Arrasateko - badihardugu.eus · Deba ibarreko aditz-taulak (12) Sarreria Arrasate, Debagoiena E sku...

Deba IbarrekoAditz-taulak (Debagoiena)

12

Badihardugu Euskara Elkartea

Arrasateko

Aditz-taulak

Egillia: Badihardugu Euskera ElkartiaKoordinatzaillia: Aintzane AgirrebeñaItturrixa: Arrasateko euskara (1999)

Eskerrik beruenak euren aholkuengaittik Sergio Azkarateri, Estepan Plazaolari,Arrasateko Udal Euskaltegixari eta AED Elkartiari.

Argitalpena:BADIHARDUGU Euskara Elkarteawww.badihardugu.com [email protected] hiribidea, 1. Eibar.Tel.: 943121775

I.S.B.N.: 978-617-2423-2Lege Gordailua: SS-1425-2014

Deba Ibarra, 2014.

SarreriaDeba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

Esku artian dauketzun lan hau,Oñatiko Bedita Larrakoetxea UdalEuskaltegixak eginddako lanaoiñarri hartuta, Badihardugu

Euskara Elkartiak sortu dauen proiektu batenzati bat da. 2005. urtian martxan jarrittakoproiektu horren asmua Deba ibarreko 17herrixetako aditz-taulak osatu eta zabalketia da.

Lantxo honetan aditz ezagun eta ebalixenakbakarrik batu gura izen dittugu, modu praktikoeta motzian danon eskura ipintteko.

Gehixen entzuten dien formak jaso badittugube, hemen agerketan dien aditz-formakeskribiduteko ebaltekuak die, hau da, lanhonetan gure herriko berbetan eskribidutekobalixoko duskun proposamena egin gura izandogu. Hori dala eta, forma osuak eskribidudittugu. Horretarako, adizki batzuen formia etaegitturia osaketako, paradigmen batasunari etalogikiari kasu egiñaz eta euskera batuari begira

egin dogu lana; azken baten, euskeria bat dalaerakutsi eta herrikuaren eta batuaren artekozubi-lana egitteko asmuaz sortu dogu hau lanau.

Aditz-forma batzuetan parentesixak ikusikodittuzue; horrek esan gura dau bi modutaraesaten/entzuten dala hori aditzoi: parentesibarrukua be esanda edo esan barik. Bestebatzuetan, bi aditz-forma be ipiñi dittugu, formabixak entzuten dielako bardin samar, etahorregaittik bai bata eta bai bestia ontzat emundittugu.

Hau lanau ikusi ostian, konturaketan bazarazure belarrirako ezezagunak dien formakagerketan diela edo zure inguruan beste modubaten esaten diela, gustora hartuko dittugu zurekomentarixo, eretxi eta proposamen danak. Ia ba,gura dozun arte!

Badihardugu Euskara Elkartia

Aurkibidia

Sarreria .............................................................................1

Oharrak .............................................................................2

Indikatibua .......................................................................3

Baldintzia .........................................................................6

Ahaleria ............................................................................9

Subjuntibua ....................................................................10

Aginkeria ........................................................................12

Aditz trinkuak ................................................................13

Ebalera-adibidiak ...........................................................16

Sarreria

1

�

Oharrak Deba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

naz

naiz

nok

non

Ebalera neutrua

Euskera batuko ordaiña

Hikako formia, gizonezkuendako

Hikako formia, andrazkuendako

Zela leidu aditz-taulak�

Goguan hartzeko oharrak

1. Pluralgilliak

* Arrasate aldian ez da pluralgillerik ebalten NOR-NORI aditzetan: Zapatia galdu jako / zapatak galdu

jako.

* -IT da NOR-NOKeko pluralgillia, batuan moduan: Frakak erosi dittut.

2. ZZenbait aldaera

* Indikatiboko lehenaldixan a/e aldaerak ugarixak dira NOR= 3. pertsonia danian: euen/auen;

geuen/gauen; neuen/nauen; ebillen/abillen...

* NOR-NORI-NORKen oraiñaldiko formetan u-dun formez gain (dustat, dutsut, dustau...), oso ugarixak

die o-dunak be: dostat, dotsut, dostau...

* NORK=GUK danian, adizki askotan aldaerak sortzen die -au eta -ou akaberekin: juau/juou;

jonau/jonou, jaukau/jaukou... Emoten dau hittanoko formetan gehixago entzuten diela -au daukien

formak (batez be emakumien alokutibuan: jaukenau, jakarrenau...) eta bestelakuetan -ou daukienak

(daukou, dutsou...).

* Aditz trinkuen lehenaldixan, -i- bat sartzen da batzuetan ZUEK forman: zatozie, zabitzie... Baiña

forma ohikuenak -i- barikuak die: zauze, zatoze, zabitze, zoieze...

3. Bestelako oharrak

* Letra bat parentesi artian agertzen danian, hori berbioi bixetara ebalten dala edo berba egitterakuan

hori letrioi “jan” egitten dala esan gura dau.

* Izenlagunetan, NORK 3. pertsonan, HAREK da forma ebalixena, baiña HAK be ebalten da.

* i eta u bokalen ostian a>e egitteko jokeria egon da Arrasaten. Zenbait herrittarrek (batez be kalekuak)

gura, neskia, orduan... a ebalten daue eta beste askok, barriz, e: gure, neskie, orduen. Herriko nagu-

sixenak e ebali arren, gaur egun a nagusitzen doiela barriro emuten dau (Zuazo, K. Deba ibarreko

euskara, 2006, 156. orr.). Hori kontuan hartuta, eta Badiharduguren idazkera-irizpidia euskara batu-

ra ahal dan gehixen hurreraketia danez, guk be a-dunak ebali dittugu idazkerarako.

