuko diraherrian, eta larrabetzuarrak laguntzeko

Anje Duhalde,Sondikan

Altzora Sondikako euskaraelkarteak bertso-saio bat etakontzertu bat antolatu dituabenduaren 5erako. EkitaldiokEuskararen NazioartekoEgunaren ospakizunen barruanegingo dira. Fredi Paia etaBeñat Ugartetxea bertsolariakbat-batean arituko dira iluntze-ko 8etatik aurrera Geltokitabernan. Eta haien ostean,Anje Duhalde Iparraldekomusikariak eskainiko du kon-tzertua. Sarrera doakoa izangoda.

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com LABURRAK 7

“Izarren distira” gazteen talentu lehia-keta jarri da martxan aurten ere Txorie -rrin. Casting bi antolatu dira: bata aben-duaren 4an egingo da Zamudion; etabestea, abenduaren 5ean, Derion. Galaabenduaren 14an egingo da SondikakoKultura-etxean, eta irabazleak 1.000 eu -roko txartela jasoko du saritzat. EkitaldiaJon Gomezek aurkeztuko du eta epaima-haia Ylenia Baglietto, Ugaitz Alegria etaKarmele Larrinaga aktoreek osatuko du -te. Epaimahaikideek taldeen bilakaeraeta eszenatokian eginiko lana hartuko di -tuzte kontuan, irabazlea hautatzeko. Gaz -teek prestatutako ikuskizunez gainera,Munduko mobilik onenak bakarrizketa ereeskainiko da.

Bestalde, lehiaketari loturik, fotokaze-taritza tailerra antolatu da abenduaren2rako eta 9rako. Bertan, 33 gaztek hartu-ko dute parte, eta horren bidez galarenberri emango dute.

Talentu lehiaketa

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com8 LABURRAK

353 nobedade eta 130 ekitalditikgora, Durangoko Azokan

Durangoko Azokak abenduaren 5etik8ra zabalduko ditu ateak. Aurtengoa 48.edizioa izango da eta bertan 130 ekitaldiinguru eskainiko dira aurkezpen, emanal-di, tailer, hitzaldi eta bestelako ekintzenartean. Azokara 353 nobedade eraman-go dira eta, besteak beste, liburuak, dis-koak, aldizkariak eta bideoak ipiniko dirasalgai. Guztira, 122 partaidek hartuko du -te parte eta 238 stand egongo dira. He -rrialde gonbidatua Eskozia izango da etaArgizaiola saria William A. Douglas antro-pologilari amerikarrari emango diote.Areto Nagusia, Ahotsenea, Kabi@, Irudie -

nea, Saguganbara, Plateruena eta Szena -tokia guneek programazio oparoa anto-latu dute, eta Azoka TV gunea ere gaine-ratu behar da, azokan gertatzen denapantaila erraldoi batean eta tokian tokikotelebisten bidez eskainiko duena.

Bestalde, esan beharra dago aurtenDurangoko Euskal Liburu eta DiskoenAzoka izatetik Durangoko Azoka izaterapasatu dela. Gainera, Kulturaren plaza le -loa gehitu zaio. Azkenik, abenduaren5ean Ikasleen Eguna izango da eta egunhorretarako antolatutako ekintzetan 22ikastetxek hartuko dute parte.

Rokodromora irteera

Lezama Gailur mendi talde-ak irteera bat antolatu duLarrabetzun dagoen rokodro-mora. Gazteengan eskaladarakogrina piztea du helburu irteerahorrek. Horretarako, rokodro-moan dauden presak eta hor-mako ibilbideak jolasteko era-biltzea proposatuko zaie. Irteeraabenduaren 22an egingo duteeta bertan nahi duen guztiekhartu ahal izango dute parte.Hitzordua goizeko 9:30ean jarridute Lezamako eskolan.

Elkartasuna Ateak Ireki webgunearekin

Hekimen Euskal Hedabide -en Elkarteak Ateak Ireki webgu-nearen itxiera salatu du, eta el -kartasuna adierazi die atari horimartxan jarri eta bertan laneanaritu diren guztiei. Hekimenekinformazio askatasuna azpima-rratu du. “Komuni ka bide batixteak askatasun horren aurkajotzen du bete-betean, komuni-kabideek horixe egiten dutela-ko, informazioa askatasunezzabaldu, hedatu eta gizartera-tu”. Horren haritik esan du“Ateak Ireki ekimena galtzeaherritarrek informatuak izatekoduten askatasunaren kontradoala”.

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com LABURRAK 9

Penadas por la ley taldea, iazko jaialdian

a: Aner Mentxaka

Abenduaren 14an, CemenDerioRock(CDR) jaialdia egingo da seigarren aldiz,Santzoka Derioko elkartearen eskutik.Antolatzaileek azaldu dutenez, gazteeimusikaz gozatzeko esparru bat eskain-tzea du helburu egitasmo honek. “Gaz -teek eginiko jarduera bat da, gazteei be -gira antolatua. Eta ospatzekoa da gazteekantolatutako jaialdi honek sei urte irau-tea. Gainera, azken urteotan elkarteanpertsona berberak ibili bagara ere, azkenbolada honetan, zorionez, lagun berriekhartu dute lekukoa”.

Jaialdia herriko frontoian egingo dagaueko 10:30etik goizaldeko 5ak arte, etabetiko moduan, doakoa izango da sarre-ra. Frontoian txosna bat ipiniko da. Kon -tzertua talde hauek eskainiko dute: Ba -sauriko Striknina (punk-rock-hardcorea);Bilbo eta Derioko Solte (hardcorea); De -rioko Zizka Mizka (ska); eta ZornotzakoHijos de tu iglesia, La Polla taldeari ome-naldia egiten diona. Disc-jockey bat ereizango da. Batuko den dirua herrian egi-ten diren beste egitasmo batzuetara bi -deratuko da. Iaz batutako dirua, adibidez,Korrikari eta rokodromoari eman dieteaurten.

Lagatzuren ekintzak

Lagatzu Zamudioko euskaraelkarteak “Olentzerori gutuna”lehiaketa antolatu du 15. aldiz.Lehen Hezkuntzako 2. mailatik 6.mailara bitarteko ikasle zamudioz-tarrei dago zuzenduta eta lanakhelbide honetara agindu behardira: Aresti kalea 2, behea -Zamudio. Sariak abenduaren 27an,20:00etan, banatuko dira kirolde-gian. Ostean, Madiber magoarenikuskizuna egongo da.

Bestalde, Zientzia ikuskizunaumeentzako antzerkia antolatudute Euskaren Egunaren haritik.Antzezlana Di-da taldeak eskainikodu eta abenduaren 1ean,12:00etan, izango da Zamudioto -rren. Era berean, aipatu beharradago Zamudioko Gazte Estazioanere Euskararen Eguna ospatukodutela, abenduaren 7an, 20:00eta-tik aurrera.

CDRren seigarren edizioa

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com10 LABURRAK

“Herriko enpresek langabezian dauden

zamudioztarrak kontratatzea

nahi dute”

Zamudion langabeen asanblada eratzekolehen urratsak egiten hasi dira

Lanbide Euskal Enplegu Zerbitzuarendatuen arabera, Zamudiok baditu 3.232biztanle, eta % 11,25ekoa da langabezia-tasa. Hala ere, udalerrian badira 202 en -presa, eta oso altua da enplegu-sormena-ren indizea.

Azaroan, herritar talde batek eskolazaharrean bilera bat egitera deitu zituenherriko langabeak, eta hitzordura 60lagun inguru azaldu ziren. Antolatzaileeklangabeen asanblada eratzea proposatuzieten bertan bildutakoei. “Zamudionbadira enpresa asko, Teknologia-parkeaaitzindaria da berrikuntza arloan, eta,Eustatek 2011n jakinarazitako datuenarabera, gure udalerria biztanleko BPGaltuena duen EAEko herria da... baina,hala ere, hemengo langabe kopurua osoaltua da”, azaldu digute. “Horregatik uste

banan-banan aztertzea eta kasu bakoi-tzaren larritasuna kontuan harturik ema-tea lehentasuna”. Era berean, argi utzidute asanblada ez dela nahastuko politi-ka arloko gaietan. “Langabezian egoteak,gure egoera hobetu nahi izateak eta elka-rrekin lan egiteko nahiak lotzen gaitu”.

Bilera alkatearekin Asanblada eratzeko lehen urratsak

egin dira eta lehenengo eta behin zerren-da bat osatu da, jakiteko nortzuek hartu-ko duten parte bertan. Alkatearekin bil-tzeko hitzordua ere eskatu dute. “Nahidugu jakin dezan Zamudioko langabeokasanblada eratzeko lanean gabiltzala etaezagut dezan zein den gure egoera.Gainera, uste dugu haren bitartez erraza-go izango zaigula enpresetara jotzea;izan ere, Udalak baditu baliabideakenpresei asanbladaren berri emateko etagure egoera azaltzeko”. Biltzeko lokal batere eskatuko diote alkateari. Bitartean,eskola zaharreko arkupeetan bilduko dirabarikuetan goizeko 11etan. Egitasmoa -ren bultzatzaileek Errekaldeko Langabe -en Asanbladaren aholkua jaso dute etaelkartea ofizialki eratzeko prozesuariekingo diote datozen egunetan.

dugu beharrezkoa dela guztion arteanindarrak batzea eta langabeen asanbladabat sortzea. Herriko enpresek langabe-zian dauden zamudioztarrak kontrata-tzea da gure helburua, baina, horrezazgainera, aurpegia eta izen-abizenak ipininahi dizkiegu zenbakiei. Gure egoerarenberri eman nahi dugu, herri honetanjende asko ari delako oso txarto pasa-tzen”.

Eskola zaharrean batu ziren pertso-nen profila askotarikoa da. “Hainbat sek-toretako pertsonak gara, emakumezko-ak, gizonezkoak, gazteak, lanik gabe luza-roan daudenak, erretiroa hartzeko dau-denak..., baita langabezia-subsidioa ko -bratu ahal izateko egun bateko kontratuabehar duen lagun bat ere. Bakoitzak ba -du bere egoera. Gure asmoa da kasuak

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com IRUDITAN 11

Perretxiko sarigarria Urrian, perretxikoen inguruan ekitaldi batzuk antolatu zituzten Berbalagun egitasmoaren arduradunek eta Lagatzu Zamudioko eus-

kara elkarteak: hitzaldi bat, irteera bat eta sukaldaritza tailer bat, hain zuzen ere. Horrezaz gainera, argazki lehiaketa ere antolatu dute etairabazlea Jesús Pedrero izan da. Irudi ederra benetan!

