MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako...

397
MALLABIKO EUSKARA Pello mugarza MARTINEZ MALLABIKO UDALA Orraittio Euskara Elkartea

Transcript of MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako...

Page 1: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

MA

LLA

BIK

O E

USK

AR

AP

ell

o m

ug

ar

za

MA

RT

INE

Z

MALLABIKO UDALA

Orraittio Euskara Elkartea

Page 2: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Pello Mugarza MartinezMALLABIKO EUSKARA

Page 3: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko
Page 4: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

PELLO MUGARZA MARTINEZ

MALLABIKO EUSKARA

MALLABIKOUDALA

HIZKUNTZA POLITIKARAKOSAILBURUORDETZA

Orraittio Euskara Elkartea

Page 5: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

© EGILEARENA: Pello Mugarza Martinez© Argitaraldi honena: Mallabiko Udala - Eusko Jaurlaritza - Bizkaiko Foru Aldundia

Argazkiak: Indalezio Ojanguren Fondoa (Eibar)Balentin Mugarza Jon UribePello Mugarza

Koordinatzailea: EMB

Fotokonposizioa: Flash Composition, S.L.Doctor Entrecanales kalea, 8 - 48002 BILBAO

Imprimategia: Flash Impresión, S.L.Doctor Entrecanales kalea, 8 - 1. -48002 BILBAO

ISBN: Lege Gordailua: BI-

Eskubide guztiak jabedunak dira. Ez da zilegi liburu hau osorik edo zatika kopiatzea, ez sistemainformatikoekin beronen edukina biltzea, ez inongo sistema elektroniko edo mekanikoz,fotokopiaz, erregistratruz edo beste bitartekoz berau transmititzea, aipamenetarako izan ezik,argitaratzailearen edo copyrightaren jabearen aldez aurreko eta idatzizko baimen barik.

Page 6: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Begietara begiratzeko modu batGalderak egiteko modu batEskutik heltzeko modu bat

Amets egiteko modu bat

Kirmen UribeZaharregia, txikiegia agian

Page 7: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Eskerrak:

Koldo Zuazori, bera baita, nolabait, lan honenaitapontekoa

Inma Zestau eta Estibalitz González nire laguntzailenekaezinei

eta batez ere,Itziar Garitagoitia adiskideari, bere laguntzarik gabe lanhau ez baitzen aterako.

Page 8: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Ama Matilderi eskeintzen diot,euskara ezpainetan etabihotzean jarri didanari

Page 9: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko
Page 10: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

AURKIBIDEA

Hitzaurrea ........................................................................................... 151. Sarrera ......................................................................................... 17

1.1. Mallabiko hizkera ........................................................... 171.2. Egoera soziolinguistikoa ................................................ 191.3. Eskola .............................................................................. 201.4. Herriaren kokagunea ...................................................... 211.5. Bizilagunak ..................................................................... 221.6. Biztanleriaren bilakaera .................................................. 221.7. Mallabiko auzo eta baserriak ......................................... 231.8. Garapen ekonomikoa...................................................... 251.9. Ermitak ............................................................................ 251.10. Mallabiko auzoei buruzko aipamenak dokumentu

zaharretan ........................................................................ 261.11. Berriemaileak .................................................................. 261.12. Eskerrak ........................................................................... 271.13. Grafia ............................................................................... 27

2. Fonologia .................................................................................... 292.1. Bokalak ........................................................................... 30

2.1.1. Bokalen bilakaera fonetikoak ........................... 302.1.2. Hiatoan dauden bokalen arteko bilakaerak .... 36

2.1.2.1. Erdiko bokalen bilakaera ................... 362.1.2.2. /i_ + V/ arteko < x > epentesia ......... 402.1.2.3. -a + a > -ie bilakaera .......................... 43

2.1.3. Bokal luzeak ...................................................... 452.1.4. Bokal galtzea ...................................................... 472.1.5. Bokal gehitzea ................................................... 482.1.6. Diptongoak ........................................................ 48

2.1.6.1. Beheranzko diptongoak ..................... 492.1.6.2. Goranzko diptongoak ......................... 532.1.6.3. Bustidura ............................................. 54

Mallabiko euskara

— 9 —

Page 11: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

2.1.7. Aldaera lexikoak ................................................ 552.2. Kontsonanteak ................................................................ 57

2.2.1. Fonema kontsonantikoak .................................. 572.2.2. Fonemen banaketa ............................................ 592.2.3. Txistukarien neutralizazioa ............................... 602.2.4. Hasieran ager daitezkeen kontsonante multzoak .. 602.2.5. Kontsonante elkarketak ..................................... 60

2.2.5.1. Kontsonante berdinak ........................ 602.2.5.2. Kontsonante desberdinak ................... 61

2.2.6. Kontsonante taldeak murriztea ......................... 632.2.7. Kontsonante galtzea .......................................... 64

2.2.7.1. Aditzean ............................................... 642.2.7.2. Bokal artean ........................................ 65

2.2.8. Bustidura ............................................................ 662.2.9. Aldaera lexikoak ................................................ 67

3. Izenaren morfologia ................................................................... 693.1. Ezaugarri orokorrak ........................................................ 70

3.1.1. Jeneroa ............................................................... 703.1.2. Azentua ............................................................... 70

3.1.2.1. Azentuaren kokagunea ....................... 703.1.2.2. Azentuaren funtzio bereizlea ............. 71

3.1.3. Mugagabea ......................................................... 733.2. Deklinabidea ................................................................... 78

3.2.1. Hitz arrunten deklinabidea ............................... 783.2.2. Deklinabide kasuak ........................................... 79

3.2.2.1. Absolutiboa eta ergatiboa...................... 793.2.2.2. Datiboa ................................................ 813.2.2.3. Inesiboa ............................................... 813.2.2.4. Leku-genitiboa ..................................... 843.2.2.5. Ablatiboa ............................................. 853.2.2.6. Adlatiboa ............................................. 853.2.2.7. Partitiboa ............................................. 873.2.2.8. Genitiboa ............................................. 893.2.2.9. Soziatiboa ............................................ 903.2.2.10. Instrumentala ....................................... 903.2.2.11. Motibatiboa .......................................... 913.2.2.12. Destinatiboa ........................................ 913.2.2.13. Prolatiboa ............................................ 92

3.2.3. Galdera hitzak .................................................... 93

Aurkibidea

— 10 —

Page 12: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.2.4. Pertsona izenak .................................................. 943.2.5. Leku izenak ........................................................ 94

3.3. Adjektiboa ....................................................................... 953.3.1. Izenondoak ........................................................ 95

3.3.1.1. Izenondoen sailkapena ...................... 953.3.1.2. Marka fonologikoak ............................ 973.3.1.3. Maila adberbioak ................................ 983.3.1.4. Zenbait lokuzio ................................... 1003.3.1.5. Hobe eta hobeto ................................. 100

3.3.2. Izenlagunak ........................................................ 1003.3.2.1. -ko eta -dun atzizkiak ......................... 100

3.4. Izenordainak .............................................................. 1033.4.1. Izenordain arruntak ........................................... 1033.4.2. Izenordain indartuak ......................................... 103

3.4.2.1. Nik neuk, ik euk, arek berak,.... ........ 1033.4.2.2. Berau, beroi, bera, éurek, éurok ....... 1043.4.2.3. Izenordain zehaztugabeak ................. 104

3.4.3. Izenordain bihurkariak ...................................... 1053.4.4. Elkarkariak ......................................................... 105

3.5. Erakusleak ....................................................................... 1073.5.1. Erakusle arruntak ............................................... 1073.5.2. Erakusle indartuak ............................................. 1083.5.3. Hirugarren mailako erakusle indartuak ............ 1093.5.4. Erakusleen funtzioa ........................................... 110

3.5.4.1. Erakusleen lekua perpausean ............ 1103.5.4.2. Erakusleen erroa eta forma ................ 1103.5.4.3. Bera erakuslea ..................................... 111

3.6. Zenbatzaileak .................................................................. 1123.6.1. Zenbatzaile zehaztuak ....................................... 112

3.6.1.1. Bat zenbatzailea .................................. 1123.6.1.2. Bat eta bi zenbakiak ........................... 1133.6.1.3. Izen bereziak ....................................... 1133.6.1.4. Balio enfatikoa duten zenbatzaileak ... 1133.6.1.5. Aldien zenbatasuna ............................. 1133.6.1.6. Esaerak ................................................ 1133.6.1.7. Gutxi-gorabeherako zenbatasuna ...... 1143.6.1.8. Distributiboak ...................................... 1143.6.1.9. Gaztelerazko zenbakiak ..................... 115

3.6.2. Zenbatzaile zehaztugabeak ............................... 1153.6.3. Zenbatzaile orokorrak ....................................... 117

Mallabiko euskara

— 11 —

Page 13: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.6.4. Nolakotzaileak .................................................... 1173.7. Adberbioa ........................................................................ 118

3.7.1. Aditzondoen sailkapen formala ........................ 1183.7.1.1. Aditzondo bakunak ............................ 1183.7.1.2. Aditzondo eratorriak ........................... 1193.7.1.3. Aditzondo konposatuak ..................... 120

3.7.2. Aditzondoen sailkapen semantikoa .................. 1223.7.2.1. Leku adberbioak ................................. 1223.7.2.2. Modu adberbioak ................................ 1233.7.2.3. Iritzi adberbioak .................................. 1243.7.2.4. Aditzaren ondoko bestelako hitzak ... 124

4. Aditza .......................................................................................... 1254.1. Aditzaren ezaugarriak ..................................................... 126

4.1.1. Nor/Nor-Nork aditzak ........................................ 1264.1.2. Nor-Nori aditzak ................................................ 1264.1.3. Aditz-partizipioa ................................................. 1274.1.4. Aditz-izena .......................................................... 1284.1.5. Sinkretismoa ....................................................... 1294.1.6. Aditz bereziak .................................................... 1304.1.7. Alokutiboa .......................................................... 1304.1.8. Aditz jokoan gertatzen diren aldaketak ........... 132

4.1.8.1. Erroa .................................................... 1324.1.8.2. Aditz nagusia + aditz laguntzailea

elkartzean gertatzen diren aldaketak ... 1324.1.9. Aditz taulak ........................................................ 135

5. Joskera ........................................................................................ 1635.1. Galdegaia ........................................................................ 164

5.1.1. Izena galdegai ..................................................... 1645.1.2. Adjektiboa............................................................ 1645.1.3. Izenordaina.......................................................... 1645.1.4. Erakuslea ............................................................. 1645.1.5. Aditzondoa .......................................................... 1645.1.6. Aditzaren ekintza galdegai ................................. 165

5.2. Perpaus bakunak ............................................................ 1665.2.1. Perpaus enuntziatiboak ..................................... 1665.2.2. Esklamatiboak .................................................... 1675.2.3. Galderazkoak ..................................................... 1675.2.4. Zalantzazkoak .................................................... 1675.2.5. Gurariazkoak ...................................................... 1685.2.6. Ekintzaren jarduera adierazten dutenak ............ 169

Aurkibidea

— 12 —

Page 14: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

5.2.7. Beharrizana, ustea, gogoa... adieraztekoak ...... 1695.2.8. Beharrizanik eza adierazteko ............................ 1705.2.9. Ahalmena eta ezina adierazteko ....................... 1705.2.10. Erreflexibotasuna adierazteko ........................... 1715.2.11. Elkarrekiko aditza duten esaldiak .................... 172

5.3. Perpaus koordinatuak .................................................... 1725.3.1. Iustaposiziozkoak .............................................. 1725.3.2. Koordinazio kopulatiboa ................................... 1725.3.3. Koordinazio distributiboa .................................. 1735.3.4. Koordinazio disjuntiboa .................................... 1745.3.5. Koordinazio adbersatiboa ................................. 174

5.4. Mendeko perpausak ....................................................... 1755.4.1. Perpaus osagarriak ............................................. 1755.4.2. Zehar galderak ................................................... 1795.4.3. Erlatibozkoak ..................................................... 1805.4.4. Konparaziozkoak ............................................... 1825.4.5. Baldintzazkoak ................................................... 1845.4.6. Kontzesiboak ...................................................... 1855.4.7. Kausalak ............................................................. 1865.4.8. Moduzkoak ......................................................... 1875.4.9. Denborazkoak .................................................... 1885.4.10. Helburuzkoak ..................................................... 1915.4.11. Kontsekutiboak .................................................. 192

6. Laburrean. Mallabiko euskararen ezaugarri orokorrak ........... 193

7. Testuak ........................................................................................ 1977.1. Basilio eta Alejandroren ipuinak ................................... 1977.2. Ameriketako kontuak. Pedro Longarte ......................... 2157.3. Pasadizoak ...................................................................... 243

8. Mallabiko berbak ....................................................................... 249

9. Bibliografia ................................................................................. 393

Mallabiko euskara

— 13 —

Page 15: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko
Page 16: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

HITZAURREA

z naiz Mallabian jaioa eta ez naiz Mallabian sekula bizi izan,baina mallabitarra dugu ama eta Mallabiko berbeta egin da gureetxean. Hori dela eta, mallabitartzat daukat, hein handi batean

behintzat, neure burua, eta asko poztu nau Mallabiko euskararen gainekoliburua plazara agertzeak.

Liburuaren egilea Pello Mugarza izateak ere poztu egin nau, mutikota-tik ezagutzen dudalako Elgetzu baserriko semea. Ezustean, gainera, Gas-teizko Filologia Fakultatean elkartu ginen nagusitu eta gero berriro. EuskalFilologia Sailak antolatutako Doktoretza Ikastaroetara etorri zen, eta ber-tan gertatu ginen ikasle eta irakasle. Mallabiko berbeta aztertzea zen Pello-ren asmoa eta bere burua janzte aldera etorri zen Gasteiza. Harrezkeroegin duen lanaren emaitza da, hain zuzen, plazara dakarren liburua.

Egoki erakutsi ditu Mallabiko euskararen izaera eta egitura, eta moduerraz eta argian, gainera. Eta bereziki nabarmendu beharrekoa da hori,mallabitarrak eta Mallabian euskararekin lanean dihardutenak direlako,gehienbat, liburua erabiliko dutenak. Ezin, ba, horrelako erabiltzaileeiliburu sail eta iluna egin.

Jakina, beste arlo eta beste maila batzuetan dabiltzanentzako ere baliodu liburuak: herri hizkerak gogoko dituztenentzako, herri hizkeretan oina-rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako.

Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko berbeta ez da, ziurrenera, bere-zia eta arrotza. Herri txikia da eta herri handien artean kokatuta dago:Durango, Eibar eta garai batean haziagoa eta indartsuagoa zen Markinaditu ondo-ondoan. Hiru herri horietara begira ibili dira mallabitarrak joanden aspaldi luzean, eta hizkuntzan ere agerian gelditu da hartu-emanareneragina. Kontuan eduki behar da, gainera, Mallabiko bizilagunak oso saka-banatuta daudela; auzune asko daude lurrez hain zabala den udalerriarenbarruan eta txikia izan da eta txikia da, Mallabiko hirigunea, mallabitarguztiak elkartzeko eta bateratzeko txikiegia.

— 15 —

Page 17: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Gertakari horiek guztiok itxuratu dute Mallabiko euskara. Hortik etorrida Durangaldeko, Deba Ibarreko eta Markinaldeko ezaugarriak aldiberean edukitzea eta horrexek egiten du, azken batean, berezi eta interes-garri Mallabiko berbeta.

Hizkuntzaren alderditik barik gizartearen ikuspegitik begiratuta, berriz,garbi dago gaur ezin dela Mallabiko berbetarekin, berarekin bakarrik, bizieta ibili. Ezin da hain “etxezulo” izan. Gaur egungo gizartean euskarabatua ere jakin beharra dago, eta erdarak jakitea ere ez da izango kaltera-ko. Baina Mallabi barruko andra-gizonen eguneroko jardun arruntetanMallabiko berbeta da tresnarik egokiena. Berbeta horretan lortuko dutemallabitarrek naturaltasunik eta zuzentasunik handiena. Mallabi barrukojardunetan herriko berbeta baztertzea, beraz, norbere buruari harrika egi-tea litzateke, “etxekalte” izatea. Ez “etxezulo” ez “etxekalte” izan ez gaite-zen, Mallabiko hizkera erabil dezakegu Mallabi inguruan gaudenean, eus-kara batua Euskal Herrian zehar gabiltzanean, eta edozein erdara mun-duan barrena goazenean.

Esan dezadan amaitzeko, niri neuri sentipen bi etorri zaizkidala liburuhau irakurtzerakoan gogora. Alde batetik, mallabitarrei neure esker onaerakusteko beharra, mendeen joan-etorrian euren berbeta egituratu etagureganaino iraganarazi dutelako eta, bestetik, berriz, Pello Mugarzari ereesker on hori berori erakusteko beharra, mallabitarren berbeta entzun,aztertu, arautu eta liburu baten aurkezteko adorea izan duelako.

Koldo Zuazo ZelaietaEuskal Herriko Unibertsitateko Irakaslea.

Hitzaurrea

— 16 —

Page 18: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

1. SARRERA

uskal Herrian barrena, makinatxo bat dira tokian tokiko hizkera-ri buruzko lekukotasunak jaso eta ondare horri buruzko ikerke-tak ezagutzera eman dituzten lanak. Ikerketa horiek, batzuetan,

amatatzear zegoen hizkera baten azken aztarnak jaso izan dituzte, berebi-ziko garrantzia duen dokumentuak osatuaz; beste batzuetan, azterketahoriek herri hizkera bizirik dagoen inguru batean burutu dira.

Mallabian euskara bizirik dago, zorionez. Hala ere, gurasoen berbetamodutik gurera badago alderik eta eten gabe ari dira galtzen garai batekoesamoldeak eta lexikoa. Hizkuntza ere bere garaira egokitzen da eta ohi-turak aldatu ahala, haiekin lotutako berbak, esamoldeak eta ñabardurakeraberritzen edo moldatzen joatea ulertzekoa da, baina, sarritan, errelebohori ez da taxuz gertatzen eta galdutakoa galduta.

Gure garaiak ekarri duen aldaketa handi bat, gainera, hizkuntzarentransmisioaren galtzea da: lehenaren eta orainaren artean inoiz bainohaustura handiagoa dagoela esan daiteke. Haurrak euskara batuan eskola-ratzen dira eta guraso askok, euskal hiztun onak izan arren, akonplejatu-rik edo ezinean ikusten dute bere burua seme-alabei etxeko euskaranberba egiteko orduan.

Eskolak, bestalde, gurea bezalako herri txikietan nekezago oraindik,irakasleak beste herri batzuetakoak direlako, edo euskalkia ezagutzen ezdutelako, askotan ezin du herriko euskararen transmisioa ziurtatu eta horere galtze bat gertatzen da.

Gisa honetako lanak, neurri apalean bada ere, lagungarri izatea nahigenuke arazo horri irtenbidea emateko.

1.1. MALLABIKO HIZKERA

Jakina denez, hizkuntzak aldatzen ari dira denboran zehar, nahiz etaaskotan aldaketa horietaz ez garen jabetzen. Ohartzen gara, ordea, herri

Mallabiko euskara

— 17 —

Page 19: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

batekoek eta bestekoek ez dutela berdin hitz egiten, horregatik esan ohidugu, urliak ‘Berrizko berbetie’ egiten duela edo sandiak ‘markiñarrez’ egi-ten duela.

Aldaketak, baina, herritik herrira ez ezik, auzotik auzora ere gertatzendira, areago, familia bereko kideen artean ere ezberdintasunak nabaritzendira. Gurean hala gertatzen da, behintzat.

Leizarraga, XVI. mendean eta Axular ere, XVII.enean, dagoeneko ohar-tu ziren gure hizkuntzaren batasun ezaz eta zatiketa horrek zekartzan ara-zoez: ‘Ez dituzte euskaldun guztiek legeak eta azturak bat –zioen Axula-rrek– eta ez euskarazko mintzatzea ere, zeren erresumak baitituzte dife-rent’ (Axular, 1643, 17.orr.).

Ez da gaurko kontua, beraz. ‘Mallabiko berbetie’ esaten dugunean,ohartu behar dugu, Mallabian bertan ere, berba egiteko modu bat bainogehiago dagoela, alegia, ezin da ‘mallabittarrez’ hitz egin zerbait homoge-neoa balitz bezala. Alde batetik, Berrizko hizkera dugu, Zengotitako auzo-tarrek darabiltena; bestetik, Gereako auzotar batzuena, markinar kutsuaduena; eta hirugarrenik, mallabitar orokorra dei genezakeena.

Ezberdintasun hauen arrazoia elizarekiko harremanetan bilatu beharkogenuke. Zengotitako auzotarrek Berrizko elizarekin izan dituzte loturaketa Gereakoek, berriz, Bolibarkoarekin. Gainera, beharbada, ezberdinta-sun horiek argi uzten dute auzo hauen eta besteen arteko harremanak ezdirela horren oparoak izan. Gainerako auzoek, oro har, nolabaiteko bata-suna gordetzen dute.

Hizkuntzak etengabe aldatzen ari dira, baina aldaketak nabariagoak dira,eta bortitzagoak ere bai, gurean bezala, aldamenean hizkuntza indartsu batdugunean, eta harekiko mendekotasuna gero eta nabarmenagoa denean.

Mitxelenaren hitzekin esateko, ‘Tradizioz datorkigun euskara ahultzenari da, irtenbideak itxi ahala. Zaharrak ahazturik doaz eta, hau da lehenaeta azkena, emankortasuna ukatzen zaie edo bederen soiltzen aintzinatikdatozen era eta moldeei’ (Sarasola, 1984)

Euskalkien sailkapena Luis Luciano Bonaparte printzeak burutu zuenlehenengo aldiz. Bonapartek 8 euskalki bereizi zituen 1860-1870 hamarka-dan: bizkaiera, gipuzkera, iparraldeko goi nafarrera, hegoaldeko goi nafa-rrera, lapurtera, mendebaldeko behe nafarrera, ekialdeko behe nafarreraeta zuberera. Geroztik Azkuek XX. mende hasieran, Bonaparteren sailka-pena jarraitu zuen, baina aldaketa batzuk egin zituen, zazpi euskalki berei-ziz: bizkaiera, gipuzkera, goi nafarrera, behe nafarrera, lapurtera, erronka-riera eta zuberera. Berrikitan Koldo Zuazok sailkapen berria egin du. Zua-zok 6 euskalki bereizten ditu: mendebalekoa, erdialdekoa, nafar-lapurta-rra, zuberotarra, nafarra eta ekialdeko nafarra (azken hau hil zorian).

1. Sarrera

— 18 —

Page 20: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Koldo Zuazoren euskalkien mapa (2003). Elkar argitaletxeak utzia.

Koldo Zuazok argitaratu duen mapan mendebala deitu duen eremuankokatzen da Mallabiko euskara, sortaldeko azpieuskalkian. Berriz, Bolibar,Ermua eta Zaldibarko hizkerak ditu auzokide. Auzokoekiko eraginak edoantzekotasunak aipatzekotan, Berriz eta Bolibar dira, batez ere, Mallabikoeuskaran eragina izan dutenak. Zengotitako auzoan, Berrizekin izandituen harremanengatik edo, berriztarrez hitz egiten da. Gereako auzoak,ostera, Bolibarrekin zuen harremana eta hori nabarmendu egiten da ber-tako auzotarrengan, ez guztiengan.

1.2. EGOERA SOZIOLINGUISTIKOA1

1991ko erroldari begiratzen badiogu, Mallabiko bizilagunen %73 eus-kaldunak dira, %14 ia-euskaldunak eta %13 erdaldunak, edo hobeto esan-da, euskararik ez dakitenak. Euskaldunik gehienak auzoetan bizi dira etahor euskara bizi eta sendo gordetzen dela esango genuke. Nagusienganeuskara aberatsa eta oparoa aurkitzen badugu ere, galtze handia somatzen

Mallabiko euskara

— 19 —

1 Datu hauek Drogetenitturrik, Ermua eta Mallabiko aldizkariak, kaleratu zituen 1996ko irai-lean.

Page 21: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

da hurrengo belaunaldietan. Gazteon artean, erabilera urriagotzen joateazgain, gero eta pobretasun nabariagoa somatzen da; telebistaren eraginezbatez ere, kanpokoarekiko lilura areagotu ahala, etxekoa baztertzera edogutxiestera jo dugulako, beharbada.

Ezagutzari dagozkion datuak dira horiek. Erabilpenari dagokionez, datuak oso bestelakoak dira. 1996ko irailean

egindako kale-neurketa batek, 244 laguni berbetan entzun eta gero jasota-ko datuak dira, honako emaitzak eman zituen:

– Haurrak (2-14 urte):Euskaraz %21’5/Gazteleraz %78 ’5

– Gazteak (15-24 urte):Euskaraz %17’6/Gazteleraz %82’4

– Helduak (25-64 urte):Euskaraz %19’2/Gazteleraz %80’8

– Nagusiak (65- … urte):Euskaraz %90’5/Gazteleraz %9’5

Adin taldekako banaketari begiratuz gero, ikusiko dugu ‘nagusiak’ dire-la hizkuntzaren erabilerari eusten diotenak.

1.3. ESKOLA

Eskolak sekulako garrantzia du edozein herritako bizitzan eta Mallabiahorretan ez da salbuespena. Eskolak lan eskerga egiten du hizkuntzarensustapenean eta hizkuntzak lekua izan dezan mallabitarren egunerokobizitzan.

Mallabiko eskolak Learreta-Markina izena du. 1978an sortu zen. Eskolaberria sortu aurretik, auzoetako eskoletan ikasten zuten umeek hamaikaurte ingurura arte. Auzo-eskolak Gerean, Beranon, Zengotitan, Goittan etaherrigunean zeuden kokatuak. Auzoko eskoletatik herriko eskolara edo

1. Sarrera

— 20 —

EUSKALDUNAK

IA EUSKALDUNAK

ERDALDUNAK

EUSKALDUNAK

IA EUSKALDUNAK

ERDALDUNAK

Page 22: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

beste ikastetxe batzuetara joaten ziren auzoetako umeak. Learreta-Markinaeskolan 1997an eman zuten OHOko azken ikasturtea eta orduz geroztikDBHko eredua dago. Nahiz eta D eredua hasiera-hasieratik egon, A eta Bereduak ere egon izan dira, harik eta D eredua erabat ezarri arte, 1993-1994 ikasturtean. Mallabiko eskolan 70-80 ume matrikulatzen dira urtero.98az geroztik urte 2koen gela dago. 10 bat irakaslek lan egiten du bertan.

Goitako auzo-eskolako umeak. (1967) Pili Garitagoitiak utzitako argazkia.

1.4. HERRIAREN KOKAGUNEA

Mallabiko udalerria Bizkaiko ekialdean dago, Oiz mendiaren magalean.Iparraldean Bolibarko udalerriarekin muga egiten du, ekialdean Eibar etaErmuarekin, hegoaldean Zaldibarrekin eta mendebaldean Berrizekin.23’39 km2ko zabalera du. Herrigunea 251 metroko alturan dago.

Mallabiko euskara

— 21 —

Page 23: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

1.5. BIZILAGUNAK

Mallabiak 1.100 bizilagun inguru ditu. Bi multzotan bana ditzakegu:alde batetik herrigunean bizi direnak eta bestetik auzoetan, baserrietanbizi direnak. Baserriak oso sakabanatuak daude, eta herriak duen egitura-gatik edo, ez da inoiz oso harreman estuegirik izan auzoen eta herrigunea-ren artean.

1.6. BIZTANLERIAREN BILAKAERA

Ikusten ahal denez, Mallabiko biztanleriak behera egin zuen 60. hamar-kadan. Ondorengo hamarkadan hazkundea jazo arren geroztik beherakojoera izan du.

URTEA BIZILAGUNAK URTEA BIZILAGUNAK

1950 1.202 1991 1.1331960 1.118 1994 1.1101970 1.186 1996 1.1101975 1.221 2001 1.1251980 1.171 2004 1.106

1. Sarrera

— 22 —

Bizkaiko mapa

MALLABIA

Page 24: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

1.7. MALLABIKO AUZO ETA BASERRIAK

Mallabiko herria 9 auzotan banatua dago: Gerea, Goita, Berano Txiki,Berano Nagusi, Andiño, Areitio, Osma, Zengotita eta herrigunea. Baserrieta baserri inguruetan eraikitako etxebizitzen kopurua 150 ingurukoa da.

Mallabiko auzoak.

GEREA

Agarre, Amesti, Amillategi, Aurtein, Barrenengoa, Bastegieta, Beñe (2),Emiñara, Goikoetxe ‘Elexpuru’2, Gosiñe, Guenengoa (2 bizitzakoa), HaizeLeku, Ibarra, Karabixa, Longa, Longape, Longa Etxebarri, Longa Zelai,Múnoki, Pagotxueta, Saietzane ‘Urizar Etxebarri’, Trabaku Behekoa, Traba-ku Goikoa ‘Arrangizgana’, Urizar.

Mallabiko euskara

— 23 —

Gerea

Goita

Berano Txiki

herrigunea

Andiño

Berano Nagusi

Zengotita

Osma

Areitio

2 Komatxo artean jartzen den izena baserriak jatorrian zuen izena da.

Page 25: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

GOITA

Abendibar (3), Abendibar Etxebarri, Amesti, Apoita (2), Arrangiz Etxea,Beresiertz, Bolinaga, Donagarai Etxebarri, Donatz, Donagarai, Eltzubi,Goita Etxebarri, Goita, Ibutx, Iñusiña Behekoa, Iñusiña Goikoa, Iturri-zar, Karabixa, Lapatza, Elgetzu (2), Mendialde, Ónandi Behekoa,Ónandi Goikoa, Orrospengo ‘Pagoeta’, Ortúzar, Otzone, San Martin,Urkixa (2), Úxarte, Zelai Etxebarri, Zelai, Zubikoa, Zurene,

OSMA

Aixpe (2), Aldasolo, Ardantza (3), Arietzu (3), Arotzena, Bitoita Behe-koa, Bitoita Goikoa, Etxazpi, Galarraga (2), Gomezia, Iturralde (2), Mar-kita (2), Osmalde Txiki, Osmalde, Sagasta, Usatorre, Zubitegi.

ZENGOTITA

Áldapa ‘Ganeketxe’, Behengoa, Beiti (2), Goti, Leixarra, Úxarte, Zengoi-ta Errota, Zengotita Etxebarri,

ANDIÑO ‘ARANDOIÑO’Aldeko Etxebarri, Aldekoa, Andiño Goiti, Aritzandieta, Behengoa (2),Eguzki Alde, Etxébarri, Etxékone (2),Góitondo, Hanbre ‘Hiru Kurutze-ta’, Landa Zuri, Larrinaga, Premiñenabarri, Sagastitxo.

BERANO

Agarre (2), Artamendi Behekoa, Artamendi Goikoa, Artixe ‘Arteaga’,Asuntze, Atrube, Aurtenetxe (2), Barrenetxe, Beranogoiti (2), Egia (2),Estakua ‘Estankona’, Estakua Azpi, Etxe Etxebarri, Ezkiñe Behekoa,Ezkiñe, Haritzalde, Ibar Garai (2), Ibargoiti, Maiñe Azpi, Maiñe Gaiñe,Malegone, Mardua ‘Ibarra Etxebarria’, Muskildua, Torrekoa, Urizar (2),Urizar Etxebarri, Zeintze.

AREITIO

Areitio Barrenengoa, Areitio, Ariño (3), Aurrekoetxe, Aurrekoetxe/VistaAlegre, Aurteingoa, Barrenengoa, Barruti, Bidegain, Biritxiñaga (2),Erdikoa, Garai, Guenengoa, Iruatxeta, Ispilla, San Trokas (2).

HERRIGUNEA

Ametza, Urizar Jauregia ‘Palazioa’, Beheko Etxebarri, Gosiñe, Iñuspe,Mallabarrena (2), Mallagoi Goikoa, Mallagoi, Mallalde, Malle (2), MalleEtxebarri.

1. Sarrera

— 24 —

Page 26: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Gerea auzoa. P. Mugarza.

1.8. GARAPEN EKONOMIKOA

Oraintsu arte Mallabiko garapen ekonomikoa nekazaritzan oinarritzenzen. Delmas-ek (1894:403) honela zioen XIX mendean: ‘Los campesinosproducen muy buenas cosechas de trigo, reputado como el mejor de Vizca-ya, maíz, nabos y alubias, y sus montes, llenos de bosque y de feraces yer-bas, mucho carbón y pastos para el ganado, con el que hacen gran tráfico’

Nahiz eta neurri handi batean nekazal herria izan, gaur egun nekazari-tzak oso pisu txikia du, eta baserritarren diru iturri nagusia industriatikdator.

60. hamarkadatik honuntza, lehen arto sailak ziren lekuan industriaguneak sortu dira eta Mallabia Debabarreneko industria gunerik garrantzi-tsuena bihurtu da. Hirurogeigarren hamarkadaz geroztik industriaguneenhazkuntza etengabea izan da, eta gaur egun, industrialdeek betetzen dutenlur eremua 379.500 m2 baino handiagoa da.

1.9. ERMITAK

Mallabian ezerk arreta deitzen badu, hori ermiten ugaritasuna da. Hain-beste ermita egoteak lurraldea komunitate edo kofradia txikietan eratuizan dela esan nahi du. Zutik dirauten ermitak dira: San Juan Bautista Zen-

Mallabiko euskara

— 25 —

Page 27: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

gotitan; San Martin, San Juan eta Santa Katalina Goitan; Bidarteko SanPedro Mallagoi inguruan; San Antonio eta San Migel Berano Nagusian; SanJurki (San Jorje) Berano Txikian eta Santa Maria Areition. Eroria dago Arte-ta Arandoiño auzokoa. Aspaldi desagertuak, ostera, Santo Anjel Mallako-tontorrakoa, San Martin Gaztainondo Gereakoa eta Ariñoko San Torkuato,Areitiokoa. Ermitez gain, bi parrokia daude: Jasokundeko Andra Mari,herrigunean, eta San Adrian, Gerean.

1.10. MALLABIKO AUZOEI BURUZKO AIPAMENAK DOKUMENTUZAHARRETAN

Juan I. erregeak Ziortzari utzi zion Bolibarko Santo Tomas monasterioa,1386an, bertako zentsuan sartuta zeuden nekazariekin batera. Nekazariota-ko batzuk Artaizko Partidakoak eta ‘…moradores de Guerena…’ ziren. Gai-nera, herri gutunak dioenez, parrokia eraiki baino lehenagotik ere Gereanerlijio-gune bat bazegoen, eta nekazariak haren inguruan batzen ziren.Gutun hori Ziortzako abateak eta Bolibarko Santo Tomas monasteriokoabadiak sinatu zuten alde batetik, eta bestetik ‘…Juan de Guerena yuso, ePedro de Amezti, e Pedro de Guerena, vecinos y Cofrades de la Iglesia deSt. Adrian de Guerena por nos mismos y en boz, y en nombre de los otrosvecinos, y cofrades de la dha. Iglesia ausentes…’ (Pinedo, 1996).

1.11. BERRIEMAILEAK

Lana burutzeko nire herrikideekin izandako solasadi batzuk grabatuditut. Beste adibide eta lekukotasun asko ahotik belarrira jasoak izan diraeta ez daude grabatuak, beraz. Ondoren datozen herrkideei jaso dizkietbere autu eta kontuak, eta guztiei azaldu nahi diet nire eskerrona:

Alejandro Gallastegi, Uxarte baserrikoaBasilio Gallastegi, Onandi baserrikoaPedro Longarte, Agarre baserrikoa Martzel Garitagoitia, Goikoetxe baserrikoaMaria Gallastegi, Goikoetxe baserrikoaFranziska Larruskain, Leixarra baserrikoaJuan Besoitaguena, Leixarra baserrikoa Dolores Garitagoitia, Aldape baserrikoaTomas Gisasola, Artamendi baserrikoaDomingo Landa, Otsone baserrikoa

1. Sarrera

— 26 —

Page 28: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

1.12. ESKERRAK

Honelako lan bat ez da bakarrik egiten., lagun asko behar da inguruan.Laguntzaile txiki askok laguntza handia osatzen dute eta denak eskertunahi nituzke. Horregatik ez nituzke ahaztuta utzi nahi:

Balentin MugarzaMirari Zestau Aintzane AranburuBeñat UgartetxeaArkaitz UgartetxeaMari Paz Zelaieta Migel Mugarza Justo AzagirreJon UribePili GaritagoitiaEibarko Indalezio Ojanguren Fondoko arduradunakBadihardugu ElkarteaGuztien laguntza izan dut behar izan dudanean eta horiei ere nire eske-

rrik beroena.

1.13. GRAFIA

Testuen transkripzioak egiteko idazkera ortografikoa erabili dugu.Honako irizpideak jarraitu ditugu:

a) /h/ fonema ez da ahoskatzen, beraz ez dugu transkribatu: au ‘hau’,ori ‘hori’…

b) Kontsonante txistukariak (<s>, <x>, <tz>, <tx> idazten ditugunak)ahoskatzen diren bezala idatzi ditugu. <z> eta <ts> ahoskatzen ezdirenez, ez ditugu idatzi: asi ‘hazi’, autze ‘hautsa’…

c) Kontsonante bustiak (tt, dd, ll, ñ) idatzi egin ditugu: aitte ‘aita’, ill‘hil’, eiñ ‘egin’, indderra ‘indarra’…

d) Apostrofoa erabili dugu aditz nagusia eta laguntzailearen arteanbokal bat edo gehiago galtzen dela adierazteko: esa’utze ‘esandeutse’, jakingo’t ‘jakingo dot’…

e) Hitzak batzerakoan kontsonante bat galdu denean, adierazi egindugu: estaki(t) pa ‘ez dakit ba’, iño(k) pes ‘inork ere ez’…

f) Azentu markatua (´) zeinuaren bidez adierazi dugu: gánbarie,káliek, gerríkue… Azentu markatua ez duten hitzei ez diegu azen-turik jarri: bisimodue, eskumie, saratie…

Mallabiko euskara

— 27 —

Page 29: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko
Page 30: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

2. FONOLOGIA

Juan Madariaga, Margarita Agirre, Antonia, Estanis eta Jesusa.Zengotitako Bengoa baserria.

I. Ojanguren Fondoa.

Page 31: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

2.1. BOKALAK

Mallabiko euskarak, beste gehienek bezala bost fonema ditu: (/a/, /e/,/i/, /o/ eta /u/) eta hiru irekiera maila: i eta u itxiak dira, e eta o erdiitxiak eta a irekia.Bokalak beste bokal edo kontsonante batekin kontaktuan jartzen dire-nean, zenbait aldaketa edo bilakaera gertatzen da.

2.1.1. BOKALEN BILAKAERA FONETIKOAK

A > E BILAKAERA

Ingurune batzuetan a > e bihurtzen da i, u bokalen ondoren dagoe-nean:

a) -a berezkoa duten hitzetan:ardure ‘ardura’tire! ‘tira!’gure ‘gura’...

Zenbait hitzetan ez da asimilazioa gertatzen, esaterako: kia! ‘bai zera!’ia ‘ea’tia ‘izeba’kutxa ‘kutxa’arrautza ‘arrautza’gauza ‘gauza’makilla ‘makila’Ama Birjiña ‘Ama Birjina’...

Salbuespena dira, baita ere, -ia bukaera duten hitzak:familixa ‘familia’erromerixa ‘erromeria’anaixa ‘anaia’...

2. Fonologia

— 30 —

Page 32: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

b) Mugatzailea eranstean:1. -i, -u, + mug. Bilakaera hau erabatekoa da:

mutue ‘mutua’uískixe ‘whiskia’eskixe ‘eskia’grasixe ‘grazia’...

2. -u + konts. + mug.:lagune ‘laguna’egurre ‘egurra’...

3. eta /o/-tik eratorritako i, u bokalek ere asimilazioa eragitendute:

astie ‘astea’andrie ‘andrea’lastue ‘lastoa’arrastue ‘arrastoa’...

c) /ai, ei/ diptongoa + mug.: Ingurune honetan dipongoaren eta mugatzaileren artean <x>epentesia tartekatzen da (ik. epentesia):

gaixe ‘gaia’ naixe ‘nahia’beixe ‘behia’tantaixe ‘tantaia’úrdaixe ‘urdaia’...

d) /ai, ei/ + konts.:Eiber ‘Eibar’baiñe ‘baina’ (baiña ere esaten da)bedeinketu ‘bedeinkatu’maittetu ‘maitatu’...

Mallabiko euskara

— 31 —

Page 33: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

e) /oi/ diptongoa + mug.:goixe ‘goia’loixe ‘lohia’soixe ‘zohia’émoixe ‘emaria’...Horietan ere epentesia tartekatzen da diptongoaren etamugatzailearen artean (ik. epentesia).

f) Hitzaren barrenean /oi/ diptongoak ez du beti aldaketa eragiten:oillasko ‘oilasko’Goitta ‘top. Goita’koillara ‘goilara’koittau ‘koitadu’...

g) /au, eu/ diptongoaren ondoren:euskeldune ‘euskalduna’

gauze3 ‘gauza’...Eduki-ren adizkiak: dauketdaukek/ndaukedaukesu...

h) Morfema barruan:1. i, u + a:

bieldu ‘bialdu’ugeldu ‘ugaldu’...

2. Jardun-en adizkiek ere asimilatu egiten dute:dierdut ‘dihardut’dierduk/n ‘diarduk/n’dierdu ‘dihardu’

2. Fonologia

— 32 —

3 Gauze eta gauza bereizi egiten dira: ‘gauza bat erosi dot’ esaten da, baina ‘ez da gauzebierrako’

Page 34: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

nierduen ‘niharduen’zierduen ‘ziharduen’...

3 i, u + konts.:ikesi ‘ikasi’ikerie ‘ikara’irebasi ‘irabazi’...

4. Aditz laguntzaileko adizkietan, erregistro neutroan:giñen ‘ginen’siñen ‘zinen’zien ‘ziren’deustesu ‘didazu’deutzesu ‘diozu’...

5. Hikako adizkietan ez da asimilazioa beti gertatzen:giñan ‘gintuan’intzan ‘hintzan’suan ‘zuan’jutzan ‘zioan’najuan ‘nian’genduan ‘genian’eustan ‘hidan’...

6. Partizipioak:tiretu ‘tiratu’uketu ‘ukatu’siketu ‘sikatu’...Partizipio hauek ez dute leherkaria galtzen. Ondorengook,aldiz, galdu egiten dute.

7. -au (gazt. -ado) partizipioetan ez da asimilazioa gertatzen: pinttau ‘pintatu’inkau ‘tinkatu’kantau ‘kantatu’...

Mallabiko euskara

— 33 —

Page 35: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

i) Deklinabideko morfemak:1. Nominatibo pluralean -ak > -ek:

úmiek ‘umeak’káliek ‘kaleak’...

2. Datibo singularrean ez dago asimilaziorik:sg. umiai ‘umeari’ pl. úmiei ‘umeei’sg. buruai ‘buruari’ pl. búruei ‘buruei’

3. Adlatiboan, i, u amaiera duten hitzetan asimilazioa burutzen da. Ermure ‘Ermura’Ondarrure ‘Ondarrura’Mallabire ‘Mallabira’...

j) Atzizkiak:-KA atzizkiak asimilazioa eragiten du

arríke ‘harrika’estúlke ‘eztulka’satíke ‘zatika’...

Baina ez da hala gertatzen atzizki gehienekin:-GARRI

aspigarri ‘azpigarri’sikugarri ‘sikugarri’goaikarri ‘gogaikarri’...

-KADAeskukada ‘eskukada’poltzakada ‘poltsakada’ostikada ‘ostikada’arrikada ‘harrikada’akillukada ‘akuilukada’...

2. Fonologia

— 34 —

Page 36: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko emakume talde bat, herriko plazan. P. Mugarza.

-ADAabixada ‘abiada’barrixada ‘auzune’...

-DADEbelosidadie ‘abiadura’abillidadie ‘abildadea’kuriosidadie ‘kuriositatea’...

-KERIAumekerixa ‘umekeria’astokerixa ‘astakeria’...

Mallabiko euskara

— 35 —

Page 37: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

-GARRENbigárren ‘bigarren’irúgarren ‘hirugarren’...

-(T)ARermúarra ‘ermuarra’mallábittarra ‘mallabitarra’...

k) Zenbait morfema asimilatu egiten da.-eLA konpletiboa:

dosule ‘duzula’dakisule ‘dakizula’...

-eNA erlatiboa/konpletiboa:jakune ‘zaiguna’dosune ‘duzuna’...

2.1.2. HIATOAN DAUDEN BOKALEN ARTEKO BILAKAERAK

Bata bestearen ondoren dauden bokal bi silabatan ahoskatzen direneanhiatoa osatzen dute.

2.1.2.1. Erdiko bokalen bilakaera

Erdiko bokalak, e, o, itxi egiten dira a, e, o bokalen aurrean daudenean.Hiatoan dauden bokalen arteko bilakaera arruntenak hauexek dira:

EA > IEa) Mugatzailea gehitzean:

Cdie ‘Cda’urrie ‘urrea’jutie ‘joatea’...

2. Fonologia

— 36 —

Page 38: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

b) H-a galdu ondoren sortutako hiatoetan:bier ‘behar’sier ‘zehar’sietz ‘zehatzbietz ‘behatz’...

Behar hitzean ea > ia > ie > i gertatzen da: behar > bear > biar >bier > bi. Baiezko esaldietan, adizkiaren aurrean, monoptongatuegiten da bi eman arte: ‘ser ekarri bida?’ Ezezko esaldietan, aldiz,bier dugu: estot eser bier ‘ez dut ezer behar’.

Gereako auzoan, Markinaldeko hizkera egiten dutenek, ea > ia >ie > i asimilazioa burutzen dute:

dí ‘dira’ saldí ‘salda’urtí ‘urtea’...

Asimilazioa ez da beti gertatzen, ingurune batzuetan ea > ia ger-tatzen da:‘-e + hau’ erakuslea

umiau ‘ume hau’‘-e + -ari’ datibo atzizkia

kaliai ‘kaleari’‘-e + -arekin’ soziatiboa

semiakin ‘semearekin’‘-e + agaz’ soziatiboa

erregias ‘erregeagaz’‘-e + arentzat’ destinatiboa

gastiantzat ‘gaztearentzat’‘-e + arengana’ adlatiboa

abadiangana ‘abadearengana’‘-e + ago’ konparatiboa

merkíaue ‘merkeagoa’

Mallabiko euskara

— 37 —

Page 39: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

EE > IEDeklinabidean:

úmientzat ‘umeentzat’mérkiena ‘merkeena’átietan ‘ateetan’...

EO > IOa) Hitzaren barrenean:

biorra ‘behorra’liorra ‘lehorra’antiojue ‘anteojoa’...

b) -e + erakuslea:semioi ‘seme hori’úmioi ‘ume horiei’astion ‘aste honetan’...

c) -e + pluraleko mugatzaile hurbila:gástion ‘gazteon’étxion ‘etxeon’...

Salbuespenak:1. Kontsonante bat galdu ondoren sortutako bokal elkarketak:

eon ‘egon’zeozer ‘zer edo zer’beorri ‘berorri’...

2. Izen berezietan: Matio ‘Mateo’, Lion ‘Leon’, Bermio ‘Bermeo’ entzun daitez-ke nagusienen artean, baina ez da orokorra.

EO > OHitz elkarketan eo > o soildu egiten da:

étxoste ‘etxe oste’átondo ‘ate ondo’...

2. Fonologia

— 38 —

Page 40: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

OA > UAgosúaue ‘gozoagoa’berúaue ‘beroagoa’...

Baina, beróaldixe ‘beroaldia’soróaldixe ‘zoroaldia’...

OA > UEegue ‘hegoa’juen ‘joan’lue ‘loa’...

Gereako auzoan, Markinako hizkeraren eragina dutenek, oa > ue > uasimilazioa egiten dute:

etxekú ‘etxekoa’andraskú ‘andrazkoa’ikusikú ‘ikusikoa’...

Mallabiko euskara

— 39 —

Santa Katalina ermita. B. Mugarza.

Page 41: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

OE > UE

a) Deklinabidean:álbuetan ‘alboetan’sóluetatik ‘soroetatik’...

b) Aditz jokatuan:nauela ‘nagoela’dauela ‘dagoela’dauenien ‘dagoenean’dauelako ‘dagoelako’...

OO > UOsoruoi ‘soro + hori’ástuokin ‘asto horiekin’...

2.1.2.2. /i_ + V/ arteko < x > epentesia

i eta ondorengo bokalaren artean <x> kontsonantea tartekatzen da:

a) -i amaitzen direnetan:ogixe ‘ogia’uískixe ‘whiskya’garbixe ‘garbia’...

i bokala /e/ bokaletik eratorria denean ez da epentesia tarteka-tzen. Honen arabera honako bikote hauek aurki ditzakegu:

arie ‘area, goldea’ baina arixe ‘haria’astie ’astea’ ‘ astixe ‘astia’barrie ‘barrea’ ‘ barrixe ‘berria’ésie ‘s letra’ ‘ esixe ‘hesia’estie ‘hestea’ ‘ estixe ‘eztia’gásie ‘gasa’ ‘ gasixe ‘gazia’orie ‘orea’ ‘ orixe ‘horia’sarie ‘sarea’ ‘ sarixe ‘saria’

2. Fonologia

— 40 —

Page 42: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

seie ‘xehea’ baina seixe ‘6 zenbakia’subie ‘sugea’ ‘ subixe ‘zubia’surie ’zurea’ ‘ surixe ‘zuria’urrie ‘urrea’ ‘ urrixe ‘urria’...

b) /ai, ei/ diptongoa + mug.:naixe ‘nahia’nasaixe ‘lasaia’jaixe ‘jaia’deixe ‘deia’seixe ‘6 zenbakia’...

c) /oi / diptongoa + mug.:goixe ‘goia’loixe ‘lohia’soixe ‘zohia’...

Maileguek ez dute araua jarraitzen:erresoie ‘arrazoia’sasoie ‘sasoia’balkoie ‘balkoia’busoie ‘buzoia’baloie ‘baloia’...

d) -ia amaiera duten hitzetan:nóbixie ‘andregaia’ábixie ‘habia’óstixie ‘hostia’istórixie ‘historia’...

Izen bereziek ez dute araua jarraitzen: Galizia, Venezia, Fran-tzia, Luzia, Maria4…

Mallabiko euskara

— 41 —

4 Marixe entzun izan da, nagusien artean.

Page 43: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

e) -io amaiera duten hitzek bilakaera desberdinak dituzte:nóbixo ‘nobio’rúbixo ‘rubio’kánbixo ‘kanbio’bárrixo ‘barrio’Elorrixo ‘Elorrio’Orixo ‘Orio’julixo ‘uztaila’...

Baina, beste batzuek ez dute epentesia jasotzen: ofísio ‘ofizio’,bísiue ‘bizio’, palasiue ‘palazioa’...

f) Hitzaren barrenean:1. H-a galdu ondoren

bixer ‘bihar’gixerrie ‘giharra’bixotza ‘bihotza’urixola ‘uholdea’...

2. ‘Izan’-en adizkietan:neukixo ‘nioke’neikixo ‘diezaioket’ akixo ‘hakio’neikixan ‘nezakean’einkixan ‘hezakean’...

3. ‘Jakin’-en adizkietan:ekixen ‘zekien’banekixen ‘banekien’jakixat ‘zakiat’dakixan ‘dakian’banakixan ‘banekian’...

4. Beste adizki batzuek:darixola ‘dariola’

2. Fonologia

— 42 —

Page 44: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

g) Deklinabideko atzizkiak gehitzean:báserrixetan ‘baserrietan’mendíxetatik ‘mendietatik’txikíxentzat ‘txikientzat’...

h) -i- + -AGO atzizkia:geixa ‘gehiago’sarrixa ‘sarriago’...

Baina, gitxía ‘gutxiago’

i) Ei partikularen eta ondoko hitzaren artean:eixebillen ‘ei zebilen’ eixeuken ‘ei zeukan’eixeutzen ‘ei zion’...

j) -keria atzizkiaren aurrean:astokerixa ‘astakeria’txarrikerixa ‘txerrikeria’sorokerixa ‘zorakeria’...

2.1.2.3. -a + a > -ie bilakaera

Disimilazio-asimilazio kasurik arruntena da. Asimilazio-disimilazioak -aberezkoa duten hitzei mugatzailea gehitzean gertatzen dira eta emaitza-ie da. Lehenengo disimilazioa aa > ea eta ondoren asimilazioa ia > iegertatzen da.

árbolie ‘arbola’kapelie ‘kapela’mobidie ‘mobida’koka kolie ‘koka kola’ sídie ‘sida’ ...

Joan eta eroan aditzetan a bokala disimilatu eta ie ematen du:

Mallabiko euskara

— 43 —

Page 45: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

noie ‘noa’oie ‘hoa’doie ‘doa’goies ‘goaz’soies ‘zoaz’soiese ‘zoazte’doies ‘doaz’daroiet ‘daramat’daroiek/n ‘daramak/n’daroie ‘darama’daroiau ‘daramagu’daroiesu ‘daramazu’daroiesue ‘daramazue’daroie ‘daramate’

Disimilazioaren ondorioz, hitzoina -e eta -a duten zenbait berba berdin-du egin da deklinabide singularrean. Horren adibide dira:

aba ‘habe’alanbra ‘alanbre’andra ‘andre’arta ‘arte, zuhaitza’balda ‘balde’basurda ‘basurde’bela ‘bele’kurutza ‘gurutze’ laba ‘labe’lándara ‘landare’lora ‘lore’oba ‘hobe’ota ‘ote’sara ‘zare’suba ‘suge’...

-kume osagarria duten hitz elkartuetan: txorikuma ‘txorikume’, kataku-ma ‘katakume’ txarrikuma ‘txerrikume’ astokuma ‘astakume’...-une atzizkiaren eratorriak: atérruna ‘aterrune’, áusuna ‘auzune’, bál-

tzuna beltzune’, edúrruna ‘elur une’ garbíuna ‘garbi une’, gorríuna‘gorri une’...

2. Fonologia

— 44 —

Page 46: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Baina horien ondoan, beste hauek ere baditugu: kare ‘kare’, sare ‘sare’,ore ‘ore’, jende ‘jende’, ume ‘ume’...Familia giroko zenbait hitzetan hiatoa murriztu egiten da, a + a > a:ama, aitte, úsaba (Azkueren esanetan ugatz + aita), áittitte, ámama...Otoitz ezagun baten, aldiz, Aittiaren, semiaren…esaten da.Familiako beste izenek arau nagusiari jarraitzen diote: osabie, alabie...Animalien ama-ri ‘txori amie’ esaten zaio.

Zenbait kasutan a + a elkarketak -ia ere ematen du. Hala gertatzen dadeklinabide singularreko kasu batzuetan:

dat. alaba + -ari > alabiai ‘alabari’gen. alaba + -aren > alabian ‘alabaren’sozi. alaba + -a(re)kin > alabiakin ‘alabarekin’dest. alaba + -a(re)ntzat > alabiantzat ‘alabarentzat’

2.1.3. BOKAL LUZEAK

Bokal berdin bi elkartzen direnean bi fenomeno gertatzen dira: a) Biak soildu egiten dira eta iraupen normaleko bokala bihurtu:

maixe ‘mahaia’txala ‘txahala’ola ‘ohola’...

b) Bi bokalak ahoskatzen dira eta bokalari iraupen luzeagoa ematenzaio:1. b, d, g, r, kontsonanteak galtzearen ondorioz:

suurre ‘sudurra’ ~ surre ‘hegoaldea’laatza ‘laratza’ ~ latza ‘lakarra’seena ‘zerena’ ~ sena ‘instintoa’leena ‘legena’ ~ lena ‘aspaldi’...

2. h-a galtzearen ondorioz:beera ‘behera’ ~ bera (izenordaina)miiñe ‘mihia’ ~ miñe ‘mina’laarra ‘sasia’ ~ larra ‘belardia’saartu ‘zahartu’ ~ sartu ‘sartu’saatza ‘sahatsa’ ~ satza ‘simaurra’...

Mallabiko euskara

— 45 —

Page 47: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Hauetan ez dugu bokal arrunt / bokal luze bikoterik aurkitu: aastu ‘ahaztu’ gaatu ‘geratu’ maatza ‘mahatsa’meetu ‘argaldu’naarra (soroko tresna) seetu ‘xehetu’baaki ‘badaki’kaatxue ‘pertika mota bat’laakue ‘ziria’laatrue ‘daratulua’...

3. Silaba bat galtzearen ondorioz:sooser ‘zer edo zer’noonos ‘noiz edo noiz’naana ‘nora edo nora’...

4. Deklinabideko adlatiboan, berbeta arinean:a + ra > aa: tabernaa ‘tabernara’, Markiñaa (top) ‘Marki-nara’…e + ra > aa: etxaa ‘etxera’, kalaa ‘kalera’, Eiberraa (top)‘Eibarra’…o + ra > aa: solaa ‘solora’, basaa ‘basora’, Durungaa (top)‘Durangora’…

Hizkera patxadatsuan -ara, -ora, -era amaierak ere entzun daitezke:basá / basora, solá / solora, kalá / kalera, etxá /etxera…

5. Balio enfatikoa ematean:traaankill ibilli! ‘lasai ibili’edaarra dénporie! ‘ederra eguraldia’poolitte! ‘polita’beero eitte jok ‘bero egiten dik’baai sera! ‘bai zera’mee-meeie! ‘mehe-mehea’...

2. Fonologia

— 46 —

Page 48: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Osma auzoa. P. Mugarza.

2.1.4. BOKAL GALTZEA

a) Hitz elkartuetan lehen osagaia bi silabakoa denean, amaierako -igaldu egiten da:

armáilla ‘harmaila’ (harri > ar-) arkúmie ‘arkumea’ (ardi > ar-)betúla ‘betilea’ (begi > bet-) íttaurran ‘itaurrean’ (idi > it-)...

b) Bi silaba baino gehiagoko hitzetan azken bokala galdu egiten da: burdinkurutzie ‘burdingurutzea’elíxpie ‘elizpea’itturrondue ‘iturrondoa’etxékandrie ‘etxekandrea’estártertza ‘estrata ertza’...

Mallabiko euskara

— 47 —

Page 49: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

2.1.5. BOKAL GEHITZEA

‘R-’z hasten diren hitz maileguetan bokala ezartzen zaie aurretik. Bokalhori e- izan ohi da gehienetan:

erruberie ‘gurpila’ errétratue ‘argazkia’errétirue ‘erretiroa’ errégalue ‘oparia’erresau ‘otoitz egin’ errébantxie ‘errebantxa’errésarixue ‘arrosario’ erresoie ‘arrazoia’érreixie ‘marra’ errekaue ‘errekadua’errébotie ‘errebotea’ errétenie ‘erretena’errébistie ‘aldizkaria’ errekistau ‘miatu’errémedixue ‘erremedioa’ errendidu ‘errenditu’...

Beste kasu batzuetan, aldiz, a- da: arratoie ‘arratoia’arrákalie ‘arrakala’árriskue ‘arriskua’arraskau ‘hazka egin’...

Hala ere mailegu berriagoetan ez zaio lege honi jarraitu, eta ingurukoerdaren ereduak hobetsi dira. Horrela, bada, mailegu berrienak bokalprotetiko barik azalduko dira:

rádixue ‘irratia’ rékorra ‘recorda’…rúbixue ‘horaila’ Renaulte ‘Renault’rasie ‘arraza’ republikie ‘errepublika’rárue ‘arraroa’ resultaue ‘emaitza’rebueltue ‘nahaskia’ rotondie ‘rotonda’...

2.1.6. DIPTONGOAK

Mallabiko euskaran, beste gehienetan bezala, goranzko eta beheranzkodiptongoak ditugu. Ohikoenak beheranzko diptongoak dira. Goranz-koak, ia gehienetan, maileguak dira.

2. Fonologia

— 48 —

Page 50: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

2.1.6.1. Beheranzko diptongoak

au diptongoa

a) Diptongo hau oso ugaria da. Berezko diptongoak:Hitz arruntetan: lau ‘lau’gaur ‘gaur’, saunke ‘zaunka’...Erakusleetan: au ‘hau’, berau ‘berau’...Adizkietan: dau ‘du’, nau, dau ‘du’...

b) au diptongo bigarrenkariak:1. gaztelerazko -ado amaieradun partizipioak:

pagau ‘pagatu’jubilau ‘jubilatu’sobrau ‘sobratu’amatau ‘amatatu’...

2. ao diptongotik eratorria:ardau ‘ardo’makállau ‘makailao’garau ‘garau’, ‘ale’...

c) au > o monoptongazioa:Nor-nork saileko adizkietan: nok ‘nauk’, non ‘naun’,nosu ‘nauzu’, nosue ‘nauzue’

d) au > a monoptongazioa:Hitz hasieran, berba batzuetan gertatzen da: arpeixe‘aurpegia’, antxume < auntz, baina gorde egin da besteaskotan: aurki ‘aulki’, Aurtein (top.), aurrie ‘aurrea’,auntz ‘ahuntz’...Lau hitzaren konposatuetan au >a gertatzen da: larogei‘laurogei’, lárenak ‘laurdenak’...

e) au / eu diptongoen arteko nahastea gertatzen da hitz gutxibatzuetan:

autse / eutse ‘hautsa’áurrie / éurrie ‘aurrea’gausie / geusie ‘gauza’dauke / deuke ‘dauka’...

Mallabiko euskara

— 49 —

Page 51: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Bilakaera ez da erabatekoa: au ‘hau’, gaur ‘gaur’, nau ‘nau’, dau ‘du’...

eu diptongoa

a) Berezko diptongoak: Hitz arruntetan: eurixe ‘euria’, eutsi ‘eutsi’, éuskerie ‘euskara’,eulixe ‘eulia’...Izenordain indartuetan: neu ‘neu’, eu ‘heu’, eurek ‘eurak’, geu‘geu’, seu ‘zeu’, seuek ‘zeuek’...Adizkietan: neuke ‘neuke’, eunke ‘huke’, leuke ‘luke/lukete’,geunke ‘genuke’, seunke ‘zenuke/zenukete’...

b) Diptongoak sortu egin dira bokal arteko kontsonante bat eror-tzean:

éuskixe ‘eguzkia’euerdixe (eberdixe ere bai) ‘eguerdia’éuena ‘eguena’ [osteguna]...

c) eu > e monoptongazioaZalantza dago zenbait adizkitan: neuke/nuke, leuke/luke...

ai diptongoa

a) Diptongo ugaria da: bai ‘bai’, aitte ‘aita’, tantaixe ‘tantaia’, sabai-xe ‘sabaia’, anaixie ‘anaia’, máixue ‘maisua’, gaittesen ‘gaitezen’,nai ‘nahi’...

b) Diptongo bigarrenkariak:

1. Tinbre aldaketaren eraginez:gastai (<gaztae) ‘gazta’baie ‘bahea’...

2. Kontsonante bat galdu ondoren:ebai ‘ebagi’estaitt ‘eztakit’alabaik ‘alabarik’...

2. Fonologia

— 50 —

Page 52: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

c) ai > a murrizketa:

1. Bustidurak diptongoaren murrizketa eragin du: atxa ‘haitza’gáñien ‘gainean’...

2. ai > a murrizketa hitz amaieranespana ‘ezpaina’sana ‘zaina’sala ‘zala, zaila’...

ei diptongoa

a) Jatorrizko diptongoak: beixe ‘behia’géixa ‘gehiago’deixe ‘deia’sei ‘sei’...

b) Diptongo bigarrenkariak sortu dira:

1. Tinbre aldaketaren eraginez:beie ‘behea’seie ‘xehea’ meie ‘mehea’...

2. Diptongoa erori ondoren:eiñ ‘egin’leike ‘legike’keixie ‘gerezia’keisie ‘geriza’...

Mallabiko euskara

— 51 —

Page 53: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

c) ei > e monoptongazioa:señek ‘zeinek’ogeta… ‘hogeita…’...

Diptongoa hausten den kasu bakarra le.idu ‘irakurri’ izan daiteke.

oi diptongoa

/oi/ diptongoa duten berbak gutxi dira:soixe ‘zohia’goixe ‘goia’loixe ‘lohia’oixe ‘oia’...

Maileguak, aldiz, ugari aurki daitezke. Gaztelerazko -on amaiera dutenhitzak -oi diptongoz amaitzen dira: sermoi ‘sermoi’, balkoi ‘balkoi’, erre-soi ‘arrazoi’, sasoi ‘sasoi’, busoi ‘postontzi’, koltxoi ‘koltxoi’, frontoi‘frontoi’, peoi ‘peoi’, leoi ‘lehoi’...

Gazteleraz -ion amaiera dutenek, berriz, beste bilakaera bat izan dute.Hauen emaitza -iño da: okasiño ‘okasio’, sesiño ‘sesio’, ilusiño ‘ilusio’,bakasiño ‘opor’, telebisiño ‘TB’, ebaluasiño ‘ebaluazio’, nasiño ‘nazio’,deklarasiño ‘deklarazio’...

Diptongo batzuek sortu egin dira. Esaterako:

a) Joan eta etorri-ren adizkietan, a > ie bilakatzearen ondorioz:oie ‘hoa’noie ‘noa’oie ‘hoa’daroie ‘darama’...

b) Kontsonante baten galeraren ondoren:– Partitiboan: alakoik ‘halakorik’, gogoik ‘gogorik’, soloik ‘sororik’...– Bigarren mailako erakuslea: arkondarioi ‘alkandora hori’, kontuoi

‘ kontu hori’, gerrioi ‘gerra hori’...

2. Fonologia

— 52 —

Page 54: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

c) oi > o murrizketa:Ondoko kontsonantearen palatalizazioak diptongoaren murrizketaeragin du:

goxa ‘goiza’oñe ‘oina’...

Hiatoa egiten da inoiz: mo.ittie ‘Aski beltza’

2.1.6.2. Goranzko diptongoak

Autore askoren ustez, euskaraz ez dugu goranzko diptongorik, gehie-nak maileguen bidez sartuak dirateke. Honako hauek aurki ditzakeguMallabiko euskaran:[ja] sjarrue ‘zigarroa’, bjajie ‘biajea’...[je] bjerra ‘beharra’, ljerra ‘legarra’...[jo] nasjonala ‘nazionala’...[wa] gwar(da)sola ‘guardasola’, swabie ‘suabea’, Jwan ‘Juan’, kwatro‘kuatro’...[we] gwenengue ‘top. Guenengoa’, swertie ‘suertea’, pwestue ‘puestoa’,jwen (< juan < joan)...[wi] swiñe ‘suhia’, ipwiñe ‘ipuina’, jwisiue ‘judizioa’...

Denak ez datoz bat [wi] (bokalerdia + bokala) diptongo hau goranzkoaala beheranzkoa ote den. Mitxelenak (1990) eta Txillardegik (1982)goranzkoen artean kokatzen dute. Ez da oso arrunta, baina bada adibideren bat: swiñe ‘suhia’Partitibozko formetan-eta agertzen da diptongo bigarrenkari moduan:

dirwik ‘dirurik’modwik ‘modurik’eskwik ‘eskurik’...

Maileguetan: kwittaue ‘koitadoa’, swísue ‘suitzarra’, bwítrie ‘saia’ ...

ui > u monoptongaketabigune ‘biguina’mun ‘muin’...

Nahiz eta diptongo gisa ere ahoskatzen diren, patxadatsu hitzegitendenean, hiatoa dugu:

Mallabiko euskara

— 53 —

Page 55: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

su.ertie ‘suertea’, bu.elti.e ‘buelta’, asi.ertu.e ‘azertua’, nasi.onala ‘nazio-nala’, Gu.enengu.e ‘top. Guenengoa’, ju.isi.u.e ‘epaiketa, sena’...

Zenbait diptongo murriztu ere egin da monoptongazio bidez: inpernue ‘infernua’, gobernue ‘gobernua’, enterrue ‘enterrua’, desterrue’‘desterrua’, agusille ‘udaltzaina’, amorraiñe ‘amuarraina’, solte ‘gazt.suelto’, armosue ‘gazt. almuerzo’...

Zenbaitetan diptongoak kontsonante bat tartekatuz hautsi dira:erruberie (< ‘gazt. rueda’)subertie ( < ‘gazt. suerte’) Ez da oso arrunta Mallabian.

Eta beste batzuetan u > b eginez:eberdixe (euerdixe < eguerdixe) ‘eguerdia’dabe (dau + e) ‘dute’nabe (nau + e) ‘naute’gaba (gau + a) ‘gaua’

2.1.6.3. Bustidura

Diptongoak hausteko beste bide bat bustidura da:

‘Vj + z/tz’ >‘V(j) + x, s/tx’ bustiduraren ondorioz murriztu egin da zen-bait diptongo:

axe ‘haize’gox ‘goiz’keixa (< kereiza) ‘gerezia’lexarra (< leizarra) ‘lizarra’gatx ‘gaitz’ atx ‘haitz’nos ‘noiz’nas ‘naiz’as ‘haiz’atxur ‘aitzur’bakotx ‘bakoitz’urretx (< urreitz) ‘hurritz’ ...

Bustidurak, baina, ez du beti diptongoa murriztu eta gorde eginda kasubatzuetan ñ, edo ll aurrean. Gainera, beti ez dago hain argi bustidura-ren ondorioz murrizketarik gertatzen den:

baiña/baña, praille/pralle...

2. Fonologia

— 54 —

Page 56: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Beste batzuetan badirudi diptongoa argiago agertzen dela: laiñ ‘lain’, aiñ ‘hain’, gaiñ ‘gain’, saiñ ‘zain’, usaiñ ‘usain’, seiñ‘zein’, beiñ ‘behin’, ereiñ ‘erein’, erraiñ ‘errain’...

/tt/ bustiaren aurrean diptongoa gordetzeko joera dago: maitte ‘maite’, naitte ‘nahita’, aitte ‘aita’, baitte ‘baita’, saitte ‘zaitez’Goitta ‘top. Goita’, Apoitte ‘top. Apoita’...

Oi diptongoa gorde egin da kasu gehienetan: goi ‘goi’, loi ‘lohi’, soi ‘zohi’, morroi ‘morroi’, soiñ ‘soin’, Goitta(top)...

Goitta baserria. P. Mugarza.

2.1.7. ALDAERA LEXIKOAK

Aldaera lexikoa deitzen diogu, aldaketa fonologikoren bat jaso dutenhitzei. Hizkeraren ezaugarri dira, baina multzo mugatuak dira eta,horrexegatik, aldaketa horiek ez dira arauak.

Mallabiko euskara

— 55 —

Page 57: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

a) e > a aldaketa gertatzen da hitz batzuetan:baltz ‘beltz’bardiñ ‘berdin’barres ‘berriz, ostera’barri ‘berri’barríketa ‘berriketa’barristau ‘berriztatu’bastar ‘bazter’edar ‘eder’partika ‘gazt. pértiga’txarri ‘txerri’...

Baina beste berba askotan ez da bilakaera gauzatu: agertu ‘agertu’ erri ‘herri’aker ‘aker’ erru ‘kulpa, ‘titi’alper ‘alfer’ esker ‘esker’aterri ‘ateri’ gerri ‘gerri’atertu ‘atertu’ ixerdi ‘izerdi’báserri ‘baserri’ músker ‘musker’bider ‘bider’ oker ‘oker’eberdi ‘eguerdi’ piper ‘piper’erbi ‘erbi’ ister ‘izter’erdi ‘erdi’ pitxer ‘pitxer’

b) o > u aldaketa. Bilakaera hau non galdetzailearekin gertatzen da:nun ‘non’ nuntarra ‘nontarra’nungo ‘nongo’ nunbaitten ‘nonbaiten’...

c) i > u aldaketa. Beste hizkera batzuetan hasiera i- duten hitz batzuku- dute gurean:

u(r)garixosue ‘igela’ulie ‘ilea’untzie ‘iltzea’úsena ‘izaina’ urune ‘irina’ urten ‘irten’baina igerixan ‘igerian’ (uger Bizkaia gehienean)...

2. Fonologia

— 56 —

Page 58: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

d) Beste aldaera batzuekaista ‘ahizpa’ eskuma ‘eskuin’akillu ‘akuilu’ etara ‘atera’ardau ‘ardo’ ete ‘ote’asur ‘hezur’ etzun ‘etzan’burruka ‘borroka’ gaba ‘gaua’dana ‘dena’ iger ‘ihar’emon ‘eman’ ikutu ‘ukitu’erren ‘errain’ iruntzi ‘irentsi’erremerixa ‘erromeria’ itxi ‘utzi’erropa ‘arropa’ kerten ‘kirten’erres ‘erraz’ lélena ‘lehena’erun ‘eroan’ urrin ‘urrun’eskiñi ‘eskaini’...

2.2. KONTSONANTEAK

2.2.1. FONEMA KONTSONANTIKOAK

Mallabiko euskaran, mendebalde osoan bezala, honako fonemak aurkiditzakegu:- /p/ Ezpainetako leherkari ahoskabea

posa ‘poza’, sápatue ‘larunbata’, parra ‘parra’ ...- /b/ Ezpainetako leherkari ahostuna

abarra ‘abarra’, bierra ‘beharra’, besue ‘besoa’ ...- /t/ Hortzetako leherkari ahoskabea

taketa ‘taketa’, atie ‘atea’, ortue ‘baratza’...- /d/ Hortzetako leherkari ahostuna

dirue ‘dirua’, adarra ‘adarra’, bedarra ‘belarra’- /k/ Beloko leherkari ahoskabea

kateie ‘katea’, koxkie ‘koxka’, ekin ‘ekin’...- /g/ Beloko leherkari ahostuna

garixe ‘garia’, gaba ‘gaua’, gorue ‘gorua’...- /tz/ Bizkar hobietako afrikari ahoskabea

átzera ‘atzera’, gatza ‘gatza’, bitze ‘bitsa’...- /s/ Goi hobietako frikari ahoskabea

sabala ‘zabala’, asie ‘aza’, gosie ‘gosea’

Mallabiko euskara

— 57 —

Page 59: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

- /tx/ Sabai aurreko afrikari ahoskabeatxakurre ‘txakurra’, etxie ‘etxea’, gatxa ‘gaitza’

- /x/ Sabai aurreko frikari ahoskabea.bixigue ‘bixigua’, axie ‘haizea’, keixie ‘gerezia’...

- /m/ Ezpainetako sudurkari ahostunamutikue ‘mutikoa’, samie ‘sama’, ‘lepoa’, matrallie ‘matraila’...

- /n/ Goi hobietako sudurkari ahostunanagixe ‘nagia’, ernarie ‘enara’, espana ‘ezpaina’...

- /ñ/ Sabai aurreko sudurkari ahostunaagiñe ‘hagina’, baña ‘baina’, miñe ‘mina’...

- /l/ Goi hobietako alboko ahostunalogurie ‘logura’, labie ‘labea’, lugana ‘luebana’...

- /ll/ Sabaiko alboko ahostunamállie ‘maila’, ollue ‘oiloa’, salle ‘saila’...

- /r/ Goi hobietako dardarkari bakun ahostunaure ‘ura’, berakatza ‘berakatza’, sarie ‘sarea’...

- /rr/ Goi hobietako dardarkari azkar ahostunalarrixe ‘larria’, urrie ‘urrea’, gorrixe ‘gorrixe’...

2. Fonologia

— 58 —

Mallabia. I. Ojanguren Fondoa.

Page 60: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

- /f/ Ezpain hortzetako frikari ahoskabeafamie ‘fama’, fábrikie ‘fabrika’, fúbola ‘futbola’...

- /tt/ Sabaiko leherkari ahoskabeaaitte ‘aita’, kitterrie ‘kitarra’, aittu ‘aditu’...

- /dd/ Sabaiko leherkari ahostunaindderra ‘indarra’, kínddie ‘ginda’, ainddu ‘agindu’...

- /j/ Beloko frikari ahoskabeajabie ‘jabea’, bajau ‘bajatu’, kajoie ‘kajoia’...

2.2.2. FONEMEN BANAKETA

Fonema kontsonantiko eta bokaliko guztiak ager daitezke hitz barruan.Hasierako eta azken kokaguneari erreparatuko diogu, beraz.Bokalak guztiak ager daitezke lehen eta azken kokagunean:alaba ‘alaba’, esku ‘esku’, ixeko ‘iseba’, okela ‘okela’, usaiñ ‘usain’; ama‘ama’, gaste ‘gazte’, euri ‘euri’, solo ‘soro’, saku ‘zaku’...Kontsonanteak, aldiz, ez. Hasierako kokagunean ez da /tz/ agertzen, ezeta /tt/, /dd/ eta /ñ/ sabaikariak ere. Dardarkariaren kasuan hurrengobokalaren tinbre bereko bokal protetiko bat jartzea izan da ohiturazaharra: erremerixie ‘erromeria’, erregalue ‘oparia’, erresoie ‘arrazoia’...Azken kokagunean agertzen diren fonema kontsonantikoak ez diraasko.

HASIERAN AZKENEAN

p …. posa ‘poza’, piperra ‘piperra’ eup! (eup! deitzeko hitza)b….. besue ‘besoa’, bidie ‘bidea’ ——t ….. taketa ‘taketa’, tellatue ‘teilatua’ bat ‘bat’, dot ‘dut’d….. damue ‘damua’, diruedirua ——k….. keie ‘kea’, kokota ‘kokota’ nik ‘nik’, dok ‘duk’, etxak ‘ez

zagok’g….. gausie ‘gauza’, gosie ‘gosea’ ——tt….. ——- gogaitt ‘gogait’, albaitt ‘ahal bait’dd….——- ——tz…..——- baltz ‘beltz’, garratz ‘garratz’s….. semie ‘semea’, sue ‘sua’ beres ‘berez’, es ‘ez’tx….. txakurre ‘txakurra’, txingerra gatx ‘gaitz’, motx ‘motz’‘txingarra’x….. ——- ——-

Mallabiko euskara

— 59 —

Page 61: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

f….. fasil ‘erraz’, firmau ‘sinatu’ ——-m…. miiñe ‘mihia’, mosue’musua’ ——-n….. nausixe ‘nagusia’, nasai ‘lasai’ jan ‘jan’, plazan ‘plazan’ñ…. ——- miñ ‘min’, jakiñ ‘jakin’l…… lurre ‘lurra’, labana ‘labaina’ makal ‘makal’, epel ‘epel’ll….. llábie ‘giltza’ ill ‘hil’, burpill ‘gurpil’r…… ——- ——rr….. radixue ‘irratia’, rarue ‘arraroa’ amar ‘hamar’, diar ‘deiadar’j…. jai ‘jai’ jaso ‘jaso’ ——

2.2.3. TXISTUKARIEN NEUTRALIZAZIOA

Mallabiko euskaran, mendebalde osoan bezala, txistukarien neutraliza-zioa gertatzen da. Frikarietan goi-hobietakoaren <s> aldekoa da neutra-lizazioa: serue ‘zerua’, asala ‘azala’, gastie, ‘gaztea’, erres ‘errez’…Afrikarietan, aldiz, bizkar hobietakoaren <tz> aldekoa da: satza ‘satsa’,utze ‘hutsa’, autze ‘hautsa, lotzie ‘lotsa’…

2.2.4. HASIERAN AGER DAITEZKEEN KONTSONANTE MULTZOAK

-PR: probie, prémiñie, praillie…-FR: frénue, freskue…-TR: trumoie, trástie…-KR: kristela, krixaue…-BR: brasie, bríllue…-DR: dragie, drógie…-GR: grasixe, gradue…-PL: plasie, plántie…-FL: flójue, fláutie…-KL: klásie, klarue…-BL: blaustadie, blastiue...

2.2.5. KONTSONANTE ELKARKETAK

2.2.5.1. Kontsonante berdinak

Elkartzen diren kontsonanteak /t/, /k/, /s/, /n/ eta /l/ dira. Bien elkar-ketatik kontsonante bakarra entzuten da. Albokoaren kasuan ez dagohain argi:

2. Fonologia

— 60 —

Page 62: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

-t + t = /t/: estot topau…/estotopau/ ‘ez dut topatu’-k + k = /k/: estok kontau bier…/estokontau bier/ ‘ez duk kontatu

behar’-s + s = /s/: es san…/esan/ ‘ez zen’-n + n = /n/: esan najuan…/esanajuan/ ‘esan nian’-l + l = /l.l/: papel lixue.../papel lixue/ ‘paper leuna’

2.2.5.2. Kontsonante desberdinak

a) Leherkari ahoskabea + leherkari ahostuna-t + b = /p/ ~ /t.b/: bat be es./bapes/ ‘batere ez’ ~ bat bes /

bat.bes/ ‘bat ere ez’-t + b = /t/: estot bier…/estobier/ ‘ez dut behar’-t + b = /t.b/: bat bera bes…/batbera bes/ ‘bat bera ere ez’-t + d = /t.d/: bat dauket…/batdauket/ ‘bat daukat’-t + d = /d/: estauket diruik…/estaukediruik/ ‘ez daukat dirurik’-t + g = /g/: semat gausa… /semagausa/ ‘zenbat gauza’-k + b = /b/: étxok balixo…/etxobalixo/ ‘ez dik balio’-k + d = /d/: seiñek daki…/seiñedaki/ ‘zeinek daki’-k + g = /g/: gausak gorde…/gausagorde/ ‘gauzak gorde’

b) Leherkari ahoskabea + leherkari ahoskabea-k + t = /t/: estok tóntue…/estotóntue/ ‘ez duk tontoa’-k + p = /p/: nik pentzau…/nipentzau/ ‘nik pentsatu’

c) Leherkari + sudurkariaNormalean bi soinuak entzuten dira, baina batzuetan leherkariamututzea gerta daiteke:-t + m = /t.m/: senbat mediku…/amar bat mediku/ ‘hamar bat

mediku’-t + n = /t.n/~ /n /: estot nai…/estot nai/ ~ /estonai/ ‘ez dut nahi’-k + m = /k.m/~ /m /: estok makala…/estokmakala/ ~ /estomaka-

la/ ‘ez duk makala’-k + n = /k.n/ ~ /n/: estok nai…/estok.nai/ ~ /estonai/ ‘ez duk nahi’

d) Leherkari + txistukari frikaria-t + s = /s/: estot sabaldu…/estosabaldu/ ‘ez dut zabaldu’-k + s = /s/: posik satos…/posisatos/ ‘pozik zatoz’

Mallabiko euskara

— 61 —

Page 63: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

e) Afrikatua + leherkaria-tz + d = /sd/: otz dago…/osdago/ ‘hotz dago’-tz + b = /sb/: biotz bakue…/biosbakue/ ‘bihotz gabekoa’-tz + g = /sg/: baietz galdu…/baiesgaldu/ ‘baietz galdu’

f) Txistukaria + leherkari ahostunaLeherkaria ahoskabe bihurtzen da ‘ez’ partikularen ondoren, bainaez bestela:-s + b = /s.p/: es badau…/espadau/ ‘ez badu’-s + b = /s.b/: burus bera…/burusbera/ ‘buruz behera’-s + d = /s.t/: es dator…/estator/ ‘ez dator’-s + d = /s.d/: oiñes dator…/oiñesdator/ ‘oinez dator’-s + g = /k/: es gabis…/eskabis/ ‘ez gabiltza’-s + g = /s.g/: enas galduko…/enas.galduko/ ‘ez naiz galduko’

g) Txistukaria + sudurkaria/sn/ taldea murriztu egiten da ‘ez’ partikularekin elkartzean, bainaez bestelakoetan:-s + n = /n/: es nabil…/enabil/ ‘ez nabil’-s + n = / s.n/: oiñes noie…/oiñesnoie/ ‘oinez noa’-s + m = /s.m/: es makurtu…/esmakurtu/ ‘ez makurtu’

h) Txistukaria + albokoa‘Ez’ + aditz flexioa denean taldea murriztu egingo da, baina ez bes-telako kasuetan:-s + l = /l/: es leuke…/eleuke/ ‘ez luke’-s + l = /s.l/: es lukartu…/eslukartu/ ‘ez lukartu’

i) Txistukaria + beloko frikariaSabai aurreko frikari ahoskabe bihurtzen da ‘ez + alokutibozko fle-xioa’ elkartzean, baina ez beste inguruneetan:-s + j = /tx/: es jan…/etxan/ ‘ez zagon’-s + j = /s.j/: es jan…/esjan/ ‘ez jan’

j) Sudurkaria + sudurkaria-n + n = /n/: egon nas…/egonas/ ‘egon naiz’-n + m = /m/: San Martin…/Samartin/ ‘San Martin’-n + m = /n.m/: Julian medikue…/Julianmedikue/ ‘Julian medikua’

2. Fonologia

— 62 —

Page 64: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

k) Sudurkaria + leherkaria-n + b = /n.b/: jun biot…/junbiot/ ‘joan behar dut’-n + d = /n.d/: éitten dabela…/éittendabela/ ‘egiten duela’

l) Sudurkaria + frikari txistukaria-n + s = /n.s/: setan sabis…/setansabis/ ‘zertan zabiltza’-n + s = /s/: ibiltten san…/ibilttesan/ ‘ibiltzen zen’

m) Dardarkaria + txistukaria, sudurkaria, leherkaria-r + s = /r.s/: nor sartu da…./norsartu da/ ‘nor sartu da’-r + n = /r.n/: billur nas…/billurnas/ ‘bildur naiz’-r + d = /r.d/: nor dabil…/nordabil/ ‘nor dabil’

‘Behar’en kasuan -r galdu egiten da aditz flexioari lotzen zaionean:esta esan bier ‘ez da esan behar’, baina, esanbida ‘esan behar da’.

Mallabiko euskara

— 63 —

Orraittio Euskara Elkarteko kideak.

Page 65: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

n) Albokoa + leherkaria-l + p = /l.p/: mutill politte…/mutil.politte/ ‘mutil polita’-l + d = /l.d’/: il dau…/ilddau/ ‘hil du’-l + k = /l.g/: il + -ko…/ilgo/ ‘hilko’

ñ) Albokoa + txistukaria-l + s = /l.s/: il san…/ilsan/ ‘hil zen’

2.2.6. KONTSONANTE TALDEAK MURRIZTEA

-mb- > -m-:semat ‘zenbat’, batamat ‘baten bat’...

- rk- > -k-:nok ‘nork’, sek ‘serk’, ak ‘hark’5...

-rt- > -t-:setan ‘zertan’, atan ‘hartan’, atatik ‘hartatik’...

-ns- > -s-:trasformadora ‘transformadorea’, trasportie ‘transportea’...

-sz- > -s-: disipliñie ‘diziplina’...

2.2.7. KONTSONANTE GALTZEA

2.2.7.1. Aditzean

-n batez amaitzen diren aditzek n hori galdu egiten dute laguntzailearilotzen zaizkionean:

Don Julianek pentzatze(n) juan asarratute ebisela ‘Don Julianekpentsatzen zian haserretuta zebiltzala’.Alan esate(n) juan berak ‘Hala esaten zian berak’.Txiliñai saatie etatze(n) jutzan ‘Txilinari zarata ateratzen zioan’.

Hala ere, zenbaitetan gorde egiten da. Hau bi kasutan gertatzen da:

a) Aditz nagusiaren eta laguntzailearen artean beste osagai bat (ba-,behar, ei, nahi…) sartzen dugunean: Etxien ónek ikusten bájustesak, bélarrixok berotuko justesak

— 64 —

5 arek, beharbada sarriago, baina biak entzuten dira.