2

3IndikatibuaDeba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

NOR-NORI / Indikatibua - Oraiña

NOR / Indikatibua

NIRI HIRI (g) HIRI (a) HAREI GURI ZURI ZUEIRI HAREIRI

HA jat jak jan jako jaku jatzu jatzue jak(u)e (1)zait zaik zain zaio zaigu zaizu zaizue zaie

jatek jakok jakuk jak(u)ekjaten jakon jakun jak(u)ene

HAREIK jat jak jan jako jaku jatzu jatzue jak(u)e (1)zaizkit zaizkik zaizkin zaizkio zaizkigu zaizkizu zaizkizue zaizkie

jatek jakok jakuk jak(u)ek jaten jakon jakun jak(u)ene

NOR-NORI / Indikatibua - Lehena

NIRI HIRI (g) HIRI (a) HAREI GURI ZURI ZUEIRI HAREIRI

HA jaten jatan janan jakon jakun jatzun jatzuen jak(u)enzitzaidan zitzaian zitzainan zitzaion zitzaigun zitzaizun zitzaizuen zitzaien

jatan jakuan jakuan jakien (1)jatenan jakonan jakunan jakonen

HAREIK jaten jatan janan jakon jakuan jatzun jatzuen jak(u)enzitzaizkidan zitzaizkian zitzaizkinan zitzaizkion zitzaizkigun zitzaizkizun zitzaizkizuen zitzaizkien

jatan jakuan jakuan jakien (1)jatenan jakonan jakunan akonen

naz nintzennaiz nintzen

nok nintzuannon nintzonan

haz hi(n)tzenhaiz hintzen

haz hi(n)tzenhaiz hintzen

da zanda zen

dok zuandon zonan

gare gitzengara ginen

gaittuk gitzuangaittun gitzunan

za ziñen / zitzenzara zinen

zare zitz(i)enzarete zineten

die ziendira ziren

dittuk zittuandittun zittunan

NI

HI (g)

HI (a)

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

ORAIÑA LEHENA

(1) Jakuen formia be ebalten da.Forma bardiñak ebalten die singularrian eta pluralian.

(1) Jate, jatek eta jatene formak be ebalten die.Forma bardiñak ebalten die singularrian eta pluralian.

baldintzabaldintza

Indikatibua Deba ibarreko aditz-taulak (12) Arrasate, Debagoiena

NOR-NOK / Indikatibua - OraiñaNIK HIK (g) HIK (a) HAREK GUK (1) ZUK ZUEIK HAREIK

NI nok non nau nozu nozue nauenauk naun nau nauzu nauzue naute

naixok naixueknaixon naixone

HI (g) haut hau hauau haue haut hau haugu haute

HI (a) haut hau hauau haue haut hau haugu haute

HA dot dok don dau do(g)u dozu dozue dauedut duk dun du dugu duzu duzue dute

juat jok juau juek jonat jon jonau jone

GU gaittuk gaittun gau gozu (2) gozue (2) gaue gaituk gaitun gaitu gaituzu gaituzue gaituzte

gaixok gaixuekgaixon gaixone

ZU zaut zau zauau zauezaitut zaitu zaitugu zaituzte

ZUEIK zauet zaue zauau zaue (3)zaituztet zaituzte zaituztegu zaituztete

HAREIK dittut dittuk dittun dittu dittu(g)u dittuzu dittuzue dittue ditut dituk ditun ditu ditugu dituzu dituzue dituzte

jittuat jittuk jittuau jittuekjittunat jittun jittunau jittune

NOR-NOK / Indikatibua - LehenaNIK HIK (g) HIK (a) HAREK GUK ZUK ZUEIK HAREIK

NI nindduan ninddunan nindduen nindduzun nindduzuen nindduenninduan nindunan ninduen ninduzun ninduzuen ninduten

nindduan nindduenninddunan ninddunen

HI (g) hindduan hindduan hindduan hindduenhindudan hinduen hindugun hinduten

HI (a) hindduan hinddunan hinddunan hindduenanhindudan hinduen hindugun hinduten

HA neuen heuan heuanan euen geuen zeuen zeuen euennuen huen huen zuen genuen zenuen zenuten zuten

naixuan juan gaixuan juennaixonan jonan gaixonan jonen

GU gindduan ginddunan gindduen gindduzun gindduzuen gindduengintuan gintunan gintuen gintuzun gintuzuen gintuzten

gindduan gindduenginddunan ginddunen

ZU zinddudan* zindduen zinddugun zindduenzintudan zintuen zintugun zintuzten

ZUEIK zinddudan* zindduen zinddugun zindduenzintuztedan zintuzten zintuztegun zintuzteten

HAREIK nittuen hittuan hittunan zittuen gittuen zittuen zittuen zittuennituen hituen hituen zituen genituen zenituen zenituzten zituzten

nittuan jittuan gittuan jittuennittunan jittunan gittunan jittunen

(1) Gu-ren formetan -ou akaberadun aldaerak be ebalten die hittanuan: juou, jonou, jittuou... Aldaerak: (2) gaizu (?) / gaittezu; gaizue (?) / gaittezue; (3) zaittue

(*) Aldaerak: zindduten ; zinddutien.Nor 3. persona singularra danian, e-ren lekuan a be ebalten da (baiña gutxiago, itxuraz): nauen, hauan, auen, gauen...

4

NIRI HIRI (g) HIRI (a) HARI GURI ZURI ZUEI HAREI

NIK dustat dunat dutset dutsut dutsuet dutsietdiat dinat diot dizut dizuet diet

jutsat jutsiet jutsenat jutsenet

HIK (g) dustek dutsek duskuk dutsiekdidak diok diguk diek

HIK (a) dusten dutsen duskun dutsenedidan dion digun dien

HAREK dust dusk dun dutso dusku dutsu dutsue dutsedit dik din dio digu dizu dizue die

justek jutsek juskuk jutsiekjusten jutsen juskun jutsene

GUK dustou dunou dutsou dutsuou dutsuou dutsou diagu dinagu diogu dizugu dizuegu diegu

jutsou jutsou jutsenou jutsenou

ZUK dustezu dutsezu duskuzu dutsezudidazu diozu diguzu diezu

ZUEIK dustezue dutsezue duskuzue dutsezuedidazue diozue diguzue diezue

HAREIK dustie dustie dune duts(i)e duskue dutsue dutsue duts(i)edidate diate dinate diote digute dizute dizuete diete

justiek jutsiek juskuek jutsiekjustene jutsene juskune jutsene

NOR-NORI-NOK / Indikatibua - Lehena (singularra eta plurala)