Argazkia: Jesús Pedrero

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com

t/a: Bestorrene

Zergatik landu Gartxoten historia? Iruñean, Arturo Kanpion euskaltegia

dago eta batzuek hara deitzen zutenArturoz galdezka. Azaldu behar zitzaienArturo hilda zegoela. “O! Sentitzen dut”,“Lasai, badira 60 urte baino gehiago hil ze-

la”. Horikon tatzen

dut, zuek kon-turatzeko Ar -turo Kan pion

nahiko pertso-naia ezezaguna

dela, bai ta Nafarroanere. Horregatik egin geni-

tuen beraren gaineko kon-takizunak batzen dituzten

hiru komiki. Hiruga rrenaGartxot, Itzal tzuko bardoa da. Nondik dator istorioa?

Kanpion idazleak berak aitortuzuen hiru iturri erabili zituela. Hala, le -genda edo ekandua Itzaltzuko biztanle-engandik entzun zuen hasieran, bainahis torialaria ere bazenez, artxiboetan ara-katu eta XII. mendean Orreagako fraideekgaraiko bardo batekin izandako liskarrenberri izan zuen. Azkenik, istorioari litera-tura ere gehitu zion, hau da, berak asma-tutakoa. Kanpionek garai hartan koka-tzen du euskal epikaren amaiera. Gartxoteta bere semea Mikelot hil zirenean amai-tu ei zen transmisioa.

Eta filma?Filma egiteko aukera komikia egin os -

tean etorri zitzaigun. Filmaren zati bat fi -nantzatzeko, mikrofinantzazioa erabili

ge nuen. Hau da, pelikula filminetan zati-tu genuen eta filmina bakoitza 10 euro-tan saldu genuen Nafarroan eta Zube -roan. Benito Lertxundirengana ere jonuen; musika berea da.

Zelan hartu zuen Benitok?Benito oso Kanpion-zalea da eta

errespetu handia dio. Gartxot eta Mike -loten historia oso tragikoa eta gogorradenez, berak eta bere emazteak, OlatzZugastik, ez zuten uste marrazki bizidu-nekin zerbait egokia egin zitekeenik. Fil -ma baino lehen laburmetraia egin ge -nuen, eta hori ikusi zutenean konbentzi-tu ziren eta animatu ziren proiektuan par -te hartzera. Filmeko ahots batzuk haienakdira. Esan behar da eztabaida handiaeduki genuela haiekin gidoiari buruz, etaamaiera aldatu behar izan genuela. Haienustez, ezin zen istorioaren amaiera tragi-koa leundu, izan zen bezala utzi beharzen filmean ere bai, eta horrela egingenuen.

Asko aldatu duzue Kanpionen kon-takizuna?

Guk sormena bultzatzen dugu, (Asis -koren kamisetaren leloak hala adieraztendu: “sorkuntza askatasunari, askatasunasorkuntzari”), eta zenbait gauza sortuegin ditugu, Kanpionek berak egin zuenmo duan. Esaterako, bere kontakizuneanpertsonaia guztiak dira gizonezkoak etagaur egungo ikuspegitik ezinezkoa dahori. Pertsonaia berriak asmatu ditugu,adibidez Xune neskatilak paper bereziadu filmean. Eta berarengan ipini duguesperantza apur bat. Berak jasotzen due-lako Mikeloten alboka eta jarraitzen due-lako jotzen. Xune izena geuk asmatuta-

12 GUREAN IZAN DA

Orduak eman ditzakezu Asiskori entzuten. Iruñean jaio eta hazi zen, eta gaur egunHoztan bizi da, 100 biztanle ere ez dituen herri baxenafar batean. Mihiluze ETBko pro-graman kolaboratu zuen, irratian ere sarri, Argia aldizkarian, Kukuxumuxun... Bainabatez ere komiki-egilea dela esan daiteke. Hainbat lan argitaratu ditu eta horietako bat,Gartxot, pantaila nagusira eraman zuen duela urte bi. Gartxot, konkista aitzineko konkis-ta animazioko filma da, Juanjo Elordirekin batera egin duena. Film hori azaltzera etorrida gurera.

ASISKO URMENETA l komiki-egilea

“Arturo Kanpion ez dugu behar bezal

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com GUREAN IZAN DA 13

Kontatu gehiago Arturo Kanpioniburuz.

Historialaria, politikoa, idazlea... izanzen. Herriak gerra karlistak galdu berri zi -tuen eta berak euskal sentimendua piztenlagundu zuen, batez ere Nafarroan. Euska -rarik ez zekien eta ikasi egin zuen. SabinoAranaren garaikidea izan zen, baina azkenhorrek indarra arrazan jarri zuen bitartean,eta alderdi politiko berri bat sortu zuen bi -tartean, Arturo Kan pionek hizkuntzan,euskaran, jarri zuen indarra. Lan handiaegin zuen, nahiz eta gero nahiko ahaztutageratu den.

Baduzu proiektu berririk animazioarloan?

Bagabiltza horretan. Lehen finantzia-zioa lortzea zaila bazen, orain zailago. Ba -dugu zerbait esku artean, baina oraindiklotu barik dagoenez ezin da ezer aurreratu.

koa da eta poztu egin gara jakin izandugunean hainbat neskari izen hori jarridietela.

Bitxia da euskararen erabilera fil-mean. Zergatik?

XII. mendeko istorioa da, Orreagainguruan kokatuta, eta hizkuntza giro ho -rretara moldatu nahi genuen. Herritarreneuskara eta fraideen latina agertzen dira,eta latinari dagokionez, ez dugu azpititu-lurik erabili ikusleak kontura daitezen ber-takoek zer sentitzen zuten ezer ulertu ba -rik. Baina istorioak aurrera egin ahalasartu egiten zara eta erraz ulertzen da.

Nola egin zen teknikoki filma? Nahiko era bitxian. Presupuesto han-

diko animaziozko filmetan bezala, lehena-go ahotsak grabatu genituen eta geroanimazioa egin zen. Ahotsak zuberotarre-nak direnez bertara eraman genuen gra-batzeko ekipoa, eta grabazioak egin ahalainterneten bidez bidaltzen ziren. Nik Ba -xenafarretik, nire etxetik, egin ni tuen per-tsonaien irudiak eta horiek bidali. An -doainen dena jaso eta animazioko ekipo-ak soinuetara egokitu zituen irudiak. Bes -te talde bat paisaiez arduratu zen.

Hemendik kanpo zabaldu da?Hori kuriosoa da. Diru bila joan gare-

nean oso istorio lokala dela esan digute,baina, ostera, sariak jaso ditugu munduanzehar. Esate baterako, Australian eta Ar -gentinan.

a ezagutzen”

“Hainbat neskari Xuneizena jarri diete, eta

hori geuk asmatugenuen pelikularako”

“Diru bila joan gareneanoso istorio lokala dela

esan digute, baina munduan zehar, ordez,

sariak jaso ditugu”

Arturo Kanpion

Gartxot eta Mikelot

t: Gaizka Eguzkitza

Noiz hasi zinan kirola egiten?Beti egin dot kirola. Umetan futbolean

eta atletismoan aritzen nintzan, baina itxibehar izan nebazan ikasketak zirala-eta.Beraz, nire kontura hasi nintzan korrikaegiten. Gaur egun, ahal dodan guztietanjoaten naz korrika egitera.

Lasterketa askotan hartzen dozuparte?

Ez. Ez dot korrika egiten lasterketetanparte hartzeagaitik edo markak gainditze-agaitik, kirola egiteagaitik eta nire burua-gaz ondo sentiduteagaitik baino. Batzukdinoe korrika egitea aspergarria dala, etahasiera baten gauza bera pentsatenneban nik neuk be. Halanda be, korrikahasten zaranean, eta ohiturea hartzendozunean, korrika egiteak harrapau egi-ten zaitu. Korrikalari guztiek esaten dabegauza bera. Batzuetan lau egun emotendot urten barik, eta sentiduten dot korrikaegin behar dodala. Inork ez dau sinistenprobau arte.

Halanda be, Bilboko erdi-maratoianhartu zenduan parte. Zelan sortu zanideia?

Lagunak parrandan egozala bururatujakien maratoian parte hartzea. Ni ez nin-tzan egon momentu horretan, bainahurrengo egunean Ander Imaz lagunakproponidu eustan eta nik baietz esanneban. Lagunek atxakia dabe parrandanegozalako, baina nik, ostera, ez (kar, kar)...Azkenean sei-zazpi lagunek hartu gen-duan parte lasterketan.

Zelan esperientzia? Alde batetik, mingotsa. Izan be, zortzi-

garren kilometroan zuntz-haustura eukineban eta oso mingarria izan zan. Danadala, lasterketea bukatu egin neban, baitalagunek be. Nik argi neukan: bukatubehar neban bai ala bai. Beraz, guztiak

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com14 GAZTEA ETA

Xabi 22 urteko gaztea da eta Diseinu eta BarrikuntzakoIngeniaritza ikasten dabil Markinan. Ikasketak alde bate-ra itxita, derioztarrak kirola dau zaletasun nagusitzat.Ahal dauen bakotxean, korrika egitera joaten da. UrrianBilboko gaueko maratoi-erdian hartu eban parte etahorren barri emon deusku.

urten ginan poz-pozik. Lesinoarena ken-duta, oso esperientzia polita izan zan,jente piloa egon zalako eta giroa ederraizan zalako: musikea zuzenean, su artifi-zialak... Ganera, halako lasterketetan korri-kalarien arteko laguntasuna sortzen da:adibidez, lesinoa zala-eta atzean gelditunintzan eta bertan beste korrikalari bate-gaz ibili nintzan. Berak be min hartu ebaneta alkarregaz joan ginan helmugara,alkarri berba egiten eta animoak emoten.Dibertigarria izan zan eta lasterketealabur egin jatan.

“Ez dot korrika egitenlasterketetan parte

hartzeagaitik, kirola egiteagaitik baino”

“Korrika egiteakharrapau

egiten zaitu”XABIER ZUBIETA l kirolaria

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com GAZTEA ETA 15

Pozik zagoz emaitza edo markea-gaz?

Udan emon genduan izena lasterketa-rako, eta garai hatan ordu eta erdikomarka lortzeko asmoa neukan, baina minhartu nebanez, usteak erdi ustel geldituziran. Azkenean ordu biko denporea eginneban. Ez dakit datorren urtean barriroegingo dodan.

Prestaketa berezirik egin zenduanlasterketeari begira: entrenamentuak,elikadura…?

Apur bat, baina ez gehiegi. Zelango gomendioa emongo

zeunskio horrelako lasterketa batenparte hartu gura dauenari?