Page 66: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

‘Etxean hauek ikusten badizkidate, belarriok berotuko zizikidatek’Estok gitxi jan bier! ‘Ez duk gutxi jan behar!’

b) Aditz laguntzailearen lehen silaban da- dugunean: Traaka jun da ‘Trabakura joan da’Jan dau ‘Jan du’Esan dabe ‘Esan dute’

2.2.7.2. Bokal artean

Normalean galtzen diren kontsonanteak hauexek dira: b, d, g, h eta r.

a) b > ∅ / V—-VTraaka ‘Trabakura’Hala ere, adibideren bat izan arren, b ez galtzea da ohikoena:traba ‘traba’, gaba ‘gau’, osaba ‘osaba’, sabaixe ‘sabaia’...

b) d > ∅ / V—-Vearto ‘ederto’, earra ‘ederra’, aiskiretu ‘adiskidetu’, baakit‘badakit’, despeidie ‘despedida’, meídie ‘medida’...

c) d > r / V—-Vaguro ‘agudo’, aiskire ‘adiskide’, entzeira ‘en seguida’ , krixe-rie ‘neskamea’, eran ‘edan’, irixe ‘idia’, ari ‘hadi’...

d) g > ∅ / V—-Vein ‘egin’, eon ‘egon’, beittu ‘begiratu’, euerdixe ‘eguerdia’...

e) r > ∅ / V—-V

1. Erakusleak: oixe ‘horixe’Baina ori entzuten da: ortxe amaitzok ori! ‘hortxe amaitzen duk hori’!

2. Mugatzailearen lekuan jartzen direnean: ori mutikuoi, ‘hori mutikoori’

3. Datibo kasuan: osabiai ‘osabari’, Seberianoi ‘Seberianori’

Mallabiko euskara

— 65 —

Page 67: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

4. Partitiboan: ekarteik ‘ekartzerik’, erremedixoik ‘erremediorik’, geixoik‘gaixorik’...

5. Beste kasu batzuk:gaatu, ‘geratu’, laatrue ‘laratroa’...

Batzuetan hiztun beraren ahotan bi eratara entzun daiteke:edie / erie ‘hedea’edan / eran ‘edan’idixe / irixe ‘idia’bidie / birie ‘bidea’áiskide / áiskire ‘adiskide’...

f) r > d / V—-Vbarrido ‘berriro’Aurrekoan bezalaxe, bilakaera hau ere ez da beti gertatzen.Askotan zalantza izaten da:berorri / bedorriirie / idie ‘ira’...

2.2.8. BUSTIDURA

Bustidura [i] bokalaren -eta [j] bokalerdiaren- ondoren gertatzen da.Soinu hauek, kasu gehienetan, automatikoki busten dute ondoko kon-tsonantea, hortaz, bustidurak ez du balio semantikorik.[n] > [ñ] bilakatzen da ‘I___V’ ingurunean

fiñe ‘fina’, miiñe ‘mihia’, sikiñe ‘zikina’, sótiñe ‘zotina’, eskíñie ‘izki-na’, esámiñie ‘esamina’...

Hala ere, badira zenbait mailegu, berriak direlako edo, araua betetzenez dutenak: sínie ‘zinema’, páginie ‘orrialdea’, mínie ‘meatzea’, míni-mue ‘minimo’, kiniélie ‘kiniela’...

[n] > [ñ] / ‘J___V’ inguruneanbaiña ‘baina’, gaiñe ‘gaina’, usaiñe ‘usaina’, káiñie ‘kaina’, seillue‘seilua’...

2. Fonologia

— 66 —

Page 68: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

[l] > [ll] / ‘I___V’ inguruneanibilli ‘ibili’, espíllue ‘ispilua’, erabilli ‘erabili’, síllie ‘aulkia’, abillida-die ‘abildadea’, móbille ‘mobila’...

[l] > [ll] / ‘J___V’ inguruneanpraillie ‘fraidea’, saltzaillie ‘saltzailea’, máillie ‘maila’...

[t] > [tt] / ‘I ___V’ inguruneankittérrie ‘kitarra’, sittela ‘zitala’, politte ‘polita’, ermíttie ‘ermita’...

[d] > [dd] / ‘IN__V’ inguruneanindderra ‘indarra’, éindde ‘eginda’, minddu ‘mindu’, ainddu ‘agin-du’, sikinddu ‘zikindu’...

[d] > [dd] / ‘IL__V’ inguruneaníldde ‘hilda’, kikilddu ‘kikildu’, ixilddu ‘isildu’...

[t] > [tt] / ‘IN__V’ inguruneanerréminttie ‘erreminta’, sínttie ‘zinta’, pínttue ‘pintoa’...

[s] > [x] / ‘I__V’ inguruneanmáixue ‘maisua’, gaixue ‘gaixoa’...

2.2.9. ALDAERA LEXIKOAK

adari ‘ahari’ kipula ‘tipula’aista ‘ahizpa’ lélena ‘lehena’áittitte ‘aitona’ malluki ‘marrubi’ aldra ‘aralde’ matralla ‘masaila’ámama ‘amona’ mustur ‘mutur’átzena ‘atseden’ narru ‘larru’bedar ‘belar’ nasai ‘lasai’burdi ‘gurdi’ okotz ‘kokotz’eskuma ‘eskuin’ sider ‘zilar’gaba ‘gaua’ solo ‘soro’iger ‘ihar’ suiñ ‘suhi’ikutu ‘ukitu’...

Mallabiko euskara

— 67 —

Page 69: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko
Page 70: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3. IZENAREN MORFOLOGIA

Ka

robia

. I.

Oja

ngu

ren

Fon

doa

.

Page 71: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.1. EZAUGARRI OROKORRAK

3.1.1. JENEROA

Euskarak ez du jenero gramatikalik, alegia forma berberak erabiltzenditugu bai maskulinorako eta bai femeninorako. Hala ere, herri hizke-retan, eta erdararen eraginez, jenero bereizketa gero eta arruntagoa dagure eguneroko jardunean. Erdaratik jasotako adjektibo eta izenek bijeneroak dituztenean guk ere bereizketa egin egiten dugu:

áltue/áltie ‘altua’tóntue/tóntie ‘tontoa/tonta’alkatie/alkatesie ‘alkatea/alkatesa’sekretarixue/sekretarixie ‘idazkaria’...

3.1.2. AZENTUA

Jose Ignacio Hualdek (Hualde, 2002) erakutsi duen bezala, Mallabikoazentu-sistemak Bizkaiko iparraldeko eta erdiguneko tonu-azentuenarteko zubi-lana egiten du.

3.1.2.1. Azentuaren kokagunea

Azentuera hau Euskal Herriko eskualde zabal batean aurkitzen dugunazentuera orokorra [+2] da, hau da, azentua bigarren silaban kokatuko dagehienetan. Mallabiko hitzak sailkatzeko orduan bi ezaugarri izango ditu-gu kontuan: azentuaren kokagunea eta tonua. Ezaugarri hauek kontuanhartuta, berriz, bi multzotan bana ditzakegu: 1) markatuak, 2) markatuga-beak. Markatuetan azentudun silaban tonua igo egiten da eta bat-bateanjaitsi egiten da ondorengo silaban. Markatugabeetan, aldiz, azentudunsilaban tonua igo egiten da, baina tonua gradualki jeisten da silabaren edohitzaren amaieran. Azentueraren arabera, beraz, honako hitzak ditugu:

a) Markatuak:Lehen silaban:

égixe ‘egia’, gánorie ‘ganora’, báskarixe ‘bazkaria’, óillarra ‘oi-larra’, ástemie ‘astemea’, kátarra ‘katarra’, árañeun ‘herene-gun’, báserrixe ‘baserria’, ésola ‘hesola’, étxurrie ‘etxe aurrea’,ílgora ‘hilgora’, léngosue ‘lehengusua’, íttaurren ‘itaurrean’,áistixe’hariztia’, ástero ‘astero’, sagástixe ‘sagastia’...

3. Izenaren morfologia

— 70 —

Page 72: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Bigarren silaban: errótarrixe ‘errotarria’, baríxekue ‘ostirala’, sakútue ‘zakutoa’...

b) Markatu gabeak: mendixe ‘mendia’, lagune ‘laguna’, arrikadie ‘harrikada’, abá-degaixe ‘abadegaia’, adársoiñue ‘adarsoinua’, afálostie ‘afalos-tea’, aittébesuetako ‘aitabesoetako’, aittéinarreba ‘amaginarre-ba’, amásaspi ‘hamazazpi’, egúena ‘osteguna’, biótzerrie ‘biho-tzerrea’, gibélurdiñe ‘gibelurdina’, kardúlatza ‘gardulatza’ ibíl-kerie ‘ibilkera’, morróntzie ‘morrontza’...

3.1.2.2. Azentuaren funtzio bereizlea

a) Singularra eta plurala bereizten ditu:erg. sg.: umiek / erg. pl.: úmiekgen. sg.: onena / gen. pl.: ónena

b) Aditzeko zenbait forma azentu bidez bereizten dira:datorrela (erl., mod.. ) / dátorrela (agintezkoa)badator (baiezkoa) / bádator (baldintzazkoa)

c) Izan eta egon aditzen arteko bereizketa:auxé da ‘hauxe da’auxe dá ‘hauxe dago’

d) Esangura ezberdineko berbak bereizten ditu:árriskue ‘arriskua’ / arriskue ‘harrizkoa’árrue ‘arroba’ / arrue ‘harroa’ártie ‘tartea, maina, artea’ / artie ‘zuhaitza’ ástie ‘hastea, haztea’ / astie ‘zazpi egunekoa’átzena ‘atsedena’ / atzena ‘azkena’bárie ‘makillatxoa’ / barie ‘gasteropodo narrastaria’, ‘lasaia’,‘gorputzeko erraia’bárrie ‘tabernakoa, adibidez’ / barrie ‘irria’básie ‘oinarria’ / basie ‘lokatza’básue ‘edalontzia’ / basue ‘oihana’bérdie ‘irusta’ / berdie ‘orlegia’bótie ‘pelotek-eta egin ohi dutena’ / botie ‘oinetakoa’, ‘zahatoa’burúkue ‘burkoa’ / burukue ‘buruari dagokiona’

Mallabiko euskara

— 71 —

Page 73: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

égixe ‘egia’ / Egixe ‘Egia’ baserri baten izena’émie ‘M letra’ / emie ‘arra ez dena’érrie ‘ R letra’ / errie ‘suak-edo errea’erríkue ‘Herriko Taberna’ / errikue ‘herriari dagokiona’éstie ‘ekialdea’ / estie ‘hestea’gáltzíe ‘galtzea’ / galtzie ‘galtzerdia’gerríkue ‘gerrikoa’ / gerrikue ‘gerriari dagokiona’kálie ‘huts egitea’ / kalie ‘karrika’kántue ‘ertza’ / kantue ‘abestia’kókue ‘fruitua’ / kokue ‘harra, zomorroa’kóstie ‘balioa’ / kostie ‘itsasertza’kúmie ‘sehaska’ / kumie ‘kumea’lénguen ‘joan den egun baten’ / lenguen ‘aurreko berberean’lótzie ‘lotu’ / lotzie ‘ahalkea’mándue ‘kontrol gailua’ / mandue ‘aberea’métie ‘helmuga’ / metie ‘(belar) meta’móstue ‘edaria’ / mostue ‘moztua’mótie ‘goitizena’ / motie ‘zapalda’óstera ‘joan-etorria’ / ostera ‘berriro, ordea’ótie ‘OTA’ / otie ‘zuhaixka’, ‘oiloak lotaratzen diren lekua’párie ‘bikotea’ / parie ‘lan tresna, orok. pala’píkie ‘lehia’ / pikie ‘bikea’sagútxue ‘sagu txikia’ / sagutxue ‘satixua’sálie ‘gela’ / salie ‘zalea’sáldue ‘kartilako dirua’ / saldue ‘saldutakoa’sáltzie ‘saldu’ / saltzie ‘janariena’sástrie ‘jostuna’ / sastrie ‘sasia’sérue ‘0 zenbakia’ / serue ‘zerua’sóbrie ‘sobera dagoena’ / sobrie ‘erramiletea’sósue ‘gatz gabea’ / sosue ‘txoria’súmie ‘batuketa’ / sumie ‘zumea’txístue ‘musika tresna’, ‘zakila’ / txistue ‘tua’úlie ‘plastikoa’ / ulie ‘ilea’ úsue ‘erabilera’ / usue ‘hegaztia’

f) ‘Bat’ zenbatzailea nahiz determinatzaile mugatua izan daiteke. Kasubatean edo bestean azentuaren jokabidea desberdina izango da:

sagár bat erosi dau (zer erosi?) ~ sagar bát erosi dau (zenbat?)

3. Izenaren morfologia

— 72 —

Page 74: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

g) Azentuaren bidez bizilekua eta bertako bizilaguna bereizten dira.Toponimoa pertsona izen bihurtzen denean, azentu paroxitonoaproparoxitono bihurtzen da.

Trabaku / Trábaku Zelai / Zélai Elgetzu / ÉlgetzuUrkixa / ÚrkixaApoitte / ÁpoitteBoliña / BóliñaEtxebarri / EtxébarriIberra / Íberra

Hala ere, azentuaren leku-aldaketa ez da beti gertatzen. Izenbatzuek berezkoa dute azentu markatua, esaterako Ónandi, Ortú-sar, Úxarte, Etxébarri, Aurténetxe…

3.1.3. MUGAGABEA

Mallabiko hizkeran mugagabea bizi-bizirik dago eta orohar, zuzen era-biltzen dela esango genuke. Ondo bereizten dira uretan/urien, esne-tan/esnien, berotan/beruen, otzetan/otzien …

a) Izenordainak eta erakusleakIzenordainak eta erakusleak mugagabean deklinatzen dira beti:

Beti alkarrekin ibilli gaittuk ‘Beti elkarrekin ibili gaituk’Niretzat ona badok, iretza(t) pe ona ixeng’ok ‘Niretzat onabaduk, hiretzat ere ona izango duk’Orretan esin ddotzut lagundu ‘Horretan ezin dizut lagundu’

b) GaldetzaileakGaldetzaileak ere mugagabean deklinatzen dira:

Sein erritten pasau da ori? ‘Zein herritan pasatu da hori?Senbat ume iltten dan bastarretan! ‘Zenbat ume hiltzen denbazterretan!’Setan dok aitte? ‘Zertan duk aita?-tzuk atzizkiz osatuak pluralean deklinatzen diraSeintzu(k) die etxera erutekuek? ‘Zeintzuk dira etxera eramate-koak?’

c) Zenbatzaile zehaztuakAmar lekuten batera esin juat egon ‘Hamar lekutan batera ezindiat egon’

Mallabiko euskara

— 73 —

Page 75: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Urte bitten ju(n) nitzuan bisíttie eitta ‘Urte bitan joan ninduanbisita egitera’Denbora-muga bat adierazten denean, ordea, zenbakia singu-larrean erabiltzen da:Iru urtien ibilli nitzuan an, ango bidietan gora ta bera ‘Hiruurtean ibili ninduan han, hango bideetan gora eta behera’Amabost egunekuas eindde daukesu ‘Hamabost egunekoare-kin eginda daukazu’

d) Zenbatzaile zehaztugabeakAinbeste urte estie Oizko abioie jausi sala ‘Hainbeste urte ezdira Oizko hegazkina erori zela’Egun batzuk garratza(k) pe ixete’ittuk ‘Egun batzuk garratzakere izaten dituk’Makiñabat urtien ibilli gintzuasen, orduen pentzau bes alanesanik ‘Makina bat urtean ibili gintuan, orduan pentsatu ere ezhala ez zenik’

e) Deklinabide kasu batzukPartitiboak (-rik) eta prolatiboak (-tzat) mugagabea baino ez duteonartzen:

Ure ekarteko kontuik es, baiña gósuek jateko gogue bai, bájeu-kan ‘Ura ekartzeko konturik ez, baina gozoak jateko gogoabai, bazeukaan’Txartzat artuko sittulekuen, baiña es ‘Txartzat hartuko zituela-koan, baina ez’Instrumentala (zerez) ere mugagabean joan ohi da gehienetan:Gabas billurtu eitte(n) suan ‘Gauez beldurtu egiten zuan’Don Julian medikue oiñes jatorran ‘Don Julian medikua oinezzetorrean’

f) Aditz berezi batzukAditz batzuek mugagabea eskatzen dute. Lotura aditz hauekin (joan, egon, etorri, bihurtu, ipini, ikasi, sartu…) osagarri predikati-boa mugagabean joan ohi da. Osagarri predikatibo hau, ia beti, lan-bidearekin edo egitekoren batekin lotua dago.JOAN

Andres ibilli suan kaballon batzuk ekarri bisittule ta, ta ni arenaiudante jun nitzuan ‘Andres ibili zuan zaldiren batzuek ekarribehar zituela-eta, eta ni haren laguntzaile joan ninduan’

3. Izenaren morfologia

— 74 —

Page 76: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

EGONSoldau egon san dénporan pelukeru egon suan ‘Soldadu egonzen denboran pelukero egon zuan’Kanperu ego(n) nitzuan lelengo urtien ‘Kanpero egon ninduanlehenengo urtean’

ETORRIMorroi etorri san Urkixá ‘Morroi etorri zen Urkixara’

IPINIBierrik esin jutzen erain dde enkargau ipiñi juen ‘Lanik ezin zio-tean egin arazi eta enkargatu jarri zitean’Negargarri ibilli suan asieran ‘Negargarri ibili zuan hasieran’

IKASIKamareru be laster ikesiko dau onek ‘Kamarero ere laster ikasikodu honek’

SARTUAlaba bat jeukan eta bera moja sartu jakuan ‘Alaba bat zeukaaneta bera monja sartu zitzaioan’

HARTUPreso artu niñuen irúren arte ‘Preso hartu ninduten hiruren arte’

JANTZIAndra jantzitte urte’ben karnabaletan ‘Andre jantzita atera zirenihauterietan’Bal-baltz jantzitte ibiltten da beti ‘Beltz-beltz jantzita ibiltzen dabeti’

g) Aditz lokuzioakAditz lokuzioetan ere izena mugagabean joan ohi da: billur ixen ‘beldur izan’negar eiñ ‘negar egin’barre eiñ ‘barre egin’kontu eiñ ‘kontu egin’miñ artu ‘min hartu’...

Mallabiko euskara

— 75 —

Page 77: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Adibideak:Sue amatauko ete jatan billur nok ‘Sua amatatuko ote zaidanbeldur nauk’Énakixan, barre eiñ ala negar eiñ ‘Ez nakian, barre egin alanegar egin’Lapikuai kontu eiñ, erre estaixen ‘Lapikoari kontu egin, erre ezdadin’Miñ artu barik ibilli saitte, beintzet ‘Min hartu gabe ibili zaitez,behintzat’

h) Zenbait esapideZenbait esapide era mugatuan nahiz mugagabean erabil daitezke.Hona adibide batzuk:

1. Odolien / odoletanAsukrie topau’tzie odolien ‘Azukrea aurkitu diote odolean’

bainaArpeixe odoletan ekarri dau ‘Aurpegia odoletan ekarri du’

2. Urien / uretanAusokuek urien ixen die (ura konpontzen alegia ) ‘Auzokoakurean izan dira’

bainaTxakurrek uretan sartu dau burue ‘Txakurrak uretan sartu duburua’

3. Ardauen / ardautenArdauen sabise? ‘Ardoa edaten ari zarete?’

bainaArdauten ittoko litzake ori gisonoi ‘Ardotan itoko litzatekegizon hori’

4. Txisien / TxisetanInfesiñue dauke txisien ‘Infekzioa dauka txizean’

bainaUmiek ankak txisetan sart’ittu. ‘Umeak hankak txizetan sartu ditu’

5. Beruen / berotanEskontzie eta txarri ilttie beruen en bi’dabe ‘Ezkontza eta txe-rri hiltzea beroan egin behar dute.

3. Izenaren morfologia

— 76 —

Page 78: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

bainaBerotan egotie komeni jako ‘Berotan egotea komeni zaio’

6. Otzien / otzetanGenerue otzien konserbatzen da onduen ‘Generoa hotzeankontserbatzen da ondoen’

bainaOntzixek ur otzetan estie ondo garbitzen ‘Ontziak ur hotzetanez dira ondo garbitzen’

Mallabia. Areitiotik ikusita. P. Mugarza

Mallabiko euskara

— 77 —

Page 79: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.2. DEKLINABIDEA

3.2.1. HITZ ARRUNTEN DEKLINABIDEA

BIZIGABEAK

singularra plurala plural hurbila mugagabea

Absolutiboa -a -ak -ok -¯

Partitiboa ———– ———– ——— -rik

Ergatiboa -ek -ek -ok -k

Datiboa -ai -ei -oi -ri

Genitiboa -an -en -on -n

Instrumentala ————– ————— -s

Soziatiboa -akin/-as -ekin -okin -kin

Motibatiboa -egaittik -egaittik -ogaittik -gaittik

Destinatiboa -antzat/-andako -entzat/-endako -ontzat/-ondako -ntzat

Prolatiboa ————– ————– ————— -tzat

Inesiboa -an -etan -otan -tan

Gen. leku-denborazkoa -ko -etako -otako -tako

Ablatiboa -tik -etatik -otatik -tatik

Adlatiboa -ra -etara -otara -tara

Hurbiltze adlatiboa -rutz -etarutz -otarutz -tarutz

Muga adlatiboa -raiño -etaraiño -otaraiño -taraiño

Adlatibo destinatiboa -rako -etarako -otarako -tarako

BIZIDUNAK

Ablatiboa -a(n)gandik -e(n)gandik -o(n)gandik -e(n)gandik

Adlatiboa -a(n)gana -e(n)gana -o(n)gana -e(n)gana

Muga adlatiboa -a(n)ganaiño -e(n)ganaiño -o(n)ganaiño -e(n)ganaiño

3. Izenaren morfologia

— 78 —

Page 80: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.2.2. DEKLINABIDE KASUAK

3.2.2.1. Absolutiboa eta ergatiboa: NOR eta NORK kasuak

Mallabiko hizkeran, beste askotan bezala, artikulua –a da, baina zen-bait inguramendutan, bokalismoa azaltzerakoan ikusitako moduan, -ebihurtzen da.

gison-a lagun-egogorr-a gorri-xesabal-a txakurr-etxapel-a arboli-e...

Artikuluak beste forma hauek ere erakusten ditu:sg.: a, au, oripl.: -ak, -ok

-a-z bukatzen diren hitzetan izan ezik, gainerakoetan NOR kasuko plu-rala eta NORK kasuko singularra eta plurala adierazteko kasu-markabera erabiltzen da:

nor pl.: Úmiek eskolara jun die ‘Umeak eskolara joan dira’nork sg.: Umiek bertzue bota dau ‘Umeak bertsoa bota du’nork pl.: Úmiek eskolan baskaldu dabe ‘Umeek eskolan bazkaldudute’

Pluralak bi ezaugarri ditu, alde batetik -k kasu marka, eta bestetik azen-tua:

nor sg.: kalie utzik dago ‘Kalea hutsik dago’nor pl.: káliek utzik dagoz ‘Kaleak hutsik daude’nork sg.: ardixek bedarra jan dau ‘ardiak belarra jan du’nork pl.: ardíxek bedarra jan dabe ‘ardiek belarra jan dute’

Perpaus ergatiboek absolutibo kasuan dagoen beste izen sintagma bateskatzen dute gehienetan. Zenbait kasutan, ordea, ergatiboa bakarrik agertzen da. Hori gertatzenda, esaterako, urten, igon, irakin, jardun, jo, ixotu… aditzekin:

Etxetik berandu urten dau ‘Etxetik berandu irten du’Everestera igon dau ‘Everestera igo du’Urek irakiñ dau ‘Urak irakin du’Bierrien jardun dabe ‘Lanean jardun dute’Radixuek es dau joten ‘Irratiak ez du jotzen’

Berdin gertatzen da gaztelerazko funtzionatu, arrankatu, dimiti-du…bezalako aditzekin:

Mallabiko euskara

— 79 —

Page 81: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Labadoriek es dau funsionatzen ‘Ikuzgailuak ez du funtzionatzen’Motorrak es dau arrankatzen ‘Motorrak ez du arrankatzen’Alkatiek dimitidu eiñ ei dau ‘Alkateak dimititu egin omen du’

Ergatibozko zenbait aditzek datibozko izen sintagma eskatzen dute etaez absolutiboa, ekin, segidu, urten, eutsi aditzek, esaterako:

Bátzarrien bakotxak beriai eutzitze ‘Bileran bakoitzak berearieutsi dio’Bierrai ekin bitzau ‘Lanari ekin behar diogu’

Eguraldiarekin zerikusia duten aditzek aditz iragankorra hartzen dute,baina ez dute ergatiborik:

Trumoie jo dau ‘Trumoia jo du’Eurixe hasi dau ‘Euria hasi du’

3. Izenaren morfologia

— 80 —

Asuntze baserria. I. Ojanguren Fondoa.

Page 82: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.2.2.2. Datiboa: NORI kasua

Kontsonantez amaitzen diren hitzetan datiboaren marka -i dugu: lagu-ni ‘(bost) laguni’, Lurdesi, Mireni, etab. Hitza bokalez amaitzen bada,orduan -ri, batzuetan -r- hori galdu egingo bada ere: umei ‘(hiru)umeri’, neskai ‘(hamar) neskari’, beiri ‘(zazpi) behiri’ etab.Zenbaitetan datibozko sintagma aurkituko dugu beste hizkera batzue-tan ergatibozkoa dugunean. Hala gertatzen da honako esaldietan:

Larogei urte ein jakos ‘Larogei urte egin zaizkio’ (alegia, laurogeiurte egin ditu)Niri etxata aitzen fubolien ‘Niri ez zait aditzen futbolean’ (alegia,nik ez dut futbol kontuetan ulertzen)

3.2.2.3. Inesiboa: NON kasua

a) Lekua adieraztekoKasu honi dagokion galdetzailea nun ‘non’ da. Formaren aldetik,kasu inesiboaren atzizkia -n soila da: Eiberren, etxien, gánbaran,goixen, ausuen, eskuman...Pluralean -etan atzizkia hartuko du:

Mendixetan edurre eingo dau ‘Mendietan elurra egingo du’Beietan isotza ein ddau gabien ‘Beheetan izotza egin du gauean’

Izenordainek ere har dezakete pluraleko marka. Honelakoetan bis-tan da elipsia dagoela:

Gúrietan axe sakarra dabil ‘gure (inguruetan) haize zakarradabil’

Mugagabean seiñ ‘zein’ galdetzailea erabiltzen da: Sein erritten? ’Zein herritan?’

Mugagabeak -(e)tan atzizkia eramango du:Siderretan neukesan ogetamar ogerleko ‘Zilarretan neuzkanhogeitamar ogerleko’Odoloste bat sotzien sartute jukan Domingok, prasatan erretzen‘Odoloste bat zotzean sartuta zeukan Domingok, prasatan erre-tzen’Moko pañelue busti gasoliñatan ‘Mukizapia busti gasolinatan’Paskula, Domingon andrie, Goittan górutan ‘Paskuala, Domin-goren andrea, Goittan goruetan’

Mallabiko euskara

— 81 —

Page 83: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

b) Denbora adieraztekoHauen galdekaria nos ‘noiz’ da. Galdera horren erantzunak -n ine-siboko kasu-marka jasotzen du:

– Singularrean: datorren astien ‘datorren astean’, eberdixen‘eguerdian’, gabien ‘gauean’…

– Mugagabean: gastetan ‘gaztetan’, umetan ‘umetan’, txikitten‘txikitan’, lekuten ‘lekutan’, gitxitten ‘gutxitan’, sarritten ‘sarri-tan’, bátzutan ‘bátzutan’…

– Pluralean: astegunetan ‘astegunetan, eberdixetan ‘eguerdietan’,gábetan ‘gauetan’…

Orduek -(e)tan atzizkia hartzen dute. Se ordu galderari ordu bate-tan ‘ordu batean’, ordu bixetan ‘ordu bietan’, irúretan ‘hiruretan’,láuretan ‘lauretan’, bóstetan ‘bostetan’, séiretan ‘seietan’, saspíretan‘zazpietan’, sortzíretan ‘zortzietan’, berátzixetan ‘bederatzietan’,amárretan hamarretan’, amáiketan ‘hamaiketan’, amabixetan‘hamabietan’… erantzuten zaio.Minutuak singularrean joan ohi dira:

ordu batak eta bostien ‘ordu bata eta bostean’, seirek eta ama-rrien ‘seiak eta hamarrean’…

Laurdenak eta erdiak, aldiz, pluralean: bostak eta lárenak ‘bostak eta laurden’, iru laren gitxiauek ‘hiru-rak laurden gutxiago’, saspi tt’erdixek ‘zazpi t’erdiak’…

Sémat dénporan ‘zenbat denboran’ galderari erantzuna ordu betien‘ordu betean’, egun baten ‘egun baten’, amar minutuen hamar minu-tuan’…izan daiteke.Sémat bider ‘zenbat bider’ edo sématen ‘zenbaten’ galderei ere inesi-boaren bidez erantzun diezaiokegu:

beiñ ‘behin’, askotan ‘askotan’; amar euruen ‘hamar eurotan’, bostzentimuen ‘bost zentimotan’…

Esaera adberbialak: takin-potin ‘takian-potean’, lantzin-lantzin ‘lantzean-lantzean’,nosipeiñ ‘noiztik behin’…

Nos ‘noiz’ galdetzaileari -ko atzizkia erantsiz gero, bere izenlagunanosko ‘noizko’sortzen da.Singularrean:

iesko ‘iazko’, etziko ‘etziko’, gaurko ‘gaurko’, geroko ‘geroko’,datorren urteko ‘datorren urteko’…

Mugagabean: umetako gausak ‘umetako gauzak’, sasotako lorie ‘sasoitakolorea’, lekuteko kóntuek ‘lekutako kontuak’…

3. Izenaren morfologia

— 82 —

Page 84: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

c) Jarduera adieraztekoInesibo kasuaren bidez, lekua ez ezik jarduera ere adierazten da.Orduan setan ‘zertan’ galderari erantzuten zaio:Galdera honen erantzunak:– Singularrean: musien ‘musean’, jokuen ‘jokoan’, bierrien ‘lanean’,

kantuen ‘kantuan’, eskien ‘eskean’…– Pluralean: bérbetan ‘berbetan’, bérsuetan ‘bertsoetan’, kópletan

‘kopletan’, barríketan ‘berriketan’, kániketan ‘kaniketan’, apári-ketan ‘apariketan’…

– Mugagabean: lotan ‘lotan’, amesetan ‘ametsetan’, báskaitten‘bazkaritan’, armusuten ‘gosaritan’, apaitten ‘afaritan’…

Jarduera burutzeko erramintaz baliatzen bagara, bi forma bereiztendira:1. Eskuz erabiltzen diren erramintaz burututako jarduera denean, -

(e)an inesiboko marka hartzen du: segan ‘segan’, atxúrran ‘aitzurrean’, askóran ‘aizkoran’, láixe-tan ‘laietan’, plantxan ‘plantxan’, palan ‘palan’…

2. Ganadu edo makinaren laguntzaz erabili beharreko tresnak dire-nean, -ketan erantsi ohi zaio:

gorriketan ‘gorriketan’, aráketan ‘araketan’, goldáketan ‘golda-ketan’, saráketan ‘saraketan’...

Zerbait lortu nahian edo bila aritzea ere esan nahi du: neskatan ‘neskatan’, egurretan ‘egurretan’, esnetan ‘esnetan’,uretan ‘uretan’, bedarretan ‘belarretan’, iretan ‘iratan’…

Beste askotan erantzuna aditz nominalizatu baten bidez ematen da:ikesten, josten... ibilli (ohiko jarduera adierazten du)ikesten, josten ... egon (momentuko jarduera adierazten du)

Norbaiten edo zerbaiten egoeraren berri jakin nahi denean:Setan do(k) pa, aitte? ‘Zertan duk, bada, aita?’Setan da karrerie? ‘Zertan da karrera?’

Horien ordez, erdal kutsuko ‘selan ja(k) pa, aitte?’, ‘selan joie(k)karrerie?’ nagusitu dira gure artean.

Bizidunen lekuzko kasuetako morfemen ordez, bizigabeen morfemakerabiltzen dira. Inesiboaren lekua soziatiboak hartu du, adibidez:

Esta(k)it nik selan euki seinken alkate orrekin konfiantzie,lapur utze da, barren! ‘Ez dakit nik nola eduki dezakezunalkate horrekin konfidantza, lapur hutsa da, eta!

Mallabiko euskara

— 83 —

Page 85: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Pilota eskolako kideak. P. Mugarza.

d) Modua adieraztekoSelan dugu moduzko erantzunak emateko galdetzailea. Inesiboaneman daitezkeen erantzunak honako hauek izan daitezke:

onien ‘onean’, txarrien ‘txarrean’, patxadan ‘patxadan’, béne-tan ‘benetan’, gusurretan ‘gezurretan’, esiñien ‘ezinean’…

Adberbializatuta daudenak: ostantzien ‘osterantzean’, ónenien ‘onenean’, ainbestien ‘hain-bestean’ al dan moduen ‘ahal den moduan’ obeto naixen‘hobeto nahian’, bisi mañan ‘bizi mainan’ itxura baten ‘itxurabatean’, beittu baten ‘begiratu batean’…

3.2.2.4. Leku-genitiboa: NONGO kasua

Nungo ‘nongo’, nosko ‘noizko’, setako ‘zertarako’ dira kasu honen gal-detzaileak. Erabilera:1. Izenak sortzeko:

amárretakue ‘hamarretakoa’, ausokue ‘auzokoa’, andikue ‘aldame-nekoa, ondoko etxekoa’ bost durokue ‘bost ogerlekoa’, belarrion-dokue ‘belarrondokoa’, kaskarrekue ‘kaskarrekoa’, parrakue ‘ber-dinketakoa’…

2. Gorputz ataletan jasotzen diren kolpeak adierazteko: matraillekue ‘masailekoa’, lepokue ‘lepokoa’, burukue ‘burukoa’,biotzekue ‘bihotzekoa’, ipurdikue ‘ipurdikoa’…

3. Izenaren morfologia

— 84 —

Page 86: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

-ko kasu marka duten adjektibo edo izenlagun hauek izenarenezkerretara jartzen dira:

Mendiko bidie ‘Mendiko bidea’Kaleko erropak ‘Kaleko arropak’

3. Norbait izendatzen dugula, eta izenarekin batera haren etxeaaipatzen denean, ezkerrean nahiz eskubian jar dezakegu:

Antonio Ortusarreko, nahiz Ortusarreko Antonio.

3.2.2.5. Ablatiboa: NONDIK kasua

Nundik, nostik, setatik galderei erantzuten dio. Erantzunak hartzenduen kasu marka -tik da:Ablatiboko markak bi balio ditu gure hizkeran, alde batetik abiapuntuaadierazten du (etxetik, tabernatik…etorri) eta bestetik zehar esan nahidu, hau da, menditik, bidetik …sier (etorri), alegia.Gaur egun, -(r)ik kasu marka fosilizatutako formetan agertzen da baka-rrik:

Eskékuek lena ateik-ate ibiltten sien ‘Eskaleak lehenago aterik-ate ibiltzen ziren’Gabonbatzaillak etxeik-etxe etortzen die ‘Gabon batzaileaketxerik-etxe etortzen dira’Kasóriek bedartzaik-bedartza ibiltten die ‘Ehiztariak belartza-rik-belartza ibiltzen dira’

Ablatiboko -tik atzizkiak badu beste aldaki bat, -ti atzizkia, hain zuzen.Atzizki hau lotsati, billurti adjektiboetan azaltzen da eta baita Barruti,Goti, Beiti toponimoetan ere.

Mugagabean -tatik atzizkia eramango du:Úxarteko osabie ta gure aitte mesetatik etxá ‘Uxarteko osabaeta gure aita mezatatik etxera’Aitte laster jagiko da lotatik ‘Aita laster jaikiko da lotatik’

3.2.2.6. Adlatiboa: NORA kasua

Adlatibo kasuaren galdetzaileak nora, seta ‘zertara’ dira-(e)ra adlatiboko atzizkiak forma desberdinak agertzen ditu aurrekosilabako bokalaren arabera. Honela, aurreko silaban - i, u bokalak daudenean, -re izango da: mendire ‘mendira’, tokire ‘toki-ra’, mundure ‘mundura’, eskure ‘eskura’…

Mallabiko euskara

— 85 —

Page 87: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

- e, a bokalak daudenean, -a da emaitzarik arruntena: etxá ‘etxera’,plasá ’plazara’, elixá ‘elizara’…Hala ere, sínera ‘zinemara’.- o bokala dagoenean, -a nahiz -ra entzun daiteke: kánpa / kánpora‘kanpora’, solá / solora ‘sorora’…Mugagabean -(e)tá ‘-(e)tara’ atzizkia hartzen du: uretá ‘uretara’, ogittá‘ogitara’, afaittá ‘afaritara’, báskaitta ‘bazkaritara’, oillogorretá ‘oilagorre-tara’, esnetá ‘esnetara’, pikutá ‘pikutara’…Kontsonantez amaituriko leku izenek -a soila hartzen dute: Eiberrá‘Eibarra’, Sarautzá ‘Zarautza’, Parisá ‘Parisa’…

Bizidunek -a(n)(ga)na atzizkia hartzen dute: ama(n)gana ‘amarenga-na’, medikuana ‘medikuarengana’, andria(n)gana ‘andrearengana’…Adlatiboa aditz bihur daiteke: etxatu ‘etxeratu’, lotatu ‘lotaratu’, aurre-ratu ‘aurreratu’, atzeratu ‘atzeratu’…Adlatiboaren bidez, denbora adierazten da:

(gaurtik) aurr(er)a ‘gaurtik aurrera’, (sortzíretatik) amarreta ‘zor-tzietatik hamarretara’, (goxetik) gabera ‘goizetik gauera’, (egunetik)egun(er)a ‘egunetik egunera’…

‘Nora’ galdetzailetik norako aditzlaguna sortzen da. Batzuetannongo/norako bereizketa egiteko joera dago eta orduan -ra- eranstenda:

Etxako bidie ‘Etxerako bidea’Téillatureko egurre ‘Teilaturako egurra’

Bereizketa egin beharrik sumatzen ez denean ohitura zaharragoarijarraitzen zaio, alegia, -ra- erantsi gabe:

Bierreko prákak ‘Laneko prakak’ Ondarruko autobuse ‘Ondarroako autobusa’

Norabidea zuzenekoa adierazten duen atzizkia –rutz da:Gisonak etxerutz alde dabe ‘Gizonek etxerantz alde dute’Bisimoduek gorutz einddau ‘Bizimoduak gorantz egin du’ Etorri onutz! ‘Etorri honantz!’

Adlatibo hauek ere aditz bihur daitezke:Onustu pixkat, lekue eitteko ‘Honuztu pixka bat lekua egiteko’Etxeruztu ein bikau ‘Etxeruztu egin beharko dugu’

Leku-denborazko kasuen baitan (leku-genitiboan izan ezik) bada egin-beharreko beste banaketa bat, hots, bizidunak eta bizigabeak. Orohar,bizigabeek -(e)(t)an marka hartuko dute, eta bizidunek -(en)gan.

3. Izenaren morfologia

— 86 —

Page 88: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Bizidun eta bizigabeak

Zenbait kasutan atzizki biak (-tik, -ra / -gandik, -gana) erabil daitezkebizigabe nahiz bizidunekin.-gana / -gandik atzizkien bidez objektua bera, bere osotasunean har-tzen dugu erreferentziatzat, eta bere alde emozional eta afektiboen era-ginpean jartzen da.-tik, -ra atzizkien bidez, aldiz, objektu edo pertsona horren kanpokoaldeari egiten diogu erreferentzia, aipatutako alde emozional eta afek-tibo edo dena delakoak kontuan hartu gabe:

ondue ‘ondoa’, azpixe ‘azpia’, gaiñie ‘gainea’, albue ‘alboa’, áurrie‘aurrea’, átzie ‘atzea’…

Saldixen ibilli diogunean, zaldia tresnatzat, garraiobide soiltzat, hartzendugu, izaki biziduna dela kontuan hartu gabe. Erabilera berdina egin-go da zaldiaren lekuan ‘bizikleta’ esango bagenu:.

Saldire igon = bisikleta(ra) igonSaldittik jausi = bisikletatik jausi

Aldiz, zaldia izaki biziduna dela kontuan hartuta, gauzak aldatu egitendira.

Saldixagana jun, baina ezin da esan bisikleta(ra) junBizikletaren ondora edo bizikleta dagoen lekura edo… esanbeharko genuke.

Zenbait esamoldetan bizidunak ere bizigabeak balira legez erabiltzendira:

Astotik astora estago alderik ‘Astotik astora ez dago alderik’Umetik umera diferentzia aundixe dago ‘Umetik umera diferentziahandia dago’

Arruntak dira gisa honetako egiturak ere:mutilletan sárrena ‘mutiletan zaharrena’, neba-arrebetan gástena‘neba-arrebetan gazteena’…

3.2.2.7. Partitiboa: -RIK kasua

Absolutuaren parekoa dugu. Kasu hau mugatzaile eta plural markarikgabe erabiltzen da.Ezezko perpausetan, galderazkoetan, baldintzazkoetan eta adjektibomaila superlatiboan jartzean erabiltzen da:

Bigundute emon bi’jako, es dauke agiñik eta ‘Bigunduta emanbehar zaio, ez dauka haginik eta’

Mallabiko euskara

— 87 —

Page 89: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Nik Ameriketan enaban goseik pasau ‘nik Ameriketan ez nuengoserik pasatu’Txakurrik baukesu saltzeko? ‘Txakurrik badaukazu saltzeko?’

Barik postposizioak hautazkoa du:Diruik parik geratu nas ‘Dirurik barik geratu naiz’Gose barik jaten dabil ‘Gose barik jaten dabil’

Izen berezietan ere ager daiteke:Emen estago iñor, es Mírenik eta es Mariaik ‘Hemen ez dago inor,ez Mirenik eta ez Mariarik’

3. Izenaren morfologia

— 88 —

Goitondo Industrialdea P. Mugarza.

Page 90: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.2.2.8. Genitiboa: -REN kasua

Genitiboaren kasu marka -(re)n da. Seiñen eta non ‘noren’(hau gutxia-go entzuten da) dira kasu honen galdetzaileak. Arrazoi fonetikoengatik,-ren hodarkia –n soila bihurtzen da gehienetan.Genitibozko atzizki honek bi aldaki ditu lehenagotik, hots, bata sudur-kariduna -ren eta bestea sudurkari gabea -re. Bigarren hau da, hainzuzen ere, izenordainetan agertzen zaiguna: nire, hire, gure, zure.

Kasu marka honek -n forma erakusten du gehienetan:‘Kuku’n entzutie eukosue, estok? ‘Kuku’ren entzutea izango duzue,ezta?’

Kasu hau hartzen duten izenkiak izenlagun bihurtzen dira. Beraz, geni-tibo hauek izen sintagma baten egituraren barnean agertuko dira, ize-naren ezkerreko aldean normalean. Hala ere, zenbait kasutan izenareneskuin aldean ere ager daitezke, mugatzailearekin.

Ama gurie errota jute(n) san astuakin ‘Ama gurea errotara joatenzen astoarekin’

Zenbait lokuzio idiomatikotan elipsia egiten dugu. ‘Etxe’ hitza dasarrien isiltzen denetako bat:

Guarsobillek gurera etorri die ‘Goardia zibilak gure (etxe)ra etorridira’Árenien egon nas amarretakue éitten ‘Haien(etxe)ean egon naizhamarretakoa egiten’

Zenbait esapide osatzen dira genitiboaren bidez. Errepikatzeak balioindargarria ematen dio:

Alperran alperres ‘Alferraren alferrez’Amorruan amorruas ‘Amorruaren amorruarekin’Beruan beruas ‘Beroaren beroarekin’Bierran bierrak ‘Beharraren beharrak’Billurran billurras ‘Beldurraren beldurrez’Dénporian purus ‘Denboraren poderioz’Erneguan erneguas ‘Erneguaren erneguz’Etorrixan purus ‘Etorriaren poderioz’Otzan otzak ‘Hotzaren hotzak’Posan posak ‘Pozaren pozak’

Mallabiko euskara

— 89 —

Page 91: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.2.2.9. Soziatiboa: -KIN/ -GAZ kasua

Soziatiboa kidetasuna adierazteko erabiltzen da. Seiñekin, no(re)kinse(re)kin galdetzaileei erantuten dio. Singularrean bi deklinabide kasu-marka aurkituko ditugu: -ekin eta -a(ga)z, singularrean eta bakarra plu-ralean: -ekin.

Txakurras buelta bat eitta urte(n) juat ‘Txakurragaz buelta bat egi-tera irten diat’Telefonuakin es ibilli ólgetan ‘Telefonoarekin ez ibili olgetan’Betiko ipuiñekin etorri da ‘Betiko ipuinekin etorri da’

Kasu-sinkretismoa gertatzen da. Instrumentalaren eta inesibo kasuakordezkatzen ditu. Instrumentalaren ordez:

Makilliakin jo dau ‘Makilarekin jo du’

Bizidunen inesiboaren ordez:Irekiñ etxeukek konfiantzaik ‘Hirekin ez zeukak konfidantzarik’

3.2.2.10. Instrumentala: -AZ kasua

Honen galdetzaileak selan, se(r)ekin…dira.Instrumentala oso gutxitan erabiltzen dugu. Instrumentaleko kasumarka -s mugagabean bakarrik agertzen da:

Berak eskus einddeko jersie erregalau justan ‘Berak eskuz eginda-ko jertsea erregalatu zidaan’Gabas ibiltten billurtu eitte suan ‘Gauez ibiltzen beldurtu egitenzuan’Preguntes etorri jatan ‘Galdezka etorri zitzaidaan’Burles jun jakuan ‘Burlaz joan zitzaioan’

Esapide batzuetan ere erabiltzen da:Ankas gora ‘Hankaz gora’Aurres aurre ‘Aurrez aurre’Batanas beste ‘Batanaz beste’Batekos beste ‘Batekoz beste’Burus beera ‘Buruz behera’Etxes etxe ‘Etxez etxe’Ortikos emetikos ‘Hortikoz hemendikoz’

3. Izenaren morfologia

— 90 —

Page 92: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Gainerakoetan soziatiboak hartuko du instrumentalaren lekua. Denadela, bereizgarri dira bi kasuak, izan ere, soziatiboko kasu marka haumugatuari eransten baitzaio:

soziatiboa instrumentalaeskuas ‘eskuagaz’ ~ eskus ‘eskuz’umias ‘umeagaz’ ~ umes ‘umez’uras ‘uragaz’ ~ ures ‘urez’

Pluralean erabiltzen den kasu marka -kin da betiOnako personekin aguntau en bi’da, gero! ‘Honako pertsonekinagoantatu egin behar da, gero!

Zertaz galderaren erantzuna ere kasu honen bidez eman ohi da:Enas orrekin konturetu ‘Ez naiz horrekin konturatu’Poste(n) nas su ikustiakin ‘Pozten naiz zu ikustearekin’

3.2.2.11. Motibatiboa: -GAITIK kasua

Marka honek kausa delako zerbait adierazten du:Illebetegaittik enaban artu ‘Hilabetegatik ez nuen hartu’Nire familixie está nigaittik sufritzeko moduen ‘Nire familia ezdago nigatik sofritzeko moduan’Sure esanagaittik esta asko ikeratuko ‘Zure esanagatik ez da askoikaratuko’

-gaittik atzizki honek, zenbatzaile bati lotzen zaionean, bi esanahi harditzake:

a) ‘Gorabehera’Tranbixe ta trena konpetentzixen ebisen erriel bigaittik ‘Tranbiaeta trena lehian zebiltzan erreal bigatik’Trago ba(t) gaittik eran be igul ‘Trago batgatik edan ere igoal’

b) ‘Noren gainean’:Máixuegaittik krístonak esan sittuen ‘Maisuagatik kristonak esanzituzten’Abadiegaittik preguntau dau ‘Abadeagatik galdetu du’

3.2.2.12. Destinatiboa: -(RE)NTZAT / -(RE)NDAKO kasua

Destinatiboaren funtzioa adierazteko bi atzizkiz baliatzen gara, bata–rentzat/-(re)ndako benetako destinatiboa dena eta bestea adlatibokobalioa duen -(ra)ko.

Mallabiko euskara

— 91 —

Page 93: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Bizidunekin -(re)ntzat /-rendako kasu marka baizik ez da erabiltzen:Gástientzako eser estago jaixetan ‘Gazteentzako ezer ez dago jaie-tan’Aiuntamentuantzat dabil bierrien ‘Udaletxearentzat dabil lanean’Errixantzako dirue emon dau Diputasiñuek ‘Herriarentzako diruaeman du Diputazioak’

Bizigabeekin –rentzat/-rendako eta -rako biak erabil daitezke:Sapatentzako lustrie ‘Zapatentzako lustrea’Oñetako au txarra da ankarako ‘Oinetako hau txarra da hankara-ko’

Banaketa hau, ordea, beti ez dago horren argi. Era biak erabiltzen dira:Ibilttie ona da osasunerako, ‘Ibiltzea ona da osasuna izateko’,bainaErretzie txarra da osasunantzat ‘Erretzea txarra da osasunarentzat’

-entzat-ekin batera -entzako erabiltzen da:Umiantzako erropak artittut ‘Umearentzako arropak hartu ditut’Orrek es dauke iñontzako mesedeik ‘Horrek ez dauka inorentzakomesederik’

3.2.2.13. Prolatiboa: -TZAT kasua

- tzat atzizkia mugatzaile gabeko izen sintagma edo adjektibo soilarieransten zaio. Atzizki hau daraman osagaiak predikatu osagarri funtzioabetetzen du perpausaren barruan. Predikatu osagarri hau ametitzenduten aditzak: hartu, eman, jo...

Ogei urte ein jakos, baiñe danak ume mókotzat artze(n) dabe‘Hogei urte egin zaizkio, baina denek ume mokotzat hartzen dute’Nik on bierres esan, baiña berak txartzat artu juan ‘Nik on beha-rrez esan, baina berak txartzat hartu zian’Iñok neu lélotzat artzie dok amorruik áundiñe emotustena ‘Inorkneu lelotzat hartzea duk amorrurik handiena ematen didana’ Alkatetzat jeukek arek bere burue ‘Alkatetzat zeukak hark bereburua’

Izenlagunari lotua joan daiteke:Aintzakotzat artu niñuan ‘Aintzakotzat hartu nindian’Berantzakotzat artze(n) juan ‘Berantzakotzat hartzen zian’Einddekotzat emo(n) juan ‘Egindakotzat eman zian’

3. Izenaren morfologia

— 92 —

Page 94: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.2.3. GALDERA HITZAK

NOR singularra pluralaAbsolutiboa nor nórtzukErgatiboa nok nórtzukDatiboa nori nórtzueiGenitiboa non nórtzuenSoziatiboa nokin nórtzu(e)kinMotibatiboa nogaittik nórtzu(e)gaittikDestinatiboa no(re)ntzat/-(re)ndako nórtzuentzat/-endako

Ez dugu esango nor erabiltzen ez denik, baina zein da erabiliagoa.

ZEIN singularra pluralaAbsolutiboa sein séintzukErgatiboa seiñek séintzukDatiboa seiñi séintzueiGenitiboa seiñen séintzuenSoziatiboa seiñekin/seiñas séintzuekinMotibatiboa seingaittik séintzuegaittikDestinatiboa seiñentzat/-endako séintzuentzat/-endakoInesiboa seiñengan séintzuenganAblatiboa seiñengandik séintzue(n)gandikAdlatiboa seiñengana séintzue(n)ganaMuga-adlatiboa seiñenganaiño séintzuenganaiño

ZER singularra pluralaAbsolutiboa ser sértzuk/sértzuekPartitiboa serikErgatiboa sek sértzuk/sértzuekDatiboa seri sértzueiGenitiboa se(r)en sértzuenSoziatiboa se(r)ekin/seras sértzuekinMotibatiboa segaittik sértzuegaittikDestinatiboa se(r)entzat/-endako sértzuentzat/-endakoInesiboa setan sértzuetanAblatiboa setatik sértzuetatikAdlatiboa setá sértzueta

Mallabiko euskara

— 93 —

Page 95: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.2.4. PERTSONA IZENAK

Kontsonantez amaitua: MIREN Bokalez amaitua: ANAAbsolutiboa Miren AnaPartitiboa Mirenik AnaikErgatiboa Mirenek AnakDatiboa Mireni AnaiGenitiboa Mirenen AnanSoziatiboa Mirenekin Anakin Motibatiboa Mirengaittik AnagaittikDestinatiboa Mirenentzat/-endako Anantzat/-ndakoInesiboa ————– —————–Prolatiboa Mirentzat AnatzatAdlatiboa Mirene(n)gana Ana(n)ganaAblatiboa Mirene(n)gandik Ana(n)gandikMuga-adlatiboa Mirene(n)ganaiño Ana(n)ganaiñoAdlatibo-destinatiboa Mirene(n)ganako Ana(n)ganako

3.2.5. LEKU IZENAK

Kontsonantez amaitua: Bokalez amaitua: EIBAR MALLABIA6

Absolutiboa Eiber MallibixePartitiboa Eiberrik MallibirikErgatiboa Eiberrek MallibixekDatiboa Eiberri MallibixaiGenitiboa Eiberren MallibixanSoziatiboa Eiberrekin/Eiberras Mallibixakin/MallibixasMotibatiboa Eibergaittik MallibigaittikDestinatiboa Eiberrentzat/-endako Mallibixantzat/-endakoInesiboa Eiberren MallibixenProlatiboa Eibertzat MallabitzatGen.-leku-denborazkoa Eiberko MallibikoAblatiboa Eibertik MallibittikAdlatiboa Eiberra MallibireHurbiltze-adlatiboa Eiberrerutz MallibirutzMuga-adlatiboa Eiberraiño MallibireiñoAdlatibo-destinatiboa Eiberrako Mallibireko

3. Izenaren morfologia

— 94 —

6 Mallibixe, Mallebixe eta Mallubixe ere esaten da.

Page 96: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.3. ADJEKTIBOA

Adjektiboen sailean bi mota bereizten dira: izenondoak eta izenlagu-nak.Izenondoa izenaren eskuinaldean jartzen da. Izenlaguna, aldiz, ezke-rrean.

Hala ere, badira zenbait izenondo izenaren ezkerretara nahiz eskuine-tara joan daitezkeenak:1.-dun atzizkiaren bidez osatutakoak:

Ankadun maixe ‘Hankadun mahaia’Andra dirudune ‘Andre diruduna’

2. -(t)ar atzizkiz osatutakoak:Ermuar txakille ‘Ermuar txakila’Napar gaste bat ‘Nafar gazte bat’

Izenaren eskuinetara jartzen dugunean, maizago azalduko da predika-tu gisa sintagmaren barruan baino:

Gisona bilbótarra dau ‘Gizona bilbotarra du’

Eskuinetara ager daiteke, baina hau nekezago gertatzen da. Joera han-dia dago, gainera, jentilizio atzizkiaren lekuan -ko lekuzko genitiboaerabiltzeko. Adibidez:

‘Kuku’ Gernikekue ‘‘Kuku’ Gernikakoa’Australiako andra-gison umei(k) pako batzuek ‘Australiako andre-gizon umerik gabeko batzuek’

Kanpoko herrien jentilizioak gaztelerazko atzizkiekin eman ohi ditugusarriago: leonesa, australianue, mejikanue, santanderinue, andaluse…

3.3.1. IZENONDOAK

3.3.1.1. Izenondoen sailkapena

a) Izenondo konposatuak:

– Izenondoa + izenondoa: suri-gorrixe ‘zuri-gorria’, suri-baltza‘zuri-beltza’, berde-illune ‘berde-iluna’…

– Izena + izenondoa: mutúrsikin ‘mutur-zikin’, burúsuri ‘buru-zuri’,belárriaundi ‘belarri-handi’, kaskagorri ‘kaskagorri’, begiluse

Mallabiko euskara

— 95 —

Page 97: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

‘begi-luze’, betoker ‘betoker’, burumotz ‘buru-motz’, belarrimotx‘belarri-motz’...

– Aditzondoa + izena: belúnabue, ‘beranduko arbia’…– Izena + izena: astákertena ‘astakirtena’, plaságisona ‘plazagizo-

na’

b) Izenondo bakunak:

– Partizipioa adjektibo bihurtua. Adibidez:Karta ikusixe txarra ixetok ‘Karta ikusia txarra izaten duk’Gison okupaue gausa edarra dok ‘Gizon okupatua gauzaederra duk’Gausa jakiñe suan ori ‘Gauza jakina zuan hori’

– Partizipioa izen bihurtua:Aittan esana goguen artu, mutiko! ‘Aitaren esana gogoanhartu, mutiko!’Lisasok etorrixe itzela jeukek ‘Lizasok etorri itzela zeukak’

c) Izenondo eratorriak:

barregarri ‘barregarri’, lotzati ‘lotsati’, uletzu ‘iletsu’, laban-kor ‘labainkor’...

d) Izenondo batzuk adberbio gisa erabiltzen dira:

Bidie luse ein jatak ‘Bidea luze egin zaidak’Arkondarie txiki jeukat ‘Alkandora txiki zeukat’Lárregi begittandu jatak ‘Larregi iruditu zaidak’Begixe gorri-gorri parau jakok ‘Begia gorri-gorri jarri zaiok’Landak gorri dagos ‘Zelaiak gorri daude’

Loturako aditza egon denean, badirudi errazago dela mugatzailea ager-tzea.

Berde egon / berdie egonGarbi egon / garbixe egonIllun egon / illune egonBero egon / berue egonOtz egon / otza egon...

3. Izenaren morfologia

— 96 —

Page 98: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Janari-edariekin beti erabiltzen da mugatzailea:Saldie otza dago ‘Salda hotza dago’Ardaue epela dago ‘Ardoa epela dago’Txuletie gosue dago ‘Txuleta gozoa dago’Sagarra berdie dago ‘Sagarra berdea dago’

3.3.1.2. Marka fonologikoak

a) Atzizkiak

-SKOFosilizaturik agertzen da zenbait animalia izenetan:

Ixkue ‘idiskoa’, óllaskue ‘oilaskoa’, billóskue ‘bildoskoa’…

-XKAKoloreetan batez ere:

Arkondara surixka bat eta praka illun batzuk ‘Alkandorazurixka bat eta praka ilun batzuk’Kotxe gorrixka bat euken len ‘Kotxe gorrixka bat zeukanlehen’Soiñeko berdexka bat soiñien dabela ‘Soineko berdexkabat soinean duela’

-TZARAtzizki honek handitasuna adierazten du:

Ori dok tripasarra bota duana! ‘Hori duk tripatzarra botaduana’Órrekin eskusarrokin min emongutzek ‘Eskutzar horiekinmin emango diok’

-TXOIgesko erropak txikitxo geratu jakos ‘Iazko arropak txiki-txo geratu zaizkio’

Atzizki hau erlatibozko egiturei ere erants dakieke. Gutxitasu-na adierazten du:

Dauenien dauentxue ein biok emen ‘Dagoenean dagoen-txoa egin behar duk hemen’Orrek jan dabentxuas laster gosetuko da barrido be‘Horrek jan duentxoarekin laster gosetuko da berriro ere’

Mallabiko euskara

— 97 —

Page 99: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Arietzu baserriak, Areitio auzoan. P. Mugarza.

b) Izenondoa errepikatzea

Órrek perretxikuok éstauke itxura edar-edarra ‘Perretxikuhoriek ez daukate itxura eder-ederra’Onek kotxionek urte asko daukes, baiña ondio barri-barrixedago ‘Kotxe honek urte asko ditu, baina oraindik berri-berria dago’Saixan urek lixo-lixo ixten dau, garbi-garbi ‘Zahiaren urakleun-leun uzten du, garbi-garbi’

3.3.1.3. Maila adberbioak

a) Goi maila adieraziz

Goi maila adierazteko, honako maila adberbioez balia gaitezke:siero ‘zeharo’, total…

Siero moskortute allegau suan etxá ‘Zeharo mozkortuta aile-gatu zuan etxera’Total eraindde jak a mutille ‘Erabat eraginda zegok mutil hura’

b) Nahikotasuna adieraziz

Nahikotasuna adierazteko honako elementuez balia gaitez-ke: nahikoa, dezente, samar, bastante, asko…

3. Izenaren morfologia

— 98 —

Page 100: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Naikue ein ddok órtik urtetzie ‘Nahikoa egin duk hortik irtetea’Arratsaldeko seiretan ondio argi desente da ‘Arratsaldekoseietan oraindik argi dezente dago’Bier aundi samarra don gaur éitteko ‘Behar handi samarradun gaur egiteko’Bastante ondo pentzau’osu ‘Nahiko ondo pentsatu duzu’Ditadorie san, baiña Eiberren trankil asko ibiltten san ‘Dik-tadorea zen, baina Eibarren lasai asko ibiltzen zen’

c) Ezeztapenetan

Ezezko predikazioetan ukapen osoa bape erabiliz egiten da:Perretxikuta jun da, baiñe bape es dau ekarri ‘Perretxikuta-ra joan da, baina bat ere ez du ekarri’

d) Konparaketak

-EN atzizkiaAdjektiboari -EN atzizkia erantsiz gero, superlatibo erlatiboa lor-tzen dugu: aundíxen, dotórien, ondúen…Adjektiboa izenarekin doanean, izenari -ik partitiboaren markaerants dakioke, baina ez ezinbestean:

Médikuik ónenak ementxe jasek ‘Medikurik onenak hemen-txe zaudek’Niri akordau jatan áundiñe sera ixen suan ‘Niri akordatuzitzaidaan handiena zera izan zuan’

Inesiboko morfemaz ere balia gaitezke konparaketak egiteko:Anai-arrebetan gástena san Ameriketa jun sana ‘Anai-arre-betan gazteena zen Ameriketara joan zena’

- AUE ‘-ago’ atzizkiaDiabrue baiño okerraue da ‘Deabrua baino okerragoa da’Ori bidioi lusiaue da ‘Hori bideori luzeagoa da’

Bi elementu konparatzen ditugunean, ‘baino’ eransten zaio:Gosie baiño argixaue dok ori ‘Gosea baino argiagoa duk hori’Jangoikue bera baiño listuaue ‘Jangoikoa bera baino listoagoa’

-EGI atzizkiaOri txakurroi gastíegixe dok eser éitteko ‘Hori txakurrori gaz-teegia duk ezer egiteko’Lárregixen ibilli gaittuk oiñ artien ‘Larregian ibili gaitukorain artean’

Mallabiko euskara

— 99 —

Page 101: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.3.1.4. Zenbait lokuzio

‘Zenbat eta ...-ago, orduan eta…-ago’Sénbat eta géixa eduki, ordun de géixa bier ‘Zenbat eta gehia-go eduki, orduan eta gehiago behar’

‘Zein baino zein ...-ago’Órrek sein baiño seiñ, astua dittuk! ‘Horiek zein baino zein,astoago dituk!’Sein baiño seiñ, iru txakur ‘Zein baino zein, hiru txakur!’

‘Adjektiboa (adberbioa) + baiño Adjektiboa (adberbioa) + -ago’Txarto baiño txartua jokatu juat ‘Txarto baino txartoago joka-tu diat’

‘Adjektiboa + -ago eta adjektiboa + -ago’Saárra ta txárra ‘Zaharrago eta txarrago’

‘Askoz ere ....-agoa’ Asko be karúaue suan ‘Askoz ere garestiagoa zuan’

3.3.1.5. Hobe eta hobeto

Adjektibo hauek berez ez lukete -ago atzizkiaren beharrik. Oingo bersólarixek lénakuek baño obiek dittuk ‘Oraingo ber-tsolariak lehenagokoak baino hobeak dituk’Datorren urtien géixa ta obeto ‘Datorren urtean gehiago etahobeto’

Hala ere, honelakoak entzun daitezke:Leengo bersolarixek obíauek sittuan ‘Lehengo bertsolariakhobeagoak hituan’Léna baiño obétua bisi gaittuk ‘Lehenago baino hobetoago bizigaituk’

3.3.2. IZENLAGUNAK

3.3.2.1. -ko eta -dun atzizkiak

-ko erator atzizkiak, (EGLU 1 (eranskina): 49. orr.) leku-denborazkoezgain, bestelako erlazioak adierazten dituzten izenlagunak sortzen ditu,izenlagun deskribatzaileak deitzen ditugunak. Leku-denborazko izenla-gunek azpiegituran inesibo kasuko adizlaguna dute eta hortik sortuta-ko izenlagun guztiek mugatzailea dute beti -ko atzizkiaren azpian. Izen-lagun deskribatzaileek, aldiz, azpiegituran ez dute inesibo kasuko sin-

3. Izenaren morfologia

— 100 —

Page 102: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

tagmarik, ez eta leku-denborazko izenlagunetan azaltzen den numeromarkarik ere.-KO atzizkiak bi eratako izenlagunak sor ditzake, batzuk adberbioarierantsiz eta besteak izen multzoari:

a) Adberbioa + -ko

– Posposizio sintagma + -koAndra-gison umei(k) pako batzuekin ‘Andre-gizon umerikgabeko batzuekin’Ikusi bako gausak ‘Ikusi gabeko gauzak’Dénpora bat jauan, iñun laiñoi(k) pako bat ‘Denbora batzegoan, inon lainorik gabeko bat’

– Moduzko aditzondoa + -koOnako Volkswagen antzekuk sittunan an ‘Honako Volkswa-gen antzekoak zitunan han’Ardixe be onako edurrin estok ondo ibiltten ‘Ardia ere hona-ko elurrean ez duk ondo ibiltzen’Pagauko najuan beste olako bat ‘Pagatuko nian beste holako bat’

– Denborazko aditzondoa + -koEgarrittu orduko, erunde eukitten nittun ‘Egarritu orduko,eramanda edukitzen nituen’Orduko krístonak jota! ‘Orduko kristorenak jota!’Laurek-bostak egune sabaldu orduko ‘Laurak-bostak egunazabaldu orduko’

– Kasu gramatikala + -koNigazkuek eittuk! ‘Nirekikoak egin dituk’Nik bauket zutzako bierra ‘Nik badaukat zuretzako lana’

b) Izen multzoa + -ko

– Izena + -koGústoko bierrien esas ainbeste nekatzen ‘Gustoko lanean ezhaiz hainbeste nekatzen’Poltzikoko txiliñai saatie etatze jutzan ‘Poltsikoko txilinarizarata eragiten zioan’Tamaiñokuek erai(n) justasen ‘Tamainokoak eragin zizkidaan’

– Izena + izenondoa + -koBarriketa gitxikue ta bierrien fiñe ‘Berriketa gutxikoa eta lanean fina’Suerte txarreko egune suertau jakuan ‘Suerte txarrekoeguna suertatu zitzaiguan’

Mallabiko euskara

— 101 —

Page 103: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Buru oneko mutille ‘Buru oneko mutila’– Determinatzailea + izena + -ko

Beste mouteko bisimodue ‘Beste modutako bizimodua’Auxe besteko euri tantak ‘Hauxe besteko euri tantak’

c) Zenbatzailea + -ko

– Zenbatzaile zehaztuaPoltziko biko arkondarie ‘Poltsiko biko alkandora’Kilometro bateko illérie ‘Kilometro bateko ilada’

– Izen bizidunei loturik ere ager daiteke.Amar bat gisoneko kuadrillie ‘Hamar bat gizoneko koadrila’Iru seme-alabako familixie ‘Hiru seme-alabako familia’

– Zenbatzaile zehaztugabeakEgun gitxiko bierra ‘Egun gutxiko lana’Diru askoko sorra ‘Diru askoko zorra’

-ko atzizkiaren ordez -dun erabiltzen da sarri. Hala ere, ezin dira batabestearen ordainetan jarri edozein testuingurutan. Badirudi -dun atziz-kiak ezin duela zenbatzaile zehaztu bati lotua egon:

Belarridun tornillue, baina belarri biko tornillueAntenadun kotxie, baina antena biko kotxieAtedun erreperue, baina lau ateko erreperue

Dena dela, -dun atzizkia saihesteko joera badago, bere lekuan edukiaditza jartzen da:

Antenie dauken kotxie ‘Antena daukan kotxea’Jake gorrixe dauken mutille ‘Jaka gorria daukan mutila’

Osma auzoa. P. Mugarza.

3. Izenaren morfologia

— 102 —

Page 104: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.4. IZENORDAINAK

3.4.1. IZENORDAIN ARRUNTAK

Absolutiboa ni hi gu zu zuek

Ergatiboa nik ik guk suk suek

Datiboa niri iri guri suri suei

Genitiboa nire ire gure sure suen

Soziatiboa ni(re)kin/-as i(re)kin/-as gurekin/-as su(re)kin/-as suekin

Motibatiboa nigaittik igaittik gugaittik sugaittik suegaittik

Destinatiboa ni(re)tzat/-tako i(re)tzat/-tako guretzat/-tako su(re)tzat/-tako suentzat/-tako

Inesiboa ni(re)gan i(re)gan gu(re)gan su(re)gan sue(n)gan

Ablatiboa ni(re)gandik i(re)gandik gu(re)gandik su(re)gandik sue(n)gandik

Adlatiboa ni(re)gana i(re)gana gu(re)gana su(re)gana sue(n)gana

Hirugarren mailako izenordainik baden ala ez eztabaidan sartu gabe,hauek erakusleen sailean sartuko ditugu.

3.4.2. IZENORDAIN INDARTUAK

Absolutiboa neu heu geu zeu zeuek

Ergatiboa neuk euk geuk seuk seuek

Datiboa neuri euri geuri seuri seuei

Genitiboa neure eure geure seure seuen

Soziatiboa neurekin/-as eu(re)kin/-as geu(re)kin/-as seu(re)kin/-as seuekin

Motibatiboa neugaittik eugaittik geugaittik seugaittik seuegaittik

Destinatiboa neu(re)tzat/-tako eu(re)tzat/-tako geu(re)tzat/-tako seu(re)tzat/-tako seuentzat/-tako

Inesiboa neu(re)gan eu(re)gan geu(re)gan seu(re)gan seue(n)gan

Ablatiboa neu(re)gandik eu(re)gandik geu(re)gandik seu(re)gandik seue(n)gandik

Adlatiboa neu(re)gana eu(re)gana geu(re)gana seu(re)gana seue(n)gana

3.4.2.1. Nik neuk, ik euk, arek berak, onek beronek... bezalakoforma indartuak.

Kasu marka izenordain biek hartzen dute:Nik neuk estudixatzeko enaban balixo ‘Nik neuk estudiatzeko eznuen balio’

Mallabiko euskara

— 103 —

Page 105: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Arekin berakin esin leike urriña jun ‘Harekin berarekin ezin daite-ke urrutira joan’

3.4.2.2. Berau, beroi, bera, éurek, éurok, beronek, berorrek, berak…

Ez dira denak ados jartzen izenordain ala erakusle diren. Hauen para-digmak erakusleen sailean agertuko dira.

3.4.2.3. Izenordain zehaztugabeak

a) Galdetzaileak: nor, ser, sein, nortzuk, sertzukSe eitzan gure Seberianoi? ‘Zer egin hioan gure Seberianori?Sertzuk pasau eraistesan arek! ‘Zertzuk pasa arazi zizkidan hark!’

b) Galdetzaileetatik eratorritako izenordainak: ‘Edo + nor’ egiturako izenordainak:

edonor ‘edonor’ edonok ‘edonork’edonori ‘edonori’

‘Edo + zein’ egiturako izenordainakedoseiñ ‘edozein’edoseiñek ‘edozeinek’edoseiñi ‘edozeini’

‘Edo + zer’ egiturako izenordainakedoser ‘edozer’edosek ‘edozerk’edosei ‘edozeri’

‘Zer edo zer’ egiturako izenordain sail osoasooser ‘zer edo zer’soosek ‘zerk edo zerk’soosei ‘zer edo zeri’nónor ‘nor edo nor’nónok ‘nor edo nork’nónori ‘nor edo nori’

‘Nahi + izenordain galdetzailea’ egiturazko izenordainaknaiñor ‘nahinor’naiñok ‘nahinork’naiñori ‘nahinori’

3. Izenaren morfologia

— 104 —

Page 106: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.4.3. IZENORDAIN BIHURKARIAK

Perpaus bihurkariak adierazteko, ‘izenordain indartuen genitiboa + bereburua’ egituraz baliatzen gara:

Edadien be aurrera goies ta geure burue saintzen asi bierra dau-kau ‘Adinean ere aurrera goaz eta geure burua zaintzen hasi beha-rra daukagu’Galdute euela ikusi‘banien, bere burue bota juan ‘Galduta zegoe-la ikusi zuenean, bere burua bota zian’

Egitura honen ondoan ohikoak dira, era berean, beti zuzenak ez izanarren, ondorengo hauek:

Une baten larri ikusi nas ‘Une batean larri ikusi naiz’Errekara junde garbittu da ‘Errekara joanda garbittu da’Kalera juteko jantzi biot ‘Kalera joateko jantzi behar dut’Espilluan áurrien orrastu nas ‘Ispiluaren aurrean orraztu naiz’

Neure, eure, bere…artienNeure artien esan najuan: ‘etxata(k) pa, barrido pasauko’ ‘Neureartean esan nian ‘ez zaidak, ba, berriro pasatuko’Bere artien pentzauko juan ‘au gisajuau nora ete doie?’ Bereartean pentsatuko zian ‘gizarajo hau nora ote doa?’

3.4.4. ELKARKARIAK

Elkarrekikotasuna adierazteko, elkar izenordainaz baliatzen gara:Alkarri bostekue emonda, lagun moduen ‘Elkarri bostekoa eman-da, lagun moduan’Krístonak esan jutzesan alkarri ‘Kristorenak esan zizkiotean elkarri’

Izenordain mugagabeak: bátamat ‘baten bat’, bátamatzuk ‘batenbatzuk’, bátamati ‘baten bati’, bátamatek ‘baten batek’, bátamaten‘baten baten’, bátamatekin ‘baten batekin’, bátamatengana ‘batenbatengana’…

Bátamat agertukok, pentzatzen egon ei san ‘Baten bat agertukoduk, pentsatzen egon ei zen’Errittik etxa datorrela, bátamatzuk bidera urte’utzen, itxurie‘Herritik etxera datorrela baten batzuk bidera irten zioten, dirudie-nez’

Mallabiko euskara

— 105 —

Page 107: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Ohikoa ez bada ere deusik entzun izan da mallabitarren batzuenahotan.

Deusik étxeukat ‘Deusik ez zaukaat’

NORBERANoberak éurei segidu ‘Norberak eurei jarraitu’Erakutzi aretxek onduen, nobera(k) paiño obeto ‘Erakutsi harexekondoen, norberak baino hobeto’Ni orretan artistie ixe(n) nok, estok noberak esatie naikue, baiña...‘Ni horretan artista izan nauk, ez duk norberak esatea nahikoa,baina...’Noberan txakurre(k) pe esautu es, i! ‘Norberaren txakurrak ere eza-gutu ez, hi!’

3. Izenaren morfologia

— 106 —

San Juan ermita, Goitta auzoan. I. Ojanguren Fondoa.

Page 108: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.5

. E

RA

KU

SLE

AK

3.5.

1. E

RAK

USL

E A

RRU

NTA

K

sing

.pl.

sing

.pl.

sing

.pl.

Ab

solu

tib

oa

auón

ekor

iór

rek

aár

ek

Erg

atib

oa

onek

ónek

orre

kór

rek

arek

árek

Dat

ibo

aon

ión

eior

riór

rei

ari

árei

Gen

itib

oa

onen

ónen

orre

nór

ren

aren

áren

Sozi

atib

oa

onek

in/o

nas

ónek

inor

reki

n/or

ras

órre

kin

arek

in/a

ras

árek

in

Mo

tib

atib

oa

oneg

aitti

kón

egai

ttik

orre

gaitt

ikór

rega

ittik

agai

ttik

áreg

aitti

k

Des

tin

atib

oa

onen

tzat

/ón

entz

at/

orre

ntza

t/ór

rent

zat/

aren

tzat

/ár

entz

at/

onen

dako

ónen

dako

orre

ndak

oór

rend

ako

aren

dako

áren

dako

Ines

ibo

aon

etan

ónet

anor

reta

nór

reta

nar

etan

áret

an

Lek

u-g

enit

ibo

aon

etak

oón

etak

oor

reta

koór

reta

koar

etak

oár

etak

o

Ab

lati

bo

aon

etat

ikón

etat

ikor

reta

tikór

reta

tikar

etat

ikár

etat

ik

Ad

lati

bo

aon

etá

ónet

aor

retá

órre

taar

etá

áret

a

Mu

ga-a

dla

tib

oa

onet

a(ra

)iño

ónet

a(ra

)iño

orre

ta(r

a)iñ

oór

reta

(ra)

iño

aret

a(ra

)iño

áret

a(ra

)iño

Ad

lati

bo

-on

eta(

ra)k

oón

etak

oor

reta

(ra)

koór

reta

koar

eta(

ra)k

oár

etak

o

des

tin

atib

oa

Ines

ibo

aon

e(n)

gan

óne(

n)ga

nor

re(n

)gan

órre

(n)g

anar

e(n)

gan

áre(

n)ga

n

Ab

lati

bo

aon

e(n)

gand

ikón

e(n)

gand

ikor

re(n

)gan

dik

órre

(n)g

andi

kar

e(n)

gand

ikár

e(n)

gand

ik

Ad

lati

bo

aon

e(n)

gana

óne(

n)ga

naor

re(n

)gan

aór

re(n

)gan

aar

enga

naár

e(n)

gana

Mu

ga-a

dla

tib

oa

one(

n)ga

naiñ

oón

en(n

)gan

aiño

orre

(n)g

anai

ñoór

re(n

)gan

aiño

are(

n)ga

naiñ

oár

e(n)

gana

iño

Mallabiko euskara

— 107 —

Page 109: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.5.

2. F

ORM

A I

ND

ARTU

AK

sing

.pl.

sing

.pl.

sing

.pl.

Ab

solu

tib

oa

auxe

ónet

xek

oixe

órre

txek

axe

áret

xek

Erg

atib

oa

onet

xek

ónet

xek

orre

txek

órre

txek

aret

xek

áret

xek

Dat

ibo

aon

etxi

ónet

xei

orre

txi

órre

txei

aret

xiár

etxe

i

Gen

itib

oa

onet

xen

ónet

xen

orre

txen

órre

txen

aret

xen

áret

xen

Sozi

atib

oa

onet

xeki

n/

ónet

xeki

nor

retx

ekin

/ór

retx

ekin

aret

xeki

n/

onet

xas

orre

txas

aret

xas

áret

xeki

n

Mo

tib

atib

oa

onet

xega

ittik

ónet

xega

ittik

orre

txeg

aitti

kór

retx

egai

ttik

aret

xega

ittik

áret

xega

ittik

Des

tin

atib

oa

onet

xent

zat/

ón

etxe

ntza

t/or

retx

entz

at/

órre

txen

tzat

/ar

etxe

ntza

t/ár

etxe

ntza

t/

onet

xend

ako

ónet

xend

ako

orre

txen

dako

órre

txen

dako

aret

xend

ako

áret

xend

ako

Ines

ibo

aon

etxe

tan

ónet

xeta

nor

retx

etan

órre

txet

anar

etxe

tan

áret

xeta

n

Lek

u-

onet

xeta

koón

etxe

tako

orre

txet

ako

órre

txet

ako

aret

xeta

koár

etxe

tako

gen

itib

oa

Ab

lati

bo

aon

etxe

tatik

ónet

xeta

tikor

retx

etat

ikór

retx

etat

ikar

etxe

tatik

áret

xeta

tik

Ad

lati

bo

aon

etxe

táón

etxe

taor

retx

etá

órre

txet

aar

etxe

táár

etxe

ta

Mu

ga-

onet

xeta

iño

ónet

xeta

iño

orre

txet

aiño

órre

txet

aiño

aret

xeta

iño

áret

xeta

iño

adla

tib

oa

Ad

lati

bo

-on

etxe

tako

ónet

xeta

koor

retx

etak

oór

retx

etak

oar

etxe

tako

áret

xeta

ko

des

tin

atib

oa

Ines

ibo

aon

etxe

(n)g

anón

etxe

ngan

orre

txe(

n)ga

nór

retx

enga

nar

etxe

(n)g

anár

etxe

ngan

Ab

lati

bo

aon

etxe

(n)g

andi

kón

etxe

(n)g

andi

kor

retx

e(n)

gand

ikór

retx

e(n)

gand

ikar

etxe

(n)g

andi

kár

etxe

(n)g

andi

k

Ad

lati

bo

aon

etxe

(n)g

ana

ónet

xe(n

)gan

aor

retx

e(n)

gana

órre

txe(

n)ga

naar

etxe

(n)g

ana

áret

xe(n

)gan

a

Mu

ga-

onet

xe(n

)gan

aiño

ónet

xe(n

)gan

aiño

orre

txe(

n)ga

naiñ

oór

retx

e(n)

gana

iño

aret

xe(n

)gan

aiño

áret

xe(n

)gan

aiño

adla

tib

oa

3. Izenaren morfologia

— 108 —

Page 110: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.5.

3. H

IRU

GARREN

MAIL

AK

O E

RAK

USL

E I

ND

ARTU

AK

sing

.si

ng.

pl.

sing

.pl.

Ab

solu

tib

oa

bera

ube

roi

éuro

kbe

raéu

rek

Erg

atib

oa

bero

nek

bedo

rrek

éuro

kbe

rak

éure

k

Dat

ibo

abe

roni

bedo

rri

éuro

ibe

rai

éure

i

Gen

itib

oa

bero

nen

bedo

rren

éuro

nbe

ran

éure

n

Sozi

atib

oa

bero

neki

n/be

rona

sbe

dorr

ekin

/bed

orra

séu

roki

nbe

raki

n/be

ras

éure

kin

Mo

tib

atib

oa

bero

nega

ittik

bedo

rreg

aitti

kéu

roga

ittik

bera

gaitt

ikéu

rega

ittik

Des

tin

atib

oa

bero

nent

zat/

-end

ako

bedo

rren

tzat

/ -e

ndak

oéu

ront

zat/

-end

ako

bera

ntza

t/-e

ndak

oéu

rent

zat/

-end

ako

Ines

ibo

abe

rone

(n)g

anbe

dorr

e(n)

gan

éuro

ngan

bera

(n)g

anéu

reng

an

Ab

lati

bo

abe

rone

(n)g

andi

kbe

dorr

e(n)

gand

ikéu

rong

andi

kbe

ra(r

en)g

andi

kéu

rega

ndik

Ad

lati

bo

abe

rone

(n)g

ana

bedo

rre(

n)ga

naéu

rong

ana

bera

(ren

)gan

aéu

reng

ana

Mu

ga-a

dla

tib

oa

bero

ne(n

)gan

aiño

bedo

rre(

n)ga

naiñ

oéu

roga

naiñ

obe

ra(r

en)g

anai

ñoéu

rega

naiñ

o

Mallabiko euskara

— 109 —

Page 111: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Lehen eta bigarren graduko izenordain indartuek (berau, beroi…) plu-ralean forma bera dute: éurok.Forma hauekin batera beroi ere erabiltzen da, edo garai baten erabil-tzen zen behintzat, abade eta medikuekin, batez ere, errespetuzko tra-tamentuan:

Bedorrek dauke gure arduraik, ala? ‘Berorrek dauka gure ardura-rik, ala?’

3.5.4. ERAKUSLEEN FUNTZIOA

3.5.4.1. Erakusleen lekua perpausean

Erakusleak izenaren ezkerretara agertzen dira. Izenak erakuslearenkasu-marka berdina hartzen du:

Ónek úmiok seose gureko dabe, ba! ‘Hauek umeok zeozer nahikodute, bada!’ Sartu be esin leike ein orrá taberná ‘Sartu ere ezin daiteke eginhorra tabernara’Orretxek neskiorrek esan dau ‘Horrexek neskaorrek esan du’ Árekin gástiekin gústorua ibiltten da gu saarrokin baiño ‘Haiekingazteekin gustorago ibiltzen da gu zaharrokin baino’

3.5.4.2. Erakusleen erroa eta forma

a) Erakusleek erro desberdin bi dituzte:Absolutibo singularrean: au ori aGainerako kasuak: on- or- ar-

b) Singularra eta plurala bereizten dituena azentua da:sg.: Onek umionek ser ete daukepl.: Ónek úmiok setan ete dabis?

c) Soziatiboan singularrean -kin eta -gaz daukagu. Pluralean, ostera–kin bakarrik:

sg.: Onekin eskuonekin esinddot jokatuOnas eskuonas esinddot jokatu

pl.: Ónekin éskuokin esinddot jokatu

d) Soziatiboa eta instrumentala artikuluak bereizten ditu:soziatiboa: Eskuas jo dot pelotie ‘Eskuakin jo dot pelota’

3. Izenaren morfologia

— 110 —

Page 112: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

instrumentala: Eskus garbittu dittut erropak ‘Eskuz garbituditut arropak’

e) Adlatiboan -ra amaiera >a egiten da:Onetá ‘Honetara’Óneta ‘Hauetara’Orretá ‘Horretara’Órreta ‘Horietara’Aretá ‘Hartara’Áreta ‘Haietara’

f) Lekuzko adberbio batzuk erakusle balioa dute: aor (hara hor), aan(hara han), aamen (hara hemen):

Aor, seiñ etorri dan ‘Hara hor, zein etorri den’Aan, beittu ser ein dosun ‘Hara han, begiratu zer egin duzun’Amen, gure mutille ‘Hara hemen, gure mutila’

3.5.4.3. Bera erakuslea

BERA Aposizioan doanean, beste izen sintagmak hartzen dituen mugatzai-le eta deklinabide atzizkiak hartzen ditu:

Andriai berai tokau jakok loterixie ‘Andreari berari tokatuzaiok loteria’Baskaldu be beran etxín eitte naban ‘Bazkaldu ere berarenetxean egiten nuen’Etxien bertan éitten naban bierra ‘Etxean bertan egiten nuen lana’Jangoikue bera baiño listuaue ‘Jaungoikoa bera baino listoagoa’

BERA / BERDINBera sintagmaren aurrean jartzen da eta sintagma honek jasotzendituen mugatzaile eta deklinabide atzizkiak jasotzen ditu:

Bera gisona etorri da ‘Bera gizona etorri da’Berakin andriakin bisi da ‘Berarekin andrearekin bizi da’Berai aguasillai pagau nutzen ‘Berari aguazilari ordaindu nion’Bertan etxien bisi dok koñetie be ‘Bertan etxean bizi duk koi-nata ere’

BAT zenbatzailea berean esanahiarekin erabiltzen da:Arrebie ta bixok egun baten eskondu giñan ‘Arreba eta biokegun batean ezkondu gintuan’

Mallabiko euskara

— 111 —

Page 113: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Egun baten jutie suertau jakuan ‘Egun batean joatea suertatuzitzaiguan’Bíxok leku batera goiasen ‘Biok leku batera gindoazaan’

BERE / BERARENBata zein bestea erabiltzen da, baina bien arteko bereizketarik egingabe:

Gerie, bakotxak berie ‘Gerea (auzoa), bakoitzak berea’Esan jakon, baiña arek berana ‘Esan zitzaion, baina harkberea’Baskaldu be beran etxín eitte(n) najunan ‘Bazkaldu ere bereetxean egiten ninan’Txakurrek bakotxa bere káixolan egote(n) sittuan ‘Txakurrakbakoitza bere kaiolan egoten zituan’

3.6. ZENBATZAILEAK

3.6.1. ZENBATZAILE ZEHAZTUAK:

3.6.1.1. BAT zenbatzailea

mugagabea mugatua plurala

Absolutiboa bat báta bátzuk

Ergatiboa batek bátak bátzuk

Datiboa bati bátai bátzuei

Genitiboa baten bátan bátzuen

Soziatiboa batekin/batas bátakin bátzuekin

Motibatiboa bategaittik bátagaittik bátzuegaittik

Destinatiboa batentzat/batendako bátantzat/bátandako bátzuentzat/bátzuendako

Inesiboa baten bátien bátzuetan

Leku-genitiboa bateko báteko bátzuetako

Ablatiboa batetik bátetik bátzuetatik

Adlatiboa batera bátera bátzuetara

Hurbiltze-adlatiboa baterutz báterutz bátzuetarutz

Muga-adatiboa bateraiño báteraiño bátzuetaraiño

Adlatibo-destinatiboa baterako báterako bátzuetarako

Inesiboa bate(n)gan báta(n)gan bátzue(n)gan

Ablatiboa bate(n)gandik báta(n)gandik bátzue(n)gandik

Adlatiboa bate(n)gana báta(n)gana bátzue(n)gana

Muga-adlatiboa bate(n)ganaiño báta(n)ganaiño bátzue(n)ganaiño

3. Izenaren morfologia

— 112 —

Page 114: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.6.1.2. BAT eta BI zenbakiak

Izenaren eskuinetara jartzen dira:Abioi bat be eseuen ‘Hegazkin bat ere ez zegoen’Anka bixen erdixen artu burue ta regla batas berotu nindduen‘Hanka bien erdian hartu burua eta erregela batekin berotu ninduen’

Besteak, ostera, ezker aldean:Iru egun arnasiakin bakarrik ein nittun ‘Hiru egun arnasarekinbakarrik egin nituen’Amabost egun egon biosu esniakin bakarrik ‘Hamabost egun egonbehar duzu esnearekin bakarrik’

3.6.1.3. Izen bereziak

Zenbatzaileez lagundurik joan daitezke:Saspi Burgos baño Palma de Mallorca oba dok ‘Zazpi Burgos bainoPalma de Mallorca hobe duk’

3.6.1.4. Balio enfatikoa duten zenbatzaileak

Bost ardure justek ‘Bost ardura zidak’Amaika ikusteko jaixo giñan ‘Hamaika ikusteko jaio gintuan’Mille bider esa jutzat, baiña, alperri’ok ‘Mila bider esan zioat, bainaalferrik duk’

3.6.1.5. Aldien zenbatasuna

Ikeragarri pagau bi’ok, bateko iru bai abioko génerue ‘Ikaragarripagatu behar duk, bateko hiru bai, hegazkineko jeneroa’Pagauko naban beste alako bat ‘Pagatuko nuen beste halako bat’

3.6.1.6. Esaerak

Okamika ta bixok gauasen ordun ‘Okamika eta biok geundeanorduan’Beitti txikixe, Anis Longarte, Jose Luis da laurok ‘Beiti Txikia, AnisLongarte, Jose Luis eta laurok’Gimon da bixek etorri sien bille ‘Gimon eta biak etorri ziren bila’Domingo Iñusiñako ta bixok ‘Domingo Inusiñako eta biok’

Mallabiko euskara

— 113 —

Page 115: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.6.1.7. Gutxi-gorabeherako zenbatasuna

Modu bat baino gehiago dago gutxi gorabeherako zenbatasuna adieraz-teko:a) Edo sartuaz:

Saspireun preso edo gengosan ‘Zazpiehun preso edo geunden’Andik urtebetera edo ure girau’ben ‘Handik urte betera edo uraekarri zuten’Aintxe ei(n) naban urte bete eskas edo ‘Hantxe egin nuen urtebete eskas edo’

b) Edo sartu barik:Oñestuas pasau najittuan iru-lau eskapada itzelak ‘Oinaztarriare-kin pasa nitian hiru-lau eskapada itzelak’Úrtero jatues irurogei-irurogeitamar billots koiotiek ‘Urtero jatendizkik hirurogei-hirurogeita hamar bildots koioteak’Laurek-bostak egune sabaldu orduko ‘Laurak-bostak eguna zabal-du orduko’

c) ‘-ren bat’ gutxi gorabeharako kopurua adierazteko erabiltzen da,izen sintagma mugagabeari erantsia:

Amarren bat egun pasau nittun oien ‘Hamarren bat egun pasatunituen ohean’Gozon bat edo bi emon Úxarteko osabiai ‘Gozoren bat edo bieman Uxarteko osabari’Pelotarin batzuk ala? ‘Pelotariren batzuk ala?Rantxeron batek artu te (txakurre) barrure eskutau juan ‘Rantxe-roren batek hartu eta (txakurra) barrura ezkutatu zian’

3.6.1.8. Distributiboak

-NABerrogeiñe urte inguruko asto saar bi ‘Berrogeina urte ingurukoasto zahar bi’Bosna ogerleko sunan ango kontue ‘Bosna ogerleko zunan hangokontua’Askenien es bátantzako ta es béstiantzako, erdibana ein dde kittu‘Azkenean es batarentzako eta ez bestearentzako, erdibana egineta kito’

3. Izenaren morfologia

— 114 —

Page 116: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

BAKOITZABakotxa izenordainak taldeko elementu bakoitzari egiten dio errefe-rentzia:

Txakurrek, bakotxa bere káixolan egote sittuan ‘Txakurrak bakoi-tza bere kaiolan egoten zituan’Afaldute gero, bakotxa bere lékure ‘Afalduta gero, bakoitza berelekura’

3.6.1.9. Gaztelerazko zenbakiak

Adin batetik gorako euskaldunek zenbakiak eta datak gazteleraz esanohi dituzte:

‘El año beinte’ etorri nintzen Mallebire ‘El año beinte etorri nintzenMallabira’‘Trentaisietien’ kartzelara sartu nindduen arte ‘Treinta y sietean kar-tzelara sartu ninduten arte’‘Doce de diciembre’ allegau sunan ‘Doce de dicienbre ailegatuzunan’Niri ‘nobesientas kuarentaikuatro dolares’ kobra’usten ona etortie‘Niri nobezientas kuarentaikuatro pesetas kobratu zidaten hona etor-tzea’‘Kuatro de julio’ suan ‘Kuatro de Julio zuan’

Pezetatan kontatzen denean, zenbakiak gazteleraz eman ohi dira sarria-go, ogerlekotan, durotan edo errealetan kontatzen denean (zeneanesan beharko dugu), ostera, euskaraz:

Siderretan neukesan ogetamar ogerleko ‘Zilarretan neuzkan hiruogerleko’Gaurko periodikuk ipintten ixen dau familixa bakotxak semat milleogerleko kastetan daben, ‘sesenta mil peestas’ edo ‘Gaurko periodi-kuak ipintzen du familia bakoitzak zenbat mila ogerleko gastatzenduen, “sesenta mil pesetas” edo’

3.6.2. ZENBATZAILE ZEHAZTUGABEAK

Bátzuk, asko, mákiña bat, bákarren bat, baneka bat, apur(ren) bat,gítxi, onenbeste, orrenbeste, ainbeste, náikue...