NOR-NORI-NOK / Indikatibua - Oraiña (singularra eta plurala)


NIK nustan nunan nutsen nutsun nutsuen nutsiennian ninan nion nizun nizuen nien

nutsan nutsiannutsenan nutsenan

HIK (g) hustan hutsan huskuan huts(i)anhidan hion higun hien

HIK (a) hustenan hutse(na)n huskunan hutsenanhidan hion higun hien

HAREK (e)usten (e)ustan (e)unan (e)utsen (e)uskun (e)utsun (e)utsuen (e)uts(i)enzidan zian zinan zion zigun zizun zizuen zien

justan jutsan juskuan juts(i)enjustenan jutsenan juskunan jutsenen

GUK gustan gunan gutsen gutsun gutsuen guts(i)engenian geninan genion genizun genizuen genien

gutsan gutsangutsenan gutsenan

ZUK (e)ustezun zutsen (1) (e)uskuzun zutsen (1)zenidan zenion zenigun zenien

ZUEIK (e)ustezuen zutsien (2) uskuzuen zutsienzenidaten zenioten zeniguten zenieten

HAREIK (e)ustien (e)ustien (e)un(i)en (e)utsien (e)uskuen (e)utsuen (e)utsuen (e)utsienzidaten ziaten zinaten zioten ziguten zizuten zizueten zieten

justen jeuts(i)en juskuen jeuts(i)enjustenan jeutsenen juskunen jeutsenen

(1) e edo o biharrian, a-dun aldaerak be ebalten die: dutsat, jutsiat, dustau, dunau, dutsau, dutsazu, dutsuau... Guk Harei dutseu be bai.

IndikatibuaDeba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

(1) zeutsen; eutsezun; (2) zeutsien; eutsezuen

5

6 Baldintzia Deba ibarreko aditz-taulak (12) Arrasate, Debagoiena

NOR / Baldintzia eta

banitz nitzakebanintz nintzateke

banitzok nitzakekbanitzon nitzaken

bahitze hitzakebahintz hintzateke

bahitze hitzakebahintz hintzateke

balitz litzakebalitz litzateke

balitzok litzakekbalitzon litzaken

bagitze gitzakebagina ginateke

bagitzok gitzakekbagitzon gitzaken

baziñe /bazitze zitzakebazina zinateke

bazitz(i)e zitzak(i)ebazinete zinatekete

balitzez litzakezbalira lirateke

balitzuzak litzakezakbalitzuzan litzakezan

NI

HI (g)

HI (a)

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

BALDINTZIA ONDORIXUA

NOR-NORI / Baldintzia


HA balitxat balitxak balitxan balitxako balitxaku balitxatzu balitxatzue balitxak(u)ebalitzait balitzaik balitzain balitzaio balitzaigu balitzaizu balitzaizu balitzaie

balitxatek balitxakok balitxakuk balitxak(u)ekbalitxaten balitxakon balitxakun balitxakene

HAREIK balitxat balitxak balitxan balitxako balitxaku balitxatzu balitxatzue balitxak(u)ebalitzaizkit balitzaizkik balitzaizkin balitzaizkio balitzaizkigu balitzaizkizu balitzaizkizue balitzaizkie

balitxatek balitxakok balitxakuk balitxak(u)ekbalitxaten balitxakon balitxakun balitxakene

NOR-NORI / Ondorixua


HA litxakit litxakik litxakin litxaki(x)o litxakigu litxakitzu litxakitzue litxakielitzaidake litzaiake litzainake litzaioke litzaiguke litzaizuke litzaizueke litzaieke

litxakitek litxaki(x)ok litxakiguk litxakieklitxakiten litxaki(x)on litxakigun litxakiene

HAREIK litxakit litxakik litxakin litxaki(x)o litxakigu litxakitzu litxakitzue litxakielitzaizkidake litzaizkiake litzaizkinake litzaizkioke litzaizkiguke litzaizkizuke litzaizkizueke litzaizkieke

litxakitek litxaki(x)ok litxakiguk litxakieklitxakiten litxaki(x)on litxakigun litxakiene

Aldaerak: litxaket, litxatek, litxaten, litxakek, litxaken, litxa(ke)tzu, litxa(ke)tzue.

BaldintziaDeba ibarreko aditz-taulak (12) Arrasate, Debagoiena

NOR-NOK / Baldintzia NIK HIK (g) HIK (a) HAREK GUK ZUK ZUEIK HAREIK

NI banindduk baninddun baninddu banindduzu banindduzue banindduebaninduk banindun banindu baninduzu baninduzue banindute

banindduk banindduekbaninddun baninddune

HI (g) bahinddut bahinddu bahindduou bahindduebahindut bahindu bahindugu bahindute

HI (a) bahinddut bahinddu bahindduou bahinddunebahindut bahindu bahindugu bahindute

HA baneu baheu baheu baleu bageu bazeu bazeue baleuebanu bahu bahu balu bagenu bazenu bazenute balute

banaixok balaixok bagaixok balaixuekbanaixon balaixon bagaixon balaixone

GU bagindduk baginddun baginddu bagindduzu bagindduzue bagindduebagintuk bagintun bagintu bagintuzu bagintuzue bagintuzte

bagindduk bagindduekbaginddun baginddune

ZU bazinddut bazinddu bazindduou bazindduebazintut bazintu bazintugu bazintuzte

ZUEIK bazindduet bazinddue bazindduou bazindduebazintuztet bazintuzte bazintuztegu bazintuztete