Bildurrik ez izateko. Emoten dau erdi-maratoia oso gatxa dala, baina ez da hain-besterako. Ez da korrikalari fina izan beharlasterketea bukatzeko. Nigaz joan ziranlagun batzuk be ez dira ohiko korrikala-riak. Izan be, maratoia egiteko hasi zirankorrika egiten eta lasterketea bukatu ahalizan eben, arazo handi barik. Maratoirajoan baino lehen entrenau egin eben,jakina, baina ez oso gogor. Guk maratoi-erdia egin dogu, eta momentuz ez dogumaratoi osoa egiteko asmorik, baina den-porearen poderioz, auskalo!

Abentura AfrikanKorrika egiteaz gain, mendia be izu-garri gustetan jako Xabiri. Inguruko men-dietatik ibilten da sarritan, eta Pirinioakbe ezagutzen ditu. Baina zerbait gehiagogura eban eta horrengaitik erabagi ebankanpora joatea. Eta lehengo ekaineanMarokora joan zan, Hegoi González lagu-nagaz batera. “Oso mendizaleak gara, etazerbait desbardina eta ezezaguna egitea-rren, Atlasera abiau ginan. Horrek 4.000metroko altuera dau eta Afrikako biga-

rren mendirik garaiena da. Gure aurre-kontua ez da oso handia eta Maroko

herrialde merkea da; beraz, oso apro-posa guretzat”.

Bikote derioztarrak bidaiaazkarra eta merkea egin eban:

barikuan joan eta martitzenera-

ko itzuli ziran. “Bilbotik Marrakecherahegazkinez joan ginan eta bertan egingenduan lo; hurrengo egunean herri txikibatera joan ginan, Marrakechetik 60 kilo-metrotara, menditik gertu, eta handikmendi-aterpera; domekan Atlaseko gailu-rrera igon genduan. Hurrengo egunean,turismoa egin genduan Marrakechetik etamartitzenean itzuli egin ginan etxera”.

Kirola baino gehiagoXabiren esanetan, oso “esperientzia

polita” izan zan. “Gailurrean zagozala,mendi gehienak antzekoak dira, paisajeikusgarriak eta harriak ikusten dozuzala-ko. Ez dau emoten Marokon zagozanik,baina bidaian ezagutzen eta ikustendozuna zoragarria da eta merezi dau.Balio erantsia da, mendia igotzeaz gain,kultura eta herrialde ezbardin bat ezagu-tzen dozulako”.

Gainera, mendia nahiko erraz gain-ditu eben. “Bidaiaren aurreko eguneanazterketa bat neban eta hori zela-etaezin izan neban gehiegi entrenau.Baina egia esan, arazo handi barik igonneban Atlas mendira. Afrikara joanbaino lehen 3.000 metroko mendieta-tik ibilia nintzan, eta arnasa hartzekoarazoak 4.000 metrotik gora hastendira. Ez da oso larria, baina arazoakegon badagoz. Esate baterako, gailu-rrerako bidean gengozala, mendizale-ak lurrean buruko minagaz ikusi gen-duzan, eta batzuk ez ziran tontorreraailegau”.

Esperientzia hain ona izan danez,bikoteak argi dau udan beste erronkabati egingo deutsala aurre. “Behar -bada, Israel eta Turkia ingurura joangogara. Oraindino ez dakigu, baina zer-bait merkea izan beharko (kar, kar)”.

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com16 TXORIERRIKO ZERBITZUEN MANKOMUNITATEA

Esku-hartze komunitariokoprogramak, 2014rako

Programak helburu hauek ditu: beste-ekiko begirunean oinarritutako harrema-nak lantzea, adiskidetasuna eta solidarita-tea ardaztzat dituzten egoerak sortzea,talde-lana sustatzea, giza balioak bultza-tzea eta gatazkak konpontzeko bitarteko-tza egitea. Programaren barruan hurren-go egitasmoak daude: Ikasle laguntzaileabizikidetzarako programa, demokrazianeta berdintasunean oinarritutako biziki-detzarako programa, gizarte-sareetan da -goen indarkeriaren gaineko tailer didakti-koa, eta Sare-on programa, teknologiaberrien arriskuak eta ciberbullying-a pre-benitzea helburu duena.

BIZIKIDETZA, BAKEA ETAGIZA ESKUBIDEAK

Programak drogak hartzeak ekar di -tzakeen arriskuei eta kalteei buruzko in -formazioa ematea du xede. Honako akti-bitate hauek egingo dira: erretzeari uzte-ko ikastaroak, kanabisari buruzko hitzal-diak, drogen kontsumoaren prebentzioapelikulen bidez eta ikasgelan material di -daktikoak landuz, eta polikontsumoaribu ruzko hitzaldiak. Era berean, Tabakoa -ren Kontrako Egunean zenbait ekintza an -tolatuko dira. Programa 1.000 ikasle ingu-ruri dago zuzenduta.

DROGA-MENDEKOTASUNENPREBENTZIOA

Tailerrak Bigarren Hezkuntzako eta Ba -txilergoko ikasleei daude zuzenduta, etahelburu hauek dituzte: antisorkuntzarensexu-ikuspegia ezagut dezatela, antikon-tzeptiboak modu erabilgarri eta etiko bate-an erabil ditzatela, eta bikote barruko elkar-bizitzarako eta komunikaziorako erremin-tak barnera ditzatela. Horretarako, familia-plangintzaz eta sexu-transmisiozko gaixo-tasunez arituko dira tailerretan. Sexu-trans-misiozko gaixotasunei dagokienez, berezikiHIESean sakonduko da, eta hainbat ekintzaegingo dira HIESaren Kontrako NazioartekoEgunaren haritik. Programa, orotara, 445ikasleri dago zuzenduta.

HEZIKETA AFEKTIBO-SEXUALA

Txorierriko eskola publikoetako ikas-leen gurasoei dago zuzenduta eta xedeahoriei analisirako eta hausnarketarakoelementuak ematea da. Hala, hitzaldi es -pezializatuak egiten dira, guraso bezaladuten erantzukizunari modu eraginkorbatean heltzen laguntzen dietenak.

GURASO ESKOLA

Mankomunitateak ematen dituenosasun mentalaren gaineko programekhelburu hauek dituzte: parte-hartzaileekpentsamendu eta irudi negatiboak erabil-tzen eta kontrolatzen ikastea, estresariaurre egiteko estrategiak ikastea, eta erla-xazioa eta irudikatzea erabiltzea. 2014. ur -tean auto-estimua lantzeko ikastaro bategingo da, eta beste bat, azterketek da -karten estresari aurre egiten ikasteko.

OSASUN MENTALA

Abenduaren 1ean da. Abenduaren16ra arte “Expo-HIESa” erakusketa izangoda Sondikako Liburutegian, Mankomuni -tatearen eskutik. Bertan, azken 30 urteo-tan HIESaren inguruan egin diren kanpai-nen bilakaera ikusi ahalko da. Gainera,HIESaren gaineko informazioa eskuratuahalko da osasun zentroetan, udaletxee-tan eta liburutegietan. Leku horietan utzi-ko diren diptikoetan informazio hau azal-duko da:

–GIBari buruzko 10 mito eta 10 egia.–GIBa antzemateko test azkarra zer

den eta non aurki dezakegun.–Telefono eta helbide interesgarriak.

HIESAREN NAZIOARTEKO EGUNA

Tailerretan sei urtetik 12 urtera bitarte-ko ikasleekin egiten da lan, kontsumo ar -duratsua eduki dezaten hainbat arlotan:birziklatzea, hondakinak bereiztea, berre-rabilpena, eta energia eta ura aurreztea.Era berean, osasunari lotutako gaiak lan-tzen dira, hala nola erretzen hastea prebe-nitzea (11-12 urtekoak), elikadura egokibat izatearen garrantzia, eta jazarpen psi-kologikoaren prebentzioa, eskolan zein gi -zarte-sareetan (bullying eta ciberbullying).

OSASUNA ETA KONTSUMOA

Kanpaina honek jaietan edaten denalkoholari lotutako arriskuak gutxitzea duhelburu. Hala, Txorierriko herrietako jaie-tan karpak ipiniko dira eta bertan 18 urte-tik gorako lagunek beren alkohol-mailaezagutu ahalko dute, eta, horren arabera,gidatu ahal duten ala ez. Era berean, infor-mazioa emango zaie alkohol gehiegi har-tzeak dituen arriskuei buruz: alkohola etagidatzea lotzea, sexu-harremanak alkoho-laren eraginpean izatea, alkohola bestesubstantzia batzuekin nahastea, eta jarre-ra bortitzak, adibidez. Gainera, Mankomu -nitateak preserbatiboak eta alkoholime-troak ipiniko ditu herritarren eskura txos-na guztietan.

JAIAK ETA AISIALDIA

Ikusi dugu kirol saioetan eta eguraldiaaurkezten, baina orain Duelo en lacocina eta Euskal Herria zuzenean

programen aurpegia da. SaraGandara lezamarrak lau urte

daramatza telebistan; halaere, oraindik ez da hedabidehorrek ekartzen duen ospe-ra erabat egokitu. Sara jato-

rra, irribarretsua eta hurbi-la da eta oso gustura hitz

egin dugu berarekin.

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com18 GAI NAGUSIA

SARA GANDARA l kazetaria

“Monotoniakakabatu

egiten nau”

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com GAI NAGUSIA 19

t: Gaizka Eguzkitza

Zenbat aldiz galdetzen dizute nola-ko eguraldia egingo duen hurrengoegunean?

Askotan, nahiz eta orain eguraldia ezaurkeztu (kar, kar).

Zelan daramazu telebistak ematenduen ospea?

Nahiko ondo. Oro har jendea jatorrada, gauza politak esaten dizkidate: kaleantelebistan baino itxura hobea dudala, etahorrelakoak (kar, kar). Hala ere, batzuetanesperientzia txarrak izan ditut, batez eregauez, jendea mozkortuta dabilenean.Hurbiltzen zaizkidanean, ni lotsatu egitennaiz. Izan ere, ni kazetaria naiz, eta aurkez-le azken lau urteotan aritu naiz. Uste dutoraindik ez dudala ohitura hartu. Duelaegun batzuk San Vicente de la Barquerarajoan nintzen asteburua pasatzera. Pen -tsatu nuen lasai egongo nintzela eta ber-tan ez nauela inork ezagutuko, bainaemakume bat etorri zitzaidan eta galdetuzidan ea zer egiten nuen bertan (kar, kar).Batzuetan ematen du jendeak uste duelapertsona arruntak ez garela, baina bagara,eta beste batzuek egiten dutena geuk ereegiten dugu.