Bátzuk étxakixek bisimodue ser dan ‘Batzuek ez zekitek bizimoduazer den’Erlojue ser san be askok étxuan jakingo ‘Erlojua zer zen ere askok ezzian jakingo’

Mallabiko euskara

— 115 —

Page 117: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mákiña bat kontu euken gure ámamak ‘Makina bat kontu zeukangure amamak’Bákarren bat galduko suan bidien ‘Bakarren bat galduko zuanbidean’Baneka batek urte jok, baiñe perretxiku gitxi jak aurten ‘Banakabatek irten dik, baina perretxiku gutxi zagok aurten’Onenbeste arasu emongu’stena jakiñien, enintzen asi be eingo‘Honenbeste arazo emango zidana jakinean, hasi ere ez nintzenegingo’Setan gastau’ok orrenbeste diru? ‘Zertan gastatu duk horrenbestediru?’Papelak etortzeko saiñ egon nas ainbeste urtien ‘Paperak etortzekozain egon naiz hainbeste urtean’Kótxie náikue bájabik bastarretan ‘Kotxea nahikoa bazabilek bazte-rretan’Naiku txábola dok ori ‘Nahikoa txabola duk hori’

Asko zenbatzaile zehaztugabea izenaren eskuinean joan ohi da norma-lean.

Egun asko egote ‘ittuk garratza(k) pe ‘Egun asko egoten ditukgarratzak ere’

Asko-ren balioak:a) Aditzondoaren balioa

Ni asko distraitze nitzuan neure trastiokin ‘Ni asko dis-traitzen ninduan neure trasteokin’

b) Nahikoa-ren ordez:Asko da, ba! ‘Asko da, ba!

c) Batzutan beste edozein adierazteko erabiltzen da, eta izenarenaurrean jartzen da:

Asko gisoni esin jakok eser esan ‘Asko gizoni ezin zaiokezer esan’Asko lekuten esiñ ddok berbai(k) pe eiñ ‘Asko lekutan ezinduk berbarik ere egin’

d) Gehiegi adierazteko ere erabiltzen da:Askotxo begittandu jata ‘Askotxo iruditu zait’

3. Izenaren morfologia

— 116 —

Page 118: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.6.3. ZENBATZAILE OROKORRAK

Dana, osue, gustixe…Txakurre dana erre suan ‘Txakurra dena erre zuan’Egun osue eitte’ban jun de etorri éitten ‘Egun osoa egiten zuenjoan eta etorri egiten’Egun gustixen es dau atertu be eiñ ‘Egun guztian ez du atertu ereegin’

3.6.4. NOLAKOTZAILEAK

Sein, ser, edosein, edoser, beste…Sein abade euen orduen? ‘Zein apaiz zegoen orduan?’Se saata ixen da ori? ‘Zer zarata izan da hori?’Edosein egunetan egote(n) da oin fúbola ‘Edozein egunetan ego-ten da orain futbola’Edoser gausa pasau leike ‘Edozer gauza pasa daiteke’Beste bost ogerleko emon nutzesan ‘Beste bost ogerleko eman niz-kion’

Andiño eta Berano auzoak, Urko mendiaren magalean. P. Mugarza

Mallabiko euskara

— 117 —

Page 119: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.7. ADBERBIOA

Bi adberbio mota bereizten ditugu:a) Adizlagunak. Kasu-marka edo postposizioen bidez sortzen dira:

1. Hartzen dituzten kasu-markak nor, nork, nori, noren eta nongoez beste guztiak dira:

Zuretzat badauket nik bierra ‘Zuretzat badaukat nik lana’Etxera etorri biosu ‘Etxera etorri behar duzu’Lagunekin urten dau ‘Lagunekin irten da’

2. Postposizioen bidez sortuak: étxaurrien ‘etxe aurrean’, emendik aparte ‘hemendik aparte’,mai gaiñien ‘mahai gainean’…

b) Aditzondoak. Ez dute inolako kasu-markarik behar.

3.7.1. ADITZONDOEN SAILKAPEN FORMALA

3.7.1.1. Aditzondo bakunak

Osagai bakarrekoak dira: gaur ‘gaur’, beti ‘beti’, gero ‘gero’, puntu ‘puntu’, puntuen ‘pun-tuan’, aspaldi ‘aspaldi’, aspaldixen ‘aspaldian’, aguro ‘agudo’, ariñ‘arin’, atzo ‘atzo’, aurten ‘aurten’, ies ‘iaz’, óndio ‘oraindik’, oin‘orain’, sarri ‘sarri’, sekulo/sekule ‘sekula’, etzi ‘etzi’, egundo ‘egun-do’, ártien ‘artean’...

Adibideak:Ariñ aspertu da ‘Arin aspertu da’Iesko gabonak etxin pasau nittun ‘Iazko gabonak etxean pasatunituen’Etxaiño óndio egun asko falta suan ‘Etxeraino oraindik egunasko falta zuan’Oin estak leengo kontuik ‘Orain ez zagok lehengo konturik’Sékulo oiñestuk jo barik, neu ju(n) nintzen arte, ta orduntxe jojuan ‘Sekula oinaztarriak jo gabe, neu joan nintzen arte, etaorduantxe jo zian’Puntuen urten dau émendik ‘Puntuan atera da hemendik’Puntu etxera juteko ordue ixengo da ‘Puntu etxera joateko orduaizango da’Egundo étxok eser susenik eiñ ‘Egundo ez dik ezer zuzenik egin’

3. Izenaren morfologia

— 118 —

Page 120: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.7.1.2. Aditzondo eratorriak

-TOedarto, txarto, ondo, politto…

Arre, earto goies da! ‘Arre, ederki goaz eta!’Txarto dabillena ikusi éitten da ‘Gaizki dabilena ikusi egiten da’

-RO/- DOgarbiro, barrido…

Úmiek garbiro jantzitte erute’ittu eskola ‘Umeak garbiro jantzitaeramaten ditu eskolara’Andik Astorgara; aintxe txarto barrido be! ‘Handik Astorgara;hantxe txarto berriro ere!’

-KAarrike, sarátaka, barreka, gáiñeska, ika, suka, bákarka, gitxike ,apurke, albalbaka, kubike…

Apurke-apurke, erremalangian ondá eskuk ekarri jutzesak… ‘Apur-ka-apurka, erromadalangaren ondora eskuak ekarri zizkiok…’Barreka egon giñan berai begire ‘Barreka egon gintuan berari begira’

-IKalperrik, bákarrik, posik, sútunik...

Dénpora txarrak posik eukitte juan ‘Eguraldi txarrak pozik edu-kitzen zian’Bakarrik esin leikek eiñ ori ‘Bakarrik ezin zitekek egin hori’

-TAerositte, naitte, bustitte, saartute, esanda, naiesta ‘nahi ezta’

Jesus! esanda seiñetu notzen ‘Jesus! esanda zeinatu nien’Olantxik esanda be bardin ddok ‘Holaxe esanda ere berdin duk’Lebatza jan naiesta dabil, miskiñe alakue! ‘Legatza jan nahi eztadabil, mizkina halakoa!’

-(L)ANonan, olan, bestelan, alan,

Traperuk orduntxe ainddu, bestelan apurtze(n) jok ‘Traperoakorduantxe agindu (= askatu), bestela apurtzen dik’Olan amaittu suan ori, géixa berbaik ein barik ‘Horrela bukatuzuan hori, gehiago berbarik egin gabe’

Mallabiko euskara

— 119 —

Page 121: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.7.1.3. Aditzondo konposatuak

a) ‘Edo + galdetzailea’ egiturakoak:edonos ‘edonoiz’edonun ‘edonon’edonungo ‘edonongo’edonundik ‘edonondik’edonokin ‘edonorekin’edonongana ‘edonorengana’edonora ‘edonora’edonorutz ‘edonorantz’edosekin ‘edozerekin’edosegaittik ‘edozergatik’edoseta ‘edozertara’ edoselan ‘edozelan’edosenbat ‘edozenbat’

b) ‘Zer edo zer’egiturakoak:soosen ‘zeozeren’soosekin ‘zeozerekin’sóosegaittik ‘zeozergatik’sóoseta ‘zeozertara’ sóosetako ‘zeozertarako’sóoselan ‘zeozelan’sooselako ‘zeozelako’nónos‘ noiz edo noiz’núnun ‘non edo non’núnundik ‘nondik edo nondik’nónora ‘nora edo nora’nónorutz ‘nora edo norantz’

c) ‘Nahi + izenordain galdetzailea’ egiturakoak:naiñongana ‘nahinorengana’naiñokin ‘nahinorekin’naiñora ‘nahinora’naiños ‘nahinoiz’naiñun ‘nahinon’naiñundik ‘nahinondik’naiñorutz ‘nahinorantz’

3. Izenaren morfologia

— 120 —

Page 122: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Batzuetan biak daude aukeran: naiños / nosnai, naiñun / nunai, nai-ñora / noranai...

d) ‘Izenordain galdetzailea + bait’ egiturakoak: nabaittá ‘norabaitera’nunbaittá ‘nonbaitera’nunbaitten ‘nonbaiten’nunbaittetik ‘nonbaitetik’ nosbaitten ‘noizbaiten’ nosbaittetik ‘noizbaitetik’ setanbaitten ‘zertanbaiten’ setanbaittá ‘zertanbaitera’

e) ‘Behin’ osagaia dutenak: beiñobeiñ ‘behin edo behin’,lantzin beiñ ‘lantzean behin’nosipeiñ ‘noizean behin’beiñipeiñ ‘behinik behin’lelengo ta beiñ ‘lehenengo eta behin’astien beiñ ‘astean behin’bein be ‘behin ere’beinguen ‘behingoan’

f) Beste aditzondo konposatu batzuek:árañeun `herenegun’, etzidamu ‘etzidamu’...

g) Esaera adberbialak: lantzin lantzin bixer goxien lau bideramaika bider ointxe bertan datorren astienbart gabien bixen bittartien émendik goittikémendik aurrera úrrengo baten takin potinalbait ariñen

h) Aditzondo gisa erabiltzen diren adjektiboak:berde egon susen ibilli gogor eiñargi ibilli garbi jokatu listo portauerres manejau bixkor jan

Mallabiko euskara

— 121 —

Page 123: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.7.2. ADITZONDOEN SAILKAPEN SEMANTIKOA

3.7.2.1. Leku adberbioak

a) Leku adberbio arruntak:

emen ‘hemen’ or ‘hor’ an ‘han’emendik ‘hemendik’ órtik ‘hortik’ ándik ‘handik’ona ‘hona’ orra ‘horra’ ara ‘hara’onutz ‘honantz’ orrutz ‘horrantz’ arutz ‘harantz’ónaiño ‘honaino’ órraiño ‘horraino’ áraiño ‘haraino’onako ‘honako’ orrako ‘horrako’ arako ‘harako’...

b) Leku adberbio indartuak:

ementxe ‘hementxe’ ortxe ‘hortxe’ aintxe ‘hantxe’emendixik ‘hemendixek’ órtixik ‘hortixek’ ándixik ‘handixek’onaxe ‘honaxe’ orraxe ‘horraxe’ araxe ‘haraxe’onaixiño ‘honaxeino’ orraixiño ‘horraxeino’ araixiño ‘haraxeino’onakoxe ‘honakoxe’ orrakoxe ‘horrakoxe’ arakoxe ‘harakoxe’...

ber- aurrizkiarekin honako forma indartuak ere sortzen dira: bertan,bertatik, bertara, bertako…

Ointxe bertan esangutzet ‘Oraintxe bertan esango diot’Bertakuei preguntatzie ónena ‘Bertakoei galdetzea onena’

Forma arrunt eta indartuen elkarketatik forma are indartuagoak sortzendira:

Emen bertan/ementxe bertan ‘hemen bertan’/‘hementxe bertan’Andik bertatik/ándixik bertatik ‘handik bertatik’/‘handixek bertatik’Orraixe bertá(ra)/orraixiño bertaiño ‘horraxe bertara’/‘horraxei-no bertaraino’

Bertan aditzondoak ‘bertanbera’ esaera adberbiala ematen du:Itxi dana bertanbera ta báskaitta jun biau ‘Utzi dena bertanbe-hera eta bazkaltzera joan behar dugu’Obrie éittekotan giñen, baiña dénpora txarragaittik bertanberageratu san ‘Obra egitekotan ginen, baina eguraldi txarragatik ber-tan behera gelditu zen’

3. Izenaren morfologia

— 122 —

Page 124: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Bestelakoak:urran ‘hurbil’, urrin ‘urruti’, aldien ‘aldean’, ínguruen ‘ingu-ruan’, kontran ‘kontran’, aldemenien ‘aldamenean’, albuenalboan’, onduen ‘ondoan’, gáiñien ‘gainean’, aspixen azpian’,áurrien ‘aurrean’, gora ‘gora’, beera ‘behera’, átzera ‘atzera’...

3.7.2.2. Modu adberbioak

a) Modu aditzondoen forma arruntak:ónan ‘honela’ólan ‘horrela’álan ‘hala’onakue ‘honelakoa’olakue ‘horrelakoa’alakue ‘halakoa’

b) Modu aditzondoen forma indartuak:ónantxik ‘honelaxe’ólantxik ‘horrelaxe’álantxik ‘halaxe’onakoxie ‘honelakoxea’olakoxie ‘horrelakoxea’alakoxie ‘halakoxea’

Adibideak:Ainddiberreko etxaune onakoxe perillias ibiltte suan ‘Abendi-barko etxauna honelakoxe perilarekin ibiltzen zuan’Alako errukarri jenteik! ‘Halako errukarri jenderik!’Olako ipuiñek estie beti entzuten ‘Holako ipuinak ez dira betientzuten’Ardixe be onako edurrin estok ondo ibiltten ‘Ardia ere honela-ko elurrean ez duk ondo ibiltzen’

Onetaiko ‘honetariko’, orretaiko ‘horretariko’, aretaiko ‘hartariko’,ónetaiko ‘hauetariko’, órretaiko ‘horietariko’, áretaiko ‘haietariko’formak ere erabiltzen dira aurrekoen lekuan:

An jauan onetaiko argisarixan antzeko goso bat ‘Han zegoanhonetariko argizariaren antzeko gozo bat’

Mallabiko euskara

— 123 —

Page 125: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

3.7.2.3. Iritzi adberbioak

itxurie ‘itxuraz’, kontisu ‘kontizu’, seguru ‘seguru’...Eurixe einbidau, itxurie ‘Euria egin behar du, itxuraz’Dénpora txarra gustatze jakuan, kóntisu ‘Denbora txarra gus-tatzen zitzaioan, antza’Antoni sanak beetik alako kalamatrikaik, seguru ‘Antoni zenakbehetik halako kalamatrikarik, seguru’

Iritzi adberbioen funtzio beretsua betetzen du ‘behar izan’ek:Eiberkue ixen bidau ‘Eibarkoa izan behar du’ (Eibarkoa da,antza)Alkarrekin bisi ixen bier ixen dabe ‘Elkarrekin bizi izan beharizan dute’ (Elkarrekin bizi izan dira, dirudienez)

3.7.2.4. Aditzaren ondoko bestelako hitzak

beintzet ‘behintzat’, be ‘ere’, es ‘ez’, bai ‘bai’, ei ‘omen’, ete ‘ote’...Ni, beintzet, bánoie ta… ‘Ni, behintzat, banoa eta…’Erlojue ser san be askok étxuan jakingo ‘Erlojua zer zen ereaskok ez zian jakingo’Agiñik bape es ei jukan ‘Haginik bat ere ez ei zeukaan’Ill eingo ete jok ‘Hil egingo ote dik?’

3. Izenaren morfologia

— 124 —

Page 126: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

4. ADITZA

Art

am

end

i ba

serr

iko

am

a-s

emea

k, A

ged

a e

ta T

om

as,

go

rrik

eta

n.

I. O

jan

gure

n F

ond

oa

Page 127: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

4.1. ADITZAREN EZAUGARRIAK

Aditzaren azterketa da beharbada, lan honetako atalik zailena. Norma-lean hiztunok erabiltzen dugun aditz forma kopurua oso mugatua da,eta orainaldiko edo lehenaldiko formetan ez horrenbeste, baina gaine-rakoetan zalantza asko izan ohi da. Ziurtasunik ez duenean, hiztunakbeste baliabide batzuek erabili ohi ditu: ‘gustatuko zitzaidan zu ikuste-ra etortzea’ esateko ‘gustauko jatan su ikusta etortzie’ edo esango genu-ke, lehenaldiko formez baliatuz. Dena dela, azterketa sakonago batmerezi lukeen gaia da.

4.1.1. NOR / NOR-NORK aditzak

a) Beste hizkera batuetan NOR aditzak direnak gurean NOR-NORKerara jokatzen dira: Igon ‘igo’, urten ‘irten’

Urte betien be bisimoduek errime igon dau ‘Urte betean erebizimoduak asko igon du’ Goxeko saspiretan urten dot etxetik ‘Goizeko zazpietan irtendut etxetik’

b) *edun-en sustraian -o- eta -eu- daude adizkien arabera: dot ‘dut’ dau ‘du’ baneu ‘banu’dogu ‘dugu’ dabe ‘dute’ neuke ‘nuke’

c) Zenbaitetan z eta it pluralgileak biak erabiltzen dira:(d)osus / (d)ittusu ‘dituzu’

d) *EDUN ia beti aditz laguntzaile gisa erabiltzen da. Hala ere, batzue-tan era trinkoan ere erabiltzen da:

Jertsie nun dosu? ‘Jertsea non duzu?’Ori semie dosu ala? ‘Hori semea duzu ala?’

4.1.2. NOR-NORI aditzak

Nor-nori saileko lehenaldia orainaldiari -n erantsita osatzen da:jata ‘zait’ > jatan ‘zitzaidan’jako ‘zaio’ > jakon ‘zitzaion’

4. Aditza

— 126 —

Page 128: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

4.1.3. ADITZ-PARTIZIPOA

Mallabiko berbetan aditzek amaiera hauetako bat hartzen dute:-TU

Euskal oinarriari eransten zaio: aastu ‘ahaztu’, ustu ‘hustu’,mostu ‘moztu’, bistu ‘piztu’, itxartu ‘iratzartu’, lokartu ‘lokartu’ …

-AUGazteleraz ‘–ado’ amaiera dutenak: kantau ‘kantatu’, eskapau‘eskapatu’, gastau ‘gastatu’, amatau ‘itzali’…Euskal jatorria duten aditzek eta mailegu zaharrek -ATU amaie-ra hartzen dute: eskatu ‘eskatu’, sakatu ‘sakatu’, nekatu ‘nekatu’,parkatu ‘barkatu’…

-IDUGaztelerazko ‘–ido’ amaiera dutenetan: eskribidu ‘idatzi’, leidu‘irakurri’, entretenidu ‘entretenitu’…Baina –ITU euskal jatorria dutenetan: amaitu ‘amaitu’, zatitu‘zatitu’, egarritu ‘egarritu’…

-NEuskal erroa dutenak dira: jan ‘jan’, emon ‘eman’, esan ‘esan’,jun ‘joan’, urten ‘irten’, ixen ‘izan’…

-IHauek ere euskal erroa dutenak dira: ikusi ‘ikusi’, ekarri ‘ekarri’,ibilli ‘ibili’, ipiñi ‘ipini’, erosi ‘erosi’…

-KI /-(G)IAditz hauetan partizipioak eta aditzoinak forma bera dute: era-bagi ‘erabaki’, jagi ‘jaiki’, eskegi/esegi ‘eseki’, ebai ‘ebaki’, euki‘eduki’…

Beste amaiera batzuk. Hauetan ere partizipioak eta aditzoinak formabera dute:

-L: il.-A, -E, -I -O, -U: bota ‘bota’ etá ‘atera’, bete ‘bete’ erne ‘erne’,gorde ‘gorde’, erre ‘erre’, bisi ‘bizi’, jo ‘jo’, itto ‘ito’, jaso ‘jaso’, lotu‘lotu’…

Mallabiko euskara

— 127 —

Page 129: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

4.1.4. ADITZ-IZENA

Aditz-izenak egiteko Mallabiko hizkerak hartzen duen bukaera euskarabatutik oso hurbilekoa da:∅ bukaera duten aditzak:

bete > betetzen gorde > gordetzenbota > botatzenerre > erretzen

-AU bukaera duten aditzak: pentzau > pentsatzen estudixau > estudixatzenkantau > kantatzen

Gerean eta Zengotitan bereizi egiten dira besteengandik eta auzo haue-tan –ETAN bukaera egiten dute:

pentzau > pentzetanpagau > pagetantopau > topetan

-IDU bukaera dutenak: mobidu > mobitzen eskribidu > eskribitzenatrebidu > atrebitzen

-Txistukari, r, l, n, g, k + i bukaera dutenak: ipiñi > ipintten itxi > istenikusi > ikusten eskegi > eskegitteneuki > eukitten

-TU bukaera dutenak: artu > artzenbaskaldu > baskaltzen…apurtu > apurtzen

4. Aditza

— 128 —

Page 130: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

4.1.5. SINKRETISMOA

Zenbaitetan aditz forma bera erabiltzen dugu pertsona desberdinetara-ko:

a) NOR kasuan, esaterako, orainaldian eta subjuntiboan izan ezik,gainerakoetan zu eta zuek pertsonetarako forma bera erabiltzenda:

siñen: zinen/zinetenbasiñe: bazina/bazinetesiñake: zinateke/zinateketeseinke: zaitezke/zaitezketeseinkesan: zintezkeen/zintezketen

b) NOR-NORI aditzean:jakon: zitzaionan/zitzaion/litzaokejatan: zaidan/zitzaidan/litzaidakejasen: zaizkin /zitzaizkian

c) NOR-NORK aditzean:saittue: zaituzte/zaituztetesiñuesan: zintuzten/zintuztetenbasiñue: bazintuzte/bazintuztetebasendus: bazenitu/bazenituztesinddukes: zintuzke/zintuzketesindduke: zintuzkete/zintuzketeteleukek: luke/lukete (hitanoa)leuken: luke/lukete/lituzke (hitanoa)seinke: dezakezu/zenezake/dezakezue/zenezakete

d) NOR-NORI-NORK aditzean:justek: zidak/zidatekjutzek: ziok/ziotek(d)otzue: dizute/dizuete(d)otzuaus: dizkizugu/dizkizuegu

Mallabiko euskara

— 129 —

Page 131: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

4.1.6. ADITZ BEREZIAK

a) Esanahi berezia dutenak

PARA(T)UAditz honen esanahia ‘jarri’ da.Parau adi gora bégire ‘Jarri hadi gora begira’Parau adi susen ‘Jarri hadi zuzen’Parau saittes telefonuen ‘Jarri zaitez telefonoan’

JIRA(T)U‘Eskuratu, bereganatu, erosi, aurkitu…’ esan nahi du.Nereak kotxe barrixe jirau dau ‘Nereak kotxe berria ‘erosi’ du’Josek nobixie jirau dau ‘Josek andregaia aurkitu du’

b) Aditz defektiboak

ERION*Darixola ‘dariola’ forma besterik ez da erabiltzen.Ámama adurre darixola egoten da úmiei bégire ‘Amona adu-rra dariola egoten da umeei begira’

TIRANorbait zerbait egitera animatzeko erabiltzen da. Tirok, tiron,tirosu, tirosue formak baino ez dira erabiltzen:Tirok, mobidu ari alako baten! ‘Tirok, mugi hadi halakobaten!Tírosue, soose janda jungo saie! ‘Tirozue, zerbait janda joangozarete!’

EUTSITori esanahia du. Eutso (baita eutsa eta eutsi ere), eutsok /eutson formak baino ez dira erabiltzen:Marixe teillatuko gona gorrixe, eutsi agin saarra ta ekarribarrixe dio kanta zahar batek.

4.1.7. ALOKUTIBOA

Alokutiboaren erabilera gauza arrunta da mallabitarren artean. Gaurkogazteen artean ere gorde egiten da, ez da etenik egon aurreko jenerazioe-kiko. Baina alokutiboa erabileraren arauak ematea, harremanei dagokie-

4. Aditza

— 130 —

Page 132: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

nean, ez da erreza; badakigu hitanoa erabiltzen, baina zalantza asko iza-ten dugu norekin erabili eta norekin ez erabili erabakitzeko orduan. Ez dakonfidantza kontua; ezezagun askorekin lasai-lasai erabiltzen dugu eta,aldiz, deseroso sentitzen gara betiko ezagun batekin erabiltzeko. Trata-mendu hau darabilen gizarteak baditu arau inplizitu batzuek, eta horienarabera hiztunak berak erabakitzen du noiz eta norekin erabili alokutiboa.Zehaztapen handietan sartzeko asmorik gabe, gure artean sortzen direnharremanak honela azal daitezke:

Gazteen artean, beti ere hitanoa ohikoa den lekuetan, hika erabiltzenda beti. Neska-mutilen arteko harremanetan, azken urteotan batez ere,neskei zuka egin behar ote zaieneko ustea hedatzen ari da eta garai batenbaino gutxiago entzuten da. Talde berean, gazte batek nagusi bati hikaegin diezaioke, zuka, aldiz, besteak. Helduak gazteari beti hika egingo dio.Adineko bati zuzentzen zaionean, gazteak beti zuka egingo du. Helduenartean hika egitea da ohikoena, bereziki gizonezkoen artean. Apaizeimundu guztiak zuka egiten die, berorika desagertua dago dagoeneko.Mediku, maisu eta abarrekiko tratamendua gainerako herritarrekikoen ber-bera da. Azkenik, senar-emazteen artean hika egitea ez dela adeitsua usteda. Era berean, ez da komeni (hala esaten da) ume txikiei ere hika egitea.

Harreman hauek, hala ere, ez dira finkoak izaten. Lehenengo kontaktua(hitzezkoa, alegia) erabakigarria izan ohi da gehienetan. Norbaitekin zukahizketan hasiz gero, zaila egiten baita gero erregistroz aldatzea, baina harre-manak areagotu ahala, gerta daiteke zuka hasi eta hika bukatzea.

Esanguratsua da behin Mikel Zarateri, auzoko adiskide batekin bazkal-tzera joan zenean gertatu omen zitzaion anekdota. Adiskidea bere adine-koa zen eta, Mikelek zioenez, bazkaldu aurretik berorika ari omenzitzaion, abadeari zor zaion errespetua dela eta. Bazkaria aurrera joanahala, adiskide hori zuka egiten hasia zen eta kafea hartzen ari zirenean,gure adiskidea hika ari omen zitzaion.

Gramatikaren ikuspegitik badira debeku batzuek hikako formak erabil-tzeko. Euskaltzaindiak honetaz oraindik erabakirik eman ez badu ere, orohar, adizki alokutiboak kasu hauetan ezingo genituzke erabili:

a) Menperagailua hartzen duten adizkiakb) Galde-perpausakc) Harridura perpausakHala ere, Mallabiko hizkeran, ohikoa da: 1. Baldintzazko eran adizki alokutiboak erabiltzea:

Etortzen bok, estok damutuko ‘Etortzen baduk, ez duk damutuko’Jakin banejok, etxien geldituko nitzuan ‘Jakin banu, etxean gel-dituko ninduan’

Mallabiko euskara

— 131 —

Page 133: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

2. Galde perpausetan:Seiñek pentzauko juan a pasauko sanik? ‘Zeinek pentsatukozian (zuen) hura pasatuko zenik?’Selan ein juek ori? ‘Zelan egin ditek (dute) hori?

3. Harridura perpausetan:Edarra bota juau! ‘Ederra bota diagu (dugu)!’Estok makala! ‘Ez duk (da) makala!’

Azken aldian, gazteen artean bereziki, alokutibozko adizkien erabilerainolako mugarik gabe erabiltzen da perpaus txertatuetan ere:

Nik erun najua(te)n motxílliek amar kilo pisatze(n) jittuan‘Nik eraman nian (nuen) motxilak hamar kilo pisatzen zitian’Bierra ein bijuatelako ‘Lana egin behar diatelako (dudalako)’

4.1.8. ADITZ JOKOAN GERTATZEN DIREN ALDAKETAK

4.1.8.1. Erroa

*Edun aditzean:-lehen eta bigarren pertsonetan -o- da erroa: dot, dok, don, dosu, dosue.-hirugarren pertsona singularrean, berriz, -au-: dau.-hirugarren pertsona pluralean -au- da erroa, baina u > b egiten denez:dabe.-lehen pertsona pluralean au / ou txandaketa dago: ikusi’ou / ikusi’au

4.1.8.2. Aditz nagusia + aditz laguntzailea elkartzean gertatzen direnaldaketak

a) Nor-Nork aditzean

aditz laguntz. aditz nagusia

NN ekarri hartu bete

-i (cf. ekarri) -ot ekarri’ot artu’ot bete’ot

-tu (cf. artu) -ok/-on ekarri’ok/-on artu’ok/-on bete’ok/-on

Ø (cf.bete) dau ekarri dau artu dau bete dau

-au ekarri’au artu’au bete’au

-osu ekarri’osu artu’osu bete’osu

-osue ekarri’osue artu’osue bete’osue

dabe ekarri dabe artu dabe bete dabe

4. Aditza

— 132 —

Page 134: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Nor kasuko morfema (d-) galdu egiten da bokalez amaitzen diren aditzenondoren, hirugarren pertsonetan izan ezik: ikusi’ot ‘ikusi dot’, artu’osu‘hartu dozu’, bete’au ‘bete dogu’, baina, ikusi dau ‘ikusi du’ , artu dabe‘hartu dute’...

-n amaieradun aditzekin bi jokamolde egon daitezke: 1. ez dute -n galtzen eta orduan Nor kasuko d- morfema ez da gal-

duko: esan dau ‘esan du’, jan dosu ‘jan duzu’, emon dabe ‘emandute’...edo

2. -n galdu egiten da eta Nor kasuko morfema d- ere galdu egingo da.Hau ez da inoiz hirugarren pertsonekin gertatzen. Lehen pertsona plu-ralean beti galtzen d- morfema: ja’au ‘jan dugu’, emo’osue ‘emanduzue’, esa’ok ‘esan duk’…Hizkera patxadatsua denean lehenengo jokabidea nagusitzen da.

b) Nor-Nori-Nork aditzeanPluraleko marka hartzen duten lehen eta bigarren pertsonetan eu> o egiten da: osku ‘deusku’ [digu], otzu ‘deutzu’ [dizu], otzue ‘deu-tzue’ [dizue]…-i, -tu, eta -in amaiera duten aditzak (ekarri, artu, eragin, esate-rako), laguntzaileari lotzean gertatzen diren aldaketak:

aditz laguntz. aditz nagusia

NNN ekarri hartu ekin

-i (cf. ekarri) + -ste ekarri’ste artu’ste eki’ste

+ -ue/-une ekarri’ue/-une artu’ue/-une eki’ue/-une

-tu (cf. hartu) + -tze ekarri’tze artu’tze eki’tze

+ -osku ekarri’osku artu’osku eki’osku

-n (cf. ekin) + -otzu ekarri’otzu artu’otzu eki’otzu

+ -otzue ekarri’otzue artu’otzue eki’otzue

+ -tze ekarri’tze artu’tze eki’tze

Mallabiko euskara

— 133 —

Page 135: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

-n, eta Ø amaiera duten aditzak (emon, bete, esaterako) laguntzailearilotzean gertatzen diren aldaketak:

aditz laguntz. aditz nagusia

NNN eman esan bete

-n (cf. eman) -ste emo’uste esa’uste bete’uste

+ -ue/-une emo’ue/-une esa’ue/-une bete’ue/-une

+ -utze emo’utze esa’utze bete’utze

– Ø (cf. bete) + -osku emo’osku esa’osku bete’osku

+ -otzu emo’otzu esa’otzu bete’otzu

+ -otzue emo’otzue esa’otzue bete’otzue

+ -utze emo’utze esa’utze bete’utze

c) Geroaldiko -ko morfemarekin

Nor-Nork aditzetan

aditz laguntz. aditz nagusia

NN ekarri jan hartu

+ -ot ekarrik’ot jang’ot artuk’ot

+ -ok/-on ekarrik’ok/-on jang’ok/-on artuk’ok/-on

-KO + -dau ekarriko dau jango dau artuko dau

+ -au ekarrik’au jang’au artuk’au

+ -osu ekarrik’osu jang’osu artuk’osu

+ -osue ekarrik’osue jang’osue artuk’osue

+ -dabe ekarriko dabe jango dabe artuko dabe

Nor-Nori-Nork aditzetan

aditz laguntz. aditza nagusia

NNN ekarri esan hartu

+ -uste ekarrik’uste esang’uste artuk’uste

+ -ue/-une ekarrik’ue/-une esang’ue/-une artuk’ue/-une

-KO + -utze ekarrik’utze esang’utze artuk’utze

+ -osku ekarrik’osku esang’osku artuk’osku

+ -otzu ekarrik’otzu esang’otzu artuk’otzu

+ -otzue ekarrik’otzue esang’otzue artuk’otzue

+ -utze ekarrik’utze esang’utze artuk’utze

4. Aditza

— 134 —

Page 136: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 135 —

7Aditz

ari

buru

zko

oin

-ohar

rak,

bes

terik

aipat

zen e

z den

ean,

P. d

e Ir

izar

-en L

osd

iale

ctos

y

vari

eda

des

d

e la

Le

ngu

aV

asc

a (

1981

) lib

uru

koak

dira.

8n

itte

ke(B

asili

o G

alla

steg

i)9

etor

riñ

ari

‘eto

rri

had

i’, s

art

ún

ari

‘sar

tuhad

i’… e

sate

n d

a.10

dei

n (

Ger

eako

form

a da)

11gi

ña

n(lek

uko

ei jas

oa)

12ba

giñ

an

(le

kuko

ei jas

oa)

13d

i(r)

es14

sua

sen

15

sun

ase

n

4.1.

9. A

DIT

Z T

AU

LAK

7

IZA

NN

OR

OR

AIN

ALE

HE

NA

BA

LDIN

TZ

AO

ND

OR

IOA

AH

ALE

RA

A

HA

LER

A

SUB

JUN

T.A

GIN

TE

RA

OR

AIN

ALE

HE

NA

NI

NAS

NI(

N)T

ZEN

BAN

I(N

)TZE

NIN

TZAK

EN

EIK

E8

NEIK

EN

NAIT

TEN

nai

zn

intz

enb

anin

tzn

intz

atek

en

aite

ke

nin

tek

een

nad

innok

ni(n)tzu

anban

itzuan

nin

tzak

eknei

kek

nei

kixa

nnon

ni(n)tzu

nan

ban

itzunan

nin

tzak

ennei

ken

nei

kixe

nan

HI

hai

zh

intz

enb

ahin

tzh

intz

atek

eh

aite

ke

hin

tek

een

had

inh

adi

asin

tzan

bai

ntz

ein

tzak

eei

nke

einka

nai

ttan

ari

asin

tzen

anbai

ntz

enan

intz

ake

einke

einke

nan

aitten

annar

i9

HU

RA

DA

SAN

BALI

TZAK

ELI

TZAK

ELE

IKE

SEIK

EN

DAIT

TEN

10

da

zen

bal

itz

litz

atek

ed

aite

ke

zite

kee

nd

adin

dok

suan

bal

itzak

eklit

zake

kle

ikek

don

sunan

bal

itzak

enlit

zake

nle

iken

GU

GA(R

A)

GIÑ

EN

BAG

IÑE

GIÑ

AK

EG

EIN

KE

GEIN

KEN

GAIT

TESE

Nga

ragi

nen

bag

ina

gin

atek

ega

itez

ke

gin

tezk

een

gait

ezen

gaitt

uk

gintz

uas

en11

bag

intz

uas

en12

gintz

akes

akge

inke

kge

inki

xan

gaitt

un

gintz

unas

enbag

intz

unas

engi

ntz

akes

ange

inke

nge

inki

xenan

ZU

SA(R

A)

SIÑ

EN

BASI

ÑE

SIÑ

AK

ESE

INK

ESE

INK

ESA

NSA

ITTE(S

E)N

SAIT

TES

zara

zin

enb

azin

azi

nat

eke

zait

ezk

ezi

nte

zkee

nza

itez

enza

itez

ZU

EK

SAIE

SIÑ

EN

BASI

ÑE

SIÑ

AK

ESE

INK

ESE

INK

ESA

NSA

ITTESE

NSA

ITTESE

zare

tezi

net

enb

azin

ete

zin

atek

ete

zait

ezk

ete

zin

tezk

eten

zait

ezen

zait

ezte

HA

IEK

DIE

13SI

EN

BALI

TZAK

ES

LITZAK

ES

LEIK

ES

SEIN

KEN

DAIT

TESE

Nd

ira

zire

nb

alir

ali

rate

ke

dai

tezk

ezi

tezk

een

dai

teze

nditt

uk

sittuan

14bal

itzak

esak

litza

kesa

kle

ikes

akse

inke

san

ditt

un

sittunan

15bal

itzak

esan

litza

kesa

nle

ikes

anse

inke

nas

en

Page 137: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI: Nor singularra

ORAINA LEHENA BALDINTZA ONDORIOA AHALERA AHALERA SUBJUNTIBOA ORAINA LEHENA ORAINA

NIRI JATA16 JATAN17 BA(LA)JATA JATAN DAKIDANzait zitzaidan balitzait zitzaidakeen dakidanjatak jatan bajatanjatan jatanan bajatanan

HIRI zaik/n zitzaian/nan balitzaik/n zitzaiakeen dakian/nanjak18 jan jan dakixanjan janan janan dakixanan

HARI JAKO JAKON BA(LA)JAKO JAKON ? LEIKIXO DAKIXONzaio zitzaion balitzaio litzaioke dakioke dakionjakok jakuan balajakuanjakon jakunan19 balajakunan

GURI JAKU JAKUN BA(LA)JAKU DAKIGUNzaigu zitzaigun balitzaigu dakigunjakuk jakuan bajakuanjakun jakunan bajakunan

ZURI JATZU JATZUN BA(LA)JATZU DAKIXUNzaizu zitzaizun balitzaizu dakizun

ZUEI JATZUE JATZUEN BA(JA)TZUEN DAKIXUENzaizue zitzaizuen balitzaizue dakizuen

HAIEI JAKUE JAKUEN20 BA(LA)JAKUE? LEIKIXUE DAKIXIENzaie zitzaien balitzaie dakieke dakienjakuek jakuen balajakuejakune jakunen balajakune

4. Aditza

— 136 —

16 jat(e) 17 jaten 18 ata (lekukoei jasoa, Areitioko auzoan, batez ere)19 jakonan20 jaken

Page 138: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI: Nor plurala

ORAINALDIA LEHENALDIA BALDINERA ONDORIOA

NIRI JATAS JATASAN22 BALAJATAS LAJATAN24

zaizkit zitzaizkidan balitzaizkit zitzai(zki)dakenjatasek jatasan balajatasek lajatan25

jatasen21 jatanasen23 balajatanas lajatanan26

HIRI zaizkik/n zitzaizkian/nan balitzaik/n zitzai(zki)akeen/zitzai(zki)nakeen

jasek27 jasen29 balajak janjasen28 janasen30 balajan janan

HARI JAKOS JAKOSAN BALAJAKOS JAKONzaizkio zitzaizkion balitzaizkio zitzai(zki)okeenjakosak jakuasen32 balajakosak jakuanjakosan31 jakunasen33 balajakonas jakunan

GURI JAKUS JAKUSEN35 BALAJAKUS JAKUNzaizkigu zitzaizkigun balitzaizkigu zitzai(zki)gukeenjakusak jakuasen36 balajakuasen jakuanjakusan34 jakunasen37 balajakunasen jakunan

ZURI JATZUZ JATZUSEN38 BALAJATZUS JATZUNzaizkizu zitzaizkizun balitzaizkizu zitzai(zki)zukeen

ZUEI JATZUES JATZUESAN39 BALAJATZUES JATZUENzaizkizue zitzaizkizuen balitzaizkizue zitzai(zki)zuekeen

HAIEI JAKUES40 JAKUESAN41 BALAJAKUES JAKUENzaizkie zitzaizkien balitzaizkie zitzai(zki)ekeenjakuesak jakuesan42 jakuenjakunes jakunesan43 jakunen

Mallabiko euskara

— 137 —

21 jatanas 22 jatesan 23 jatanasan24 jatan (lekukoei entzuna)25 jatan (lekukoei entzuna)26 jatanan (lekukoei entzuna)27 jasak28 janas, jasan29 jataasan30 jatanasan, jatasanan31 jakonas32 jakuasan

33 jakonasan34 jakunas35 jakusan36 jakuasan37 jakunasan38 jatzusan39 jatzuesen40 jakes41 jakuesen42 jakuenas43 jakunesen, jakuesenan

Page 139: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI: AGINTERA

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

HI AKIT AKIXO AKIXUE

hakit hakio hakie

NOR-NORK: EGITE ERA. Orainaldia

NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK(D)OT SAITTUT SAITTUET (D)ITTUT45

NIK haut dut zaitut zaituztet ditutaut juat jittuataut44 junat jittunat

HIK nauk/n duk/n gaituk/n dituk/nnok (d)ok gaittuk (d)ittuknon (d)on gaittun (d)ittun

HARK NAU DAU GAITTU SAITTU SAITTUE (D)ITTUnau hau du gaitu zaitu zaituzte ditunajok au jok gaittuk jittuknajon au46 jon gaittun jittun

GUK AU47 SAITTUGU SAITTUEGU (D)ITTU(GU)haugu dugu zaitugu zaituztegu dituguau(gu) juau jittuauau(gu) junau jittunau

ZUK NOSU (D)OSU GAITTUSU (D)ITTUSU48

nauzu duzu gaituzu dituzuZUEK NOSUE (D)OSU GAITTUSU(E) (D)ITTUSUE49

nauzue duzue gaituzue dituzueHAIEK NABE DABE GAITTUE SAITTUE SAITTUE (D)ITTUE

naute haute dute gaituzte zaituzte zaituzte(te) dituztenajuek abe juek gaittuek jittueknajune50 abe51 june gaittune jittune

4. Aditza

— 138 —

44 aunat 45 ittuas 46 aune 47 (d)ou (lekukoei jasoa)48 (d)osus, ittesu 49 (d)osues, ittesue 50 najone 51 aune

Page 140: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NO

R-N

OR

K:

EG

ITE

ER

A.

Leh

enal

dia

NI

HI

HU

RA

GU

ZU

ZU

EK

HA

IEK

NAB

AN54

SIN

DD

UAS

EN55

SIN

DD

UAS

EN56

NIT

TUN

NIK

hind

udan

nuen

zint

udan

zint

uzte

dan

nitu

enin

ddua

ten5

2na

juan

najit

tuan

indd

unat

en53

naju

nan

najit

tuna

nH

IKni

ndua

n/na

nhu

engi

ntua

n/na

nhi

tuen

nind

duan

57ua

ngi

ñuas

en59

ittua

nni

nddu

nan5

8un

angi

ñuna

sen

ittun

anN

IND

DU

EN(E

)BAN

GIN

DD

USE

NSI

ND

DU

ENSI

ND

DU

ESAN

62SI

TTU

NH

ARK

nind

uen

hind

uen

zuen

gint

uen

zint

uen

zint

uzte

nzi

tuen

nind

duan

60in

ddue

nju

angi

nddu

asen

jittu

anni

nddu

nan6

1in

ddun

anju

nan

gind

duna

sen

jittu

nan

GEN

DU

NSI

ND

DU

GU

NSI

ND

DU

EGU

N63

GEN

DU

SEN

64

GU

Khi

ndug

unge

nuen

zint

ugun

zint

uzte

gun

geni

tuen

indd

uaun

gend

uan

gend

uase

n65

indd

unau

nge

ndun

ange

ndun

asen

66

ZUK

NIN

DD

USU

N67

SEN

DU

N68

GIN

DD

USU

N69

SEN

DU

SEN

70

nind

uzun

zenu

engi

ntuz

unze

nitu

enZU

EKN

IND

DU

SUEN

71SE

ND

UEN

GIN

DD

USU

ENSE

ND

UES

AN72

nind

uzue

nze

nitu

engi

ntuz

uen

zeni

tuzt

enN

IND

DU

EN73

EBEN

GIN

DD

UES

AN75

SIÑ

UES

AN78

SIÑ

UES

AN79

SITT

UEN

HAI

EKni

ndut

enhi

ndut

enzu

ten

gint

uzte

nzi

ntuz

ten

zint

uzte

ten

zitu

zten

nind

duen

indd

uen

juen

gind

dues

an76

jittu

enni

nddu

nen7

4in

ddun

enju

nen

gind

duen

asen

77jit

tune

n

Mallabiko euskara

— 139 —

52a

ua

ten

53a

un

ate

n,

au

ate

na

n

54n

eba

n55

siñ

usa

n

56si

ñu

san

57

niñ

ua

n

58n

iñu

na

n

59gi

ñu

an

60

niñ

ua

n61

niñ

ua

n

62si

ñu

esa

n

63si

ñu

sun

64

gen

du

san

65

gen

du

asa

n

66ge

nd

un

asa

n,

gen

du

sen

an

67n

iñu

sun

68

sen

du

en

69gi

ñu

susa

n70

sen

du

san

71

niñ

usu

en72

sen

du

sen

73n

iñu

en

74n

iñu

en

75gi

ñu

sen

76

giñ

ues

en

77gi

ñu

nes

en

78si

ñu

esen

79

siñ

uen

Page 141: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NO

R-N

OR

K:

BA

LDIN

TZ

A

NI

HI

HU

RA

GU

ZUZU

EKH

AIE

KBA

IND

DU

TBA

NEU

BASI

ND

DU

TBA

SIN

DD

UET

BAN

ITTU

NIK

bah

indu

tba

nu

bazi

ndu

tba

zin

tuzt

etba

nit

uba

indd

uate

nba

nejo

k80

bana

jittu

kba

indd

unat

enba

nejo

n81

bana

jittu

nan

HIK

ban

indu

k/n

bah

uba

gin

tuk

bah

itu

bani

nddu

kba

uba

ittu

bani

nddu

nan

bau

baitt

unan

BAN

IÑU

BALE

UBA

GIN

DD

US

?BA

SIN

DD

UBA

SIN

DD

UE

BALI

TTU

HA

RK

ban

indu

bah

indu

balu

bagi

ntu

bazi

ntu

bazi

ntu

zte

balit

uba

indd

ukba

lejo

k82

bagi

nddu

asen

ba(la

)jittu

kba

indd

unan

bale

jon8

3ba

gind

duna

sen

ba(la

)jittu

nan

BAIN

DD

UBA

GEN

DU

BASI

ND

DU

GU

NBA

SIN

TTU

GU

BAG

END

US

GU

Kba

hin

dugu

bage

nu

bazi

ntu

guba

zin

tuzt

egu

bage

nit

uba

gind

duk

bage

nduk

bage

ndua

sen

bagi

nddu

nan

bage

ndun

anba

gend

unas

enZU

KBA

NIÑ

USU

BASE

ND

UBA

GIÑ

USU

BASE

ND

US

ban

indu

zuba

zen

uba

gin

tuzu

baze

nit

uZU

EKBA

NIÑ

USU

EBA

SEN

DU

SBA

GIÑ

USU

BASE

ND

US

bani

nduz

ueba

zen

itu

bagi

ntu

zue

baze

nit

uzte

BAN

IÑU

EBA

LEBE

BAG

IÑU

ESBA

SIÑ

UE

BASI

ND

DU

EBA

LITT

UE

HA

IEK

ban

indu

teba

hin

dute

balu

teba

gin

tuzt

eba

zin

tuzt

eba

zin

tuzt

ete

balit

uzte

bani

ñuek

bain

ddue

kba

leju

ek84

bagi

ñues

akba

jittu

enba

niñu

neba

indd

une

bale

june

85ba

giñu

nesa

nba

jittu

ne

4. Aditza

— 140 —

80ba

na

jua

n(lek

uko

ei e

ntz

una)

81ba

na

jun

an

(lek

uko

ei e

ntz

una)

82ba

jua

n(lek

uko

ei e

ntz

una)

83ba

jun

an

(lek

uko

ei e

ntz

una

84ba

juen

(lek

uko

ei e

ntz

una)

85ba

jun

en(lek

uko

ei e

ntz

una)

Page 142: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NO

R-N

OR

K:

ON

DO

RIO

ZK

O B

ALD

INT

ZA

NI

HI

HU

RA

GU

ZUZU

EKH

AIE

KN

IKN

EUK

ESI

ND

DU

KET

SIN

DD

UK

ETN

EUK

ES

hin

duke

tn

uke

zin

tuzk

etzi

ntu

zket

etn

ituz

kein

dduk

etne

ukek

86nu

kesa

kin

dduk

etne

uken

87ne

ukes

anH

IKn

indu

kek

huk

egi

ntu

zkek

/nh

ituz

keni

nddu

kek

eunk

egi

ñuke

sak

eunk

esni

nddu

ken

eunk

egi

ñuke

san

eunk

esan

NIÑ

UK

ELE

UK

EG

IÑU

KES

SIN

DD

UK

ESSI

ND

DU

KES

LEU

KES

HA

RK

nin

duke

hin

duke

luke

gin

tuzk

ezi

ntu

zke

zin

tuzk

ete

luke

nind

duke

kin

dduk

ele

ukek

giñu

kesa

kle

ukes

akni

nddu

ken

indd

uke

leuk

engi

ñuke

san

leuk

esan

GEU

NK

ESI

ND

DU

KEG

USI

ND

DU

SKEG

UG

EUN

KES

GU

Kh

indu

kegu

gen

uke

zin

tuzk

egu

zin

tuzk

eteg

uge

nit

uzke

indd

ukeg

uge

unke

kge

unke

sak

indd

ukeg

uge

unke

nge

unke

san

NIÑ

UK

ESU

SEU

NK

EG

IÑU

KES

USE

UN

KES

ZUK

nin

duke

zuze

nuk

egi

ntu

zkez

uze

nit

uzke

NIÑ

UK

ESU

ESE

UN

KE

GIÑ

UK

ESU

ESE

UN

KES

ZUEK

nin

duke

zue

zen

uket

egi

ntu

zkez

ueze

nit

uzke

teN

IÑU

KE

LEU

KE

GIÑ

UK

ESSI

ND

DU

KE

SIN

DD

UK

ELE

UK

ESH

AIE

Kn

indu

kete

hin

duke

telu

kete

gin

tuzk

ete

zin

tuzk

ete

zin

tuzk

ete(

te)

lituz

kete

niñu

kek

indd

uke

leuk

ekgi

ñuke

sak

leuk

esak

niñu

ken

indd

uke

leuk

engi

ñuke

san

leuk

esan

Mallabiko euskara

— 141 —

86n

aju

kek

(lek

uko

ei e

ntz

una)

87n

aju

ken

(lek

uko

ei e

ntz

una)

Page 143: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORK: AHALERA. Orainaldia

HURA HAIEKNIK NEIKE NEIKES

dezaket/nezake ditzaket/nitzakeneikek neikesakneiken neikesan

HIK hezakek/n/hezake ditzakek/n/hitzakeeinke einkesak88

einke einkesan89

HARK LEIKE LEIKESdezake/lezake ditzake/litzakeleikek leikesakleiken leikesan

GUK GEINKE GEINKESdezakegu/genezake ditzakegu/genitzakegeinkek geinkesakgeinken geinkesan

ZUK SEINKE SEINKESdezakezu/zenezake ditzakezu/zenitzake

ZUEK SEINKE SEINKESdezakezue/zenezakete ditzakezue/zenitzakete

HAIEK LEIKE LEIKESdezakete/lezakete ditzakete/litzaketeleikek leikesakleiken leikesan

4. Aditza

— 142 —

88 einkes (lekukoei entzuna)89 einkes (lekukoei entzuna)

Page 144: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORK: AHALERA. Lehenaldia

HURA HAIEKNIK NEIKEN NEIKESAN

nezakeen nintzakeenneikixan neikixasenneikixenan neikixenasen

HIK hezakeen hitzakeeneikan eikixaseneikenan eikixenasen

HARK SEIKIEN LEIKESANzezakeen zitzakeenseikixan leikixasenseikixenan leikixenasen

GUK GEINKIXEN GEINKESANgenezakeen genitzakeengeinkixan geinkixasengeinkixenan geinkixenasen

ZUK SEINKEN SEINKESANzenezakeen zenitzakeen

ZUEK SEIKEN SEINKESANzenezaketen zenitzaketen

HAIEK LEIKIXEN LEIKESANzezakeen zitzaketenleikixan leikixasenleikixenan leikixenasen

Mallabiko euskara

— 143 —

Page 145: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORK: SUBJUNTIBOA. Orainaldia

NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK

NIK DAIAN DAIASEN

dezadan ditzadan

HIK NAIXAN DAIXAN GAIXAN DAIXASAN

nazaan/nan dezaan/nan gaitzaan/nan ditzaan/nan

HARK NAIXEN DAIXEN DAIXESAN

nazan dezan ditzan

GUK DAIGUN DAIGUSAN

dezagun ditzagun

ZUK NAIXUN DAIXUN DAIXUSAN

nazazun dezazun ditzazun

ZUEK NAIXUEN DAIXUEN DAIXUESAN

nazazuen dezazuen ditzazuen

HAIEK DAIXEN DAIXESAN

ditzan ditzaten

NOR-NORK: SUBJUNTIBOA: Lehenaldia

NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK

NIK NEIXEN NEIXESAN

nezan nitzan

HIK AIXAN AIXASAN

hezan hitzan

HARK

GUK

ZUK

ZUEK

HAIEK SEIXEN SEIXESAN

zezaten zitzaten

4. Aditza

— 144 —

Page 146: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI-NORK: EGITE ERA. Orainaldia. Nor singularra

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI(D)UTZET (D)OTZUT (D)OTZUET (D)UTZET

NIK diat/dinat diot dizut dizuet diet(d)uat jutzat jutzet(d)unat jutzenat jutzenet

HIK didak/didan diok/dion diguk/digun diek/dien(de)ustek (d)utzek (d)oskuk (d)utzek(de)usten (d)utzen (d)oskun (d)utzene(D)USTE (D)UTZE (D)OSKU (D)OTZU (D)OTZUE (D)UTZE

HARK dit dik/din dio digu dizu dizue diejustek (d)ue jutzek (j)oskuk jutzekjusten (d)une jutzen90 (j)oskun jutzene

(D)UTZAU (D)OTZUAU91 (D)OTZUAU92 (D)UTZAUE93

GUK diagu/dinagu diogu dizugu dizuegu diegu(d)uau jutzau jutzaue94

(d)unau jutzenau jutzauneZUK (D)USTESU (D)UTZESU (D)OSKUSU (D)UTZESUE

didazu diozu diguzu diezuZUEK (D)USTESUE (D)UTZESUE (D)OSKUSUE95 (D)UTZESUE

didazue diozue diguzue diezue(D)USTE (D)UTZE (D)OSKUE (D)OTZUE (D)OTZUE (D)UTZE

HAIEK didate diate/dinate diote digute dizute dizuete dietejustek (d)ue jutzek (j)oskuek jutzekjustene (d)une jutzene (j)oskune jutzene

Mallabiko euskara

— 145 —

90 jutzene 91 dautzu 92 dautzuu 93 utzague, dutzeu 94 jutzau 95 dauskusue

Page 147: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI-NORK: EGITE ERA. Orainaldia. Nor plurala

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

(D)UTZAS (D)OTZUAS (D)OTZUAS (D)UTZAS

NIK dizkiat/dizkinat dizkiot dizkizut dizkizuet dizkiet

(d)uas96 jutzaset98 jutzesat100

(d)unas97 jutzenaset99 jutzesenat101

HIK dizkidak/n dizkiok/n dizkiguk/n dizkiek /n

(d)ustesak (d)utzesak (d)oskusak102 (d)utzesak

(d)ustesan (d)utzesan (d)oskusan103 (d)utzesene

(D)USTES (D)UTZES (D)OSKUS107 (D)OTZUS110 (D)OTSUEZ (D)UTZES

HARK dizkit dizkik/dizkin dizkio dizkigu dizkizu dizkizue dizkie

justesak (d)ues105 jutzesak (j)oskusak108 jutzesak

justesan104 (d)unes jutzesan106 (j)oskusan109 jutzesan111

(D)UTZAUS (D)OTZUAUS113 (D)OTZUAUS114 (D)UTZAUES

GUK dizkiagu/ dizkiogu dizkizugu dizkizuegu dizkiegu

dizkinagu

(d)uaus jutzaus112 jutzaues115

(d)unaus jutzenaus jutzaunes116

ZUK (D)USTESUZ117 (D)UTZESUS (D)OSKUSUS118 (D)UTZESUES119

dizkidazu dizkiozu dizkiguzu dizkiezu

(D)USTESUES (D)UTZESUES (D)OSKUSUES (D)UTZESUES

ZUEK dizkidazue dizkiozue dizkiguzue dizkiezue

(D)USTES (D)UTZES (D)OSKUES (D)OTZUES121 (D)OTZUES (D)UTZES

HAIEK dizkidate dizkiate/dizkinate dizkiote dizkigute dizkizute dizkizuete dizkiete

justesak (d)ues jutzesak (j)oskuesak jutzesak

justenes (d)unes jutzesan120 (j)oskuenas jutsesenes

4. Aditza

— 146 —

96 uaset97 unaset98 jutzas99 utzenas100 jutzasat 101 jutzenasat 102 dauskusak 103 dauskunas 104 justenas 105 uesak106 jutzenas 107 dauskus 108 juskusak

109 juskunas 110 dautzus 111 jutzenas 112 j(e)utzasau, jutzasau 113 dautzuz 114 dautzus 115 jutzaus 116 jutzenaus 117 (de)ustesus, ustesus 118 dauskusus 119 dutzesus 120 jutzenas 121 dautzues

Page 148: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI-NORK: EGITE ERA. Lehenaldia. Nor singularra

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

NUTZEN NOTZUN122 NOTZUEN NUTZEN

NIK nian nion nizun nizuen nien

uaten najutzan najutzen

unaten najutzenan najutzenen

HIK hidan hion higun hien

(e)ustan utzan123 (d)oskuan utzen125

(e)ustenan (d)utzenan124 (d)oskunan utzenen126

HARK EUSTEN127 EUTZEN OSKUN129 OTZUN130 OTZUEN131 EUTZEN

zidan zian/zinan zion zigun zizun zizuen zien

justan128 (d)uen jutzan (j)oskuan jutzen

justenan (d)unen jutzenan (j)oskunan jutzenen

GUNTZEN132 GEUNTZUN134 GEUNTZUEN GUNTZEN135

GUK genian/geninan genion genizun genizuen genion

(d)uaun guntzan guntzan

(d)unaun guntzenan133 guntzenan

ZUK EUSTESUN SEUNTZEN136 (D)OSKUSUN137 SUNTZEN

zenidan zenion zenigun zenien

ZUEK EUSTESUEN SEUNTZEN138 (D)OSKUSUEN139 SUNTZEN

zenidaten zenioten zeniguten zenieten

EUSTEN EUTZEN (D)OSKUEN140 (D)OTZUEN141 (D)OTZUEN142 EUTZEN

HAIEK zidaten ziaten/zinaten zioten ziguten zizuten zizueten zieten

justen uen jutzen (j)oskuen jutzen

justenen unen jutzenen (j)oskunen jutzenen143

Mallabiko euskara

— 147 —

122 nutzun. Ondoko oharrean hala dio:“Excepcionalmente en nuestras anota-ciones de formas vizcaínas, escribimosts, porque efectivamente pronunciaban,al menos a veces, ts, en la época enque se recogieron estas formas, hacia1920. Reproducimos las palabras del“Erizkizundi Irukoitza” [Euskera, I, 4º,p. 27]: “Markiñetxebarrin dinotsut,dakatsut, deutsut, neutsun. Beste errie-tan ez dute zuzen ebakitzen. Golliba-rren neutsun, baño gañerakoaktz’rekin”

123 untzan. Ondoko oharrean dio: “Enfrase negativa: ik esuntzan ekarri, ‘túno se lo trajiste (a él)”

124 untzenan 125 untzan

126 untzenan 127 usten 128 justen 129 euskun130 (e)utzun 131 eutzuen 132 geuntzen 133 geuntzenan 134 otzun 135 geuntzen 136 suntzen 137 (e)uskusun 138 suntzen 139 euskusuen 140 euskuen, uskuen 141 (e)utzuen 142 eutzuen 143 jutzenan

Page 149: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI-NORK: EGITE ERA. Lehenaldia. Nor plurala

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

NUTZESAN146 NOTZUSEN149 NOTZUESAN150 NUTZESAN151

NIK nizkian/nizkinan nizkion nizkizun nizkizuen nizkien

uaseten144 najutzasen147 najutzesan

unaseten145 najutzenasen148 najutzenesan

HIK hizkidan hizkion hizkigun hizkien

ustasen152 utzasen oskuasen utzasen

ustenasen153 utzenasen oskunasen utzenasen

USTESAN UTZESAN156 OSKUSAN158 OTZUSAN161 OTZUESAN162 UTZESAN163

HARK zizkidan zizkian/zizkinan zizkion zizkigun zizkizun zizkizuen zizkien

justasen uesan154 jutzasen oskuasen159 jutzesan164

justenasen uenasen155 jutzenasen157 oskunasen160 jutzenesan165

GUK GUNTZESAN168 GEUNTZUSAN GEUNTZUESAN GEUNTZESAN171

genizkian/genizkinan genizkion genizkizun genizkizuen genizkien

uausen166 guntzasen169 geuntzasen

unausen167 guntzenasen170 geuntzenasen

ZUK USTESUSEN172 UTZESUSEN173 OSKUSUSUN UTZESUESAN174

zenizkidan zenizkion zenizkigun zenizkien

ZUEK USTESUESAN175 UTZESUESAN176 OSKUSUESAN UTZESUESAN177

zenizkidaten zenizkioten zenizkiguten zenizkieten

USTESAN178 UTZESAN182 OSKUESAN184 OTZUESAN187 OTZUESAN188 UTZESAN189

HAIEK zizkidaten zizkiaten/zizkinaten zizkioten zizkiguten zizkizuten zizkizueten zizkieten

justesen179 uesen181 jutzesen183 oskuesan185 jutzesen190

justenesen180 unesen jutzenasen oskunesen186 jutzenesen191

4. Aditza

— 148 —

144 nuasen (lekukoeientzuna)

145 nuasen (lekukoeientzuna)

146 neutzesan 147 najutzasan 148 najutzenasan 149 notzusan150 notzusan 151 neutzesan152 (e)ustasen 153 (e)ustenasen 154 uasen 155 unasen 156 (e)utzesan 157 jutzenasan 158 (e)uskusan, euskusen159 jeuskuasan

160 (j)uskunasen 161 utzusen 162 eutzuesan 163 (e)utzesan 164 j(e)utzesan 165 j(e)utzenasen, jutze-

nasen 166 geuasen 167 geunasen 168 geuntzesan 169 geuntzasan 170 geuntzenasan 171 guntzesan 172 eustesuesan 173 suntzesan 174 suntzesan 175 eustesuesan 176 suntzesan

177 suntzesan 178 eustesen, (e)ustesen 179 j(e)ustesan 180 j(e)ustenesen, justase-

nan 181 eusan 182 utzesen 183 jutzesan 184 (e)uskuesan,

(e)uskuasan 185 jeuskuesan, juskuesan 186 jeuskunesen, juskue-

nas 187 utzuesan 188 eutzuesan 189 eutzesan, (e)utzesan190 jutzesan 191 jutzenasen

Page 150: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI-NORK: ONDORIOA

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

NEUKIXO NEUKIXU NEUKIXUE NEUKIXUE

NIK niake/ninake nioke nizuke nizueke nieke

neuskik neukixok neukixuek

neuskin neukixon neukixune

HIK EUSKIT EUNKIXO EUSKIGUK EUNKIXUE

hidake hioke higuke hieke

LEUSKIT LEUKIXO LEUSKIGU LEUSKIXU LEUSKIXUE LEUKIXUE

HARK lidake liake/linake lioke liguke lizuke lizueke lieke

leuskidek leuskik leukixok leuskiguk leukixuek

leuskin leukixon leukixune

GEUNKIXO GEUNKIXU GEUNKIXU GEUNKIXUE

GUK geniake/geninake genioke genizuke genizueke genieke

geunskik geunkixok geunkixuek

geunskin geunkixon geunkixune

SEUNSKIT SEUNKIXO SEUNSKIGU SEUNKIXUE

ZUK zenidake zenioke zeniguke zenieke

SEUNSKIDASUE SEUNKIXUE SEUNSKIGU SEUNKIXUE

ZUEK zenidakete zenieke zenigukete zeniekete

LEUSKIT LEUKIXUE LEUSKIGUE LEUKIXUE LEUKIXUE LEUKIXUE

HAIEK lidakete liakete/linakete liokete ligukete lizukete lizuekete liekete

leuskik leukixuek leuskiguk leukixuek

leuskin leukixune leuskigun leukixune

Mallabiko euskara

— 149 —

Page 151: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI-NORK: AHALERA

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEINEIKIXO NEIKIXUE

NIK diezaioket diezaieketneikixok neikixuekneikixon neikixune

HIK diezaiokek/n diezaiekek/neinkixok einkixueeinkixon einkixune

HARK LEIKIXO LEIKIXUEdiezaioke diezaiekeleikixok leikixuekleikixon leikixune

GUK GEINKIXO GEINKIXUEdiezaiokegu diezaiekegugeinkixok geinkixuekgeinkixon geinkixuneSEINKIXO SEINKIXUE

ZUK diezaiokezu diezaiekezuSEINKIXUE SEINKIXU

ZUEK diezaiokezueE diezaiekezueLEIKIXUE LEIKIXUE

HAIEK diezaiokete diezaieketeleikixuek leikixuekleikixune leikixune

4. Aditza

— 150 —

Page 152: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

ADITZ TRINKOA

NOR

EGON

ORAINALDIA LEHENALDIA BALDINTZA AGINTERANA(GO) NEUEN BANE(G)O

NI nago nengoen banengonajak najauan bane(g)oknajan najaunan bane(g)on

HI hago hengoen bahengoago euan baengoago eunan baengoDA EUEN BALE(G)O DÁUELA

HURA dago zegoen balego dagoelajak jauan bale(g)okjan jaunan bale(g)onGA(GO)S GEUESEN BA(G)ENGOS

GU gaude geunden bageundegasek gauasen ba(g)engosakgasen192 gaunasen ba(g)engosanSA(GO)S SEUESEN BASENGOS

ZU zaude zeunden bazeundeSAUESE SEUESEN BASENGOSE

ZUEK zaudete zeundeten bazeundeteDA(GO)S EUESEN BALE(G)OS DÁUESELA

HAIEK daude zeuden baleude daudelajasek jauasen bale(g)osakjasen jaunasen bale(g)osan

Mallabiko euskara

— 151 —

192 ganas

Page 153: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

ETORRI

ORAINALDIA LEHENALDIA BALDINTZA AGINTERANATOR NETORREN BANETOR

NI nator nentorren banentornajatok najatorran banetoknajaton najatorrenan baneton

HI hator hentorren bahentorator atorran baentorator atorrenan baentorDATOR ETORREN BALETOR DÁTORRELA

HURA dator zetorren baletor datorrelajatok jatorran baletokjaton jatorrenan baletonGATOS GENTOSAN BAGENTOS

GU gatoz gentozen bagentozgatosak gatorrasen bagentosakgatosan gatorrenasen bagentosanSATOS SENTOSEN BASENTOS

ZU zatoz zentozen bazentozSATOSE SENTOSEN BASENTOSE

ZUEK zatozte zentozten bazentozteHAIEK DATOS ETOSEN BALETOS DÁTOSELA

datoz zetozen baletoz datozelajatosak jatorrasen baletosakjatosan jatorrenasen baletosan

4. Aditza

— 152 —

Page 154: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

JOAN

ORAINALDIA LEHENALDIA BALDINTZA AGINTERANOIE NIÑOIEN

NI noa nindoannajoiek niñoian193

najoien niñoienan194

HI hoa hindoanoie inddoian oie inddoienanDOIE OIEN DÓIELA

HURA doa zihoan doalajoiek joianjoien joienanGOIES GIÑOIESAN

GU goaz gindoazengoiesak giñoiasengoiesan giñoienasen SOIES SIÑOIESAN

ZU zoaz zindoazenSOIESE SIÑOIESAN

ZUEK zoazte zindoaztenDOIES OIESAN DÓIESELA

HAIEK doaz zihoazen doazelajoiesak joiasenjoiesan joienasen

Mallabiko euskara

— 153 —

193 najoian194 najoienan

Page 155: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

IBILI

ORAINALDIA LEHENALDIA BALDINTZA AGINTERANABILL NEBILLEN BANEBILL

NI nabil nenbilen banenbilnajabik najabillan195 banebiknajabin najabillenan196 banebin

HI habil henbilen bahenbilabill abillan baebillabill abillenan baebillDABILL EBILLEN BALEBILL DÁBILELA

HURA dabil zebilen balebil dabilelajabik jabillan balebik jabin jabillenan balebinGABIS GENBISEN BAGENBIS

GU gabiltza genbiltzan bagenbiltzagabisak genbillasen bagenbisakgabisan genbillenasen bagenbiñasSABIS SENBISEN BASENBIS

ZU zabiltza zenbiltzan bazenbiltzaSABISE SENBISEN BASENBISE

ZUEK zabiltzate zenbiltzaten bazenbiltzateDABIS EBISEN BALEBIS DÁBISELA

HAIEK dabiltza zebiltzan balebiltza dabiltzalajabisek jabillasen balebisekjabisen jabillenasen balebisen

4. Aditza

— 154 —

195 nabillan / nebillan196 nabillenan / nebillenan

Page 156: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORK

EKARRI

ORAINALDIA LEHENALDIASING. PL. SING. PL.DAKAT DAKARRAS NAKARREN NAKASAN

NIK dakart dakartzat nekarren nekartzanjakarrat jakarraset nakarranjakarrenat jakarrasenat nakarrenan

HIK dakark/na dakartzak/n hekarrandakak dakasak akarrandakan dakasan akarrananDAKAR DAKAS EKARREN EKASAN

HARK dakar dakartza zekarren zekartzanjakak jakasak jakarranjakan jakasan jakarrananDAKAU DAKAUS GENKARREN

GUK dakargu dakartzagu genekarrenjakarrau jakaus genkarranjakarrenau jakanaus genkarrananDAKASU DAKASUS SENKARREN

ZUK dakarzu dakartzazu zenekarrenDAKASUE DAKASUES SENKARREN

ZUEK dakarzue dakartzazue zenekartenDAKARRE DAKARRES EKARREN EKASEN

HAIEK dakarte dakartzate zekarten zekartzatenjakarrek jakarresak jakarrenjakarrene jakarresen jakarrenen

Mallabiko euskara

— 155 —

Page 157: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

JAKIN

ORAINALDIA LEHENALDIA BALDINTZASING. SING. PL. PL. SING. PL.DAKIT NEKIXEN NAKIXESAN DAKIAS BANEKI BANEKIS

NIK dakit nekien nekizkien dakizkit baneki banekizkijakixat najakixan najakixasen jakixas(et) banekik banekisakjakixenat najakixenan najakixenasen jakixenas(et) banekin banekisan

HIK dakik/n hekien hekizkien dakizkik/n baheki bahekizkidakik akixan akixasen dakisak baenki baenkisdakin akixenan akixenasen dakisan baenki baenkisDAKI EKIXEN EKIXESAN DAKIS BALEKI BALEKIS

HARK daki zekien zekizkien dakizki baleki balekizkijakik jakixan jakixasen jakisak balekik balekisakjakin jakixenan jakixenasen jakisan balekin balekisanDAKIGU GENKIXEN GENKIXESAN DAKIGUS BEGENKI BAGENKIS

GUK dakigu genekien genekizkien dakizkigu bageneki bagenekizkijakixau genkixan genkixasen jakixaus bagenkik bagenkisekjakixenau genkixenan genkixenasen jakixenaus bagenkin bagenkisenDAKIXU SENKIXEN ZENKIXESAN DAKISUS BASENKI BASENKIS

ZUK dakizu zenekien zenekizkien dakizkizu bazeneki bazenekizkiDAKIXUE SENKIXUEN ZENKIXESAN DAKISUES DAKISUES BASENKIXE

ZUEK dakizue zenekiten zenekizkiten dakizkizue bazenekite bazenekizkiteDAKIXE EKIXEN EKIXESAN DAKIXES BALEKIXE BALEKIXE

HAIEK dakite zekiten zekizkiten dakizkite balekite balekitejakixek jakixan jakixasen jakixesak balekixek balekixekjakixene jakixenan jakixenasen jakixesene balekixen balekixene

4. Aditza

— 156 —

Page 158: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

ERAMAN

ORAINALDIA LEHENALDIASING. PL. SING. PL.

DAROIET DAROIAS NAROIEN NAROIASENNIK daroat daroatzat neroan neroatzan

jaroiat jaroiaset najaroian najaroiasenjaroienat jaroienaset najaroienan najaroienasen

HIK daroak/n daroatzak/n heroan heroatzandaroiek daroiesak aroian aroiasen daroien daroiesan aroienan aroienasenDAROIE DAROIES EROIEN EROIESAN

HARK daroa daroatza zeroan zeroatzanjaroiek jaroiesak jaroian jaroiasenjaroien jaroiesan jaroienan jaroienasenDAROIAU DAROIAUS

GUK daroagu daroatzagujaroiau jaroiausjaroienau jaroienausDAROIESU DAROIESUS

ZUK daroazu daroatzazuDAROIESUE DAROIESUES

ZUEK daroasue daroatzazueDAROIE DAROIES EROIEN EROIESAN

HAIEK daroate daroatzate zeroaten zeroatzatenjaroiek jaroiesak jaroien jaroiesanjaroiene jaroiesan jaroienen jaroiesene

Mallabiko euskara

— 157 —

Page 159: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

ERABILI

ORAINALDIASING. PL.DABIT DABILLAS

NIK darabilt darabiltzatjabillat jabillasetjabillenat jabillenaset

HIK darabilk/na darabiltzak/ndabik dabisak dabin dabisan

HARK DABILL DABISdarabil darabiltzajabik jabisakjabin jabisanDABILLAU DABILLAUS

GUK darabilgu darabiltzagujabillau jabillausjabillenau jabillenausDABISU DABISUS

ZUK darabilzu darabiltzazuDABISUE DABISUES

ZUEK darabilzue darabiltzazueDABILLE DABILLES

HAIEK darabilte darabiltzatejabillek jabillesakjabillene jabillenesan

4. Aditza

— 158 —

Page 160: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

EDUKI

ORAINALDIA LEHENALDIA BALDINTZASING. PL. SING. PL. SING. PL.DAUKET DAUKAS NEUKEN NEUKESAN BANEUKE BANEUKES

NIK daukat dauzkat neukan neuzkan baneuka baneuzkajaukat jaukaset najukan najaukasen baneukek baneukesakjaukenat jaukenaset najukenan najaukenasen baneuken baneukesan

HIK daukak/n dauzkak/n heukan heuzkan baheuka baheuzkadaukek daukesak eukan eukasan baeunke baeunkesdauken daukesan eukenan eukenasen baeunke baeunkesDAUKE DAUKES EUKEN EUKESAN BALEUKE BALEUKES

HARK dauka dauzka zeukan zeuzkan baleuka baleuzkajaukek jeukesak jeukan jeukesen baleukek baleukesakjauken jeukesan jeukenan jeukenasen baleuken baleukesanDAUKAU DAUKAUS GEUNKEN GEUNKESAN BAGEUNKE BAGEUNKES

GUK daukagu dauzkagu geneukan geneuzkan bageneuka bageneuzkajaukau jaukaus geunkan geunkasen bageunkek bageunkesakjaukenau jaukenaus geunkenan geunkenasen bageunken bageunkesanDAUKESU DAUKESUS SEUNKEN SEUNKESAN BASEUNKE BASEUNKES

ZUK daukazu dauzkazu zeneukan zeneuzkan bazeneuka bazeneuzkaDAUKESUE DAUKESUES SEUNKEN SEUNKESAN BASEUNKE BASEUNKES

ZUEK daukazue dauzkazue zeneukaten zeneuzkaten bazeneukate bazeneuzkateDAUKE DAUKES EUKEN EUKESAN BALEUKE BALEUKES

HAIEK daukate dauzkate zeukaten zeuzkaten baleukate baleuzkatejaukek jeukesek jeuken jeukasen baleukek baleukesakjauken jeukesen jeukenen jeukenasen baleukene baleukesan

Mallabiko euskara

— 159 —

Page 161: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

JARDUN

ORAINALDIA LEHENALDIANIK DIERDUT NIERDUN

dihardut niharduenjierduat nierduanjierdunat nierdunan

HIK diharduk/n hiarduendierduk diarduan dierdun dierdunanDIERDU SIERDUN

HARK dihardu ziharduenjierduk jierduanjierdun jierdunan

GUK DIERDUGUdihardugu geniharduenjierduaujierdunauDIERDUSU

ZUK diharduzu zeniharduenZUEK DIERDUSUE

dihardusue zenihardutenHAIEK DIERDUE ZIERDUEN

dihardute zihardutenjierduek jierduenjierdune jierdunen

*IO (ESAN)

ORAINALDIA LEHENALDIANIK DIÑOT

diotjiñuatjiñunat

HIK diok/ndiñok diñonDIÑO

HARK dio zioenjiñok jiñuanjiñon jiñunanDIÑO(G)U

GUK diogujiñuaujiñunauDIÑOSU

ZUK diñosueDIÑOSUE

ZUEK diozueDIÑUE

HAIEK diote ziotenjiñuek jiñuenjiñune jiñunen

4. Aditza

— 160 —

Page 162: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

NOR-NORI-NORK

IRITZI

ORAINALDIAHARI HAIEI

NIK DEITXOT DEITZETderitzot deritzetjeitxuat jeitzetjeitxunat jeitzen

HIK deritzok deritzek/ndeitxok deitzek deitxon deitzenDEITXO DEITZE

HARK deritzok deritzejeitxok jeitzekjeitxon jeitzenDEITXOGU DEITZEGU

GUK deritzogu deritzegujeitxuau jeitxogujeitxunau jeitxoneguDEITXOSU DEITZESU

ZUK deritzozu deritzezuDEITXOSUE DEITZESUE

ZUEK deritzozue deritzezueDEITZE DEITZE

HAIEK deritzote deritzetejeitzek jeitzekjeitzene jeitzene

ESAN

ORAINALDIA

NIK HIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

DIÑUTZET DIÑUTZE DIÑUTZEU DIÑUTZESU DIÑUTZESUE DIÑUTZE

HARI diotsot diotsok/n diotso diotsogu diotsozu diotsozue diotsote

jiñutzat diñutzek jiñutzek jiñutzau jiñutzek

jiñutzenat diñutzen jiñutzen jiñutzenau jiñutzen

Mallabiko euskara

— 161 —

Page 163: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko
Page 164: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

5. JOSKERA

Mal

labi

ko p

laza

.I. O

jang

uren

Fon

doa.

Page 165: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

5.1. GALDEGAIA

Galdegaia esaldian nabarmenduta edo indartuta agertzen den hitzarideritzo. Hitz hori aurrez egindako galdera baten erantzuna da.

5.1.1. IZENA GALDEGAI

Eltzubiko atiek ‘kirrink’ einddau te Ortusar Txikixe ixen da ‘Eltzu-biko ateak ‘kirrink’ egin du eta Ortuzar Txikia izan da’Urkixako auntzai kendu nutzen atzo ‘Urkixako ahuntzari kendu nion atzo’Txakurre najukan lotute berai ‘Txakurra neukaan lotuta berari’

5.1.2. ADJEKTIBOA

Txarra suan personie, txarra beres ‘Txarra zuan pertsona, txarraberez’Eskásauek tokau jatasen, gero! ‘Eskasagoak tokatu zitzaizkidaan, gero!’

5.1.3. IZENORDAINA

Lo eittie ta bost afari neu(k) pagau nittun ‘Lo egitea eta bost afarineuk pagatu nituen’Ik euk dakik eure mártxie ‘Hik heuk dakik heure martxa’Bier baittuk txakurre(k), neuk jeukaset onak ‘Behar badituk txaku-rrak, neuk zeuzkaat onak’Su jungo siñateke, baiñe neu esin nitteke ‘Zu joango zinateke, bainaneu ezin ninteke’

5.1.4. ERAKUSLEA

Lélengo aretxekin lo ein najuan ‘Lehenengo haretxekin lo egin nian’Auxe bésteko euri tantak, i! ‘Hauxe besteko euri tantak, hi!’Krístonak eraittues orrek gison klásiorrek ‘Kristonak eragiten dizkikgizon klase horrek’Baiña erakutzi, aretxek onduen ‘Baina erakutsi, haretxek ondoen’

5.1.5. ADITZONDOA

Aintxe bota genduan egune sabaldu artekue ‘Hantxe bota genianeguna zabaldu artekoa’

5. Joskera

— 164 —

Page 166: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Ándixik etorri jatasan trastornu danak ‘Handixek etorri zitzaiz-kidaan arazo guztiak’Ostantzin jeukat nik naiku seregin ‘Osterantzean zeukaat niknahikoa zeregin’Neu be órtixik nator, emendik juten billur nas da ‘Neu ere hor-tixek nator, hemendik joaten beldur naiz eta’

5.1.6. ADITZAREN EKINTZA GALDEGAI

Galdegaia aditzaren ekintza denean, egingo den galdera ZER izango da.Ez dute berdin jokatzen aditz trinkoek eta perifrastikoek:

a) Aditza trinkoa denean, aditzaren aurrean beraren partizipioa jartzenda:

Jakin jakixen árek ‘Haiek jakin zekitean’Jakin be etxakixan ‘Jakin ere ez zekian’Etorri dator ala jun doie? ‘Etorri dator ala joan doa?’Etxe barrixe eiñ dau, euki dauke ta. ‘Etxe berria egin du, edukidauka eta’Estutzet siñistu, baiña ekarri dakar ‘Ez diot sinetsi, baina ekarridakar’Kosta jako, baiñe, askenien be, eruen daroie ‘Kosta zaio, baina,azkenean ere, eroan daroa’

b) Aditz perifrastikoa:Esan kiñus esate junan ‘Esan keinuz esaten zinan’Kotxie, erosi, aittek erosi dau, baña neuk erabil’ttot ‘Kotxea,erosi, aitak erosi du, baina neuk erabiltzen dut’Saldu, asko saltzen da, baña esta eser irebasten ‘Saldu, asko sal-tzen da, baina ez da ezer irabazten’

Aditza perifrastikoa denean aditz partizipio eta laguntzailearenartean EGIN sartzen da.