HAREIK banittu bahittu bahittu balittu bagittu bazittu bazittue balittuebanitu bahitu bahitu balitu bagenitu bazenitu bazenituzte balituzte

banittuk balittuk bagittuk balittuekbanittun balittun bagittun balittune

NOR-NOK / Ondorixua

NIK HIK (g) HIK (a) HAREK GUK ZUK ZUEIK HAREIK

NI ninddukek nindduken nindduke ninddukezu ninddukezue ninddukienindukek ninduken ninduke nindukezu nindukezue nindukete

ninddukek ninddukieknindduken ninddukene

HI (g) hindduket hindduke hinddukegu hinddukiehinduket hinduke hindukegu hindukete

HI (a) hindduket hindduke hinddukegu hinddukiehinduket hinduke hindukegu hindukete

HA neuke heuke heuke leuke geuke zeuke zeukie leukienuke huke huke luke genuke zenuke zenukete lukete

neukek leukek geukek leukiekneuken leuken geuken leukene

GU ginddukek gindduken gindduke ginddukezu ginddukezue ginddukiegintuzkek gintuzken gintuzke gintuzkezu gintuzkezue gintuzkete

ginddukek ginddukiekgindduken ginddukene

ZU zindduket zindduke zinddukegu zindduk(i)ezintuzket zintuzke zintuzkegu zintuzkete

ZUEIK zindduk(i)et zindduk(i)e zindduk(i)egu zinddukiezintuzketet zintuzkete zintuzketegu zintuzketete

HAREIK nittuke hittuke hittuke littuke gittuke zittuke zittukie littukienituzke hituzke hituzke lituzke genituzke zenituzke zenituzkete lituzkete

nittukek littukek gittukek littukieknittuken littuken gittuken littukene

7

Baldintzia Deba ibarreko aditz-taulak (12) Arrasate, Debagoiena

NOR-NORI-NOK / Baldintzia (singularra eta plurala)NIRI HIRI (g) HIRI (a) HARI GURI ZURI ZUEI HAREI

NIK banuk banun banutso banutsu banutsue banuts(i)ebanik banin banio banizu banizue banie

banutsok banuts(i)ek banutson banutsene

HIK (g) bahust bahutso bahusku bahutsebahit bahio bahigu bahie

HIK (a) bahusten bahutso bahuskun bahutsenebahit bahio bahigu bahie

HAREK balust balusk balun balutso balusku balutsu balutsue balutsiebalit balik balin balio baligu balizu balizue balie

balustek balutsok baluskuk balutsiekbalusten balutson baluskun balutsene

GUK bagusk bagun bagutso bagutsu bagutsue baguts(i)ebagenik bagenin bagenio bagenizu bagenizue bagenie

bagutsok baguts(i)ekbagutson bagutsene

ZUK bazust bazutso bazusku bazuts(i)ebazenit bazenio bazenigu bazenie

ZUEIK bazustie bazutsie bazuskue bazutsiebazenidate bazeniote bazenigute bazeniete

HAREIK balust(i)e bahustie bahune balutsie baluskue balutsue balutsue balutsiebalidate baliate balinate baliote baligute balizute balizuete baliete

balustiek balutsiek baluskuek balutsiekbalustiene balutsene baluskune balutsene

NOR-NORI-NOK / Ondorixua (singularra eta plurala)NIRI HIRI (g) HIRI (a) HARI GURI ZURI ZUEI HAREI

NIK neuskik neuskin neuskio* neuskitzu neuskitzue neuskieniake ninake nioke nizuke nizueke nieke

neuskiok neuskiekneuskion neuskiene

HIK (g) heuskitt heuskio heuskigu heuskiehidake hioke higuke hieke

HIK (a) heuskitt heuskio heuskigu heuskiehidake hioke higuke hieke

HAREK leuskitt leuskik leuskin leuskio leuskigu leuskitzu leuskitzue leuskielidake liake linake lioke liguke lizuke lizueke lieke

leuskittek leuskiok leuskiguk leuskiekleuskitten leuskion leuskigun leuskien e

GUK geuskik geuskin geuskio* geuskitzu* geuskitzue geuskie*geniake geninake genioke genizuke genizueke genieke

geuskiok geuskiekgeuskion geuskiene

ZUK zeuskitt zeuskio zeuskigu zeuskiezenidake zenioke zeniguke zenieke

ZUEIK zeuskitte zeuskio/zeuskixue zeuskigue zeuski(xu)ezenidakete zeniokete zenigukete zeniekete

HAREIK leuskitte leuskiek leuskien leuskie leuskigu leuskitzu leuskitzue leuski(xu)elidakete liakete linakete liokete ligukete lizukete lizuekete liekete

leuskittek leuskiek leuskiguk leuskiekleuskitten leuskiene leuskigun leuskiene

* Paradigma honetan agertzen dien formekin batera niskio, niskitzu, niskie, liskitt, giskitzue... moduko formak be ebalten die.

8

9Deba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

NOR / Ahaleria

neike neikiennaiteke/ninteke nintekeen

neikek neikianneiken neikiñan

heike heikienhaiteke/hinteke hintekeen

heike heikienhaiteke/hinteke hintekeen

leike (z)eikiendaiteke/liteke zitekeen

leikek (z)eikianleiken (z)eikenan

gei(n)ke geikiengaitezke/gintezke gintezkeen

gei(n)kek geikiangei(n)ken geikenan

zei(n)ke zeikienzaitezke/zintezke zintezkeen

zei(n)kie zeikienzaitezkete/zintezkete zintezketen

leikez (z)eikiendaitezke/litezke zitezkeen

leikezak (z)eikezanleikezan (z)eikezenan

NI

HI (g)

HI (a)

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

ORAIÑA / HIPOTETIKUA LEHENA

NOR-NORK / Ahaleria

neike neikiendezaket/nezake nezakeen

neikek neikianneiken neik(i)enan

heike heikiandezakek/hezake hezakeen

heike heik(i)enandezaken/hezake hezakeen

leike (z)eikiendezake/lezake zezakeen

leikek jeikianleiken jeik(i)enan

geike gei(n)kiendezakegu/genezake genezakeen

geikek geikiangeiken geik(i)enan

zeike zeik(i)en (1)dezakezu/zenezake zenezakeen

zeikie zeikien (2)dezakezue/zenezakete zenezaketen

leikie (z)eikiendezakete/lezakete zezaketen

leikiek jeikienleikene jeik(i)enen

NIK

HIK (g)