Telebistan zaudenetik, berezikizaintzen duzu irudia?

Bereziki ez, baina egia da lehen bainogehiago zaintzen dudala. Lehen ez nuenmakillajerik erabiltzen, mototsa egitennuen ilean eta kalera joaten nintzen...

Zer sentitzen duzu zeure buruapantailan ikusten duzunean?

Lotsa. Guztiok gara oso zorrotzak geu -re buruarekin eta neu ere banaiz. Gauzaonak ikusi beharrean, akatsei baino ezdiet erreparatzen. Batzuetan neure buruaaztertzen dut, baina ezin dut hori egune-ro-egunero egin; bestela, eromena da.

Zergatik egin zinen kazetari?Egia esan, ez nuen batere argi. Nire

asmoa zen Publizitatea eta Harreman Pu -blikoak ikastea, baina oso selektibitate az -terketa txarra egin nuen eta ez nuen notanahikorik lortu bertan sartzeko. Eta Ka -zetaritza aukeratu nuen. Bigarren urteanaldatzeko asmoa nuen, baina azkenean

Kazetaritzan gelditu nintzen eta oso gus-tura, gainera. Kazetaritzak badu berexarma, eta idatzizkoak, gehiago. Niri hitzegitea izugarri gustatzen zait, baita idaz-tea ere. Izan ere, ipuin lehiaketetan hartudut parte behin baino gehiagotan.

Euskaraz eta gazteleraz egin duzulan. Zein duzu nahiago?

Euskaraz. Gurasoak kanpokoak diraeta euskara ez da nire ama hizkuntza, bai -na ikasketak euskaraz egin ditut, bai esko-lan bai unibertsitatean. Eta kazetaritza ar -loan ere euskaraz egin dut gehienetan.Duelo en la cocina saioa gazteleraz graba-tu dut eta nabaritu dut apur bat kostatuegin zaidala: freskotasuna, inprobizatzeahalmena... Gazteleraz lan egiten dudane-an, batzuetan euskaraz etortzen zaizkithitzak, eta pentsatu egin behar dut hitzegokia gazteleraz topatzeko.

Telebistan batez ere eguraldiareniragarpenak egiteagatik zara ezaguna.Zelan sortu zitzaizun eguraldia egitekoaukera?

Ia kasualitatez gertatu zen. Lankidebaten baja betetzen nenbilen, baina harklanera laster itzultzeko asmoa zuen; beraz,ni kalera joango nintzen. Orduan, UrkoAristirekin egin nuen topo pasilloan etaberak eskaini zidan eguraldiarena. Alda -keta gogorra izan zen, oso denbora gutxiizan genuelako. ETBn meteorologo ba -tzuek egiten dute lan gurekin eta izugarrilagundu didate. Pazientzia handia izandute nirekin. Eguraldia egin baino lehen,gustatzen zitzaidan gaia: normalean ira-garpena ikusten genuen etxean, behake-

“Hitz egitea eta idazteaizugarri gustatzen zait.

Izan ere, batzuetanipuin lehiaketetan

hartu dut parte”

“Euskaraz lan egiteanahiago dut.

Gazteleraz, ordea, freskotasuna

botatzen dut faltan”

Lezamar kirolzale eta egonezina

Telebistan agertzeak oso gutxialdatu dio bizimodua Sarari. 1981eanjaio zen eta betidanik bizi izan daLezaman, gurasoen etxean, udaletxe-tik gertu. Sara eroso sentitzen daherrian. “Lezamako eskolan etaDerioko institutuan ikasi nuen, jaionintzen etxean bizi naiz eta herrianegiten dut bizitza. Hemen guztiokezagutu eta agurtzen dugu elkar”.Egia da, elkarrizketa egiten geundelahainbat lagun agurtu zituen. Lezamagustatzen zaio, baina aukera dueneanitsasora joaten da, hango “usaina”gustatzen zaiolako.

Aisialdiaz gozatzeko, txakurrare-kin eta lagunekin ibiltzea eta batezere kirolak gustatzen zaizkio Sarari.Gazteagoa zela areto-futbolean joka-tzen zuen, baina duela urte batzukmin hartu zuen belaunean. “Lotailugurutzatua apurtu zitzaidan eta fut-bolean egiteari utzi behar izan nion.Oraindik ere mina daukat noizean be -hin”. Dena dela, beste jarduera batzukegiten ditu: pilates, padel, patinajea...Eta boxeoa. “Gustatzen zitzaidan,baina trapezioak handitu egin zitzaiz-kidan eta azkenean utzi nuen”.

Kazetaritzan eman zituen lehene-go urratsak ere kirolari lotuta eginzituen. “Bekadun ibili nintzen ETBkoki rol sailan. Geroago, kirol atala aur-keztu nuen Gaur Egun albistegian,baita Zu kirolari saioa ere. ACT Li gakoestropadetako emankizunetan erehartu dut parte”. Kirola alde baterautzita, ETBn Eguraldia aurkeztu du,eta gaur egun Duelo en la cocina etaEuskal Herria zuzenean saioetan du guikusgai.

izateko ilusioa. Geroago, zerbitzariibili nintzen, Irlandara joan nintzen,itzuli nintzen eta idazkaria izan nin-tzen Bilbao Basketen, marketin bule-go batean...”.

“Eta bat-batean Deia egunkaritikdeitu zidaten, eta horri esker berres-kuratu nuen kazetaritzarako grina.Gainera, lehenengo pausoak emannituen telebistan, aurkezle, Hamaikatelebistari esker. Horrek eskarmentuaeman zidan eta oso baliagarria izanzen gero ETBn lan egiteko. Bidea pau-soz pauso egin dut, eta oraindik ba -nabil egiten (kar, kar)”.

Ilusioa galduDena dela, Sararen bidea ez da diru-

dien bezain zuzena izan. “2004an karrerabukatu nuen. Hurrengo bi urteotan ETBnibili nintzen: bekadun, behin-behinekokontratuekin, udan, asteburu batzuetan...Nazkatu egin nintzen, beti deiaren zainnengoelako. Eta garai hartako zuzendaria-ri, Pedro Mari Goikoetxea herrikideari,esan nion berriro ez deitzeko, zerbait fin-koago nahi nuelako. Galdu nuen kazetaria

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com20 GAI NAGUSIA

“Lezaman egiten dutbizitza. Hemen

guztiok ezagutu etaagurtzen dugu elkar”

genuelako. Gainera, denboraren pode-rioz, eskarmentua hartu nuen eta gero etahobeto moldatzen nintzen. Bat-batean,Due lo en la cocina saioa etorri zitzaidaneta horrek aldaketa handia ekarri dit, etagero, Euskal Herria zuzenean saioak bestealdaketa bat. Zoragarria da, aldaketakgustatzen zaizkidalako. Gainera, hainbes-te gauza egiteak aukera ematen dit norai-no hel naitekeen jakiteko. Monotoniakaka batu egiten nau. Euskal Herria zuzene-an saioa izugarri gustatzen zait: alde bate-tik, euskaraz egiten dudalako, eta beste-tik, kazetaritzari erabat lotuta dagoelako.Eta hori Eguraldia edo Duelo en la cocinasaioetan ez nuen.

Gaztea izan arren, hainbat gauzaegin dituzu. Zerbait duzu faltan? Zeregitea gustatuko litzaizuke?

Irratian lan egitea gustatuko litzaida-ke. Oso komunikabide xarmangarria iru-ditzen zait eta ez dut inoiz horretan lanegin. Telebistan oso eroso nago, bainahasiera batean beldur nion aurpegiaeman behar izateari. Irratiak, ordea, ano-nimatoa ekartzen dizu. Ondo legokeagian kirolari lotutako saioa euskaraz egi-tea (kar, kar).

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com GAI NAGUSIA 21

“Hainbeste gauza egiteak aukera ematen

dit noraino hel naitekeen jakiteko”

ta meteorologikorako estazio txikia ge -nuen... Gaia korapilatsua da, eta horretazaparte, beste gauza batzuk hartu behardira kontuan: eguraldia egitean zutikagertzen zara telebistan, eta ondorioz, le -henengo aldiz zaindu behar izan ditutgorputz osoko mugimenduak. Eta, gaine-ra, besteak beste iragarpena, mapa etairribarrea kontrolatu behar dituzu. Eginnuen lehenengoan pozik atera nintzen.Eta bukatu bezain pronto esan zidaten:“Oso ondo, eta orain gazteleraz” (kar,kar...). Hasiera batean oso ikaratuta nen-goen, baina oso esperientzia polita izanda.

Ya queda menos saioan ere hartuzenuen parte, baina bertan behera utzizuten, audientzia gutxi zuelako. Zelanhartu zenuen porrota?

Telebistan azken hitza audientziarenada, eta zure programa oso jende gutxikikusten badu, bertan behera utziko dute.Amorrua ematen du, baina telebista ho -rrelakoa da. Nire ustez, esperientzia politaizan zen: lehenengo aldia zen umorezkosaio bat egiten nuena eta hasiera bateanez nintzen oso eroso sentitzen. Nik saltse-rotzat hartzen dut neure burua, baina

telebistan aurretik saio serioagoak nitueneginda. Saioaren haritik, kritika bortzitakjaso nituen, eta apur bat mingarriak izanziren, egiten zituztenek ezagutzen ez nin-dutelako. Nik kritika konstruktiboak onar-tzen ditut, eta ulertu ahal ditut nire lanariburuzko iritziak, nahiz eta nire gustukoakez izan, baina kritika pertsonalak ezinditut ulertu.

Gaur egun saio bitan ikusi ahal zai-tugu. Bata Duelo en la cocina da...

Bai. ETBri eskerrak eman nahi dizkiothainbat esparrutan ibiltzeko aukera emandidalako. Saio hori beste adibide bat da.Oso jende jatorra eta hurbila ezagutu dut,kalean grabatu dugu, batzuetan euripeanere bai (kar, kar)... Programa ezberdina da,sukaldean inor trebatzen ez duelako.Mamia da ea Euskal Herriko produktuakbeste herrialde batzuetakoak baino hobe-ak diren jakitea.

Eta? Geureak dira onenak?Onenak ez badira, onenetarioak izan-

go dira... (kar, kar).Eta bigarren saioa, Euskal Herria

zuzenean...Bai. Oso pozik nabil. Eguraldian oso

pozik ibili nintzen, oso talde polita osatu

““Ya queda menos”saioaren haritik, kritika

bortzitak eta mingarriak jaso nituen”

t: Itxaso Marina

Ume txikientzako literaturari ekindiozu orain...