Baskaldu be beran etxín ein najunan ‘Bazkaldu ere bereetxean egin ninan’Emen ein enbiok ‘Hemen egin egin behar duk’Are(k) paiño géixa euki be ein bier ‘Haiek baino gehiago edukiere egin behar’Nire radixuan barrue arenai sartu eta, arena, niriai sartu einnajutzan ‘Nire irratiaren barrua harenari sartu eta, harena,nireari sartu egin nioan’

Mallabiko euskara

— 165 —

Page 167: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Aditzaren baiezkotasuna adierazteko beste bide bat aditza esaldiarenburuan jartzea da:

Allegau sunan egune juteko ‘Iritsi zunan eguna joateko’Ekarri jutzek ure Uxarteko osabiek ‘Ekarri ziok ura Uxartekoosabak’Parau suan bégire ‘Jarri zuan begira’

c) Esaldiaren gunea baiezkoa edo ezezkoa denean

1. BaiezkoaAditz trinkoari BA aurrizkia jartzen zaio:

Soose baukek eta erakutzik! ‘Zeozer badaukak eta erakutsezak!’Ni(k) bauket sutzako bierra ‘Nik badaukat zuretzako lana’Dirui(k) baukesu? ‘Dirurik badaukazu?’Banator beerago, emendik estot esebe entzuten da ‘Bana-tor beherago, hemendik ez dut ezer ere entzuten eta’

2. EzezkoaEZ partikula izango da ezezkoa markatuko duena. Esaldienuntziatiboa denean, aditzaren aurre-aurrean jarriko dugu:

Nik eitte najuan es egon egarrittu arte ‘Nik egiten nian ezegon egarritu arte’Ni bierrak enajok billurtzen ‘Ni lanak ez naik beldurtzen’Nik es dauket eser ‘Nik ez daukat ezer’

5.2. PERPAUS BAKUNAK

5.2.1. ENUNTZIATIBOAK

Perpaus hauen aditza indikatiboan joan ohi da. Egitura arrunta denean,markatu gabea alegia, predikatua aditzaren aurrean jartzen da.

a) Baiezko perpausa enuntziatiboak. Honako egitura hau erakustendute: subjektua - atributua / predikatua - aditza

Dénpora txarrak posik eukitte juan ‘Eguraldi txarrakpozik edukitzen zian’Pedro Lápatza Traaka jute suan ‘Pedro Lapatza Trabaku-ra joaten zuan’

5. Joskera

— 166 —

Page 168: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Goitta Etxebarrixen berrogeiñe urte ínguruko asto saar bijeukesan ‘Goita-Etxebarrian berrogeina urte inguruko astozahar bi zeuzkatean’

b) Ezezko perpausa enuntziatiboak. Ezezko perpausaren egitura:subjektua - ez - aditza - predikatua

Nik enajittuan barrido ikusi ‘Nik ez nitian berriro ikusi’Ni enas atrebitzen barberuangana juten ‘Ni ez naiz ausar-tzen bizarginarengana joaten’

5.2.2. ESKLAMATIBOAK

Erakusleen bidez:A suan loterixie! ‘Hura zuan loteria!’Au dénporie txarra! ‘Hau eguraldia txarra!’Alako egurrotzik barruen! ‘Halako egur hotsik barruan!’Onakoik orraittio! ‘Honelakorik horratio!

5.2.3. GALDERAZKOAK

Ala, ete partikulen bidez:Bedorrek duke gure arduraik ala? ‘Berorrek dauka gure ardurarik, ala?’

Mallabiko euskara

— 167 —

Zengotita auzoa. P. Mugarza.

Page 169: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Pelotarin batzuk, ala? ‘Pelotariren batzuk, ala?’Ill eingo ete jok? ‘Hil egingo ote dik?’

5.2.4. ZALANTZAZKOAK

Zalantza adierazteko bide bat baino gehiago dago:a) edo partikularen bidez:

Andik urte betera edo, ure jirau’ben ‘Handik urte beteraedo ura ekarri zuten’

b) Aditzondoen bidez: seguru, itxurie, kóntisu, ánbaten, óneskero…Golpie artu bajok, etxok joko, segurua ‘Kolpea hartu badik,ez dik joko, ziurrenik’Egarri sittunan, itxurie, ta esin najunan ardik batu ‘Egarrizitunan, itxuraz, eta ezin ninan ardirik bildu’Itxurie, rantxeron batek artu te barrure ‘Itxuraz, rantxero-ren batek hartu eta barrura’Dénpora txarra gustatze(n) jakuan, kóntisu ‘Eguraldi txarragustatzen zitzaioan, kontizu’Úxarteko osabiek étxeukan beste errémedixoik, kóntisu‘Uxarteko osabak ez zeukaan beste erremediorik, kontizu’Beranak ixengo die, ánbaten ‘Berarenak izango dira, hain-baten’Ango bierrak eindde egongo die, óneskero ‘Hango lanakeginda egongo dira, honezkero’

Besteren batek esandakoa dela adierazi nahi dugunean, ei partikula jar-tzen da aditzaren aurrean:

Agiñik pe es ei jukan ‘Haginik ere ez ei zeukaan’Ijuilarixe edarra ei suan ‘Irrintzilari ederra ei zuan’

5.2.5. GURARIZKOAK

Esaldion bidez zerbait gertatzeko dugun gogoa adierazten dugu:a) Esaldiari ezezko zentzua emanez:

Esta ill be eingo, sikiñoi! ‘Ez da hil ere egingo, zikin hori!’b) Aditza subjuntibozko eran jarriz:

Noien etxera! ‘Noan etxera!’c) ‘Ahal izan’ perifrasiaren bidez:

Etorriko al dok ordureko! ‘Etorriko ahal duk ordurako’

5. Joskera

— 168 —

Page 170: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

5.2.6. EKINTZAREN JARDUERA ADIERAZTEN DUTENAK

IBILISatar jebillan átzaldie be! ‘Zatar zebilean arratsaldea ere’Abioie ta elikoterue ta danak ibilli sien topetan ‘Abioia eta helikop-teroa eta denak ibili ziren bilatzen’Lañue(k) paiño góragotik dabis ‘Lainoak baino goragotik dabiltza’

JOANAras be txarto najoian ‘Harekin ere txarto nindoan’

EGONAmabi urtien Ermuen guardasobilleta presentatzen egon nintzen‘Hamabi urtean Ermuan guardia zibiletara presentzatzen egon nin-tzen’Okamika ta bixok gauasen orduen ‘Okamika eta biok geundeanorduan’Iru egunien konosimentui(k) parik egon nintzen ‘Hiru eguneankonorte barik egon nintzen’

IZAN Gregori nobixa juan ‘Gregori andregai zian’

JARDUNBanierduan da, ‘kli, klo’, itto jatan ‘Baniharduen eta, ‘kli-klo’, itozitzaidaan’

5.2.7. BEHARRIZANA, USTEA, GOGOA... ADIERAZTEN DUTENAK

Laguntzaile iragankorra da nagusi, baina aditz iragangaitzekin lagun-tzaile iragangaitza erabiltzea nahikoa normala da Villasantek (1980: 78)dioenez:

“Cierto que predomina con mucho la práctica de recurrir siem-pre al transitivo, pero tampoco faltan, ni en lo hablado ni en loescrito, ejemplos en contrario”

Azkuek (1969: 260) ez zuen ontzat ematen erabilera hori:“No se hubiera iniciado esta reforma (decir ‘etorri behar naiz’en lugar de decir ‘etorri behar dut’) si los vascos occidentalesconserváramos el viejo auxiliar transitivo de infinitivo: ‘Etorribehar ukan’ por ‘etorri behar izan”

Mallabiko euskara

— 169 —

Page 171: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Emen ein eiñ biok ‘Hemen egin egin behar duk’Beste amabost egun ein bittusu ba, esnias ‘Beste hamabost egunegin behar dituzu , bada, esneagaz’Lau sentesiman barruen ibilli bisan ‘Lau zentesimaren barruanibili behar zen’Badakik ementxe laster bierri(k) parik geldittu biaune? ‘Badakikhementxe laster lanik gabe gelditu behar duguna?’Eskiñi tte, es, neuk jan bijuat ‘Eskaini eta, ez, neuk jan behar diat’

Mallabiko hizkeran aditz iragangaitzek laguntzaile iragankorra nahiziragangaitza har dezakete, baina, beharbada, joera hau gazteagoenartean hedatu da:

Autobusin jun binok ‘Autobusean joan behar nauk’Neurekin etorri bias ‘Neurekin etorri behar haiz’Amaiketako etxin egon binajuan ‘Hamaiketarako etxean egonbehar nian’

5.2.8. BEHARRIZANIK EZA ADIERAZTEKO

‘ez + aditza + beharrik’ egitura:Au ipintten bosu ‘andando’ es daukesu ardixen egon bierrik ‘Horilanean ipintzen baduzu ez daukazu ardian (ardi lanetan) egonbeharrik’

‘ez + aditza + partizipioa + -nik’ egitura:Eseunken ori ekarrienik ‘Ez zeneukan hori ekarrienik’Nai esposu, es daukesu artuenik ‘Nahi ez baduzu, ez daukazu har-tuenik’Gure mutikuek es dau eukitten bi bider esanenik, aguro eitte’ittueskolako bierrak ‘Gure mutikoak ez du izaten bi bider esan beha-rrik, agudo egiten ditu eskolako lanak’

5.2.9. AHALMENA ETA EZINA ADIERAZTEN DUTENAK

a) AhalmenaÚsabak bajakik, gitxi-gorabera, semat jun leikesan ‘Ugazabakbazekik, gutxi-gorabehera, zenbat joan (galdu) daitezkeen’Ainddu al baleu aindduko luke orrek ‘Agindu ahal balu agindu-ko luke horrek’Jan al bosu jan da bestelan itxi ‘Jan ahal baduzu jan, eta beste-la utzi’

5. Joskera

— 170 —

Page 172: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

b) Ezina‘ezin + A. nag.’ egitura:

Danok esin erun de, ni tte frantzes-euskeldune átzera ‘Denokezin eraman eta, ni eta ‘frantses-euskalduna’ atzera’Etxa be esin etorri ‘Etxera ere ezin etorri’Esin gixau etxa, esin etorri ‘Ezin gidatu (zuzendu) etxera, ezinetorri’

‘ezin + ahalera’ egitura:Su jungo siñateke, baiñe neu esin nitteke ‘ Zu joango zinateke,baina neu ezin ninteke’Ónek esin neikes nik pagau sáti baten ‘Hauek ezin ditzaket nikordaindu zati (denboraldi) batean’Bakarrik esin leikek eiñ ori ‘Bakarrik ezin zitekek egin hori’

‘ezin + indikatiboa’ egitura:Esin badosu jan, itxi ‘Ezin baduzu jan, utzi’

5.2.10. ERREFLEXIBOTASUNA ADIERAZTEN DUTENAK

Aditzaren ekintza egileak berak hartzen du, berbera izanik, berez, sub-jektu eta paziente. ‘Neure, zeure, bere… burua’ espresioen bidez adie-razten dugu:

Bere burue erreka bota juan ‘Bere burua errekara bota zian’Eure buruan kaltien abill, ba! ‘Heure buruaren kaltean habil,ba!’

Erreflexibotasuna adierazteko beste bide batzuk:a) Neure + artean, kautan…

Neure artiñ oiñ akordeta(n) nok, bákarrik eta an desiertun einnittunek ‘Neure artean orain akordatzen nauk, bakarrik eta handesiertoan egin nituenak’Leitzen neure kauten ikesi naban ‘Irakurtzen neure kautan ikasinuen’

b) Éurok éurotara, zéuek zéuotara, bíxok bíxotara…Éurok éurota ondo manejatzen die ‘Eurok eurotara ondo kon-pontzen dira’Bíxok bíxota, setan ete dabis? ‘Biok biotara, zertan ote dabiltza?’

Mallabiko euskara

— 171 —

Page 173: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

5.2.11. ELKARREKIKO ADITZA DUTEN ESALDIAK

Esaldi hauetan aditzaren ekintza bi subjektuk (edo gehiagok) osatzendute eta hartzaile-egile izango dira aldi berean. ‘Alkar’ –edo ‘bata bes-tea’– elementuaren bidez egiten dugu:

Bíxek alkarri tíreka makillias ibilli ei sittuan, alkar bensitzen‘Biak elkarri tiraka makilarekin ibili omen zituan, elkar mendera-tzen’Beti alkarrekin ibilli gaittuk, alkarren lagun de, desápixoka ator?‘Beti elkarrekin ibili gaituk, elkarren lagun eta, desafioka hator?Emen ein biok batábestiai lagundu te pixkat ori baiño géixa urten‘Hemen egin behar duk batak besteari lagundu, eta hori bainopixkat gehiago irten’

5.3. PERPAUS KOORDINATUAK

5.3.1. IUSTAPOSIZIOZKOAK

Elkarren ondoan joan ohi dira, inolako loturarik gabe:Gorospek esarri bai, kendu es ‘Gorospek ezarri bai, kendu ez’Ogixe eiñ, dómeka átzaldie primeran pasau genduan ‘Ogia egin,igande arratsaldea primeran pasatu genian’Etorteko sunan, eston etorri ‘Etortzeko zunan, ez dun etorri’

5.3.2. KOORDINAZIO KOPULATIBOA

ETA‘Eta’ juntagailua aldatu egiten da ingurunearen arabera:

-iñ, -ill ondoren: deEiñ de ‘egin eta’, ill de ‘hil eta’

-i ondoren: tteIkusi tte ‘ikusi eta’, etorri tte ‘etorri eta’

-n, -r, -s, -l ondoren: daJan da ‘jan eta’, emon da ‘eman eta’

-o, -e, -a ondoren: taJo ta ‘jo eta’, bete ta ‘bete eta’

-u ondoren: teArtu te ‘hartu eta’, mostu te ‘moztu eta’

5. Joskera

— 172 —

Page 174: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

-k ondoren: etaGoittik eta beetik ‘goitik eta behetik’

EREA katxondeuen, ni be katxondeuen ‘ Hura katxondeoan, ni erekatxondeoan’Txakurre(k) pe esau esautzen ‘Txakurrak ere ez hau ezagutzen’

EZ … EZBéstiena eseban apurtzen, es Molana es Francona ‘Besteena ezzuen apurtzen, ez Molarena ez Frankorena’Ordun es orixoik es ogik esan eoten ‘Orduan ez oliorik ez ogirikez zen egoten’Étxakixan nun eun be, es ardi es bera ‘Ez zekian non zegoen ere,ez ardi ez bera’

BAITA… EREEsan bakarrik es, baitte ein be! ‘Esan bakarrik ez, baita egin ere!’

EZ ETA… EREArek étxakixan esta nun eueni(k) pe! ‘Hark ez zekian ezta nonzegoenik ere!’

5.3.3. KOORDINAZIO DISTRIBUTIBOA

BATA… BESTEA, BATARI… BESTEARI, BATERA… BESTERA, BATEANBESTEAN

Báta egúrrekin kaltzau, béstie katuakin altzau ‘Bata egurrekingaltzatu, bestea katuarekin altzatu’Bátai emon, béstiai emon ‘Batari eman, besteari eman’Gure banaban bátera jun, gure banaban béstera jun ‘Gurabanuen batera joan, gura banuen bestera joan’Bátien Aittixora, béstien Mallibire ‘Batean Areitiora, besteanMallabira’

ALDE BATETIK… BESTE (ALDE)TIKErremalangian alde bátetik báta ta béstetik béstie ‘Erromada-lan-garen alde batetik bata eta bestetik bestea’

Mallabiko euskara

— 173 —

Page 175: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

BATEKO…BESTEKOBáteko santanderinuakin, bésteko Korneliokin ‘Bateko santande-rinoarekin, besteko Korneliorekin’

-eLA ...-eLAAu dala, ori dala... beti sooser ‘Hau dela, hori dela... beti zer edozer’Bátak au daukela, béstiek ori daukela, baiña igerri iño(k) pes‘Batak hau daukala, besteak hori daukala, baina igarri inork ereez’

5.3.4. KOORDINAZIO DISJUNTIBOA

ALAEnas akordatzen astélena ala se egun san ‘Ez naiz akordatzenastelehena ala zer egun zen’

EDOSelan edo alan allegau gaittuk Nueba Yorkera ‘Nola edo halaheldu gaituk New York-era’Eberdiko amábixek edo, urtetako ordue ‘Eguerdiko hamabiak-edo, irteteko ordua’

5.3.5. KOORDINAZIO ADBERTSATIBOA

EZ EZEBeranin es ese, béstianin be perretxikuten iñor ibilli daitten ape-nas gustatze(n) jakuan ‘Berean ez eze, bestearenean ere perre-txikutan inor ibil zedin apenas gustatzen zitzaioan’

BAINASeberianok ure ekarteik es, baiñe gosuk jateko gogue ‘Seberianokura ekartzerik ez, baina gozoak jateko gogoa’ Su jungo siñateke, baiñe neu esin nitteke ‘Zu joango zinateke,baina neu ezin ninteke’

5. Joskera

— 174 —

Page 176: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

BARREZ ‘BERRIZ’Burúkomiñekin, barres, nik amasortzi bat urtera artien pasauneban ‘Burukominekin, berriz, nik hamazortzi urtera artean pasa-tu nuen’

HALA ETA GUZTIZ EREAlan da gusti be, demasak pasau eraittuesak ‘Hala eta guztiz ere,demasak pasarazten dizkik’

DENA DELANeuk estot ikusi, baiña, dana dala ‘Neuk ez dut ikusi, baina, denadela’

BAINOBigarren esaldiaren azkenean ezartzen da beti. Urik estator, gitxi baiño ‘Urik ez dator, gutxi baino’

Mallabiko euskara

— 175 —

Mallabiko trikitilariak, Adolfo Jainaga irakaslearekin. B. Mugarza.

Page 177: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

BESTELABátak edo béstiek obeidu ein bier, bestela demandak sékule estieamaitzen ‘Batak edo besteak amore eman behar, bestela deman-dak sekula ez dira amaitzen’

OSTERANTZEAN EREOñestuas ostantzin be pasau najittuan iru-lau eskapada itzelak‘Oinaztargiarekin osterantzean ere pasatu nizkian hiru-lau eska-pada itzelak’

5.4. MENDEKO PERPAUSAK

5.4.1. PERPAUS OSAGARRIAK

a) Aditz jokatuaz

-eLAEsaldi nagusiko aditza baiezkoa denean, batez ere:

Árek pentsatze(n) juen eran da kittu sala ‘Haiek pentsatzenzitean edan eta kitto zela’Ondo jango gendula, ondo jango gendula Ameriketan ‘Ondojango genuela, ondo jango genuela Ameriketan’Suteko lapikue be egosiko lukela arek indderrak ‘Sutako lapikoaere egosiko lukeela indar hark’

Esaldi nagusiak ‘agindua’, ‘erregua’ ‘guraria’ edo ‘eskaria’ adieraztenduenean subjuntiboa erabili ohi da:

Billur barik eran daixela ‘Beldur barik edan dezala’Ixen daittela nai dabena ‘Izan dadila nahi duena’

Esaldi nagusiko aditza ezezkoa edo galdera denean, -eNIK erabiliohi da, gehienetan, baina -eLA ere bai galdegai direnean:

-eNIKNúndi(k) na abíllani(k) pe estakik ‘Nondik nora habilenik ere ezdakik’Kánpun nasenik estok jakin, estok? ‘Kanpoan naizenik ez dukjakin, ez duk?Núndik nebilleni(k) pes ‘Nondik nenbilenik ere ez’

5. Joskera

— 176 —

Page 178: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

-eNAZiurtasuna adierazteko, baiezko esaldietan eta inoiz galderazkoetanere bai. -eNA atzizkidun esaldiak ez dira galdegai izaten. Azkuek(DVEF: -na sarrera) zera dio:“...se usa con verbos como ‘saber, asegurar, negar, creer, conocer, ver,decir…’ y otros verbos semejantes. No es exactamente lo mismo queel sufijo verbal -LA, pues -NA significa más bien ‘el hecho de que”

Badakik ementxe laster bierri(k) parik geldittu biaune? ‘Badakikhementxe laster lanik gabe gelditu behar duguna?’Saldixek igerri justan galdute nauena ‘Zaldiak igarri zidaan gal-duta nengoena’Seguru nago ementxe itxi nabana ‘Ziur nago hementxe utzi nuena’Esagun da ibillitte dauena ‘Ezagun da ibilita dagoena’

-eN Guraria, beldurra edo antzeko zerbait adierazten dute:

Kiébrera oien plántie artu nutzen ‘Kiebrara zihoan itxura hartunion’Perretxikuten iñor ibilli daitten apenas gustatze(n) jakuan ‘Perre-txikotan inor ibili dadin apenas gustatzen zitzaion’

-eLAKOAN, -eLAKOTANEranda kittu salakuen jauasen arek ‘Edan eta kito zelakoan zeu-dean haiek’Sápatu goxien jun san dana amaittute etorriko salakotan ‘Larun-bat goizean joan zen dena amaituta etorriko zelakotan’

b) Aditz jokatugabeaz. Nominalizazioak

Aditz partizipioari -T(Z)E gehituz aditz izena sortzen da. Aditz izenarieransten zaion morfemak hizkeren arteko desberdintasunak finkatzenditu. Morfema horren arabera bereizten dira, Mendebaldeko joera dute-nak alde batetik, eta Mallabikoa dutenak, bestetik,. Mendebaldeko joeraZengotita eta Gerea auzoetan gertatzen da.

Mendebaldeko joera Mallabiko joera-TEKO -T(Z)EKO

esaixok etórteko etórtzekoberákatz sopie baiño erresa dittuk apartetako apartatzeko

Mallabiko euskara

— 177 —

Page 179: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

-AU bukaeradun aditzetan (pentzau, kantau, topau, kontau…):-eTA(N) -TZE(N)pentzeta juat pentzatze juatkonteta jok kontatze jokétxakixat selan biaun negue pasetan pasatzentopetan topatzen

-eTA -TZ(ER)Arádixue arreleta erun najuan arreglatza

-TU bukaeradun aditzetan (sartu, lotu, batu…), aldiz, ez dago diferen-tziarik:

sártzeko sártzekobátzeko bátzekolótzeko lótzeko

-eT(Z)EAEgun baten jutie suertau jakuan ‘Egun baten joatea suertatuzitzaiguan’Lo eittie ta afari bi neuk pagau nittun ‘Lo egitea eta afari bi neukpagatu nituen’A txakurre neure onduen ekartie ixen balitzok ‘Txakur huraneure ondoan ekartzea izan balitz’

-eT(Z)EKOEsaldi nagusiak agindua edo eskaria adierazten du:

Geixotu eingo nintzela ta saldie emoteko ‘Gaixotu egingo nintze-la eta salda emateko’Esaixok, ordun, etórteko ‘Esaiok, orduan, etortzeko’

Izen edo izenlagun baten menpe esaldi osagarria jartzeko ere erabil-tzen da:

Ni enok ixen ganaue ilttekue, beres ‘Ni ez nauk izan ganadua hil-tzekoa, berez’

-eT(Z)ERARadixue arrelatza eru(n) juan ‘Irratia konpontzera eraman zian’Jósteko mákiñak erosta obligau sittun ‘Josteko makinak erosteraderrigortu zituen’

5. Joskera

— 178 —

Page 180: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

-eT(Z)ERIKSeberianok ure ekarteik es, bañe gósuek jateko gogue! ‘Seberianokura ekartzerik ez, baina gozoak jateko gogoa!’

-eT(Z)EAREKINPagatziakin estok akordau ‘Pagatzearekin ez duk akordatu’

-eT(Z)ETIKEsatetik eittera aldie jak ‘Esatetik egitera aldea zagok’

-eT(Z)EKOANik éitten nittun éittekuk! ‘Nik egiten nituen egitekoak!’Arek esautzesan esátekuk! ‘Hark esan zizkion esatekoak!’

ZERTAN eskatzen dutenakAmabi urte Ermuen guardasobilleta presentatzen egon nintzen‘Hamabi urte Ermuan guardia zibiletan presentatzen egon nin-tzen’Eskun mun erain dde parka eskatzen ‘Eskuan muin eragin etabarka eskatzen’Áinddiberreko etxaune kafie artzen jauan ‘Abendibarko etxagu-na kafea hartzen zegoan’Abioie, elikoterue ta danak ibilli sien topatzen ‘Hegazkina, heli-kopteroa eta denak ibili ziren bilatzen’

Esaldi osagarri hauek BA SE bezalako hitz lagungarriaz baliatzen dirainoiz:

Esausten ba se, ‘oin saisabala erosi eta aretxekin garbittu biosu’‘Esan zidan ezen, ‘orain zahi zabala erosi eta haretxekin garbitubehar duzu’

5.4.2. ZEHAR GALDERAK

Esaldiok galdera bat dute bere baitan. Esaldi nagusiko aditzak adimen-adierazpen-esate zentzua izaten du. Bi motatako esaldiak ditugu:

a) Galdetzaile bat dutenak. -eN atzizkia daramate aditz jokatuari eran-tsita:

Ointxe estakit na bégire nauen ‘Oraintxe ez dakit nora begiranagoen’

Mallabiko euskara

— 179 —

Page 181: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Aurreko egunien lo nun ein dan, ara jun ‘Aurreko egunean nonlo egin den, hara joan’Esanguat se akordetan dan estutu eskero ‘Esango diat zer akorda-tzen den estutuz gero’Oin akordatze nas se pasatze(n) jatan ‘Orain akordatzen naiz zerpasatzen zitzaidan’Juan notisixie emonda jauan, selan galdute nintzen ‘Juan notiziaemanda zegoan, nola galdua nintzen’

Zehar galderak desira-moduren bat adierazten duenean, ia jartzenda indargarri gisa, mendeko esaldiaren hasieran:

Beittu ia se nai daben ‘Begiratu ea zer nahi duen’Egitura honen ondoan bada beste egitura bat bizkaieraz zaharradena:Beittu ia iñor etorri bada ‘Begiratu ea inor etorri bada’Preguntau ia erosi badau ‘Galdetu ea erosi badu’

b) Galdetzailerik ez dutenak. Aditzaren baietza edo ezetza bilatzendute:

Saniauko nosuen ala es esaten baustesu, jiraukot ‘Sendatuko nau-zuen ala ez esaten badidazue, lortuko dut’Balio daben ala ez jakin barik enoie erosta ‘Balioko duen ala ezjakin barik ez noa erostera’

5.4.3. ERLATIBOZKOAK

Hauen berezitasunik nabarmenena izenaren mende egotea da, ez adi-tzaren mende:

a) Aditz jokatuarekin

-eNBeti aditz jokatuarekin erabiliko dugu, baina beti menperatzailearenedo ‘ondokoaren’ aurretik:

Txilibron esatutzen artzain bat ‘Txilibron esaten dioten artzainbat’Gitxik ikusi daben gausa bat ikustie suertau jakuan ‘Gutxik ikusiduten gauza bat ikustea suertatu zitzaiguan’Bakarretxe esate(n) jakon mendixe ‘Bakarretxe esaten zaionmendia’

5. Joskera

— 180 —

Page 182: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Erlatiboak nominalizaturik:Ixen daittela nai dabena ‘Izan dadila nahi duena’Siñistu be esin ein leikesenak ‘Sinetsi ere ezin egin daitezkeenak’Alabierrien, txarto dabillena ikusi éitten da ‘Halabeharrean, txar-to dabilena ikusi egiten da’Komisarixie esate jakona, burdi itzela ok ‘ ‘Komisarixie’ esatenzaiona, gurdi itzela duk’Tabernera bat Kristina esate(n) jakona jauan ‘Tabernera batKristina esaten zaiona, zegoan’

b) Aditz jokatugabearekin

-eTAKO / -e(R)IKOEs sunan a gisonan kapasidades einddekue ‘Ez zunan hura gizo-naren kapazitatez egindakoa’Geuk ikusikue ‘Geuk ikusirikoa’Ónek Don Pedrok asikuk die ‘Hauek Don Pedrok hasirikoak dira’

Atzizki honek bereizten ditu Gerea auzoan egiten duten Bolibar alde-ko hizkera eta besteak:

Bolibarko era Gainontzekoakikusikue ikusittekueesanikue esandakueasikue asittekue

Gerea auzoa. Longa ingurua. P. Mugarza

Mallabiko euskara

— 181 —

Page 183: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

5.4.4. KONPARAZIOZKOAK

a) Nolakotasuna berdintasun mailan

BESTEKOAuxe bésteko euri tantak ‘Hauxe besteko euri tantak’

-eN BESTEKOEstok emoten daben béstekue ‘Ez duk ematen duen bestekoa’

-eN MODUKOArek artu’ban moduko sústoik! ‘Hark hartu zuen moduko sustorik!’

HAINKosta eittok, baiña aiñ gatxa be estok ‘Kosta egiten duk, bainahain zaila ere ez duk’

LAKOA / LAKOXEAGaurko lako dénporie emon dabe bixerko be ‘Gaur bezalako egu-raldia eman dute biharko ere’Su lako bat artuko luke gure úsabak ‘Zu (beza)lako bat hartukoluke gure ugazabak’Seuretzako lakoxe lagune topau’osu ‘Zeuretzako (beza)lakoxelaguna aurkitu duzu’

b) Nolakotasuna desberdintasun mailan

BAINO -AGO(A)Berákatz sopie baiño erresa dittuk apartetako ‘Berakatz zopabaino errazago dituk apartatzeko’Ikusteko baiño urríña ju(n) nitzuan ‘Ikusteko baino urrunagojoan ninduan’Lañue(k) paiño góragotik dabis ‘Lainoak baino goragotik dabiltza’

Konparaketaren bigarren atala + BAINO + lehen atala

Andra rúbixa bat edárraue jeukenan berak, mandariñe baiñobe! ‘Andre rubia bat ederragoa zeukaanan berak, mandarinabaino ere!Etxuat ikusi euri tanta aundíxarik aintxe éitteban baiño ‘Ez diatikusi euri tanta handiagorik hantxe egiten zuen baino’

5. Joskera

— 182 —

Page 184: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Arek érderas txarto, baiña nik ingles baiño obeto ‘Hark erdarazgaizki, baina nik ingeles baino hobeto’

-eN ONDOAN, ALDEANGurian onduen etxe aundixe san a ‘Gurearen ondoan etxe haun-dia zen hura’Eménguek aldien gogorra ‘Hemengoak aldean gogorra’Au ankiau bestian aldien torpie dauket ‘Hanka hau bestearenaldean dorpea daukat’

-IK, -eTAN… -eNAEtxerik úrrena Gernike baiño urríña egongo suan ‘Etxerik hurre-na Gernika baino urrunago egongo zuan’Dauésenik ónenak ‘Daudenik onenak’Elejitzen asi tte dánetan txárrena artu najuan ‘Aukeratzen hasieta denetan txarrena hartu nian’

ZEIN BAINO ZEINSein baiño seiñ... iru txakur! ‘Zein baino zein... hiru txakur!

c) Zenbatasuna berdintasun mailan

BESTEBajak astixe, ori be ártzen dan beste ixetok eta ‘Bazagok astia,hori ere hartzen den beste izaten duk eta’Odolik étxeukan kókarrak beste be ‘Odolik ez zeukaan kokarrakbeste ere’

LAINOingo lain badago ta gero gerokuk ‘Oraingo lain badago eta gerogerokoak’Berantzako lain éitten dau te, ba… ‘Berarentzako lain egiten dueta, bada…’

d) Zenbatasuna desberdintasun mailan

BAINO GEHIAGO / GUTXIAGOAre(k) paiño géixa euki bier ‘Hark baino gehiago eduki behar’Pixki-pixkat ori baiño idea géixa éspaukek… ‘Pixka-pixkat horibaino ideia gehiago ez badaukak…’

Mallabiko euskara

— 183 —

Page 185: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Erropie neukan burdixen, eruteko baiño géixa ‘Arropa neukaangurdian, eramateko baino gehiago’

ZENBAT ETA -AGO, ORDUAN ETA -AGOSenbat eta diru géixa euki, ordun de géixa nai ‘Zenbat eta dirugehiago eduki, orduan eta gehiago nahi’Senbat eta géixa eran, ordun de egarri aundixaue ‘Zenbat etagehiago edan, orduan eta egarri handiagoa’

5.4.5. BALDINTZAZKOAK

a) Aditz jokatuaz

BA Orainaldiko erreala

Udebarrixen ipintten bok kánpue orra bégire, neguen béste-ra bégire ipiñi biok ‘Udaberrian jartzen baduk kanpoa horrabegira, neguan bestera begira ipini behar duk’Estakit selakue ta badakit selakue ‘Ez dakit zelakoa eta bada-kit zelakoa’Saniauko nosuen ala es esaten baustesu, jiraukot ‘Sendatukonauzuen ala ez esaten badidazu, eskuratuko dut’

Lehenaldiko errealakEtxie bier bosu, baakisu nun dauen ‘Etxea behar baduzu,badakizu non dagoen’Gure bánaban bátera jun eta gure bánaban béstera jun‘Gura banuen batera joan eta gura banuen bestera joan’

Baldintza irrealakOdola atarako bálejako ‘Odola aterako balitzaio’Frantziak oni pixka bat lagundu balutze ‘Frantziak honipixka bat lagundu balio’Rusia artu baleu, mundu gustixe artuko’ban ‘Errusia hartubalu, mundu guztia hartuko zuen’

b) Aditz jokatugabeaz

-EZ GEROSanue ixen eskero, axe nausi ‘Sanoa izanez gero, huraxenagusi’

5. Joskera

— 184 —

Page 186: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Etorri eskero, emon bier etxakuenik eskendun pentzetan da‘Etorriz gero, eman behar ez zitzaienik ez genuen pentsatzeneta’

EZIKBatamatek lagundu esik, esinddok eiñ ‘Baten batek lagunduezik, ezin duk egin’

-T(Z)EKOTANBata béstiai bégire egotekotan, alperrik gasek emen ‘Batabesteari begira egotekotan, alferrik gaudek hemen’

5.4.6. KONTZESIBOAK

BA... EREPentzau badau be, esan es dau eiñ ‘Pentsatu badu ere, esanez du egin’

ARRENAsko pagau arren, táblatik estakasu alako okelaik ‘Askopagatu arren, tablatik ez dakartzazu halako okelarik’Arrelaute eon arren, sue artu eskero, bardin-bardin erreetxie ‘Konponduta egon arren, sua hartuz gero, berdin-ber-din erre etxea’

NAHIZ ETANeukin gustora ekarriko naban, naitte geitxua pagau ‘Neu-rekin gustora ekarriko nuen, nahiz eta gehitxoago pagatu’

(e)TA ERESer dauken jakindde be, medikuana jun baiño naixa… ‘Zerdaukan jakinda ere, medikuarengana joan baino nahiago…’Galdute doiela ikusitte be, aurrera ‘Galduta doala ikusita ere,aurrera’

BAINAEsan eingutzet, jakingo dau baiña ‘Esan egingo diot, jakin-go du baina’Artisu, neurie da baiña ‘Hartzazu, neurea da baina’

Mallabiko euskara

— 185 —

Page 187: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

5.4.7. KAUSALAK

ETA Esin leikixo odolik etá, galdute dauke ta ‘Ezin dakioke odo-lik atera, galduta dauka eta’Ur apur bat ekarrikustek mutiko, egarrixek najatok eta? ‘Urapur bat ekarriko didak mutiko, egarriak natorrek eta?Mallibittik etorri bier, béstetik bide txarra jauan da ‘Mallabi-tik etorri behar, bestetik bide txarra zegoan eta’Neu be órtixik nator, émendik juten billur nas da ‘Neu erehortixek nator, hemendik joaten beldur naiz eta’

-EZ GEROSustaute egoteittuk, endemas olakue pasau esko ‘Izututa ego-ten dituk, batez ere holakoa pasatuz gero’Esanguat se akordetan dan, estutu eskero ‘Esango diat zerbururatzen den, estutuz gero’Ríflie euki eskero, ik tirue jaurtzok ‘Erriflea edukiz gero, hiktiroa jaurtitzen duk’

EZIK‘Ezkero’ren parekoa dugu, baina ‘ezik’ ezezko esaldietan erabil-tzen dugu:

Alperrik da diru asko eukittie, gastau esik ‘Alferrik da diruasko edukitzea, gastatu ezik’

ZE(REN)Ni énajoiek géixa iri agunteta, se étxeukat setan aguntau ‘Ni eznoak gehiago hiri aguantatzera, zeren ez zeukat zertan aguantatu’Ándik etorri jatasan trastornu danak, se guk ordubatetanabioie artu bagenduan Nueba Yorken, sasoien aillegaukogiñan ‘Handik etorri zitzaizkidaan nahaste guztiak, zerenguk ordu batean hegazkina hartu bagenu New Yorken,sasoiz ailegatuko gintuan’

ZELAN …-NErdal egitura honek euskarazko -NEZ ordezkatu du:

Periodikue erosten selan juten dan… ‘Egunkaria erostenzelan joaten den…’Selan etxakon eser aitzen… ‘Zelan ez zaion ezer ulertzen…’

5. Joskera

— 186 —

Page 188: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

5.4.8. MODUZKOAK

a) Aditz jokatuaz

-eN MODUANNik eneuskixu eskuik esarriko ni nauen moduen sarniasbeteta ‘Nik ez nizuke eskurik ezarriko ni nagoen moduansarnaz beteta’Sabiñek éitten daben modun eitteban berba ‘Sabinek egitenduen moduan egiten zuen berba’

-eNEZGaztelerazko ‘según’ adierazten du:

Arriaundiko krúsie baño arutza egongo da aren etxie, árekesabenez ‘Arriaundiko bidegurutzea baino haruntzago egon-go da haren etxea, haiek esan zutenez’

BA-... MODUAN Eser eiñ espaleu moduen etorri suan ‘Ezer egin ez balumoduan etorri zuan’Dana baleki moduen berba eitte’juan ‘Dena baleki moduanberba egiten zian’

-eLA Korneliokin nabillela pasau jatan itzela ‘Korneliorekin nen-bilela pasatu zitzaidaan itzela’Ganauek geldi diela ítxaiñe eingo juat ‘Ganaduak geldi dire-la atsedenaldia egingo diat’Ak galdute doiela be áurra ‘Hark galduta doala ere aurrera’

b) Aditz jokatugabeaz

-T(Z)EKO MODUAN, MODUKOANire familixie esta nígaittik sufritzeko moduen ‘Nire familiaez dago niregatik sufritzeko moduan’Urriñetik entzuteko moduko saatie ‘Urrutitik entzutekomoduko zarata’Garbittute ixengo da, esateko modun ‘Garbituta izango da,esateko moduan’

Mallabiko euskara

— 187 —

Page 189: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

c) Aditza ixilpeturik

Nor/nork/ nori/noren… MODUAN / LANTXIK / LAKOXEAÉmendixik Goittonda lantxik, neure etxie ‘Hemendixek Goi-tondora lantxik, neure etxea’Tálue lakoxe piku pasak ‘Taloa lakoxe piku pasak’Desáfioka les etorri jatan ‘Desafioka legez etorri zitzaidaan’Iesko modun jungo básiñe ‘Iazko moduan joango bazinate’

AHALAEin ala bier, larogei urtera arte ‘Egin ahala lan, laurogei urte-ra arte’Ekarri ala euki bagendu, ekarriko gendun guk ‘Ekarri ahalaeduki bagenu, ekarriko genuen guk’

Partizipioa + BARIKGéixa berbaik ein barik pasau suan ‘Gehiago berbarik eginbarik pasatu zuan’Nik bésperako afarixe kobrau barik neukan baiñe ‘Nik bez-perako afaria kobratu gabe neukaan baina’

-TA/-DABarre eingosue ori esanda ‘Barre egingo duzue hori esanda’Etxe elegantie eindde jaunan gisona ‘Etxe elegantea egindazegoanan gizona’A operasiñue begixek itxitte eitte naban ‘Operazio hurabegiak itxita egiten nuen’Esnetan ondo bigundute bidau ‘Esnetan ondo bigundutabehar du’

5.4.9. DENBORAZKOAK

Esaldi menderatuko ekintza esaldi nagusiko ekintza baino AURRETIK,ALDI BEREAN edo ATZETIK gerta daiteke.

a) Esaldi nagusiko ekintza eta mendekoarena batera

-eNEANEtxá nintzenien, posik egon nitzuan ‘Etxera nintzanean,pozik egon ninduan’Ara eruen nindduenien, ni iguingarrixe nenguen ‘Hara era-man nindutenean, ni higuingarria nengoen’

5. Joskera

— 188 —

Page 190: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Trumoie entzute’benien, beti nobere áinketan traban ‘Tru-moia entzuten, zutenean beti norbere hanketan traban’

-eN BAKOITZEAN / -eN ARTEAN / -eN BATEANEsan najutzan Kornelioi, ardire jun san baten ‘Esan nioanKorneliori, ardira joan zen batean’Urtetzeban bakotxien, moskortute etortzen suan ‘Irteten zuanbakoitzean, mozkortuta etortzen zuan’Nik neure txapusak egitten nittuen artien… ‘Nik neure txa-puzak egiten nituen artean…’

-eN BITARTEANBátak báskarixe ipintte’ban bittartien, béstiek egurre batu‘Batak bazkaria ipintzen zuan bitartean, besteak egurra batu’

-eN LANTXIKTxakurre ikusi daben lantxik asi da négarres ‘Txakurra ikusiduen lantxik (bezain laster) hasi da negarrez’Ama atien sartu dan lantxik ixilddu da ‘Ama atean sartuden lantxik ixildu da’

-eLAPaulak txakurre esarri oskuan keixa gáiñien gauesela ‘Pau-lak txakurra ezarri ziguan gerizondo gainean geundela’Ermutik etxá datosela, mosoluek ‘kirrisk’ ei(n) jutzen ‘Ermu-tik etxera zetozela, mozoloak ‘kirrisk’ egin zietean’

b) Esaldi nagusiko ekintza esaldi menderatuko ekintzaren aurretik

ORDUKO / AURRETIKEgarrittu orduko, erunde eukitte nittun úrek bidan lékueta‘Egarritu orduko, eramanda edukitzen nituen urak beharziren lekuetara’Laurek-bostak egune sabaldu orduko ‘Laurak-bostak egunazabaldu orduko’Etxera orduko, sasi moltzotxo baten aspixen itxi najittuan‘Etxera orduko, sasi multzotxo baten azpian utzi nizkian’

-eNERAKOBonberuk allegau sienako, etxie erreta jaunan ‘Suhiltzaileakailegatu zirenerako, etxea erreta zegoanan’

Mallabiko euskara

— 189 —

Page 191: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

c) Esaldi nagusiko ekintza esaldi menderatukoaren ondoren

-eNEANBéstie ílttie pasau sanin, berak golpei(k) pes ‘Bestea hiltzeagertatu zenean, berak golperik ere ez’Úrrengo egunien, moskorra pasau jakonien, esan najutzan‘Urrengo egunean, moskorra pasatu zitzaionean, esan nioan’

-TAKOANEkintza nagusia ekintza menderatua gertatu eta berehala gerta-tzen da. Perpausa nagusiko aditza burutugabea izango da. Aspektu buru-tua izatekotan, ETA GERO, OSTEAN… bezalako loturak erabilibeharko ditugu.

Kobrautekuen, pagaukuat ‘Kobratutakoan, pagatuko diat’Kantzautekuen, jarri adi ‘Nekatutakoan, eseri hadi’

ETA GERO / SEGITUAN / LASTERUre pasau te gero presie éittie alperri(k) ok ‘Ura pasatu etagero, presa egitea alferrik duk’Lélengo gari ebaten ein dde gero, áiñeketa baten, mesa nau-sitta ‘Lehenengo gari-ebakitzen egin eta gero, arineketabatean, meza nagusitara’

-DA / -TAAfalostien, erresarixue erresau te oera ‘Afalostean, errosarioaerrezatu eta ohera’

-ERAN / -ERATIKArek urteneratik kalkuleta juek ‘Haiek irteeratik kalkulatzenditek’Etxetik urteneran igerri neutzen ‘Etxetik irtetean igarri nion’

EZKEROBein átsaldeko láurek eskero, saso onetan argi ibilli biok‘Behin arratsaldeko laurak ezkero, sasoi honetan argi ibilibehar duk’Bein Bílbora eskero, enuken arduraik ‘Behin Bilbora ezkero,ez neukan ardurarik’Iretargire juten asi sien eskero kanbixau da ‘Ilargira joatenhasi zirenez gero aldatu da’

5. Joskera

— 190 —

Page 192: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

ARTE /ARTEAN / ARTEKOAKártzelara sartu nindduten arte ‘Kartzelara sartu nindutenarte’Aintxe bota genduan egune sabaldu artekue ‘Hantxe botagenian eguna zabaldu artekoa’

ETA GEROEtxeko bierrak eindde gero ‘Etxeko lanak egin eta gero’Ildde gero, salda bero ‘Hil eta gero, salda bero’

-TAKOANGomesiatakun eitte juan ijui aundi bat ‘Gomeziara iritsita-koan egiten zian ijui handi bat’

-eLAOin urte mordue dala, jopide aundixe jeuan Goitta Etxeba-rrire ‘Orain urte mordoa dela, joera handia zegoan Goita-Etxebarrira’Beetik gora datorrela, ‘etxuat lo asko ein gabin’ esa(n) justan‘Behetik gora datorrela, “ez diat lo asko egin gauean”, esanzidaan’

-KOEtorteko suan, estok etorri ‘Etortzeko zuan, ez duk etorri’Emeretzi urte éitteko nenguen orduntxe ‘Hemeretzi urte egi-teko nengoen orduantxe’

PARTIZIPIOA + ETAGu, próbetan isenda etorriko giñen ‘Gu, idi-dematan izandaetorriko ginen’Ainddiberreko etxekandrie mesetan ixenda etxerutz ‘Abendi-barko etxekoandrea mezatan izanda etxerantz’

5.4.10. HELBURUZKOAK

-T(Z)EKO Allegau suan egune juteko ‘Ailegatu zuan eguna joateko’Bakarrik ibiltteko étxeukat billurrik ‘Bakarrik ibiltzeko ezzeukaat beldurrik’Esta ixen bier alperra ara mendi punta júteko ‘Ez da izanbehar alferra hara mendi puntara joateko’

Mallabiko euskara

— 191 —

Page 193: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Gereako auzoan -TAKO aldaera erabiltzen dute -T(Z)EKOren ordez:Ordúbatetan geunkenan urtetako ordue Madrillen ‘Ordubatean geunkenan irteteko ordua Madrilen’Nik úsaba topetako sobre dauket sortzi egun ‘Nik ugazabatopatzeko nahiko ditut zortzi egun’

-T(Z)EAGAITIKÁrei edarra éittiaittik ‘Haiei ederra egiteagatik’Bera trankilla gaatzeaittik ‘Bera lasaiago geratzeagatik’

-T(Z)EKOTANBalerio alkate éittekotan ibilli san ‘Balerio alkate egitekotanibili zen’Eskontzekotan sien, baiña estot pentzetan eskondu sienik‘Ezkontzekotan ziren, baina ez dut pentsatzen ezkondu zirenik’

5.4.11. KONTSEKUTIBOAK

HAIN / HAINBESTEAin da ume ona, ámama be soratzen egoten da berakin‘Hain da ume ona, amona ere zoratzen egoten da berarekin’ Ain siku dago, letxuga(k) pe igertu ein ddie ‘Hain lehor dago,uhazak ere ihartu egin dira’Ainbeste berba éitten dau, esta mire eittekue gusur batzuk esatie‘Hainbeste hitzegiten du, ez da harritzekoa gezur batzuk esatea’

5. Joskera

— 192 —

Goita aldea. P. Mugarza.

Page 194: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

6. LABURREAN

Prozesioa. Pili Garitagoitiak utzitako argazkia.

Page 195: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskararen ezaugarri orokorrak

BOKALISMOA

– A, E + A > IE: CDie ‘CDa’, Kokákolie ‘Koka kola’…Honen ondorioz, -e > -a zenbait hitzetan: kurutza ‘gurutze’, bela‘bele’, lora ‘lore’, lándara ‘landare’…

– O, U + A > UE: Berrizkue, akordue…– IA + A > IXE: erromerixie, anaixie, nobixie…– A > E / I, U ——- : edurre, bierra, bisikletie, puntetik, apurke, lagu-

ne…– au > - eu bilakatzeko joera: neu ‘nau’, geusie ‘gauza’– Diptongoaren monoptongaketa, txistukariaren aurrean: nas, nos,

goxa, bakotxa, gatxa, atxa…– Bokal geminatuak: maatza, maasmie, laarra, beera, miiñe…

KONTSONANTISMOA

– Txistukarietan <tz>eta < s> baino ez dira ebakitzen– ‘x’ kontsonante epentetikoa hitz amaierako -i eta mugatzailearen

artean: ogixe, begixe…– Zenbait hitzetan leherkari ahostuna hitz hasieran: bakie, gastaiñie,

bistu ‘piztu’…– n eta l ondoren leherkari ahoskabea: dénporie, altarie, jentie…– d eta l orokorraren ordez, /rr/ soinua duten hitzetan: bedar, edur…– TT / TX bereizketa gordetzen da: aitte ‘aita’ / aitxe ‘haritza’…– Txistukariaren palatalizazioa /i___V/ ingurunean (ez da erabatekoa):

ixerdixe, ixekue, ixena…– ‘Vj + z /tz’ > ‘V + s, x/tx’ bustidura: axie ‘haizea’, aitxe ‘haritza’, gatxa

‘gaitza’, atxa ‘haitza’…– nos, nas kasuetan ez da palatalizatzen txistukaria, beti trabatua dela-

ko.

ADITZA

– Nor-Nori-Nork saileko erroa EUTSI da: deutzet ‘diot’, deutzet ‘diet’,neutzen ‘ nion’, neutzen ‘nien’...

– Nor-Nori saileko aditzetan j- tankerako ebakera: jata ‘zait’, jak/jan‘zaik/zain’, jako ‘zaio’…

6. Laburrean

— 194 —

Page 196: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

– Nor-Nori-Nork saileko eta trinkoen alokutiboetan j- tankerako eba-kera: jutzat ‘zioat’, jutzenat ‘zionat’, jakin ‘zekin’ juau/junau‘diagu/dinagu’, jittuau/jittunau ‘dizkiagu/dizkinagu’, jabisak/jabisan‘zebiltzak/zebiltzan’, jak/jan ‘zegok/zegon’, jauan/jaunan‘zegoan/zegoanan’, najak/najan ‘nagok/nagon’, jatok/ jaton ‘zeto-rrek/zetorren’, jakik/jakin ‘zakik/zakin’…

Hauxe da Zengotitako hizkera besteetatik bereizten duen ezauga-rririk nabarmenena, auzo honetan, Berrizko hizkeran bezala, x-ebakera egiten baitute: xuat ‘diat’, xok ‘dik’, xuau ‘diagu’, xatak‘zaidak’, xak ‘zaik/zegok’, xakik/xakin ‘zakik/zakin’…

– Ondorioz, ‘ez + j-’ > <tx> ebakera dago: etxata ‘ez zait’, etxak/etxan‘ez zaik/zain, ez zagok/zagon’, etxako ‘ez zaio’…

– Nor-Nori saileko iraganaldia ‘orainaldia + n’ bidez osatzen da: jatan‘zitzaidan’, jan/janan ‘zitzaian/zitzainan’, jakon ‘zitzaion’…

– EDUN aditzean -o- da erroa: dot, dok, dogu…

– EDUN aditzetako u > i bilakaera ez da betetzen: jok ‘dik’, juat ‘diat’,june ‘dinate’

– Aditzen plurala egiteko -z da aukera bakarra: daroies ‘daramatza’,deustes ‘dizkit’, jakos ‘zaizkio’, dakis ‘dakizki’…Salbuespena edun-en adizkiak dira: dittut, dittu, dittue…Hala ere,dosus ‘dituzu’ eta dosues ‘dituzue’ esaten dugu.Zengotitako auzoan, hikako formetan, edun-en adizkietako pluralgi-lea –z da: dosak/n ‘dittuk/n’, xuas ‘dizkiat’, xosan ‘dizkin’...

– Iraganaldiko 3. pertsonetan ∆ dago beti: eban ‘zuen’, ében ‘zuten’,ebisen ‘zebiltzan’, ekixen ‘zekiten’Badira dena dela, z- duten batzuk: -IZANenak: san ‘zen’, sien ‘ziren’-EDUNenak: sittún ‘zituen’, sittúen ‘zituzten’-JARDUNenak: sierdun ‘ziharduen’-AHALEZKOETAN: seikien ‘zezakeen’, seikiesan ‘zitezkeen’-SUBJUNTIBOETAN: sein ‘zedin’, seixen ‘zezan’

– Ez partikularekin batzean [s] ebakera da emaitzarik ohikoena: [esan]‘ez zen’, [esien] ‘ez ziren’ [esekixen] ‘ez zekien’…

Mallabiko euskara

— 195 —

Page 197: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

– Ari izan-en lekuan ibilli, egon, jardun:Jaten dierdut ‘Jaten dihardut’Bierrien dabill ‘Lanean dabil’Telebisiñue ikusten dago ‘Telebista ikusten dago’

– Iragankorrak dira aditz jakin batzuk: igon, jarraitu, urten…Etxetik berandu urte(n) juat ‘Etxetik berandu irten diat’Bisimoduek asko igo(n) jok ‘Bizimoduak asko igo dik’Txakurrek átzetik jarraittu jutzek ‘Txakurrak atzetik jarraitu ziok’

– -idu dago gaztelaniatik mailegatutako -ido partizipioetan: serbidu,konsegidu, entretenidu, kabidu, mobidu…

– -au dago gaztelaniatik mailegatutako -ado partizipioetan: amatau,erretirau, gastau, kantau, kantzau, pentzau, pagau… Hala ere, bila-kaera hau ez da bete euskal jatorria dutenetan, ezta mailegatutakopartizipio zaharrenetan ere: eskatu, atzeratu, soratu, geratu…

– Aditz izenak osatzeko –ten aldaera, –n eta -{r,l,n,g, k}i bukaera dutenpartizipioetan:

jaten ‘jaten’, ekarten ‘ekartzen’, ibiltten ‘ibiltzen’, ipintten ‘ipintzen’,jagitten ‘jaikitzen’, eukitten ‘edukitzen…

Partizipioa –au denean, Gereako auzoan –etan darabilte, Markinal-deko aldaeraren ezaugarri: botetan, kantetan, pentzetan, pagetan,estudixetan…

6. Laburrean

— 196 —

Page 198: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. TESTUAK

7.1. Basilio eta Alejandroren ipuinak

Ondorengo kontakizunak Uxarte baserriko Alejandro Gallastegi zenarieta Onandi Goiko baserriko Basilio Gallastegi zenari jasoak dira. Grabake-tak Migel Mugarzak eginak dira.

Basilio Gallastegi.Onandi baserria

(1922-2006)

Alejandro Gallastegi.Uxarte baserria

(1916-1997)

Page 199: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 198 —

Mallabiko erara

1. Esteban Lapatza sara saltzen

Esteban Lapatza, Manulen aitte,sara saltzen Durunga jute suan da,gabien billurretan ibiltte suan.Gabak asko billurtze juan. Sarakastun artute doiela:

– Arrre, arrre! Kataluña Lorrgo-ño! -kantatze juan- Kataluña, Lorr-goño! Arrre, arrre! earrto goies da.

Askabarrin astue gaatu ei jakuanaurrien da:

– Arrre, earrto goies da -esate(n)jutzan astuai, baiñe astue geldi.

– Se errrekoiño da emen? Áurrie dana bete-bete sorgin

urte(n) jutzen, dantzan.– Jesus! esanda seiñetu notzen

da, anda errrekoño martxostendanak -esa(n) juan.

2. Otzoneko txala

Edurras, Goittako osaba sana taÚxartekue, Otzoneko eskatzien,suonduen jauasen, Domingo be éu-rekin. Órrek mutikuek jauasen da,akordau jakuan aintxe, daun-daun,txala il bidabela eta esa(n) jutzanGoittako osabiai:

– Txala ill bijuat ointxe, eutziku-tzek?

– Bai, eutzikutzet.Jun da kortatik ekarri juan txala

‘txikili-txokolo, txikili-txokolo’,bietz-oskolotz baten.

Batuaz

1. Esteban Lapatza zare saltzen

Esteban Lapatza, Manuelen aita,zare saltzen Durangora joaten zuaneta, gauez beldurretan ibiltzenzuan. Gauak asko beldurtzen zianeta…. Zareak astoan hartuta doala:

– Arre, arre! Kataluña, Logroño! -kantatzen zian- Kataluña, Logroño!Arre, ederto goaz eta!

Askabarrin astoa aurrean geratuegin zitzaioan eta:

– Arre, ederto goaz eta -esatenzioan astoari, baina astoa geldi.

– Zer errekoño dago hemen?Aurrea dena bete-bete sorgin

irten zitzaioan, dantzan.– Jesus! esanda zeinatu niean

eta, anda errekoño ihes egin zida-tean denak -esan zian.

2. Otzoneko txahala

Elurrarekin, Goitako osaba zenaeta Uxartekoa, Otzoneko ezkara-tzean, sutondoan zeudean, Domin-go ere beraiekin. Horiek mutikoakzeudean eta bururatu zitzaioanhantxe, dagoen-dagoen, txahala hilbehar zuela, eta esan zioan Goitakoosabari:

– Txahala hil behar diat, eutsikodiok?

– Bai, eutsiko diot.Joan eta kortatik ekarri zian txa-

hala ‘txikili-txokolo, txikili-txokolo’behatzoskol-hots baten.

Page 200: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 199 —

Ill eingo ete jok? pentzatzenegon ei sittuan éurek eta baitte,etara átaire ta, ‘digrosk’, jo ta garbit-tu juan txaloi.

Paskula, Domingon andrie,Goittan górutan suan da bátamatekesa(n) jutzan Domingok txala ild-dabela ta, jun dok Paskula etxá:

– Baiñe, Domingo, ser einddosu?

– Su ixil-ixillik, ándrak ólluenárrautzakin da beixan esnias ainddu,bestela ixixillik -esa(n) jutzan Domin-gok. Txala ildde-garbi ei(n) juan.

Gero, bixaon goxien, Goittakoosabie jun suan atza ta…odolostebat sotzien sartute jeukan Domin-gok, prasatan erretzen. Goittakoosabiai, ‘gurok?’ eskiñi tte es,neu(k) jan bijuat, ta buelta einddeberak ja(n) juan odolostioi.

Oixok danoi.

3. Dénpora ona

Uxarteko osabie ta Goittako osa-bie jun sittuan baten Lapatza, dén-pora txar batas. Estebani dénporatxarra gustatze jakuan da esa(n)jutzen árei:

– Au dénporie earra!– Bai, dénpora txarra da!– Bart ordubatetan txoritorrepuk

(sic) etxaburuko aixtixen ‘kirrink,kirrink’ eitte najuen. Ori seiñale-txue politte dénpora earrak éitteko-esa(n) jutzen Estebanek.

Hil egingo ote dik? pentsatzenegon ei zituan eurak eta, baita,atera atarira eta, ‘digrosk’, jo etagarbitu zian txahalori.

Paskuala, Domingoren andrea,Goitan goruetan zuan eta batenbatek esan zioan Domingok txaha-la hil zuela eta, joan duk Paskualaetxera:

– Baina Domingo, zer eginduzu?

– Zu isil-isilik, andreek oiloenarraultzekin eta behiaren esnearekinagindu, bestela isil-isilik- esan zioanDomingok. Txahala hil egin zian.

Gero, biharamun goizean, Goi-tako osaba joan zuan berriroeta…odoloste bat zotzean sartutazeukaan Domingok, txingarretanerretzen. Goitako osabari ‘guraduk?’ eskaini eta ez, neuk jan behardiat, eta buelta egin eta berak janzian odolosteori.

Horixe duk dena.

3. Eguraldi ona

Uxarteko osaba eta Goitakoosaba joan zituan behin Lapatzara,eguraldi txar batekin. Estebani egu-raldi txarra gustatzen zitzaioan etaesan ziean haiei:

– Hau denbora ederra!– Bai, denbora txarra dago!– Bart, ordu batean txoritorre-

puk (sic) etxaburuko hariztian‘kirrink, kirrink’ egiten zidatean,hori seinale polita denbora ederrakegiteko -esan zietean Estebanek.

Page 201: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 200 —

Uxarteko osabiek esa(n) jutzan:– Gurien be atzo kátuek sille

beltetan sekuleko dantzak erabillisittuen.

– Je, je! Ori beste seiñaletxuepolitte dénpora earrak éitteko, katusaarren sille beltetako dantzak. Oriseiñaletxue politte dénpora earrakéitteko.

Dénpora txarra gustatze(n)jakuan, kontisu, ta dénpora txarrakposik eukitte juan.

4. Esteban Lapatza guarsobillekin

Esteban Lapatza ardixek etatzamendire joian. Sanjunen guarsobi-llek topau jittuan da esa(n) jutzen:

– ¿A donde va usté?– A monte a la chabola a sacar

las ovejas.– ¿Ha visto casores?– ¡Si he visto, pero yo no sé

dónde andandan! (sic)– ¡A mí no me jodas con esa

palabra!– ¡Pues tócame los cojones! -

esa(n) jutzen Estebanek.

5. Don Julian medikue

Leena, Mallibixen, Turubio Etxe-barriko ta Talo Txiki asarratu sit-tuan. Eldu jutzen burruke, Mallibi-ko Sírkulun de eskillaretan beerabuéltaka ju(n) sittuan. Eskillara

Uxarteko osabak esan zioan:– Geurean ere atzo katuek sila

inguruetan sekulako dantzak erabi-li zituzten.

– Je, je! Hori beste seinaletxopolita denbora ederrak egiteko:katu zaharren sila bueltetako dan-tzak. Hori seinaletxoa polita den-bora ederrak egiteko.

Denbora txarra gustatzenzitzaioan, kontizu, eta denbora txa-rrak pozik edukitzen zian.

4. Esteban Lapatza guardia zibilekin

Esteban Lapatza ardiak ateratze-ra mendira zihoaan. San Juanenguardia zibilak topatu zitian etaesan ziotean:

– ¿A donde va usted?– Al monte, a la chabola, a sacar

las ovejas.– ¿Ha visto cazadores?– ¡Si he visto, pero yo no sé

dónde andandan! (sic)– ¡A mí no me jodas con esa

palabra!– ¡Pues tócame los cojones! -

esan zietean Estebanek.

5. Don Julian medikua

Lehenago, Mallabian, ToribioEtxebarriko eta Talo Txiki haserre-tu zituan. Heldu ziotean borrokanMallabiko zirkuluan eta eskailere-tan behera bueltaka joan zituan.

Page 202: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 201 —

buruko lauen gaatittuk eta DonJulian médikuakin bat ei(n) juenan. Don Julianek pentzatze(n) juanasarratute ebisela, baiñe okerreri-xas ebillasen bíxek.

Don Julianek ‘bakie, bakie’esa(n) jutzen da Turubiok:

– Santisima Dios! Bedorrek dukegure arduraik ala? -kontestau jutzanmédikuai.

– Arduraik es, baiñe, neukpagaukot serbesa pixkat, eta serbe-sa pixkat eran biau.

Baietz esan da, bixek artu, TaloTxiki tte Turubio ta jun de serbesieera(n) juen irúren ártien.

6. Áinddiberko etxekandrie

Uxarteko osabie ta gure aitte junsittuan bein perretxikuta, Iñusiñakobasora. Beranin esese, béstianin beperretxikuten iñor ibilli daitten ape-nas gustatze jakuan Ainddiberkoetxekandriai, Patxi Ainddiberrenamai.

Bat ein juek an osabiek, Patxiketa gure aittek, eta asarratittukAinddiberko etxekandrie ta Uxarte-ko osabie. Bata erremarian aldebatetik eta béstetik béstie.

Ainddiberko etxekandriek makí-llie ei jeukan eskuen. Jaurti jutzekgólpie makíllias, eta makílliorrekerremalangie jo. Uxarteko osabiekgolpe ei(n) jutzek beste púntetik

Eskailera buruko lauan geratu dituketa Don Julian medikuarekin bategin zitean han. Don Julianek pen-tsatzen zian haserretuta zebiltzalabaina okerkerian zebiltzaan biak.

Don Julianek ‘bakea, bakea’esan zietean eta Toribiok:

– Santísima Dios! Berorrekdauka gure ardura ala?- erantzunzioan medikuari.

– Ardura ez, baina neuk ordain-duko dut garagardo pixka bat etagaragardo pixka bat edan behardugu.

Baietz esan eta, biak hartu, TaloTxiki eta Toribio eta joan eta gara-gardoa edan zitean hiruren artean.

6. Abendibarko etxekoandrea

Uxarteko osaba eta gure aitajoan zituan behin perretxikutara,Inusiñako basora. Berareneanezeze, besterenean ere perretxiku-tan inor ibili zedin apenas gusta-tzen zitzaioan Abendibarko etxe-koandreari, Patxi Abendibarrenamari.

Bat egin ditek han osabak,Patxik eta gure aitak eta haserretudituk Abendibarko etxekoandeaeta Uxarteko osaba. Bata erroma-daren alde batetik eta bestetik bes-tea.

Abendibarko etxekoandreakmakila ei zeukaan eskuan. Jaurtiziok kolpea makilarekin eta maki-lak erromadalanga jo. Uxartekoosabak kolpe egin ziok beste pun-

Page 203: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 202 —

eta bíxek alkarri tíreka ibilli sittuan,alkar bensitzen.

Patxik albotik, ‘ia ama, aprobauortxe’, esate(n) ei jutzan

Apurke-apurke, Uxarteko osa-biek tiretu te tiretu, apurke-apurke,erremalangan katittuko es padaainddu en bier. Ainddu jutzek etaUxarteko osabiek irebasi.

Eskutatik makillie etautzenienAinddiberko etxekandriek ‘beiñeukauturrau!’ esa(n) jutzan.

Ori ortxe akabatzok.

7. Uxarteko osabie eta Seberiano

Otzoneko artapien, léna, Úxar-teko osabie ta Seberiano jeuasenalkarrekin. Berue itzela. Geri-Ibe-rreko ama-sémiek, txalas Ermunixenda, beeti(k) gorutz jatorrasen.Amak esan ei jutzan Seberianoi:

– Ur apur bat ekarrikustek muti-ko, egarrixek najatok eta?

Seberianok:– Es, nik es.Úxarteko osabiek:– Neuk ekarrikotzut.– Ia ekarteustan, ba!Ekarri jutzek Úxarteko osabiek

ure ta, soose góson bat edo biemon Úxarteko osabiai. Gero, árekalde ebenien, Seberianok ure ekar-teik es, baiñe gósuk jateko gogueta gósuk eskatu Úxarteko osabiai.

Úxarteko osabie okerra. Akor-dau jakok ara estartertza jun da, an

tatik eta biak elkarri tiraka ibilizituan, elkar menderatzen.

Patxik albotik, ‘ea ama, probatuhortxe’, esaten ei zioan.

Apurka-apurka, Uxarteko osa-bak tiratu eta tiratu, apurka-apurka,erromadalangan kateatuko ez bada,agindu (=askatu) egin behar. Aska-tu dik eta Uxarteko osabak irabazi.

Eskuetatik makila atera zionean,Abendibarko etxekoandreak ‘behinedo behin edukiko haut hurbilago!’esan zioan

Hori hortxe amaitzen duk.

7. Uxarteko osaba eta Seberiano

Otzoneko artapean, lehenago,Uxarteko osaba eta Seberiano zeu-dean elkarrekin. Beroa itzela.Gerea-Ibarrako ama-semeak txaha-larekin Ermuan izanda, behetikgorantz zetozaan. Amak esan eizioan Seberianori:

– Ur apur bat ekarriko didakmutiko, egarriak natorrek eta?

Seberianok:– Ez, nik ez.Uxarteko osabak:– Neuk ekarriko dizut. – Ea ekartzen hidan, bada!Ekarri ziok Uxarteko osabak ura

eta, zeozer, gozoren bat edo bieman osabari. Gero haiek alde eginzutenean, Seberianok ura ekartzerikez, baina gozoak jateko gogoa etagozoak eskatu Uxarteko osabari.

Uxarteko osaba okerra. Akorda-tu zaiok hara estarta ertzera joan

Page 204: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 203 —

sapartaburuk gorri-gorrixek, áre-txek sapartaburuk ártzie ta erujutzesak Seberianoi:

– Amen jukas ba, arek emonda-ko gósuk gure baittuk.

Baietz! Artu eskun da rraaau!sartu jittuk auen, gólpien, errejutzek aue, Jesus!, gero dana arran-tzie ta eskarmentue. Úxarteko osa-biek anka.

Úrrengo dómekan Ortúsarrekoetxonduen, Úxarteko osabie tagure aitte mesetatik etxá, ta Sebe-rianon aitte mesa nausitta. Antxeakordau jakok Seberianon aittaiÚxarteko osabie amenasatzie:

– Se eitzan gure Seberianoi lén-guen? Se eitzan gure Seberianoi?

Úxarteko osabiek étxeukanbeste erremedixoik, kontisu. Obatujutzek Úxarteko osabiai ormiankontra, rraau! bastartu te albotikánka eindde librau suan.

Álan esate(n) juan berak.

8. Antonio Ortusarreko

Úxarteko osabie, léna gabóne-tan, geixoik jauan gripias. Natibitte-te átzaldien, Antonio Ortúsarrekok,Klaudion aittek, kasa urte(n) juan.Euberdixen txispau ei(n) suan datxispe itzelas urte juan kasa. Patxitte ni or gure ortubarrenien gen-guasen, da ara etorri suan.

An Patxiri preguntau jutzan:

eta, han zapartaburuak gorri-gorriak, zapartaburuak hartzea, etaeraman zizkiok Seberianori.

– Hemen zeuzkaat bada, harkemandako gozoak, gura badituk.

Baietz! hartu eskuan eta rraauu!,sartu dizkik ahoan, kolpean, erreziotek ahoa, Jesus! gero dena arran-tza eta eskarmentua. Uxarteko osa-bak hanka.

Hurrengo domekan Ortusarrekoetxe ondoan, Uxarteko osaba etagure aita mezatatik etxera, etaSeberianoren aita meza nagusitara.Hantxe akordatu zaiok Seberiano-ren aitari Uxarteko osaba mehatxa-tzea:

– Zer egin hioan gure Seberia-nori lehengoan? Zer egin hioangure Seberianori?

Uxarteko osabak ez zeukaanbeste erremediorik, kontizu. Oratuziok Uxarteko osabari hormarenkontra, rraauu! baztertu eta albotikhanka egin eta libratu zuan.

Hala esaten zian berak.

8. Antonio Ortuzarreko

Uxarteko osaba, lehenago gabo-netan, gaisorik zegoan gripearekin.Natibitate arratsaldean, AntonioOrtuzarrekok, Klaudioren aitak,ehizera irten zian. Eguerdian txis-patu egin zuan eta txispa itzelare-kin irten zian ehizara. Patxi eta nihor gure ortubarrenean geundean,eta hara etorri zuan.

Han Patxiri galdetu zioan:

Page 205: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 204 —

– Aitte setan do(k) pa?– Oien da.– Ba, esaixok goma-abarka bat

sartuta eran daixala billur barik.Pikinka berenua ok, pikinka es,goma-abarka bat sartuta, billurbarik eran daixala, berotu ein biaokorrek.

Berak txispie jeukan itzela taPatxik esa(n) jutzan:

– Kasan sabis?– Bai, buelta bat eittera or urte

juat.– Geu be bagatos seurekin.– Etorri ba, or errekatxu aldetik

buelta bat eingo juau, ia eser suer-tatzen bada.

Errekatxun soso batek urtejutzan, jaurti jutzasen tiro bi, baiñeantzi(k) pes emon, bai sera, txíspiejeukan itzela ta!

9. Urkixako auntzan txiliñe

Basilio Iñusiñako ta Eugenio,Basilion aitte, tellerixan araketanjabillasen baten. Basiliok, Urkixakoauntzai oostute, poltzikun txiliñejeukan. Basilio íttaurren da aitteátzien, Basiliok poltzikoko txiliñaisaatie etatze jutzan. Aittek oserbaujutzek átzetik saatie ta esa(n)jutzek:

– Se dukek or?– Nik etebe etauket. Nik etauket

eter!

Osta be ekiñalditxue ta osta be,‘txikili-txikili’, txiliñek saatie:

– Aita zertan duk ba?– Ohean da.– Ba, esaiok goma-abarka bat

sartuta, edan dagiala beldur barik.Pixkanaka benenoa duk, pixkana-ka ez, goma-abarka bat sartuta, bel-dur barik edan dagiala, berotu eginbehar dik horrek.

Berak txispa zeukaan itzela etaPatxik esan zioan:

– Ehizean ari zara?– Bai, buelta bat egitera hor

irten diat.– Geu ere bagatoz zeurekin.– Etorri bada, hor errekatxo

aldetik buelta bat egingo diagu, iaezer suertatzen bada.

Errekatxun zozo batek irtenzioan, jaurti zizkioan tiro bi, bainaantzik ere ez eman, bai zera, txispazeukaan itzela eta.

9. Urkixako ahuntzaren txilina

Behin, Basilio Inusiñako etaEugenio, Basilioren aita, teilerianaraketan zebiltzaan. Basiliok, Urki-xako ahuntzari ohostuta, poltsi-koan txilina zeukaan. Basilio itau-rrean eta aita atzean. Basiliok pol-tsikoko txilinari zarata ateratzenzioan. Aitak erreparatu ziok atzetikzaratari eta esan ziok:

– Zer daukak hor?– Nik etebe etauket. Nik etauket

eter! (Nik ezer ere ez daukat. Nikez daukat ezer)

Ostera ere ekinalditxoa eta oste-ra ere ‘txikili, txikili’ txilinak zarata:

Page 206: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 205 —

– Soose baukek eta erakutzik!

– Nik etauket eter!Osta be beste jeurt bat edo bi tte

osta be saatie. Aittek derrigorrienerakutzi erai(n) jutzan da, Urkixakoauntzan txiliñe.

– Nundik ekarriok au?– Urkixako auntzai kendu

nutzen atzo.– Ba, entregaik derrepente.

Ementxe gánauek geldi diela ítxai-ne eingo juat eu etorri arte, taentregaik ori Urkixa segidun.

Ta bilddu juan Urkixa txiliñeentregatza.

10. Gomesiako kéixak

Oin urte asko, Gomesian, enpal-mian onduen, kéixak jéuasen eda-rrak. Ni, Antonio Aitxuluetan daue-na ta ‘Entran’ Lapatza jun gintzua-sen keixatá. ‘Entran’-ek eskupetiejeukan da Gomesiako Paulak txa-kurre esarri oskuan keixa gáiñiengauesela. Salto ei(n) genduan kei-xatik eta ‘Entran’ Lapatzai esa(n)najutzan:

– Ekarrik ona eskupetioi.Txakurrek aurres-aurre ‘bau-

bau’ saunkatze justan. Jaurti jutzatda txakurre bustenas gora. Agindanak bota najutzasen tiruakin.

Gero Paulak esa jutzen sémieitxakurre eridute geldittu dalabasuen da etortzeko. Etorri sittuan

– Zeozer badaukak eta erakutsiezak!

– Nik etauket eter!Ostera ere jeurt bat edo bi eta

ostera ere zarata. Aitak derrigorreanerakutsi eragin zioan eta Urkixakoahuntzaren txilina.

– Nondik ekarri duk hau?– Urkixako ahuntzari kendu

nion atzo.– Bada, entrega ezak berehala.

Hementxe ganaduak geldi direlaatsedena egingo diat heu etorriarte, eta entregatu ezak hori Urki-xara segituan.

Eta bialdu zian Urkixara txilinaentregatzera.

10. Gomeziako gereziak

Orain urte asko, Gomezian,bidegurutzearen ondoan gereziakzeudean ederrak. Ni, AntonioAitzuluetan dagoena eta ‘Entran’Lapatza joan gintuan gerezitara.‘Entran’ek eskopeta zeukaan etaGomeziako Paulak txakurra ezarriziguan gereziondo gainean geun-dela. Salto egin genian gereziondo-tik eta ‘Entran’ Lapatzari esannioan:

– Ekartzak hona eskopetaori!Txakurrak aurrez-aurre ‘bau,

bau’ zaunkatzen zidaan, jaurti zioateta txakurra buztanez gora. Hagindenak bota nizkioan tiroarekin.

Gero Paulak esan zieteansemeei txakurra zaurituta geldituzela basoan eta etortzeko. Etorri

Page 207: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 206 —

Andres da Pedro. Gu, orduko, Goit-ta Etxebarrire áiñeketan pasaute.

Ortusar Txikixe jebillan Eltzubi-re, Gregori nobixa juan da. Muti-llok eskopeterue topatzen jabilla-sen, baiñe étxuen topatzen. ‘Eltzu-biko atiek ‘kirrink’ einddau te Ortu-sar Txikixe ixen da tírue jaurtitze-na’, esa(n) juen.

Ándik úrrengo egúnetara, Lapa-tza sara saarren bat artute etorri sit-tuan Pedro ta Andres. LapatzakoBittorren aittek, Manulek:

– Txakurrorrek jate(n) jok eser?– Bai, jaten dau, baiñe esnetan

bustitte, ondo bigundute bidau,estauke agiñi(k) pe ta.

11. Goitta-Etxebarrriko argi indderra

Oin urte mordue dala, Goitta-Etxebarrire jopide aundixe jeukengure anai Patxik, Basiliok eta AntonGoittak. Goitta-Etxebarrixen étxeu-ken argik; étxaurretik joian Apoitte-ra línie ta argixe ipini bíbela. Lastoalanbrias ipini juen argixe. Txipris-tiñek etatze jittuan eskatzien da:

– Turubio, eixosu bedorri txise!Txise éitten asi ok eta etxutze(k)

pa imanak tiretu! Gero, suteko lapi-kue be egosiko leukela arek indde-rrak. Suteko lapikora ipiñi juen daeskatzien sier bueltaka...

Órtxe amaitzok ori.

zituan Andres eta Pedro. Gu, ordu-rako, Goita-Etxebarrira arineketanpasatuta.

Ortuzar Txikia zebilean Eltzubi-ra, Gregori nobia zian-eta. Mutilokeskopeteroa bilatzen zebiltzaan,baina ez zitean aurkitzen. ‘Eltzubi-ko ateak ‘kirrink’ egin du eta Ortu-zar Txikia izan da tiroa jaurtidiona’, esan zitean.

Handik hurrengo egunetara,Lapatzara zare zaharren bat hartutaetorri zituan Pedro eta Andres. Lapa-tzako Bittorren aitak, Manuelek:

– Txakurrorrek jaten dik ezer?– Bai, jaten du, baina esnetan

bustita, ondo bigunduta behar du,haginik ere ez dauka eta.

11. Goita-Etxebarriko argi indarra

Orain dela urte mordoa, Goita-Etxebarrira jopide handia zeuka-tean gure anaia Patxik, Basiliok etaAnton Goitak. Goita-Etxebarrian ezzeukatean argirik; etxaurretikzihoan Apoitara linea eta argia ipinibehar zutela. Lasto-alanbrearekinipini zitean argia. Txipriztinak ate-ratzen zizkian ezkaratzean eta:

– Toribio, egiozu txiza berorri!Txiza egiten hasi duk eta, ez

ziok bada imanak tiratu! Gero, sute-ko lapikoa ere egosiko lukeelaindar hark. Sutako lapikora ipinizitean eta lapikoa ezkaratzeanzehar bueltaka…

Hortxe amaitzen duk hori.

Page 208: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 207 —

12. Áinddiberreko biser

Basilio Iñusiñako, léna mutiko-tan, Iñusiñako esparrun ardisainego(n) suan. Eugenio Ánddiberre-kon aittitte onako perillias, perillaaundixas ibiltte(n) suan.

Basiliok ardi sain euen lekutik:

– Áinddiberreko biter! Ainddibe-rreko biter!-esa(n) jutzan.

Áinddiberreko etxaunek es,baiñe etxekandriek entzun da etxé-kandriek gero Basilion amai esanBasiliok ser esautzen.

Gero Basilion ama(k) pe árekinondo gure juan da árei edarra eit-tiegaittik, jaixegun euberdi ostien,Áinddiberrera eru(n) juan Basilio,etxaunei eskun mun erainddeparka eskatzen. Áinddiberrekoetxaune kafie artzen jeuan da esanei jutzan:

– Onek ‘Ainddiberreko biser’esan ei otzu te parka eskatzendakat.

– Ba, jarri emen. Ekarríxosu onikafie -esa(n) jutzan etxekandriai.

– Bai, baiñe, lelengo parka eska-tute oba da, úrrengorako be! -etxé-kandriek.

– Es, jarri emen, neure onduen,euki espánajok ésustan esango ta!Jarri ari ementxe ta ekarri oni kafie.

Ta ekarri kafie ta kafie emo(n)jutzan beran ondun.

12. Abendibarko bizar

Basilio Inusiñako, lehenagomutikotan, Inusiñako esparruanardizain egon zuan. Eugenio Aben-dibarkoren aitita honako perilare-kin, perila handiarekin ibiltzenzuan.

Basiliok ardi zain zegoen leku-tik:

– Abendibarko bizar, Abendibar-ko bizar!- esan zioan.

Abendibarko etxaunak ez, bainaetxekoandreak entzun, eta etxe-koandreak gero Basilioren amariesan Basiliok zer esan zion.

Gero Basilioren amak ere haie-kin ondo gura zian eta haiei ederraegiteagatik, jaiegun eguerdi osteanAbendibarrera eraman zian Basilio,etxaunari eskuan muin eman arazieta barka eskatzera. Abendibarkoetxauna kafea hartzen zegoan etaesan ei zioan:

– Honek ‘Abendibarko bizar’esan ei dizu eta barka eskatzeradakart.

– Ba, jarri hemen. Ekarriozuhoni kafea -esan ei zioan etxekoan-dreari.

– Bai, baina lehenengo barkaeskatuta hobe da, hurrengorakoere -etxekoandreak.

– Ez, jarri hemen, neure ondoan,eduki ez banu ez hidan esango eta!Jarri hadi hementxe eta ekarri honikafea.

Eta kafea ekarri eta kafea emanzioan bere ondoan.

Page 209: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 208 —

13. San Pedroko mosolue

Gure ámama ta Bóliña, Ermure,euren etxarteko baten enterrure junsittuan leena. Ermutik etxa datose-la, Aitxixotik bueltan, Mallibittiketorri bier, bestetik bide txarrajauan da. Bidien datosela, SanPedrora allegaittuk eta mosoluekSan Pedroko kanpantorran ‘kirriss-ssk! ei(n) jutzen. Billurtu sittuanbixek eta gure ámamak esa jutzanBóliñai:

– Se ixen da ori?Bóliñak esa(n) jutzan:– Estaki(t) nik, geure bidien

goies da Jangoikuk gure daben batixengo da.

Ándik eta burdínkurutza ber-bai(k) pe alkarri ein barik, ixixilliketorri sittuan. Burdín- kurutza sie-nien, bátak Boliña jun bier, eta bés-tiek Goitta etorri bier. Ámamakesa(n) jutzan:

– Neu be órtixik nator, émendikjuten billur nas da.

– Su jungo siñateke, baiñe neuesin nitteke -da bíxek Boliña jojuen.

Ori suan Boliñako Donaton áit-titte ta Donaton áittitte suan Agus-tin Bóliña. Aittek esa(n) jutzanAgustiñi:

– Agustin!– Ser?– Lagundixok oni Goittara!Da Agustiñek lagundute etorri

suan Goitta.Ori be kástauo(k) pa!

13. San Pedroko mozoloa

Gure amama eta Boliña, Ermura,euren etxearteko baten hiletarajoan zituan lehenago. Ermutik etxe-ra datozela, Areitotik bueltan,Mallabitik etorri behar, bestetikbide txarra zegoan eta. Bideandatozela, San Pedrora ailegatudituk eta mozoloak San Pedrokokanpandorrean ‘kirrisk’ egin ei zie-tean. Beldurtu zituan biak eta gureamamak esan zioan Boliñari:

– Zer izan da hori?Boliñak esan zioan:– Ez dakit nik, geure bidean

goaz eta Jaungoikoak nahi duenbat izango da.

Handik eta burdinkurutzera ber-barik ere elkarri egin barik, isil-isi-lik etorri zituan. Burdinkurutzerazirenean batak Boliñara joan behareta besteak Goitara etorri behar.Amamak esan zioan:

– Neu ere hortixik nator, hemen-dik joaten beldur naiz eta.

– Zu joango zinateke, baina neuezin ninteke -eta biak Boliñara jozitean.

Hori zuan Boliñako Donatorenaitita eta Donatoren aita zuan Agus-tin Boliña. Aitak esan zioan Agusti-ni:

– Agustin!– Zer?– Lagun egiok honi Goitara!Eta Agustinek lagunduta etorri

zuan Goitara.Hori ere bukatu duk ba!

Page 210: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 209 —

14. Onandiko béixek

Goittako beeko esparrun, Ónan-diko béixek beti sartze(n) sittuan.Éurek gari ebatetako gordeta eukit-te juen a basue ta beti Ónandikobéixok barrure. Iñusiñako Basilionamak esan egun baten Úxartekoosabiai:

– Oin be Ónandiko béixoksuen esparrun an das, ba!

Jun Úxarteko osabie ta beixokbájakarrasen etxa ta Ónandikuksolo lusien gari ebaten. Diar ei(n)jutzek béixok etxa dakasela eurenesparruen egon diela ta. Eta eijutzen an jardun bat. Júmari Ónan-dikuek ‘nekabuen Dios!’ esan eijuan da abixauok beeti(k) gora.Antoni sanak beetik alako kalama-trikaik, seguru, te Úxarteko osabiekesan ei jutzan:

– Banator beerago, émendikestot eser entzuten da.

Abixau ei suan Úxarteko osabiebeera ta, ostabe aren jardune, segu-ru, beetik.

– Ixillik ego(n) saitte seure aginaundíxokin -agiñik bape es ei jeu-kan, ba -Ixillik egon saitte seureagin aundíxokin -esa(n) jutzek, eta:

– Bánajaukesak naixa neukekire potru(k) paiño.

15. Pedro Lapatzan erlojue

Pedro Lapatza, léna, Traaka jutesuan euberdi óstien, sarritten Traa-

14. Onandiko behiak

Goitako beheko esparruan,Onandiko behiak sartzen zituan.Eurek gari ebaketarako gordetaedukitzen zitean baso hura eta betiOnandiko behiak barrura. Inusiña-ko Basilioren amak esan egunbaten Uxarteko osabari:

– Orain ere Onandiko behiakzuen esparruan han daude, bada!

Joan Uxarteko osaba eta behiokbazekartzan etxera eta Onandikoaksoro luzean, gari ebakitzen. Deia-dar egin egin ziek behiak etxeradakartzala, euren esparruan egondirela eta. Eta egin zioten han jar-dun bat. Juan Mari Onandikoak‘mekaguen Dios!’ esan ei zian etaabiatu duk behetik gora. Antonizenak behetik halako kalamatrika-rik, seguru, eta Uxarteko osabakesan ei zioan:

– Banator beharago, hemendikez dut ezer entzuten eta.

Abiatu ei zuan Uxarteko osababehera eta, ostera ere haren jardu-na, seguru, behetik:

– Isilik egon zaitez, zeure haginhandiokin -haginik bat ere ez eizeukaan -Isilik egon zaitez zeurehagin haundiokin -esan ziok, eta:

– Baneuzkakek nahiago nikekhire potroak baino.

15. Pedro Lapatzaren erlojua

Pedro Lapatza, lehenago, Traba-kura joaten zuan eguerdi ostean,

Page 211: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 210 —

kuk éurek baskaldu orduko. Bés-teik iñok erlojuik étxeukan, erlojueser san be askok étxuan jakingo.Arek erlojue poltzikuen, urriñetikentzuteko saatie ‘tris-tras, tris-tras,tris-tras’ erabiltte juan. Traaka junda, iñor beuen, dánei soltau erlojueta onek erruberionek orri bueltaemoteutzela, béstiek béstiai erait-teutzela, béstiek a éitten dabela…erakutzi dana ta axe erakutzitte-kuen, Osmá, erremerixa.

Osman eitte(n) suan léna erre-merixie, ta San Junen be bai. AOsma, Markitten jukan nóbixie.Eskondu be aretxekin ei(n) suan.

Gomesiatakun eitte juan íjuiaundi bat, ijuilari edarra ei suan.Estebanek etxetik entzun aren íjui-xe ta:

– An gure orrúaundi, an gureorrúaundi, istárriaundi badoie.