HIK (a)

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

ORAIÑA / HIPOTETIKUA LEHENA

NOR-NORI-NOK / Ahaleria

NIK HARI neikixo neikixondiezaioket/niezaioke niezaiokeen

neikixok neikixuanneikixon neikixonan

HIK HARI heikixo heikixondiezaiokek-n/hiezaioke hiezaiokeen

HAREK HARI lei(ki)xo eikixondiezaioke/liezaioke ziezaiokeen

lei(ki)xok eikixuanlei(ki)xon eikixonan

GUK HARI geikixo geikixondiezaiokegu/geniezaioke geniezaiokeen

geikixok geikixuangeikixon geikixonan

ZUK HARI zeikixo (1) zeikixondiezaiokezu/zeniezaioke zeniezaiokeen

ZUEIK HARI zeikixue (2) zeikixuen (3)diezaiokezue/zeniezaiokete zeniezaioketen

HAREIK HARI lei(ki)xue eikixuendiezaiokete/liezaiokete ziezaioketen

lei(ki)xuek eikixuenlei(ki)xene eikixenen

NOR-NORI / Ahaleria

NIRI HA/HAREIK leikitt eiki(d)andaki(zki)dake/leki(zki)dake zeki(zki)dakeen

leikek eikianleiken eikienan

HIRI HA/HAREIK leikik/n (1) eikian/eikienandaki(zki)(n)ake/leki(zki)(n)ake zek(zki)(n)akeen

HARI HA/HAREIK leikixo eiki(x)ondaki(zki)oke/leki(zki)oke zeki(zki)okeen

leikixok eikixuanleikixon eikixonan

GURI HA/HAREIK leikigu eikigundaki(zki)guke/leki(zki)guke zeki(zki)gukeen

leikiguk eikiguanleikigun eikigunan

ZURI HA/HAREIK leikitzu eikitzundaki(zki)zuke/leki(zki)zuke zeki(zki)zukeen

ZUEI HA/HAREIK leikitzue eikitzuendaki(zki(zueke/leki(zki)zueke zeki(zki)zuekeen

HAREI HA/HAREIK leikix(u)e eiki(x)endaki(zki)eke/leki(zki)eke zeki(zki)ekeen

leikix(u)ek eikixuenleikixone eikixonen

ORAIÑA / HIPOTETIKUA LEHENA ORAIÑA / HIPOTETIKUA LEHENA

(1) zeiketzun; (2) zeiketzuen

(1) zeikiozu; (2) zeikiozue; (3) zeikiozuen / zeikitzuen

Ahaleria

Subjuntibua Deba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

NI nain naittennadin nendin

HI hain haittenhadin hendin

HA dain zeindadin zedin

GU gaittezen ginddezengaitezen gintezen

ZU zaitte(ze)n zinddezenzaitezen zintezen

ZUEIK zaittezen zinddezenzaitezten zintezten

HAREIK daittezen zeittezendaitezen zitezen

NOR / Subjuntibua

NOR-NORI / Subjuntibua - Oraiña Poltsikua josi dot, karamelua(k) galdu ez DA(K)IDAN (Ha/hareik niri)Josi poltsikua, karamelua(k) galdu ez DA(K)IXAN (Ha/hareik hiri, mutilla)Josi poltsikua, karamelua(k) galdu ez DA(K)IÑAN (Ha/hareik hiri, neskia)Poltsikua josi dutset, karamelua(k) galdu ez DA(K)IXON (Ha/hareik harei)Poltsikua josi dot, karamelua(k) galdu ez DA(K)IGUN (Ha/hareik guri)Josi poltsikua, karamelua(k) galdu ez DA(K)I(T)ZUN (Ha/hareik zuri)Josi poltsikua, karamelua(k) galdu ez DA(K)I(T)ZUEN (Ha/hareik zuei)Poltsikua josi dutsiet, karamelua(k) galdu ez DA(K)IXUEN (Ha/hareik harei)

NOR-NORI / Subjuntibua - Lehena Poltsikua josi neuen, karamelua(k) galdu ez EKIDAN (Ha/hareik niri)Poltsikua josi nustan, karamelua(k) galdu ez EKIAN (Ha/hareik hiri, mutilla)Poltsikua josi nunan, karamelua(k) galdu ez EKIÑAN (Ha/hareik hiri, neskia)Poltsikua josi nutsen, karamelua(k) galdu ez EKIXON (Ha/hareik harei)Poltsikua josi geuen, karamelua(k) galdu ez EKIGUN (Ha/hareik guri)Poltsikua josi nutsun, karamelua(k) galdu ez EKI(T)ZUN (Ha/hareik zuri)Poltsikua josi nutsuen, karamelua(k) galdu ez EKI(T)ZUEN (Ha/hareik zuei)Poltsikua josi nutsien, karamelua(k) galdu ez EKIXUEN (Ha/hareik harei)

NOR-NOK / Subjuntibua - Oraiña

NIK HIK (g) HIK (a) HAREK GUK ZUK ZUEIK HAREIK

NI nai(x)an nai(x)enan naixen naizun naizuen naix(i)ennazaan nazanan nazan nazazun nazazuen nazaten

HI (g) hai(d)an haixen/haixan haigun haix(i)enhazadan hazan hazagun hazaten

HI (a) hai(d)enan haixe(na)n haigunan haixenenhazadan hazan hazagun hazaten

HA daidan dai(x)an dai(x)enan daixen daigun daizun daizuen daix(i)endezadan dezaan dezanan dezan dezagun dezazun dezazuen dezaten

GU gai(x)an gai(x)enan gaixen gaizun gaizuen gaix(i)engaitzaan gaitzanan gaitzan gaitzazun gaitzazuen gaitzaten