Tira, nik denetarik idazten dut. Adis -kide andereño batek aipatu zidan behinumeentzat eginiko liburuak asko direla,eta oso politak, baina ez zuela aurkitzenumeen arreta guztiz erakarriko zuen for-matu bat. Ikasgeletan ume askotxo izatendira eta guztiek nahi izaten dituzte libu-ruko irudiak ikusi. Zaila izaten da batzue-tan, eta beti izaten da arreta galtzen duenumeren bat. Ipuin hauetan formatu bere-zi bat erabili dugu: liburua zutik jartzenda mahai gainean eta, narratzailea etaumea aurrez aurre daudela, batak testuairakurtzen du eta besteak irudiak ikustenditu. Izan ere, ipuin hauek umeei konta-tzeko dira, ez umeek eurek irakurtzeko.

Zortzi ipuin idatzi dituzu guztira.Liburuek pertsonaia desberdinak di -

tuzte eta marrazkigile batek ilustratu duliburu bakoitza: Eider Eibarrek, Dragoi ur -din bat; Marimar Agirrek, Saltoka ibiltzenzen pilota bat; Idoia Beratarbidek, Hargi naeta laminakua; Cristina Fernandezek, Ku-ku erloju bat; Iñaki Holgadok eta Jor geMadejonek, Ipotx txiki-txiki bat; Jose An -gel Lopetegik, Urtemuga-opari bat; Con -cetta Probanzak, Pencil izeneko ar katz bat;eta Estibalitz Jalónek, Krista lezko bola be -rezi-berezi bat.

Mezua duten ipuinak dira?

TOTI MARTINEZ DE LEZEA l idazlea

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com22 LITERATURA

“Ez zaizkit gustatzenmoralkeria

duten ipuinak”

Neuri ez zaizkit gustatzen moralkeriaduten ipuinak, baina, espero izatekoa de -nez, beti transmititzen da zerbait. Umeenjakin-mina piztea da helburua, umeekpen tsatzea eta irudikatzea.

Pozik emaitzarekin?Poz-pozik. Gainera, kontuan hartu

be har duzue mundu hau ez dela berriani retzat, beste garai batean hainbat urte-tan ibili nintzelako umeentzako telebista-eta antzerki-saioak egiten.

Nurrek beste abentura bat bizi izanberri du.

Bildumako azken liburua Nur eta ko-bazulo liluragarria da. Harpea izeneko ko -bazuloan eta haren inguruetan kokatudut istorioa. Liburuan mitologiari buruzhitz egiten da: lamiak, Tartalo, zaldiak...Ko bazuloa ikustera joan nintzen eta lilu-ratu egin ninduen inguru hark. Horre -gatik erabaki nuen bertan kokatuko nue -la istorioa. Kobazuloa erakutsi zidaten

Egun gutxi falta dira Durangoko Azokak ateak zabaltze-ko. Toti Martinez de Lezea Larrabetzuko idazleak bereazken lanak aurkeztuko dizkigu bertan: umeentzako zor-tzi ipuin, Nurren azken abentura eta eleberri erromantikobat. Ez dira gutxi! Lan horiei buruz hitz egin dugu egilea-rekin.

berari bidaltzen dizkiot, marrazkiak eginditzan.

Abentura gehiago izango dira?Ba, ez dakit. Nur bilduma egiten hasi

nintzenean, berari gertatzen zitzaizkiongauzak kontatu nahi nizkion nire ilobari.Baina Nurrek baditu 14 urte dagoeneko,errealitatean zein liburuan, eta ez dakitzer egin, beharbada adin horretan utzibeharko nuke...

Penarik?Ez, etapa bat izan da. Asma daitezke

beste pertsonaia bat eta beste istorio ba -tzuk. Dena dela, bilduma hamar liburukosatzen dute eta, nire ustez, zenbaki poli-ta da.

Itahisa izen guantxea eta zureazken eleberria da.

“Urak dakarrena idatziostean, eleberri

erromantiko bat idazteko gogoa nuen”

“Kulturaren bidez jarraitu ahal izangodugu euskaldunak

garela esaten”

Pasio- eta amodio-eleberri bat da,XIX. mendean kokatua. Bizkaiko gaztebat Ameriketara abiatu da, baina Tene -rifen lehorreratu beharra du, itsasontzianzorabiatu egiten delako. Eta Itahisa eza-gutu du han, eta berarekin maitemindu.Etxera itzuli denean, ez da neska burutikkentzeko gauza... Istorioa oso ondo lotudela uste dut. Gainera, amodioa ez ezikintriga ere badago eta garaia islatu dut.Bestalde, gauza batek eman zidan aten-tzioa: XIX. mendea arte Echeide esatenzioten Teide sumendiari, eta izen horrekdeabruaren etxea esan nahi du guantxe-raz. Egia esateko, Urak dakarrena liburuakoso lan gogorra eskatu zidan eta, huraidatzi ostean, eleberri erromantiko batidazteko gogoa nuen.

Liburu horiek guztiak DurangokoAzokan aurkeztuko dituzu.

Beste behin ere ilusio handiz joangonaiz bertara. Izugarri gustatzen zait azo -ka: giroa, txoko guztietan euskara entzu-tea, irakurleekin egotea, aspaldian ikusigabeko adiskideekin berriro topatzea...Hain zuzen ere, gure herriaren etorkizunakulturan dagoela uste dut. Globaliza -zioaren aurka borrokatzeko modua dakul tura. Haren bidez jarraitu ahal izangodu gu euskaldunak garela esaten. Horre -gatik idatzi behar dira liburuak, musikaegin, antzerkia, pintura... Senarrak etabiok hasiera-hasieratik hartu dugu parteazokan, eta ezagutu dugu haren bilakae-ra. Gaur egun, hainbeste idazle, musika-ri... egotea herria bizirik dagoen seinaleada eta gozamena da.

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com LITERATURA 23

gidariak, haien alaba biak, haien etxea...,haiek guztiak agertzen dira istorioan. Au -rrekoetan bezala, Juan Luis Landare nakdi ra marrazkiak. Beti erabiltzen dugu pro-zesu bera: nik argazkiak egiten ditut eta

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com24 EUSKARAREN EGUNA

Abenduaren 3a euskaldunok ondoeza gutzen dugun data da, egun horretanEuskararen Nazioarteko Eguna ospatzendelako. Ospakizunaren haritik ekintzasorta zabala antolatu da Txorierrin, De -rion hain zuzen ere, aurten herri horri da -gokiolako anfitrioia izatea. Ekitaldi-sailariazaroaren 29an, barikuan, emango zaiohasiera. Lainomendi dantza taldeareneskutik, dantza agerraldia egingo da arra-tsaldeko 7etan. Hitzordua Sollube kaleanipini dute eta gonbidapena egin dieteTxorierriko gainontzeko dantza taldeeiekitaldian parte har dezaten. Eguralditxarra egonez gero, leku estali batera era-mango dute ekintza, Kultur Birikara, hainzuzen ere.

Zapatua egun indartsuena izango da.Goizeko 12etan Berbagunea egongo daKultur Birikan. Han gai ezberdinak azter-tzeko aukera egongo da eta solasaldi ba -koitza aditu batek zuzenduko du. Bos -pasei mahai atonduko dira eta parte-har-tzaileak hiru mahaitan aritu ahalko dira.Solasaldi bakoitzak 20 minutu inguruiraungo du. Asier Vicario Kartzarot taldea-ren abeslariak, Miguel Madariaga Euska -diko Fundazioko presidenteak, Karmele

azaldu digu Laura Martinez TxorierrikoZerbitzuen Mankomunitateko EuskaraTeknikariak. “Gainera, ekintza honi eskerbermatzen dugu gure helburuak bete-tzen direla: alde batetik, euskaraz hitzegi tea; eta bestetik, parte-hartzea”.

Arratsaldeko 7etan, Kultur Birikan,bertso-saioa eskainiko dute Arkaitz Es -tiballesek, Uxue Alberdik, Amaia Agirreketa Etxahun Lekuek. Gai-jartzaile Unai Eli -zasu ibiliko da. Ekitaldia Derioko eskolako6. mailako ikasleek aurkeztuko dute. “Es -kolan bertsolaritza ikasten dabiltza etaproposamen hau egin diegu: aurkezpenabertsotan egitea. Izan ere, pentsatu dugumodu polita izan daitekeela adin horreta-ko umeak ere ekitaldira erakartzeko”. Ber -tso-saioa, orokorrean, herritarren al detikoso erantzun ona izaten duen ekitaldiada. Bestetik, aipatu beharra dago aurtenantolatzaileek ahalegin berezia egin du -tela, bertsolarien artean zein Berbagu -nean emakumeak egon daitezen, ustebaitute haien ekarpenak eta ikuspuntuakere isla eduki behar dutela ekitaldietan.

Taberna Ibiltariak lekukoa hartukodie bertsolariei. Talde hau ezinbesteko bi -hurtu da Txorierrin antolatzen diren egi-

Aurrekoetxea sendagileak, Juan ManuelTorre ekonomialariak eta Begoña Vicariozinemagileak edukiko dute solasaldiakzuzentzeko ardura. “Berbagunea iaz eginzen lehenengo aldiz Sondikan eta osoarrakastatsua izan zen: adin ezberdineta-ko lagunek ez ezik herri guztietako lagu-nek ere hartu zuten parte bertan. Horre -gatik erabaki dugu aurten ere antolatzea”,

Geure hizkuntza, geure eguna

Ekitaldiak azaroaren29tik abenduaren

5era arte izango dira

Ahalegin berezia egin da emakumeen parte-

hartzea indartzeko eta gazteengana

ailegatzeko

Euskararen Egunaren ekitaldiak Derion izango dira aurten.Aurrekoetan bezala, ahalegin berezia egin da

parte-hartzaileak eta herritar guztien gustukoak izan daitezen

tasmo guztietan eta, zalantza barik, be -ren ekitaldiak lagun asko batuko du. Kul -tur Birikatik 20:15etik aterako dira etakantuz kantu ibiliko dira herriko kaleeta-tik eta tabernetatik zehar. Herritarrekhaiekin batera kantatu ahal izateko, abes-tien letrak dituzten paperak banatuko di -ra. Gainera Derioko zenbait tabernatan19:00etatik aurrera pintxo potea antola-tuko da. Ekintzak bakoitzaren indarrekutzi arte iraungo du.

Domeka umeen eguna izango da. Zi -rika Zirkus taldeak haiei zuzendutakoDanz jolas jaia ikuskizuna aurkeztuko du12:30ean kiroldegian. Ekitaldia Tximintxeuskara elkartearen proposamena da etabertan, bere izenak adierazten duen mo -duan, dantza eta jolasak lantzen dira.