Eiberren bisi ixe(n) suan.Neu(k) pe ondo esautu najuan. Bi-ttor eskondu sanien, San Junenlelengo ta gero Traakun ikusinajuan, Bittorren bodan. Ni txakur-estegure ju(n) nitzuan ta aintxebota genduan egune sabaldu árte-kue.

16. Axe billurgarrixe

Oin urte mordue axe billurgarribat ego(n) suan emen parajien.Lapatzan Bittor da aitte sana sustausittuan etxien egoten be ta oeko

sarritan Trabakukoek eurek bazkal-du orduko. Besterik inork erlojurikez zeukaan, erlojua zer zen ereaskok ez zian jakingo. Hark erlojuapoltsikoan, urrunetik entzutekozarata, ‘tris-tras, tris-tras, tris-tras’erabiltzen zian. Trabakura joan eta,inor bazegoen, denei askatu erlojuaeta honek erruedaonek horri bueltaematen diola, besteak besteari era-giten diola, besteak hura egitenduela…erakutsi dena, eta huraxeerakutsitakoan, Osmara erromeriara.

Lehenago Osman egiten zuanerromeria, eta San Juanen ere bai.Hura Osmara, Markitan zeukaannobia. Ezkondu ere harexekin eginzuan.

Gomeziaratakoan egiten zianijui handi bat, ijuilari ederra eizuan. Estebanek etxetik entzunharen ijuia eta:

– Han gure orru-handi, han gureorru-handi, eztarri-handi badoa.

Eibarren bizi izan zuan. Neukere ondo ezagutu nian. Bittorezkondu zenean, San Juanen lehe-nengo, eta Gero Trabakuan ikusinian, Bittorren bodan. Ni txakur-eztegura joan ninduan eta hantxebota genian eguna zabaldu artekoa.

16. Haize beldurgarria

Orain urte mordoa haize beldur-garri bat egon zuan hemen para-jean. Lapatzan, Bittor eta aita zenaizutu zituan etxean egoten ere eta

Page 212: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 211 —

koltxoi bana artu lepuen bíxek etaetxaburuen txabolie jeuken da arai-xe txábola ju(n) sittuan. Tantaiaundi bat apurtu jutzen kóntranaxiek eta billurtu sittuan. Ándiklapátzostera, gure landian guenienjeuken beste txábola bat eta ara junsittuan. Landa barrenien béste tan-tai aundi bat apurtze(n) jok, billur-tu sittuan an be. Etxaburun estarta-txo bat jeuan, aintxe koltxoi batbota aspittik, béste bat artu gáiñe-tik, eta goxa artekue áintxe pasaujuen.

17. Piku pasak

Léna, eskolan Mallibixen ibilttengintzuasen da amai peesta bi atra-pau najutzasen etxien. Ju(n)nitzuan eskola. Mallibixen taberne-ra bat Kristina esate jakona jauan.

– Ónetxek peesta bixon pikupasak emon bistesus.

– Jesus! Estok gitxi jan bier -esa(n) justan.

– Jángoittut -Eta tálue lakoxepikupasak, periodiku bat bete-bete,emo(n) justan.

Gero, ba, esin jan! DomingoIñusiñako ta bíxok San Pedronbeera bágatosak eta jan eisa(k) paesate(n) najutzan. Jate(n) justasenbaiñe, géixa játie gure najuan nik.

– Etxien ónek ikusten bájustesakbélarrixok berotuko jústesak niri!Janéisak!

oheko koltxoi bana hartu lepoanbiek eta etxaburuan txabola zeuka-ten eta haraxe txabolara joanzituan. Tantai handi bat apurtu zie-tean kontran (=ondoan) haizeaketa beldurtu zituan. Handik Lapa-tzara ostera, gure landaren gue-nean zeukatean beste txabola bateta hara joan zituan. Landa barre-nean beste tantai handi bat apur-tzen dik, beldurtu zituan han ere.Etxaburuan estartatxo bat zegoan,hantxe koltxoi bat bota azpitik,beste bat gainetik eta goiza artekoahantxe pasa ziatean.

17. Piku pasak

Lehenago, eskolan Mallabianibiltzen gintuan eta, amari pezeta biharrapatu nizkioan etxean. Joanninduan eskolara. Mallabian, taber-nera bat, Kristina esaten zaionazegoan.

– Hauexek pezeta bion pikupasak eman behar dizkidazu.

– Jesus! Ez duk gutxi jan behar -esan zidaan.

– Jango ditut -Eta taloa bezalakopiku pasak, periodikua bete-beteeman zidaan.

Gero, ba, ezin jan! DomingoInusiñako eta biok San Pedronbehera bagatozak eta jan egizak baesaten nioan. Jaten zizkidaanbaina, gehiago jatea gura nian nik.

– Etxean hauek ikusten bazizki-datek belarriok berotuko zizkidatekniri. Jan egizak!

Page 213: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 212 —

– Jaten najabik -atza esate(n)justan.

Gero, ba, jánok jan eindde beesin genduasen amaittu. Etxeraorduko, sasi moltzotxo baten aspi-xen, papelien batu-batu einddeúrrengo egunako gorde najittuan.Úrrengo egunien be ondo etorri sit-tuan.

18. Maestro kakamaestro

Léna, gure aitte sana, Ónandikoosaba sana ta Otzoneko JoseDomingon aitte sana Mallibittik, etamáixue San Pedroko elíxpienandriakin.

Bátamatek, étxakixat seiñ ixen-go san:

– Maestro kakamaestro! – Maestro kakamaestro! -osta be.

Máixuorrek urtetze jok eta aitesanak eta Ónandiko osaba sanakánka.

– ¿Quien ha sido? ¿Quien ha sido?– Nekabuen sos, gero! -esa(n)

jutzan Otsoneko Jose Domingosanak. Bueltau juan maixuoi aguroátzerutz.

19. Iñusiñako Basilio eta traperue

Iñusiñako Basilio Goitta bóletaetortze(n) suan, Goittako posuondá. Traperue, sestue itxi Otzone-ko landabarreneko orma gaiñien

– Jaten nabilek -atzera esatenzidaan.

Gero, ba, janok jan eginda ereezin genizkian amaitu. Etxera ordu-ko, sasi multzotxo baten azpianpapelean, batu-batu eginda hurren-go egunerako gorde nizkian.Hurrengo egunean ere ondo etorrizituan.

18. Maestro kakamaestro!

Lehenago, gure aita zena, Onan-diko osaba eta Otzoneko JoseDomingo zena Mallabitik, eta mai-sua San Pedroko elizpean, andrea-rekin.

Baten batek, ez zekiat zein izan-go zen:

– Maestro kakamaestro! – Maestro kakamaestro! -ostera

ere.Maisuorrek irteten dik eta aita

zenak eta Onandiko osaba zenakhanka.

– ¿Quien ha sido? ¿Quien ha sido?– Mekaguen sos, gero! -esan

zioan Otzoneko Jose Domingozenak. Bueltatu zian maisuoriagudo atzerantz.

19. Inusiñako Basilio eta traperoa

Inusiñako Basilio Goitara bole-tara etortzen zuan, Goitako potzua-ren ondora. Traperoa, otzara utziOtzoneko landabarreneko horma

Page 214: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 213 —

da Iñusiña trapuik dauen ala esjakitten da Basilio beeti(k) gora.

Ak traperuk, sintture barrixeketa erabilttte(n) jittuan da Basílliokjakin selan erabiltte(n) sittun. Erre-kistau jutzek beeti gorutzien sestuoitte sestuan ondarrien sintture barri-xek topau. Lotu gerrixen da, ara!

Gero Úxarteko osabie ta kuadri-llie juntaittuk eta:

– Ño! sinttture barrixe be bauke-su.

– Amak ekarristen atzo, Durun-gotik.

– Joño! Mari Josepak ekarriotzu?– Bai, amak ekarriste.– Baitte dotorie!Baebillan sintturias da etorriok

traperue bueltie eindde. Sintturianpaltie artu jok eta igerri ak.

Atrapau jok traperuk eta sapus-teko kóntue. Bertan kolpe ei(n)jutzek eta Bixenti Ortusar beeti(k)gora, Traakora. Ak goiko bidetik:

– Et, et! Geu be emen gaittuk,gero!

Orduntxe Basilio librau. Trape-ruk orduntxe ainddu, bestelanapurtze(n) juan bertan. Sintturiekendu eta itxi juan sintture barik.

20. Gotta-Etxebarriko ástuek

Léna, Goitta Etxebarrixen berro-geiñe urte inguruko asto saar bijukesan. Nik eta léngosuek, Dioni-

gainean eta Inusiñara trapurikzegoen ala ez jakitera eta Basiliobehetik gora. Traperu hark gerrikoberriak erabiltzen zizkian eta Basi-liok jakin zelan erabiltzen zituen.Erregistratu ziok behetik goran-tzean otzaraori eta otzararen hon-darrean gerriko berriak topatu.Lotu gerrian eta, hara!

Gero Uxarteko osaba eta kuadri-la juntatu dituk eta:

– Ño! Gerriko berria ere badau-kazu.

– Amak ekarri zidan atzo,Durangotik.

– Joño! Mari Josepak ekarri dizu?– Bai, amak ekarri dit.– Bai dotorea!Bazebilean gerrikoarekin eta

etorri duk traperoa buelta eginda.Gerrikoaren falta hartu dik eta iga-rri hark.

Harrapatu dik traperoak etazapuzteko kontua. Bertan kolpeegin ziok eta Bizente Ortuzar behe-tik gora, Trabakura. Hark goikobidetik:

– Et, et! Geu ere hemen gaituk,gero!

Orduantxe Basilio libratu. Tra-peroak orduantxe agindu, bestelaapurtuko zian bertan. Gerrikoakendu eta gerrikorik gabe utzi zian.

20. Goita-Etxebarriko astoak

Lehenago, Goita Etxebarrianberrogeina urte inguruko astozahar bi zeuzkatean. Nik eta lehen-

Page 215: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 214 —

siok, artu genduasen ástuok áu-rrien. Sologoittin ixengurie jauan.Sartze jittuau ástuok ixenguran etaurten esin. Neskasartxu Mari Justi-ñek erreparatze(n) oskuk, martxaeitte(n) jutzau Lapatzako sóluetangora, Lapatzako etxaburure taándik beittu guk:

– Madarikastiok! -esate(n)oskuan beetik neskasartxuorrek-madarikastiok, ástuek sepulturanipiñi oskusus de!

gusuak, Dionisiok, hartu genizkianastook aurrean. Sologoitin zingirabat zegoan. Sartzen dizkiaguastook zingiran eta irten ezin. Nes-kazahartxu Mari Justinak errepara-tzen ziguk, martxa egiten zioaguLapatzako soroetan gora, Lapatza-ko etxaburure eta handik begiratuguk:

– Madarikatuok! -esaten ziguanbehetik neskazahartxoorrek- mada-rikatuok, astoak sepulturan ipinidizkiguzue eta!

Page 216: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 215 —

1. Ameriketa bidien

Jose Andres ju(n) suan sesentai-nuebien da ni ju(n) nitzuan seten-taitresien. Bíxen bittartien ni(k)pentzau najuan jútie ta ak esa(n)justan, ‘jútie pentzaute baago neureúsabak bijok morroie’, eta álantxikdirijidu nitzuan ni ara.

Gero, juntau giñan leones bi,ondárrutarra... Egun baten jutiesuertau jakuan. ‘Kuku’ Gernikekuetasiste.

Beitti Txikixe, Anis Longarte,Jose Luis, da laurok ju(n) giñan.Niri Beitti txikixek ordun lagunduei(n) justan. Esa(n) justan ‘Andreslagune juat eta neuk erung’aut ara’.

1. Amerikara bidean

Jose Andres joan zuan ‘sesentai-nuebean’ eta ni joan ninduan‘setentaitresean’. Bien bitartean, nikpentsatu nian joatea eta hark esanzidaan ‘joatea pentsatuta bahagoneure ugazabak behar dik morroia’,eta halaxe zuzendu ninduan nihara.

Gero, elkartu gintuan Leongo bi,ondarrutarra… Egun baten joateasuertatu zitzaiguan. ‘Kuku’ Gerni-kakoa tasista.

Beiti Txikia, Anis Longarte, JoseLuis, eta laurok joan gintuan. NiriBeiti Txikiak orduan lagundu eginzidaan. Esan zidaan ‘Andres lagunadiat eta neuk eramango haut hara’.

7.2. Ameriketako kontuak

Pedro Longarte Gerea auzoan jaio zen,Agarre baserrian, 1937. urtean, eta bertanbizi da gaur egun ere. Pedroren hizkerakBolibar aldeko hizkeraren ezugarri batzukditu, Gereako beste auzokide batzuenakbezala. Pedro Agarre, gure artean izenhorrekin da ezaguna, Amerikara joan zen1973an. Ameriketan bizi izan zituen gora-beherak kontatzen dizkigu hemen. Ohartu-ko gara hikako eta zukako aditzak tarteka-

tzen dituela, baita gizonezkoen eta emakumezkoen hitanoa ere. Horrekbadu arrazoia: grabatzen geundela emakume bi ere entzuten zeuden eta,orduan, batari zuzendu edo besteari zuzendu, tratamendua ere aldatu egi-ten du.

Bestalde, kontakizuna ulergarriago egite aldera, hemengo leku-izenak(Durango, Oiz, Gernika…) erabiltzen ditu hango distantziak-eta nolakoakdiren jabetu gaitezen.

Page 217: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 216 —

Ein genduasen papelok eta alle-gau suan egune júteko. Or goiesak,Bilbora. Esa(n) oskuan, ‘trena kos-tet’ok séireun peesta, ‘seisientaspeestas’, geuk emot’otzuau billetietrenien jun gure b’osue Madrillá, daostantzien kostet’ok mille peesta’.Nik esa(n) najutzan ‘por cuatro-cientas peestas más’ neu jungo noktásisien’. ‘Kukuk’ artu giñusen gutásisien, billetie berak ja(n) juan daguri mille peesta kobrau. Niri,Ondarrukuai tte leones biri.

Asíerie edarra emo(n) najutzannik ordun. Lo éittie ta bost afarineu(k) pagau nittun Madrillen. Oriasíerie: ‘Es que no tengo dineroy…’. ‘Si no tienes dinero ¿pa quéhas pedido?’ -esa(n) najutzan leo-nes orri, tte –‘es que luego tambiéne…’.

‘Luego’ nik énajittuan ikusi.Ordu batetan gendunan urteta-

ko abioie Madrillen…, abioiek abe-rixie. Beti sooser gu goiesen lekun;abioiek estakit ser eukela, ori euke-la…, iruretan urten bierra. Baskal-du genduan da or goiesak. Iooss! ninerbioso noian abioien, énoiangustora. Aspeittiko mutil bat, asafa-tie esan dosuena… asafatue sunana, esa(n) justan adarra joten:

– Ser, pelotarin batzuk ala?– Bai, orra goiesak, Miamire

goiesak!A katxondeuen, ni be katxon-

deuen, baina aintzat artu niñuan.‘Ik erangok trago bat’ esa(n) justan

Egin genitian paperok eta aile-gatu zuan joateko eguna. Hor goa-zak Bilbora. Esan ziguan ‘trena kos-tatzen duk seiehun pezeta, ‘seisien-tas peestas’, geuk ematen dizuegubiletea trenean joan gura baduzueMadrila, eta osterantzean kostatzenduk mila pezeta. Nik esan nioan‘por cuatrocientas pesetas mas neujoango nauk tasisean’. ‘Kukuk’hartu gintuen gu tasisean, bileteaberak jan zian eta guri mila pezetakobratu. Niri, Ondarroakoari etaLeongo biri.

Hasiera ederra eman nioanorduan. Lo egitea eta bost afarineuk ordaindu nituen Madrilen.Hori hasiera, ‘es que no tengodinero y…’. ‘Si no tienes dinero¿para qué has pedido? -esan nioanLeongo horri eta ‘es que luego tam-bién e…’.

‘Luego’ nik ez nitian ikusi.Ordu batean geninan irtetzeko

hegazkina Madrilen… hegazkinakaberia. Beti zer edo zer gu goazenlekuan, hegazkinak ez dakit zerzeukala, hori zeukala, hiruretanirten beharra. Bazkaldu genian etahor goazak. Iooss! Ni nerbioso nin-doan hegazkinean, ez nindoan gus-tora. Azpeitiko mutil bat, azafataesan duzuena… azafatoa zunanhura, esan zidaan adarra jotzen:

– Zer, pilotariren batzuk ala?– Bai, horra goazak, Miamira

goazak.Hura katxondeoan, ni ere

katxondeoan, baina aintzat hartuninduan. ‘Hik edango duk trago

Page 218: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 217 —

da, ‘bai, trago ba(t)gaittik artu beigul’, da kóntuten. Aretxek emo(n)justasen bost puru ‘Roitan’, an askousetok.

Leonesok (an ikeragarri pagaubio(k) pa, bateko iru bai, abioikogenerue), ‘tráeme a mí una cerveza’ta, buff! Neure artin, ni(k) béspera-ko afarixe kobrau bari(k) paiñe’‘ségi!’. Árek pentzeta(n) juen eranda kittu sala. Gero nun datorren anátzetik neskie kríston papeletias, anpagamentue euela-ta. Au, lepuealtzau.

– ¡Oye, tú…! Eta:– Arregla con esa -esa(n) naju-

tzan. Sélan edo álan allegau gaittuk

Nueba Yorra. An jeunan itxaittenmejikano bat:

– ¡Cabras, pastores, seguirme ami, seguirme a mi!

Amairu giñan, baiñe gero ormordue juntau giñan. Esa(n) naju-tzan:

– ¡Oye, quiero mear!– ¡Espera un poco.A aastu txiselarrixe geunkela

guk. Txixe éitta be guardixias, e!Eseun an eskapuik!

Gero papelok arrelau bierrajauan. Orduas apurtu giñan, ostan-tzin guk es geunkan gáltzeik. Geroniri ándixeik etorri jatasan trastornudának, se guk ordu batetan abioieartu bágenduan, Nueba Yorrásasoien allegauko giñan. An artuko

bat’ esan zidaan eta, ‘bai, tragobatengatik edan ere igual’, eta kon-tuetan. Harexek eman zizkidaanbost puru ‘Roitan’, han asko ohi-tzen duk.

Leonesok (han ikaragarri pagatubehar duk ba, bateko hiru bai,hegazkineko generoa) ‘tráeme a mitambién una cerveza’, eta, buff!Neure artean, nik bezperako afariakobratu barik baina, ‘segi!’. Haiekpentsatzen zitean edan eta kitozela, gero non datorren han atzetikneska kristoren papeletarekin, hanpagamendua zegoela eta. Hau,lepoa altxatu.

– ¡Oye, tú…!Eta: – Arregla con esa -esan nioan

Nola edo hala ailegatu gaitukNew Yorkera. Han zegoanan itxa-roten mexikar bat:

– ¡Cabras, pastores, seguirme amí, seguirme a mi!

Hamahiru gintuan, baina gerohor mordoa elkartu gintuan. Esannioan:

– ¡Oye, quiero mear!– ¡Espera un poco! Hura ahaztu txizalarria genuela

guk. Txiza egitera ere guardiarekin,e! Han ez zegoen eskapatzerik.

Gero paperak konpondu beharrazegoan. Orduarekin apurtu gintuan,osterantzean guk ez geneukaan gal-tzerik. Gero niri handixe etorrizitzaizkidaan nahaste guztiak, zerenguk ordu batean hegazkina hartubagenu New Yorkera sasoian heldu-

Page 219: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 218 —

genduan da niri úsabak itxaingojustan.

Gero ándik apurtu suan. Etorrisuan tasistie, baltz bat, onakoDekaube-bosbagen antzekuk sittu-nan an. Dánok esiñ erun de ni ttefrantzes-euskaldune átzera.

Kokolo bi an. ‘Ya iremos luego’esa(n) najutzan. Jun gaittuk otelá.Allegau giñan da béstiek apaittenasitte jauasen.

Kandelak, argixek, animadorabat jauan an dantzan da, ‘nora eto-rri gaittuk?’ pentzau najuan neuk.Batek esa(n) junan, (a énajunangéixa ikusi, Berriskue sala-ta),‘ondo jango gendula, ondo jangogendula Ameriketan, jan bai eittokBerrisko Juliantxonin’ A desespe-raute eskutau sunan ándik, géixaikusi be énajuan ein.

Ni tte frantzes-euskaldune kuar-tu bata lo eitta. Nerbiosua gíxajue!Ak jan bes. Abioien bes, ak esabanes kakik es txisik eiñ.

Gero órtik joidu niñuen, ‘Túmañana vas a salir a las seis’. Ni(k)bákarrik, beste amasei itxi an da.Séiretan Nueba Yorren abioie artuTxikagorako, Txikagon artu binaju-nan Solaikako (Salt Lake City), etaSolaiken artu binajunan Triunfosa.

Esa(n) najutzan: – Pero eso no puedo hacer yo. – ¿No vas a hacer? Si. Español eskribidu justenan meji-

kanuorrek: – Nueba Yor-Txikago,Txikago-

Solaik, Solaik-Triunfos. Esto no le

ko gintuan. Han hartuko genian etaniri ugazabak itxarongo zidaan.

Gero handik apurtu zuan. Etorrizuan tasista, beltz bat. HonakoDKW- Volkswagen antzekoak zitu-nan han. Denok ezin eraman eta nieta frantses-euskalduna atzera.

Kokolo bi han ‘ya iremos luego’esan nioan. Joan gaituk hotelera.Ailegatu gintuan eta besteak afal-tzen hasita zeudean.

Kandelak, argiak, animadora batzegoan han dantzan eta, ‘nora eto-rri gaituk?’ pentsatu nian neuk.Batek esan zian –hura ez niangehiago ikusi, Berrizkoa zela eta–‘ondo jango genuela, ondo jangogenuela Ameriketan, jan bai egitenduk Berrizko Juliantxonean’. Huradesesperatuta ezkutatu zunan han-dik, gehiago ikusi ere ez nian egin.

Ni eta frantses-euskalduna gelabatera lo egitera. Nerbiosoago giza-rajoa! Hark jan ere ez, abioian ereez, hark ez zuen ez kakarik ez txi-zik egin.

Gero hortik izorratu ninduten:‘tu vas a salir mañana a las seis’.

Nik bakarrik, beste hamasei hanutzita. Seietan New Yorken abioiahartu Txikagorako, Txikagon hartubehar nian Salt Lakerako, eta SaltLaken hartu behar nian Triunfosera.

Esan nioan:– Pero eso no puedo hacer yo.– ¿No vas a hacer? Si. Espainol idatzi zidaanan mexi-

karrorrek: – New York-Txikago-Salt Lake-

Triunfos. Esto no le enseñes a

Page 220: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 219 —

enseñes a nadie, porque eso no tevan a entender, eso te doy a ti.

Baiña, nik esa(n) najutzenan, ‘yono puedo’. Ak éskutati(k) kendunai niñunan ni.

Selebrie, araxe arte enabanikusi, erlojuek egoteittuk ipinitte‘tal hora, tal despertador’ jote(n)uenak, automatiko. Dirriiingg!…frantzes-euskaldune ítxarrik jaunan.‘Entzute(n)…?’. ‘Bai, entzute(n)juat’ esa(n) najutzan. Jagi nitzunan.

Óndiok an jeuan an ibilli sanseroi, ‘tutulerrioi’, an jaunasen lagu-ne(k) pe, béste mátxo batzuk, etaesa(n) justenan:

– ¿A donde va usté? – Yo a las seis -árek español

entenitze(n) juen -Yo a las seistengo que estar allí.

Sartu genduasen maletokabioien. Neu te andra bat sartugiñenan abioien. Nik eru(n) najuanbillurre! Lañue jauan. Ak jote jittuansirenak! Uuuuu!Uuuuu! Neukesate(n) najunan, ‘lekuta etorri nokíltteko ointxe, orraittiño!’

Da gero esa(n) justenan ak meji-kanuk, ‘es ari bajatu lélengo gaa-tzen dan lekun, a eseik kontau, segaatukok béste léku baten’. Jotaipini niñuan! Pentzau najuan, ‘ixendaittela nai dabena, nik jun enbioteta!’

Bagoiesak aurra. Étxuat ikusieuri tanta aundíxarik aintxe éitte-ban baiño. Bajatu giñena ixeni(k)pako aeropuertue suan; aintxe betesunan mordue. Auxe bésteko euri

nadie, porque eso no te van aentender, eso te doy a ti.

Baina, nik esan nioan, ‘yo nopuedo’, hark eskuetatik kendu nahinindunan ni.

Zelebrea, haraxe arte ez nuenikusi, erlojuak egoten dituk ipinita‘a tal hora tal despertador’ jotzendiatenak, automatiko: Dirrinngg!frantses-euskalduna iratzarririkzegoanan. ‘Entzute…?’. ‘Bai,entzuten diat’ esan nioan. Jeikinindun.

Oraindik han zegoaan han ibilizen zerori, ‘tutulerreori’, han zeu-denan lagunak ere, beste matxobatzuk, eta esan zidaan:

– ¿A donde va usted?– Yo a las seis -haiek espainolez

entenditzen ziaten -Yo a las seistengo que estar allí.

Sartu genitian maletak abioian.Neu eta andre bat sartu gintunanabioian. Nik eraman nian beldurra!Lainoa zegoan. Hark jotzen zitiansirenak, uuuu!, uuuu! Neuk esatenninan, ‘lekutara etorri nauk hiltzekooraintxe, orratio!’

Eta gero esan zidaan mexika-rrak, ‘ez hadi jaitsi lehenengo gera-tzen den lekuan, hura ezak konta-tu, zeren geratuko duk beste lekubatean’. Jota, ipini ninduan! Pentsa-tu nian, ‘izan dadila nahi duena,nik joan egin behar dut eta!’

Bagoazak aurrera. Ez diat ikusieuri tanta handiagorik hantxe egi-ten zuena baino. Jaitsi ginena ize-nik gabeko aireportua zuan, hantxebete zunan mordoa. Hauxe besteko

Page 221: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 220 —

tantak, i! Andik Solaika. An bajatunitzuan..., nun naueni(k) pes.

Maleten akordue neukenan,baiñe tontue ixen. Nik éneukenanséitten preokupau maletan. Maletakdestinue artute jeuasan naiño junbib’en. Ori énekixan da esa(n)najutzan an mejikano bati:

– ¿Oye, dónde estan mis male-tas? -orduko krístonak jota, e!

– Bruuu!– ¿Dónde estan mis maIetas? -da

ni áurra.Árek ni berotute nauela igerri

jutzen da kásui(k) pes. Bajatu nok an… Jesus! Josepate-

ko selaixe baiño aundíxaue beiensera. Bégire an da, iñun bes niremaletie; átza gorutz. Pentzaik sér-tzuk ei(n) nittun! Igo juat gora ta,mejikano tipue artu najutzan:

– ¿Qué maletas? ¡Ven aquí! ¿Quéquieres? -esa(n) justan.

– Mis maletas.– Maletas déjale, ya iran a su

destino. ¿Dónde vas?– Solaik.Orduntxe jauan abioie urtetako,

neu askeneko persónie. Bueno, abale suan.

Solaiken bajatu nitzuan. ÚrrengoSolaiken be lo mismo, galduen gal-due estok? Baiñe trankilddu ei(n)nitzuan da ‘ixen baiño etxeukek naidabena’ pentzaute najukan.

Gisontxo bati esa(n) najutzan,‘¿Triunfos?’ da, ak aittu justan.

euri tantak hi! Handik Salt Lakera.Han jaitsi ninduan… non nengoe-nik ere ez.

Maleten akordua neukanan,baina tontoa izan; nik ez neukananzertan preokupatu maletez. Male-tak destinoa hartuta zeudean norai-no joan behar zuten. Hori eznekian eta esan nioan mexikar bati:

– ¿Oye, donde están mis male-tas? -Ordurako kristorenak jota, e!

– Bruuu!– ¿Dónde están mis maletas?-eta

ni aurrera. Haiek ni berotuta nengoela iga-

rri ziotean eta kasurik ere ez. Jaitsi nauk han… Jesus! Josafate-

ko zelaia baino handiagoa behean,zera. Begira han eta… inon ere eznire maletarik… atzera gorantz.Pentsa ezak zertzuk egin nituen!Igo nauk gora eta mexikar itxurahartu nioan:

– ¿Qué maletas? ¡Ven aquí! ¿Quéquieres? -esan zidaan.

– Mis maletas.– Maletas déjale, ya irán a su

destino. ¿Dónde vas?– Salt Lake.Orduantxe zegoan abioia irte-

tzeko, neu azkenengo pertsona.Bueno, hura bale zuan.

Salt Laken jaitsi ninduan.Hurrengo Salt Laken ere gauzabera, galduan galdua, ezta?

Baina lasaitu egin ninduan eta‘izan baino ez zeukak nahi duena’pentsatuta neukaan.

Gizontxo bati esan nioan‘¿Triunfos?’ eta hark ulertu zidaan.

Page 222: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 221 —

Esa(n) justenan, ‘número diez’,bere salidie, járteko aintxe, eberdi-ko amábixek ordue, ‘klok’, estaki(t)se, egóteko aintxe. Ju(n) non ara,asáfatioi an joienan, Triunfos?esa(n) najutsenan da… uaak! ei(n)junan. Nausi kóntuek erreta jaunankuittaue. Ak artu oneta mangatiketa txóferrorri erun niñunan. Triun-fos? esa(n) najutzenan da, ‘iaa!’Bajau non beera, i, lenguajie esjakittie ser dan, e!

Baiña naikue asiertu euki naju-nan bedorras bákarrik. Jakin barikórrek trasborduok ein ein’bi’dabe,e!

Ju(n) nitzunan. Bánajan an daúsaba ixen nabana… auxok nireúsaba!

– Su sa Benitto? -esa(n) najutzanda

– I as Pedro?– Bai. Ordue ixen da batamat

berbetako ikusteko be! Pentzaik, trásara, sékule erretra-

tuik ikusi barik!Bíjiana ortxe amaittu suan.

2. Ameriketan

Artu niñuan kótxien da esa(n)justan ‘erropak erosi bijittuau’.‘Pikapa’ (pick up) báakisue ser dan,telebisiñun ikusitte daukesue, oekoerropa, oe oso-osue… baiña selakomántak, selako gausak. Askenienkutxillo, kartera, madre gustixekerostues. Esa(n) najutzan, ‘ónek

Esan zidaan, ‘numero diez…’ bereirteera, jartzeko hantxe, eguerdikohamabiak ordua, ‘klok’ ez dakit zer,egoteko hantxe. Joan nauk hara,azafata hori han zihoanan. ‘¿Triun-fos?’ esan nioan eta uaak! eginzinan. Nagusi kontuak erretazegoanan koitadua. Hark hartuhonela maukatik, eta txoferrarenga-na eraman nindunan, ‘¿Triunfos?’esan nioan eta, ‘iaa!’. Jaitsi naunbehera… hi, hizkuntza ez jakiteazer den, e!

Baina nahikoa aziertu edukinian berorrekin bakarrik. Jakinbarik transbordo horiek egin eginbehar dira, e!

Joan ninduan. Banengoan haneta ugazaba izan behar zuena…hauxe duk nire ugazaba!

– Zu zara Benito? -esan nioan.

– Hi haiz Pedro?– Bai. Ordua izan da baten bat

berbetarako ikusteko ere! Pentsa ezak, trazara, sekula erre-

traturik ikusi gabe!Bidaiarena hortxe bukatu zuan.

2. Ameriketan

Hartu ninduan kotxean eta esanzidaan, ‘arropak erosi behar ditia-gu’. ‘Pick-up’a badakizue zer den,telebistan ikusita daukazue, ohekoarropa, ohe oso-osoa… baina, zela-ko mantak, zelako gauzak. Azke-nean kutxilo, kartera, ‘madre’ guz-tiak erosten dizkiate. Esan nioan:

Page 223: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 222 —

esi(n) neikes ni(k) pagau satibaten’. ‘Amabost egunekuas pagau-te daukesak’. Bueno, allegau nokrántxure. Antonio Lárriñe jeunan anda esa(n) justan.

– A ardi-kánpue ikustok?– Bai -esa(n) najutzan. Ikusi sera

eingo najuan.– Aintxe bisio(k) pa beste malla-

bittar bat, Antonio Elgezua.– O, bai –esa(n) najutzan. Lélengo lo aretxas ei(n) najuan.

An egun bat ei(n) najuan dagero erun niñunan ara. Ándik asigiñan gero basoko, Juan Bástaitte,napar bat eta Juan Jose. Kanperuei(n) najuan ordun urtin. Gero, oto-ñun esaten dana, negurutz, JuanBástaitte tokau jatan. Jesus!

Bágentorrasen da denporaldietxarra jaunan, edurre, bisus-tue...Négarres or jatok:

– Nik étxakixat or kánpue nunitxi.

Esa(n) najutzan neuk:– I, dénpora txarra jak, gau txa-

rra jatok eta sartik or sulue pixkatéitten daben lekure, -‘wenkerke’esate(n) jakok, gordelekue-, se gautxarra jak eta.

Négarres etorri jatan esaten:

– Nik étxakisat or na erretirau. – Kabuen la letxe -esa(n) naju-

tzan -ainbeste urte daroiala or da,émendi(k) beti pasau as arutz daonutz… sartik ara txamixala kán-puoi da joko juat nik ara illuntzire.

Hauek ezin ditzaket nik ordainduzati batean. Hamabost egunekoare-kin ordainduta dauzkak. Bueno,ailegatu nauk rantxora. AntonioLarriñe zegoan han da esan zidaan:

– Ardí-kanpo hura ikusten duk?– Bai -esan nioan, ikusi zera

egingo nian.– Hantxe bizi duk, bada, beste

mallabitar bat, Antonio Elgezua.– O, bai- esan nioan. Lehenengo harekinxe lo egin

nian.Han egun bat egin nian eta gero

eraman nintian hara. Handik hasigintuan gero basoko, Juan Bastait-te, nafar bat eta Juan Jose. Kanperuegin nian urte hartan. Gero udazke-nean, negurantz, Juan Bastaittetokatu zitzaidaan. Jesus!

Bagentozaan eta denborale txa-rra zegoan, elurra, bisutsa… Nega-rrez hor zatorrek:

– Nik ez zakiat kanpoa non utzi

Esan nioan neuk:– Hi, eguraldi txarra zagok eta

sar ezak hor pixkabat zuloa egitenduen lekura, -‘Wenkerke’ esatenzaiok, gordelekua- zeren gau txarrazagok eta.

Negarrez etorri zitzaidaan esa-ten:

– Nik ez zakiat nora erretiratu. – Kabuen la letxe -esan nioan -

hainbeste urte daramaala hor eta,hemendik beti pasatu haiz harantzeta honantz…sar ezak hara txami-salera kanpoa eta joko diat nikhara iluntzera.

Page 224: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 223 —

Oin émendik áurra illuntzixeentzeira etorto(k) pa, argi ibillibiok! Beiñ átzaldeko láurek eskerooin saso onetan argi!

Ei(n) juan denporalde bat! Kas-tor Euskitze, San Mielgue, esibalaion da kátiak ipintteko laguntasunebi’bala. Ni ardixas netorran; neukipiñi nutzasan. Kate gemelak ipint-ten gástxua dittuk, baiña estittukgatxa(k) pe. Dóblik dittuk, baiñaeiñ enbiok!

Ipiñi najutzasen kátaiok. A suangaba! Ardik esin gaatu… jata, Oisenjausi bi’bana ekarte(n) juan aoti(k)barrure… Pasau suan gaboi. Úrren-go goxien esa(n) najutzan Juani:

– Artik trankill, se étxak billu-rrik.

Nik orretan ser itzela najukan,bueno, are(k) paiño géixa euki beein bier. Étxeukan odolik kóka-rra(k) béste be!

Bakarretxe esaten dan mendixedok ikéragarrixe, an egoteittukogetamar banda sasoien.

Esa(n) najutzan: – Ik segidixok bidiai, itxaidek an

línie pasetan dan lekun, kanpole-kun, ni etorriko nok ara.

Da, ak se eijok? Esa(n) najutzanori baiño géixa, ‘gáltz’asela ikustenbok gaatu ari, nik topauk’aut’.Baiña, oixe, esátie dok txárrena. Akgaldute doiela be áurra, ‘topaukonajok ni-tte...’

Domeka eberdixe suan, beittujuat katalejuekin… Jesus! gaberako

Orain hemendik aurrera iluntzeaberehala etortzen duk ba, argi ibilibehar duk! Behin arratsaldeko lau-rak ezkero orain sasoi honetan argi!

Egin zian denborale bat! KastorEuskitze, San Mielgoa, ezin zuelaigo eta kateak ipintzeko laguntasu-na behar zuela. Ni ardiarekin nato-rran, neuk ipini nizkioan. Kategemelak ipintzen zailagoak dituk,baina ez dituk zailak ere. Dobleakdituk, baina egin egin behar duk.

Ipini nizkioan kateok. Hurazuan gaua! Ardirik ezin gera-tu…jota…Oizen jausi behar zuenaekartzen zian ahotik barrura…pasa-tu zuan gau hori. Hurrengo goizeanesan nioan Juani:

– Har ezak lasai, zeren ez zagokbeldurrik.

Nik horretan zer itzela neukaan,bueno, haiek baino gehiago edukiere egin behar. Ez zukaan odolikzizareak beste ere.

Bakarretxe esaten dan mendiaikaragarria duk, han egoten ditukhogeita hamar artalde sasoian.

Esan nioan:– Hik jarraitu egiok bideari, itxa-

ron egidak han linea (argindarrarenkablea) pasatzen den lekuan, kan-polekuan, ni etorriko nauk hara.

Eta hark zer egin dik? Esan nioanhori baino gehiago, ‘galtzen haizelaikusten baduk geratu hadi, nik aur-kituko haut. Baina, horixe, esateaduk txarrena; hark galduta doala ereaurrera, ‘aurkituko naik eta…’.

Domeka eguerdia zuan, begira-tu diat katalejoekin…Jesus! Gauera-

Page 225: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 224 —

allegau bi’gendun lekure eberdikojauan junde, ‘ostia, onako gisóne-kin be aguntau enbi’da, gero!’.

Pasau suan a be!Úrrengo egune txarra jatorran,

edurre, bisustue ta txarra. Mejikanobat jatorranan ardíxekin beeti(k)gora. Ardixe be onako edurrinestok ondo ibiltten da bíxok lekubatera goiasen. Nere kauten esa(n)najuan, ‘orráittiño áurreko kanpé-ruok, púntok pixkat e...’ Se, nibánatorran Eltzubixen átzias da,béstioi emen. Esebes, áurra!

Ju(n) nitzuan saldixorras daesa(n) najutzan mejikanuorri:

– Oye, si no apartas la punta sevan a mezclar.

Eta:– Es que yo también tengo

miedo, pero no puedo, estoy solo. Béste mosoluoi kánpun sartute

bégire. Bueno, apartau giñan an.

A egune pasau suan da illuntzi-xen esa(n) najutzan:

– Juan, pixki-pixkat espok oribaiño idea géixa, étxakixat selanbiaun negue pasetan.

– ¡Es que nekabuendios!– Ire nekabuendiosak etxustek

bape serik emoten -esa(n) naju-tzan- Orrek etxeukek indderrik.Emen enbiok bata bestiai lagundute, pixkat ori baiño géixa urten. Iruurte géixa daroiesak emen danundi(k) na abillani(k) pe estakikik.

ko ailegatu behar genuen lekuraeguerdirako zegoan joanda, ‘ostia!Honako gizonekin ere agoantatuegin behar da, gero!’

Pasatu zuan hura ere.Hurrengo eguna txarra zeto-

rrean, elurra, bisustua eta txarra.Mexikar bat zetorrenan ardiekinbehetik gora. Ardia ere honako elu-rrean ez duk ondo ibiltzen eta biokleku batera gindoazaan. Nere kau-tan esan nian ‘orratio, aurreko kan-perook, puntok pixkabat e…’ zeren,ni banentorrean, Eltzubian atzea etabestea hemen. Ezer ez, aurrera.

Joan ninduan zaldiarekin etaesan nioan mexikarrorri:

– Oye, si no apartas la punta sevan a mezclar.

Eta: – Es que yo también tengo

miedo, pero no puedo, estoy solo. Beste mozoloa kanpoan sartuta

begira. Bueno, han apartatu gin-tuan.

Egun hura pasatu zuan eta ilun-tzean esan nioan:

– Juan, pixka-pixka bat ezbaduk hori baino ideia gehiago ezzakiat nola behar dugun neguapasatzen.

– ¡Es que mekabuendios!– Hire mekabuendiosak ez zidak

batere zerik ematen -esan nioan -Horrek ez zeukak indarrik. Hemenegin behar duk batak bestearilagundu eta, pixka bat hori bainogehiago atera. Hiru urte gehiagodaramatzak hemen eta nondik norahabileanik ere ez dakik hik.

Page 226: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 225 —

Jakin be étxakixan. Udebarrixenipintten bok kánpue orra begireneguen ipiñi biok béstera bégire,se afrontue diferentie dok eta.Pasau suan a.

‘Dose de disiembre’ allegau’on.Átzaldeko láuretan galdu nitzunan.Laiñue ta edurre ta bisustue jojunan da, igerri nutzen, ‘ointxeestakit na bégire nauen’. Da, tak,asaldu juan, ete(n) juan... ikusinajuan… koño! Eltzubixen etxie,kásureko! Emo(n) jutzenat atza run-bue Eltzubire ta bíxen bittartiengaldu! Dana bolkana ixeneikue dona, sulu-mulu, sulu-mulu. Illuntzixengaldu asela ikusten bon onakoxesaata bat don aundixe dirijitzeko.Esebes, kánpuen plantaute.

Jo juan isotz batek, da kánpuenlo. Ur-érropie erre najunan, satittu-te, atzámarrak berotzeko. Otza!Étxeuan se erreik da bera justuenkendu nutzen saldixai. Saldixekigerri justan niri galdute nauena…ordun riflie eukitten bot berai tire-tuko nutzen. Átzien muxillie soltaunajutzan da jake nausixe, edarra.Áretxek kendu nutzesan da jota sal-dixek galopie.

Ju(n) sunan saldixoi, txakúrrekgeratu sittunan nirekin. Sartunitzuan sulo moduko baten, baiñaan be leku txarra. Atzámarrak elaubier da metxeruas atzámarrak bero-tu… úrrengo eberdiko amabixeketorri sittunan. Étxunan altzetankánpuk, lañue jaunan jota itxutute.

Altzau junan lañue ta nunikust’oten émendixik Goittonda

Jakin ere ez zekian. Udaberrianipintzen baduk kanpoa horra begi-ra, neguan ipini behar duk besterabegira, zeren afrontua diferenteaduk eta. Pasatu zuan hura.

‘Doce de diciembre’ ailegatudun. Arratsaldeko lauretan galdunindunan. Lainoa, elurra eta bisus-tua jo zinan eta igarri nioan ‘orain-txe ez dakit nora begira nagoen.Eta, tak! azadu zian eta ikusi nian…koño! Eltzubian etxea, kasurako!

Eman zionat berriro runboaEltzubira eta bien bitartean galdu!Dena sumendia izandakoa dunhura, zulu-mulu, zulu-mulu. Ilun-tzean galdu haizela ikusten badunhonakoxe zarata bat dun handiazuzentzeko. Ezerez, kanpoan jarrita.

Jo zian izotz batek, eta kanpoanlo. Ur-arropa erre nian, zatituta,hatzamarrak berotzeko. Hotza! Ezzegoan zer errerik eta bera justuankendu nion zaldiari. Zaldiak igarrizidaan niri galduta nengoa-na…orduan riflea edukitzen badutberari tiratuko nion. Atzean motxilaaskatu nioan eta jaka nagusia, ede-rra. Haiexek kendu nizkioneta…jota zaldiak galopea.

Joan zunan zaldiori, txakurrakgeratu zitunan nirekin. Sartu nindu-nan zulo moduko baten, baina hanere leku txarra. Hatzamarrak izoztubehar eta metxeroarekin hatzamarrakberotu… hurrengo eguerdiko hama-biak etorri zitunan. Ez zitean jasotzenkanpoak, laino itsua zegonan.

Jaso zinan lainoa eta non ikus-ten dudan hemendixek Goitondora

Page 227: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 226 —

lantxik neure etxie, garbi-garbi,‘koño, an!’.

Orduko Juan notisie emondajauan selan galdute nitzen. Bestebat pasau suan bere etxondun, Txi-libron esatutzen artzain bat, ‘es keartzaie galdu da ta’.

Arek gure úsabai: – Oneidan artzaie gaIdute ei da

Bakarretxen.– Ba, kánpoti(k) bada salditti(k)

beera jausitte, mankaute egongoda, elaute egongo da.

Bata be etxatan pasau, es jausies elau. Bánajoiek etxerutz eguneargittu’stenin, lañue kendu’stenin,eberdiko amabixetan da, JoseAndres da úsaba, ‘koño, saldixe’.

Saldixek éitte(n) jok, en jeneral,áurreko egunien lo nun ein dduanara jun. Ikusi’benin saldixe arajunda gure úsabak:

– Pedro mankaute, onek botadau -euskera txarra eitte(n) jok,garbittute ixengo da esatekomodun. Ni etxera ta, úsaba ta JoseAndres:

– Koño, bisi as, e!Jose Andresek uískixe ekarri jus-

tan.– Bai, bisi nok. Onako jentemo-

duas bisik urtetie kosta eittok -ea(n) najutzan.

Beste mosoluoi beeti(k) goradatorrela, ‘étxuat pentzau bisikikusteik, éxuat lo asko ein gabien’esa(n) justan. ‘Neuk eijuat asko’,sa(n) najutzan. Bera etxin jauan, nikápun isotzetan da berak ésabala

bezala neure etxea, garbi-garbi.Koño, han!

Ordurako Juan berria emandazegoan nola galdua nintzen. Bestebat pasatu zuan bere etxe ondoan,Txilibron esaten dioten artzain bat:Es ke artzaina galdu da eta.

Hark gure ugazabari:– Oneidaren artzaia galduta ei

dago Bakarretxen.– Ba, kanpotik bada, zalditik

behera jausita, mankatuta egongoda, izoztuta egongo da.

Bata ere ez zitzaidaan pasatu, ezjausi ez izoztu. Banoak etxeraeguna argitu zidaanean, lainoakendu zidaanean, eguerdiko hama-bietan, eta, Jose Andres eta ugaza-ba, ‘koño, zaldia…!

Zaldiak egiten dik, jeneralean,aurreko egunean lo non egin duanhara joan. Ikusi zutenean zaldiahara joanda, gure ugazabak:

– Pedro mankatuta, honek botadu -euskara txarra egiten dik, garbi-tuta izango da, esateko moduan. Nietxera eta, ugazaba eta JoseAndres:

– Koño, bizi haiz e? Jose Andresek whiskya ekarri

zidaan.– Bai, bizi nauk. Honelako jen-

demoduarekin bizirik irtetzea kostaegiten duk -esan nioan.

Beste mozoloa behetik goradatorrela, ‘ez diat pentsatu bizirikikusterik, ez diat lo asko egingauean’, esan zidaan. ‘Neuk egindiat asko’, esan nioan. Bera etxeanzegoan, ni kanpoan izotzetan eta

Page 228: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 227 —

lo asko eiñ esaten. ‘Ixillik ego(n)ari’, sa(n) najutzan. Aintxe amaittusuan a. A géixa berbai(k) parikpasau suan. Ríleik éseukela. Rílieeuki eskero ik tírue jaurtzok, bés-tie(k) pe jaurtzue, ta gixau eittas.

Ekarri jutzan ríflie. Úrrengo egu-nien ardixek eskapau. Gabin eska-pau eitte(n) juek, ori eukitte(n)juek oin txarra.

Ju(n) nok katiuskak bérnutzikjantzitte ta, ementxe kamiñuetanegoton ba intermitentetxu bat, igul-igula ipinttok etxian gáiñin, gerogixetako, baiña a ikusteko baiñourriña ju(n) nitzuan.

Esin gixau etxá, esiñ etorri.Topau najittuan ardíxek, baiña esingabin etorri etxá, nundik nebille-ni(k) pes, ‘nire kanperue or egon-go(k) pa!’

Da, se ei(n) najutzen? Ona dokoixe, beteranixiek erakutzi eittuek;ardíxei emon txakurkada bat, etorridien lekutik átza éurek etxera jotejuek eta noberak éurei segidu.Ólantxik etxá etorri. Etorri nitzuanetxá ta jota lo ronko jauan.

Esa(n) najutzan: – Ik riflie or daukek eta ni kan-

pun nasenik estok jakiñ estok? Baémetik aurra ordu bixek arte errele-bue eingok ik eta nik eingo juataurra, edo bestelan neuk eingo juatordu bixek arte, edo orreta’.

berak ez zuela lo asko egin esaten.‘Isilik egon hadi’, esan nioan. Han-txe amaitu zuan hura. Hura gehia-go berbarik gabe pasatu zuan.Riflerik ez zeukala. Riflea edukizgero hik tiroa jaurtitzen duk, bes-teak ere jaurtitzen dik, eta gidatuegiten haiz.

Ekarri zioan riflea. Hurrengoegunean ardiak eskapatu. Gaueaneskapatu egiten ditek, orain horiizaten ditek txarra.

Joan nauk katiuskak bernutsikjantzita eta, hementxe errepideetanegoten dun bada, intermitentetxobat, igual-iguala ipintzen duketxearen gainean, gero gidatzeko,baina hura ikusteko baino urruna-go joan ninduan.

Ezin gidatu etxera, ezin etorri.Aurkitu nitian ardiak, baina ezingauen etorri etxera, nondik nenbi-leanik ere ez, ‘nire kanperoa horegongo duk ba!’

Eta zer egin niean? Ona dukhorixe, beteraniak erakutsi egitendik, ardiei eman txakurkada bat,etorri diren lekutik atzera euraketxera jotzen ditek eta norberakeurei jarraitu. Holaxe etxera etorri.Etorri ninduan etxera eta jota lozurrungaka zegoan.

Esan nioan:– Hik riflea hor daukak eta ni

kanpoan naizenik ez duk jakin,ezta? Ba, hemendik aurrera ordubiak arte erreleboa egingo duk hiketa nik egingo diat aurrera, edobestela neuk egingo diat ordu biakarte, edo horrela.

Page 229: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 228 —

Eske, errelebue ein bi’ok!Ardixek askenengo salidie ordú-

bixek ingurun eitte(n) jok, gabin.Txánda bi eukitte(n) jittuk.

Orduntxe geldi egotok. Ostan-tzin gau te egun ardisain ta a ankonserban.

Allegau gaittuk etáa ta, esa(n)juan géixa bera éstoiela ardire ta,estakit selakue ta baakit selakue.‘Ori gausioi or arrelau’ esa(n)nutzen, se, Jose Andresi be arekAste Santu baten eskapau ei(n)jutzan da Jose Andresek esa(n)jutzan, ‘nikin géixa estok lorikeingo’.

‘Sin mas ni menos’, di-da, eska-pau. Jose Andresek amorru itzelajutzan, da gero niri inkau justan.

Eskásauek tokau jatasen gero.Gero Kornelio.

Da suertie eukitte(n) juekbatzuek eta beste batzuek es. Niknegu danak a bidie etxerutz einbierra euki najuan, báteko santan-derinuas, bésteko Kornelioas.KoneIiok arrapeta(n) jittuan krístonatxurrek.

Ordun etxe itzela najukan. ÓnekOndarruko frigorifikuok, alakoxegausa bat sunan, preparautekokamio aundi bat.

Arrapau jok itzela Korneliok,étxakixan nun ebilen be, es ardi ttees bera. Esa(n) najutzan, ‘sartu aribarrure!’. Ordun be dénporie txa-rra. Oin saso onetan, émendikáurra, dénporie txarra generalinegote(n) sunan. Alako buruotzikbarrun, alako olotzik! Ganau soltie

Eske, erreleboa egin behar da!Ardiak azkenengo irteera ordu

biak inguruan egiten dik, gauean.Txanda bi edukitzen ditik.

Orduantxe geldi egoten duk.Bestela gau eta egun ardi zain etahura han kontserban.

Ailegatu gaituk etxera eta esanzidaan bera gehiago ez doala ardi-ra eta, ez dakit zelakoa eta badakitzelakoa. ‘Gauza hori hor konpon-du’, esan nion, zeren, Jose Andresiere Aste Santu batean eskapatuegin zioan eta Jose Andresek esanzioan, ‘nirekin ez duk gehiago lorikegingo’.

Ez hau eta ez hori, di-da, eska-patu. Jose Andresek amorru itzelazioan, eta gero niri itsatsi zidaan.

Eskasagoak tokatu zitzaizkidaangero. Gero Kornelio.

Eta suertea edukitzen ditekbatzuek eta beste batzuek ez. Niknegu guztiak bide hura etxerantzegin beharra izan nian, bateko san-tanderinoarekin, besteko Kornelio-rekin. Korneliok kristoren atxurrakharrapatzen zitian.

Orduan etxe itzela neukaan.Hauek, Ondarruko frigorifikoak,halakoxe gauza bat zunan, prepa-ratutako kamioi handi bat.

Harrapatu dik itzela Korneliok.Ez zekian non zebilenik ere, ezardi eta ez bera. Esan nioan ‘sartuhadi barrura!’. Orduan ere eguralditxarra, orain sasoi honetan hemen-dik aurrera denbora txarra jenera-lean egoten zuan. Halako buru-hotsik barruan, halako ohol-hotsik.

Page 230: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 229 —

lantxik balantzan. Iooos! ‘Esta il beeingo’, neure artin pentzetan, ‘estail be eingo, sikiñoi’. Alako egurro-tzik barruen! Úsaba beeti(k) gora ta:

– Se, Pedro?– Egune selebrie Dakar -esan

nutzen- karga askokin nator.– Se ba, nun dosu ba artzaiñe?– Artzaiñe barruen duket -esa(n)

najutzan.Sabaldu junan atie ta, blaust!

bere áinketa:– Kornelio, to mas drink, to mas

drink.– Nik drink? Ni es barrido emen

barruen, jota sorabixaute na ta.– Sartu ei(n)aut sorabixaute -

esa(n) najutzan.– Onako persónekin aguntau

einbi’da, gero! -esa nutzen Luisi,tte:

– Etorri saittes étxaiño.Étxaiño óndio egun asko falta

sunan. Úrrengo egunien moskorrapasau jakonien esa(n) najutzan:

– Kornelio, illebete falta juauetxako, nígaskuek eittuk. Ni éna-joiek géixa iri agunteta se éxeukatsetan aguntau. Nik bákarrik ibiltte-ko étxukat billurrik baiña irekinibiltteko billurre jeukat. Ostantzinjeukat nik naiku seregin. Traste saa-rrak, ur ekartiok eta ardixok neukerabilli bier bajittuat étxuat bier iremodukoik kánpun. Enfrentau ei(n)jatan. Enfrentau gáiñera?.

Ganadu soltea legez, balantzan.Iooss! ‘Ez da hil ere egingo’ neureartean pentsatzen, halako egur-hotsik barruan! Ugazaba behetikgora eta:

– Zer, Pedro?– Egun zelebrea dakart -esan

nion- karga askorekin nator.– Zer ba, non duzu, ba, artzaia?– Artzaia barruan daukat -esan

nioan.Zabaldu zinan atea eta, blaust!

bere hanketara:– Kornelio, to mas drink, to mas

drink!– Nik drink? Ni ez berriro hemen

barruan, jota zorabiatuta nago eta.– Sartu egin haut zorabiatuta -

esan nioan.– Honako pertsonekin agoanta-

tu egin behar da gero -esan nionLuisi, eta:

– Etorri zaitez etxeraino.Etxeraino oraindik egun asko

falta zunan. Hurrengo egunean mos-korra pasatu zitzaionean esan nioan:

– Kornelio, hilabete falta diaguetxerako, nirekikoak egin dituk. Niez noak gehiago hiri agoantatzera,zeren ez zeukaat zertan agoantatu.Nik bakarrik ibiltzeko ez zeukaatbeldurrik, baina hirekin ibiltzekobeldurra zeukaat. Osterantzeanzeukaat nik nahikoa zeregin. Trastezaharrak, ur-ekarteak, eta ardiakneuk erabili behar baditiat ez diatbehar hire modukorik kanpoan.Enfrentatu egin zitzaidaan. Enfren-tatu gainera?

Page 231: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 230 —

Esanguat se tamaiñu san: eskubáta atzien lotute béste erdixesobre suan lauskitzeko. Suan txarrapersonie, beres txarra.

Allegau giñenan etxá, kostata.Parisiñue ixete suan aprillan lélen-gun, urten bierra átza, iru illebeteetxin eindde. Billotxok jaixoteittuk,kapau, bustenak mostu, triskillaute…

Esa(n) najutzan úsabai: – Luis, sélan daukesu pentsaute

salidie?– Iesko modun jungo básiñe!– Ni énoie iesko modun -esa(n)

nutzen.– Araxe arte,Txépena arte.– Baakit nik, bein émendik eta

eskero gero esatosue, oin ju(n) sait-te araxe arte ba. Es, suk ondo daki-xu ori, tte ni(k) pe bai. Ni énoie araarte se áraiño juten banas, geroáraño jun biot.

– Nik bauket sútzako bierra -esa(n) justan.

– Bai, bierra bai, sélan? -esa(n)najutzan.

– Sortzi egun emoidesus pentze-tako.

– Bai, emongotzuas sortzi egun.Nik úsaba topetako sobre duketsortzi egun, da suk morroie topeta-ko be bai, trankill.

Baitte, gison modun e! Gáiñeraéneukan nik úsaban kontra esebe.

Bixaonien esa(n) justan:

– Pedro, esa jungo su ara, Nor-fok arte?

Esango diat zer tamaina zen:esku bata atzean lotuta, beste erdiasobera zuan lauskitzeko. Zuan per-tsona txarra, berez txarra.

Ailegatu gintunan etxera kostata.Parizinoa (=erditze garaia) izatenzuan apirilaren lehenengoan, irtenbeharra berriro, hiru hilabeteetxean eginda. Bildotsak jaiotzendituk, zikiratu, buztanak moztu,triskilatu eta…

Esan nioan ugazabari:– Luis, nola daukazu pentsatuta

aurten irteera?– Iazko moduan joango bazina!– Ni ez noa iazko moduan!

– Haraxe arte, Txeperena arte.– Badakit nik, behin hona ezke-

ro gero esaten duzue, orain joanzaitez haraxe arte ba. Ez, zuk ondodakizu hori eta nik ere bai. Ni eznoa hara arte, zeren haraino joatenbanaiz gero haraino joan behar dut.

– Nik badaukat zuretzako lana.

– Bai, lana bai, zelan?-esannioan.

– Zortzi egun emaizkidazu pen-tsatzeko.

– Bai emango dizkizut zortziegun. Nik ugazaba aurkitzekosoberan daukat zortzi egun, eta zukmorroia aurkitzeko ere bai, lasai.

Bai eta, gizon moduan e! Gaine-ra ez neukan nik ugazabaren kon-tra ezer ere. Biharamonean esanzidaan:

– Pedro, joango zara Norfokarte?

Page 232: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 231 —

– Es, áraiño enoie. Áraiño jutenbanas gero áraiño jun biot -Ak átzabe leengue. Esa justan:

– Lelengo bandie etakosu?

– Bai.– Bakarrik jun biosu.Aintxe salbau nitzuan. Bost

urtien bákarrik ibilli nitzuan. Esa(n)najuan ‘beste mouteko bisimodue’.Bueno, kríston serak eukitte’ittuk,endreduek, traste píllue itzela bebánajukan, ganau píllue itzela bebai, gero kontrarixue(k) pe asko,ardídunek eta, ure emotie be eurekonture (d)ok eta…

Esate(n) justan Okamikak -aitte-semiek bíxek eitte(n) juen:

– Bákarrik esin leikek eiñ ori. – Aprobau biot.Ni bierrak enajok billurtzen, ni

billurtze(n) najok ganorabako per-soniek. Ni(k) gabas erute(n) nabanure ta igerri eitte(n) najutzan urenun bisan, igerri es, ik euk dakikeure mártxie.

Nik eitte najuan es egon egarrit-tu arte, egarrittu orduko erundeeuki bidan lékueta úrek. Ure emo-teko sisternie najukan itzela, ama-sei kanofa. Árek altzau te bajau éit-ten bierlekue eukitte’ben.

Árek beteta ipiñi, banda aundi-xe basan da, bero aundixe báeto-rren árek bete ta béste sisternakadabat ekarritte eukitte najuan nik ara,baiña gabas, e!

– Ez, haraino joaten banaiz geroharaino joan behar dut -hark berri-ro ere lehengoa. Esan zidaan:

– Lehenengo artaldea aterakoduzu?

– Bai.– Bakarrik joan behar duzu.Hantxe salbatu ninduan. Bost

urtean bakarrik ibili ninduan. Esannian, ‘beste modutako bizimodua!’.Bueno, kristoren zerak edukitzendituk, endredoak, traste pila itzelaere baneukaan, ganadu pila itzelaere bai, gero kontrarioak ere asko,ardidunak-eta, eta ura ematea ereheure kontura duk eta…

Esaten zidaan Okamikak -aita-semeek biek egiten zitean:

– Hori bakarrik ezin duk egin. – Probatu behar dut.Ni lanak ez naik beldurtzen, ni

beldurtzen naik ganorabako per-tsonak. Nik gauez eramaten nuenura eta igarri egiten nioan ura nonbehar zen, igarri ez, hik heuk dakikeure martxa.

Nik egiten nian ez egon egarrituarte, egarritu orduko eramandaeduki urak behar ziren lekuetara.Ura emateko zisterna neukaan itze-la, hamasei kanofa. Haiek altzatueta bajatu egiten lana edukitzenzuten.

Haiek beteta ipini, artalde han-dia bazen eta, bero handia bazenhaiek bete eta beste zisternakadabat ekarrita edukitzen nian nikhara, baina gauez, e!

Page 233: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 232 —

3. Txakur-kontue

Txakurre euki najuan: Braunin.Niri ‘nobesientas kuarentaikuatrodolares’ kobrausten ona etortie.Eneuken diru asko, baiñe a txaku-rre neure ondun ekartie ixen bali-tzok pagauko najuan beste olakobat. Askok esango lukek ‘edarrakjaurtze jittuk orrek’, baiñe nik esti-mau nuken.

Ak mákiñabat apurun librauniñuan. Jose Andresek-eta ilttekodestinau juen.

Espaiñire etorri sanin, JoseAndresek esa(n) justan:

– Bier baittuk txakurrek neukjukas onak.

Lista eta Urtain, txakur bi feno-menuek.

– I, da a Braunin ser? Ekarrik,balixo espa jok gero be bajak ílttie-esa(n) najutzan.

Sein baiño sein, iru txakur. Áreksittuan txakurrek! Urtain barres lís-tuaue! Faltau barik, Jangoikue berabaiño lístuaue, baiña puterue suanitzela, arek artuko jutzan usaiñeOndarrukuai be!

Gero Gorospek: – I, bat emon bi’stek. Emo(n) najutzan Gorospei.

Bakéruk ill jutzen. Okamika gastik: – I, oixe Lista emon bi’stek.

– Ibilli tte ibilli, txakurrik ónenakneuk euki jittuat eta neuk txaku-rri(k) parik gaatu bijuat, bátai emon,béstiai emon. Emongua(t) pa.

3. Txakur-kontua

Txakurra eduki nian, Braunin.Niri ‘nobesientas kuarenta dolares’kobratu zidaten hona etortzea. Ezneukan diru asko, baina txakurhura neure ondoan ekartea izanbalitz pagatuko nian beste holakobat. Askok esango lukek ‘ederrakbotatzen ditik horrek’, baina nikestimatua neukan.

Hark makina bat apurutatiklibratu ninduan. Jose Andresek-etahiltzeko destinatu zitean.

Espainiara etorri zenean esanzidaan:

– Behar badituk txakurrak neukzeuzkaat onak.

Lista eta Urtain, txakur bi feno-menoak.

– Hi eta Braunin zer? Ekarzak,balio ez badik gero ere bazagokhiltzea -esan nioan.

Zein baino zein, hiru txakur,haiek zituan txakurrak! Urtain,berriz, listoagoa! Faltatu gabe, Jaun-goikoa bera baino listoagoa, bainaputeroa zuan itzela, hark hartukozioan usaia Ondarroakoari ere!

Gero, Gorospek: – Hi, bat eman behar didak. Eman nioan Gorosperi, bake-

roek hil ziotean. Okamika gazteak: – Hi, horixe Lista eman behar

didak.– Ibili eta ibili txakurrik onenak

neuk eduki dizkiat eta neuk txakurrikgabe geratu behar diat, batari eman,besteari eman. Emango diat, ba.

Page 234: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 233 —

Bakéruk ill ari be. Baiña, étxuentxakurrik erretiretan. Nik, parisiñodénporan, etxin egote(n) giñenin,txakúrrek bakotxa bere káixolanegote(n) sitúan, da estimau, e!Illúntzixen buéltatxue, soltau teéurek ibiltte sittuan, da átza barru-re.

Juan Bástaittenak berrogetamarardi itto jittunan gabin ólantxikainddute. A sunan trillue!. Bixáo-nien burkáraka sula.

Neure Braunixorras gaatu nitzu-nan, béstiok ill justesan. Áinkak joi-tze(n) jakunasen. Bérbetan étxaki-xenan, baiña esan kíñus eitte(n)junan. Sélan abill ba? Berak kíñueeindde ondo ebillela, i! Barre ein-gosue ori esanda. Áinkak apurtuteta, esa(n) najutzan úsabai, ‘ekarrixubotikie’.

An jauan onetaiko argisarixanantzeko goso bat, pomada antzekobat. Atera etortze(n) suan kuittaue,‘etzu(n) ari tte ekarrisak ainkak’, etaónaintxik plantau txakurre áinke-kin gora, artu ospal batekin botikieda gústora txakurre, berak ‘eske-rrak’ esateko modun. Kótxin jarrittejute(n) suan aldemenin.

Beste bat, Pantxo, aren umie.Txakur saarra dok gastiai erakuste-ko ónena, baiña suan agiñes gogo-rra txikixe.

Ikuste(n) juan a saarrak, eldueitte’utzela, gero nik asarre, ‘jotaberton ill g’aut, gero’ txikixorri tte,saarrak berantzat artze(n) jittuan,eta arek sentitze(n) juan.

Bakeroek hil hari ere. Baina ezzitean txakurrik erretiratzen. Nikparizio garaian, etxean egotenginenean, txakurrak bakoitza berekaiolan egoten zituan eta estimatue! Iluntzean bueltatxoa, askatu etaeurak ibiltzen zituan, eta atzerabarrura.

Juan Bastaitterenak berrogeitahamar ardi ito zitinan gauean, hola-xe askatuta. ¡Hura zunan sarraskia!Biharamonean burkadaka zulora.

Nire Braunin horrekin geratunindunan, besteok hil zizkidatean.Hankak izorratzen zitzaizkioan. Ber-betan ez zekinan, baina esan keinuzegiten zinan, ‘zelan habil ba?’ Berakkeinua egin eta ondo dabilela, hi!Barre egingo duzue hori esanda.Hankak apurtuta eta, esan nioanugazabari, ‘ekarrizu botika!’

Han zegoan honelako argizaria-ren antzeko gozo bat, pomadaantzeko bat. Atera etortzen zuankoitadua, ‘etzan hadi eta ekar itzakhankak!’ eta honelaxe jarri txakurrahankekin gora, hartu ozpal batekinbotika eta gustora txakurra, berak,‘eskerrak!’ esateko moduan. Kotxeaneserita joaten zuan aldamenean.

Beste bat, Pantxo, haren umea.Txakur zaharra duk gazteari era-kusteko onena, baina txikia hagi-nez gogorra zuan.

Ikusten zian hura zaharrak,heldu egiten zietela, gero nik hase-rre, ‘jota bertan hilgo haut gero!’txikiorri eta zaharrak berarentzathartzen zitian, eta hark sentitu egi-ten zian.

Page 235: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 234 —

Baiña, erakutzi aretxek onduen,nobera(k) paiño obeto.

‘Kuatro de Julio’ suan, naparbatas nauan. Ene! Are(k) pe erai(n)justasen, napar soruorrek. Krísto-nak! Aras be txarto noian. Neu beixengo nok e, baiña a jénerue! Apiñue, ba, Jose Andresek ondojakik eta Santi(k) pe bai sematbider jan gendun berixendie, SantiKosiñe etorri ara ta…Bosteun urteak piñuk? Sékulo jo barik neu ju(n)nitzen arte eta orduntxe jo juan.Satar jebillan átzaldie be. Gabekoordubatak inguruen jote jok piñueoiñestuk… txakurre najukan lotuteberai, txakurre jota siku. Alakosarraprastadaik eta naparrorrek:

– A sido cohete de San Fermi-nes.

– Erretirau ari zorruoi, barrure. Ni(k) pe txarto esa(n) najutzan.

Txakurran kateie auxe lantxik itxijuan, gogortute, soldiaute, da txa-kurre dana erre suan.

Oñestuas ostantzin be pasaunajittuan iru-lau eskapada itzelak.Béste dómeka gox bat suan, edarra,dénpora bat jauan... laiñoik iñun bebako bat. Ordun ardi síkukinnajauan.

Étxok ardi sikuek bierrik eukit-ten. Amarretan jun, sortziretan jun,ardi sikue euk altzeta(n) esp’okamaiketan be lo egot’ok. Lo edoalperrien, ustela. Koiotie an, txau,txau, txau, txau, txau, txau…

– Orretxek úmiek jeukesakortxe -pentzau najuan. Jun de

Baina erakutsi haretxek ondoen,norberak baino hobeto.

Kuatro de Julio zuan, nafar bate-kin nengoan. Ene! Hark ere eraginzizkidaan, nafar zoro horrek! Kris-tonak! Harekin ere txarto nindoan.Neu ere izango nauk e…baina hurajeneroa! Pinu hura, ba, Jose Andre-sek ondo zakik, eta Santik ere bai,zenbat bider jan genuen merienda,Santi Kosiñe etorri hara eta…boste-hun urte pinu hark? Sekula jo gabeneu joan nintzen arte eta orduantxejo zian. Zatar zebilean arratsaldeaere. Gaueko ordu bata inguruanjotzen dik pinua oinaztarriak…txa-kurra neukaan lotuta berari, txaku-rra jota siku. Halako zarraprastada-rik eta nafar horrek:

– Ha sido cohete de San Fermi-nes.

– Erretiratu hadi zoroori, barrura. Nik ere gaizki esan nioan. Txa-

kurraren katea hauxe bezalaxe, utzizian, soldatuta, eta txakurra denaerre zuan.

Oinaztarriarekin osterantzeanere pasatu nitian hiru-lau eskapadaitzelak. Beste domeka goiz batzuan, ederra, denbora batzegoan…lainorik inon ere gabekobat. Orduan ardi sikuekin nengoan.

Ez dik ardi sikuak lanik eduki-tzen. Hamarretan joan, zortziretanjoan, ardi sikua heuk altzatzen ezbaduk hamaiketan ere lo egotenduk. Lo edo alperrean, ustela.Koiotea han, txau, txau, txau…

– Horretxek umeak zauzkakhortxe -pentsatu nian. Joan eta

Page 236: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 235 —

bánajabik eta, dénporie sobra, ba,urte(n) junan onako gausa bat,rárue… laiñu moltzue lakoxie. Asisuan trumoie, baiña ikusi bakogausak, siñistu be eiñ esin leikese-nak.

– Ser? -pentzau najuan. Etxá beesiñ etorri, jota orpun jote niñuan,txakúrrek barres áinketan sartute.Trumoias sustaute egoteittuk, ende-mas olakue pasau esko.

Báta ilstenien, béstie, Kalisto,axe sunan bai KaIisto. A beti saldi-xan keisan, a alperraue sunan!Gero oiñestuek béstie ílttie pasausanin, berak gólpei(k) pes. Tru-moie entzutebanien nobere áinke-tan traban. Erresau be eitte naju-nan. Etxa nintzenin, posik ego(n)nintzunan.

Béste dómeka átzalde bat,peruanukin. Ogixe ei(n) najutzen,árek téntias jauasen. Kasu baterakoperuanuk jauasen Durungo alder-dittik etorritte, ni émendik junde,Oisen. Gíxajuek, an, es erropaik…da erropie nik neukan burdixeneruteko baiño géixa. Santikemote(n) justasen, gáiñera trataute-ko erropak. Esa(n) najutzen perua-nuei:

– ¿Qué os hace falta, pantalón,camisa?

– ¡De todo, de todo!Bajatu non beera baten, beittu

bes selakue san, kargau saldika-die…baitte gabiro itxitte. Ogixeein, dómeka atzaldie pasau gen-duan de primera.

banabilek, denbora sobera, irtenzinan honako gauza arraro batek…laino multzoa bezalakoxea, hasizuan trumoia, baina ikusi gabekogauzak, sinistu ere egin ezin daitez-keenak.

– Zer? -pentsatu nian. Etxera ereezin etorri, jota orpoan jotzen nin-dunan, txakurrak, berriz hanketansartuta. Trumoiarekin izututa ego-ten dituk, batez ere holakoa pasa-tuz gero.

Bata hil zidanean, bestea, Kalis-to, huraxe zunan bai Kalisto. Hurabeti zaldien gerizpean. Hura alpe-rragoa zunan! Gero oinaztarriakbestea hiltzea pasatu zenean, berakkolperik ere ez. Trumoia entzutenzuenean norbere hanketan, traban.Errezatu ere egiten nian. Etxeranintzanean pozik egon ninduan.

Beste domeka arratsalde batperuanoekin. Ogia egin nien, haiekkanping dendarekin zeudean. Kasubaterako peruanoak zeudeanDurango alderditik etorrita, nihemendik joanda, Oizen. Gizara-joak, han, ez arroparik… eta arropanik neukaan gurdian eramatekobaino gehiago. Santik ematen zizki-daan, gainera tratatutako arropak.Esan niean peruanoei:

– ¿Qué os hace falta, pantalón,camisa?

– ¡De todo, de todo!Jaitsi naun behera baten, begira-

tu ere ez zelakoa zen, kargatu zal-dikada…bai eta garbiro utzita. Ogiaegin, domeka arratsaldea pasatugenian de primera.

Page 237: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 236 —

4. Radixo arregluek.

Kornelion sasoie sunan. Rádixubi igulak geunkenasen. Esa(n)najutzenan úsabai:

– Rádixo on bat nai’ot. Eundólarretik beera bada, ekarri.

– Bai, eun dólarrien ona jak.Radixue estimau euki najuke-

nan. Kornelio(k) pe alakoxie ekarrijunan. Nik sirri or da sirri emen dajoidu najunan neurie.

Orduen nire rádixuan barruearenai sartu eta arena niriai sartuei(n) najutzenan. Esa(n) najutzanKornelioi ardire ju(n) san baten:

– Kornelio, ire rádixue jausieinddok oetik beera. Gólpie artujok eta étxakixat joten badau espa-dau, étxuat aprobau, étxuat astikeukitte-tte.

Emo(n) jutzenan da étxutzenanjo.

– Gólpie artu bajok etxok joko,segurua. Au Bárbarai emongojutzau arreleta biltzeko.

Bárbara sunan andrioi. Nikarena naukenan neuriai sartute tapentzau najunan:

– Au arreleta eruten bajok etaikusi barrue esango jok, emen noribilli edo, ser?

Eru(n) jok etxékoandriorrekarreleta ta, bánajukan ardurie.

– KorneIio, arek esan dau ésta-bela astik oin dde barrixe ekarrio-tzut -andriorrek.

– Bai, ondo einddosu, arek igulaberixa aundixe eukoban da.

4. Irrati konponketak

Kornelioren sasoia zunan. Irratibi igualak geneuzkanan. Esan nio-nan ugazabari:

– Irrati on bat nahi dut. Ehundolarretik behera bada, ekarri.

– Bai, ehun dolarrean ona zagok.Irratia estiman neukanan. Kor-

neliok ere halakoxea ekarri zinan.Nik zirri hor eta zirri hemen eta izo-rratu ninan neurea.

Orduan nire irratiaren barruaharenari sartu eta harena nirearisartu nionan. Esan nioan Kornelio-ri ardira joan zen batean:

– Kornelio, hire irratia jausi eginduk ohetik behera. Kolpea hartudik eta ez zakiat jotzen badu ezbadu, ez diat probatu, ez diat asti-rik eduki eta.

Eman nioan, eta ez zioan jo.

– Kolpea hartu badik ez dik jokoziurrenik. Hau Barbarari emangozioagu konpontzera.

Barbara zunan andrea. Nik hare-na neukanan neureari sartuta etapentsatu ninan:

– Hau konpontzera eramatenbadik eta ikusi barrua esango dik,hemen nor ibili da edo zer?

Eraman dik etxekoandreorrekkonpontzera eta, banian ardura.

– Kornelio, hark esan du ezduela astirik orain eta berria ekarridizut -andreorrek.

– Bai, ondo egin duzu, harkbeharbada aberia handia edukikozuen eta.

Page 238: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 237 —

Áintxe amaittu aren radixo asun-tuoi.

Ardi sikuk nahastau jatasenanbaten, Bélbiuko (sic) kañue esatenjakon lékuen. Bisimodue pádrieantxe. Léku bat edarraue neukan!Kánpue leku edarrien ipinitte.

Eitte najittuan an iru aste íngurumobidu be ein barik. Belbiure naju-kasen lau milla, eta Elire beste lau,erdi-erdixen, gure banaban báterajun, gure banaban béstera jun.

Arkoisen (sic) peruanuekin dde,an goittik soose seiñie eitte justen:

– Ba! Etxeukek goraberaikséñiorrek -pentzau najuan.

Peruanu kotorro bi, bost txakurjeukesen, arrato-txakurre lakoxik.Etorri jatan esaten:

– Ardixek naastau jakus, ardixeknaastau jakus…’.

Esa(n) najutzan: – Berakasopie baiño erresa dit-

tuk apartetako ta apartaukoittukardixek. Geuk apartauko jittuau’.

Esin leikesela, euren úsaba ente-rauko bálitze…

– Ba esaixok ordun etorteko,nik étxeukat úsabai esateko billu-rrik. Naastau baittuk, naastautejasak.

Bil1osdune don txarra, billotxaamenasau eitt’on, baiñe ardi síkuekétxeukek gorabeeraik. Árek estujaunasen.

Ni asko distraitze(n) nitzunanneure trástiokin. Pintxasue eindde

Hantxe amaitu zen haren irratikontua.

Ardi sikuak (= antzuak) nahastuzitzaizkidaan baten, Belbiuko (sic)kainoia (= arroila) esaten zaionlekuan. Bizimodu aparta hantxe.Leku bat ederragoa neukaan! Kan-poa leku ederrean ipinita.

Egiten nitian han hiru aste ingu-ru mugitu ere egin gabe. Belbiuraneuzkaan lau mila, eta Elira bestelau, erdi-erdian, gura banuen bate-ra joan, gura banuen bestera joan.

Arkoisen (sic) perunoekin etahan goitik zeozer keinua egitenzidatean:

– Ba! Ez zeukak gorabeherarikkeinuorrek -pentsatu nian.

Peruano kotorro bi, bost txakurzeukatean arratoi-txakurra bezala-koxeak. Etorri zitzaizkidaan esaten:

– Ardiak nahastu zaizkigu,ardiak nahastu zaizkigu…!

Esan nioan:– Baratxuri zopa baino errezago

dituk banatzeko eta apartatukodituk ardiak. Geuk banatuko ditia-gu.

Ezin zitezkeela, euren ugazabaenteratuko balitz…

– Ba, esaiok orduan etortzeko,nik ez zeukaat ugazabari esatekobeldurrik, nahastu badituk nahastu-ta zaudek.

Bildosduna dun txarra, bildotsa‘amenazatu’ (= arriskuan jarri) egitendun, baina ardi sikuak ez zaukakgorabeherarik. Haiek estu zeudean.

Ni asko distraitzen nindunanneure trasteokin. Pintxazoa eginda

Page 239: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 238 —

be nik neuk arreleta najunan,kamioiai nai e… Ni eindde najan,átzeko burdixai, lau tornillo eukittejittun erruberan. Allegau nitzenien,jota braust!, erruberie beera. Láurekgáltzie suertau. Komisarixieesate(n) jakona burdi itzela ok. Junátza lorrotzien da lau tornilluoktopau. Esa(n) najuan ‘ortxe egonbidabe ónek’, ekarri, lotu te abante.

Kamioiai pintxasue eitte jakolata nik basuen arreleta naban. Gero,etxien egote(n) nitzenien, onakueta olakue ta, llabiek artu te kajá, anestok egoten esebe, e!. Da pustu,sélan eitte(n) nebala pentzetokerruberie? Soltau bujia kamioiai, anbujia-sulun sartu bujiai soldiautekotúbue preparaute erunda ta, txuff,txuff, bujia sulotik jaurtze(n) jon,ba, axie, aras pustu.

Niri akordau jatan áundiñe…jun nitzuan egun gustireko, ardi-xok, motorra, bokadillue, kafesnieasko erate(n) najunan, milisanopotetxue ta… surik es! Baakin seein naban? Motorra neukan, mokopañelue busti gasoliñatan, soltaubujia… baitte a suan inbentue! Jotaplaut! Pentzau najuan ‘au dok estu-dixau’aun gausie’.

I, sue armau einbiok an mendi-xen, e! Ata erre najuan tabakue nai-kue.

Ori baiño inbento aundíxaue…esang’uat se akordetan dan estureeskero. Okamika ta bíxok gauasen

ere neuk konpontzen ninan,kamioiari nahi… Ni eginda nagon,atzeko gurdiari, lau torloju eduki-tzen ditin gurpilean. Heldu nintza-nean, jota, braust! gurpila behera.Laurak galtzea suertatu. Komisariaesaten zaiona gurdi itzela duk. Joanatzera lorratzean eta, lau torlojuakaurkitu. Esan nian ‘hortxe egonbehar dute hauek’. Ekarri, lotu etaaurrera.

Kamioiari zulatua egiten zaio-la… nik basoan konpontzen nuen.Gero, etxean egoten nintzanean,honakoa eta halakoa eta, llabeakhartu eta kajara, han ez duk egotenezer ere, e! Eta puztu nola egitennuela pentsatzen duk gurpila? Sol-tatu bujia kamioiari, han bujia-zuloan sartu bujiari soldatutakotuboa, preparatuta eramanda, etatxuf, txuf, txuf… bujia zulotik bota-tzen din, ba, haizea, harekinpuztu.

Niri akordatu zitzaidaan handie-na zuan… Joan ninduan egun guz-tirako, ardiak, motorra, bokadiloa,kafesnea asko edaten nian, milizia-no potetxoa eta…surik ez! Motorraneukaan, mukizapia busti gasolina-tan, soltatu bujia, baita… hura zuaninbentoa! Jota plaut! Pentsatu nian,‘hau duk estudiatu dugun gauza’.

Hi, sua armatu egin behar dukhan mendian, e! Hala erre niantabakoa nahikoa.

Hori baino inbento handia-goa…esango diat zer akordatzenden estutuz gero. Okamika eta biok

Page 240: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 239 —

ordun. Etxeik úrrena Gernike baiñourriña egongo suan da, kánpueipintten.

Kánpue nibelien ipiñi bier ise-tok, bestela estufaik étxak ondogaatzen, da oie be étxak ondo gaa-tzen. Banierduan da, kli-klo, ittoei(n) jatan. Ni(k) kontaktue kendues. ‘Ointxe da edarto’, etxustek, ba,baterixie dana jan! Okamikakesa(n) justan:

– I, kánpue kanbixau bijuau.

– Bai, ointxe gasak edarto, bate-rixaik etxeukek.

Esa(n) najutzan: – Arrankauko juau. Altzau najutzasen áurreko erru-

bera bíxek, báta egurrekin kaltzau,béstie katuakin altzau, lotu sokieerruberan, kuartan sartu te… arran-kau!

A suan loterixe! Ori bai bádalaesperimentue akordetakue!

Etxuat ikusi gausa bat itzelarikaintxe ikusitte nauen baiño. Bélbiu-ko (Bellevue) jáixek sittunan. GuKerryn gaunasen. Esa(n) najutze-nan Juan Pedroi:

– I, Bélbiora jun bijuau. Guk an ikusi gendun gausa

bat… ésunan a gisonan kapasida-des éinddekue. Millo bat bonbilleixotute jungo bálitzes be… katxarrobat, itzelesko gausie.

Erromara mordue pasau bisu-nan, jutaldi itzela jaunan mendismendi; da gaatute bégire egongiñan. Ei(n) juan, ba, minittu erdiarek agertu te eskutau éitten.

geundean orduan. Etxerik hurbile-na Gernika baino urrunago egongozuan eta, kanpoa ipintzen.

Kanpoa nibelean ipini behar iza-ten duk, bestela estufa ez zaikondo geratzen, eta ohea ere ez zaikondo geratzen. Banierduan etaklik, klok…ito egin zitzaidaan. Nikkontaktoa kendu ez: ‘oraintxe dagoederto’. Ez zidak ba, bateria denajan! Okamikak esan zidaan:

– Hi, kanpoa aldatu behardiagu.

– Bai, oraintxe gaudek ederto,bateriarik ez zeukak.

Esan nioan:– Arrankatuko diagu.Altzatu nizkioan aurreko gurpil

biak, bata egurrekin kaltzatu, bes-tea katuarekin altzatu, lotu sokagurpilean, kuartan sartu eta…arran-kau!

Hura zuan loteria! ¡Hori baibadela esperimentua akordatzekoa!

Ez diat ikusi gauza bat itzelago-rik hantxe ikusita nagoen baino.Belbiuko (Bellevue) jaiak zitunan.Gu Kerryn geundenan. Esan nioanJuan Pedrori:

– Hi, Belbiora joan behar diagu. Guk han ikusi genuen gauza

bat, ez zunan hura gizonaren ahal-menez egindakoa. Miloi bat bonbi-la piztuta joango balira ere, katxa-rro bat…itzelezko gauza.

Erromada mordoa pasatu beharzunan, joanaldi itzela zegoananmendiz mendi eta geratuta begiraegon gintunan. Egin zian ba minu-tu erdi hark agertu eta ezkutatu egi-

Page 241: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 240 —

Geure ártin ‘a estok ixen, ba, gausanormala’.

Úrrengo etorri sanin, esa(n)najutzan úsabai:

– Éstosue eser entzun?– Es. Úrrengo, barrido etorri sanin: – Baakisue ser ikusi’osuen suek?

– Es. – Ba, a ixen da rusuek bota

daben koetian átzie.Gitxik ikusi daben gausie ikustie

suertau jakuan.Ni konforme bisi nitzuan, baiña

egun asko egote’ittuk garratza(k)pe. Ni akordeta(n) nok dómekabatas be: esiñ ardik manejau, egarrisittuan, itxurie, ta esi(n) nabalaardik batu. Ta sunan dana ardikoja, ólantxik esanda bardin ddok,puta sikin bat.

Txakúrrek mankau juen. Arasgaatu amar billotz… oixe dok txa-rra. Ardi gánorabakue… lélengo-lélengo tiretixosu garáuneta tírue,asko da oba.

Pena emotue ílttie, baiña árekéittue amar-amabost gaatu beras,da gero árek eruten da, ortikosemetikos abillala, béstiek dánakendreatze’asek. Desiertuko kón-tuek dittuk órrek.

Nik askénengo urtien suerte txa-rra euki najuan, galdu najittuan iru-rogetamar edo. Esa(n) najutzanúsabai:

– Ementxe ibilli nas txarto,marka dának dukas, (markie ixetok

ten. Geure artean, ‘hura ez dukizan, ba, gauza normala’.

Hurrengo etorri zenean esannioan ugazabari:

– Ez duzue ezer entzun?– Ez.Hurrengo berriz etorri zenean:– Badakizue zer ikusi duzuen

zuek?– Ez.– Ba, hura izan da errusiarrek

bota duten kohetearen atzealdea.Gutxik ikusi duten gauza bat

ikustea suertatu zitzaiguan.Ni konforme bizi ninduan, baina

egun asko egoten dituk garratzakere. Ni akordatzen nauk domekabatez ere: ezin ardirik maneiatu,egarri zitunan, itxuraz, eta ezinnuela ardirik bildu. Eta zunan denaardi herren, holaxe esanda berdinduk, puta zikin bat.