ZU zaidan/zaitzan zaixen zaitzagun zaix(i)enzaitzadan zaitzan zaitzagun zaitzaten

ZUEIK zaitza(da)n zaixien zaitzagun zaix(i)enzaitzatedan zaitzaten zaitzategun zaitzateten

HAREIK daidan dai(x)an dai(x)enan daixen daigun daizun daizuen daix(i)enditzadan ditzaan ditzanan ditzan ditzagun ditzazun ditzazuen ditzaten

NOR-NOK / Subjuntibua - Lehena

NIK HIK (g) HIK (a) HAK GUK ZUK ZUEIK HAREIK

HA neixen heixan heixenan (z)eixen geixen zei(t)zun zei(t)zuen (z)eixennezan hezan hezanan zezan genezan zenezan zenezaten zezaten

HAREIK neixen heixan heixenan (z)eixen geixen zei(t)zun zei(t)zuen (z)eixiennitzan hitzan hitzanan zitzan genitzan zenitzan zenitzaten zitzaten

10


NOR-NORI-NOK / Subjuntibua - Oraiña


NIK daistan daiñan daixo(d)an daizudan daizuedan daixuedandiezaadan diezanadan diezaiodan diezazudan diezazuedan diezaiedan

HIK (g) daistan daixuan daiguan daixuendiezadaan diezaioan diezaguan diezaiean

HIK (a) daistenan daixonan daigunan daixuenandiezadanan diezaionan diezagunan diezaienan

HAREK daidan daian daiñan daixon daigun daizun daizuen daix(u)endiezadan diezaan diezanan diezaion diezagun diezazun diezazuen diezaien

GUK daiste(g)un daiña(g)un daixogun daizugun daizuegun daixegundiezaagun diezanagun diezaiogun diezazugun diezazuegun diezaiegun

ZUK daistezun(1) daixozun daiguzun daix(u)ezundiezadazun diezaiozun diezaguzun diezaiezun

ZUEIK daistezuen(2) daixozuen daiguzuen daix(u)ezuendiezadazuen diezaiozuen diezaguzuen diezaiezuen

HAREIK daisten daistien daienan/ daiñen daixuen daigu(e)n daizu(e)n daizuen daixuendiezadaten diezaaten diezanaten diezaioten diezaguten diezazuten diezazueten diezaieten

NOR-NORI-NOK / Subjuntibua - Lehena


NIK naixan naixenan neixon neizun neizuen neixien (2)niezaan niezanan niezaion niezazun niezazuen niezaien

HIK (g) heistan heixon heiguan heix(i)enhiezadan hiezaion hiezagun hiezaien

HIK (a) heistenan heixonan heigunan heixenanhiezadan hiezaion hiezagun hiezaien

HAREK eistan eixan eixenan (z)eixon (z)eigun (z)eizun (z)eizuen (z)eixienziezadan ziezaan ziezanan ziezaion ziezagun ziezazun ziezazuen ziezaien

GUK geixan geixenan geixon geizun geizuen geix(i)en (2)geniezaan geniezanan geniezaion geniezazun geniezazuen geniezaien

ZUK eistezun (1) zeixon zeigun zeixienzeniezadan zeniezaion zeniezagun zeniezaien

ZUEIK eistezuen zeixuen zeiguzuen zeixezuenzeniezadaten zeniezaioten zeniezaguten zeniezaieten

HAREIK eistedan eixen/eisten eixenan/eistenan (z)eixuen (z)eigu(e)n (z)eizuen (z)eizuen (z)eixien (2)ziezadaten ziezaaten ziezanaten ziezaioten ziezaguten ziezazuten ziezazueten ziezaieten

(1) daidazun/daiedazun; (2) daidazuen/daidezuen

(1) zeidan; (2) neixuen, geixuen, zeixuen be bai.

Subjuntibua

Deba ibarreko aditz-taulak (12) Arrasate, Debagoiena

Aginkeria

NI

HI hai

HA

GU

ZU zaitte(z)