Gazteengana ailegatzeaAzaroaren 2an, 3an, 4an eta 5ean mu -

gimendu handia egongo da Derion, es -koletako umeen eta institutuko gazteentxanda izango delako. Orotara 1.479lagunek hartuko dute parte bereziki haieizuzenduta antolatu diren ekintzetan.Abenduaren 2an, astelehenean, Bat bate-an saioa egingo da 10 urtetik 11 urterabitarteko umeentzat. Martitzenean, Pepi -taren liburu magikoa lau urtetik sei urterabitarteko umeentzako antzezlana egon-go da, eta asteazkenean magia-saioaeskainiko du Eriz magoak. Azken hau zaz -pi urtetik bederatzi urtera bitarteko ume-entzat izango da. Ikuskizun guztiak kirol-degian egingo dira eta saio bi egongo di -ra egun bakoitzean.

Gazteengana zelan ailegatu eta hiz-kuntzaren erabilerarekiko zelan sentikor

bihurtu asmatzea ez da behar erraza.Buah txabal antzezlana helburu horiekbetetzeko sortu zen antzezlana da etaDerion, abenduaren 5ean eskainiko da,Gurea Aretoan. DBHko ikasleei dago zu -zenduta eta, besteak beste, gazteek eus-kararen inguruan dituzten ohiturak etajarrerak lantzen dira bertan.

Ekintzak antolatzeko orduan, hauekhartu dira kontuan: adin guztietako lagu-nentzat erakargarriak izan daitezela etaparte-hartzea bultza dezatela. Antolatzai -leek helburuak betetzea espero dute, etatxorierritar guztiak anima daitezela Eus -kararen Egunarekin bat egitera. Gainera,herritarren eta herriko taldeen erantzunaazpimarratu dute, beti egiten dutenmoduan, oso jarrera ona erakutsi dutela-ko, eta euren iradokizunak kontuan hartudituztelako, Euskararen Eguna Txorierrinerabat arrakastatsua izan dadin.

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com EUSKARAREN EGUNA 25

t/a: SAbin Arana

Aita, Estanislao Arana, Arantza Mendiitsasontziko kontramaisua izan zan etaitsasontzi horren historia eta 1942. urteanjaso eban erasoa kontau eustazan. Baitaeraso horren ondorioak be. Arantza men-di itsasontzia Euskalduna ontziolan eginzan bigarren motor-ontzia izan zan, etalehenengoa, halako tamainua ebana. Ar-madoreei, Sota y Aznar konpainiari, 1923.urtean emon eutseen.

Francoren aldekoek 1936ko gudanna zionalizau eben itsasontzia, eta LECCEizena ipini eutsien. Itsasontzia Italiatik Es -painiara armak garraiatzeko erabili eben,italiar banderapean. Armadoreek 1938.urtean berreskuratu eben itsasontzia.Halanda be, haren izena ez ezik konpai-niaren izena be aldatu behar izan eben,baita beste ontzi guztien izena be, Fran -coren gobernuak halan egitera behartuzitualako. Mendi hitza gazteleraz ipinieben, eta Arantza ordez, Gorbea. Beraz,Arantza Mendi itsasontzia Monte Gorbeaitsasontzia bihurtu zan. Konpai niak Na-viera Aznar izena hartu eban. Beste kidea,Sota, Ingalaterran kokatu zan eta Biga -rren Mundu Gerran Bretainia Handiari es -kini eutsazan bere eskuetan egozan ontziguztiak. Lehenengo Mundu Gerran belaguntasuna emon eutsen aliauei eta ho -rregaitik sir Ramon Sotakoa izentau eben.

Monte Gorbea itsasontzia bidaiak egi-ten hasi zan Ameriketara. 1942ko iraila-

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com26 KONTAKIZUNAK

ren 9an, Buenos Airesko portutik urteneban, gariz eta indabaz kargauta egoala.Karga hori oso garrantzitsua zan, jakinadanez, guda ostean, Estatuan gosete han-dia egoalako. Irailaren 19an, AlemaniakoU512 ur pekoak Monte Gorbea itsasontziabegiztau eta geldiarazo egin eban.Urpekoko ko mandanteak aliauen ontzikamuflaua zala uste eban eta, lau ordu

geroago, torpedoz erasoteko aginduaemon eban. Itsasontzian egoan jenteariezelako la guntasunik emon barik aldeegin eben handik.

Monte Gorbeak minutu bat iraun ebanur gainean. Brankaz hondoratu zan etaeroiazan hiru salbamentu-txalupetatik bigaldu ziran. Hirugarrenari buelta emonbehar izan jakon, uretan buruz beheralotu zalako. Andre Ramirez San Martinargentinar pasaiaria eta nire aita zauritutagertatu ziran behar horretan. Itsasontzian,47 tripulatzaile eta 23 pasaiari egozan, etahareetatik 23 tripulatzaile eta lau pasaiari

Arantza mendi edo Monte Gorbea

Arantza Mendi ontzia; MonteGorbea, diktadura garaian.

Euskalduna ontziolan egin zanbigarren motor-ontzia, eta lehe-

nengoa, halako tamainua ebana.

Kastearena kapitaia.

atera ziran bizirik. Gainerakoei jagokenez,batzuk ito ziren eta beste batzuk marrai-xuek jan zituen. Bizirik urten ziranen arte-an, ohol bati lotuta topau eben 12 urtekoneska bat. Eta hil ziranen artean aitagarriada, nire ustez, Luis Fernando Diaz de Men -doza aktorea, Fernando Diaz de Mendozaaktore eta aristokrataren eta Maria Gue -rrero aktorearen semea zana. Itsasontzikokapitaia Felix Kastearena iruindarra zan.

Kokondoa eta txarriaSalbamentu-txalupan ordu batzuk

egin zituen ea uretan beste personarenbat ikusten eben. Baina inor gehiagorikaurkitzen ez ebenez, Karibeko Martinikaislara abiau ziran, 60 itsas miliara egoana.Egun bat egin eben islara ailegetako, etahan frantziar militarrak arduratu ziraneuretaz. Ofizialki adierazo zan kontsulor-deak emon eutsela ostatua, baina aitakkontau eustanaren arabera, islan egonda-ko hamabost egunak goseak jota ibiliziran. Kokondo batera igoten saiatu zirangosea kentzeko, baita txarri basati batharrapatzen be, baina ez eben arrakasta-rik izan ez behar batean ez bestean. Horibai, zaurituek zainketa medikoak jasozituen. Lehenengo eta behin, salbamen-tu-txalupan, han tripulazinoko medikuaegoalako; eta gero, Martinikako uriburukoospitalean.

Ontzi-konpainiak Ingalaterrako agen-teen bitartez jakin eban gertatukoarenbarri, eta Martinikatik hurbil ebilen MonteAltube bialdu eban bizirik egozanen bila.Cadizera urriaren 21ean ailegau ziran.

U512 urpekoa britainiar gerra-hegaz-kin batek bonbardeau eban eta marinelbat baino ez zan bizirik atera. MonteGorbeako kapitaia beste itsasontzi batenizandako istripu baten ondorioz hil zan:zamaltegira erori zan. Eta nire aita konpai-nian erretiradu zan, bere ofizioan.

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com KONTAKIZUNAK 27

Itsasontzia Alemaniako

urpeko batek eraso eban torpedoz

itsasontzia

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com28 KANPOSANTUAK

t/a: Txerra Rodriguez

Udan Bernardo Penabade galiziarra-rekin egoteko aukera izan nuen. Bernar -do Lugoko kostaldean bizi da, Marinhaizeneko eskualdean. Bera institutuko ira-kaslea da eta interbentzio soziolinguisti-ko oso interesgarria ari da garatzen: Bu -rela eredua (edo Linguaviva).

Euren asmoa da galizieraren arrasto-ak egunerokoan aurkitzea. Horretarako,ikertu dituzte auzokideen komunitatekoaktak, notarietako agiriak, komertzioeta-ko paisaia eta fakturak, ezkontza-agi-riak… Baina, ikerketa hilerrietan hasi zu -ten eta hor dago garatuen.

Ikerketaren helburu nagusia galizie-raren alde egon litekeen sare soziala sor-tzea da. Horretarako, dokumentu horiekaztertu bai, baina batez ere dokumentuhoriek egin dituztenak bilatzen dituzte.

Horren harira, Bernardok eskatu zi -dan Euskal Herriko hilerri batzuk beha-tzeko, bere ikerketa balidatu ahal izatekoasmoz. Eta horretan aritu gara Eider Pal -mou eta biok Txorierriko bost hilerri na -gusietan: Sondika, Derio (Bilbokoa ez,Deriokoa, eliza ondoan dagoena), Zamu -dio, Lezama eta Larrabetzun.

Emaitzak argigarriak izan dira. Gali -zian baino gehiagotan ikusten dira gu -rean euskarazko hilarriak. Behintzat, az -tertu ditugun bost herrietan. Eta kontuanhartu behar da Galizian oso herri galizie-radunetan ere behatu dela.

Baina gatozen Txorierrira. Larrabe -tzun daude euskarazko hilarri gehienTxorierrin. Hilarri guztien % 67 dago eus-karaz Larrabetzuko kanposantuan (171hilarri). Gainera, 2000. urtetik aurrerakogehienak euskaraz daude.

Lezaman, baina, hilarrien % 34 dagoeuskaraz (94 hilarri). Derion % 16 (64 hila-rri), Zamudion % 11 (48 hilarri) eta Son -dikan % 7 (34 hilarri).

Iñaki Peñak ere behaketa egin du Eus -kal Herriko hilerri batean. Lesakako kan-posantu berrian. Han hilarrien % 44 dau -de euskaraz (28 hilarri).

Kanposantuek zelan egiten digute berba?

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com PUBLIZITATEA 29

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com

t: Itxaso Marina

Ekimen berezia egingo duzue Ga -bonei begira.

Txartel bat aterako dugu, oso korpo-ratiboa, kontsumoa sustatzeko eta herri-tarrek ezagutzeko zer den Sondikan Ber -ton elkartea eta zeintzuk diren harenkoloreak eta helburuak. Txartelean elkar-tearen izena ageri da, baina berton hitzaosatu beharko da. Nola? Elkartearen ba -rruan dauden establezimenduetan zigi-luak banatuko dira eta, erosleak erosketabat egiten duen bakoitzean, haietako batjasoko du. Zigilu bakoitzean, berton hitzaosatzeko behar den hizki bat egongo da.Hitza osatzen denean, txartela kutxa ba -tean utzi beharko da eta erosleak partehartuko du zozketa batean.