Txakurrek mankatu zitean; hare-kin gelditu hamar bildots… horixeduk txarra. Ardi ganorabakoa…lehenengo-lehenengotik tiratu egio-zu garaunetara tiroa, asko da hobe.

Pena ematen dik hiltzea, bainahark egiten dik hamar-hamabostgeratu berarekin, eta gero, haiekeramaten eta… hortikoz-hemetikozhabilala, denak endredatzen zaiz-kik. Desertuko kontuak ditukhoriek. Eragiten dizkik gero!

Nik azkenengo urtean suertetxarra izan nian, galdu nizkian hiru-rogeita hamar edo. Esan nioan uga-zabari:

– Hementxe ibili naiz txarto,marka denak dauzkat (marka iza-

Page 242: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 241 —

baltza, adarixe ta ónek), baiña ardi-xek falta die.

Ekarri jittuan ogetamabost.Abioie, elikoterue ta dának ibillisien topetan, baiña, itxurie, rantxe-ron batek artu te barrure, berakálan esaban.

Baiña, estok ori esebe. Ésuaneser pasau. Úrtero jatues irurogei-irurogetamar billotz koiotiek, oribadok sóoser, e!

Ei(n) naban terkedadeik aundi-xena sera suan: motorra ekarri jus-tan, se bentaja eitte naban nik arasmotorras! Kantzau ei(n) suan.Motorra usaue, ‘Onda’txo bat, sortzikanbixokin dde, esa(n) najutzan:

– Oni sementuk joidu jakos,sementuk ekarri bistesus, pistoie tabedonek bittun gáusak’.

Porland, beste estadu bat. – Ara eskatu te, árek ona ordu-

ko… – Es, onetxas amaittu biot Ame-

riketako kontratie.Nik éitte(n) nittun aras éittekuk!

Baten akordeta nok, bánajoiek eta,bedarra edo jauan, jote juat arri-xe…! Átza altzau motorroi tte áurra.Neure ártin, oin akordete nok,bákarrik eta an desiertun ei(n) nit-tunek!

Úsabak esausten, e:– Barrixe ekarrikotzut motorra,

orri eseixosu ikutuik ein.– Estot bier barrik, nik naiot

onetxas amaittu. Terkedadie san. Ekarristes pie-

ten duk, beltza, aharia eta hauek),baina ardiak falta dira.

Ekarri zitean hogeita hamabost.Helikopteroa, denak ibili zirentopatzen, baina, dirudienez, rantxe-roren batek hartu eta barrura.Berak hala esan zuen.

Baina, ez duk hori ezer ere. Ezzuan ezer pasatu. Koioteak urterojaten dizkik hirurogei-hirurogeitahamar bildots, hori baduk zer-bait, e!

Egin nuen terkedaderik handie-na zera zuan: motorra ekarrizidaan, zer bentaja izan nuen nikmotor harekin! Nekatu egin zuan.Motor usatua, Hondatxo bat, zortzikanbiorekin eta… Esan nioan:

– Honi segmentoak izorratuzaizkio, segmentoak ekarri behardizkidazu, pistoia eta beronekbehar dituen gauzak.

Portland, beste estadu bat. – Hara eskatu eta, haiek hona

orduko…– Ez honekinxe amaitu behar

dut Ameriketako kontrata.Nik egiten nituen harekin egite-

koak!. Baten akordatzen nauk:banoak eta belarra edo zegoan,jotzen diat harria…! Berriro altzatumotorrori eta aurrera. Neure arteanorain akordatzen nauk, bakarrik etahan desertuan egin nituenak.

Ugazabak esan zidaan:– Berria ekarriko dizut motorra,

horri esaiozu ikuturik egin.– Ez dut behar berririk, nik nahi

dut honekinxe amaitu.Terkedadea zen. Ekarri zizikidak

Page 243: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 242 —

sok eta esausten semik (semikamasortzi urte eukesan):

– Au ipintten bosu andando,estaukesu ardixen egon bierrik.

Kartosko kaja bat, au tamaiño-kue, piesas beteta neuken, moto-rranak.

– Ordu bi barru nik ixotuk’ot -esa(n) nutzen.

– Es, ori ixotzen bosu itxi ardixaitte etorri errire’.

Artu junat motorroi, baiña gausabatekin énitzunan konturetu, geroestudixau eraistena. Órrek puntuejeukene. Nik an erreparau bariksoltau naban, baiñe nik banekixenaintxe euki bibana, eta se eitte(n)naban? agiñe kanbixau, estosugure?, barrido agiñe kanbixau,alako baten urratu nitzen da ixotunaban, da aretxas amaittu.

Baiña éstusten esan an gaatze-koik, se beien orretaikoik nok einbertan da an.

piezok eta esan zidan semeak(semeak hamazortzi urte zituen):

– Hau ibiltzeko moduan ipin-tzen baduzu ez daukazu ardianegon beharrik.

Kartoizko kaxa bat, hau tamai-nakoa, piezaz beteta neukan:

– Ordu bi barru piztuko dut nikhau -esan nion.

– Ez, hori pizten baduzu utziardia eta etorri herrira.

Hartu dinat motorra, bainagauza batez ez nindunan kontura-tu, gero estudiatu eragin zidana.Horiek puntua zaukaten. Nik hanerreparatu barik soltatu nuen, bainanik banekien hantxe eduki beharzuena, eta zer egiten nuen? haginaaldatu. Ez duzu nahi? berriro hagi-na aldatu, halako baten hurreratunintzen eta piztu nuen, eta harekin-xe amaitu.

Baina ez zidaten esan han gera-tzekorik, zeren behean, horrelako-rik nork egin, bertan dago han.

Page 244: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 243 —

7.3. Pasadizoak

Irakurgai hauek han eta hemen bildutako kontuak dira. Denak ez diramallabitarrei gertatutako kasuak, baina mallabitarren baten ahotik jasoakdira eta horregatik ekarri ditugu hona. Batzuetan protagonisten izenakgorde egin ditugu, inor mindu ez dadin.

1.Géixenetan noberan akatsak baiño béstienak errezago ikusten ditugu.

Berrittuar batek halan esan ei eban alako bati entzun da gero:– Aundixe bada zángana, txikixe bada enana, beti dago emen zeresa-

na.

2.Lagun bi alkarrekin asarratu eta, bátak béstie joten dau begixan

onduen:– Au ez dok olan geldittuko– Ez, ori baltzittu eingo jak.

3.Bazan gure errixen, beste askotan egongo dien antzera, txurrutai lartxo

emoten eutsen mutilzar bat. Ez berez mutil txarra, baiña moskorrak temo-so eta drogazale biurtzen ditu asko eta au orretaiko bat zan. Itxura danez,demanda bille ebillen eta batek esan eutsen:

– Iri belarrondoko edar bat komeni jak.Bestiek orduen:– Nitzako ona badok iri be ez due kalteik egingo.

4.Bazien lagun bi, bata Abádiñokue eta bestie Elórrixokue. Abádiñokue

tratante ibiltten zan eta ‘Sosue’ esaten jakon. Elórrixokuai ‘Txurro’. Bíxekalkarren lagun onak zien eta bátak béstiai adarra joteko prest beti. Beinbaten Txurro etxeko balkoien, eta an ikusten dau Sosue, etxe ondotikpasatzen. Txurrok etxeko balkotik, tirue botatzeko kiñue eindde:

– Danba, danba!Sosuek beetik:– ¡No me has matao por txurro!

Page 245: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 244 —

5.Ez dakit ba nik, sasoi baten Elórrixokuek zer fama euken, baiña pasa-

dizo onek erakusten daben moduen, ez zien dana itsu-itsuen sinistu bierjakuen órretaikuek ixengo.

Bazan gure errixen Elórrixoko andra bat. Txaala sáltzeko euken etaErmure trature jun zan baten bidien Eiberko tratante bat ikusi, eta ari esaneutsen txaaloi ikustera júteko. Tratantiek baietz, jungo zala. Ermuen bestetratante ikusi eta ari be bardiñe, txaala ikustera júteko.

Gáiñeko egun baten, Eibertarra jun zan báserrire, baiñe andriorrekorduko txaala saldute.

Tratantiorrek andriai:– Aizu, zu izatez nungua zara?– Ni Élorrixokua.– Naikua esanda dago.

6.Mikel Zárate Gerien eta Goittan egon zan abade. Goittako ermittiek tei-

llatue konpontzeko premiñie eukela eta, auzoko danak batu zien bierraeitteko, eta Don Mikel be an, bestiekin batera. Bierrien zierduela, bati pra-kak apurtu eta etxera jun bier ebala prakak aldatzera. Don Mikelek arenfaltie artu eta:

– D... nun da ba?Beste batek:– Or beera jun da, pikómailluek bistan dittuela.

7.Jose Mari izeneko mallabittar bat médikuana jun zan, eta jéntie zain

euren txandie noz allegauko, bera azkena.Beste bat sartu zan eta:– Zein dok azkena?Jose Marik:– Eu.

8.Ermúarra zan, baiña denpora geixa éitten eban Mallabixen Ermuen

baiño. Lagunartien ibiltteko balio eban gizona zan. Aspaldi jubilaute euen,eta bein Hanbreko étxaurrien jarritte euen. Hanbre Ermure bidien dauentaberna bat da. Ezagunen bat pasau andik eta esan eutsen:

– Ez dakak diru askorik or jarritta egoteko.– Asko esaten dok, gitxi banekak!

Page 246: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 245 —

9.Andra bi mezetatik etxera. Negue zan itxurie eta bátan baserri ondora

allegau zienien, esan eutsen béstiai:– Etorri zaittez barrure, salda bat artute jungo zara eta.– Ez, ez, bánoie, príxaka nabil eta.– Etorri zaittez, laster jungo zara eta.– Ez, ez, banoie, lapikue be suten dauket eta. Etorriko naz beste egun

baten.Andrioi abixau zan aurrera eta béstiek atzetik:– Je, etorri eingo litzake, gero, txarrixoi!

10.Ondarruko gizon bat andriakin asarratu eta etxetik iesi jun ei zan.– Zuk estostasu nai eta banu.Andriorrek balkora urten, gonak jaso eta:– Onek ekarriko zaittu!– Ni ez naz orrekin asarratu, zeurekin baiño.

11.Plaentziko andra batek bere burue errekara bota ei eban. Gizona

andrian bille errekan gora asi ei zan. Lagunen batek ikusi eta:– Zetan abil ba?– Andriek bere burue errekara bota justek eta aren bille najabik.– Bai, baiña errekara jausi badok urek beera eruango juan, ez gora.– Ez, beti kontra éitten juan eta, urai be kontra eingo jutsan arek.

12.Au be Plaentzian pasautekue ei da. Gizon bat, zimel samarra zan itxu-

rie eta ulie ebatera jun zan pelukerixara. Pelukeruorri esan eitzen:– Auxe kokotau arreglau bistezu.– Ori arréglatzeko orra alboko karnáserixara sarrixa jun biozu.

13.Leendik ona dana dago asko aldatute, eta kasa kontuek be bai. Leena

eskopetak kañoitik kargatzen zien, pistoie, polborie eta papela sartu, etagero taket batekin sakatu.

Anaixa bi zien eta bátak etxazpiko soluen erbixe ikusi, eta an doieeskópetie artute. Tirue bota, jo be bai, baiña erbixek anka. Papelik ezeskópetie kargatzeko, eta anaixiai andik beetik:

– ¡Oye, trae papel!

Page 247: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

7. Testuak

— 246 —

Béstiek:– ¿Con ‘lertas’ o sin ‘lertas’?

14.Txarrixe gobernatzen ebillen. Itxurie jatekue irakitten bota askara, eta

txarrixek muturre erreta, alako orruaik, kontizu.Txarri gobernuen ebillena tartamutue eizan eta esan eitzen txarrixai:– Hi…ik pe pu… putz eindde janeik, ge…geupe pu…putz eindde ja…

jate juau te.

15.Ganau perixa asko éitten da bastarretan. Gixajo itxurako mutil bat an

euen Elgoibarko périxan, beixe sariketara eruenda.Txandie allegau jakonien juez éitten eban batek:– ¿Y usté quien es?– Yo el gobernador.– ¿El gobernador de la provincia?– No, el gobernador de la vaca.

16.Egualdi otza éitten eban eta bat arkondara hutsik. Báten batek pregun-

tau:– Ze, otzik ez daukek?– Zetako, jertseik étxeukat eta!

17.Batek:– Egun freskue e!– Oixe, gaurkue dok eta.

18.Bein Markiñen kotxe bik alkar jo eta txoferrak asarratu zien. Muturrek

berotzen asteko asko falta ez ebela, an dator aguazille:– Geldi mutillak! Ia, zeiñek jo dau lélengo?

19.Markiñen pasau ei zan. Iluntzi baten gazte bat bizikletan eta aguazille

tráfikue dirijitzen. Gaztioi arin oien eta itxurie ez eban aguazille ikusi, etaaguazillek be ez zan enterau bizikladune etorrenik. Joten dau aguazille etabíxek ankaz gora. Jagi da aguazilloi eta gaztiorri:

Page 248: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 247 —

– ¿Tu qué? ¿Ni luz, ni txilin, ni et, et, et?

20.Andra bat umie éitteko parau zan eta etorri zan médikue. Itxurie argi

gitxitxo euen da argi bat eskatu eban. Ekarri eutsen farol bat. Ume batjaixo zan eta, médikuek:

– Ez amatau argixe, emen géixa be badatoz eta.Bigarrena jaixo zan eta, albotik gizonak:– Amataixu faroloi, órrek argire datoz eta.

Page 249: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko
Page 250: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. MALLABIKO BERBAK

iztegi honen helburua mallabitarren ahotik jasotako hitzak bil-tzea izan da. Ez dira, jakina, hitz guztiak sartuko, asko izangodira ahaztuta, isilpean utzitakoak, batzuk erabilera oso mugatuadutenak eta beste batzuk aski ezagunak izan arren erreparatu

barik albotik pasa ditudanak. Mallabiko hizkera jasotzen duen idatzizkodokumeturik ez denez, hitz guztiok ahotik belarrira jasoak dira.

Ez dago esan beharrik, hitz guztiak Mallabian esaten direnak izan arren,ez direla Mallabian bakarrik esaten, gehienek herriaz kanpoko hedaduradute. Badira, hala ere, pertsona bakar batek edo talde oso mugatuan era-biliak direnak, herria muga dutenak; beste asko bizkaieraren eremukoakdira; eta azkenik, hauek dira gehienak, Euskal Herri osoan erabiliak dire-nak.

Hitzon bilduma egiteko erabilitako bidea eguneroko jardunak ematenduen ezagutzaz gain, zenbait grabaketa izan dira. Zer esanik ez, lan honiekin eta gero, askoz ere arreta gehiagoz begiratu ditudala ingurukoenkomestasiño eta autuak. Honetan ere, edozein alorretan bezala, pertsonabatzuk beste batzuk baino aproposagoak dira aberastasunaren eta egoki-tasunaren aldetik. Zenbait pertsonak aparteko abilezia izaten du hitzak etaespresioak asmatzeko.

Ameriketan artzai izan direnek hango hitzak ekarri dituzte. Hitz hauenhedapen-muga oso estua da; hauetakoak dira, kasu, galoie ‘edukiera neu-rria’, kanperue ‘karabanaren kargu dagoen artzaia’ kanpue ‘artzaiaren kara-bana’, tentie ‘kanping denda’, parisiñue ‘erditze garaia’, bandie ‘artaldea’,xiferue ‘ artzai morroia’ bezalakoak.

Mallabiko euskara

— 249 —

Page 251: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 250 —

LABURDURAK

ad. aditzaadlag. aditzlagunaartz. Ameriketako artzaien hiztegiaBot. botanikaerak. erakusleaesak. esakeraf. femeninoag. er. gutxi erabiliag. g. er. gaur gutxi erabiliainterj. interjekzioaiz. izenaizlag. izenlagunaizond. izenondoakonts. kontsonantealok. lokailualgart. lagun artekoam. maskulinoamug. mugatzaileanom. onomatopeiaOrnit. ornitologiapl. pluralatop. toponimiaZool. zoologia

Page 252: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 251 —

A

a(g)ue: iz. Ahoa. í A(G)O BETE AGI-ÑEKIN GERATU: esak. Ezer gabegelditu. A(G)O SABALIK GERATU:esak. Harrituta gelditu. A(G)ÓPIEN

BERBA EIN: esak. Marmar egin.A(G)UE NEURRI: esak. Neurririkgabe. A(G)UEK EMON ALA: esak.Neurririk gabe.

aastu: ad. Ahaztu. Ahantzi. Beiñedade batera eskero gáusakaastu éitten die.

abade eiñ: ad. Abade egin. Apaiztu.Abade eiñ de gero eskondu san.

abádegaixe: iz. Apaizgaia. Abáde-gaixe sala esautu naban gureobispue.

abádetxie: iz. Apezetxea. Elixiejoten euen abádetxie.

abádetzie: iz. Abadetza. Euba(ra)jun san abádetzie éitt(er)a.

abadie: iz. Abadea. Apaiza. DonMikel abadie Geria etortzen san.

abaille: iz. Habaila. Abaillakin jotailtten sittuen kurrilloiek.

abaillien: adlag. Abiada handian.Abaillien etortzen die kótxiek.

abansau: ad. Abantzatu. Aurreratu.Es dogu asko abansau askénen-go úrtietan.

abar: iz. Abar. Or tabernan egotenda saatie ta abarra.

abárkasirixe: iz. Abarkak zulatze-ko erabiltzen den ziria. Abárka-sirixai illobalie-edo sartu, etaarekin josi abarketie.

abárkasokie: iz. Abarka-soka.Gure osabiek éitten sittun abár-kasokak, ardílaniakin.

abarketerue: iz. Abarketagilea.Gaur es dago bierrik abárkate-ruentzat.

abárketie: iz. Abarketa. Espartina.Abarketak jantzi tte erremeri-xa(ra).

abarkie: iz. Abarka. Abarkak txímini-xan esegitte siketzen zien. í GOMAS-KO ABARKIE. NARRUSKO ABARKIE

ábaue: iz. Abaoa. Abaraska. Erliekábaue eindde dauke etxaburukosagástixen.

abélardue: izond. Abelardoa.Entendimendu gutxiko pertso-na. Ain persona abelardue!

abemarixe: iz. Abemaria. Abemaribat erresau daigun ílddekuenalde.

abendue: iz. Abendua. Gabonila.Abenduen es da bierrik egotenortuen.

aberastasune: iz. Aberastasuna.Aberastasunik barik, baiña kon-forme bisi giñen.

Page 253: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 252 —

aberastu: ad. Aberastu. Dirutu.Bierretik esta iñor aberastu.

aberatza: iz. eta izond. Aberatsa.Diruduna. Abératzen etxien asit-teko umie.

abesie: iz. Abezea. Alfabetoa. Ille-bete ein naban eskolan, ‘abese’ikesteko dénporie.

abétue: iz. Bot. Izeia (Abies alba).abie: iz. Habea. Laureun bat urte

ixengo dittu téllatuko abiek.abijoie: iz. Ornit. Abijoia. Sorbel-

tza (Apus apus).abille: izond. Abila. Trebea, iaioa.

Abille san bere bierrien.abillidadie: iz. Abilezia. Bérbetan

dauken abillidadie bierrienbáleuke!

abisarixe: iz. Habisaria. Ollólokiaiabisarixe ipiñi dautze sabaixen.

abixadie: iz. Abiada. Abiadura.Kríston abixadie dakarrekótxiek.

abixantzadie: iz. Abiadura. Abi-xantzadie artute, sáltuen pasaueban errekie.

abixau: ad. 1. Abiatu. Goxien goxaabixau nas etxetik. 2. Abisatu.Médikuai abixau bi’jako.

ábixie: iz. Habia. Ernariek ábixiedauke gure átaixen.

abonau: ad. 1. Ongarriztatu,simaurtu. Solue abonau bi’daerein áurretik. 2. Aldeko iritziaeman, goratu. Biergiñ ona ixen-go da, úsabak abonatzen dau te.

abonue: iz. Abonua. Ongarria.Abonue ekarri dot koperatibatik.

ábrie: izond. Zabala, irekia. Parajeábrie da gure etxe íngurue.

adábakixe: iz. Adabakia. Prákakadábakis josite erabiltten gendu-sen.

adár motza: iz. Adarmotza. Ada-rren bat galdua duen aberea.Adármotza da, baiña esnetzue,bei surixe.

adari-tópekie: iz. Ahari-joko.Ahari-talka. Léna erri gustíxetanipintten san adari-tópekie.

adarixe: iz. Zool. Aharia. Tópekaéitteko amorratzen egoten dagure adarixe.

adarka: adlag. Adarka. Bei gorri-xek adárka éitten dau.

adarkadie: iz. Adarkada. Sesenakadarkadie emon eusten ipurdi-xen.

adárkerie: iz. Adarkera. Adárkeradotoreko idixek ikusi dittut.

adarra: iz. Adarra. Adar aundi batausi deutze axiek paguai. í ADA-RRA JO: esak. Adarra jo. Niri esadarrik jo, e! ADAR SOÑUE ENTZUN:esak. Norbait adarra jotzen ari.Adar sónue dator eskatzetik.

adarrondue: iz. Adarrondoa. Ada-rrondue tokau es balajako,askora jokue irebasitte euken. íADÁRRONDUEK KONPONDU: esak.Ilea moztu. Dotore satos, adá-rronduek konpondute.

ádorie: iz. Adorea. Ausardia,gogoa. Berba éitteko ádoreik bees neuken.

adurre: iz. Adurra. Lerdea. í ADU-RRE DARÍXOLA EGON: esak. Pozaktxoratzen egon. Adurre daríxo-la egoten giñen ipuiñek entzu-ten.

Page 254: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 253 —

afaldu: iz. Afaldu. Afaldu daigun,ordue da ta.

afálostie: iz. Afalostea. Bersuekgero, afálostien.

afana: iz. Afana. Interesa. Abadi-ñoko périxiek badauke afana. Í

AFANIEN IBILLI: esak. (Nor) bereburua erakutsi nahian ibili.Goseik barik jaten dabill, afa-nien.

afanoso: Nabarmen. Harroturik.Afanoso jartzen da kánpokuekdatosenien.

afarixe: iz. Afaria. Gaurko afarixesotzien dago óndiok. í AFÁRI-MERI-XENDIE EIÑ: Afari-meriendamodukoa egin. AFÁRILEGIE EIN:esak. Afari ordekoa egin.

afisiñue: iz. Zaletasuna. Léna,jokorako afisiñue euen, oiñ oribe galdu da.

afróntue: iz. Afrontua. Ekaitza.Afrontuakin galdute ibilli giñen.

agertu: ad. Agertu. Azaldu, bistara-tu. Suri galduteko txakurreagertu da.

agie: iz. Haga. Makila luzea. Eka-rrixu aga bat, íntxaurrek eraste-ko.

aginddue: iz. Agindua. Mandatua.Báskarixe ipintteko agindduedauke.

aginddune: iz. Haginduna. Agind-dun ítaixe erosi dot Markiñen.

agiñe: iz. Bot. Hagina. (Taxusbacata).

agiñe: iz. Hortza. Ostikuakin jotaagiñek bota neutzesan. í AGÍÑEK

ERAKUTZI: esak. Hortzak erakutsi.Errespetua sartu, aurre egin.

Ondo portatzen es danai agiñekerakutzi.

agiñetakue: iz. Aho inguruanemandako kolpea. Emoixok agí-ñetako bat, ia ixiltzen dan.

agiri: ad. Ageri. Agertu. Kerik es daiñun agiri.

agírike eiñ: ad. Agirika egin.Haserre egin, lotsak eman.Aguasillek agírike ein euskun.

agirixe: iz. Agiria. Txostena, doku-mentua. Médikuan agirixegaldu dot.

agonixie: iz. Hil zoria. Madarika-tuok, ástuek agonixan ipiñidosues eta!

agortu: ad. Agortu. Lehortu, ahitu.Ittursuriko itturrixe agortu da.

agostue: iz. Abuztua. Agostuenjente géixena kánpora juten da.

aguasille: iz. Udaltzaina. Papelmordo bat ekarri dau aguasi-llek.

aguntau: ad. Agoantatu. Eutsi.Barriai aguntau esindde egonsien.

agur: iz. Agur. í AGUR EIÑ: Aguregin, agurtu. AGUR ESAN: Ahaztu.Agur esan einkixo orri, es dokkonponduko ta.

agurie: iz. Agurea. Agure batekineskondu da gure alabie.

agurmarixe: iz. Agurmaria. Agur-mari bat erresatzen da jaten asiaurretik.

aguro: adlag. Agudo. Bizkor.Aguro amaittu dosus bierrak.

áida!: Intej. Aida! Behiei eta bestegurdi-abereei aurrera egitekoesaten zaien hitza.

Page 255: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 254 —

aidau: ad. Aireratu. Orrek daukeninderras arrixe jota aidaukodau.

aidiau: ad. Haizatu. Haizetarazabaldu. Iserak aidiau pixkat,barru usaiñe jun dakixuen.

áidie: iz. 1. Airea. Axiek áidiendabis orrixek. í ÁIDIEN EIN: esak.Erraz egin. Áidien eiñ dot Bílbo-ra bueltie. ÁIDESKO BUELTIE: iz.Txilinbuelta. Bisikletan doiela,arrixe jo eta áidesko bueltie eiñdau. 2. Itxura, antza. Badauke,bai, Etxébarrikuen áidie.

aikó-maikuetan ibilli: esak. Aiko-maiko(e)tan ibili. Aitzakia bilaibili. Bierrako ordue allegaute-kuen beti aikó-maikuetan.

ainbakue: izlag. Hainbakoa. Aipa-tutako zera hori gabekoa. Gisonbatzuk bisérdunek eta bestebatzuk ainbákuek.

ainbarik: adlag. Hain barik. Bate-re gabe. Aipatutako zera horigabe. Periodikue erostera jun deainbarik etorri nas.

ainbat: adlag. Hainbat. Áinbatkontu jakitten dau arek.

ainddu: ad. 1. Agindu, manatu.Aindduko luke orrek nun aind-du baleuke. 2. Askatu. Astuelotute dago ta ainddu ein bija-ko. 3. Hitz eman. Alkatiek báie-tza ainddu dau.

aingerue: iz. Aingerua. Aingéruenmoduen kantatzen dau.

áinke eiñ: ad. Haginka egin.Hozka egin. Áinke eingo neuski-su, ogixe basiñe.

aintxiñe: adlag. Aintzina. Aspaldi.

Aintxiñe itxi neutzen elixa(ra)jutiai.

aintzakotzat artu: ad. Aintzako-tzat hartu. Estimatu. Ogixe eskei-ñi deutzet txakurrai, baiña esdau aintzakotzat be artu.

aintzat artu: ad. Aintzat hartu.Aintzakotzat hartu. Aintzat artunau eta ori eskértzekue da.

aiñ: adlag. Hain. Es da aiñ gatxabe, baiña eiñ ein bi’da!

áiñeketan: adlag. Arineketan.Korrika, lasterka. Es dago ari ái-ñeketan irebastekoik.

áirie: iz. ik. áidie.áiskire eiñ: ad. Adiskide egin.

Lagun egin. Katue ta txakurreáixkire eiñ die.

áiskiretu: ad. Adiskidetu. Asarratueskero bi bier egoten die: batasarratzen eta beste bat áixkire-tzen.

aistie: iz. Ahizpa. Dendarixe danire aistie.

áistixe: iz. Hariztia. Mosoluek kan-tatzen dau áistixen.

áititte: iz. Aitita. Aitona. Gerran ilsan aren áittitte.

aittáiñarreba: iz. Aitaginarreba.Aittaiñarrebak emondako etxesaartxuen bisi ga(ra).

aitte: iz. Aita. Bersolarixe san gureaitte.

aittébesutako: iz. Aitabesoetako.Aitabitxi. Aittébesutakok errega-lauteko erlojue galdu dot.

aittegurie: iz. Aitagurea. Aittegurebat erresau daigun.

aittésantue: iz. Aita Saindua. Aitté-santue ill dala esan dabe.

Page 256: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 255 —

aittetu: ad. Aitatu. Aipatu. Aittetu-ko deutzet atzo gabekue?

aittiaren: Interj. Aitaren! Aittiaren!Baiña nundik satos, ume? Orida taixue!

aittórdie: iz. Aitordea. Umésurtz gel-dittu sanetik aittórdiakin bisi da.

aittu: ad. Aditu. Ulertu. Éuskerasesanda be ondo aitzen dau.

aitxe: iz. Bot. Haritza. (Quercusrobur).

áitzen emon: ad. Aditzera eman.Jakinaren gainean jarri. Emonnutzen áitzen, ser pasaukojakon.

aixe: iz. Ahia. Aixe naikue jatengendun mutikotan.

ájie: iz. Ajea. Atzoko ájie pasaubarik, ala?

akabau: ad. 1. Akabatu, bukatu.Akabau dot gaurko bierra. 2.Hil. Txakurre akabau eustenoñestuek.

akabue: iz. Akabua. Azkena.Gerrie etortzen bada, axe aka-bue!

akaso: adlag. Beharbada. Akaso esdau edurrik eingo.

akatza: iz. Akatsa. Hutsa. Koxka.Arrixe jo ta akatza eiñ deutzetaskóriai.

akerra: iz. Zool. Akerra. Arranaipiñi deutzet akerrai.

akillue: iz. Akuilua. Idi onak esdau akillurik bier.

akordau: ad. Akordatu. Gogoratu.Ara, ser akordau jakon!

akordue: iz. Akordua. Oroitzape-na. Nik es dauket an egona(re)nakorduik.

akorduen euki: ad. Akorduaneduki. Gogoan eduki. Aintxiñepasau san, baiña óndio akor-duen dauket.

al: iz. Ahal. Í ÁLIK ETA: Ahalik eta.Álik eta onduen bisi. (ESAN, ETO-RRI…) ALA: (Esan, etorri…) ahala.Irebasi ala gastatzen dau te,olan esin, ba, aurrestu.

alabie: iz. Alaba. Ermuko alabieda maistra barrrixe.

alábierra: iz. Halabeharra. Zoria.Uste gitxíenien, alabierra.

alábierrien: adlag. Halabeharrez.Alábierrien, gausak pasau éittendie.

alako baten: adlag. Halakobatean. Azkenean. Alako batenallegau giñen tontorrera!

alako ta olako: izlag. Urlia etasandia. Áittittek kontatzeneban, alako ta olako etorri sielata...

álan be: adlag. Hala ere. Álan be,seose pasau dala pentzau dot.

aláraue: iz. Alaraua. Txilioa. Txa-kurran aláraue entzun dotillúntzixen.

alárauke: adlag. Alarauka. Maki-llakadie artute, alárauke jun datxakurre.

alargune: iz. Alarguna. Gasterikgeldittu san alargun.

albágiñe: iz. Betortza, betagina.Berak ílddeko basurdian albági-ñek ekarri sittuen.

albait: adlag. Albait. Ahal den.Albait bixkorren.

albánorratza: iz. Albanorratza.Artilea sartzeko moduko zulo

Page 257: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 256 —

lusexka bat duen orratza. Gal-tzak-eta jósteko erabiltten sanalbánorratza.

albardie: iz. Arbalda. Astoei bizkargainean jartzen zaien lastozkokoltxoi antzekoa. Albardie dari-xola dauke orrek astuorrek.

albatie: iz. Alboetako atea. Itxialbatie, ardíxek urten es daixen.

albérretxikue: iz. Bot. Mertxikon-doa. (Prunus armeniaca). Sukekarritteko albérretxikuek janditut goxien.

albidadie: iz. Abilezia. Bátzuekbádauke txarrerako albidadie.

alboka: adlag. Alboka. Zeharka.Alboka pasau bier ixen dot jenteártien.

albokaldie: iz. Alboko aldea. Eli-xian albokaldien dago tabernie.

albókera: adlag. Albokera. Albóke-ra lo éitteko oitturie ixen dotbeti.

albokue: izlag. Albokoa. Albokua-kin konpondu esindde gabis.

alboratu: ad. Alboratu. Baztertu.Eskerrak alboratu nasen, bestelajo eingo niñuen kótxiek.

albue: iz. Alboa. Aldamena. Neurealbuen gorde deutzut lekue.

aldapie: iz. Aldapa. Aldatsa,malda. Miiñe kánpuen dotelaetorri nas aldapan gora.

aldatza: iz. Aldatsa. Aldapa bainopendiz gogorragoa, malda.Gogorra éitten da askénengoaldatza.

aldekue: izlag. Aldekoa. Euskal-dunen aldekue.

aldemena: iz. Aldamena. Alboa.Suertie aldemenetik pasau jaku.

alderdixe: iz. Alderdia. Aldea.Eskumeko alderdixen artu daugólpie.

aldie: iz. 1. Aldea. Alderdia. Egotenda ser ikusixe Bilbo aldien. íALDÉNIK ALDEN: adlag. Batetikbestera. ALDIEN: adlag. Aldean,soinean. 2. Diferentzia. í -REN

ALDIEN: -ren aldean. aldixe: iz. Aldia. Lélengo aldixe da

ori entzuten dotena. í ALDIKO

EGON: esak. Aldiko egon. Umoreoneko egon. Aldiko dago agurgure etxékoandrie.

áldoker: adlag. Alde batera oker-tua. Áldoker kargau dogu burdi-xe.

aldrebes: adlag. Aldrebes. Alde-rantziz. Aldrebes asi dogu egune.

aldrebesa: izond. Aldrebesa. Tra-ketsa. Beti ixen nas ni aldrebesamusika kóntuetan.

Haritza. P. Mugarza.

Page 258: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 257 —

áldrie: iz. Aldra. Talde handia.Ántzarrak áldran etorri die.

alegiñe eiñ: ad. Ahalegina egin.Saiatu. Alegiñe ein eskero, sergeixa eingo dosu, ba?

alegiñe: iz. Ahalegina. Saiakera.Eiñ dot alegiñe etorri daitten,baiña alperrik ixen da.

alémanixie: iz. Animalia. Aléma-nixak es die joka erabilli bier.

alérsie: iz. Bot. Laritza (Larix euro-paea).

alie: iz. Alea. Bihia. Íntxaur onekale aundixek éitten dittu.

alkar: iz. Elkar. í ÁLKAR ARTU: esak.Bat egin.

alkartu: ad. Elkartu. Batu, bildu.Gaur alkartu gara, aspaldikopartes.

allegau: ad. Ailegatu. Heldu, iritsi.Egixe da iretargire allegausiena?

allie: iz. Txurtena. Keixak alle tagusti batzen die.

allórbie: iz. Bot. Ailorbea (Trigo-nella foenum-graecum).

alpápie: iz. Bot. Alpapa. (Medica-go sativa).

alperra: Alferra. Nagia. Seiñ es daalperra onako beruakin?

alperrigaldu: ad. Alferrikaldu.Hondatu. Eranak alperrigaldudau ori mutilloi.

alperrik: adlag. Alferrik. Millebider esan deutzet, baiña alpe-rrik.

alpér usaiñe: iz. Nagikeria. Alperusaiñe sartzen da baskaldu tegero.

alprójie: iz. Alproja. Zabarra. Alpe-

rra. -Biergiñe ori? –Alprojagalanta, bai!

alta: iz. Alta. Umeske, susara.Barrido be altan da gure arráto-txakurre.

altarie: iz. Aldarea. Ittogiñek alta-rie busti dau.

álto emon: ad. Halto eman. Geldi-tzeko agindu. Alto emonnutzen, baiña es san geldittu.

altza: iz. Bot. Haltza (Alnus gluti-nosum).

altzue: iz. Altzoa. Magala.Ámaman altzuen jarritte, baiedarto!

ama: iz. Ama. Ama bákarra mun-duen.

amábesutako: iz. Amabesoetako.Amabitxi. Amábesutakok éind-deko mókotza.

amabikue: iz. 12 kalibreko esko-peta. Kañoi biko amábiko nau-sixe neuken etxien.

Ama Birjiñie: iz. Ama Birjina.Andre Maria. Begoñako AmaBirjiñie.

amaika: zenbtz. zehaztgb. Hamaika!Amaika ikusteko jaixo ga(ra)!

amáiketakue: iz. Hamaiketakoa.Hamaikak aldean egiten denotordua. Nun geldittuko ga(ra)amáiketakue éitteko?

amáiñarreba: iz. Amaginarreba.Amaiñarreba ta irúrok bisi ga(ra).

amaittu: ad. Amaitu. Bukatu.Amaittu dittugu emengo bie-rrak.

ámama: iz. Amama. Berriskue sangure ámama. í ÁMAMA IPIÑI: esak.Zerbait errez egiteko moduan

Page 259: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 258 —

ipini. Es dau asartauko ba,ámama ipiñi deutzesu te? ÁMAMA

EUKI: esak. Suertea izan. Arek baiámama, Amériketako tíuek ain-beste diru itxitte!

amándrongillie: iz. Almandrongi-la. Nai badosu, amándrongillakipiñiko deutzuas afaltzeko.

amantala: iz. Amantala. Mantala.Amantala ate óstien esegitte dago.

amárretakue: iz. Hamarretakoa.Hamarrak aldean egiten denjatordua. Gaurko amárretakueire konture!

amásulo: izond. Amazulo. Amasu-lo da au umiau.

amatau: ad. Amatatu. Itzali. Emonegurre suai, amatau orduko.

amatzakue: izlag. Amordea. Ama-tzakuek asi eban, beran amaixengo balitz moduen.

amen: Interj. Hara hemen! Amen,gure Bartolo!

améraune: iz. Amarauna. Armiar-ma-sarea. Ameraun bat dagogelako sabaixen.

amesetan eiñ: ad. Ametsetanegin. Amesetan eiñ dot, itsosuanerdixen neuala.

amesetie: iz. Ametsa. Atzoko ame-setie akordau esindde nago.

ametidu: ad. Ametitu. Onartu. Oriesiñ da ametidu.

ametza: iz. Bot. Ametza (Quercuspyrenaica).

amie: iz. Animalien ama. Amianbille dabil katukumie.

amórdie: iz. Amordea. Amagerran galdu eben eta amordiekasi sittuen.

amorraiñe: iz. Zool. Amuarraina(Salmo fario).

amorrasiñue: iz. Amorrazioa.Ernegua. Nik artu naban amo-rrasiñue, ango jéntie ikusi neba-nien.

amorratu: ad. Amorratu. Bizikihaserretu. Amorratu eraittendabe ónek úmiok, gero!

amorratue: izond. 1. Amorruaduena. Txakur amorratue. 2.Griñatsua. Oso zalea. Bersosaleamorratue.

amorrue: iz. Amorrua. Errabia,amorrazioa. Amorrue emotendeutze béstiek posik ikustiek.

ámue: iz. Amua. Ámue janda eska-pau dau arraiñek.

an: Interj. Hara han! An, beittu seindatorren!

anabasa: iz. G. er. Anabasa. Kaosa.A san anabasa, an es euen akla-rauko sanik.

anaie: ik. anaixie.anaitzakue: iz. Anaiaordea. Anaia-

tzat hartzen dena. Anaitzakue,txikitten etxien artute, éurekinasittekue.

anáixaordie: iz. Anaiaordea. Bereanáixaordie esiñ dau ikusi beeiñ.

anaixie: iz. Anaia. Anaixiakinbatera dabil bierrien.

andabidie: iz. Andabidea. Gor-puak hilerrira eramateko legez-ko bidea. Emendik Mallabiredoien bidie andabidie san len.

andaparie: iz. Andapara. Errotaradoan ura gordetzeko depositoa.Andaparan jausi nas ankas gora.

Page 260: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 259 —

andie: iz. Anda. Hilkutxa. Etxe-kuen ártien eruen dabe andie.

ándikue: iz. eta izlag. Andikoa.Etxekonekoa. Etxebizitza bikobaserrian, aldamenekoa. Artoasko artu dabe aurten ándikuek.

andrágisonak: iz. Andre-gizonak.Andra-gisonak ibiltten die, peri-xaik perixa, ogi saltzen.

andrakillie: iz. Andrakila. Panpi-na. Au andrakilliau ámamakekarrittekue da.

andramari martiko: iz. Mar-txoaren 25a.

andrámarixek: iz. Andra Marijaiak, abuztuaren 15a.

andraskue: iz. Andrazkoa. Emaku-mezkoa. Semat andrasko ikus-ten san, ba, orduen prákekin?

andrie: iz. Andrea. Emakumea.Andrie guapie topau senduen,gero!

anéga erdikue: iz. Anega erdikoedukiera duen ontzia, 24 kilorenbaliokidea. Anega erdi artoeruen deutzet abadiai.

anégie: iz. Anega. Aleen edukieraneurria, 48 kiloren baliokidea.Amar anega gari artu dittuguaurten.

angállak: iz. Angarilak. Arkutsak.Astuai angállak ipiñi bier deu-tzas egurre ekarteko.

angillie: iz. Zool. Aingira (Anguillaanguilla).

ángulie: iz. Zool. Angula. Txitxar-dina. Ángulie jan esinddeko pré-siuen dago.

ánjeluse: iz. Angelusa. Kánpaiekdie, ánjeluse erresatzeko ordue.

ankágorrixe: iz. lgart. Haur txikia.Ankágorri gitxi jaixotzen daoiñ.

ankálusie: iaa Zool. Zapataria(Gerris lacustris).

ankártie: iz. Hankartea. Hariankártiek geixa aintzen deutzesama gaiñeko buruek baiño.

ankásgora: adlag. Hankaz gora.Labandu te ankas gora jausigiñen.

ankáspixe: iz. Oinazpia. Arri koxko-rren bat sartu jata ankáspixen.

ánketako miñe: iz. Hanketakomina. Ardiek izaten duten gai-xotasuna. Ardi asko gaixotzenda ánketako miñakin.

ankie: iz. Hanka. Ánkak berotuesiñik nabill egun gustixen. íÁNKA EIÑ: esak. Ihes egin. Ánkaeiñ dau erbixek. ANKA JOKUAI

EMON: esak. Ihes egin. ANKAK

BUSTI: esak. Mozkortu. Euri(ri)kez da, baiña ánkak bustitte alle-gau da etxera.

ánkutzik: adlag. Hanka hutsik.Ortozik. Iruntze danien beda-rretan ánkutzik ibilttie da ona.

anpólaixe: iz. Anpolaia, gerezimota bat. Lapatzako etxaburuenanpólaixek edarrak éitten die.

ánpulue: iz. Anpulua. Malko han-dia. Negar ánpulue.

antíojuek: iz. Betaurrekoak Antío-juek apurtu neutzesan, naibarik.

antosiñe: iz. Antoisina. Antosiñeesaten jakok, pitxerran antzekoontzixe, báskarixe ta mendireeruteko erabiltten suan.

Page 261: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 260 —

antxiñe: ik. aintxiñe.antxóie: iz. Zool. Antxoa. Bokarta

(Engraulis encrasicholus).antxumie: iz. Zool. Antxumea.

Antxumie erreta jan dogu sosie-dadien.

antza artu: ad. Antza hartu. Itxurahartu. Aittan antza artu deutzut.

antza: iz. 1. Antza. Semiek esdauke aittan antzik. 2. Hatsa,kiratsa. Okela ori usteldute dago,antza be botatzen dau. í ANTZIK

EMON ES: esak. Igarri ez. Es neu-tzen antzik emon ser gure eban.

ántzarra: iz. Ornit. Antzara (Anserspp).

antzekue: izlag. Antzekoa. Itxura-koa, modukoa. Gure antzekobérbetie éitten dabe Markiñen.

antzera: adlag. Antzera. Itxurara. -Selan? –Betiko antzera.

antzerakue: izlag. Antzerakoa.Itxura berekoa. Au eta ori antze-rakuek die.

ántzerie emon: ad. Antzeko itxuraeman. Ondo es dau éitten,baiña ántzera bat emoten deu-tze.

antzien: adlag. Antzean. Gureantzien ibilli da.

antzue: izond. Antzua. Idorra.Alperrik botako deutzesue adari-xe, antzue da ta.

antzutu: ad. Antzutu. Idortu. Amieantzutute, txakurkumak gosiekill die.

aóberue: izond. Ahoberoa. Pentsa-tu gabe gehiegi hitzegitenduena. Es siñistu eser, orri aóbe-ruorri.

aokadie: iz. Ahokada. Gehiegi-keria. Bota dau oin be, aoka-die!

aor ba!: Interj. Hara hor, ba! Gazte-lerazko ¡Vaya!-ren parekoa. Aorba, erre da lapikue!

aor!: Interj. Hara hor! Aor, gurealegiñek setan geldittu dien!

aos: adlag. Ahoz. Aos ao dabillsure etxeko kontuoi.

aósabaixe: iz. Ahosabaia. Esnieberue euen da aósabaixe erredeuste.

aósabala: izond. Ahozabala. Aósa-bala dalako emon deutze mutu-rrekue.

aósgora: adlag. Ahozgora. Kutxi-llue es da aos gora ixten.

apala: izond. Apala. Umila, xumea.Mutill apala ta biergiñe da, esaittan modukue, arrue ta alpe-rra.

apapa: iz. Haur. Apapa. Basatosapapa?

apáriketan ibilli: esak. Aparike-tan, olgetan, ibili. Póspoluek esdie apáriketan ibíltteko.

apartaute: adlag. Bananduta.Bereizirik. Mirenen gurasuekapartaute bisi die.

aparte: adlag. Aparte. Bereizirik,urruti. Jaten aparte emon bierre-kue da ori.

apartekue: izlag. Apartekoa. Bere-zia. Aparteko girue egon da Aba-diñon.

apatxa: iz. Apatxa. Apatxak mostubier deutzas astuai.

ápatxi eiñ: ad. Haur. Apatx egin.Eseri. Eiñ ápatxi, maittie!

Page 262: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 261 —

apatx-otza: iz. Apatxekin sortuta-ko hotsa. í APATX-OTZA ETARA: Ihe-sari eman. A apatxotza etaradabena txakurre ikusi dabe-nien!

apéie: iz. Apea. Bi metro ingurukoluzeran ebakitako zuhaitz-enbo-rra, pinuarena batez ere. Olakoapea garáuekin ez da gatxaestérixue éittie.

apópillue: iz. Apopiloa. Eiberrenegon nintzen apopillo, anaianetxien.

aprobau: ad. 1. Probatu. Dastatu.Aurten es dogu perretxikurikaprobau. 2. Aproba egin. Bereburue aprobatzen ibiltten da.

apróbie eiñ: ad. Aproba egin.Saiatu. Aprobie ein barik, esinba itxi!

apróbie: iz. Aproba. Froga. Gaur-ko aprobie bálekue ixen da.

aprapos: adlag. Apropos. Bera-riaz, nahita. Aprapos etorri nasoixe esat(er)a.

apúrke: adlag. Apurka. Pixkanaka.Apurke-apurke, etxe gustixekonpondu genduen.

apurre: iz. Apurra. Pixka. Es dagogatxa gure diru apurrek konta-tzen.

apurtu: ad. Apurtu. Hautsi, txikitu.Jota apurtu eingo nuke, mutikomadarikatuoi!

ara: Interj. Hara! Ara, ein eixu naidosune!

arábasosue: iz. Ornit. Araba-zozo(Sturnus vulgaris).

aragixe: iz. Haragia. Okela. Aragibisixen dauket belaune.

arakatxa: iz. Bot. Arkakaratsa(Rosa sempervirens).

aráketie: iz. Araketa. Arearekinlurra lantzen aritzea. Etxékone-kuek aráketan dierdue etxabu-ruko soluen.

aramaittekue: iz. Iluntzeko kan-paiak. Anjelusa. Abemarietakoa.Aramaittekuen kanpaie jotenebanien, etxerutz abixatzekoórdenie egoten san gurien.

arana: iz. Bot. Arantzaren fruitua.Aurten es dago arának batzenbierrik!

arantzie: iz. Bot. 1. Elorria (Pru-nus spinosa). 2. Arantza.Arantzie sartute galdu ebanbegixe.

aráñeuatzetik: adlag. Herenegu-naitzetik. Aráñeuatzetik galdusan umie mendixen eta óndiokes da agertu.

árañeun: adlag. Herenegun.Árañeun sartu giñen udébarri-xen.

arapue: iz. Adabegia. Arapuetokau es balakixo jokue irebasi-ko eban.

Argizaiola. P. Mugarza.

Page 263: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 262 —

arasie: iz. Arasa. Ontzitegia. Eska-tzeko arasan itxi dot erlojue.

arasue: iz. Arazoa. Nekea, ardura.Ori arasuoi artuko senduen,ba!

aratu: ad. Aratu. Arearekin lurralandu. Etxaburuko solue aratubi’da garixe eréitteko.

arbela: iz. Arbela. Arbelesko téilla-tue.

arbóladixe: iz. Arboladia. Or goikoarbóladixen paraje ona topaudogu.

árbolie: iz. Arbola. Zuhaitza. Árbo-lie jota geldittu da kótxie.

ardatza: iz. Ardatza. 1. Meta egite-ko, erdian jartzen den zutoina.Ardatz ori makálegixe da metiaiéusteko. 2. Hariztatzeko erre-minta. Onen neúrriko ardatzikete daukesu?

ardáudune: iz. Ardoduna. Ardosaltzailea. Bégire nago, ardáu-dune nos etorriko.

ardaue: iz. Ardoa. Ardau ónena,eraten dana. í ARDAU GOSUE: iz.Ardo gozoa. Galletak eta ardaugosue emon deuskue mesaóstien. ARDÁU JANA EIÑ: esak.Ardoa neurriz kanpo edan. Atzobe, bape uste barik, ardau janaéindde etx(er)a!

ardílanie: iz. Artilea. Ardílaniakinéinddeko galtzak, negureko.

ardídune: iz. Ardi jabea. Bi milleburu eukesen ardídunek bebasien.

ardíerrebañue: iz. Artaldea. Lañoártien ardíerrebañue galduteibilli nintzen.

ardíkánpue: iz. Artz. Ameriketanartzainek erabiltzen duten etxemugikorra. Oeko erropa, lapiko,erremintta... bier sien trepetxogustíxek erabiltten gendusenardíkanpuen.

ardíkorotza: iz. Ardi korotza.Ardíkorotza ona da bedarraabonatzeko.

ardíkortie: iz. Ardikorta. Ardite-gia. Ardíkortie adelantu gustíxe-kin ipinitte euken.

ardíokelie: iz. Ardi okela. Ardío-kelie gosue jartzen da gixauen.

arditokixe: iz. Arditegia. Billotxakarditokixen ixten sien, es sienetaratzen.

ardítxabolie: iz. Ardi txabola.Oisko ardítxabolan ein gendunbáskarixe.

ardixe: Zool. 1. Ardia. Emengoardíklasie ‘latxa’ esaten jakonada. (Ovis aries). í ARDI SIKUE: Ardiantzua. 2. Zool. Arkakusoa(Pulex irritans). Ardíren batgústora ibilli da gabien, nireoien.

ardurie: iz. Ardura. Kezka. Seiñekdauke diruan ardurie? í BOST

ARDURE: esak. Batere ardura ez.Bost ardure justek ire esanak.

areie: iz. Harea. Hondarra. Itsosokoareie sapaltzie san beran ilusi-ñue.

áren baten: adlag. Ziurrenik. Arenbaten kotxe barrixe erosi bikou,au saartu da ta.

argala: izond. Argala. Mehea.Argala ta lusie da gure semie,aman modukue.

Page 264: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 263 —

argaldu: ad. Argaldu. Mehetu.Gaixotu sanetik asko argalduda.

argíndderra: iz. Argi-indarra.Argíndderra ipiñi eben Goitta-Etxebarrire.

argisaiola: iz. Argizaiola. Argisari-xe lotzen dan ola da argisaiola.

argisarixe: iz. Argizaria. Argisari-xe emon dautzet arámaixuai,ajatzen asitte euen da.

argittekue: iz. Erremusina, limos-na. Edoseiñek batu leike argitte-kue.

argittu: ad. Argitu. 1. Aklaratu. Esdau ondo aittu te argitzekoeskatu deuste. 2. Agertu. Atzogalduteko gisona es da argittu.

argixe: iz. eta izond. Argia. Lekuargixen eiñ dau etxie. í ARGI IBI-LLI: esak. Kontuz ibili. Esésagu-nekin, argi ibilli! ARGI TTE GARBI:adlag. Argi eta garbi. Argi ttegarbi esan nutzen ser pentza-tzen naban.

arie: iz. Area. Lurra lantzeko tres-na, hogei bat hortzez osatua.Arie pasau bi’jako etxaspikosoluai.

arímen egune: Arimen eguna,azaroaren 2a.

arimie: iz. Arima. Arimie be galdubierrien etorri nas berandudalakuen.

arinddu: ad. Arindu. 1. Bizkortu.Pausue arinddu ein biko dogu,bestela es ga(ra) elduko sasora-ko. 2. Pisuz jaitsi. Ibiltten asidanetik lumie baiño aríñauedago.

ariñ: adlag. Arin. Bizkor. Ariñ eiñdosu itturrire bueltie.

ariñe: izond. Arina. 1. Bizkorra.Esku ariñe dauke gure mais-triorrek. 2. Pisu gutxikoa. Óiñe-tako ariñek bi’dabe dantzanéitteko.

arixe: iz. Haria. Ari suri bat dauke-su díndilixke. í ARI BATETIK

LIBRAU: esak. Arrisku batetik doi-doi libratu. ARIXE EMON: esak.Haria eman. Tornillei arixe emo-teko mákiñak asmau sittuenPlaentxin.

arkasixe: iz. Bot. Akazia (Acaciadealbata).

arkie: iz. Arka. Kutxa. Arkan gor-detako liburu saarrak.

arkóndarie: iz. Alkandora. Arkón-darie ixerdixakin bustitte ekarridot.

arkukadie: iz. Betekada, tripaka-da. Orrek ein jok arkukadie!

arkúmie: iz. Zool. Arkumea.‘Arkúmie’ be esaten da, baiña‘billotxa’ geixa entzuten da.

arkúpie: iz. Arkupea. Mutikuekarkúpien éitten dabe pelotan.

arkúsulue: iz. Arkuzuloa. Anima-liak jan gabe dagoenean izatenduen saihetseko sakonunea.Arkúsuluek ondo beteta dakarregure béixek, ondo jan dabensenaillie.

arlandue: iz. Harlandua. Arlan-duakin éinddeko ormie satixepolíttaue ixeten da.

arlótie: iz. Arlotea. Itxura arlótiedakasu gaur orrekin kapéliorre-kin!

Page 265: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 264 —

arlue: iz. Arloa. Eréinddeko arlueesin da sapaldu.

armáillie: iz. Harmaila. Elixakoarmálletan jarritte, kontu kon-tari egon ga(ra).

armie: iz. Arma. Armie agertusanien eskutau ei sien sorgíñek.

armosue: iz. Gosaria. Armosaubarik es sa(ra) jungo, orraittio!

arnásestue: iz. Arnasestua. Arná-sestue etorri tte médikuanaeruen gendun.

arnásestuke: adlag. Arnasestuka.Arnásestuke etorri nas aldapangora.

arnasie: iz. Arnasa. Arnasie estu-tzen jako asko ibilli eskero. íARNASIE ARTU: esak. Atsedenhartu. Bere berbie entzun gen-duenien artu gendun arnasie.ARNASIE BEROTU: esak. Nekatu.Ónenai be arnasie berotzenjako emen. ASKEN ARNASIE EMON:esak. Hil. Aman altzuen emondau asken arnasie.

arnasotza: iz. Arnasotsa. Seurearnasotza besteik es da entzutengabien.

arotza: iz. 1. Arotza. Zurgina.Kutxie éitteko eskatu neutzenarotzai. 2. Ahotza. Lastoa. Aro-tzien eruen dittut árrautzak.

arpana: iz. Arpana. Arpana, aldebíxetan eldulekue dauken serraaundixe ixeten da.

arpe(g)ixe: iz. Aurpegia. Se arpegipolitte, mutiko orrena! Í ARPEGIRE

BOTA: esak. Aurpegiratu. Óndiokarpegire botako deutzu ori. ARPE-GIRE ESAN: esak. Aurrez aurrehitzegin. Arpegire esan neutzen,lapurre sala! ARPEGI EUKI: Ausar-dia. Andrian áurrien agertzekoarpeixe dauke, gáiñera.

arra: iz. 1. Arra. Txarríarra. 2.Harra. Zizarea. Sagarrak arradauke barruen. í ÁRRAK EIN: esak.Usteldu. Arrak eingo jatzus nidantzan ikusi orduko.

arrain sopie: iz. Arrain zopa. Bíl-botik Larrúskaiñ(er)a etortzensien arrain sopie jat(er)a.

arraiñe: iz. Arraina. Okelie baiñomerkía(go) dago oiñ arrañe.

arráixue: Interj. Arraioa! Nunsartu ete da, arraixue alakue!

arrakalau: ad. Arrakalatu. Arraila-tu. Askoriai kertena arrakalaujako.

arrákalie: iz. Arrakala. Arrakalieein jako etxaburuko ormiai.

arramuskarie: ik. erremuskadie.arrana: iz. Arrana. Zintzarri handia.

Miiñe galdu jako arranai etaAbadiñon barrixe erosi bikosu.

arránpalue: iz. Haur. Arranpaloa.Ume arránpaluoi, beiñobeinixilduko ete da!

Area. P. Mugarza

Page 266: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 265 —

arrantzie: iz. Arrantza. 1. Astoarenorroa. Asto batek arrantza eiñeta béstiek erantzun. 2. Umea-ren negar kontsola ezinezkoa.Egun gustixe arrántzaka pasau-ko luke onek umionek, sekuleonakoik!

arránue: iz. Ornit. Arranoa (Aqui-la chrysaetos).

arrápaik/n ori!: Interj. Harrapa-zak/n hori! Ixe larogei urte taKubara, arrapaik/n ori!

arrapaladan: adlag. Arrapaladan.Itsumustuan. Ume danak arra-paladan etorri die gosókixenbille.

arrápatike: adlag. Harrapataka.Arrapaladan. Gois gustixe arrá-patike, esebes éitteko.

arrapau: ad. Harrapatu. 1. Kendu,ohostu Ementxe itxi dot dirueeta bátamatek arrapau dau!. 2.Hatzeman. Gusurretan arrapaudot.

arrastadie: iz. Arrastada. 1. Gaina-zalean egindako urradura.Arrastadie eiñ deutzet arámai-xoko atiai. 2. Txis arrastada.Banoie kánpora arrastada batéitt(er)a.

arrastau: ad. Arrastaka eraman.Ortu gustixe arrastau dau urek.

arrástue: iz. Arrastoa. Lorratza.Erbixan arrástuan átzetik junda txakurre.

arratarie: iz. Tarratada. Arratarieein jata praká-barrenien.

arratoie: iz. Zool. Arratoia (Ratusratus). Igoingarrixe da arratoie.

arráto-txakurre: iz. Arratoi txaku-

rra. Sure osabiai saldu deutzetaskénengo arráto-txakurre.

arratxurre: iz. Aitzur mota bat,normala baino handiagoa. Arra-txurrakin sulue eindde, ente-rrau genduen astue.

arrátzaldie: iz. Arratsaldea. Arrá-tzaldie primeran pasau gen-duen úmiekin.

arraukie: iz. Arrauka. Lapikoondarrien geratzen dana,arraukie, axe ixeten da gosúe-na.

arrausiñe: iz. Aharrausia. Arrau-sin lusie: logurie edo gosie.

árrautzie: iz. Arraultza. San Juen,San Juen, árrautza bi kolkuen,beste bi altzuen... í ARRÁUTZA

GORRÍNGUE: Arraultza gorringoa.ARRÁUTZA SURÍNGUE: Arraultzazuringoa.

árre: Interj. Arre. Zaldiei eta bestezama-abereei aurrera egin deza-ten esaten zaien hitza. Arreburro mandako, bixer Tolosara-ko...

arrébaordie: iz. Arrebaordea.Alargundu sanien arrébaordianetx(er)a jun san bisi ixet(er)a.

Aska. Zengotita auzoan. P. Mugarza

Page 267: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 266 —

arrebie: iz. Arreba. Arrebiek sain-tzen deustes úmiek.

árreskero: adlag. Harrezkero.Ordutik hona. Amar urtekin eto-rri nintzen eta árreskero emen-txe bisi nas.

arrí iketza: iz. Harri ikatza. Arríiketza agertu sanetik egurgitxíago erabiltten da.

arriabarra: iz. Harriabarra. Zori-gaitza. Ondiok etorri bi’dauarriabarra!

arrijasotzallie: iz. Harrijasotzailea.Selai arrijasotzaillie bisi daemen.

arrikadie: iz. Harrikada. Arrikadieemon deutzet begixan onduen.

arríke: adlag. Harrika. Médikuearríke bieldu eben errittik.

arrikue eiñ: ad. Harrikoa egin.Ontziak garbitu. Neuk eingo dotarrikue, lau plater baiño es dieta.

arrimau: ad. Arrimatu. Arrimausaitte suan ondora, otz dago ta.

arriskue: izlag. Harrizkoa. Arriskomaixe ipiñi dogu átaurrien.

arríue: iz. Arreoa. Burdixen ekarrinaban eskontza-arríue.

arrixe: iz. 1. Harria. Arrixek esdauke begirik. 2. Harraska.Ontzis gáineska dago arrixe,bátamatek garbítzeko saiñ. 3.Txingorra. Elgetan bota dabenarrixek kótxiek be malletu dit-tuela, esan dau rádixuek.

arrixkau: ad. Arriskatu. Emen,arrixkau barik es dago eser.

árrixkue: iz. Arriskua. Ílttekoárrixkuen egon ga(ra) danok.

arrokerixie: iz. Harrokeria. Arenarrókerixak laster amaittu die.

arróputze: izond. Harroputza. Bil-bótar arróputz bat etorri san,dana ekixelakuen.

arrosa: iz. Bot. Arrosa. (Oryza sati-va).

arróskue: izond. Harroxkoa.Arrosko samarra, baiña personatxarra es.

arrotasune: iz. Harrotasuna. Arro-tasunakin erakusten dau bereetxie.

arrotu: ad. Harrotu. Puztu, banotu.Orie ondo arrotu da.

árrue: iz. Arroa. Hamabi kilo etaerdiko pisu neurria. Amar árru-ko arrixe.

arrue: izond. Harroa. Harroputza.Bérbeta arrue dauke parte one-kue ixeteko.

artáberdie: iz. Bot. Artaberdea.Artáberdie ereiñ dot, neguengánauei emoteko.

artáburue: Artaburua. 1. iz. Artoa-ren burua. Artáburu bat emondeutzet óilluei. 2. iz. eta izond.Ergela, argi gutxiko pertsona.Aldeik emendik, artáburuorrek!

artákusue: iz. eta izond. Artaku-soa. Txorimaloa. Eu as i, artáku-sue!

artalak!: Interj. Artalak! Baita zeraere! Bixer goxien mendire? Arta-lak!

ártasixek: iz. Artaziak. Guraizeak.Ekarrixus ártasixok, sokiaumósteko!

ártie: iz. Artea, denbora. Ártieártzen badot pelukerixa(ra) jun

Page 268: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 267 —

biot. í ÁRTIE ARTU: esak. Sosegatu,lasaitu. Árteik artu esinddedabill gure gisona. ÁRTIEN

(NEURE, EURE…): adlag. (Neure,heure…) artean. Bera eteda?Pentzau naban neureártien.

artie: iz. Bot. Artea (Quercus ilex).Étxaurreko artie eratsi dauaxiek.

artoerrie: iz. Artirinez egindakoogia. Mákiñabat arto erre jatengendun, ogi surixan faltan.

artosue: izond. Artosoa. Trebea,iaioa. Gure Martiñ artosue daerlojuek-eta konpontzen.

artu: ad. Hartu Bedar ure artu bi’otestulandako. í ÁRTZEKUEKIN ETO-RRI: esak. Kontuak eskatu. Txa-kurrek neuri áinke eiñ deóndiok bera ártzekuekin!

artue: iz. 1. Bot. Artoa. Aspaldi itxijakon emen artue ereittiai.(Panicum miliaceum). 2. Artoberoa. Ogirik es eunien, artue begústora jaten san.

artu-emona: iz. Hartu-emana.Harremana. Beti artu-emonaundixe euki dogu Berrisko lén-gusuekin.

artútesnie: iz. Arto eta esnezegindako zopa. Kalétarra ixenarren gústora jaten dau artú-tesnie.

artzallie: iz. Hartzailea. Jasotzailea.Artzeko pronto eta emotekotonto.

ártzekodune: izlag. Hartzekodu-na. Ártzekodune obeto dago,emotekodune baiño.

árue: iz. Aroa. Giroa. Sekulekoárue dago átaurrien jarritte ego-teko.

arútzonutze: iz. Joan-etorria. Serdabixu, orrenbeste arútzonutze-kin?

asala: iz. eta izond. Azala. Asalaarrotu jako ogixai. Plater asala.

asaldu: ad. Azaldu. Agertu. Asalduda lapurre.

asarratu: ad. Haserretu. Samurtu.Uskerixa bat gaittik es ga(ra)asarratuko.

asarre: adlag. Haserre. Mundugustixe asarre dauela emotendau.

asarrie: iz. Haserrea. Sumindura.Etxékuen árteko asarriek diegogórrenak.

asartau: ad. Asmatu, bete-beteanjo. Tírue bota deutzet ollogorrai,baiña es dot asartau.

asarue: iz. 1. Azaroa, hamaikaga-rren hila. Asaruen ixeten da SanAndres egune. 2. Lurrarentzatmesedegarri den euria. Euriedarra eindde, au da asarueipiñi dabena!

asatza: iz. Azatza. Ildoa. Asatzaisusen jarraittu bi’jako.

ásaue: iz. Azaoa. Ebakitako gariazegindako sorta. Ásauek metatu.

ase: ad. Ase. Bete. Ainbeste eurieindde gero, lurre aseta dago.

aselakue: Interj. Hara zelakoa!Aselako moskorra arrapaudaben!

aselgie: iz. Bot. Zerba. (Beta vulga-ris)

Asentzio: iz. Igokunde eguna.

Page 269: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 268 —

aséribustena: iz. Bot. Azeribuzta-na (Equisetum arvensis).

asérixe: iz. Zool. Azeria (Vulpesvulpes).

asi: ad. 1. Hasi. Etxe barrixe éittenasi ga(ra). 2. Hazi. Semé-alabakasitte daukesues.

asie: iz. Bot. Aza (Brassica olera-cea).

asíerie: iz. Hasiera. Asiera onaemon deutzegu urtiei.

asiertue: iz. Azertua. Asiertue eukidot etxien gelditziakin.

asixe: iz. Hazia. Porru asixe ekarridot Gernikeko périxatik. í ASITTA-KO GELDITTU: esak. Betiko bizirikgelditu. Emen esta iñor asittakogelditzen.

áska eiñ: ad. Hazka egin. Áskuriekerremedixue dauke, áska eiñ dekittu.

áskaurrie: iz. Aska aurrea. Áskau-rrien bedarrik es eta beixekgosiek!

askena: iz.eta ord. Azkena. Askenadatorrena ainbarik geldittukoda. í ASKÉNETAN EGON: Hilzorianegon. Kotxe batek arrapau dautxakurre eta askénetan dago.

askenien: adlag. Azkenean. Aske-nien dana konpondu san.

askie: iz. Aska. 1. Uhaska. Pentzauselako berue, txakurre be askansartute ibilli da ta. 2. Ganaduarijaten ematen zaion lekua. Pen-tzue askara emon deutzet béixei.

askixe: iz. Sorotik erauzten denbelar txarra. Askíxek erretzennabillela, sue emon deutzetbasuai.

asko: Asko. 1. zenbtz. zehazgb.Jente asko dabill. 2. adlag. Askoikesi dau. 3. adlag. Asko lekutenesin da berbaik eiñ. Í ASKO JOTA:Gehienaz ere. Asko jota, amarlagun egongo giñen baskaltzen.

askolarixe: iz. Aizkolaria. Eberdikoamábixetan dagos askólarixek.

askónarra: iz. Zool. Askonarra(Meles meles). Artotzie danatrixkau dau askónarrak.

askórie: iz. Aizkora. Askóriakinólgetan asi tte bietza mostu dau.

áskurie: iz. Hazkura. Hazgalea.Ankápeko áskurie etorri jata.

asmau: ad. Asmatu. Antzeman,igarri. Alde daixen gusurreasmau deutzet.

asmue: iz. Asmoa. Helburua, xedea.Surekin júteko asmue dauket.

asorrixe: iz. Aza-orria. Asorrixa-kiñ éinddeko enplastue ipiñi dotburuen.

aspaldi: adlag. Aspaldi. Dueladenbora asko. Aspaldi asi sanbierrien. í ASPALDI ESTALA: adlag.Aspaldi ez dela, duela gutxi.Aspaldi es dala pasau die nireúrtiek.

aspaldiko!: izlag. Aspaldiko. Luza-roan ikusi gabekoari egitenzaion jera. Aupa, aspaldiko!

aspaldixen: adlag. Aspaldian.Denboraldi luzean. Aspaldixenes dau edurrik eiñ.

aspergarrixe: izond. Aspergarria.Beti gausa bat entzuten egótieaspergarrixe da.

aspertu: ad. Aspertu. Gogaitu. Esnas aspertzen suri bégire.

Page 270: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 269 —

aspialdie: adlag. Azpi aldea.Aspialdie erre jako lapikuai.

aspíjana: iz. Azpijana. Azpi-lana.Lagun ústekuek ibilli jakosanaspíjanien. í ASPÍJANA EMON: ad.Azpijana eman. Bola-jokoan era-biltzen den esamoldea da. Aspi-jana emon, beera jun es daitten.

aspikaldie: adlag. Azpiko aldea.Beheko aldea. Báserrixan aspi-kaldien eiñ dau etxe barrixe.

aspíkosgora: adlag. Azpikoz gora.Lapúrrek etxe dana aspíkos goraitxi deuskue.

aspixe: iz. Azpia. Lapikuai aspixeerre jako. Í ASPIXEN ARTU: esak.Mendean hartu. Betiko moduen,aundixek txikixe aspixen artudau. ASPÍXEK EIÑ: ad. Azpiakegin. Ganaduari ohea egin. Kór-tako beixei aspíxek éitten dier-du.

astákertena: izond. Astakirtena.Astakiloa. Basa(ra), gero, astá-kertena!

astáputze: iz. Mikol. Astaputza.(Scleroderma citrinium). Osti-kuakin jota apurtzen dittu astá-putzek.

ástarra: iz. Zool. Astarra. Ondopagaute ekarri dot ástarra.

astarrena: iz. Aztarrena. Lorratza.Txakurre galdu jaku eta iñun esda aren astarrenik.

astegune: iz. Asteguna. Aurtenastégune da San Pedro egune. íASTÉGUN BURÚSURIXE: iz. Astegunsoila. Astegun burúsurixenGetarire afaltz(er)a? Suek baibisi!

astélena: iz. Astelehena. Ori daastélena daukesune!

ástemie: iz. Zool. Astemea. Umieéitteko dago ástemie.

Asté Santue: iz. Aste Santua. Abri-lleko iretargi betiakin bateraixeten da Aste Santue.

ástie: Hasi ad.-ren aditz izena.Bérbetan ástie falta jako báka-rrik.

astie: iz. Astea. Ástie kostatzen da,baiña gero, astie laster juten da.

astigarra: iz. Bot. Astigarra (Hacercampestre).

astinddu: ad. Astindu. 1. Harrotu.Atzoko axiek majo astinddudittu bastárrak. 2. Zigortu.Emon deutzan astindduakin esdau barrido olakorik eingo.

astiro: adlag. Astiro. Poliki, patxa-daz. Astiro ibilli, dénporie dagota.

astixe: iz. Astia. Beta. Artu egikastixe, ori be ártzen dan besteixeten dok eta.

asto-napárreixe: iz. Nafarreria.Asto-napárreixek jota jente askoil san emen.

Astoa. B. Mugarza.

Page 271: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 270 —

astokerixie: iz. Astakeria. Mákiñabat astókerixa éinddekue beredénporan.

astókillue: iz. eta izond. Astakiloa.Égoari geldi, astókilluoi!

astólarrosie: iz. Bot. Astalarrosa.Arkakaratsa. (Rosa sempervi-rens).

astomostallie: iz. Astomotzailea.Etxeik-etxe ibiltten sien astómos-taillak.

astótzarak: iz. Astotzarak. Zamu-kak. Astótzarak ipiñi eixosusastuai sagarrak ekarteko.

astríllie: iz. Brintza. Izpia. Astrílliesartute, atzamarra soldu jako.

astue: iz. Zool. Astoa (Equus asi-nus). Asto txikixai karga aundi-xe. í ASTUEK ASTUAI ARRE: esak.Astoak astoari arre. Beleakbeleari ipurbeltz. Temosue nase-la? Oixe dok astuek astuai arreesatie.

astune: izond. Astuna. Nekagarria.Ori karga astúnegixe da lagunbatentzako.

asúkrie: iz. Azukrea. Nik estixenáixa(go) dot asukrie baiño.

asúnbre erdikue: iz. Azunbraerdikoa. Litroko edukiera duenontzia. Déndara jun da asunbreerdi orixo ekarrisu.

asunbrie: iz. Litro biko edukieraneurria. Asunbre bat ardaubi’dabe egunero.

asune: iz. Bot. Asuna (Urticadioca).

asúrbaltza: iz. Kanpotarrak izen-datzeko mesprezuzko hitza.

asurre: iz. Hezurra. -Gogor gabis?

–Bai, asúrretatik.átaixe: iz. Ataria. Ataurrea. Átaixen

jarrite, kóntuek esaten egotendie ausoko ándrak.

atala: iz. 1. Atala. Zatia. Ipurdiatala. 2. Lgart. Mozkorra. Krís-ton atala arrapau sendun atzo.

átaurrie: iz. Ataurrea. Átaurrienegongo nas seu etorri arte.

atéburue: iz. Ataburua. Atéburuenipintten dau etxie nos éinddekuedan.

atérpie: iz. Aterpea. Lélengo bie-rra, gaberako atérpie topátziesan.

aterri: iz. Ateri. Guasen aterridauen ártien.

atérrunie: iz. Aterrunea. Ia aterru-ne bat éitten daben etx(er)ajuteko.

atertu: ad. Atertu. 1. Euria, elurra...egiteari utzi. Egun gustixen esdau atertu. 2. Ixildu. Atertu ariatertu.

atie: iz. Atea. Gaur egunien esinjako atie edoseiñi sabaldu.

atondu: ad. Atondu. Apailatu, mol-datu. Sure gélie atondu dot, edo-seiñ etorrienan be.

átondue: iz. Ate-ondoa. Txakurreátonduen lotute itxi dot.

átuen: adlag. Atoan. Berehala.Kiloko txuletie átuen jan dau.

atune: iz. Zool. Atuna. Hegaluzea.Era asko dagos atune ipintteko.

atxa: iz. Harkaitza. Atxa baiñogogorraue da au umiau!

átxatxa emon: ad. Xaxatu. Emoi-xosu txakurrai átxatxa, ardixekekarri daixesan.

Page 272: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 271 —

atxékixie: iz. Aitzakia. Estakurua.Atxékixa txikixe bier ixeten dotsuregana etortzeko.

atxúrkillie: iz. Aitzurkula. Atxúr-killiakin garbittu dot bidekoerrétenie.

atxúrran eiñ: ad. Aitzurrean egin.Traktoreik-eta es euenien atxú-rran ein bier ixeten san gogor.

atxurre: iz. 1. Aitzurra. Atxurrelepuen dabela ikusi dot sureama. 2. Lgart. Mozkorra. Atxu-rre arrapatzen da eran eskero.

atxurtu: ad. 1. Aitzurtu. Ortueatxurtu bi’da kipúlie ereitteko.2. Lgart. Mozkortu. Ardau bieranda atxurtu nitzen.

átza: ik. átzera.atzáldeon: Interj. Arratsalde on!atzamar oskola: iz. Hatzamar

oskola. Hatzazala. Atzamaroskola errementau dot maillu-kiakin jota.

atzamarra: iz. Hatzamarra. Hatza.Atzamarra sartu deuste begixen.

atzaskala: iz. Hatzazala. Atzáska-lak jateko oitturie esiñ dotkendu.

átzatzeka: adlag. Atze-atzeka.Astue átzatzeka baiño térkuaueas.

atz bíserra: iz. Hatz bizarra. Atza-mar oskolak jan eskero atz bíse-rrak éitten die.

atzealdie: adlag. Atze aldea.Atzealdie mailletu deutzetkótxiai.

atzébaixe: iz. ik. itzébaixeatzébikotxa: izond. Atze zabalak

dituen aberea, txahala edo

behia, normalean. Txaal atzébi-kotxak ikusi dittut périxan.

atzekaldie: adlag. Atzeko aldea.Sure atzekaldien egon nas mesieentzuten.

atzékos aurrera: adlag. Atzekozaurrera. Jertzie atzekos áurrerajantzitte daroiesu.

átzena: iz. G. g. er. Atsedena.Átzena eingo dogu ementxe tagero jarraittuko dogu.

atzena: ord. Atzena. Azkena.Gaurkue ixen daittela atzena,gusurre esaten dosune.

atzeneskue: iz. Atzeneskua. Seusa(ra) esku ta ni atzenesku.

atzenien: ik. askenien.átzera: adlag. 1. Atzera. Gibelera.

Dénpora txarra ikusi dabenienátzera eiñ dau. 2. Berriz. Ostera.Átza(er)a be gerrie ei dator. íÁTZERA EIÑ: esak. Atzera egin.Amore eman. Billurtu eingo san-edo, átzera eiñ dau beintzet.

atzerakadie: iz. Atzerakada. Atze-rakadie emoten dau ango kón-tuek entzútiek bákarrik.

atzeratu: ad. Atzeratu. Eskontzekoegune atzeratu dogu.

átzie: iz. Atzea. 1. Gibela, ostea.Sure átzetik nabill egun gusti-xen. 2. Ipurtaldea. Átziek asijatzus aspaldixen. í ÁTZEKO

OTZAK KENDU: esak. Berotu, jipoi-tu. Arrapau nebanien átzekootzak kendu nutzesan.

atzo: adlag. Atzo. Neguen sartugiñen atzo.

atzue: iz.Atsoa. Andregaiari edoandreari deitzeko era desegokia,

Page 273: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 272 —

askorentzat. Asarre dabill gaurgure atzue.

aukerakue: izlag. Aukerakoa.Egokia, aparta. Eguraldi auke-rakue dago txokólatie jateko.

aukeran: adlag. Aukeran. Norbe-raren gustora. Ondo jan dogu,baiña gitxitxo aukeran.

aukeratu: ad. Aukeratu. Hautatu.Egun txarra aukeratu dogu Bil-bora júteko.

aukerie: iz. Aukera. Abagunea.Barrido es jata etorriko olakoaukeraik.

áumie: iz. Zool. Ahumea. Antxu-mea. Áumie jan gendun labanerreta.

aundikerixie: iz. Handikeria. Ara,nun geldittu dien sure aundíke-rixak!

aundíkixe: iz. Handikia. Aundikidanak batzen sien mesa óstien.

aundittu: ad. Handitu. Nagustu.Familixie aundittu danes, etxe-ko eskatza be aundittu eiñ dogu.

aundittue: iz. Handitua. Hantura,tontorra. Asko bajau jata burukoaundittue.

aundixe: izond. Handia. Aundixeda, beti seoser pasatzie!

auntze: iz. Zool. Ahuntza (Caprahircus).

aurkixe: iz. Aulkia. Artu aurkixeta jarri suan onduen.

aurrealdie: adlag. Aurre aldea.Aurrealdie malletute dauke surekótxiek.

aurrekaldie: adlag. Aurrekoaldea. Elixian aurrekaldien bisinas.

aurreratu: ad. Aurreratu. 1. Aintzi-natu. Erlojue aurreratute dabill.2. Aurreztu. Txakur txiki bat bees dauket aurreratute.

aurreskue: iz. Aurreskua. Dantzamota bat. Aurreskue ein geun-tzen eskondu sanien.

aurrestu: ad. Aurreztu. Aurreratu.Etxie erosteko laiñ diru aurrestudot.

áurretikue: izlag. Aurretikoa. Ni jaixobaiño áurretikue da ori gausioi.

áurrie: adlag. Aurrea. Ume polítta-gorik es dot ikusi neure begíxenáurrien. í ÁURRE EIÑ: esak. Ara-zoei heldu. Datorrenai áurreeiñ, es dago beste errémedixoik.ÁURRIE ARTU: esak. Aurrea hartu.Seme gastiek áurrie artu deutzenausixai. ÁURRIEN ERABILLI: esak.Jazarri. Arek máixuek ume kút-tauek áurrien erabiltten sittuen.(BÉSTEAK) ÁURRIEN IPIÑI: esak.Erantzunkizuna besteenganjarri. Béstiek áurrien ipiñi ttenoberak burue eskutau.

aurten: adlag. Aurten. Aurtensagar asko artu da.

ausi: ad. Hautsi. Eskillaratik jausit-te berna asurre ausi dau.

ausnar eiñ: ad. 1. Hausnar egin.Mamurtu. Idíxek ausnar éittendagos kortan. 2. Lgart. Jan.Egun gustixe ausnarrien pasa-tzen dosue suek.

ausnarra: iz. Hausnarra. Geratubako ausnarra da(ra)bill.

auspes: adlag. Auzpez. Ahozpez.Auspes ipinitte obeto lo éittendau umiek.

Page 274: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 273 —

auspue: iz. Hauspoa. Erein bixkorauspuai, ia sue bisten dan.

austu: ad. Haustu. Apurtu, txikitu.Atzoko lurríkeriek bastarrakaustu dittu.

ausue: iz. Auzoa. Aurten es daumerik jaixo ausuen.

áusunie: iz. Auzunea. Áusunakogaste danok batuko gara jáixekprestatzeko.

autortu: ad. Autortu, aitortu. Aske-nien be autortu dau errrudunenor dan.

autubatzallie: iz. Kontakatilua.Herriko autubatzailla danakortxe tabernan batzen die.

autue: iz. 1. Ikuskizuna. Arríjaso-tzalliek es bada, askólarixek,beti egoten da autue ausoko jái-xetan. 2, Ipuina. Kontua. Juanit-

ta datorrenien es da autue faltaixeten.

autze: iz. Hautsa. Erropak autzeseindde ekarri dittu. í AUTZAN

EGUNE: Hauts-eguna. Hausterreeguna. Karnábalen úrrengoegune ixeten da autzan egune.

axélekue: iz. Haizelekua. Axelekueda gure étxostie.

axétie: iz. Haizetea. Iesko axétiekeruen eban etxeko téllatue.

axetzue: izond. Haizetsua. SanPedro íngurue leku axetzue da,beres.

axiau: ad. Haizatu. Ganaduarisabela haizez puztu. Gánauekaxiau die sekulebedar lárregijanda.

axie: iz. Haizea. Mendebaletik jodau axiek. í AXIE EMON: Xaxatu.

Page 275: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 274 —

babá-baltza: iz. Bot. Baba (Viciafaba). Babá-baltza gorrixakinnaastaute.

babá-gorrixe: iz. Bot. Indabagorria. Babá-gorrixe saiéskixa-kin ei dago baskáltzeko.

babá-surixe: iz. Bot. Indaba zuria.Ipiñi dosus babá-surixek bera-tzen?

babie: iz. 1. Bot. Baba. Babarruna,indaba (Phaseolus vulgaris).Lapiko bete baba ipiñi dot bier-giñek datosenerako. 2. Pusla.Egur txikitzen asitte, babiekurten deuste eskuen.

baespada: adlag. Badaezpada.Guardasola artu dot badaespa-da, eurixe eiñenan be.

baisen: adlag. Baizen. Bezain.Bera dan baisen fiñe ixeten esda erresa.

baitte: junt. Baita. Baitte ori be! íBÁITTE SERÁ BE: Interj. Baita zeraere!

baixen: adlag. G. g. er. Bahian.Trukean. Es gara utsan baixentelefonotik deitzen ibilliko.

bajau: ad. Bajatu. Jaitsi. Andrie illjakonetik asko bajau da gureDionisio.

bajue: izond. Baxua. Txikia. Eski-llara ori bajue da téllature igote-ko.

bákarra: izond. Bakarra. Begíba-karra.

bákarrik: adlag. Bakarrik. Baka-rrik juten billur nas.

baketu: ad. Baketu. Lasaitu. Axiaubaketu da, orraitio!

bakie: iz. Bakea. Jaixok amaittudie ta bakie!

bákiek eiñ: ad. Bakeak egin.Bákiek éitten asi tte berak artumusturrekue.

bákotxa: izond. Bakoitza. Bakarra.Adárbakotxa da ori beixoi.

baldarra: izond. Baldarra. Molda-gaitza. Baldarra da, baña ikesi-ko dau, gastie da ta.

baldrasa: izond. Baldresa. Balda-rra. Alegiñe éitten dau, baiñabaldrasa da pelotan éitteko.

bálekue: izlag. Balekoa. Zerbaite-tarako gauza dena. Éitten danapurre bálekue ixeten da.

baliñe: iz. Karabina. Baliñakintírue emonda galdu eban begi-xe.

balixo ixen: ad. Balio izan. Orre-tako be balixo ixen bi’da ta!

B

Page 276: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 275 —

balorie: iz. Balorea. Ausardia.Balorie bi’da sesenan áurreraalan juteko!

baltza: izond. Beltza. Laiño bál-tzak datos kostaldetik.

baltzittu: ad. Baltzitu. Belztu.Eskatz dana baltzittu da keia-kin.

baltzungie: izond. Beltzunga. Bal-tzungie da nire jakie.

báltzunie: iz. Beltzunea. Ormakobáltzunie garbitzen dierdut.

banan: adlag. Banan. Kartakbanan emoten die.

banan-banan: adlag. Banan-banan. Banan-banan lagundanak ill jatas eta bákarrik gel-dittu nas.

banandu: ad. Banandu. Bereizi.Jun de banandu eisus txaku-rrek, burrukan dabis eta!

bañáparrie: iz. Leka landareakigotzeko jartzen den makila.Bañaparrak ipintten nabill lekeieusteko.

banatu: ad. Banatu. Partitu. Euke-san ondasun danak banatu sit-tuen seme-alaben ártien.

banekie: iz. Banaka. Bat edobeste. Banekie agiri da, bañajente gitxi dabil kalien.

bapes: adlag. Ezer ere ez. Bapeestot ikesi.

bápesa: izond. (Bat bere eza) Ezereza. Bapesa, axe da txarra!

baraue: iz. Baraua. Egun batekobarauek es dau inor íltten.

barautze: iz. Barautza. Barautzekeitten dau sulotu, nai egurre naiburdiñie.

bárbue: iz. Zool. Barboa (Barbusbarbus).

bardie: iz. Barda. Zuhaitz adarra.Artzen badot bardie berotukodotzuas bernok!

bardinddu: ad. Berdindu. Kontso-latu. Bardinddu bat artu dogugaurko báskarixakin.

bardiñe: izond. Berdina. Guremáixuek beti ipuin bardiñe kon-tatzen dau.

barie: iz. 1. Zool. Barea. A se parie,karakola ta barie. 2. iz. Anat.Barea. Áiñeketan asten nase-nien, barie mintzen jata.

Baríxeku Santu: iz. Ostiral Santu.Barixeku Santu egunien jaixosan gure umie.

baríxekue: iz. Barikua. Baríxe-kuen kaxkájuen egune, Élgetan.

barra-barra: adlag. Ugari. Bierrikein barik be bisi leike, diruebarra-barra euki eskero.

barrabasa: izond. Barrabasa. Dea-brua. Ume barrabasa, gero!

barrabaskerixie: iz. Barrabaske-ria. Barrabaskada. Semat barra-baskerixa eíñ dosu ámamanetxien?

barrábillak: iz. Barrabilak. Txarri-xai barrabillak kendu eutzesan,lodíxaue ásteko.

barre eiñ: ad. Barre egin. Berakesan da berak barre eiñ.

barre eraiñ: ad. Barre eragin.Eséidesu barre eraiñ, suk esiñdosu mendi punta(ra) igon eta.

barregarrixe: izond. Barregarria.Barregarrixe da bérbetan, suenámama.