ZUEIK zaitteze

HAREIK

NOR / Aginkeria

NOR-NOK / Aginkeria

HIK (g) HIK (a) ZUK ZUEIK

NI naik nain naizu naizue

HA (e)ik (e)in (e)izu (e)izue

HAREIK (e)ik (e)in (e)izu (e)izue

NOR-NORI-NOK / Aginkeria


NIK

HIK (g) (e)idek (e)ixok (e)iguk (e)ixuek

HIK (a) (e)iden (e)ixon (e)igun (e)ixene

HAREK

GUK

ZUK (e)idezu (e)i(x)ozu (e)iguzu (e)ixezu

ZUEIK (e)idezue (e)i(x)ozue (e)iguzue (e)ixezue

HAREIK

NOR-NORI / AginkeriaNIRI HAREI GURI HAREIRI

HI (g) hakitt hakixo hakigu hakixue

HI (a) hakitt hakixo hakigu hakixue

ZU zakitt zakixo zakigu zakixue

ZUEIK zakitte zakixue zakigue zakixue

12


ETORRIOraiña

Lehena

natornatoknaton

hator

datorjatokjaton

gatozgatozakgatozan

zatoz

zatoze

datozjatozakjatozan

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

netorrennetorrannetorrenan

hetorre(na)n

etorrenjatorranjatorrenan

getozengatozangatozenan

zetozen

zetozen

etozenjatozanjatozenan

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

JUENOraiña

Lehena

ninddoien najoiannajoienan

hinddoi(en)an

oien joianjoienan

ginddoiezenginddoiezanginddoiezenan

zinddoiezen

zinddoiezen

oiezenjoiezanjoiezenan

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

noienaixueknaixuen

hoie

doiejoiekjoien

goiezgoiezak (1)goiezan

zoiez

zoieze

doiezjoiezakjoiezan

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

IBILIOraiña

Lehena

nebillennebillannebillenan

hebille(na)n

ebillenjabillanjabillenan

gebitzengebitzangebitzenan

zebitzen

zebitzen

ebitzenjabitzanjabitzenan

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

nabilnabiknabin

habil

dabiljabikjabin

gabitzgabitzakgabitzan

zabitz

zabitz(i)e

dabitzjabitzekjabitzen

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

BaldintziaBaldintzia Baldintzia

baninddoie

bahinddoie

baloie

baginddoiez

bazinddoiez

bazinddoieze

baloiez

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

banetorbanetorrekbanetorren

bahetor

baletor

bagetoz

bazetoz

bazetoz(i)e

baletoz

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

banebilbanebikbanebin

bahebil

balebilbalebikbalebin

bagebi(l)tzbagebi(l)tzekbagebi(l)tzen

bazebi(l)tz

bazebi(l)tz(i)e

balebitzbalebi(l)tzekbalebi(l)tzen

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

n(ix)oien, nixoi(en)an, jixoien,jixoi(en)an, jixoiezen... be bai.

(1) gaixuezak/gaixuezan

Aditz trinkuak

Aditz trinkuak Deba ibarreko aditz-taulak (12) Arrasate, Debagoiena

EUKIOraiña

Lehena

Baldintzia

dauketjaukatjaukenat

daukek/n

daukojaukekjauken

daukoujaukaujaukenau

dauketzu

dauketzue

daukiejaukiekjaukene

NIK

HIK

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

neukenneukanneukenan

heuk(en)an

eukenjaukanjaukenan

geuken geukangeukenan

zeuketzun*

zeuketzuen

eukienjaukienjaukienan

NIK

HIK

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

JAKINOraiña

Lehena

nekixennekixannekixenan

hekix(en)an

ekixenjakixanjakixenan

gekixen gekixangekixenan

zekitzun

zekitzuen

ekix(i)enjakixenjakixenen

NIK

HIK

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

baneki

baheki

baleki

bageki

bazekitzu (1)

bazekitzue

balekixe

NIK

HIK

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

dakitjakixatjakiñat

dakik/n

dakijakikjakin

dakigujakixau (1)jakixanau

dakitzu

dakitzue

dakixejakixekjakixene

NIK

HIK

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

Baldintzia

NIK

HIK

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

EGONOraiña

Lehena

Baldintzia

naunaknan

hau

daujakjan

ga(u)zgazekgazen

za(u)z

za(u)ze

da(u)zjazekjazen

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

baningo (1)banengokbanengon

bahengo

balegobalegokbalegon

bagingozbagingozekbagingozen

bazingo(z)

bazingoze

balegozbalegozekbalegozen

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

nenguenninguanningunan

hingu(n)an

auen (1)jauanjauenan

ginguzenginguzanginguzenan

zinguzen

zinguzen

azen (2)ja(u)zanja(u)zenan

NI

HI

HA

GU

ZU

ZUEIK

HAREIK

(1) euen; (2) e(u)zen

a-dun formak be ebalten die:banauko, balauko... (1) banengo

(1) jakixou/jakixenou

(1) balekitzu

*zeuken

14

Aditz trinkuakDeba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

ERUEN (1)Oraiña

Lehena

daroietjaroiatjaroienat

daroiek/n

daroiejaroiekjaroien

daroioujaroioujaroienou

daroiezu

daroiezue

daroiejaroiekjaroien

NIK

HIK

HAK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

neroienneroianneroienan

heroie(na)n

eroienjeroianjeroienan

geroiengeroiangeroienan

(z)eroiezun

(z)eroiezuen

eroienjeroienjeroienan

NIK

HIK

HAK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

EKARRIOraiña

Lehena

dakatjakarratjakarrenat

dakak/n

dakarjakakjakan

dakarroujakarraujakarrenau

dakatzu

dakatzue

dakarrejakarrekjakarrene

NIK

HIK

HAK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

nekarrennekarrannekarrenan

hekarr(en)an

ekarrenjakarranjakarrenan

gekarrengekarrangekarrenan

zekarren

zekartzuen

ekarrenjakarrienjakarrienan

NIK

HIK

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

Baldintzia (1)

banekar

bahekar

balekar

balekargu*

balekartzu*

balekartzue*

balekarre

NIK

HIK

HAREK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

ERABILIOraiña

Lehena

dabitjabixatjabiñat

dabik/n

dabiljabikjabin

dabigujabixaujabixenau

dabitzu

dabitzue

dabille (1)jabixekjabixene

NIK

HIK

HAK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

nebillennebillannebillenan

hebill(en)an

ebillenjabillanjabillenan

gebillengebillangebillenan

zebitzun (1)

zebitzuen

ebillienjebillenjebillenan

NIK

HIK

HAK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

ERUEN (2)Oraiña

Lehena

daruetjaruetjaruenat

daruek/n

daruejaruekjaruen

daruegujaruegujaruenagu

daruezu

daruezue

daruejaruekjaruen

NIK

HIK

HAK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

naruennaruannaruenan

haruenan (1)

aruenjaruan jaruenan

garuengaruangaruenan

zaruen

zaruen

aru(i)enjaru(i)enjaru(i)nen

NIK

HIK

HAK

GUK

ZUK

ZUEIK

HAREIK

Ahozko berbetan noie, doiet,doie... entzuten da gehixenetan. (1) haruan gizonezkuendako. (1) zebillen

(1) Gutxi ebalten die.*bagenkar, bazekar

(1) dabixe

15

Ebalera-adibidiak16 Deba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

EBALERA ADIBIDIAK

INDIKATIBUA

NOR oraiña

" Mutil fiña dda." Nunguak zzare?" Berandu samar etorri ddie.

NOR lehena

" Atzo gabian noz fan hhitzen etxera?" Gaberdixan baten bat bazzan telefono joka." Zegatik ez zzitzen gurera etorri?

NOR-NORI oraiña

" Burutik pasau jjat baiña ez dot egin." Liburuak asko gustau jjako." Ez jjak(u)e txarto etorriko horreik gauzok entzutia.