Oso elkarte berria izan arren,hasieratik ekin diozue herriko merka-taritza dinamizatzeari.

San Joan jaietan, “Txartelak airean”kanpaina egin genuen. Denda bakoitzakbost eskaintza egin zituen, bakoitzaknahi zituenak, eta eskaintza bakoitzatxartel batean idatzi zuen. Eskaintzakpuxiketan sartu ziren eta puxikak Udale -txeko balkoitik askatu ziren, herritarrekhartzeko. Santa Kurtze jaietan ere saskiakegin eta hainbat produktu sartu genituenhaietan; marmitako txapelketan lehenen-go sei postuetan lotu zirenei bana emangenien. Azkenik, outlet bat egin genuenEnologia Egunean, orain dela aste gutxi.Dendak kalera atera genituen eta bakoi-tzak nahi izan zuen eskaintza egin zuen,beherapenak, opariak... Egia esateko, osopozik gaude ekintzek izandako erantzu-narekin.

karte bat eratzea proposatu zigun. Leioa -ko dendarien elkarteko presidentea eto-rri zitzaigun beren esperientzia azaltzeraeta zalantzak argitzera. Baita Mungiakodinamizaziorako bulegoaren arduradunaere. Elkartea osatzeko prozesua azken ho -rren laguntzarekin egin genuen.

Udalak martxan jarritako kanpai-naren izena hartu duzue.

Baina bata eta bestea bereizi behardira. Elkartea eratzeko lehenengo batza-rretan, gauza asko aztertu behar izan ge -nituen eta “Sondikan berton” kanpainaipini zen mahai gainean. Kanpaina horre-tan lan handia egin zen: izen bat, irudibat... eta pentsatu genuen baliatu ahalizango ginela lan horretaz. Baimena eska-tu genuen eta eman ziguten. “Sondikanberton” irudiaz jabetu gara eta nahi du -gun bezala erabil dezakegu.

Dagoeneko egin dituzte elkarte gisa eratzeko egin beharreko pauso guztiak. Eta paperofizialen zain daude orain. Nolanahi ere, Sondikan Berton zerbitzu-, merkataritza. etaostalaritza-elkartea hasita da jada herrian hainbat jarduera sustatzen. Oihana Sagastielkarteko presidenteordea da eta elkartearen nondik-norakoen berri eman digu.

30 ELKARTEAK / TALDEAK

“Herritarren esku dago tokikomerkataritzaren etorkizuna”

Zelan sortu zen elkartea eratzekoideia?

Iazko Gabonak baino lehen, Udalakmerkatarioi deitu eta adierazi zigun kan-paina bat jarri nahi zuela martxan, herrikomerkataritza bultzatzeko. Kanpaina ho-rren goiburua “Sondikan berton” izan zeneta, besteak beste, denden sarreretanipintzeko lanpasak eta oihalezko poltsakatera ziren. Kanpainaren ostean, berrirodeitu zigun emaitzak aztertzeko, eta el -

OIHANA SAGASTI l Sondika Berton elkartearen presidenteordea

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com

“Sondika negozio gehien zabaltzen

eta ixten diren herrietariko bat da”

“Kalitatea eskaintzendugu, zerbitzu ona,

tratu hurbila... Galdudiren balioak dira”

Zenbat saltoki zaudete elkartearenbarruan?

Hogei saltoki gara, esparru askotari-koak. Gure helburua jendeak herrian kon-tsumitzea da, berton ez baitago tokikokontsumoari loturiko kulturarik. Sondi -kan bada denetariko eskaintza, ez da be -harrezkoa merkataritza-gune handietarajoatea. Gure etorkizuna herritarren eskudago. Guk kanpainak sustatu eta dinami-ka bat martxan jarri arren, herritarren

erantzuna ona ez bada, dendek itxi bainobeste erremediorik ez dute izango. Gai -nera, aipatu beharra dago Sondika nego-zio gehien zabaltzen eta ixten diren he -rrietariko bat dela. Denbora luzea pa -satzen delako negozioa zabaltzen dene-tik hura finkatu arte.

Merkataritza-guneetan dena mer-keagoa den susmoa badago.

Ez da egia. Aspaldian, merkataritza-guneak sortu zirenenean bai, beharbada;

baina ez gaur egun. Hara joateko beharden gasolina hartu behar da kontuan,zenbat denbora ematen den... eta pre-zioa ere ez da merkeagoa. Bestalde, herri-ko dendariek beti edukiko dituzte detai-leak beren bezeroekin, oparitxoren bat...

Eta abantailak baino ez dituzueeskaintzen.

Kalitatea eskaintzen dugu. Baita zer-bitzu ona ere. Tratu hurbila ematen diogubezeroari, eta haren beharrizanetara ego-kitzen gara. Adibidez, gutako askok etxe-ra eramaten ditugu erosketak. Halakoaklehen estimatzen ziren balioak dira, gauregun galdu direnak. Herriak lo-hiri bihur-tu direlako kexatzen gara. Baina, zelan ezda hala izango? Nik eman ahal izateko,zuk erantzun egin behar didazu; osteran-tzean, akabo. Eta jendeak hori ulertu be -har du.

ELKARTEAK / TALDEAK 31

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com32 HERRIKO TABERNAK

Julemendi Zamudioko herriko taber-nea Euskal Herrian zabaldu ziran lehe-nengo herriko tabernetariko bat izan zan.Julemendik 1983an ireki zituan ateak etaharen ostean Txapela Derioko herrikotabernak egin eban, 1985ean. AretxabalaLarrabetzuko herriko tabernea eta Oxan -goiti Lezamako herriko tabernea 1988aneta 1995ean sortu ziran hurrenez hurren.

Jabik eta Arkaitzek gogora ekarrideuskuen moduan, herriko tabernak he -rritarrek eurek martxan jarritako alkarte-ak dira. Sortzaileek kreditu bat eskatu etaahalegin ekonomiko bat egin behar izaneben egitasmoak aurrera atera ahal izate-ko. “Ahalegina be egin genduan herrikotabernea txoko bat izan ez zedin etaherritar guztiei zabalik egon zedin”, aitatudau Jabik. Halan, urteetan zehar herrita-rren topagunea izan dira eta, taberna batilotuta dagoan jardueraz gainera, kulturaarloko ekitaldiak antolatu dira bertan:euskerearen aldekoak, berbaldiak, era-kusketak, urteerak, bertso-saioak, afa-riak...

Arkaitzek oso gaztea zala euki ebanlehenengo aldiz harremana herriko ta -bernagaz. “Herriaren aldeko sentimentuabizten jatzu eta haren alde gura dozu be -har egin. Herriko tabernea beste taber-nak ez bezalakoa zala ikusi genduan, hangure nortasuna lantzeko hainbat espa-rrutako ekitaldiak egiten ziralako”, azaldudeusku. “Egia da herriko tabernea ikus-puntu ezkertiar eta abertzale batetik uler-

Joseba Petralanda eta Jabi Agirre, Julemendi Zamudioko herriko tabernaren aurrean

tu behar dala, baina guk be ulertzendogu gizarte anitz baten bizi garela, etaez dogu inoz arazorik euki beste alkartebatzukaz batera ekitaldiak antolatzeko.Eta behin baino gehiagotan halan egindogu”.

Herriko tabernen aurkako sumarioaorain dala 11 urte ireki eban Garzon epai-leak. Jabik adierazo deuskun legez, den-poraldi honetan ziurgabetasun-egoerabaten bizi izan dira. “Ez genekielako etor-kizunak zer ekarriko euskun. Are gehiago,

kultur ekitaldiak antolatzeari ixtea pen-tsau genduan, beste ondorioren bat eka-rriko ote euskun beldurrez”. Nolanahi be,herriko tabernek euren jardueragazjarraitu dabe urte honeetan.

NortasunaDenporaldi honetan be beste gertae-

ra bat izan zan: Zamudioko herriko taber-nearen itxierea orain dala zazpi urte, IbonMeñikaren atxiloketearen ondorioz. “He -rriko tabernearen langilea zan neurrian,

Tabernea baino gehiagoUrrian hasierea emon jakon herriko tabernen aurkako epaiketeari. Auziaren haritik 110herriko taberna epaituko ditue; Deriokoa, Zamudiokoa, Lezamakoa eta Larrabetzukoa,hareen artean. Jabi Agirre lezamarragaz eta Arkaitz Unzueta zamudioztarragaz izan garasolasean elkarte honeen jardueraren gainean, eta euren eritxia be emon deuskue epai-ketaren inguruan.

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com

ha ETAren alde behar egiteko erabiltenebala argudiatu eben. Baina argi itxi zanEstatuak informazinoa gura dauenmoduan erabilten dauela. Ibon ez zalakoherriko tabernearen langilea, baizik etagainontzekook egin dogun moduan, hanlagunakaz lotzen zan, zerbait hartzeneban... eta asteburuetan edo jaietantxandea egiten eban barran”, azaldu dauArkaitzek. Julimendi herriko tabernearenegoerea urte birik behin berrikusi egitenda, itxita jarraituko dauen ala barriro

zabaltzeko baimenik emongo dan eraba-kia hartzeko. “Tabernea itxita egon arren,alkartearen beharra ahal izan dogunmoduan mantentzen saiatu gara, kalean,jendeagaz berba egiten, batzarren bitar-tez, berbaldiren bat antolatuz... Hori he -rriko taberna bat lokal bat baino gehiagodan adierazgarria da; nortasun bat da,jenteak barnean daroazan sentimentueta filosofia bat”.

Jenteak herriko tabernen gaineaneuki dauen eritxia urteetan zehar aldatu

HERRIKO TABERNAK 33

“Ziurgabetasun-egoerabaten bizi izan gara 11

urtean; kultur ekitaldiakantolatzeari ixtea be

pentsau genduan”

“Gaur egun inori otukolitxakio pentsatzea

herriko tabernak inongoerakundea finantzatzeko

erabili diranik”

“Ahalegina egin genduan herriko

tabernea txoko bat ezizateko eta herritar

guztiei zabalik egon zedin”

egin dala uste dabe Jabik eta Arkaitzek.Eta hareen kontrako prozedurea belagungarria izan dala eritxi-aldaketa ho -rretan. “Tabernara lehen sartzen ez zanjentea sartzen da orain, eta bezeroakbaino ez ziranek be beste sentsibilitatebat adierazoten deuskue. Nik esangoneuke gure egoerea ulertu dabela. Ez dotuste gaur egun inori otuko litxakionikpentsatzea herriko tabernak inongo era-kundea finantzatzeko erabili diranik”, esandau Jabik.