Page 277: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 276 —

barrégurie: iz. Barregura. Surearpegixe ikusitte, esiñ ixen deu-tzet barréguriai eutzi.

barrena: 1. adlag. Barrena, gutxie-nez. Amar urte barrena die osa-bie il sala. 2. iz. Barrena. Behe-rengo aldea edo ertza. Praká-barrenak jósteko prémiñan dau-kas.

barrido: adlag. Berriro. Barrido esdotzut esango.

barríketan: adlag. Berriketan.Barriketan egonda, es die bie-rrak amaitzen.

barríketie: iz. Berriketa. 1. Solasal-dia. Mesa óstien, sure amakinbarríketan egon nas. 2. Broma,txantxa. Erres esaten da eunmilloi, baiña es da barríketie,gero!

barríkie: iz. Barrika, upela. Sár-dauakin betetako barríkie jausijako.

barristau: ad. Berriztatu. Téllatuosue barristau dogu, ittogiñeeuen da.

barrixe: izond. Berria. Etxe saarrasaldu te barrixe erosi dogu.

barru: adlag. Barru. Iru egunbarru sartuko da negue.

barrue: iz. Barrua. Barrena. Nik esdauket barruik ospítteleta(ra)júteko.

barrukaldie: adlag. Barrukoaldea. Kánpotik itxura satarradauke orrek etxiorrek, baiñabarrukaldie dotorie dauke.

bart: adb. Bart. Bart eiñ dabeneurixek errekak asko asi dittu.

basakana: iz. Bot. Basakarana.

Kalétar batzuk dabis basákanakbatzen.

basakatue: iz. Zool. Basakatua(Felix sylvestris).

basamortue: iz. Basamortua.Basamortuen ardi asko galtzenda.

básauntze: iz. Basahuntza.Básauntze baiño bixkórra(go)ibiltten da mendixen.

basérrittarra: iz. Baserritarra. SanBlas egunien, basérrittarrak etabasérrittarrak es dienak batzendie.

báserrixe: iz. Baserria. Emengobáserrixek géixenak txikixek die.

basie: iz. Basa. Lokatza. Egu(r)aldibustixakin basie éitten dabidien.

baskaldu: ad. Bazkaldu. Karterua-nien baskaldu genduen, présioonien gáiñera.

baskálondue: iz. Bazkalondoa.Bazkalostea. Baskálonduen sies-tako gogue ixeten da edarra.

baskálostie: iz. Bazkalostea. Bas-kálosteko orduek die lusíenakgure bierrien.

basóganaue: iz. Basoan soltedabilen ganadua. Orko báserrikomutillek basóganauek emotendabe, esíbako jéntie.

basóillarra: iz. Ornit. Basoilarra(Tetrao urogallus).

basoillue: iz. Ornit. Basoiloa (Otistetrax).

basókoipetzu: iz. Baso koipetsu.Txitxiburduntzi. Basókoipetzuedo txitxíburduntzi, ixeten dakánpuen sue eiñ, txoríxue edo

Page 278: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 277 —

úrdaixe erre eta bertan pasauegune.

bastarra: iz. Bazterra. Kanpótarraixen arren ondo esautzen dittuemengo bastárrak. í BASTARRIKAN-DAR IBILLI: esak. Batera eta beste-ra ibili, lanik egin gabe. Ordabill gure Manuel, betikomoduen, bastarrikandar. BÁSTA-RRAK: adlag. Kopuru handia.Gorríxen alde jokatu te básta-rrak galdu sittuen.

bastartu: ad. Baztertu. Ónegixedalako lagunek bastartu éittendabe.

básue: iz. Basoa. Edalontzia. Básuegarbittute itxi úrrengorako.

basue: iz. Basoa. Mendia, oihana.Aiñ sikiñe dago, esiñ da ollogo-rreta(ra) jun orra basora.

basurdie: iz. Zool. Basurdea (Susscropha). Basurdak ibilli diegabien sóluetan.

bat bes: det. Batere ez. Perretxikutajun nas, baña bat be es dot topau.

bat: zenbtz. zehazt. Bat. í BAT EIÑ:esak. Bat egin, elkartu. Súekinbat éitten dabenak berak daukekúlpie. BAT ESANDA BERA BES: esak.Bakar bat ere ez. –Senbat usu illdosus? –Bat esanda bera bes.

bátalako beste: esak. Erderazko‘Tal para cual’ esamoldearenparekoa. Suek bíxok be, bátala-ko beste, igul xamarrak.

batana: iz. Bot. Batana. (Mentharotundifolia).

batásbeste: adlag. Batez beste. Esmille es bi mille, batásbeste eingodogu.

batekos béstera: adlag. Batekoz bes-tera. Alderantziz. Arek gausadanak batekos béstera esaten dittu.

batekue: iz. Batekoa. Bateko bás-tue.

bátekue: izlag. Batekoa. Bátekueta béstekue, es san ixilddu be eiñarratzalde gustixen.

baten: 1. adlag. Behin. 2. erak.Berean. Danok etxe baten bisigiñen. 3. Gaztelerazko ‘atodo…correr, etc.’-ren parekoa.Aríñeketa baten etorri san. Mor-mosiño baten asi san.

bates be: adlag. Batez ere. Jenteasko ibiltten da perretxikuten,sapatu-domeketan bates be.

batu: ad. 1. Batu, bildu. Emengokóntuek batu dittut. 2. (Esnea)eraitsi. Béixek batu.

batue: izond. Batua. Artu daben gól-piakin odolbatue ein jako buruen.

bátzarra: iz. Batzarra. Bilera.Sutearoko bátzarra dago aiun-tamentuen.

bedarmetie: iz. Belar meta. Lenbedármetak naiñun ikustensien, oiñ es da bape ikusten.

bedarra: iz. Belarra. Saso batenbedarra erosten ibiltten giñen,gaur dának sobran.

bedárrure: iz. Belar ura. Bedarure erateko ainddu deuste médi-kuek.

bedársulue: iz. Belar ziloa. Bedár-suluek beteta, negureko laiñjateko bada(go).

bedártzie: iz. Belartza. Belardia.Len solue san lékuen bedartzaaundixe da(go) oiñ.

Page 279: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 278 —

bedeinketu: ad. Bedeinkatu. Umedának bedinkatu sittuen aba-diek.

bedeinketue: izond. Bedeinkatua.Dontsua. Egun bedeinketue ixendot gaur, danak primeran urtendauste.

beekaldie: iz. Beheko aldea.Kamiñuan beekaldien ikusi dotsaldixe.

beeko sue: iz. Beheko sua. Beekosuek aurrie berotu eta átzie ostu.

beekue: izlag. Behekoa. Beekodenda(ra) noie.

beelañue: iz. Behelainoa. Traba-kutik beittute, makiña bat goxe-tan Goittondo eta Ermu aldiebeelañuas tapa-tapa éindde ego-ten die.

beerakue: iz. Beherakoa. Goitikbeherakoa. Seosek kalte eindde-edo, beerakuakin nabill iru egu-nien.

beesixe: iz. Beresia. Txara, sastra-ka. Sepie, larra ta sasixe besteikes dago gure beesixen.

begíbakarra: izond. Begibakarra.Begíbakarra dalako es san juensoldautza(ra).

begiko sántue: iz. Begininia. Begi-ko sánture beittute igertzen daugaixoren bat daukasun ala es.

begittandu: ad. Begitandu. Irudi-tu. Seu siñela begittandu jatan.

begittansiñue: iz. Begitazio. Irudi-pena. Órrek seure begittansi-ñuek die.

begittu: ad. 1. Begiratu. So egin. 2.Zaindu. Beittu umiai neu etorriartien.

begítxinddorra: iz. Begitxindorra.Kakari begittu eskero begítxin-dorra éitten dala esaten euskuenguri.

begixe: iz. Begia. Ser da égixe?Suurran onduen begixe. í BEGI-KUE IXEN: esak. Begikoa izan.Maiteena, kutunena. Neskatuedau bere begikue. BEGITTEN ARTU:esak. Begitan hartu. Gorrotatu.Begiten artu giñusen máixuek.BEGIXE JO: esak. Begia jo. Aukera-tu, hautatu. Begixe jota dauketsure alabie.

beie: iz. Behea. Beie otza dagoetzunde egoteko. í BEIE JO: esak.Behea jo. Erori. Etxaburuko ormasaarrak, askenien be, beie jo dau.

beiñ: adlag. Behin. Beiñ, eskolaranoiela, siderresko dirue topaunaban.

béinke!: Interj. Beinke. Bai ba!Beinke! erresoie daukesu.

béiñobein: adlag. Behin edobehin. Beiñobeiñ allegauko dasuertie.

Behelainoa. P. Mugarza.

Page 280: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 279 —

beixe: iz. Zool. Behia. (Bos Tau-rus). Esnébeixek kendu eta oke-lakuek ipiñi dittut.

bekarra: iz. Bekarra. Makarra.Begixetako bekarrak kenduorduko tabernan egoten da.

bekókixe: iz. Bekokia. Bekókikogalanta artu dot atian kontra. íBEKOKI BALTZA IPIÑI: esak. Bekokibeltza ipini. Betoskoa jarri.Egixe esan jakonien bekoki bal-tza ipiñi dau.

belárrimotxa: izond. Belarrimo-tza. Espainiatik Euskal Herriraetorritako etorkinak izendatze-ko mespretxuzko hitza. Zenbai-tek ‘belar motxa’-rekin lotzendu.

belárriondokue: iz. Belarrondo-koa. Belárriondoko bat emonneutzen, baiña meresitte.

belárriondue: iz. Belarrondoa. Eseisu ein sarataik nire belárrion-duen.

bélarrittekuek: iz. Belarritakoak.Gaur egunien mutillek be béla-rrittekuekin ibiltten die ta.

bélarrixe: iz. Belarria. Tiretu deu-tzesu amari bélarrittik? Gaurberan úrtiek die. í BÉLARRIXEK

BEROTU: esak. Belarriak berotu.Jipoitu. Amak ikusten basaittu,berotuko deutzus bélarrixok.BÉLARRIXEK MAKURTU: esak. Bela-rriak makurtu. Amore eman.Arrótute etorri san, baiña béla-rrixek makurtute jun san.

beláunburue: iz. Belaunburua.Mutikotan, beti belaunburuekurretute.

belaune: iz. Belauna. Belaunekomiñakin ibilli esindde nabill.

beláuniko: adlag. Belauniko.Belauniko, ormiai bégire eukit-ten giñuesan, kastigaute.

belaunikotu: ad. Belaunikatu.Abadiek berak esaten dau nosjagi tte nos belaunikotu.

belie: iz. Ornit. Belea. Bélasarrakdagos beeko landan.(Corvuscorone). í BELÁ TXIKIXE: iz. Ornit.Bele txikia (Corvus monedula).BELA SARRA: Ez dakit zergatik den,duen koloreagatik, beharbada,baina belea ‘zaharra’ adjektiboaerantsiz izendatzen da ia beti.

belúnabue: izond. Lgart. Beluna-boa. Tentela, adimen gutxikoa.Au belunabuau es da esekinenteratzen.

bende: Erraz, aise. Sortzi arrukoarrixe bende jasotzen dau. íBENDE ARTU: Gainetik egin.Aundixek txikixe erres bendeartu.

bendebala: iz. Mendebala. Auumedadiau bendebalak ekarrit-tekue da.

béndie: iz. Bot. Menda. (Menthasativa). Béndiek baiño usaingosuagoik!

bénetakue: izlag. Benetakoa. Orlíburuen ipintten dittuen danakbénetakuek die.

bénetan: adlag. Benetan. Nik ólge-tan esan da bénetan artu dauberak.

berákasopie: iz. Berakatz-zopa.Baratxuri-zopa. Berákasopieeingo dot afaltzeko.

Page 281: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 280 —

berákatza: iz. Bot. Berakatza.Baratxuria (Allium sativum).Berákatz atala baiño sintzúaueda sure andrie.

berandu: adlag. Berandu. Berant.Udébarrixe berandu dator aur-ten.

berandutu: ad. Berandutu. Bix-kortzen es baga(ra) berandutueingo jaku.

beratu: ad. Beratu. Bigundu. Babieberatzen ipiñi dot bixerko.

berátziurrena: iz. Bederatziurre-na. Jose sanan berátziurrenekomesie dago dómekan.

berba eiñ: ad. Berba egin. Hitzegin. Berba éindde aitzen da.

berbakue: izlag. Hitza eman etabete egiten duena. Gureandriek ainddu badotzu, eingodotzu, berbakue da ta.

berbalaue: izond. Berbalduna.Berbaduna. Jose Mari gison ber-balaue da.

berbarue: iz. Berbaroa. Berbotsa.Emengo berbaruakin esiñ dogualkar aittu.

berbatu: ad. Berbatu. Haserretu.Uskerixa bat gaittik berbatugiñen, da bénetan asarratu gái-ñera.

berbénabedarra: iz. Bot. Berbe-na-belarra (Verbena officinalis).

bérbetan: adlag. Berbetan. Hizke-tan. Txakur oni bérbetan éittiefalta jako bákarrik.

bérbetie: iz. Berbeta. Hizkera. Ories da Ermuko bérbetie.

berbie: iz. Berba, hitza. Bátzuenberbiek géixa balixo dau beste

batzuen firmiek baiño. í BERBA-KISUNE IPIÑI: esak. Zeresanaeman. BERBIE ETORRI: esak. Bereonera etorri. BERBIE JAN: esak.Emandako hitza bete ez. BERBIE

KENDU: esak. Hitzegiten utzi ez.berdela: iz. Zool. Berdela (Scomi-

ber scomibrus)berdexkie: izond. Berdeska. Asal

berdexkie dauke tomatiek,óndiok.

bérdie: iz. Bot. Hiruztaren antzekolandarea. Aspaldi itxi jakonemen bérdie eraittiai.

berdie: izond. Berdea. Dénporieberdie ipiñi dau, gero!

berdurie: iz. Berdura. Ortuaria.Afaltzeko berdurie ónena.

beregaiñ artu: ad. Beregain hartu.Gisona ill jakonien etxeko ardu-ra dana beregaiñ artu bier ixendau.

beres: adlag. Berez. Atie beressabaldu da.

bereskue: izlag. Berezkoa. Kan-tuen éitteko bereskue bi’da.

bernie: iz. Berna. Txakurrek áinkeeiñ deuste berna asurrien.

berogarrixe: izond. Berogarria.Guasen salda bat edo ártz(er)a,berogarri pixkat ondo etorrikojaku te.

berotu: ad. Berotu. Urkiolara igo-ten arnasie berotu jaku.

berrinddu: ad. Birrindu. Xehatu,txikitu. Arri batek aspixen arra-paute, ankie berrinddu eiñ dau.

berriñe: iz. Birrina. Zahia. Berriñeartuan asala da, gánauentzakopentzue.

Page 282: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 281 —

berritten: adlag. Birritan. Berrittenestrepesau nas leku bardiñien.

bersolarixe: iz. Bertsolaria. Udale-txeko balkotik kantau dabe ber-sólarixek.

bérsue: iz. Bertsoa. Áittittek eraku-tzitteko bérsuek kantauko dittut.

bertán Bílbo!: Interj. Bertan Bilbo!Ezustea adierazten du. Aor ba,bertan Bilbo! Eugaittik bérbetaneta eu agertu.

bertan: adlag. Bertan. Bertan bas-kalduko dogu. í BERTAKO EIN:esak. Bertakotu. Ekandu. Anda-lusiatik etorri arren bertako eiñdie.

bertánbera itxi: ad. Abandonatu.Familixie ta dana bertánberaitxi eta Amériketara jun san.

berue: iz. eta izond. Beroa. íBERUANA KENDU: esak. Esajeratuz,gauza bat larregizkoa dela etaberotan esandako gehiegikeriakendu behar zaiola adieraztenduen esamoldea.. Patxik amaruso ill dittuela? Beruana kendubier, ao beruorri!

berune: iz. Beruna. Perdigoieberuneskue ixeten da.

beruskue: izlag. Berazkoa. Perre-txiku txárrak janda, beruskua-kin ibilli sien.

besápie: iz. Besapea. Besazpia.Sáldarrak urten deuste besá-pien.

besáspixe: iz. Besazpia. Besapea.Galtzarbea. Besápiek iserdittujatas.

besátireka: adlag. Besatiraka.Uztarrian, ganaduak albora

indar egin. Orrek idi gorrixorrekbesátireka éitten dau.

beserue: iz. Bezeroa. Baserritarrariesnea erosten dion kaletarra.Udan besero danak juten dieéuren errixetara.

bésperie: iz. Bezpera. Santágedabésperan úrtero urtetzen dakantuen.

béstekue: Bestekoa. 1. iz. Aldame-nekoa. Etxekonekoa. Gure bés-tekuek mesetan die. 2. izlag.Adinakoa. Sure semionek lasterasi bi’dau aittan béstekue.

besue: iz. Besoa. Besue mostu deu-tze mákiñiek. í BÉSUETAN ARTU:esak. Seme-alababitxitzat hartu.

bésuetakue: iz. eta izond. Besoe-tako. Bésuetakue, paga eske beti!

bete: ad. Bete. Ures bete jaku etxie.beti: adlag. Beti. Au umiau, beti

jaten da beti gose.betikue: izlag. Betikoa. Betiko

ipuiñek, baiña beti gústoraentzuten dienak.

betókerra: izond. Betokerra. Kon-tus sesen orrekin, betókerbegi(ra)tzen dau te.

betondue: iz. Betondoa. Begi-ingu-rua. Gure mutikue betondue bal-tzittute etorri da eskolatik.

betoskue: iz. Betoskoa. Bekoskoa.Ori taberneruoi beti dago betos-kuakin.

betúlie: iz. Betilea. Betúlie sartujata begixen.

bíaie: iz. Bigantxa. Txal ori ser da,íxkue ala biaie?

bíbitta: adlag. Bi bitara. Binaka(pilota jokoan, batez ere).

Page 283: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 282 —

Suei bíbittara jokatuko deu-tzuegu.

bíborie: iz. Zool. Sugegorria (Vipe-ra verus).

bibótie: iz. Bibotea. Suta(ra) jau-sitte bibotiek erre jakos katuai.

bidarrue: iz. Ornit. Birigarroa(Turdus philomelos). í PÁSEKO

BIDARRUE: iz. Ornit. Paseko biri-garroa (Turdus iliacus).

bide bates: adlag. Bide batez. Ure-tara noie ta bide bates ogixe beekarriko dot.

bidékurutzie: iz. Bidegurutzea.Markiñeko bidékurutzien kotxebat dago bastarra jota.

bider: iz. Bider. Eun bider esandeutzet, baiña alperrik.

bidésinddorra: iz. Bidezidorra.Bidésinddorretik juten basa(ra)es sa(ra) galduko.

bieldu: ad. Bialdu. Uretara bieldudot mutikue, emengue gastauda ta.

bier ixen: Behar izan. Batzutanzalantzazko zentzua ematen dioesaldiari. Arrixe ein bier ixendau Élgeta aldien. (Antza, harriaegin du Elgeta aldean).

bierbada: adlag. Beharbada. Bier-bada es nas etorriko báskait-ta(ra).

biergiñe: iz eta izond. Behargina.Langilea. Biérgiñek jai daukegaur.

biérlekue: iz. Beharlekua. 1. Lane-rako lekua. Bierlekuen suuregon bi’da. 2. Eginkizuna. Bereburue saintzen dauke naikuebierleku.

bierra: iz. Beharra. 1. Lana. Emenes dago dánontzako bierrrik. 2.Premia. Alkarrekin burrukanibilli bierrik es dago.

bierrestana: iz. Behar ez dena.Ezbeharra. Kontus ibilli, biérres-tanen bat ein barik!

bierrien: Beharrean. 1. adlag.Lanean. 2. Premian. 3. -t(z)ekozorian: Etxie jausi bierrien dago.4. Ordez: Otzetan egon bierrien,segaittik es satos barrure?

bietzoskola: iz. Behatz oskola.Bietzoskola soldu jata eta pau-suik emon esindde nabill.

bigárren léngosue: iz. Bigarrenlehengusua. Sure aitte nire biga-rren léngosue da.

bigundu: ad. Bigundu. Txokolatiebigundu eiñ da beruakin.

bigune: izond. Biguna. Samurra.Ogi bigune bákarrik jaten dau,es dauke agiñik eta.

bijílixie: iz. Bijilia. Bixer bijilixiebe bada ta, óllaskue edo ekarribiko dot.

bíkixek: iz. Bikiak. Bíkixek ixendittu nire arrebiek.

bíkotxa: izond. Bikoitza. Arrautzaonek gorringo bíkotxa euken.

bilddu: ad. Bialdu. Igorri. Fábrikieitxi eta biergiñek etxera bilddudittue.

billóskue: iz. Bildoxkoa. Bildotskoxkorra. Billosko bat erosi dotgeure ártien játeko.

billotxa: iz. Bildotsa. Gabónakarte es da jaixotzen billotxik.

billur ixen: ad. Beldur izan. Billurnas úsabak ser esango ete daben.

Page 284: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 283 —

billurre: iz. Beldurra. Izua. Esdaukesu jausteko billurrik?

billurtu: ad. Beldurtu. Izutu. Tru-moiakin billurtu éitten da.

bíllutxik: adlag. Biluzik. Úmiek bebíllutxik kalien... a san erruka-rrixe!

biorra: iz. Zool. Behorra. Biorra esidot úmiek gáñien ibilli daitte-san.

biotza: iz. Bihotza. Neure biotzekoasukre koskorra!

biotzekue: iz. Bihotzekoa. Biho-tzeko eritasuna. Biotzekuek jotail san.

biótzerrie: iz. Bihotzerrea. Txoko-latiek biótzerrie éitten deuste.

birbikiñe: iz. Eskuko laratroa. birbistu: ad. Hariztatu. Listu. Jer-

tzie birbistu egin da.biréstune: iz. Behazuna. Gibelan

onduen egoten da biréstune.biribilddu: ad. Borobildu. Gerri

bueltie biribilddu jako aspaldi-xen.

biribille: izond. Biribila. Egi biribi-llek esaten dittu.

biríxek: iz. Birikak. Fábrikakokeiek birixek ondatu eustesan.

birrinddu: ik. Berrinddu. Ainbesteibilitte gero ankak birrindduteamaittu gendun.

biserdune: izond. Bizarduna. Gás-tien ártien biserdun gitxi ikustenda.

biserra: iz. Bizarra. Biserra kentze-ko asti barik nabill egun gusti-xen.

bisi: ad. Bizi. Sorretan bisi ga(ra). íBISITTAKO IXEN: esak. Gaixotasun

batetik edo istripu batetik onikatera. Óndiok bisittako gaiela taposik!

bisíalargune: iz. Bizi-alarguna.Bisíalargundu sanetik gastetueiñ dala emoten dau.

bisílagune: iz. Bizilaguna. Ikúsiesi-ñe euken bisílagunen ártien.

bisimodue: iz. Bizimodua. Kalekobisimoduas aspertute, báserrireetorri sien bisi ixet(er)a

bisipoza: iz. Bizitzeko poza. Bisi-pos pixkat bi’da munduen, bes-telan ser?

bisítzie: iz. Bizitza. Bisitza osueBilbon pasau eban.

bísiue: iz. Bizioa. Bísio lárregidago gaur egunien.

bisixe: 1. iz. Bizia. Mendixengaldu eban bisixe. 2. izond.Azkarra, bizkorra. Pelota bisíxe-gixek die úmiendako.

bisíxuek: iz. pl. Zool. Bizioak(Ascaris lumbricoides).

biskortu: ad. Bizkortu. Azkartu.Motelduta nenguen, baiña bas-

Bolatokia. Zengotita auzoan. P. Mugarza.

Page 285: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 284 —

kaldu dotenien biskortu einnas.

bistakue: izlag. Bistakoa. Ageri-koa. Bistakue san etxe saar orijausiko sana.

bistau: ad. Bistaratu. Agertu. Aske-nien bistau da lapurre.

bistie: iz. Bista. Ikusmena. SantaLusiak bistie gorde deigule!

bistu: ad. 1. Piztu. Argixe bistu. 2.Piztu. Éuskixek urten dabenienlorak bistu ein die.

bisutze: iz. Bisutsa. Bisutzakin essan esebe ikusten mendixen.

bittártie: iz. Bitartea. Tartea. Bit-tarte baten etorri bi’ot bisitta batéitt(er)a

bitze: iz. Bitsa. Aparra. Probieamáittute, aotik bitze daríxolada(go)s idíxek.

bitzuk: zenbatz. zehazt. Bitzuk.Bitarikoak. Karta bitzuk jéuka-set.

biurgunie: iz. Bihurgunea. Biur-gune baten bastarra jota geldit-tu giñen.

biurre: izond. Bihurra. Bihurria,okerra. Kerten biurre daukeorrek mallukiorrek.

biurrikerixie: iz. Bihurkeria.Semat biurrikerixa éitten dabenonek mutikuonek!

biurrixie: iz. Bihurritua. Olgetandabillela ankan biurrixie eindau.

bixábona: iz. Biharamuna. Bixá-bonakin jagi nas gaur.

bíxen bittartien: adlag. Bienbitar-tean. Bizkitartean. Itturrire noie;suk bíxen bittartien ogixe ekarri.

bixer: adb. Bihar. Atzeratu eiñdabe bixerko partidue.

bixigue: iz. Zool. Bisigua (Pagellusbogaraveo).

bixkor: adlag. Bizkor. Azkar,agudo. Bixkor eiñ dosu bueltie.

bixkorra: izond. Bizkorra. Azka-rra. Bixkorra dago gure muti-kue.

blasta-blasta: Onom. Sailean. Batbestearen ondoren. Gastie dabaiña, arrixe blasta-blasta jaso-tzen dau.

blastiau: ad. Blast eman, jipoitu.Iru lagunen arte blastiau eben.

blaust: Onom. Zerbaitek batbatean erortzean ateratako zara-ta. Moskortute euen da bertan,blaust, jausi san!

blis-blast (emon): Onom. Zaplas-tekoa eman. Orduko maixuekblist-blast emoten eben, maki-llias be bai, askotan kulpa aun-dik barik.

boladie: iz. Bolada. Axé boladaaundi batek eruen eban téllatue.

bolátokixe: iz. Bolatokia. Ausodánetan euen len bolátokixe.

borondatie: iz. Borondatea. Estí-matzen dot sure borondatie.

bosa: iz. Boza. Ahotsa. Sure bosaentzuten da béstien gáiñetik.

boskántoie: iz. Bot. Boskantoia,sagar mota bat.

bota: ad. Bota. Jaurtiki. Banoie, bes-tela andriek etxetik botako nau te.

bótaka eiñ: ad. Botaka egin. Okaegin. Umiek bótaka eiñ dau.

bótakie: iz. Besátireka egitearenkontrakoa da. Proban ari diren

Page 286: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

idiek elkarri bultzatzera egitendute. Eskerreko idixek bótakieéitten dau.

bótie: iz. Botea. Jaikia, saltoa. Botetxarra eiñ deutze pelótiek.

botie: iz. Zahatoa. Botie ekarri dotamárretakue éitteko.

brintze: iz. Brintza. Izpia. Egurreapurtu te brintze begixen sartujako.

bristadie: iz. Briztada. Dirdira.Oñestuan bristadie ixen da.

bruse: iz. Blusa. Abarkak, prakamilráiasak, bruse ta txapela jan-tzitte ibiltten ga(ra) gabonbatzen.

bularra: iz. Bularra. Lau urteraarte emon nutzen bularraumiai.

bultze eiñ: ad. Bultza egin. Sakaegin. Bultze éindde bota doterreka(ra).

buperie: izond. Bupera. Minbera.Ondo buperie dauket eskerrekoankie!

burdibidie: iz. Gurdibidea. Akabosien emengo burdíbidiek.

burdíñarie: iz. Burdin-area, lauhortzeko area. Ibarrakuek bur-díñariakin dabis soluen, gorrí-ketan.

burdiñie: iz. Burdina. Ugerrakburdiñie be jan éitten dau.

burdixe: iz. Gurdia. Orga. Burdixeitzuldu jaku, basotik gatozela.

burdúntzaldixe: iz. Burduntzalia.Ekarri burdúntzaldixe, saldieetaratzeko.

burpille: iz. Gurpila. Burpille sulo-tu jako automobillai.

burrúkan eiñ: ad. Burrukatu.Moskortzen danien, burrukanein barik esin egon.

burrúkie: iz. Burruka. Liskarra.Súekin beti dago burrúkie.

burrundarie: iz. Burrunbada.Zarata. Axiek burrundara aun-dixe etaratzen dau.

bursokie: iz. Gurdi-soka. Bursokiebi’au sokátiran éitteko.

burterie: iz. Gurtedea. Burteriekkoipie bi’dau, siketute dago ta.

burúaundixe: iz. Ornit. Artzanobiarrunta (Lanius collurio).

burúbakue: izlag. Burugabe.Burúbako bat dalako familixadana ondatu dau.

burubidie: iz. Burubidea. Ganora.Ori da mutillan burubidie!

burue: iz. Burua. Burue ebai deu-tzet untziai. í BURU BAT EIÑ: esak.Bestearen jarrerarekin bat egin.Suekin buru bat éitten dabenakberak dauke kúlpie. BURUE BERO-TU: esak. Norbait zerbait egiterabultzatu. Lagunek burue berotudeutze semiai kótxie erosteko taoin derrigor bier. BURUE GALDU:esak. Erotu. Andrie ill jakonetikburue galdute dabill. BURUE JUN:esak. Zorabiatu. Elixan nauelaburue jun jata. BURUEN ARTU:esak. Gogoan hartu. Bérsuekburuen ártzen ona san gureosabie. BURÚTIK EIÑ: esak. Erotu.Músika ori ixiltzen es badosu,burutik ein bi’au. BURUTIK JUN:esak. Ahaztu. Seoser esanbi’notzun, baiña jun jata buru-tik.

Mallabiko euskara

— 285 —

Page 287: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

burúgogorra: izond. Burugogorra.Temosoa. Basara gero, burúgo-gorra ta temosue!

buruko miñe: iz. Buruko mina.Buruko miñe éitten deuste orrekmúsikiorrek.

burúko pañélue: iz. Buruzapia.Alabiek buruko pañélue errega-lau deuste.

burúkue: iz. Burukoa. Burkoa.Buruko au gogórregixe da lo éit-teko.

burukue: izlag. Buruari dagokio-na. Buruko pañélue.

burúmotza: izond. Burumotza.Kaskamotza. Mutil burúmotzbatekin ikusi dot alabie.

burúsbera: adlag. Buruz behera.Estrepasaute, burúsbera jausinas.

burúsgainke: adlag. Buruz gain-ka. Posan posas, burúsgainke,sáltoka ibilli san.

burúsurixe: izond. Buruzuria. Ile-zuria. Oixe burúsurixoi da niregisona.

búrutakue: iz. Uztarri gainean jar-tzen den ardi-larruzko estalkia.Sápak eta búrutakue busterri-xan gáñien egoten die.

burutasiñue: iz. Burutazioa. Buru-tapena. Entzun eiñ dot alaneure burutasiñue ixen da?

burutik beerakue: iz. Marranta,hotzeria. Aste bete ínguruen

txarto egon da nire gisona,burutik beerakuakin.

burú-utzik: adlag. Buru hutsik,buruan ezer jantzi gabe. Dauenotzakin, burú-utzik es urtenbeintzet kánpora.

buskantza: iz. G. er. Buzkantza.Odolostea. Elorrixoko buskan-tza, saspi libra ta bost ontza.

bustena: iz. Buztana. Isatsa. Txa-kurrek posik dauenien bustenaieraitten deutze.

busténgorrixe: iz. Ornit. Buztan-gorria (Phoenicurus ochurus).

busténikerie: iz. Ornit. Buztanika-ra. í BUSTÉNIKERA ORIXE: iz. Ornit.Buztanikara horia (Motacillacinerea). BUSTÉNIKERA SURIXE: iz.Ornit. Buztanikara zuria (Mota-cilla alba).

bustérrigiñe: iz. Uztargina. Marki-ñetik etortzen san bustérrigiñe,‘Busterri’ esaten jakona.

busterrixe: iz. Uztarria. Mutill aulotuko daben busterririk es dabeeiñ óndiok.

bustertu: ad. Uztartu. Suek bíxoksaie alkarrekin bustertzekomodukuek.

bustiñe: iz. Buztina. Bustiñeskokasuelan eiñ dot makíllaue.

bustixe: izond. Buztia. Kontus ibi-lli bide bustixe dago ta.

Mallabiko euskara

— 286 —

Page 288: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 287 —

D

damue: iz. Damua. Éinddakuanabaiño, einbakuan damu aundí-xaue dauket.

dana: izond. Dena. Dana dakiorrek, ala?

danba: Onom. Kolpe sendo batenonomatopeia. Danba, jo buruenda eratzi eban!

danba-danba: Onom. Irmotasu-nez. Baskaldu te, danba-danba,oiñes jun giñen Gernikeraiño.

danbadie: iz. Danbada. Atiek dan-bada aundixe etara dau.

danbatekue: iz. Danbatekoa. Dan-bada. Danbatekuas itxi dauatie.

dantza sóltie: iz. Dantza soltea.Jota. Gure áittittek afisiño aun-dixe euken dantza sóltien.

dántzie: iz. Dantza. Úmiek etortzendienien danok dantzan ipinttengaittue.

dardar: adlag. Dardar. Máixueetortzen sanien danok dardaregoten giñen.

dardáraka: adlag. Dardaraka. Dar-darka. Otzak dardáraka etorrigiñen etxera.

dardarie: iz. Dardara. Ikara.Abioiek pasatzen sienien étxiekbe dardarie éitten eben.

daríxola: ad. Dariola. Basurdiekodola darixola ies ein eban.

debálde: adlag. Debalde. Dohai-nik. Sure aittek debalde mostudeuste ulie.

deittu: ad. Deitu. Deittu, ia líburueallegau dan.

deixe: iz. Deia. Báskaitta jutekodeixe ixen da.

déjie: iz. 1. Koxka, irtengunea.Étxaurreko déjien geratu damaillukie. 2. Azentua. Markí-ñaldeko déjie dauke bérbetan.

demandie: iz. Demanda. Liskarra.Augaittik edo origaittik betidemandie ipiñi bier. í DEMANDAN

IBILLI: ad. Liskarrean ibili. Bidiedala ta es dala, gaatu bakodemandan ibilli die. DEMANDIE

IPIÑI: ad. Liskarra sortu. Baltzada gero, dabillen lekuen deman-die ipiñi bier!

demasa: izond. Demasa. Gaurbero demasa bota dau.

demoniñue: iz. eta izond. Demo-nioa. Deabrua. Mutiko demoni-ñue!

dendarixe: iz. Dendaria. Ermukodendárixek alkartie osatu dabe.

déndie: iz. Denda. Denda barrixesabaldu dabe errixen.

Page 289: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 288 —

denganiñue: iz. Demonioa. ‘De-monioa’ deitzeko eufemismoa.Ume denganiñue!

denporaldixe: iz. Denboraldia.Denporaldixe eiñ dot autobusaibégire, baiña es da etorri.

denporalie: iz. Denboralea. Ekai-tza. Onako denporalias esin daurten.

dénporie: iz. 1. Denbora. Dénpo-raik es da galdu bier. í DÉNPORIE

EMON: esak. Denborapasa ibili. -Se mutillak? –Ementxe, dénporieemoten. 2. Eguraldia. Bixerkodénpora ona esan dabe. í DÉNPO-RA LORRIÑE: Eguraldi nahasia.Lanbrue asi dau te, dénporalorriñe ipiñi dau.

derrigor: adlag. Derrigor. Nahi-taez. Derrigor etx(er)a jútie naieban.

derrigorrien: adlag. Derrigorrean.Umie balitz derrigorrien esaneraingo neukixo.

derrigortu: ad. Derrigortu. Behar-tu. Neuk derrigortu dot neureburue, iñok esan barik.

desente: adlag. Dezente. Nahi-ko, ondo. Umiek desente jandau.

deséntie: izond. Dezentea. Ederra.Jornal desentie irebasten dau.

destaiñie: iz. Destaina. Erdeinua.Desteiñas begittu deuste sureamak.

diabrue: iz. Deabrua. Demonioa.Ume diabrue!

diar eiñ: ad. Deiadar egin. Deiegin. Éin diar aittai, afáltz(er)aetórtzeko.

diárka: adlag. Deiadarka. Deika.Suri diarka ibilli nas, baiña esdeustesu entzun.

diarra: iz. Deiadarra. Deia. Seiñendiarra da?

di-da baten: adlag. Aitaren batean.Pentzatzen egon barik, di-daein naban.

dinbili-danbala: Onom. Gogorastindutako zerbaitek ateratakohotsa. Dínbili-dánbala, axiekerabilli dau gánbarako atie.

dinbirri-danbarra: Onom. Arras-taka eramandako zerbaitek(ontziak edo) ateratako hotsa.Dinbirri-danbarra, pote saarraktatarres dittuela jun da.

díndilixke: adlag. Dindilizka. Zin-tzilik. Adarretik díndilixke gera-tu nas.

dirúaldixe: iz. Dirualdia. Úrrengodirúaldixen kotxe barrixe eros-teko asmue dauket.

dirudune: izond. Diruduna. Abe-ratsa. Gison dirudune artuneban da, eskerrak!

dirue: iz. Dirua. Sosa. í DIRUE ARRÍKE

BOTA: esak. Dirua alperrik xahu-tu. Loterixan jokatzie, diruearríke botatzie da. DÍRUEK EIÑ:esak. Aberastu. Txatárrie saltzenasitte, díruek eiñ sittun.

dirutu: ad. Dirutu. Aberastu. Diru-tute etorri san Amériketatik.

dirútzie: iz. Dirutza. Osatu esind-de, dirutza itzela gastau daumédikuetan.

dolarie: iz. Tolarea. Sagárrakapurtu te sárdaue éitteko ixetenda dolarie.

Page 290: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 289 —

dómekie: iz. Domeka. Igandea.Dómeketan mendire jutenga(ra), jeneralien.

domínistikune: iz. Doministiku-na. Beiñ asittekuen amar domí-nistikun be bai geratu barik.

Domu santu egune: Domu Santueguna, azaroaren 1a.

domusantulorie: iz. Bot. DomuSantu lorea.

dotore: adlag. Dotore. Beintisinkobaño dotória etorri da.

dotorie: izond. Dotorea. Gisondotorie jirau dosu.

dotríñie: iz. Dotrina. Don Luisekerakusten euskun dotríñie,Mallibixen.

dragie: iz. Draga. Gurdiaren galga.Dragie emonda itxi burdixe,motan beera jun es daitten.

drógie: iz. Iskanbila. Au dabillenlekuen, drógie ta demandiebaiño es dago. í DRÓGIE IPIÑI: Isti-

luak sortu. Guregana es etorridrógie ipinttera.

dudan: adlag. Dudan. Zalantzan.Dudan egon ga(ra), sure billeetorri ala es.

dudie: iz. Duda. Zalantza. Akasoégixe ixengo da, baiña badau-ket dudie.

dultzáñie: iz. Dultzaina. Íngurue-tako ónena san, dultzáñie joten.

dunbie: iz. Dunba. Arran handia.Saldíxek mendittik beera datose-nien, áren dunbotsa urrinddikentzuten da.

dundurixue: iz. Dundurioa. Seueketorri saien eskero, bélarriko dun-durixue kendu bakue dauket.

dúrdurie: iz. Ornit. Durdura (Tur-dus pilaris)

dzast!: Onom. Eztenkada edoebaki txiki baten onomatopeia.Órratzakin dzast! ein doteskuen.

Page 291: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 290 —

ebai: ad. Ebaki. Atzamarrien ebaitxiki bat eiñ dot labáñiakin.

ebaixe: iz. Ebakia. Zauria. Ankakoebaixe soldu ein jako.

eberdixe: iz. Eguerdia. Éuskixeetara dau eberdixen.

edadekue: izlag. Edadekoa. Nagu-sia. Edadeko jentie etortzen damesetara.

edadetue: izond. Edadetua. Nagu-sia. Edádetuek Urkiolara eruete-ko autobuse ipiñi dau udále-txiek.

edadie: iz. Edadea. Adina. Eskón-tzeko edadie etorri jako.

édarixe: iz. Edaria. Édarixek galdueban, gíxajue!

edarra: izond. Ederra. í EDARRA

SAKATU: esak. Adarra jo. EDARRAK

ARTU: esak. Jipoia jaso. Arro eto-rri san, baiña edarrak artu sit-tun. EDARRAK EMON: esak. Jipoiaeman. Lapurroi arrapau eba-nien edarrak emon eutzesan.

edarto: adlag. Ederto. Orrek aro-tzorrek bierra edarto éitten dau.

edie: iz. Hedea. Busterrixek edebarrixe bi’dau.

edur bustixe: iz. Elur buztia. Tra-bakuko gaiñien edur bustixedierdu.

edurre: iz. Elurra. Goxa eiñ dauaurten edurre.

edúr ure: iz. Elur ura. Goiko men-dittik etorritteko edur urek asidittu errekak.

edúrtie: iz. Elurtea. Aspaldikoedurteik áundiñe eiñ eban iges.

edúrtzie: iz. Elurtza. Úmiek edur-tzan itzelien pasatzen dabe,ólgetan.

egaberie: iz. Ornit. Hegabera(Vanellus vanellus).

egala: iz. Hegala. Ertza. Bide ega-lien dago gure etxie.

égaran: ad. Hegan egin. Ara, gureilusiñuek égaran eiñ dabe!

égarie: iz. Hegara. Olluan égariemotxa ixeten da.

egarrixe: iz. Egarria. Ure ekarrikodeustek mutiko, egarrixek naja-tok eta?

egastadan: adlag. Ziztu bizian.Kótxiek egastadan juten die.

egastadie: iz. Hegaztada. Abiadu-ra, ziztua. Ori da egastadie eka-rri dosune!

egástixe: iz. HEgaztia. Egástixansaldie nai dosu baskaldu ordu-ko?

egatu: ad. Hegaldatu. Sosokumakbixkor egatu die.

E

Page 292: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 291 —

egiñ-egiñien: adlag. Egin-eginean.Ozta-ozta, doi-doi. Egiñ-egiñienallegau nintzen ordureko.

égixe: iz. Egia. Égixe, askorenernegagarrixe.

egóaxie: iz. Hegohaizea. Egóaxia-kin endredaute ibiltten da.

égoie: iz. Hegohaizea. Égoiek jotendabenien úsuek etortzen die.

egokixe: izond. Egokia. Aproposa.Gison egokixe da bérbetan.

egon: ad. Egon. Egonien giro.egona: iz. Egona. Egonak egóngu-

rie dakaregonaldixe: iz. Egonaldia. Egonal-

dixe eiñ dogu máixen jarritte.egónesiñe: iz. Egonezina. Ondoeza.

Derrepente egonesiñe etorri jako.egosi: ad. Egosi. Beruakin ánkak

be egosi éitten die.egotaldixe: iz. Egonaldia (egote

aldia). Egotaldixe eiñ dot arbóla-pien etzunde.

eguáldixe: iz. Eguraldia. Éuskixeta eurixe, martiko eguáldixe.

eguástena: iz. Eguaztena. Asteaz-kena. Eguasten arratzaldie jaiartu dot.

egue: iz. Hegoa. Hegala. Egueapurtute topau dot usue.

Eguen Sántue: iz. Ostegun Santua.Eguen Suri: iz. Eguen Zuri.éguena, egúena: iz. Eguena. Oste-

guna. Éguenetan juten ga(ra)músika eskóla(ra).

egundo: adlag. Egundo. Sekula.Egundo be es nas ibilli abioien.

egúndokue: izlag. Egundokoa.Sekulakoa. Egúndoko báskarixeein gendun úsaban kónture.

egune: iz. Eguna. Ipiñi eskero,egune etorri éitten da. í EGUNE

SABALDU: esak. Eguna argitu.Bixer be egune sabalduko dau teguasen etx(er)a.

egunien-egunien: adlag. Egune-ro-egunero. Egunien-egunienártzen dot asunen ure.

egunon!: Interj. Egunon! –Egunon!–Alan ekarri!

egurre: iz. Egurra. Zura. Negurekoegurre ekarri dot. í EGURRE EMON:esk. Egurra eman. Jipoitu. Belokikegurre emon deutze Olaizolari.

eiñ: ad. Egin. í EIÑ ALA: esak. Eginahala. Eiñ ala bier egoten daetxien. EIÑ ALAKUEK EIÑ: esak.Direnak eta ez direnak egin. Eiñalakuek ein sittun arrixe jaso-tzen, baiña es aban jaso. ÉITTE-KUEK EIÑ: esak. Egin beharrekoakegin. Emen éittekuek einddedagos, guasen etxera.

éittekue: iz. eta izlag. Egitekoa.Jan baino lehen, egosi beharre-koa. Txokolate klase bi egotensien, oin be bai, éittekue ta bigu-ne.

eitxi: ad. Eritzi. Ondo deitxot.ejérsixuek: iz. Ihardunaldiak.

Amurisa etortzen san Sanjunaejérsixuek emot(er)a. Akorduendauket Polentiñon kontue-etaselan kontatzen sittun.

ekandu: ad. Ekandu. Ohitu. Esinekandu etxe barrire.

ekarri: ad. Ekarri. í ALAN EKARRI:‘Egunon’a opa duenari erantzu-teko erabiltzen den formula.–Egunon! –Alan ekarri!

Page 293: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 292 —

ekiñ: ad. Ekin. Eurixek ekin deu-tze.

ekiñaldixe: iz. Ekinaldia. Musienekiñaldixe ein gendun atzoarrátzaldien.

ekittaldixe: iz. Ekitaldia. Ekinal-dia. Ekittaldixe dago etxie ondogarbitzen.

elbitze: iz. Albitza. Iberreko mutí-llek elbitze ebaten dabis basuen.

eldu: ad. Heldu. 1. Iritsi, ailegatu.Médikue berandu eldu da. 2.Oratu. Eutsi. Bélarixetatik eltzenbadotzut ikusikosu. 3. Umatu.Keixak eldu ete die?

eldúlekue: iz. Heldulekua. Arribiribille gatxa da jasotzeko,eldúlekuik es dauke ta.

elgorrixe: iz. Elgorria. Gure umebíxek batera pasau dabe elgorri-xe.

eliskisune: iz. Elizkizuna. Aguroamaittu da gaurko eliskisune.

elixie: iz. Eliza. Elixie konpontzekodiru batzen etorri die.

elíxpie: iz. Elizpea. Mésostien elix-pien éitten san pelotan.

eltxue: iz. Zool. Eltxoa (Culexpugens).

eltzáiorra: izond. Haur. Eltzago-rra. Bihurria. Eltzen bauat béla-rrittik, eltzáiorroi!

emendixue: iz. Emendioa, onura,irabazia. Jokotik es dago emendi-xoik.

émie: iz. M letra. ‘Aranburu’ es daémiakin eskribitzen éukeras.

emie: iz. Emea. Árbolak be arraketa emiek dagos, personenmoduen.

emíllaune: iz. Imina. Aleen edu-kiera-neurria, anegaren laurde-naren baliokidea. Emillaun betebaba ipiñi dot egosten.

émoixe: iz. Emaria, jarioa. Ebaixeeiñ dau ankan eta émoixe esjako geratzen.

emon: ad. Eman. Eskekon bat etor-tzen sanien seose beti emotenjakon.

en jeneral: adlag. Jeneralean.Eskuarki. En jeneral, gabónetanetxien afaltzen dogu.

endemas: adlag. Batez ere. Aregehiago. Kaletarrak asko etor-tzen die, onako denporiakinendemas.

endredue: iz. Nahastea. Ónekordu kánbixuok endredue sebesteik es dabe ekarten.

ene ba!: Interj. Ene bada! Ene ba,ara seiñ etorri dan!

ene!: Interj. Ene! Ene, au da ausuertie!

engerie: iz. Engara. Eragozpen. Esdauket engeraik suri etxeralaguntzeko.

enkatxue: iz. Probalekua. Ididemak egiteko prestatutakosoro lauxatua. Aiuntamentukobiergiñek enkatxue garbitzenibilli die.

enojurie: iz. . Ankako enojuriakinnabill.

enorra: iz. Garatxa. Ausuen basanandra bat, sagarrakin enorrakkentzen sittuena.

enpádagarrixe: izond. Higuinga-rria. Enpádagarrixe da or taber-nan dauen usaiñe.

Page 294: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 293 —

enpadue: iz. Enpagua. Nazka.Enpadue emoteko moduko pela-jie dauke.

enpárauek: iz. pl. Enparatuak.Gainerakoak. Osasunik es daue-nien, diruek eta enparaueksobra dagos.

enpas: adlag. Zorrik gabe. Parra.Nik suri amar ogerleko emon etaenpas.

enpastu: ad. Zorrak kitatu. Enpas-tute gagos, orduen?

entengie: iz. Iltze luzea. Entengia-kin josi dittut tablo bixek.

enterrue: iz. Enterrua. Lagunbaten enterruen egon nas.

entramie: iz. 1. Entrama. Onekserrionek entramie galdutedauke. 2. Apetitu handia. Oridok entramie, mutil!

entzun: ad. Entzun. Belarri batetikes dot eser entzuten.

entzungor eiñ: ad. Entzungoregin. Ez entzunarena eiñ. Diareiñ deutzet, baiña entzúngoreiñ deuste.

entzútie: iz. 1. Entzutea. Txirritanik es naban esautu, baiñaaren entzútie badauket. 2.Fama. Entzute aundiko kirolari-xe da ori.

ep: Interj. Norbaiten arreta erakar-tzeko erabiltzen den hitza. Ep!Selan?

epa: Interj. Agurtzeko erabiltzenhitza. Epa, aspaldiko!

epela: izond. Epela. Leku epela dagure etxe íngurue.

epeldu: ad. Epeldu. 1. Ez bero ezhotz ipini. Girue asko epeldu dau.

2. Astindu. Etxera berandu jutenbanas andriek epelduko nau.

epeltasune: iz. Epeltasuna. Gústoraartzen da éuskixan epeltasune.

epélunie: iz. Epel unea. Oinneguen, eberdiko epélunie apro-betxau bier.

eperra: iz. Ornit. Eperra (Alectorisrufa).

erabagi: ad. Erabaki. Erabagi dosubótue seiñi emon?

erabagixe: iz. Erabakia. Ikusitte-kuek ikusitte, sein da sure era-bagixe?

erabilli: ad. Erabili. Erabilli, naibadosu, nire áutue.

eraiñ: ad. Eragin. 1. Arazi. Sueieser eraittie baiño noberak éittieoba da. 2. Mugiarazi. Eraiñastuai, berandu goies ta.

érakue: izlag. Erakoa, aproposa.Nik nai doten érako aurkirik esdot topau.

erakutzi: ad. Erakutsi. Nai dosuetxie erakustie?

eran: ad. Edan. Éran éitten dau,ostien mutill ona da.

erantzi: ad. Erantzi. Erantzixussapatak etxien egóteko.

érara: adlag. Erara, modu egokian.Óri jertzioi érara ipiñitte dauke-su? Érara etorri jata su emenegótie.

erástune: iz. Eraztuna. Pena emondeuste erastune gáltziek.

eratzi: ad. Eraitsi. Jo musturrien daeratzi dau.

erautzi: ad. Txahalari amaren erra-petik edan arazi. Txaala erautzidosu?

Page 295: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 294 —

erbéstie: iz. Erbestea. Érbestienbisi ixen nitzen áinbeste urtien.

erbittarixe: iz. Erbi-ehizean ari-tzen dena. Gure osaba sanaerbittari amorratue san.

erbítxakurre: iz. Erbitxakurra.Usaiñe ondo ártzen dau orrekerbítxakurrorrek.

erdeldune: izond. Erdalduna.Mallabiko kaleko girue erdeldu-ne da.

erderakadie: iz. Erdarakada. ‘Ulieartu’ moduko erdérakadakbotatzen dittu.

érderas: adlag. Erdaraz. Gaztele-raz. Érderas éitten da Mallibikotabernetan.

érderie: iz. Erdara. Gaztelera. Bíl-bora jun san érderas ikest(er)a.

erdi: adlag. Erdi. Erdi lo egon nasbaskálonduen.

erdialdie: adlag. Erdi aldea. Télla-tuan erdialdien ittogiñe eiñ da.

erdíbana: adlag. Erdibana. Erdí-bana játeko ill gendun txarrixe.

erdíbi eiñ: ad. Erdibitu. Erdíbieingo dogu txulétie, nai badosu.

erdibidie: iz. Erdibidea. Es giñenallegau, erdibidien geratugiñen.

erdibittu: ad. Erdibitu. Bierrakerdibitzen badittugu, errésagoeingo dittugu.

erdirekuen: adlag. Erdika, zorraketa irabaziak erdibana eginez.Basue erdirekuen saldu dogu.

erdiske: adlag. Erdizka. Irebasixekerdiske banatuko dittugu.

erdixe: adlag. Erdia. Ástie erdixeéittie da.

érdu: Interj. Erdu! Érdu ari ona!ereiñ: ad. Erein. Lélengo ereiñ ein

bi’da gero ártzeko.érie: iz. Era. Aukera. Érie dosunien

pasau saittes nire etxetik.eríñotza: iz. Bot. Ereinotza (Lurus

nobilis).eríotzie: iz. Heriotza. Eriotza trístie

mutill orrena.erláuntze: iz. Erlauntza. Erlaun-

tzak lekus aldatu dittut.erlie: iz. Zool. Erlea (Apis melife-

ra).erlójue: iz. Erlojua. Kanpántorreko

erlojue ondatu eiñ da.ermandadie: iz. Ermandadea.

Kofradia. Ermandadeko bátza-rra éitten san erregen egunien.

ermíttie: iz. Ermita. Ausólanienkonpondu genduen ermítie.

ernarie: iz. Ornit. Enara (Delichonurbica).

erne: ad. Erne. Kimatu. Garixeerne da.

ernégagarrixe: izond. Ernegagarria.Bégire egótie ernégagarrixe da.

ernegasiñue: iz. Ernegazioa.Emon deusten ernegasiñuakinnegar be eiñ dot.

ernegau: ad. Ernegatu. Ikusittebákarrik ernegau éitten dot.

ernegue: iz. Ernegua. Ernegueemoten dau gausak olan alpe-rrigaltziek.

ernemiñe: iz. Ernamuina. Babiekbadakar ernemiñe.

ernie: iz. Ernea. Artuek bota dauernie.

erosi: ad. Erosi. Modu onien erosidot trájie.

Page 296: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 295 —

erosue: izond. Erosoa. Lagunakinbidie erósuaue éitten da.

erpie: iz. Erpea. Katuek erpie sartudeuste atzamarrien. í ERPE

JORRIE: esak. Ihesari eman:Billurtu nitzen eta gausie txa-kurtuko sala ikusitte, erpe jorriaiemon nutzen.

erpille: iz. Zokila, mokorra. Etxé-konekuek erpíllek joten dierdue.

erraiñe: iz. Erraina. Erraiñek eka-rri nau kótxien.

Erramu egune: iz. Erramu eguna.Erramu egunes jaixo san gureloibie.

errápie: iz. Errapea. Errápieantzutu jako beixai.

erre: ad. Erre. Erre éitten dau éus-kixek.

errebañue: iz. Artaldea. Erreba-ñue galdute dabill pastorie.

errégaldarie: iz. Gaztainak erre-tzeko danbolina. Errégaldaranerreta, gastaiñak gusto obie ixe-ten dabela diñue batzuk.

errégalue: iz. Erregalia. Oparia.Mákiña bat errégalu jaso dau,asko meresi barik.

erregarrixe: izond. Erregarria.Errekaia. Ainbeste egur txikittu-te, badaukau negureko errega-rrixe.

Errégen egune: iz. Erregen eguna,urtarrilaren 6an.

Errégenak: iz. Erregenak. Erregeneguna. Errégenetan suarokobátzarra éitten san errixen.

erregue: iz. Erregua. Mákiña baterregu eiñ deutzet emen geldí-tzeko, baiña alperrik.

errékarrixe: iz. Errekarria. Erréka-rrixekin ólgetan ibiltten giñenmutikotan.

errékastue: iz. Errekastoa. Askó-narra eskutau da beeko errekas-tuen.

errekaue: iz. Errekadua. Manda-tua. Ermure jun nas errékauekéitt(er)a.

errékie: iz. Erreka. Latsa. Eltzubikoerrékie siketu eiñ da.

errekistau: ad. Arakatu, miatu,aztertu. Poltzíkuek errekistaudittut, baiña es dot txakur txiki-rik topau.

errékistue: iz. Miaketa. Bartgabien, guardásobillek errékis-tuen ibilli die gurien.

errekondue: iz. Errekondoa. Sasi-xek jantzi dittu errékonduek.

errémedixue: iz. Erremedioa.Éinddekuek es dauke erremedi-xoik.

errementarixe: iz. Errementaria.Kaxkurrio errementarixe, pelo-tari aundixe ixendakue san.

erremerixie: iz. Erromeria. Traa-kun be éitten san erremerixie.

erremiñe: iz. Erremina. Lepueerreminddute dauket.

erréminttie: iz. Erreminta. 1. Tres-na. Lanabesa. Atxurre errémint-ta eskaxa da. 2. Askorik lotsa-tzen ez den pertsona. Es deutzeedoseiñek aurre egingo, erre-mintta edarra da beroi!

errémolatxie: iz. Bot. Erremolatxa(Beta vulgaris).

erremue: iz. Bot. Erramua. Erro-meroa. (Rosmarinus officinalis).

Page 297: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 296 —

erremuskadie: iz. Erremuskada.Purrustada. Sure erremuskadakentzuten aspertu nas.

errena: iz. Herrena. Eskillaratikjausitte golpie artu eban da erre-na geratu jako.

errendidu: ad. Errenditu. Gabera-ko errenditzen die, baiña egungustixen es die geratu be éittenónek úmiok.

errentan artu: ad. Errentan hartu.Báserrixe artu dogu errentanfamilixa biren ártien.

errenterue: iz. Errentaria. Sasobaten emengo basérrittar danakerrenteruek sien.

erréntie: iz. Errenta. Alokairua.Errentie jaso deusku úsabak.

erreparau: ad. Erreparatu. Ikusi. Erre-parau deutzesu orko neska orri?

erreparue: iz. Erreparoa. 1. Arreta.Kamiñuetan erreparu aundixeeuki bi’da. 2. Lotsa. Erreparueemoten deuste iñoi dirue eska-tzen ibilttie.

erres: adlag. Erraz. Erres konpon-tzen da béstiena.

erresa: izond. Erraza. Erresa daesaten, éitten gatxa.

errésarixue: iz. Errosarioa. Afalos-tien errésarixue erresau te oera.

erresau: ad. Otoitz egin. Beláuni-ko erresau dot Agur Marixe.

erresto: adlag. Errazto. Errazki.Erresto jaso dau arrixe.

errésue: Errezua. Otoitza. Ámamasana beti errésuen egoten san.

errétellie: iz. Erreteila. Téllatueerrétellie ein prémiñan dagoetxie.

errétena: iz. Erretena. Ubidea.Sapatuen errétenak garbitz(er)agoies ausokuok.

errétolikie: iz. Erretolika. Marma-rra. Orrek atzuorrek dauke erré-tolikie!

errétratue: iz. Erretratua. Argazkia.Sure errétratue ikusi dot periódi-kuen.

erreturie: iz. Erretura. Soroanegindako erreketa. Gure áma-mak ortuen éindde eukitteneban erreturie.

erretxiñe: iz. Erretxina. Arríjaso-tzailliek erabiltten dabe erretxi-ñe, éskuek labanik es éitteko.

érreumie: iz. Erreuma. Érreumia-kin ibilli esindde nabill.

Enarak. P. Mugarza.

Page 298: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 297 —

erréunie: iz. Erretako unea. Erréu-na aundixek itxi dittu suekUrkoko mendi ínguruen.

erreusaiñe: iz. Erre-usaina. Erreu-saiñe dator eskatzetik.

erríbasue: iz. Herribasoa. Erríba-suek saldu sittun událetxiekeskólak éitteko.

érrie: iz. Erre. R letra. Frantzesenmoduen éitten dau ‘érrie’.

errie: iz. Errea. Erredura. Orixuanerrie nekes osatzen da.

errime: adlag. Asko, dezente.Iestik ona errime argaldusa(ra).

erripie: iz. Erripa. Erripie dagogure etxera igoteko.

erríttarra: iz. Herritarra. Errítta-rrak alkatiakin berba éittie eska-tu dabe.

errixe: iz. Herria. Askénengo iruúrtietan asko asi da gure errixe.í ERRIBATEKUEK IXEN: esak. Berdin-tsuak izan. Suek danok be alka-rrekin bustertzeko modukueksaie, danok erribatekuek.

erroibie: iz. Behiek errapean iza-ten duten gaisotasuna. Erroibiedauke bei baltzak eta esiñ dajatzi.

errómada lángie: iz. Erromada-langa. Gastetan erromada lán-gie sáltuen pasatzen naban.

errómalbue: iz. Erromada albokozutoina. Karéarrixko errómal-buek eruen sittuen bátamatek.

erromarie: iz. Erromada. Kasorieketortzen die eta erromara dánaksábalik ixten dittue.

erromerue: iz. ik. erremue.

erropie: iz. Arropa. Soñien siketujata erropie.

erróskillie: iz. Erroskila. Urkiolanerroskilla saltzaille ugeri egotenda.

errotarixe: iz. Errotaria. Berriseneuesan errotarixek, bat baiñogeixa.

errótarrixe: iz. Errotarria. Maidotorie éindde dauket errótarri-xakin.

errotie: iz. Errota. Sengoitte Errotaesaten jakon báserrixe beiño-bein errotie ixengo san.

errúbakue: izlag. Errubakoa. Erru-gabea. Mákiñabat errúbako ilt-ten da gosiek egúnero.

erruberie: iz. Errubera. Gurpila. íERRUBERAN EIÑ: (lgart.) Masturba-tu. ERRÚBEREKIN GORA: esak. Irau-lita. Ondarrutik gatosela kotxebat ikusi dogu errúberekin gora.

errue: iz. 1. Errua. Kulpa. Umerikes jo, úmiek es dauke errurik eta.2. Erroa. Titia. Erru bat galdutedauke beixek.

errukarrixe: izond. Errukarria.Alako errukarririk!

errúkiorra: izond. Errukiorra.Urrikalkorra. Jangoiko errúkio-rra.

errúkixe: iz. Errukia. Errúkixeemoten dau úmiek íltten ikús-tiek.

ertza: iz. Ertza. Maixan ertza jo dotbelaunakin.

eruen: ad. Eroan. Ur asko daroieerrékiek.

esa: iz. Eza. Gabezia. Esa da txa-rra!

Page 299: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 298 —

esagune: izond. Ezaguna. Surearpegixe esagune éitten jata.

esákerie: iz. Esaera. Esákerie da,‘eskur urtie, edur urtie’.

esan: ad. Esan. Es dau gusurrikesan.

esanekue: izond. Esanekoa. Esa-nekue da gure mutille.

esánesiñe: iz. Esanezina. Totelta-suna. Nerbioso paratzen danienesánesiñe etortzen jako.

esangiñe: iz. Esangina. Esanekoa.Neska ona ta esangiñe da.

esángurie: iz. Esangura. Esatekogogoa. Esángurie ta esan esiñ.

esátekue: iz. eta izlag. Esatekoa. Esá-tekuek esanda gustora jun san.

esátie: iz. Hesatea. Esátien barruresartu dittu ardíxek.

esaupidie eiñ: ad. Ezaupideaegin. Andrasko bat etorri da,baiña es dot bere esaupideik eiñ.

esautu: ad. Ezagutu. Alkar ondoesagutzen dogu.

esbíerra: iz. Ezbeharra. Zorigaitza.Esbierra ixen dau mendixen.

esebes: adlag. Ezer ere ez. Esebesbegixen da ona.

esegi: ad. Eseki. Zintzilikatu. Erro-pak éuskitten esegi dittut.

esesaune: iz. eta izond. Ezezagu-na. Goierri aldie paraje esesagu-ne san nitzako.

eseskuen: adlag. Ezezkoan.Danak báietz diñue, baiña nieseskuen nago.

esetza: iz. Ezetza. Esetza emondau alkatiek.

esi: ad. Hezi. Beti úmiek esten dabeti úmiek esi esindde.

esíbakue: izlag. Hezgabea. Esiba-ko ganaue.

esikusi eiñ: ad. Ezikusi egin. Sureama páretik pasau eta esikusieiñ dau.

esiñ: ad. Ezin. Esin dau partiduikirebasi.

esiñe: izond. Ezina. Esiñe beresetorriko da.

esiñeskue: izlag. Ezinezkoa. Esi-ñeskue da gaur bierrak danakamaitzie.

esísena: iz. Ezizena. Goitizena.Gatxízena. Esísena, ipúrdigise-na.

esixe: iz. Hesia. Esixe sábalik itxidot ardíxek pasatzeko.

esjákiñe: izond. Ezjakina. Esjákiñeixétie, ser dan, e!

eskabidie: iz. Eskabidea. Bastargustíxetatik dator eskabidie.

eskáillue: iz. Zool. Ezkailua (Pro-ximus proximus).

eskapadie: iz. Eskapada. Eskapa-da edarra eiñ dau gure umiek,balkoittik beera jausi es danien!

eskapue: iz. Ihesa. Saarrak eska-puik es eta gastiek ordu seguruikes.

eskápularixue: iz. Eskapularioa,kutuna. Eskápularixue papa-rrien dabela etortzen da praillie.

eskasa: izond. Eskasa. Bierlekueskasa.

eskatu: ad. Eskatu. Lo éitteko lékueeskatu deusku.

eskatu: ad. G. g. er. Askatu. Txaku-rre eskatu bi’da katiatik.

eskatza: iz. Eskaratza, sukaldea.Eskatzien sartu da katue.

Page 300: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 299 —

eske: adlag. Eske. Diru eske etorri da.eskegi: ad. Eskegi, eseki. Errepak

or eskegitten badosus, gaurkoegóaxiek laster siketuko dittu.

eskekue: iz. Eskekoa, eskalea.Eskekuek be gastau eiñ die.

esker onekue: izlag. Esker one-koa. Esker onékuek die gure bés-tekuek.

esker txarrekue: izlag. Esker txa-rrekoa. Esker txarreko bierra da,baiña eiñ ein bier.

eskerie: iz. Eskera. Soroarenertzean, landu gabe, belarrezestalia geratzen den gunea. Areksékule bes etxekalte, beti iñoreneskeran sartu bier árbolie!

eskerra: iz.1. Eskerra. Eskerraketorri dan! 2. Ezkerra. Eskerrekoankie ausi dau.

eskérrak emon: ad. Eskerrakeman. Eskerrak emon bier deu-tzas au éitten lagundu deuste-nai.

eskérrak: Interj. Eskerrak! Eske-rrak ikusi es daben!

eskérrikasko: Interj. Eskerrikasko! Eskerrik asko, gaste!

eskértixe: izond. Ezkertia. Gureetxien arrebie da eskértixe.

eskertu: ad. Eskertu. Danok esker-tu dogu sure alegiñe.

eskie: iz. Eskea. Eskaria. Bátieneskólie dala, béstien erropakdiela, danetik eskie.

eskien: adlag. Eskean. Gabonbatzaillak eskien etorri die.

eskíllapeko ardaue: iz. Eskilara-peko ardoa. Ardo berezia. Eskí-llapeko bi, mesedes!

eskíllara barrena: iz. Eskaileraba-rrena. Laban éindde eskíllarabarreneraiño jun nas buéltaka.

eskíllara burue: iz. Eskailerabu-rua. Eskíllara buruko arámai-xuen dago lapíkue.

eskillarie: iz. Eskailera. Eskillariebi’ko dogu keixak ártzeko.

eskíllapie: Iz. Eskailerapea. Eta-raixu eskíllarapeko ardauoi!

eskíllasue: iz. Ornit. Eskinosoa(Garrulus glandarius).

eskiñi: ad. Eskaini. Senbat eskiñidotzu landiegaittik?

eskóbarie: iz. Eskuarea. Eskóba-riakin bátzeko baiño diru géixaei dauke.

eskólumie: iz. Eskolumea. Es sait-tes asi ólgetan eskólumienmoduen.

eskonbarrixe: iz. Ezkonberria.Eskonbarritten dana ondo ixe-ten da, gero kóntuek.

eskondu: iz. Ezkondu. Aitte eseuen gústora alabie eskonduarte.

eskórtie: iz. Heskorta. Hesiz egin-dako itxitura. Ardíxek eskortansartute itxi dittut.

eskúbierra: iz. Eskulana. Báserri-xen eskúbierra esiñ da kobrau,bestelan akabo!

eskúlekue: iz. Eskulekua. Eskúle-kutik eldute jaitxi nas trenetik.

eskúmatixe: iz. Eskumatia. Eskui-netik aritzeko joera duena. Nieskúmatixe nas gausa bátzueta-ko.

eskumie: iz. Eskuma. Eskuina.Eskumako aldie.

Page 301: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 300 —

eskúpekue: iz. eta izlag. Eskupe-koa. Alperrik egongo sa(ra)eskúpekuan sain, emen jai dau-kesu.

eskus: adlag. Eskuz. Eskus éindde-ko jersie.

eskúsapixe: iz. G. g. er. Eskuzapia.Eskuoihala. Gure etxien ‘eskúsa-pixe’ esaten san len; oin, ostera,serbílletie.

eskusaue: iz. Komuna. Eskusaurejun bi’ot eta egon píxkaten.

eskúsokie: iz. Eskusoka. Eskúso-kiakin lotu dot astue.

eskúsoñue: iz. Eskusoinua. Beré-kauten ikesi eban eskúsoiñuejoten.

eskutau: ad. Ezkutatu. Sakápieneskutaute euki eban ikurriñe.

eskútrapue: iz. Eskutrapua. Esku-zapia. Siketu éskuek eskútrapua-kin.

eskutturre: iz. Eskumuturra. Esku-turre ausitte eruen dabe médi-kuana.

eskutukue: izlag. Ezkutukoa.Eskutuko díruek.

eskútulekue: iz. Ezkutatzekolekua. Asérixek lesásuluendauke eskútulekue.

esnatu: ad. Esnatu. Iratzarri. Ame-setan esnatu nas.

esnébeixe: iz. Esnebehia. Esnébei-xek kendu eta okelakuek ipiñidittut.

esnédune: iz. Esneduna. Esneke-taria. Berátzixetan púntuenetortzen da beti esnédune.

esnetzue: izond. Esnetsua. Esne-tzue da bei baltz ori.

esnie: iz. Esnea. Ogixe ta esniesopak éindde, oixe da emengoegúneroko armusue.

ésola: iz. Hesola. Itxitura egitekoerabiltzen den taketa. Nora oie,suek pasáuteko ésolan itxúriakin?

espadie: iz. Zool. Ezpara (Tabanusbovinus).

espala: iz. Ezpala. Selako egurre,alako espala.

espana: iz. Ezpaina. Ikubilkadieemonda espana sabaldu eutzen.

espárrague: iz. Bot. Zainzuria(Asparagus officinalis)

esparrue: iz. Esparrua. Ollogorrakurten deuste Lapatzako espa-rruen.

espartzue: iz. Espartzua. Ipitza.Espartzusko sokie.

espátadantzie: iz. Ezpata-dantza.Xemeingo espátadantzie.

espíllue: iz. Ispilua. Espílluek esdau gusurrik esaten.

estabaidie: iz. Eztabaida. Estabaidabaten emon dogu egun gustixe.Esolak. P. Mugarza.

Page 302: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 301 —

estakie: iz. Arantza. Estakie sartutegaldu eban begixe.

éstalgixe: iz. ik. búrutakue.estartie: iz. Estrata. Askónarra

eskutau da beeko estartan.estegue: iz. Eztegua. Ezteia. Bitto-

rren esteguen egon nitzen.estena: iz. Eztena. Estena sartu

deuste erliek.estérixue: iz. Apeak neurtzeko

neurria, gutxi gorabehera metrokubiko baten ingurukoa. Iruro-gei estérixo apea preparau dittutbixer erúeteko.

estésobrie: iz. ik. apéndizea.estie: iz. Hestea. Txarrixan estia-

kin éitten die odólostiek.estimau: ad. Estimatu. Estimau

neuken nik a txakurre.estixe: iz. Eztia. Estixe ártzie esa-

ten dabe katarrue osatzeko.éstok eta bádok: esak. Hikako

moldearen erabilpena adieraz-ten duen esamoldea. Aittai beestok eta badok?

estómague: iz. Urdaila. Jun danaspaldixen larri dauket estóma-gue.

estrepesue: iz. Estropezua. Estre-pesue éindde jausi nas, burusáurrera.

estriñau: ad. Estreinatu. Etxebarrixe estriñau dogu.

estu: adlag. Estu. Larri. Gerrá-den-poran estu ibilli giñen. í ESTU TE

LARRI: esak. Estu eta larri. Estu telarri dabill semie, esámiñekin.

estúaldixe: iz. Estualdia. Mákiñabat estualdi pasautekuek ga(ra)geure dénporan.

estúasune: iz. Estutasuna. Estúa-sune pasau dogu laiñóartiengaldute.

estue: izond. Estua. Emengo káliekestuek eta illunek die.

estúl kukurrukue: iz. Eztul kuku-rrukua. Estúl kukurrukue daukemutiko txikíxenak.

estúlaxie: iz. Estul arina. Estúlaxieetorri jata gólpera.

estule: iz. Eztula. í AUNTZAN GABER-DIKO ESTULE: esak. Hutsarenhurrengoa. Au es da geroautzan gaberdiko estule, augausa sérixue da.

estutu: ad. Estutu. Arnasie estutujako.

estúunie: iz. Estugunea. Errekiekestúunie éitten daben lekuen.

et, et, et!: Interj. Et, et, et,! Et, et, et,kontus gero!

etartie: iz. Atartea. Ataria. Etartiegarbitzen jardun dot goxien.

eten: ad. Eten. Sokie eten eiñ da.etena: iz. Etena, hernia. Ainbeste

inddder eiñ dau, etena ein jako.etenbakue: izlag. Etenbakoa.

Etengabea. Etenbako jardunedauke sure lagun orrek.

etorri: ad. Etorri. Laster etorriko danegue.

etorrixe: iz. Etorria. 1. Hitz jarioa.Ori da etorrixe, etorri danetikesta ixildu be eiñ. 2. Irabazia.Gaur asko euki arren, etorririkespadago, dirue laster gastazenda.

etortaldixe: iz. Etortzen egindakobidea. Markiñetik Trabakureetortaldixe dago.

Page 303: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 302 —

etxaburue: iz. Etxaburua. Axe otzadator etxaburutik.

etxaldie: iz. Etxaldea. Etxe ingu-rua. Iñor badago etxaldien?

etxaspixe: iz. Etxazpia. Etxaspikolora danak simeldu die.

etxaune: iz. Etxaguna. Etxe jabea.Áinddiberreko etxaune perillaaundixas ibiltten san.

etxaurrie: iz. Etxeaurrea. Úmiekkanture etorri die étxaurrera.

etxéartekue: iz. Etxartekoa, seni-dea. Geure etxéarteko batenenterruen egon nas.

etxék(o)andrie: iz. Etxekoandrea.Ondo artu gaittuetxék(o)andriek, betiko moduen.

etxie: iz. Etxea. Gurásuen etxie.étxostie: iz. Etxostea. Étxosteko

pagádixen, bai giro!etzi: adlag. Etzi. Etzi asiko die erri-

ko jáixek.etzidamu: adlag. Etzidamu. Etzi-

damu eingo dittu amar urtegure báserrixe erre sala.

euki: ad. Eduki. Euki dauke orrek.

eulixe: iz. Zool. Eulia (Muscadomestica). í EULI BOTIKIE JANDA

EGON: esak. Lelotuta egon. Espa-billau ari, euli botíkie jandaaguala emoten dok eta!

eup: Interj. Eup! Eup! Aitte etxiendago?

eupadie eiñ: ad. Eup! egin. Eupa-da batzuk ein gendusan, baiñaes san iñor argittu átaire.

eurixe: iz. Euria. Eurixe asi bi’daulaster da guasen barrure.

euskeldune: izond. Euskalduna.Gurásuek euskeldunek daukes.

éuskeras: adlag. Euskaraz. Geruata geixa éitten da éuskeras.

éuskerie: iz. Euskara. Emengo éus-kerie éitten dau.

euskíbegixe: iz. Eguzkibegia. Iso-tza laster kentzen dau euskíbe-gixetan.

éuskixe: iz. Eguzkia. Éuskixeártzie ona ei da asúrrentzako.

eutzi: ad. Eutsi. Eutzi orri! í ÉUTZI

GOIXAI: esak. Eutsi goiari!

Page 304: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 303 —

F

falta ixen: ad. Falta izan. Beharizan. Semat diru falta dosu?

falta eiñ: ad. Falta egin. Ogetabana goiesela, sákie falta einnaban.

fáltie: iz. 1. Falta. Hutsunea. Surefáltie igertzen da etxien. 2. Aka-tsa. Báskarixe ona es badagoneure fáltie da.

faltzue: izond. Faltsoa. Diru fal-tsuakin pagátzie nai eban.

famílixie: iz. Familia. Aren famíli-xie Estrémadurakue da.

febrérue: iz. Otsaila. Febrérue sanOisko abioie jausi sanien.

fedie: iz. 1. Fedea. Fede aundikoandrie da. 2. Konfidantza. Fedegitxi dauke txakur orrekin. íFEDE EMON: esak. Sinesgarritasu-na eman. Fede emon nutzen sukesándakuai.

fíjue: izond. Fijoa. Segurua. Azpi-llaga úrtero etortzen da Andra-mari egunien, a fíjue da.

fiñe: izond. 1. Fina. Esku fiñekueda ori. 2. Langilea. Suertie ixen

dosu gison fiñe ártziakin. í FIÑ

IBILLI: Saiatu, ahalegindu. Olanfin dabillenak seoser eingo dau.

firin-faran ibilli: esak. Zereginikgabe ibili. Arrátzalde gustixegabis firin-faran, golpe sorrik jobarik.

fixau: ad. Fiatu. Telebisiñuek esandabela ta, esaittes fixau.

fíxie: iz. Konfidantza. Jungo nin-tzake mendire, baiña es dauketfíxaik egualdixakin.

fránkue: izond. Frankoa. Egiatia.Ori sure lagunoi gisona fránkueta patxadaskue da gero!

freskue: izond. Freskoa. Arrainfreskue ekarri dot afaltzeko.

freskurie: iz. Freskura. Freskuragalanta dago kánpuen.

frutubatzaillie: iz. Ornit. Gailupa(Pyrrhula pyrrhula).

fuéraka: adlag. Pilotan jokatzekoera bat, falta egin ahala jokala-riak kanporatzen direna. Úmie-kin fuéraka jardun dot arrátzal-dien.

Page 305: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 304 —

G

gaatu: ad. Geratu. Gaatu adiementxe apur baten.

gaba: iz. Gaua. Oin neguen gabalaster etortzen da.

gabas: adlag. Gauez. Gabas ibilt-ten billur nas.

gaberdixe: iz. Gauerdia. Atéotzakitxartu nabe gaberdixen.

gabíllara txikixe: iz. Ornit. Gabi-rai txikia (Falco tinnunculus).

gabillarie: iz. Ornit. Gabiraia(Accipiter nissus).

Gabon egune: Gabon eguna,abenduaren 24an. Gabon egunefamílixiakin pasatzeko eguneda. í GABONETAN KEIXAK: esak.Mesede bat eskertzeko nagusiekumeei egiten zien promesa.Eskérrik asko, gabónetan kei-xak!

gabon: Interj. Gabon! Gabon dei-suela!

gabónmakatza: iz. Bot. Gabonmakatza, udare mota bat.

Gabónsar egune: Gabon zaha-rrak, abenduaren 31an. Jokuenda kantuen pasau dogu gabón-sar egune.

gaiñaldie: adlag. Gain aldea.Anbotok surittute agiri dau gai-ñaldie.

galanta: izond. Galanta, itzela.Neskato galanta asi da.

galárraixe: iz. Galarria, gariajotzen zen lekua. Galárraixensartu die beixek.

gálbaie: iz. Galbahea. Tálue éitte-ko, lénengo arturune gálbaienpasatzen da.

galburue: iz. Galburua. Lastue tagalburue apartatzen dittumatrákiek.

galdállie: iz. Galdara txikia, euska-rriekin. Galdallan egosten sanmorokille.

galdárie: iz. Galdara. Galdara bategoten san beeko suen ure bero-tzen.

galdie: izond. Galda. Bero galda-tan entzun bier ixen gendunkontsiertue.

galdu: ad. Galdu. Mutil ona da,baiña olan badabil bere buruegaldu bi’dau.

galdue: izond. Galdua. Saldue gal-due.

galiperra: iz. Ornit. Galeperra(Coturnix coturnix).

galipota: iz. Galipota. Galipotaurtzeraiñoko berue eiñ dau.

gallurre: iz. Gailurra. Téllatuangallurraiño igon dau katuek.

Page 306: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 305 —

galondue: iz. Galondoa. Txakú-rrek be galonduen kantzau éit-ten die.

galtzadie: iz. Galtzada. Galtzadanbeera juten giñen eskolara.

galtzairue: iz. Galtzairua. Ori bur-diñioi galtzairuskue da.

galtzárpie: iz. Galtzarbea. Besa-pea. Malétie galtzárpien artuteetortzen die.

gáltzie: Galdu ad.-aren aditz izena.Pena emoten dau gáltziek.

galtzie: iz. Galtzerdia. Galtzie sulo-tu jata orpuen.

galtzue: iz. Galtzua. Lastoa, ahotza.Galtzutik urten dau galiperrak.

gáltzutzik: adlag. Oinetakorikgabe, galtzerdi hutsetan. Gáltzu-tzik ibiltten basa(ra) katarruearrapauko dosu

ganájatekue: iz. Ganaduarenbazka. Amak astuakin urtendau ganájatekuek éitt(er)a.

ganáu gobernue: iz. Ganadugobernua. Gure etxien ganaugobernu erresa dago.

ganaue: iz. Ganadua. Ganau onaikusi dogu périxan. í GANAU ONA

PARAU: esak. Haserre bizian jarri.Motie jo ta kótxie malletu dabelaesan deutzenien, ganau onaparau jako!

ganautarixe: iz. Ganadu garraioanibiltzen dena. Ganautarixek bixergoxien etorriko dala ainddu dau.

gánbarie: iz. Ganbara. Sagurenbat badabil gánbaran.

ganbelie: iz. Ganbela. Zurezkoaska. Ganbela bete pentzu jatendabe beixek.

ganbelue: izond. Ganbelua, arta-burua, ergela. Ago ixilik, ganbe-luoi!

gañe: iz. Gaina. Oisko gaiñe surit-tute ikusten da.

gañekaldie: adlag. Gaineko aldea.Gure etxian gaiñekaldien etxebarrixe eiñ dabe.

gáñekue: izlag. Gainekoa. Gaur aldogune eiñ daigun de, bixergáñekue.

gangurre: iz. Gandorra, gangarra.Oilluai gangurran gorrittasunebeittu besteik es dago gastie danjakítteko.

gáñie: iz. Gaina. Goiko aldea. Ogi-xai gáñie lárregi erre jako.

gáñien: adlag. Gainean. Gabonakbe gáñien die.

ganórabakue: izond. Ganoraba-koa. Ganoragabekoa. Ain per-

Mallabian azken garia duela hogeitahamar bat urte erein zen.

Page 307: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 306 —

sona ganorabakue selan ixenleike!

gánorie: iz. Ganora. Ori don gáno-rie, neska!

ganóstekue: izlag. Gáraitik Gerni-ke alderakuei esaten jakue‘ganóstekuek’.

gantza: iz. Gantza. Banoie áiñeke-ta pixkat éitt(er)a, ia gerrikogantzak urtzen dien.

garagarra: iz. Bot. Garagarra (Hor-deum distichon).

garaixe: iz. Garaia. Aletegia.Garaire noie, ólluei jatenemot(er)a.

garatu: ad. Garautu, garandu. Ásakbatu bi’dabe, garatu orduko.

garaue: iz. Garaua. Alea, bihia.Intxaur garau edárrak, txíngo-rrak ondatu es bálittu.

garáunek: iz. Garaunak. Garunak.Billotxan garáunek gústorajaten dittue bátzuek.

garbatu: ad. G. er. Garbatu, damu-tu. Semat bider garbatu jatansurekin eskóntzie.

garbi: adlg. Garbi. Garbiro. Esangarbi esan bier dosune. í ARGI

TTE GARBI: Argi eta garbi. Argi ttegarbi esan nutzen, ser pentza-tzen naban.

garbiro: adlag. Garbiro. Erropakgarbiro ipinitte eukitten sittuen.

garbittasune: iz. Garbitasuna.Garbittasune da gausa bat prin-sipala.

garbittu: ad. 1.Garbitu. Ikuzi.Gure kóntuek garbittu bier dit-tugu. 2. Hil. Txakúrrek ardi batgarbittu dabe.

garbitzallie: iz. Garbitzailea. Gar-bitzaille asi da bierrien, errikoeskóletan.

garbixe: izond. Garbia. Aratza.Éser es dauen lékuen éskuekgarbi.

garígarbitzie: iz. Garigarbitzea.Garígarbitzie ixeten sanien,ausókuek batzen sien.

garíjotie: iz. Garijotzea. Bierlekutxarra ixeten san garíjotie,autze ta ixerdixe asko.

garisumie: iz. Garizuma. Bijílixieein bier ixeten da garisuman.

garítzie: iz. Garitza. Galíperrakgarítzan eskutatzen die.

garixe: iz. Bot. Garia. (Trificumaestivum).

garra: iz. Garra. Sanjúnsuen garrakerri gustixe argitzen dabe.

garrágarrak(a) eiñ: esak. Lurreaniraulka ibili. Ondo janda gero,astuek be garrágarraka éitten dau.

gárrasixe: iz. Garrasia. Oihua.Arek abadiek gárrasi itzelak éit-ten sittuen sermotan.

garrastasune: iz. Garraztasuna.Dauken garrastasunakin esiñda eran ardaue.

garrastu: ad. Garraztu. Luserobotan egon eskero ardauegarrastu itten da.

garratza: izond. Garratza. Ain per-sonie garratza!

gasie: iz. Bot. Gaza, sagar motabat. Gasie, gorrígarratza... ain-bet sagar klase ártzen san.

gasixe: izond. Gazia. Okela gasixe.gastaie: iz. Gazta. Bertako gastaie

ónena.

Page 308: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 307 —

gastáñerrie: iz. Gaztaina errea.Errégaldaren erretzen die gasti-ñak.

gastaiñie: iz. Bot. 1. Gaztaina, frui-tua. 2. Gaztainondoa (Castaneasativa).

gastau: ad. 1. Gastatu. Amaitu,ahitu. Dirue gastau. 2. Higatu.Arrixai ertza gastau.

gasté dénporie: iz. Gazte denbo-ra. Gure gaste dénporan es euenolakoik.

gasterixie: iz. Gazteria. Etxerikjirau esindde dabill emengo gas-terixie.

gastie: izond. Gaztea. Jente gastienaiñora juten da.

gastue: iz. Gastua. Etxeko gástueiaurre eiñ esindde dabill.

gatx eiñ: ad. Gaitz egin. Kalteegin. Jatekuek gatx eindde edo,bótaka ibilli da.

gatxa: 1. izond. Gaitza, zaila. Gatxada jakitten nos ser etorri leiken.2. iz. Gaisotasuna. Gatxa biskoretortzen da, baiña nekes jun.

gatxísena: iz. Gaitzizena. Ezizena,goitizena. Gatxísena, ipúrdigise-na.

gatxosatu: ad. Gaitzosatu. Zauriasendatu gabe itxi. Ankako sauri-xe gatxósatu eta ándik il san.

gatza: iz. Gatza. Gatza kendudeuste médikuek.

gatzatue: iz. Mamia, esne gatzatua.Etxeko ardiesniakin éinddekogatzatuek baeuken estimasiñue.

gatzík bakue: izlag. Gatzik gabea,odolik gabeko pertsona. Mutillona, baiña gatzik bakue.

gatzittu: ad. Gatzitu. Gazitu. Lárre-gi gatzittu dot sopie.

gatzontzixe: iz. Gatzontzia. Ará-maixuen egongo da gatzontzi-xe.

gatzúnaskie: iz. Gatzunaska.Úrdaixe gatzúnaskan eukittensan, gatza ondo artu arte, arrikes éitteko.

gátzure: iz. Gatzura. Bátzuekgátzure eran éitten dabe, osasu-nerako ona dala ta.

gauarue: iz. Gauaroa. A selakogauarue éitten daben kánpuen!

gaubélie: iz. Gaubela. Gaubelie,gaba ílddekuan onduen pasa-tzie da.

gaue: iz. Gaua. Gau gustixe emondot seurekin amesetan.

gaugirue: iz. Gaugiroa. Gaugiroedarra ipiñi dau.

gaupásie: iz. Gaupasa. Gaupasaéindde etorri da gure mutille.

gaur: adlag. Gaur. Gaur sabaldudau denda barrixe.

gausestana: izond. Gauza ezdena, ezgauza. Gausestan gau-saik es gorde alperrik.

gausie: iz. Gauza. Gausa txarraugerixe ixeten da. í GÁUSE IXEN:ad. Gauza izan. Euken moskorra-kin es san gause tente egoteko be.

gautxorixe: izond. Gautxoria,parrandazalea. Gautxorixek ibi-lli die gabien gure etxonduen.

geittu: ad. Gehitu. Játeko goguegeittu ein jata aspaldixen.

géixa: adlag. Gehiago. Semat etageixa jan orduen da gose aundí-xaue.