NOR-NORI lehena

" Atzo bazkaixa erre jjaten." Mikeli lagunak bisittan fan jjakon." Noz galdu jjatzun giltzak?

NOR-NOK oraiña

" Neuk eruengo zzaut etxeraiño." Maite, ez zzauau hemen barriro ikusi gura!" Baiña ume! Nok jo zzau?

NOR-NOK lehena

" Liburuak? Nik ez nnittuen gorde." Urriñera ikusi zzinddugun pauso onian etorten." Lagunek ni oso ondo hartu nnindduen.

NOR-NORI-NOK oraiña

" Nire billa ez hasteko esan ddutsiet gurasuei." Eta zueik, zer eskatu ddutsezue Olentzeroi?" Aitta, Donostiatik zer ekarriko dduskuzu?

NOR-NORI-NOK lehena

" Amak lehenengo etxeko lanak egitteko esan ((e)utsuen zuei." Umiai ogibittarteko bana emun gguts(i)en." Maisu-maistrak eskolako atiak zabaldu ((e)utsien umiai.

Ebalera-adibidiak 17Deba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

BALDINTZIA-ONDORIXUA

Baldintzia-Ondorixua / NOR

" Formalagua bbaziñe/bazitze, zinera fango zzitzake." Argi egongo bbalitzez, asmatzeko gai izango llitzakez." Lehentxuago etorriko bbazitz(i)e, merixendia egingo geuke.

Baldintzia / NOR-NORI

" Semia etorriko bbalitxat, buelta bat emuten urten ahal izengo neuke." Hori lapikuoi lurrera jausiko bbalitxatzu, dana lohittuko zeuke." Etxian sartuko litzakez, giltzak agertuko bbalitxak(u)e.

Ondorixua / NOR-NORI

" Deittu ezkero, medikua etorriko llitxaki(x)o etxera." Noiz fan jakingo baleue, seme-alabak billa fango llitxakie." Ez llitxakit gustauko zeu hasarreketia.

Baldintzia / NOR-NOK

" Berba erdi esan bbaleu, dana argittuta egongo zan." Jakingo bbazeue ze pasau zan atzo!" Euronak kontauko bbalittue, geuriak entzuten egon barik, danondako hoba.

Ondorixua / NOR-NOK

" Zeuk hartuko zzeuke hori lanoi?" Oin etorri dienak be hartuko lleukie hori lanoi." Niri hori pasau ezkero, benetan, ez dakit ze egingo nneuken.

Baldintzia-Ondorixua / NOR-NORI-NOK

" Bankukuai preguntauko bbanutso, esplikaziñoren bat emungo lleuskitt." Lagunak motorra eskatuko bbalutsu, itxiko zzeuskio?" Baloia itxiko bbaluskue, futbolian egingo gauke." Barkatu, esango zzeuskitt ze ordu dan?" Enkarguak zeuk ekarri ezian, errekadistiak ekarriko lleuskigu.


AHALERIA

NOR

" Etorri zzei(n)ke lagunketan?" Hori ezin lleike sinistu." Fan ggei(n)ke zuen etxera?

NOR-NOK

" Euro bat? Horreaz ezin zzeike gauza haundirik erosi." Hori aberixioi guk geuk be konpondu ggeike." Nik ezin nneike pelikulia ikusi?

NOR-NORI

" Bergaratik bueltan gatozela fan ggei(n)kixo lagunketan." Hori edozeiñi pasau lleikixo." Gure dozunian fan zzei(n)kixo bisittan. Gustora ikusiko zau!

NOR-NORI-NOK

" Bixar atsaldian, gura izan ezkero, sartu-urten bat egin ggeikixo." Gure aittajaunai iñok ezin llei(ki)xo holakoik esan." Zu gaztia zara eta poltsak eruen zzeikixo amai.

Ebalera-adibidiak 19Deba ibarreko aditz-taulak (12)Arrasate, Debagoiena

SUBJUNTIBUA

NOR

" Etorri zaitte(z) aguro etxera, aitta lanera fan ddain." Sagarrak kamarara jaso dittut, sikatu ddaittezen." Hotz haundixa egitten dau, eta geratu ggaittezen etxian.

NOR-NORI

" Apuntau egingo dot, ahaztu ez dda(k)idan." Kendizu lapikua sutatik, bazkaixa erre ez dda(k)i(t)zun." Barriro esango dutset, ahaztu ez dda(k)ixon.

NOR-NOK oraiña

" Ekarri jenerua, bazkai on bat ifini ddaidan." Dirua emungo dutsuet, errekauak egin ddaizuen." Amari deittu dutset, pelikulia grabau ddaixen.

NOR-NORI-NOK

" Mikelek hanka egin dau, amari neuk esan ddaixo(d)an ze pasau dan." Ze egin biherko leuke Jonek, Josuk zorra ordainddu ddaixon?" Baimena emun dutsiet euren lagunai esan ddaixuen.


AGINKERIA

NOR

" Ibilli hhai kontuz!" Umiak! Ez zzaitteze uretan sartu!" Ez zzaitte(z) hor geratu, sartu barrura!

NOR-NOK

" Egiñ((e)ik ikara, egun danian lo egon barik!" Ikusiizu ekarri dotena." Eruen nnaizu etxera!

NOR-NORI

" Etorri hhakitt aguro!" Fan hhakixo berihela!

NOR-NORI-NOK

" Esan ((e)idek egixa!" Erakutsi ((e)iguzu hori lanoi, begiratu bat emuteko." Eskaketan dauenian, eruen ((e)i(x)ozue karpetia.

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA EUSKO JAURLARITZA

Laguntzaileak:

Debabarrena

Debaerdikoa

Debagoiena

Arrasateko - badihardugu.eus · Deba ibarreko aditz-taulak (12) Sarreria Arrasate, Debagoiena E sku...

Documents

Transcript of Arrasateko - badihardugu.eus · Deba ibarreko aditz-taulak (12) Sarreria Arrasate, Debagoiena E sku...