Herriko tabernen aurkako epaike-tara Karlos Arranzi deitu deutsoe De -rioko herriko tabernearen erantzule zi -bil moduan; Karlos Martinez de Mo -rentini, Zamudioko herriko tabernea-ren erantzule zibil moduan; Jabi Agi -rreri, Lezamako herriko tabernearenerantzule zibil moduan; eta Aitor Aiar -zari, Larrabetzuko herriko tabernearenerantzule zibil moduan. Epaiketearenlehenengo saiotik susmo onagaz ur -ten bazan be, harek beste itxura bathartu dauela uste dau orain Jabi Agi -rrek. “Fiskalak eskatu eban ordezkariokdeklaratzeko eta epaileetariko bikonartu egin eben eskarea. Halanda be,gurea bezalako epaiketetan ez daarrunta halakorik gertatzea. Alkarriz -keta hau egin orduko ez dakigu dekla-ratu beharko dogun ala ez”. Herrikotabernei ETA erakundea finantzatzealeporatzen jake, eta fiskalik oraindinozigor-eskaerarik egin ez duen arren,herriko tabernen ondarea biktimakindemnizatzeko erabili gura dan sus-moa gero eta indar handiagoa hartzenari da.

Arkaitzen ustez, epaiketea orainhas tea ez da kasualitatea. “Gaia linbo

antzeko baten lotu da 11 urtean, mo -mentu egokian berrartzeko eta ezkerabertzaleari beste atzaparkada batemoteko. Momentu hori orain da,epaiketak aukerea emoten deutsela-ko modu legalean beharrean dabilenjentea legez kanpo ixteko. Dana dala,urte askotan beharrean dabilen jen-tea da eta beharrean jarraituko dabe”.“Nik uste dot epaiketa hau ez dalagaur egun ulertzen, beste testuingurubaten gagozalako. Era berean, pentse-tan dot epaileek esku artean nahaste-borraste bat dabela, gainetik kentzeagustauko litxakieena”, gaineratu dauJabik.

Nahaste-borrastea esku artean

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com34 AIKORRIZKETA

horri ez zaio pasatu ere egingo burutiktxatarra hitza espainolekoa ez denik.

Euskaldunok, ostera, ez dugu erakus-ten txatarrero horren segurtasunik.Oraintsu, lur barruko bikote bik itsasbaz-terrera jo dugu, gure erreketako hainbes-te ur non pilatu daitekeen jakin guran.Bidez goazela, Madariaga Dorretxea, Eus-kadiko Biodibertsitate Zentroa, agertuzaigu begi aurrean. Ederra gero! Eraikun-tzaren sarreran, panelak, irudiak, eta tes-tuak. Batek zioen: Para las especies autóc-tonas: Bertako espezieentzat. Berehalaetorri zitzaizkidan pare bat ideia buruta-ra.

1.-Euskararako zergatik ez autoktonoberba, Euskaltzaindiak badakar HiztegiBatuan. Grezierakoa da, matematika denmodu berean.

2.-Bizkaierazko hiztunarentzat berta-koa hangoa da; bertokoa, hemengoa.Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan holaxedakar: Berton adlag Bizk., hau da, bizkaie-rakoa Euskara batuan erabiltzeko ze,Euskaltzaindiak: “bultzatu egin nahi dituidazleak hitz horiek erabiltzera”.

Azken baten, zer erakusten digute,batetik, txatarrero horrek eta, bestetik,euskaldunok? Guk hiztegietako berbaasko emigrantetzat hartzen ditugunbitartean, erdaldunek lasai bezain ozenekingo diotela txatarrero! oihukatzeari.

t: Juan Luis Goikoetxea / a: Aritz Albaizar

Txatarrero-lanero entzuten zen XX.gizaldiaren amaierara arte gure kale etabaserri-bideetan. Orain, XXI. mendean,txatarrero baino ez zaie entzuten furgo-netetako bozgorailuetatik. Ardi-lanarenbaliorik ezak –Gabrielek esana– ekarri dueslogana laburtzea; ez da lanerorik entzu-ten.

Kontua da txatarra berba euskarakoadela; gaztelerak euskaratik hartu duela.Era honetara dakar Real Academia Es-pañolako hiztegiak: Chatarra. (Del vasc.txatarra). Hala eta guzti, txatar-biltzaile

Txatarrero!!!

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com36 SUKALDARITZA

Osagaiak (lau lagunentzat):–500 g gaztaina–Litro bat esne–8 arrautza–300 g azukera–150 g azukre

Prestetako erea:Zartagin baten 150 g azukera karamelatuko dogu ur apur

bategaz. Molde baten zabalduko dogu. Gaztainak ur eta gatzapur bategaz egosiko doguz. Zuritu eta txikitu egingo doguz etapuregailutik pasauko doguz. Esnea berotuko dogu eta, irakitenhasten danean, gaztaina-purea gehituko dogu. Azukerea etaarrautzak irabiau eta nahasketea apurka-apurka botako doguesnetara eta gaztaina-purera, ziri bategaz nahastetan dogunbitartean. Nahasketea molde batera bota eta laban sartuko dogu.Han maria bainuan eukiko dogu, 170 gradutan, ordu lauren ingu-ru. (Oharra: ahaleginduko gara ura ez irakiten eta beharrezkoabada, ur hotza gehituko dogu).

Etxeko sukaldaritza

Gaztaina-budina

Osagaiak (lau lagunentzat):–400 gramoko lau lupina (zabalik)–500 g ziza–Limoi baten zukua–Orioa, gatza eta perejila–4 berakatz atal

Prestetako erea:Zizak labarako azpil baten ipiniko doguz, orio eta gatz apur

bategaz. Lupinak zizen gainean ipiniko doguz eta orio eta gatzapur bat botako deutsegu. Aluminiozko paperaz estaldu etalaban sartuko dogu. Han ordu lauren inguru eukiko dogu, 200gradutan. Berakatzak frijituko doguz eta perejila eta limoi-zukuagehituko doguz. Arrainari gainetik botako deutsagu eta serbidu-ko dogu.

Lupina zizakaz

Maite Lekerika

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com DENBORAPASA 37

Gomendioak

LITERATURA: NAGUSIAK–Euli-giro, Uxue Alberdi.–Euskararen kate hautsiak: hizkuntzazapalkuntzaren memoria, Dabid Anaut.–Aiztoa eta Arkatza, Harkaitz Cano.–Parisen bizi naiz, Koldo Izagirre. –Aratusteak Bizkaian, Igone Etxebarria.

LITERATURA: UMEAK ETA GAZTEAK–Euli bat dut bihotzean, Leire Bilbao. –Beldarren hegaldia, Irati Bediaga.–Hiru dragoi, Olatz Bravo.–Zazpikoloroa, Igor Elortza.–Simon ipuinen munduan, Arrate Egaña.

MUSIKA–Geure, Xabi Aburruzaga.–Bidea eta denbora, Anari.–77, Bide ertzean.–Ken Zazpi + Euskadiko Orkestra Sinfoni -koa.–Da, Zea Mays.

3 4

6

9

8 2

5

6

1

4

8

2

5

68

1

5 1 3 9 6

9 5

3

4 8

Sudokua

AIKOR! 131 l 2013ko azaroawww.aikor.com38 AGENDA: ABENDUA

>Loiu

Organo kontzertua, Monica Melcovareneskutik. Azaroaren 30ean, 12:30ean, SanPedro elizan.

>Derio

Antzerkia, Kukuke antzerki eskolareneskutik. Abenduaren 17an, 16:30ean,Gurea Aretoan.

>Derio

Urolako bidegorria. Abenduaren15ean, 08:00etan, Nagusien Etxearenaurrean. Untza mendi taldeak antola-tua.

Ikuskizunak

>Sondika

Iker Díaz ipuin kontalaria. Abenduaren13an, 18:00etan, liburutegian.

>Derio

Argazkiak, DAT argazki taldearen esku-tik. Abenduaren 13tik urtarrilaren 18raKultur Birikan.

Lehiaketak

Erakusleihoen IX. txapelketa.Abenduaren 2tik 26ra. Danerik parajeelkarteak antolatua.

>

Derio

Gabonetako postalen sariak banatzeaeta ikuskizun bat. Abenduaren 20an,17:30ean, eskolan.

>

Larrabetzu

Hitzaldiak

4x4 operazioa liburuaren aurkezpena,Xabier Amurizaren eskutik. Abenduaren19an, 20:00etan, Anguleri kultur etxean.Arrekikili euskara elkarteak antolatua.“Indian eskola bat eraikiz”, Vicente Ferrerfundazioaren eskutik. Abendua ren12an, 19:00etan, Anguleri kultur etxean.

>

>

Sondika

HIESa. Abenduaren 2tik 16ra, liburute-gian.Gabonetako postalak. Abenduaren18tik urtarrilaren 31ra, liburutegian.

>

>

ErakusketakSondika

Ikastaroak

>Sondika

Udal ikastaroetan izena ematea.Abenduaren 9tik 13ra, liburutegian.

>Derio

Aeromodelismo tailerra. Abenduaren22an, 11:00etan, frontoian. SUBYKEklubak antolatua.

Kirolak

Taekwondo erakustaldia. Abenduaren14an, 10:00etan, kiroldegian. Doyanklubak antolatua.Ezagutu eskupilota. Kirol jokoak.Abenduaren 16an, 17:00etan, fron-toian. Atxiki pilota taldeak antolatua.Gimnasia erritmikoa. Abenduaren21ean, 18:00etan, kiroldegian.Miragarri taldeak antolatua.

>

>

>

Derio

Gabonetako postalak. Abenduaren9tik 20ra, Anguleri kultur etxean.

>Larrabetzu

Bestelakoak

Gabonetako bingo berezia.Abenduaren 18an, Nagusien Etxean.Tokiko agenda 21. Abenduaren 18an,19:30ean, Kultur Birikan. DerioKOmu -nikazioak antolatua.

>

>

Derio

>Sondika

Arrolako Santamarina (Orozko).Abenduaren 15ean. Izena emateaabenduaren 12ra arte, liburutegian.

Irteerak

“Harri eta herri”. Abenduaren 14an,11:30ean, liburutegian. Hirugarren adinekoek sakelako telefo-noak erabiltzen ikastea, Gurutze Go -rriaren eskutik. Abenduaren 17an eta19an, 17:30ean, Zamudiotorren.

>

>

Zamudio

>Lezama

Turroi Eguna. Abenduaren 22an,Bizkargi mendian. Zorribike txirrindu-lari kirol elkarteak antolatua.

>Larrabetzu

Azalerako ipuinak, 0 urtetik 3 urterabitarteko umeentzat. Abenduaren 3an,17:00etan eta 18:00etan, liburutegian.