Page 309: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 308 —

géixen: adlag. Gehien. Ointxejakingo dogu seiñek daukenindder géixen.

geixotu: ad. Gaixotu. Ume askogeixotu da aurtengo neguen.

geixue: iz. 1. Gaixoa. Géixueksaintzen bierra éitten dau. 2.Gaixotasuna. Biotzeko geixuekjota il san.

geldi: adlag. Geldi. Erlojue geldidago.

geldiro: adlag. Geldiro. Jausibarik, geldiro ibilli.

geldíunie: iz. Geldiunea. Geldiu-nie eiñ dau erlójuan órratzak.

geldixe: izond. Geldia. Ur geldixe.gélie: iz. Gela. Goxa gélie garbi-

tzen emon dot.

geratu: ad. Geratu. Bide erdixengeratu nas, gasoliñaik barik.

gero: adlag. Gero. Lelengo jan dai-gun, eta gero gerokuek.

gerótxua: adlag. Gerotxoago.Geroxeago. Gerótxua etorrikonas súenera.

gerrie: iz. Gerra. Gerrie burrukaaundi bat da, burrukie gerratxiki bat.

gerríkue: iz. Gerrikoa. Arrijaso-tzailliek gerríkue sabal eta ondolotute bi’dau.

gerrikue: izlag. Gerriari dagokio-na. Gerriko miñe.

gerrixe: iz. Gerria. Pelotan ondoeitteko gerri bigune bier.

gérune: iz. Lurruna. Buruko gólpia-kin gérune ein jako begíxetan.

gesterie: iz. Geztera. Birak ema-nez, erremintak zorrozteko era-biltzen den harria. Gurien basangesterie, askórak-eta sorrostekoerabiltten san.

gibela: iz. 1. Gibela. Gíxajuek askoeraten eban da gibela danaondatu jakon.2.

gibelekue: iz. Gibelekoa. Gibele-ko gaitza. Aspaldi pasau nabannik gibelekue.

gibéljana: iz. Gibelarekin eginda-ko jatordua. Jabierrek txala illdabela ta, gibéljana jak sosieda-dien.

gibélurdiñe: iz. Mikol. Gibelurdi-na (Russula virescens).

gili-gilixe: iz. Kili-kilia. Jersiek gili-gili éitten deuste kokotien.

giltze: iz. Giltza. San Pedrok baiñogiltz géixa daukesu suk.

Geztera. B. Mugarza

Page 310: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 309 —

giputxe: izond. Giputza. Giputxekgonbidatu gaittu báskaitta.

girue: iz. Giroa. Barrureko modu-ko girue dago.

gisaldixe: iz. Gizaldia. Mendea.Lena ixeten ei sien gosete aundi-xek-eta, baiña olakoik es doguesautu gure gisaldixen.

gisena: iz. 1. Gizena. Lodia. Umeori gisénegixe dago. 2. Haragia-ren gantza. Gisena dauke askoúrdaixek.

gisendu: ad. Gizendu. Loditu. Ipúr-dixek gisendu jatas aspaldixen.

giserrie: iz. Giharrea. Txarri arga-la, giserratzue.

gísixe: iz. Maluta. Edur gísixekjausten die, maríposak ixengobalitzes moduen.

gisona: iz. Gizona. Egon trankil,gisona!

gisondu: ad. Gizondu. Eskonduarren, bátzuek es die iños gison-tzen.

gisoneskue: iz. Gizonezkoa. Giso-nesko bi sartu ei sien lapurretanéitt(er)a.

gitxi: adlag. Gutxi. Okela gitxi tteberdura asko játeko esaten dabemédikuek.

gitxittu: ad. Gutxitu. Ganaue askogitxittu da emen parajien.

gíxajue: izond. Gizarajoa. Gíxa-juek suerte txarra euki dau.

gixau: ad. 1. Gidatu. 2. Gisatuaegin. Ardíokeliakin éinddekogixaue jan genduan.

gixaue: iz. Gisatua. Okela gixaue.goaikarrixe: izond. Gogaikarria.

Ago ixillik, goaikarrixoi!

gobernau: ad. Gobernatu. Jateneman. Gánauek gobernau tebanator.

gobernue eiñ: ad. Gobernua egin.Gobernatu. Ganau gobernueeiñ.

gogaitt eiñ: ad. Gogait egin,aspertu. Gogaitt eindde ga(go)sbeti gausa bat entzuten.

gogo txarra: iz. Gogo txarra. Oiengeldittu da gogo txarrakin.

gogokue: Gogokoa. Gustokoa.Eskatzen ibílttie be esta ixetengogokue, baiña...

gogor: adlag. Gogor. Gogor éitteneuskun arek máixuek. í GOGOR

EIÑ: ad. Gogor egin. Saiatu. Bie-rra gogor étten dabe emengobasómutillek. GOGOR IBILLI: Sasoioneko egon. Gogor dabill suresemie bisikletan!

gogorra: izond. Gogorra. Ogigogorra da ónena agíñek sorros-teko.

gogortu: ad. Gogortu. Makalik ibi-lli san, baiña asko gogortu da.

gogue: iz. Gogoa. Gogue bi’da aramendi púnta(ra) júteko. í GOGUEN

ARTU: Gogoan hartu. Goguen artunaban suk esándakue.

goialdie: adlag. Goialdea. Béietanbero dagoela, baiña emen goial-dien otz éitten dau.

goikaldie: adlag. Goiko aldea. Eli-xian goikaldien sabaldu daudéndie.

góisabaixe: iz. Goisabaia. Kafeberuek goisábaixe erre deuste.

goixe: iz. Goia. Goixek eta beiekerrekistau sittuen, baiña an

Page 311: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 310 —

eseuen eser. í GOITTIK JOTA: esak.Gehienaz ere. Amar lagun goixejota egongo giñen an bátza-rrien.

goixen: adlag. Goian. Burue goi-xen dabela ibiltten da ori.

goldáketie: iz. Goldaketa. Goldá-ketan dabis artue eréitteko.

goldie: iz. Goldea. Goldiek adelan-tu aundixe san bere sasoien.

golpie: iz. Kolpea. Golpe aundixeartu dau sure erlójuek. í GOLPE

EIÑ: esak. Oratu, heldu. Bélarrit-tik golpe éitten badotzut ikusikodosu! GOLPIE EIÑ: esak. Usteka-bean, zerbait ondo atera. Gólpieein naban atzo, lau kilo ongobatu nittuen.

gómittuek: iz. Goitikina. Beregómittuek jaten dittu txakurrek.

gomíttularrixe: iz. Botagalea.Gomíttularrixe emoten dau iku-sitte bákarrik.

gomútie: iz. Gomuta, oroimena.Gomutan dauket Mikel Zaratenos il san.

gónie: iz. Gona. Gónie erreman-gau ebanien dantzan geldittube esan eiñ, gau gustixen.

goráberie: iz. Gorabehera. Ólan-txik ixeten die emengo gorábe-rak.

gorántzixak emon: ad. Gorain-tziak eman. Emon górantzixak,merkiek dittuk eta.

gorde: ad. Gorde. Beti gordetzeneta askenien galdu.

gordelekue: iz. Gordelekua.Gaberako gordelekuan billenajabik.

gordie: izond. Ezkutua. Babestua.Leku gordie.

gordiñe: izond. Gordina. Domin-go ikusi naban lénguen, gisongordiñe dago óndiok.

gormutue: iz. Gormutua. Gormú-tuek saintzen ibiltten san.

gorpue: iz. Gorpua. Itxosuengaldu san, aren gorpue esanagertu.

gorpúskerie: iz. Gorpuzkera. Gor-puskeras txikixe, baiña indder-tzue.

Gorpústi egune: iz. Gorpuztieguna. Gorpústi eguneko báska-rixe atzeratu eiñ dogu.

gorpútzaldixe: iz. Gorputzaldia.Grípie etortzen-edo dauke ta,gorputzaldi txarrakin dabil.

gorputze: iz. Gorputza. Gorputzbigune bi’da dántzarako.

gorra: izond. Gorra. Nai es dabenaentzuteko gorra dauke.

gorraxie: iz. Gorraizea. Beiñ saar-tzarure eskero, gorraixie edoseoser.

Goldea. P. Mugarza.

Page 312: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 311 —

gorrígarratza: iz. Bot. Gorrigarra-tza. Sagar mota bat.

gorríketan: adlag. Arearekin lurralantzen.

gorriñe: iz. Gorrina, mildiua.Étxosteko maatzak gorriñedauke aurten. Í GORRIN DÉNPORIE:Gorrina sortzeko eguraldi apro-posa; lanbroa ari duenean, batezere. Au da gorrin dénporie!

gorrittu: ad. 1. Kolore gorriahartu. Éuskixek lepue gorrittudotzu. 2. Lurra landu. Ándikueksolue gorritzen dabis.

gorrixe: izond. Gorria. Sagargorri-gorrixek euesan Átxittekolandan. Í GORRI EGON: esak. Soil,biluzik. Gorri dagos emengolandak. GORRIXEK IKUSI: esak.Oso gaizki ibili. Gerra dénporangorrixek ikusi gendusen. GORRI-XEN PARAU: esak. Biluztu. Edosei-ñen bistan gorrixen paratzeko esdauket lótzarik.

gorrixkie: izond. Gorriska. Bei bierosi dittut, bata gorrixkie tabéstie baltza.

gorrotue: iz. Gorrotoa. Máixuekgorrotue euskun guri, euskeldu-nek giñelako.

gorue: iz. Gorua. Ámaman goruekmákiñabat ari eingo eban.

gorrue: iz. Flema. Txu, eta txu!Árek ebali dau txistue ta gorrue!

górrue: iz. Txanoa. Orrekingórruorrekin bélarrixek bistandaroiesus.

gosamena: iz. Gozamena. Gosa-mena da gison orri bérbetanentzutie.

gosatu: ad. Gozatu, janaria ondu.Gatzak okelie gosatu éitten dau.

gosau: ad. Gozatu, atsegina lortu.A san girue, edarto gosau gen-dun!

goséstue: izond. Goseztoa. Txakurgoséstuek lantxiek etorri sienbart gure úmiek.

gosetu: ad. Gosetu. Ainbeste ibillieindde gero, gosetu ein nas.

gosie: iz. Gosea. Gosie ona da,kendu al danien.

gosósalie: izond. Gozozalea.Gurien danok ga(ra) gosósaliek.

gosotasune: iz. Gozotasuna. Anfamilixan eseuen gosotasunik.

Gorua. P. Mugarza.

Page 313: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 312 —

gostxo: adlag. Goiztxo. Gostxo daóndiok, eser esateko.

gosue: izond. Gozoa. Báskarigosue jan gendun amaiñarre-ban kónture.

goxa: adlag. Goiz. Goizegi. Óndiogoxa da etxera juteko.

goxa: iz. Goiza. Goxa galdu dotarutz ta onutz bueltaka, eser einbarik. í GOXETIK GABERA: esak.Bat- batean, une batetik bestera.Urek etxie eruenda, goxetikgabera esebe barik geldittugiñen.

góxakue: izlag. Goizakoa. Góxakopatatie erein dogu aurten.

goxaldie: iz. Goizaldea. Oingogástiek goxaldien erretiratzendie.

grándie: izond. Oso ona. Gausagrándie da nobera osasunastopatzie.

gríñie: iz. 1. Grina, zurda. 2. Zer-baitetarako joera. Txarrerakodauken gríñie onerako baleuke!

guardasola: iz. Guardasola. Eurita-koa. Guardasola galdute etorrinas etx(er)a.

guena: iz. Goiena. 1. Goiko aldea.Sológuena. 2. Esnegaina. Esniekdauken gosúena guena da.

guntzurrune: iz. Giltzurruna.Guntzurrune kendu eutzenetikes dabill ondo.

gurásuek: iz. Gurasoak. Arengurásuek kalien bisi sien.

gurbitze: iz. Bot. Gurbitza (Arbus-tus unedo).

gure: iz. Gura. Nahi. Ónek úmiok,ser ikusi, axe gure!

Gure Jaune artu: ad. Jaun-hartu.Askénengos, Gure Jauneártz(er)a jun sanien ikusinaban.

gurixe: izond. Guria. Mardula.Mutiko guri-gurixe dago.

gustau: ad. Gustatu. Baskálostienkantatzie gustatzen jakun.

gústue: iz. Gustoa. Zaporea.Arrain gústue ártzen deutzetokeliai.

gusurre: iz. Gezurra. Gusurre ber-ban-berban esaten dau.

gusurterue: izond. Gezurteroa.Gezurtia. Éseixosu siñistu,gusurteru negargarrixe da ta.

gusúrtixe: izond. Gezurtia. Lasterarrapatzen da gusúrtixe.

gútarra: izlag. eta izond. Gutarra.Gure artekoa, gure aldekoa.Gora gu ta gútarrak!

Page 314: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 313 —

Ii(n)txaiñ: ad. Itxaron. Iguriki.

Átonduen i(n)txaingo deutzut.í(n)txaiñe: iz. Geldiunea. Í(n)txai-

ñe eingo dogu kópau bat éitteko.ibílkerie: iz. Ibilkera. Ibiltzeko era.

Ibilkerie demasien narrastu jakogure aittai.

ibíllerie: iz. Ibilera, ibiltzea. Órrekgabeko ibillerok éstabe onik éit-ten!

ibilli: ad. Ibili. Gaur mundu gusti-xe prísaka dabill.

ibilpidie: iz. Ibiltzeko ahalmena.Burue argi dauke, baña ibilpi-die gastau jako.

ibilttaldixe: iz. Ibilaldia. Goxienurtenda, ibilttaldixe eiñ dot.

ibilttarixe: izond. Ibiltaria. Ibil-taua. Aitte Santuoi ibilttarixe da.

ibilttaue: izond. Ibiltaua. Ibiltaria.Asko ibili zalea. Ori sure auso-kuoi gison ibilttaue da.

iderra: iz. Bot. Ilarra (Pisum sati-vum).

idí parie: iz. Idi parea. Tellerianidípariek irebasi dittu Debakoprobak.

idixe: iz. Zool. Idia. Eskerreko idi-xek besátireka éitten dau.

iesi eiñ: ad. Ihesi egin. Ospa egin.Atie sábalik ikusi dabenienólluek iesi eiñ dabe.

iferra: iz. Iparraizea. Axe freskueekarri dau iferrak.

iferraxie: iz. Iparraizea. Eskerrakiferraxie sartu daben, esin san abero sakarra aguantau, bestela.

igeltzerue: iz. Igeltsaria. Eskólieitxi tte aittakin igeltzero asi san.

igeltzue: iz. Igeltsua. Ormá súluekigeltsuakin artu bi’dabe pintta-tzen asi áurretik.

igerixan eiñ: ad. Igerian egin. Ige-rixan éitteko aginddu eustenmédikuek.

igerra: izond. Iharra. Lehorra.Aren bésuek igerrak, baiña ind-dertzuek sien.

igertu: ad. Ihartu. Isotzak balkoikolórak igertu sittuen.

iges: adlag. Iaz. Iges asi sien bidebarrixe éitten.

igoiñe: iz. Higuina. Nazka, narda.Igoiñe emoten dau berta(ra)jutiek, a da usaiñe!

igotaldixe: iz. Igotaldia. Igonaldia.Karakola igotaldixe eindde euenatxúr-kertenien, esagun sanluseruen geldi egonda euela.

iguela: izond. Iguala. Berdina.Ama ta alabie iguel-iguelak die.

igurtzixe: iz. Igurtzia. Marruskal-dia. Ori katu baltzoi geldi-geldiegoten da lepue igurtzi eskero.

Page 315: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 314 —

íjuixe: iz. Ijuia. Irrintzia. Trabaku-re allegautekuen íjui aundi batéitten juan, ijuilari edarra suan.

ikera eiñ: ad. Ikara egin. Mugitu.Bónben saratiakin etxekoórmak be ikera éitten eben.

ikéragarrixe: izond. Ikaragarria.Ikéragarrixek pasatzen diemundun.

ikeratu: ad. Ikaratu. Harritu. Suresemie pelotan ikusitte, ikératutegeratu nas.

ikerie: iz. Ikara. Dardara. A ixenda sústue, óndiok ánketako ike-rie es jata jun.

ikesgiñe: iz. Ikazkina. Ikesgiñe sangure áittitte.

ikesi: ad. Ikasi. Es dogu eser ikesi,betiko kóntuekin jarraitzendogu.

iketza: iz. Ikatza. Éskuek iketzabaiño báltza(go) eindde etorri da.

ikusi: ad. Ikusi. Denpora onakin,Oisko púntatik Genikaldie edar-to ikusten da.

ikúsiesiñe: iz. Ikusiezina. Etsaita-suna, gorrotoa. Ikusiesiñe tagorrotue badago bastárretan.

ikuskisune: iz. Ikuskizuna. Ikus-karia. Badago ikuskisune nai-kue aurtengo jáixetan.

ikutu: ad. Ukitu. Ikutu te ikutu,askenien gastau ein biosu.

ikutue: iz. Ukitua. Ori ikutue esese,malletue be bada.

ilbana: iz. Albaina. Ilbandute dau-ket erropie, gero jósteko.

ilbarrixe: iz. Ilberria. Úrrengoilbarrixakin urtengo dabe perré-txikuek.

ílbera: iz. Ilbehera. Ílberanebaitteko egurre es dau sitzekjaten.

ilbete: iz. Ilbete. Bixer da ilbete.ílgora: iz. Ilgora. Ilbarrittik ilbetera

bittartien ílgora ixeten da.ilkánpaie: iz. Ilkanpaia. Hilezkila.

Ilkánpaiek entzun dittut goxien.Nor ill ete da?

ilkutxie: iz. Hilkutxa. Etxékuenártien eruen dabe ilkutxie.

ill: ad. Hil. Ausuen ílddekuen alde-ko mesie erresau da.

illaundi: iz. Larriki zaurituta. Man-katuta. Ilttie baiño illaundi ixtieesta asko obie.

ille: iz. Hila. Datorren illien es dit-tuk ba, San Jurkiko jaixek?

illebete: iz. Hilabete. Illebete eiñdot Amériketan.

illekue: iz. Hilekoa. Atzo etorrijatan illekue.

illendixe: iz. Ilentia. Kafiek irakit-ten ebanien, illendixe sartzensan lapikuen.

illérie: iz. Ilada. Erreskada, lerroa.Etxe illada aundixe eiñ dabeelixa óstien.

Iluntzea. P. Mugarza.

Page 316: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 315 —

illetie: iz. Hileta, ahuena, kexa. Oriandrioi beti esautu dot nik illetiejo ta jo.

illundu: ad. Ilundu. Gaur saspírekorduko illundute egon da.

illune: izond. Iluna. Beiñ Domu-santuek eskero laster illuntzendau.

illúnkerie: iz. Ilunkara. Arratsa.Ilúnkeran abixau giñenetx(er)a.

illúnpie: iz. Ilunpea. Illunpien gal-dute ibilli giñen.

illuntasune: iz. Iluntasuna. Kán-poko illuntasunek es dau ixteneser ikusten.

illúntzixe: iz. Iluntzea. Arratsa. Illún-tzixen aramaittekue joten san.

ilóbalie: iz. Listaharia. Ilóbaliakinjosiko deutzuas praká barrenak.

ilúntabarra: iz. Ilunabarra. Ilunka-ra. Illúntabarrien afaldu te oera,ser eingo dosu, ba?

iñausi: ad. Inausi. Kimatu. Maa-tzai adarrak iñausten badagobierra.

indderra: iz. Indarra. Aotik jutenjako indderra.

inddertu: ad. Indartu. Bape ind-dertu sa(ra) ala?

inddertzue: izond. Indartsua. Gas-tie baiña inddertzue da orimutilloi.

inguretu: ad. Inguratu. Hurbildu.Amárrak aldien inguretu ga(ra)errire.

ínguru: iz. Inguru. Ordu bete íngu-ru emon dot sain.

íngurue: iz. Ingurua. Etxe ínguruerdarto ipinitte dago.

inkesie: iz. Inkeza. Indarra egiteanateratzen den hasperena. Inké-saka dago beixe, txala eingodau laster.

iñor ixen: ad. Inor izan. Ni enasiñor suri eser esateko.

inpernue: iz. Infernua. Infernuebisi dabe áren etxien.

inpernuko sue: iz. Infernuko sua.Pekatue éitten dabena inpernu-ko suten erreko dala, esan dauabadiek.

inporta: ad. Inporta. Axola. Goixebeera etorrite be guri es deuskuinporta.

intxaur saltzie: iz. Intxaur-saltsa.Gabonetan intxaur-saltzie es dafalta ixeten euren maixen.

íntxaurre: iz. Bot. 1. Intxaurra,fruitua. Íntxaurre ona da memo-rixiantzako. 2. Intxaurrondoa(Juglans regia).

intxáurtixe: iz. Intxaurtia. Intxaur-dia. Katamixerra ikusi dotintxáurtixen.

intzirixie: iz. Intziria. Txilioa.Intzírixaka jun da txakurre,makillakadie artute.

iñúndienak: adlag. Inon direnak.Sekulakoak. Dantzan asitte,iñúndienak ein sittuen.

iñúsente egune: Inuzente eguna,abenduaren 28an.

iñusente eraiñ: ad. Inozente era-gin. Engainatu. Iñusente eraittenasi tte askenien neuri eraiñ.

iñúsentie: izond. Inuzentea. Erge-la, alua. Iñusentie sa(ra) ala?Iñusentie saiela esan leike, iñu-sentioi alakuoi.

Page 317: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 316 —

ipuiñe: iz. Ipuina. Kondua. Ipui-ñek itxi tte asi gaittesen bierrien.

ipurdixe: iz. Ipurdia. Áurriek era-kusten dau ipurdixe selan dan-tzau. í IPURDIKUE ARTU: esak. Dis-gustoa hartu. Atsekabea izan.Jokue gáltziakin ipurdiko galan-ta artu dau.

ipur atala: iz. Ipurdi atala. Txaku-rrek áinke ein eusten ipur atalien.

ipursulue: iz. Ipurtzuloa. Ieskosanfermiñetan sesen batek ada-rra sartu eutzen ipursulotik.

ipurtaldie: iz. Ipurtaldea. Ipurtal-dien prákak apurtute dabil.

ipúrtargixe: iz. Zool. Ipurtargia(Lampyris noctiluca).

ipúrterrie: izond. Ipurterrea.Átaiko bonbilliek ipurtargixeklakoxe argixe éitten dau.

ipurtxuntxurre: iz. Ipurtxuntxu-rra. Bañadorien paratzendanien ipurtxuntxur edarraikusten jako.

irabixau: ad. Irabiatu. Tortillie éit-teko árrautzak irabixau bier.

irakiñ: ad. Irakin. í IRAKITTEN IPIÑI:esak. Haserre bizian ipini. Ain-

beste lelokerixakin irakittenipintten nau.

irastontzixe: iz. Iragaztontzia.Ekarrixu irastontzixe, esnie irasidaian.

irebasi: ad. Irabazi. Astien irébasi-xek sápatuen galdu sittuen.

iremetie: iz. Irameta. Landabarreneko iremetie erre dauoñestuek.

iretargixe: iz. Ilargia. Gaurkomoduko iretargixakin es daargirik bier etx(er)a etórtzeko.

irie, idie: iz. Bot. Ira. Iratzea (Pte-ridium aquilinum).

irotu: ad. Irotu. Zuhaitza lehortu.Gastaña orrek barrue irotutedauke.

irríbarrie: iz. Irribarrea. Beittu,selako irribarretxue daukengure umiek!

irrintzixe: iz. Irrintzia. 1. Ijuia.Bótaixu, dának entzutekomoduko irrintzi bat. 2. Zaldia-ren orroa. Úsaba sentitzen dabe-nien irrintzike saten da saldixe.

irúkotxa: izond. Hirukoitza. Lélen-go boliakin irukotxa jo dau etaúrrenguen ólutz.

irules: adlag. Iruntzitara. Jertzieirules jantzi dosu.

iruntze: iz. Ihintza. Éuskixek eruendau goxeko iruntze.

iruntzi: ad. Irentsi. Txakur gosestoorrek jan barik, iruntzi éitten dau.

irúsurre: iz. Iruzurra. Bistan euenórrek irusur eingo ebena.

irútxur: ik. irusur.isena: iz. Izena. Kalisto juan izena

txakurrek.

Iremetak.

Page 318: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 317 —

isentau: ad. Izendatu. Seinalatu.Partidue jokatzeko egunik ésta-be isentau.

isérdi larrixe: iz. Izerdi larria.Dentistiangana jun bidabelapentzaute bakarrik, iserdi-larri-xe etortzen jako.

iserdixe: iz. Izerdia. Iserditten eto-rri nas elixatik etx(er)a.

isérie: iz. Izara. Maindirea. Iseragarbíxekin ipiñi dotzut oie.

iserra: iz. Izarra. Iserrak ikusi dit-tut buruakin ormie jota.

iserratue: iz. Izarratua. Euen ise-rratuakin argirik es gendun bieretxera etortzeko.

iso!: Interj. Iso!. Zaldiei eta bestezama-abereei geldi daitezen esa-ten zaien hitza. Iso! Geldi astue!

isotza: iz. Izotza. Leia, horma. Erre-konduetan isotza eingo dau.

ispille: iz. Izpila. Ispilua. Gana-duak, zaldiek eta behiek, gehienbat, bekokian izaten duen orbanzuria.

ispittu: ad. Izpitu. Hariztatu. Jer-tzie ispittu.

ístarrixe: iz. Eztarria. Kóntrakoístarrittik jun jata okelie.

ítaixe: iz. Igitaia. Ítaixakin ebatengendusan guk etxeko garixek.

íttaurren eiñ: ad. Itaurrean egin.Itzain egin. Beixen edo idixenáurrien ibilttiai esaten jakoíttaurren éittie.

itto(g)iñe: iz. Itogina. Itaizura.Gaillurretik jausten dan ittoiñekgánbarie busti dau.

itto: ad. Ito. Bierran bierras ittotanabill.

ittúrbie: iz. Bot. Iturbea. Udaremota bat.

itturrixe: iz. Iturria. Errekondokoitturrixe agortu da.

ittusunen eiñ: ad. Itaurrean egin.Íttaurren eiñ edo ittusunen eiñ,bíxetara esaten da Mallíbixen.

ítue: iz. Mugarria. Munarria, zeda-rria. Bide bastarreko ítuek botadittu bátamatek.

itxartu: ad. Iratzartu, esnatu. Seorduten itxartuko saittut?

itxi: ad. 1. Itxi. Atie sábalik itxi! 2.Utzi. Bertánbera itxi bier ixendittue selebrasiño ta jaixok.

itxosantzarra: iz. Ornit. Itsasan-tzara (Anser anser).

itxostxorixe: iz. Ornit. Itsas-txoria(Larus cacchinans).

itxosue: iz. Itsasoa. Amaika gisongaldu da itxosuen.

itxue: izond. Itsua. Musien itxueda. í ITXUAI ARGI EIÑ: esak. Itsuariargi egin. Premian dagoenarilagundu. Itxuai argi éittekoónak sauese suek!

itxú-itxuen: adlag. Itsu-itsuan.Itsuka. Rádixuek esan dabela-ta, es da itxu-itxuen siñistubier.

itxúlapikue: iz. Itsulapikoa. Eltzei-tsua. Itxúlapikuen sartisu aitté-besutakok emondako págie.

itxumustuen: adlag. Itsumustuan.Bat batean. Deittu nutzenienitxumustuen etorri san.

itxúran: adlag. Itxuran. Egoki.Itxuran bisi ga(ra), ala ser?

itxuretu: ad. Itxuratu. Itxura onaeman. Jaixek datosenerako, etxe

Page 319: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 318 —

ínguruai itxuretu bat emonbi’deutzet.

itxúrie: iz. Itxura. Antza. Gaur esdaukagu afaririk itxúrie. í ITXU-RAK EIÑ: ad. Itxurak egin. Plantakegin. Itxúrak éitten es etorri ona,alkar ondo esagutzen dogu eta.ITXURIE EMON: ad. Itxura eman.Egin nahi denaren antza eman.Ondo-ondo es dago, baiña itxú-rie emon deutzet, beintzet. ITXU-RIE ARTU: Antza artu. Aittan itxú-rie artu dotzut.

itxurosue: izond. Itxurosoa. Es daitxurosue bat jaten eta béstiebégire egótie.

itxusixe: izond. Itsusia. Kiñu itsú-sixek éitten sittuen da, muturreberotute jun da.

itxutu: ad. Itsutu. Diruek itxututedabill.

itzébaixe: iz. Hatz ebakia. Eskuazalean egiten den zauria. Esku-ko itzébaixe soldu ein jata.

itzel: adlag. Itzel. Izugarri ondo.Atzoko afarixe itzel egon san.

itzela: izond. Itzela, ikaragarria,galanta. Bero itzela gaurkue!

itzuldu: iz. Irauli. Pitxerra itzuldueta esnie dana jausi da.

itzulixetara: adlag. Itzulitara. Irun-tzitara, alderantziz, irulez. Gál-tzak itzúlixeta(ra) jantzitte eka-rri dittut.

ixaixe: adlag. Ia-ia. Ixaixe suluensartu nok.

ixe: adlag. Ia. Ixe amábixek die.ixékerie: iz. Izakera. Beti dago

prest edoseiñi laguntzeko, ixéke-ras da olakoxie.

ixekue: iz. Izekoa. Izeba. Úxartekoixekue enaban esautu.

ixengurie: iz. Zingira, osina.Ástuek ixenguran sartute itxigenduasen, eta urten esiñ.

ixérie: ik. isérie.ixétie: iz. Izatea. Ixetes emengue

da, baiña Gerniken bisi da.ixilddu: ad. Isildu. Ixilddu saitte,

es daukesu erresorik eta!ixille: izond. Isila. Neska ixille ta

jatorra emoten dau.ixíllik: adlag. Isilik. Ikesiko dau

ixillik egoten.ixílpoltzie: iz. Izkutuan gordetzen

den diru poltsa. Arámaixuanóstien gordeta eukitten eban,ixílpoltzie.

ixipue: iz. 1. Isipua. Ixipuakinburuen jo eban abadie. 2. Bro-txa. Ixipu oni uliek jaustenjakos.

ixkotu: ad. Idiskotu. Beixe eruendot ausora ixkótz(er)a.

íxkue: iz. Idixkoa. Ausora jutensan beixai íxkue botatz(er)a.

ixotu: ad. Iziotu. Piztu, irazeki.Oetik jagi tte lélengo bierra, pípieixotu.

ixotza: ik. isotza.

Page 320: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 319 —

J

já(ra)mon eiñ: ad. Jaramon egin.Gaur eguneko úmiek es deutzejámonk be éitten leengo kóntuei.

jabetu: ad. Jabetu. Seure gáusekin,seu jabetu.

jabie: iz. Jabea. í JABETASUNE EUKI:esak. Norbaiten ardurapeanegon. Or dabill ori umioi, jabe-tasunik barik.

jai tte aste: esak. Jai eta aste. Egu-nero. Uda osue, jai tte aste, bie-rrien pasau gendun.

jaitxi: ad. Jaitsi, bajatu. Jaitxi sait-tes eskillaratik, míñen bat artuorduko.

jaixe: iz. Jaia. Ango ermittako jaixedomekas éiten da. í JAIKO JANTZI:esak. Jaiegunetako erropak jan-tzi. Jaiko jantzitte dator da esdauke bierr(er)ako kóntuik,itxúrie.

jaixegune: iz. Jaieguna. San Pedroegune len jaixegune ixeten san.

jaixo: ad. Jaio. Dénpora gitxixenume asko jaixo die.

jaixókerie: iz. Jaioera. Ori errenoijaixókeratik dauke.

jaixotetxie: iz. Jaiotetxea. Sasiártien eskutaute geratu da nirejaixotetxie.

jakie: iz. Jaka. Jantzi jakie, es dauotzik éitten da.

jakin: ad. Jakin. Es jakin ba, sepasauko dan. Í BATEK DAKI: esak.Auskalo. Batek daki núndik eto-rrittekuek dien.

jakíngurie: iz. Jakingura. Jakinmi-na. Etxékuek selan ete dabisanjakíngurie euki dau.

jakintzue: izond. Jakintsua. Guremédikue gison jakintzue da.

jakittune: izond. Jakituna. Sureléngusu ori jakittune etorrijaku.

jakitturixie: iz. Jakituria. Jakitturi-xa aundixek ta eser éittekogausa es.

jan: ad. Jan. Janeixu jan, jan barikjun barik!

janáridendie: iz. Janaridenda.Janáridendie sabaldu dabealboko portalien.

jánarixe: iz. Janaria. Ainbestejánarirekin estago negue pasa-tzeko billurrik.

jan-edana: iz. Jan-edana. Jan-edana neurtzeko esan eutzenmédikuek.

jangoikue: iz. Jaungoikoa. Jangoi-kuek argi eiñ deitzule.

Page 321: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 320 —

jantxakurre: iz. Jantxakurra.Aprobetxatua. Jantxakurre uge-ri dago bastárretan.

jantzi: ad. Jantzi. Etxie jantzittedauke ta es dauke arduraik.

jantzixe: iz. Jantzia. Sure anaixiekitxi deuste bódarako jantzixe.

jardun: ad. Jardun. Dirue aurres-ten dierdut, etxie erósteko.

jardune: iz. Jarduna. Hitz jarioa.Aren jardunek eseuken askenik!

jarki: ad. Jarki. Aurre egin. Estuartu nabanien jarki ein jatan.

jarlekue: iz. Jarlekua. Jarlekueipiñi ondo, bestelan jausikosa(ra) eta.

jarraittu: ad. Jarraitu. Suk astuaijarraittu, eta berak eruengo sait-tu errotara.

jarri: ad. Jarri. Eseri, jezarri. Jarriari emen, neure onduen!

jaskerie: iz. Janzkera. Oingo neskenjaskerie es jata bape gustatzen.

jaso: ad. Jaso. Altxatu. Eraiki. Dan-tzari ikusgarrixe san, ankieburue baño goraua jasotzeneban arek.

jasoaldixe: iz. Jasoaldia. Jasoaldibi emon neutzesan arrixai.

jasue: izond. Jasoa. Itxura onekoa.Óndiok gison jasue dago Txo-miñ.

jataldixe: iz. Janaldia. Ardixeijataldi bat eráixosue beeko lán-detan.

játekue: iz. Jatekoa. Janaria. Játe-kue máixen dago ta etorri bas-káltz(er)a.

jatordue: iz. Jatordua. Sue ixotubi’ot jatordue ipintteko.

jatune: izond. Jatuna. Es da mutillaundixe, baiña bai jatune.

jatzi: ad. Jetzi. Eraitsi, batu. Béixekjatzi.

jaunártzie: iz. Jaunartzea. Gerikoelixan ein gendun jaunártzie.

jaune: iz. Jauna. Bai jaune, erre-soie daukesu!

jáuntxue: iz. Jauntxoa. Erri dáne-tan egoten sien jáuntxuek.

jaurti: ad. Jaurti. Bota, egotzi.Ernegaute, pelotie arrike jaurtidau.

jausi: ad. Jausi. erori. Keixa lapu-rretan nenbillela, adarra apur-tute sasire jausi nintzen.

jeitsi: ad. Iritsi. Heldu, ailegatu. Esnas jeisten sure mállara.

jeneralien: adlag. Jeneralean.Eskuarki. Sanjúnetan etxekodanok alkartzen ga(ra), jenera-lien.

jénerue: iz. Jeneroa. Plasan jéneroasko ta ona egoten da salzen.

jénixokue: izlag. Jeniokoa, jeniodu-na. Semie be aittan jénixokue da.

jénixue: iz. Jenioa. 1. Zerbaitetara-ko joera. Jokorako jénixue. 2.Izaera. Jénixo txarreko umie.

jentemodue: iz. Jendilajea. Alakojentemoduik!

jentétzie: iz. Jendetza. Jentetzaitzela batu da Arrateko gañien.

jentie, jéntie: iz. Jendea. Kalekojéntie etortzen da ogixe ta gas-taie eróst(er)a.

jérie eiñ: ad. Diosala egin, eskuedo buruarekin keinua egin.Andra orrek eskuakin jérie eiñdeuste, baiña es dot esautu.

Page 322: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 321 —

jeurt eiñ: ad. Jeurt egin. (Behiekineta idiekin, batez ere) bueltaeman. Ein jeurt, eta etorri goit-tik!

jirau: ad. Eskuratu, lortu. GurePatxik be andrágai barrixe jiraudau.

jírie: iz. Jira. 1. Egitekoa. Etxekojírie eiñ. 2. Buelta, ostera. Men-dittik jira bat eiñ.

jitte: iz. Jite. Joera. Txikitten bebaeuken bérsuetako jitte. í JITTE

EMON: esak. Egiteko horretanbehar bezala aritu. Jitte emotendeutze ta laster artuko deutzeeskue.

jo: ad. Jo. Sóñue jo ta dantzan éit-ten dau.

joka: adlag. Joka. Kolpeka. Báta-matzuk ate joka ibilli diegabien.

jokatu: ad. Jokatu. Bardin dasetan, bateko urrera be bardiñ,jokatu barik esiñ ixeten dauegon!

jokatzaillie: izond. Jokatzailea.Próbetan dabisen géixenakjokatzailliek die.

jokolarixe: iz. Jokalaria. Kánpokojokolarixek etortzen sien ausora,dana irebasiko ebelakuen.

jokolegie: iz. Jokalegea. Oixe daemengo jokolegie.

jóño: Interj. Joño! Joño, i be etorrias, e!

jopidie: iz. Jopidea. Joera. Gu gás-tiek giñen sasoien jopide aundi-xe euen emendik Arratera.

jornadie: iz. Aldi bakoitzean era-maten den zama. Basora jun

goxien da eberdixen jornadaegurrakin etxera.

jornala: iz. Jornala. Lélengo jorna-lakin bisikletie erosi naban.

jorratu: ad. Jorratu. Artue maie-tzien jorratzen da.

jorrie: iz. Jorra. Artajorran ein bierixeten san maietzien. í ERPE

JORRIAI EMON: esak. Ihesari eman.Txakurre ikusi dabenien erpejorriai emon deutze.

josi: ad. Josi. Inbidixiek jositte bisidie gaurko úmiek.

joskurie: iz. Joskura. Jostura. Prá-kei joskurie soltau jakue.

jósteko mákiñie: iz. Jostekomakina. Eiberren éitten situenjósteko mákiñak.

jostékorratza: iz. Josteko orratza.Jostékorratzakin lotuko dotzutburuko pañelue.

jostórratza: iz. Jostorratza. Jostó-rratzakin sulotu deutzet eskukobabie.

jostune: iz. Jostuna. Jostune sangure ama.

jostúnen egune: Jostunen eguna.Abenduaren 13an. Jostunen egu-nien andra mordo batek báska-rixe éitten dogu.

jóta apurtu: Interj. Jo eta apurtu!Ume madarikatue, arrapaubaneu jota apurtuko naban.

jotaillie: iz. Jotzailea. Aittanmoduen, adar jotaillie alabie be.

jotera eiñ: ad. Jotzera egin. Jotze-ko keinua egin. Eskerreko idixekjótera éitten dau.

jubilaue: iz. eta izond. Jubilatua. Jubí-lauen báskarixe dago sápatuen.

Page 323: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 322 —

judeue: iz. Judua. Gaiztakerirakojoera duen mutikoa. Emen abill,judeuoi!

júerie: iz. Joanera. Júerie es gendun onaeiñ, baiña gero ondo ibilli giñen.

jun: ad. Joan. Jun soies ala etorrisatos?

jun-étorrixe: iz. Joan-etorria.Gurera jun-etorri bat éittie esjatzu bape kostatzen.

jungurie: iz. Ingudea. Segie pika-tzeko jungurian bille nabill.

júnixue: iz. Ekaina, bagila. Júni-xuen, lau urte eskondu giñela.

juntau: ad. Juntatu, elkartu, bategin. Lagunek juntau esinddegabis aspaldixen.

júntie: iz. Junta. 1. Bilera, batzarra.Sósiuen júntie daukau baríxe-kuen. 2. Lotura. Orri mákiñiorrijúntak erre jakos.

junturie: iz. Juntura. Artikulazioa.Saartzarure eskero, junturaklokatu eta asurrek gogortu.

justue: izond. Justua. Bidezkoa. Esda justue emen pasatzen dana.

justu-justuen: adlag. Juxtu-jux-tuan. Doi-doi. Justu-justuen alle-gau nas tontorrera.

jutaldixe: iz. Joanaldia. Egue apur-tute gero be, jutaldixe eiñ dauusuek.

K

kabidu: ad. Kabitu. Dánok kabi-tzen ga(ra) emen. í KABIDU ESIÑIK

IBILLI: esak. Sosegatu ezinik ibili.Kabidu esiñik dabill, baiña sose-gauko dabe.

kafie: iz. Kafea. Arrátzaldetankafie artz(er)a etortzen sienausoko ándrak.

kafesnie: iz. Kafesnea. Kafesne batarmusau dot goxeko sortzíretan.

káixolie: iz. Kaiola. Txakurrekkáixolan sartute egoten sien,bakotxa beran lekuen.

kaka eiñ: ad. Kaka egin. Jan dakaka eiñ, besteik es dau éittenume onek.

kaka saarra!: Interj. Kaka zaharra!Kaka saarra! Es dabill erlojue.

kaka: iz. Kaka. Aguasillek múltieipiñi eutzen kalien kaka éittia-rren. í KAKA BURUTIK BEERA EIÑ:esak. Gaurko gástiekin alperrikda; sakrifikau nobera eta saar-tzaruen kaka burutik beera! 2.esak. Kaka! Kaka, barrido begaldu dot!

Page 324: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 323 —

kakálardue: iz. Kakalardoa (Luca-nus cervus).

kakálarrixe: iz. Kakalarria. Guremutikue kakálarrixai eutziesindde etorri da bidien.

kakámokordue: iz. Kaka mokor-doa. Kakámokordue sapaldudot bidien da au da usaiñedakatena.

kakánastie: iz. Kakanahastea. Lar-daskeria. Séiñek áitzen dauemengo kakánastie?

kakápirrixe: izond. Kakapirria.Egon saitte trakill, ségaittiksa(ra) aiñ kakápirrixe.

kakastu: ad. Kakaztu. Zikindu.Lohitu. Erropak danak kakastu-te etorri da eskólatik umie.

kakátzie: iz. Lokatza, basa. Ainbes-te euri(re)kin kakatzie besteik esdago bídietan.

kakue: iz. Kakoa. 1. Gakoa. Arra-pau esiñ dien keixak kakuakinbotako dittugu. 2. Sudur konko-rra.

kakusaiñe: iz. Kakusaina. Itxikomuneko atie, kakusaiñe datorortik eta.

kalámatrikie: iz. Kalamatrika.Ulergaitza egiten den berbajarioa. A selako kalámatrikieda(ra)billen gure atzuek.

kalándrixie: iz. Ornit. Kalandria(melenocoripha calandra).

kalekue: izlag. Kalekoa. Kalekobisimodure oittu esindde egonsan.

kalétarra: izond. Kaletarra. Egual-di onakin dana kaletarra ibilt-ten da bidien gora ta beera.

kaletxie: iz. Kaleko etxea. Báserri-xe saldu te kaletxera jun sienbisi ixetera.

kálie: iz. Bot. Kala (Zantesdechiaaethiopica).

kalie: iz. Kalea. Karrika. Bilbokokálietan galdute ibilli nas. í KÁLE

EIÑ: esak. Huts egin. Botanutzen tírue erbixai, baiña káleein naban.

kallue: iz. Kailua. Ikorzirina.Kallue sapaldu deustek, txarri-xorrek!

kalte eiñ: ad. Kalte egin. Lantzienbeiñ kaxkarreko batek es daukalteik éitten.

kaltegarrixe: izond. Kaltegarria.Mundu gustixek daki tabákuekaltegarrixe dana.

kaltie: iz. Kaltea. Kaltie sek ein lei-ken esta jakitten.

kamiñerue: iz. Bidagina. Diputa-siñoko bídiek garbitzen ibilttensien biergiñek sien kamíñeruek.

kamíodune: iz. Kamioilaria. Amá-rretan etortzeko da kamíodune,gánauek eruetera.

kanárixue: iz. Ornit. Kanarioa(Serinus canaria).

kandelerixo: Kandelario eguna.Otsailaren 2an. Kandelerixo,atxari ure darixo...

kandélie: iz. Kandela. Isotz kandé-lie.

kankaillue: izond. Kankailua.Emen dator sure seme kankai-llue.

kanpaie: iz. Kanpaia. Ezkila.Aramaittekuen kánpaiek jotensien.

Page 325: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 324 —

kanpaiotza: iz. Kanpan hotsa.Kanpáiotzak die eta asiko sanmesie.

kanpántorrie: iz. Kanpandorrea.Kurrílloiek kanpantorran éittendabe ábixie.

kanperue: iz. Artz. Ardi-kanpoa-ren kargu dagoen artzaina. Kan-peru ein naban lélengo urtie.

kanpoaldie: adlag. Kanpo aldea.Alemanian edo, kanpoaldiennunbaitten bisi da.

kanpokaldie: adlag. Kanpokoaldea. Kanpokaldie garbi-garbiein deutzet etxiai.

kánpokue: iz. eta izlag. Kanpo-koa. Kanpotarra. Kánpokuekainddu bier ete deuskue etxien!

kanpólarrosie: izond. Kanpo-larrosa. Seiñek es dau esautzenori kanpólarrosioi!

kanpósantue: iz. Kanposantua.Hilerria. Lorak artu dittut kan-pósanture erueteko.

kanpótarra: izond. Kanpotarra.Atzerritarra. Kanpótarra ixenarren ondo egokittu da emengooittúretara.

kánpue: iz. Kanpoa. Kánpuekesautu ein bi’die, etxekue estí-matzeko.

kantau: ad. Kantatu. Afalostienkantuen asi tte goxaldera arteegon ga(ra).

kantue: iz. Kantua. Abestia. Kúkuekantuen entzun dosu?

kantzóntzilluek: iz. pl. Galtzontzi-loak. Ixe kantzóntzilluek begaldu sittuen frontoien.

kañuberie: iz. Bot. Kanabera(Arundo donax).

kañue: iz. Ubidea. Hodia. Kañuenbeera jun da arratoie.

kaparrie: iz. Akana (Sarcoptes sca-biei).

kapas ixen: ad. Kapaz izan.Gauza izan. Moskortu eskerokapas da edoser éitteko.

kapásue: iz. Kapazua. Otarrea.Kapasue bete árrautza ekarridot.

kapau: ad. Irendu. Zikiratu. Txarri-xe kapau dogu lodittu daitten.

kapélie: iz. Kapela.Txanoa. Jantzí-xu kapélie, euski berue dago ta.

kaperixue: iz. Gapirioa. Kaperixubarrixe bi’dau téllatuek.

karábixie: iz. Karobia. Sológuniensan karábixie, oin lurrakintapaute dago.

káratxa: iz. Kareharria. Karéarri-xai ‘káratxa’ be esaten jako.

karaxie: iz. Kakara. Olluan kara-xie lakoxe saratie.

Kafe-ehogailua. P. Mugarza.

Page 326: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 325 —

kardántxillue: iz. Ornit. Karnaba.(Carduelis Carduelis). Txoririkpolíttenetakue da kardántxillue.

kardau: ad. Kardatu. Ámamasukaldien dago, ardílanie kar-datzen.

kardie: iz. Kardama. Kardiakinlánie ispittu éitten da.

karduberie: iz. Bot. Kardua (Son-chus oleraceus).

kardúlatza: iz. Bot. Astakardua(Circium lanceolatum).

karárrixe: iz. Kararria. Karárrixa-kin éinddeko txilíndrue.

kargau: ad. Kargatu. Zamatu.Láñuek kargaute datos.

kargie: iz. Karga. Zama. Kargalárregi da ori astuantzako.

kargue: iz. Kargua. Gure amakdauke elixako giltzen kargue. íKARGU ARTU: esak. Kargu hartu.Erantzunkizuna eskatu. Karguártz(er)a etorri jatas, atzo esannittuenak gaittik. KARGU EIÑ:Zaindu. Ein kargu umiai, niesneta(ra) noien bittartien.

karie: iz. Karea. Sagar árboleikarie éitten jakuen onduen.

kárkabie: iz. Karkaba. Erretena.Atzoko ujelak kárkaba dánaklupetzas bete dittu.

karkarie: iz. Karkara. Algara. Arenbarre kárkarak, urriñetik entzu-teko modukuek die.

karnábalak: iz. Ihauteriak, aratus-teak. Aurtengo karnábalak edu-rretan pasauko dittugu.

karnaserue: iz. Harakina. Karna-serue etorri da odólostiekekart(er)a.

karrájue: iz. Askaurrea. Karra-juen, alkarren onduen jarri,artue surittu te ipuiñek entzun.

karrállue: iz. Karroina. Karrallueisotza baiño gogórraue da, urpósuek be isostu éitten die.

karráskalue: iz. Ornit. Urretxoria.Paseko durdura (Turdus viscivo-rus).

karráskillie: iz. Bot. Karraskila(Rhamnus alaternus).

karrerie: iz. Karrera. Lasterketa.Aurten emendik pasatzen dakarrerie.

karriue: iz. Garraioa. Ekarrian. Sueamatatzeko ur karriuen ibilligiñen ausoko danok.

kártetan eiñ: ad. Kártetan egin.Gurien alkartzen ga(ra) dóme-ka arratzaldeta;, kártetan eind-de, dénporie emon.

kartie: iz. Karta. Bota kartie, alakobaten!

Artilea kardatzeko tresnak. P. Mugarza.

Page 327: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 326 —

kártolie: iz. Kartola. Kártolakgaldu jakos burdixai.

kaskáñetie: iz. Kaskaineta. Kriski-tina. Kaskáñetak jo ta dantzaneiñ, orrek bai sasoie!

kasu eiñ: ad. Kasu egin. Jaramonegin. Es eixosu kasuik eiñ, sora-tute dago ta.

kásue: iz. 1. Kazola txikia. Esnieberotzeko kásuai kertena errejako. 2. Gertaera. Arazoa. Kon-tua. Kásuek pasau éitten diemunduen.

kataie: iz. Katea. Sartu billurrik barik,txakurre kataien lotute dago ta.

katákorotza: iz. Katuaren gorotza.Katákorotza dago gélako ateóstien.

katakumie: iz. Katakumea. Kata-kumie garbittu dot kótxiakinsapaldute.

katamixerra: iz. Zool. Katagorriarrunta, urtxintxa (Sciurus vul-garis).

katanarrasa: iz. Ornit. Katanarra(Certhia brachyadactyla).

kátarra: iz. Katarra. Berrisenbasan siklista bat, ‘Kátarra’ esa-ten eutzena.

kátemie: iz. Katemea. Kátemieúmiek éitteko dago berriro.

katéorratza: iz. Kateorratza. Lepo-ko pañelue katéorratzakin lotuteipiñiko deutzut, bestela galdueingo jatzu te.

katiau: ad. Kateatu. Alanbrankatiaute geldittu nas.

katíllue: iz. Katilua. Lurrezkoontzia. Katillu bete salda artukogeunke, egon eskero.

katillukadie: iz. Katilukada. Katí-llukada babie ipintten san bera-tzen, úrrengo egunien egosteko.

katittu: ad. Kateatu. Katigatu, tra-batu. Éstarriko suluen asurrekatittute, larri ibilli san.

katue: iz. Zool. Katua (Felix catus).Katuan moduko begixek daukesonek umionek.

kauten (neure, eure…): adlag.(Neure, heure…) kautan. Neurekauten pentzau naban: au esdok ba, gausa ona.

kaxkájue: izond. Kaskailua. Seosedala pentzau, baiña ixen kax-kájo bat.

kaxkariñe: izond. Kaskarina. Eseixo-su kasuik eiñ, orri kaxkariñorri.

kaxkarra: Kaskarra. 1. iz. Burua.Kaxkarra politto berotzen dauéuskixek. 2. izond. Eskasa, erdi-purdikoa. Eguraldi kaxkarraeskontza egun baterako.

kaxkarrekue: iz. Kaskarrekoa.Argi es basabis kaxkarreko batemongo dotzut.

kaxkille: izond. Kaskila. Emendabill ori kaxkilloi, daneigogaitt eraitten!

kedarrie: iz. Kedarra. Kedarriebaiño báltzaue geldittu da txu-letie.

keetu: ad. Keatu. Kez bete. Eska-tza dana keetu da sartaiñek sueartute.

keie: iz. Kea. Egur umelak keieugeri, baiña surik es.

keisie: iz. Geriza, itzala. Éuskittenes dago giro ta bagoies keisabille.

Page 328: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 327 —

kéispie: iz. Gerizpea. Itzalpea.Keispe edarra éitten dau onekpaguonek.

keixie: iz. Bot. 1. Gerezia, fruitua.Keixa lapurretan éitten genduneskólatik urten da gero. 2. Gere-ziondoa (Prunus avium). Keixa-tik jausitte apurtu naban besue.

kejau: ad. Kexatu. Arrenkuratu.Tabernako saratie dal-ta kejaudie ausokuek.

kendu: ad. Kendu. Edeki. Es dau-kenai esin kendu.

kertena: 1. iz. Kirtena. Atxur orrekkerten barrixe bi’dau. 2. izond.Astokiloa, ganberroa, kaikua.Ago geldi, kertenoi!

keskie: iz. Kezka. Ardura. Keskatu-te itxi nau sure amak.

kia: adlag. Bai zera. Ez horixe. JoseMari moskortute kalien? Kia, esdot siñisten.

kíkerie: iz. G. g. er. Kikara. Olakokikera txikíxetan eta(ra)tzendabe kafie.

kikilddu: ad. Kikildu. Galtzen junarren esan kikilddu, eta aske-nien irebasi ein eban.

kilí-kolo: adlag. Kili-kolo. Ziurta-sunik gabe. Maixe kili-kolodago.

kindderrie: iz. Bot. Ainarra arrun-ta (Calluna vulgaris).

kínddie: iz. Bot. 1. Ginga, fruitua.2. Gingondoa. (Prunus cera-sus).

kiñerie: iz. Kinada. Ikara, mugi-mendu txikia. Oera sartu tegoxien esnatu arte kiñeraik be esdot eiñ.

kinkillerue: iz. Kinkilaria. Kinki-llerue se besteik es da egon péri-xan.

kinkíllie: iz. Kinkila. Kinkillanerosi dot gurdasola.

kinsénie: iz. Hamabost egunekolanagatik jasotako soldata.Lélengo kinsenie amalau urte-kin kobrau naban, Artolanien.

kinttópekue: iz. Plazan inoizlehiatu gabekoa. Kinttópekuenpróbak dagos Elórrixon.

kínttue: iz. Kintoa. Adin berekosoldadua. Oiñ arte beintzet,úrtero éiñ dogu kintto-báskari-xe.

kíñue: iz. Keinua. Ñikada. Bate-kuan kíñue ixen da ori?

kipúlie: iz. Bot. Tipula (Alliumcepa).

kirikixue: iz. Zool. Kirikinoa (Erí-naceus europaeus).

kittau: ad. Kitatu. Zorrak ordaindu.Surekin neukesan sórrak kittaudittut.

kitto: adlag. Kito. Es egon bégire,jan da kitto!

kixketa: iz. Kisketa. Krisketa. Ateoni kixketa ipiñi bi’jako, úmieksartzen die barrure ta.

kixkilddu: ad. Kixkaldu. Kiskali.Lapíkue kixkilddu eiñ da.

kixkurre: izond. Kizkurra. Mutikoule kixkur bat jaixo jakue.

kixkurtu: ad. Kizkurtu. Papelakixkurtu eiñ da éuskitten.

klabéliñie: iz. Bot. Krabelina.(Dianthus caryophillus).

klik-klok!: Onom. Loka dagoenzerbaitek ateratako soinua.

Page 329: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 328 —

Kotxe orrek tornílloren bat soltedauke, seosek klik-klok éittendau aspixen.

kobrau: ad. Kobratu. Sórrakkobrátzekotan etorri da.

kóbrue: iz. Lanerako biltzen dengiza taldea. Kóbro aundixe ibilligiñen gari joten.

kofradixie: iz. Kofradia. Ermanda-dea. Sanjungo kofradixie.

koipetu: ad. Koipatu. Mákiñie gar-bitzen erropa dának koipetu dit-tut.

koipetzue: izond. Kopetsua.Porrusalda ori koipetzu ikustenda.

koipie: iz. Koipea. Urina. Pelotiaikoipie éitten jako narrue siketues dakixon.

koittaue: izond. Koitadua. Gizai-xoa. Gosiek íltten dagos umekóittauek.

kójue: iz. Herrena. Maingua. Onekmáixonek kojue dauke.

kókarra: iz. Zool. Zizarea (Lumbri-cus terrestris).

kókolotu: ad. Kokolotu. Ergeldu.Kókolotu eiñ jatzu ala?

kókolue: izond. Kokoloa. Ergela.Es saittes egon ixillik, kókoluanmoduen.

kokue: iz. Zool. Kokoa. Intsektutxikia. Aurten kokue ein jakosagarrai.

kolkue: iz. Golkoa. Bularra. Iru,kolkue bete diru!

kollarakadie: iz. Goilarakada.Kollarakada bat be es dau jangure umiek.

kollárie: iz. Goilarea. Ondo jateko

kolláriakin jan bi’dala esatenda.

kollarra: iz. Idunekoa. Kollarraerosi dot txakurrai ipintteko.

kolorgie: izond. Kolorgea. Gai-xoik sagos ala? Arpegixe kolorgiedaukesu.

kolorie: iz. Kolorea. Gaurko parti-duek es dauke koloreik be.

kómarie: iz. Komoda. Bier es dit-tuan erropak kómaran gordedittut.

komeni: ad. Komeni. Argi ibilttiekomeni jaku.

komérixie: iz. Komeria. Koméri-xak eiñ dittugu alkar topatzen.

komune: 1. iz. Komuna. Sematdénpora daroiesu komunien? 2.izond. Kalitate eskasekoa. Per-sona komune ta okerra san, baioixe!

konbidau: ad. Gonbidatu. Léngo-su danak konbidau dittut nirebódara.

konéjue: iz. Zool. Untxia (Orycto-palus cuniculus).

koñetie: iz. Koinata. Báserrixenbisi da nire koñetie.

koñetue: iz. Koinatua. Igeltzeruéitten dau nire koñetuek.

konfíantzie: iz. Konfidantza. Esdauket bape konfiantzarikmédiku orrekin.

konforme egon: ad. Konformeegon. Ados egon. Konforme bisiga(ra) gu geure parájien.

koniflora: iz. Bot. Azalorea (Bras-sica oleracea botrytis).

kóño!: Interj. Koño! Joño! Koño, ibe emen?

Page 330: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 329 —

konórtie: iz. Konortea. Kordea.Artu eban burukuakin konortiegaldute egon san lusero.

konponarra: iz. Lapikoak, guar-dasolak, etab. konpontzenzituen artesaua. Arkúpien egotensan konponarra; lapíkuek,guardásolak eta danetik kon-pontzen eban arek.

konpondu: ad. Konpondu. í OR

KONPON: esak. Or konpon,Marianton!

kontadurixie: iz. Zenbaketa. Tan-tuen kontadurixie es dot eruen.

kontau: ad. Kontatu. 1. Zenbatu.Amar lagun kontau dittut afari-reko. 2. Kondatu, gauzak esan.Es eidesu gusurrik kontau!

kontisu: adlag. Kontizu. 1. Diru-dienez. Trumoiek billurtute ibillisien, kontisu! 2. Noski. Sureamak esan badau, égixe ixengoda, kontisu!

kontrafabore eiñ: ad. Kontrafa-bore egin. Buruz buru, elkarrenkontra lehiatu. Bóletan kontra-fabore jokatuko deutzut.

kóntue: iz. Kontua. 1. Ipuina. Ain-txiñeko kóntuek kontau eusku-sen áittittek. 2. Kopuru batenzenbatze edo mugatzea. Afari-xan kóntue pagau barik dago.3. Arreta, ardura. Kontu euki seesaten dosun. í KÓNTU EIÑ: esak.Zaindu. KÓNTUEK BATU: esak. Ara-zoak ekarri. Asi nas piper potiesabaltzen, baiña kóntuek batubistes. KONTUEK EIÑ: ad. Kontuakegin. Kontuek eiñ dosus, sematsor dotzuan? KÓNTUEK ESKATU:

esak. Kontuak eskatu. KÓNTUEN

EUKI: esak. Gogoan izan. Kon-tuen daukesu nos jun bi’osun?

kontularixe: izond. Kontularia.Kontaria, berritsua. Kontulariedarra san Eujenio, aldikoeunien.

kóntus: adlag. Kontuz. Kontus ibi-lli bidien!

kóntxo!: Interj. Kontxo! Kontxo!makíllie aastute itxi dot!

Kontsesiño: iz. Kontsezio eguna,abenduaren 8an.

kópaue: iz. Mokadua. Etorri sait-tes, kópau bat eittera.

kopétie: iz. Txirikorda. Gerrírai-ñoko kopétie erabiltten nabanumetan.

kópie: iz. Kopa. Kafie ta kópie bas-kálostien.

kóplie: iz. Kopla. Olako kóplekines etorri ona.

korañie: iz. Kodaina. Segarenantzeko tresna. Lárrak ebateneiñ dot korañiakin.

korápillue: iz. Korapiloa. Séiñekaskatuko dau ori korapilluoi?

Gorostia. P. Mugarza

Page 331: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 330 —

kordie: iz. Korda. Berákatz kordie.koróstixe: iz. Bot. Gorostia (Ilex

aquifolium).korotza: iz. Gorotza. Zenbait ani-

maliaren (ardi, txakur, katu,txori, euli, arratoi, sagu…) kaka.Txakur korotza sapaldu dot eli-xatik etx(er)a natorrela.

korraixue: iz. Korapilo higikorra.Korraixue ipiñi dot suluen, asé-rixe arrápatzeko.

korridue: izond. Luzea. Maaikorriduen baskaldu gendun.

korríue: iz. Korreoa. Autobusa.Bílbotik Ondarrureko korríueegunien berritten pasatzen sansasoien.

korroskadie: iz. Korrokada. Essaittes asi emen korroskadaka!

korrue: iz. Korrua. Erriko plasankorruen, sáltoka ta dantzan ibi-lli die neska-mutillek.

kórtie: iz. Korta. Ukuilua. Kórtaranoie, ólluek árrautzaik ipiñidaben ikust(er)a.

kosíñie: iz. Sukaldaritza, kuzina.Sure etxien seiñek éitten daukosiñie?

koskábillue: iz. Koskabiloa. Barra-bila. Koskábiluetatik eltzenbadotzut, ikusiko dozu!

kosta: ad. Kosta. Kosta éitten daori siñistie.

kostata: adlag. Kostata. Kostata,baña irebasi dau.

kotie: iz. Kota. Epilepsia. Kotiekjota dago.

koxkie: iz. Koska. Pelotie koxkangeratu da.

koxkondu: ad. Koskondu. Koz-

kortu, hazi. Úmiek koxkondutedaukes.

koxkondue: izond. Koskondoa.Kozkortua, hazia. Alaba txikíxe-na koxkondute dago.

koxkorra: iz. eta izond. Kozkorra.Mutil koxkor bat ikusi dot Bilboneskien.

koxkortu: ad. Koskortu. Kozkon-du, hazi. Saspi urteko neskatokoxkor bat.

kóxkue: iz. Koskoa. Kozkorra.Jausi tte arrí koxkue jo dotburuakin.

kredue: iz. Kredoa. Arimen aldekredu bat erresau daigun.

krístona: izlag. Kristorena. Itzela,ikaragarria. Kriston saratie dagoemen. í KRÍSTONAK ETA BI: Egun-dokoak, ikaragarriak. Krístonaketa bi esan éutzesan alkarri.

krixerie: iz. Neskamea. GastetanBílbon egon san krixera.

kuartá dénporak: iz. Kuarta-den-borak. Datorren astien die kuar-ta dénporak.

kuártue: iz. Logela. Gure semieegun gustixen kuartuen sartuteegoten da.

kúbikue: izond. Kubikoa. Gatxada jasotzen arri kúbikue.

kúbixe: iz. Zool. Akuria (Caviaprocellus).

kuittaue: izond. ik. koittaue. kukilddu: ad. Kokildu. Kikildu.

Otzan otzakin kukilddute nago.kúku: iz. Kukuaren oihua. Aurten

es dot kukurik entzun. í KÚKU

EIÑ: esak. Ezkutatu. KÚKUKE IBILLI:esak. (Umeekin, batez ere)

Page 332: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 331 —

Ezkutaketan ibili. kuku bat eiñ:esak. Bisita laburra, sartu-irtenaegin: Astixakin banabill, kukubat eingo dotzut.

kukubilko: adlag. Kukubilko.Kokoriko. Kukúbilko para teólgetan dabis úmiek.

kúkue: iz. Ornit. Kukua (Cuculuscanorus).

kukúlumixo: adlag. Kokoriko.Suan onduen kukúlumixojarritte, alkarri kóntuek esaten.

kuku-negue: iz. Berandu egitendituen negu giroko egunak.Esiñ dau neguek alde, kuku-negue ein barik.

kukúprakie: iz. Bot. Kukupraka,kukulorea. (Digitalis purpurea).

kukúrrukue: iz. Kukurrukua. Oi-larraren kantua. Óllarran kukú-rrukue entzun dotenien jaginas.

kulétrue: iz. Mikol. Kuletroa(Amanita cesarea).

kúlpie: iz. Kulpa. Hobena, errua.Neuk ditttut kulpak; es eiñnegar, olakoik es notzun esanbier.

kulúmiñue: iz. Zool. Kuruminoa,erlastarra. Kulúmiñuek pikaute,besue aundittute euki dot.

kúmie: iz. Sehaska. Umie kúmanlo dauen bittartien emengo sere-giñek eingo dittut.

kunplidu: ad. Konplitu, bete.Esandakue kunplidu dosu?

kunplimentue: iz. Aitzakia. Era-gozpena. Es dauket bape kunpli-mentuik suri médikuana lagun-tzeko.

kúrie: iz. Abadea. Don Silvestreabadiai esaten jakon Mallibikokúrie.

kuriosie: izond. f. Apaina. Doto-rea. Mediku barrixoi andrakuriosie da, ba!

kurioso: adlag. 1. Kontuz. Kuriosoibilli, laban dago ta. 2. Dotore.Orrek igeltzeruorrek badaki bie-rra kurioso éitten.

kuriosue: izond. m. Apaina. Doto-rea. Etxie, txikixe baiñe kuriosueerosi dau semiek.

kurra!: Interj. Oiloari deitzeko esa-ten den hitza.

kurrilloie: iz. Ornit. Kurloia (Pas-ser domesticus).

kurrinkie: iz. Kurrinka, txerriarenoihua. Kurrinke eskapau dautxarrixek.

kurútzesantuaren ein: ad. Aita-ren egin. Aittaren, semiaren etakurutzeantuaren!

kurutzie: iz. Gurutzea. Kurutzietokau jaku familixan!

kutune: iz. Kutuna. Órratzak etajostórratzak kutunien gorde.

kutxie: iz. Kutxa. Gánbaran dagokutxa bat, líburu saarrekin bete-ta.

kutxíllue: iz. Ganibeta. Ori ogixoikutxílluakin obeto ebaiko dosu.

kuxkurre: iz. Kuzkurra. 1. Arta-burua urkuldu ondoren gera-tzen dena, txokorra. Pobrianarrotasune ta kuxkurran suelaster amaitzen die. 2. Ogimuturra. Suretzat gorde dot ogikuxkurre.

Page 333: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 332 —

L

laakue: iz. Larakoa. Uztarria gur-diaren pertikari lotzeko erabil-tzen den zurezko ziria. Egurres-ko laakue. í ÁTZEKO LAAKUE JOTA:esak. Hondoa jota, indarrak ahi-tuta.

laarra: iz. Bot. Laharra (Rubusulmifolius).

laatza: iz. Laratza. Laatzien esegitteegoten da lapíkue.

laban eiñ: ad. Labain egin. Labain-du. Mákiña bat jausi da labaneindde, or aldapan.

labana: izond. Labana. Labaina.Kontus bidien, laban dago ta.

labandu: ad. Labandu. Labaindu.Eurixakin bidie labandu eiñ da.

labáñie: iz. Labana. Bizarra ken-tzeko xafla. Jabo-meréngiesabaldu arpegi danien eta gerolabáiñiakin kurioso-kuriosokentzen eban biserra.

labankadie: iz. Labainkada.Labankadie eindde, golpegalanta artu dot.

labetxie: iz. Labetxea. Étxaurrekolabetxien dago ogixe éittekolabie.

labie: iz. Labea. Astien beiñ ixo-tzen da labie, etxerako laiñ ogiéitteko.

laga: ad. G. er. Laga. Utzi. Lagai-xok bakien!

lagun eiñ: ad. Lagun egin. Eskasuik eiñ úmiei, ointxe asarra-tu te ointxe lagun éitten die ta.

lagundu: ad. Lagundu. Es dala-kuen be diruek lagundu éittendau.

lagune: iz. Laguna. Adiskidea.Txakur ona lagun aundixe da.

laguntasune: iz. Laguntasuna.Laguntza. Kánpotik laguntasu-nik es bádator emen es dagoseregiñik.

lagúntzie: iz. Laguntza. Laguntasu-na. Etxékuen laguntzie dauka-gun ártien ondo gagos.

laixie: iz. Laia. Láixetan dabisbasérritarrak.

lakarra: izond. Lakarra. Ondolakarra da sure éskuetako asala.

lakartu: ad. Lakartu. Éskuek lakar-tu.

lako(t)xie: (Beza)Lakoxea. Éuski-xe lakoxe neskatue.

lakue: (Beza)Lakoa. Etxeko epelta-sune lakoik estago.

lamiñie: iz. Lamia. Lamiñak txími-nixatik beera etorri eta laatzieneuen esnie eraten ebela esateneuskuen txikitten.

Page 334: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 333 —

lanbrau: ad. Lgart. Mozkortu. Bas-kaldu orduko begixek lanbrauteeukesan, baiña arratzalderakopasau ein jakon.

lanbrotu: ad. Lanbrotu. Illúntzirekolanbrotu eingo dabela esan dabe.

lanbrue: iz. Lanbroa. Zirimiria,lanparra. Egun gustixen es daulanbrue atertu.

lándarie: iz. Landarea. Porru lán-darie erosi dot Markiñen.

landie: iz. Landa. Zelaia. Étxaurre-ko landan txanpíñoiek urtetzendabe.

lángie: iz. Langa. Hesia. Suenauntz orrek lángie sáltuen pasa-tzen dau.

lánie: iz. Artilea. Lániakin éindde-ko galtzak ekarri deustes neguenjásteko.

lañope: iz. Lainape. Lañope, baiñasargori dago.

lanórratza: iz. Lanorratza. Jérsieéitteko lanorratza galdu dot.

lañotu: ad. Lainatu. Hodeitu. Kos-taldien lañotu eiñ dau.

lanparoie: iz. Lanparoia. Lanpá-roiekin dago beixe.

lanparra: iz. Langarra. Lanbroa,zirimiria. Egun gustixen es daulanparra atertu.

lanpartu: ad. Lanpartu, lanbrotu.Lanpartu eiñ dau, gorrin denpo-rie ipiñi dau.

lantzin beiñ: adlag. Lantzeanbehin. Noiz edo behin. Amérike-tan bisi dien léngusuek lantzinbeiñ etortzen die.

lantzin-lantzin: adlag. Lantzean-lantzean. Maiz, sarritan. Olako

barri txarrak lantzin-lantzinentzuten die.

lañue: iz. Lainoa. Hodeia. An,sartu da abioie lañuen ártien!

laortzekue: iz. Lauhortzekoa.Laortzekue sátzak etaratzekoerabiltten san.

lapíkokue: iz. Lapikokoa. Eltze-koa. Eberdixen lapíkokue bas-kaltzen da gurien.

lapíkue: iz. Lapikoa. Eltzea. Selakolapikue, alako tapie.

lápitze: iz. Lapitza. Arotza danaklapitze belarri ostien erabilttendau.

laprast eiñ: ad. Laprast egin.Labaindu. Laprast eiñ de burusáurrera jausi da.

laprastadie: iz. Laprastada.Labainkada. Orrek idi saarorreklaprastadie asko, baiña esiñ eiñáurrera.

lapurre: izond. Lapurra. Ohoina,ebaslea. Arpegire esan neutzenlapurre sala.

lapurretan eiñ: ad. Lapurretanegin. Lapurtu, ohostu. Alejan-dronien lapurretan eiñ dabe.

lapurretan: adlag. Lapurretan.Ohosten. Aserixe oillo lapurre-tan ibilli da gabien.

lapurretie: iz. Lapurreta. Ebaske-ria. Gaur egunien dana daengaiñue ta lapurretie.

larrábeixe: iz. Larrabehia. Esnébei-xek kendu eta larrábeixek ipiñibi’ttut.

larregi: adlag. Larregi. Gehiegi. Esmusturre lárregi sartu, bestelanseu berotuko saittue.

Page 335: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 334 —

larri: adlag. Larri. Estu. Sorrakpagau esindde, larri dabill.

larríaldixe: iz. Larrialdia. Asurreístarrixen trabaute, larríaldixepasau naban.

larrie: iz. Larrea. Zelaia. Béixeklarra onien dabis.

larrittasune: iz. Larritasuna. Estu-tasuna. Berandu ibilli eskerolarrittasunek etorri éitten die.

larrittu: ad. Larritu. Estutu. Sueikusi dotenien larrittu ein nas.

larrixe: iz. eta izond. Larria.Ondoeza. Bierrien ástekoorduen larrixe etortzen jako.

larrósie: iz. Bot. Arrosa. Larrosieerregalau deutzet andriai,beran úrtiek die ta.

lastana: izond. Laztana. Fereka.Etorri saittes ona, lastana!

lastandu: ad. Laztandu. Ferekatu.Amak bere úmiek lastantzendittu.

lastásaue: iz. Lastazaoa. Lastásauegabas argi éitteko erabiltten san,báserrittik báserrire juteko.

laster: adlag. Laster. Laster diegabonak.

lástimie: iz. Lastima. Lástimie dasu emen es egotie.

lastótzie: iz. Lastotza. Lasto pila.Lastótzan gordetzen die galípe-rrak.

lastue: iz. Lastoa. Erriojara lastobille juten sien.

latakie: iz. Lataga. Sológunekolatakie sábalik geratu da.

látrue: iz. Laratroa. Latruakinsulue eiñ, gero sirixe sártzeko.

latza: izond. Latza. Lakarra. Báse-

rrixen dabillenak eskuek latzak,jeneralien.

lau: adlag. Aldapa ori pasautekuendana lau-lau dago.

laue: izond. Laua. Lautada. Lauenibíltteko aginddu deuste médi-kuek.

laukuen: adlag. Animaliak, batezere, ihesi azkar joan. Laukueneskapau eban saldixek.

laurik lau: adlag. Laurik lau.Lauan zehar. Laurik lau etorrigiñen erromerixatik etx(er)a.

lauskittu: ad. Lauskitu. 1. Triskatu,birrindu. Etxeko lora danaklauskittu sittuen txakurrek. 2.Arropa astindu. Askan dauenerropiai emoixosu lauskittu bat.

lautadie: iz. Lautada. Ordeka.Beeko lautadan taller barrixekeiñ dittue.

lautu: ad. Lautu. Errekondue lautudabe etxe barrixek éiteko.

láuunie: iz. Laugunea. Lauunieaprobetxau daigun deskantza-tzeko.

lebatza: iz. Zool. Legatza (Merlu-cius merlucius).

lebíttie: iz. Jipoia. Máixuek, eldusaputzetik eta lebíttie emoneutzen.

lebríttajie: iz. Itxura narrasa. Órrekdittuk erropak- eta, ori doklebríttajie!

legeskue: izond. Legezkoa. Leges-kue da bakotxai berie emotie.

legie: iz. Legea. Emengo legie,bakotxak berie. í LEGIE EIÑ: esak.Ordezkoa egin. Afari legie eiñdogu ta bagoies oera.

Page 336: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 335 —

leidu: ad. Irakurri. Leidu dosuperiodikuek dakarrena?

leixarra: iz. Bot. Lizarra (Fraxinusexcelsior).

lekeittio bedarra: iz. 1. Bot. Ace-derilla (Oxalis latifolia) Soroe-tan asko ugaritzen den belartxarra. 2. Lgart. Badaezpadakopertsona. Emen dabill, lekeittiobedar au.

lekie: iz. Bot. Leka (Phaseolus vul-garis). Ser begittantzen jatzue,afaltzeko leka batzuek ipinttenbaittugu?

lékue: iz. Lekua. Tokia. Kótxie ixte-ko lekurik be es dago Ermuen.

lélengo: adlag. Lehenengo. Lélen-go allegatzen danak irebastendau.

lélengos: adlag. Lehenengoz.Estrainekoz. Gaur ikusi dotlélengos sure umie.

lelokerixie: iz. Lelokeria. Zozoke-ria. Amaika lelokerixa emotendabe telebisiñuen.

len: adlag. Lehen. Gure ámamakoera jun baiño len beti erresa-tzen dau errésarixue.

léna: adlag. Lehenago. Léna eskuséitten san dana.

lénakuen: adlag. Lehenagokoan.Lénakuen pasau jatan edarra!

léngo baten: adlag. Lehengobatean. Léngo baten ankas gorajausi nintzen.

léngosiñie: iz. Lehengusina. Lén-gosiñie eskondu jatan atzo.

léngosue: iz. Lehengusua. Sureléngosue da bérsuetan ibilttendan ori?

lénguen: adlag. Lehengoan. Lén-guen eskondu san alabie.

lentéjie: iz. Dilista (Lens culinaris).lepasurre: iz. Bizkar hezurra.

Pikutik jausitte lepasurrien gol-pie artu dau.

lepoko pañelue: iz. Lepozapia.Santageda batz(er)a arkondarasurixe eta lepoko pañelue jan-tzitte juten giñen.

lepotxie: iz. Konkorra. Okertuteibiltten basa(ra) lepotxiek urten-go dotzu.

lepue: iz. 1. Lepoa. Sorbalda.Orrek dauke osasune, kánpuenixotza ta jersie lepuen artute. íLEPUE JASO: esak. Erantzunkizuna-ri uko egin. Kóntuek eskatugeuntzesenien, lepue jaso takitto! 2. Bizkarra. Satarra daiñoi lepue emotie. í LEPUE BEROTU:esak. Egurra, jipoia eman. Aueiñ dabena arrapauko banu,lepue berotuko neukixo.

lert edo sapart: esak. Leher edozapart. Dánon arte seoser eingodogu, lert edo sapart.

lertxune: iz. Bot. Lertxuna (Popu-lus tremula).

lesásulue: iz. Leizezuloa. Lesásulotikurtetzen ikusi naban askónarra.

lesie: iz. Leizea. Urkon badie lesak.letañie: iz. Letania. Asensio béspe-

ran éitten san prosesiñue etaletañie erresatzen san.

letxúgie: iz. Bot. Letxuga (Lactucasativa).

leune: izond. Leuna. Basérrittaraixeteko esku leunek daukesorrek.

Page 337: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 336 —

lexíbie: iz. Lisiba. Lixibie askanéitten san, orduen esuen laba-doraik.

libertadie: iz. Libertatea. Éuskeraséiteko be eseuen libertadeik, kas-tigue egoten san.

librau: ad. Libratu. Askatu. Sustogalanta artu dot, baiña miñikartu barik librau nas.

libre: adlag. Libre. Aske. Len danaeuen debekaute, oin, ost(er)a,dana da libre.

líbrie: iz. Libra. Kilo-erdia ingurubalio duen pisu-unitatea. Librabat okelakin naikue ixengo dot.

líburue: iz. Liburua. Aittiarenbaten leidu dot suk itxittekoliburue.

lierra: iz. Legarra. Martiñek óndioklierrakin éitten dau gastaie.

lijertu: ad. Arindu. Orixue da onajunturak lijertzeko.

likie: iz. Lika. Biska. Eskolatikurten da gero, likiakin txoriarrapatzen éitten genduen.

likiñe: izond. Likina. Likitsa. Ori-xue erabilli dot eta éskueklikinddute daukas.

limoie: iz. Bot. 1. Limoia, fruitua.2. Limoiondoa (Citrus limon).

limonadie: iz. Limonada. Mesa ostienondoko tabernan batzen giñendanok, náusixek ardaue-edo taúmiek limonadie eraten gendun.

limosnie: iz. Limosna. Erremusina.Lantzien bati tokatzen jakonlimosna batzie.

liñue: iz. Bot. Lihoa (Linun usita-tissimum). Liñuakin éinddekoiserak usatzen sien len.

lirixue: iz. Bot. Lirioa (Iris germa-nica).

lisundu: ad. Lizundu. Urdindu.Umedadiakin erropak be lisun-dute egon die.

lisune: izond. Lizuna. Lizundura.Okeliai lisune éitten jako.

litxarrerixie: iz. Litxarreria. Gozo-kia. Ainbeste litxarrerixa janda,gosie selan eukiko dosu, ba?

lixotu: ad. Lisatu. Leundu. Aldienlixotzen jakon arkóndarie.

lixue: izond. Leuna. Ume batenmoduko asala dauke, lixo-lixue.

lo eiñ: ad. Lo egin. Lo ein barikesiñ da bisi.

lo: adlag. Lo. Egóari lo eta jangodok mee.

lobie: iz. Iloba. Nire lobian úrtiekixen sien atzo.

lóbue: iz. Zool. Otsoa (Canis lupus).lodixe: izond. Lodia. Gizena.

Ganau lodixe egon da périxan.logurie: iz. Logura. Logalea. Órrek

kóntuok logurie emoten deuste.loibie: iz. Iloba. Amériketan bisi

dan loibiek eskribidu dau.loittu: ad. Lohitu. Zikindu. Nun

loittu dosu ori arkondarioi?loixe: iz. Lohia. 1. Zikina. Loixe

ekarri dosu eskatz(er)a óñeta-kuetan. 2. Plazenta, animaliena,bereziki. Beixek txala eiñ dau,loixe darixola dago ta.

lokartu: ad. Lokartu. Sarata one-kin esin da lokartu.

lokatu: ad. Lokatu. 1. Kolokatu.Koloka jarri. Máixek ánkaklokatute daukes. 2. Loka jarri.Ollue lokatute dago.

Page 338: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 337 —

lokie: izond. Loka. Ollólokie kar-kar dago.

lókotza: Lokotxa. Gastaña lókotzesbeteta dago gastañapie.

lorie: iz. Lorea. í LORAN EGON: esak.Norbait sasoirik onenean egon.Ointxe da(go)s loran ónek gás-tiok!

lorrinddu: ad. Lorrindu. Lardaska-tu. Txuletie lorrinddu bai, baiñaes dau jan.

lorriñe: iz. eta izond. Lorrina. 1.Nahaste-borrastea. Seiñek eiñdau ori lorriñoi? 2. Lardatsa.Dénpora lorriñe gaur be!

lorrotza: iz. Lorratza. Arrastoa.Asérixan lorrotzan átzetik jundie txakurrek.

losie: iz. Harlauza. Losie jaso ebe-nien aspixen asurrek agertusien.

lotan: adlag. Lotan. Egun gustixelotan pasauko luke.

lótixe: izond. Lotia. Gure gisonabaiño lótixarik!

lotu: ad. Lotu. Estekatu. Lotu ondoórrek óiñetakuok.

lotue: izond. Lotua. Báserriko bie-rra lotue da.

lotzábakue: izlag. Lotsagabea.Katu lotzábakue tajadiea(g)uen artute jun da!

lotzabaldekue: izlag. Lotsagabea.Lotsagaldukoa Badator auost(er)a be, lotzabaldekue ala-kue!

lotzagaldue: izond. Lotsagaldua.Ain persona lotzagaldue selanixen leike?

lotzárixe: iz. Lotsaria. Ahalkea.

Ain dotore jantzitte es daukelótzarik edonora juteko be.

lotzatu: ad. Lotsatu. Ahalketu.Lotzarik es daukena esin lotza-tu, ba.

lotzie: iz. Lotsa. Ahalkea. Lotzatze-ko lélengo lotzie euki ein bi’da.

lue: iz. Loa. Lue derrigor ein bierre-kue da.

lugana: iz. Lubana. Mendoitz,ezponda. Luganien jarriko ga(ra)apur baten, amárretakue éitteko.

lugárrixe: iz. Luberria. Arratene-kuek lugarrixen dabis aráketan.

lumájie: iz. Lumajea. Eperra luma-je edarreko txorixe da.

lumatu: ad. Lumatu. 1. Lumaz jan-tzi. Óneskero ernarakumaklumatute egongo die. 2. Lumakkendu. Galiperrak lumatzennabill bixer afaltzeko.

lumie: iz. Luma. Lumie da ónenabegiko samarra eta(ra)tzeko.

lunarra: iz. Orainena. Bekókikolunar orrek satarto emoten deu-tze.

luperdie: iz. Lgart. Moskorra. Aselako luperdie arrapau nabanatzo.

luperixie: iz. Luperia. Lur jausia,lubizia. Étxaurreko soluen lupe-rixie eiñ da.

lupétzie: iz. Lupetza. Basatza,lokatza. Lupetzas beteta ekarridittut óñetakuek.

lupue: iz. 1.Lupua, erugea. 2. Per-tsona gaiztoa. Lupue baiño txá-rraue da gero, au umiau.

lurmena: iz. Lurmena. Lurgainekoelurra kendu. Ardirik esin da

Page 339: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 338 —

kánpora eta(ra) lurmena eiñarte.

lurre: iz. Lurra. Emengo lurrekpóbriek die. í LURRE EMON: esak.Ehortzi. Atzo emon geuntzenlurre osabiai.

lurríkerie: iz. Lurrikara. Amarmille lagun ill dittu lurríkeriek.

lurrune: iz. Lurruna. Barrukoberotasunakin lurrune éitten dakristelien.

lusengie: izond. Luzanga. Luzex-

ka. Lusengie dator sure mutikotxikixe.

lúserie: iz. Luzera. Lúserie ta saba-lerie artu bijakos sartzen danikusteko.

lusetu: ad. Luzatu. Geure kóntue-kin lusetu ga(ra) eta surekinaastu.

lusie: izond. Luzea. Arrausi lusie,logurie edo gosie.

lútue: iz. Lutoa. Gisona ill jakone-tik dabill lutuas.

M

maasmie: iz. Marasma. Armiarma.Maasmei billur itzela eutzengure arrebiek.

maásparrie: iz. Bot. Mahasparra.Axiek maásparrie bota dau.

maátillie: iz. Maratila. Atie itxixumaátillias.

maatza: iz. Bot. Mahatsondoa(Vitis vinifera).

madarikastie: izond. Madarikatua.Arrapauko saittuet, madarikas-tiok!

madarikatu: ad. Madarikatu. Baietxeko ta bai kánpoko, danakmadarikatu sittuen.

madarikatue: Interj. Madarikatua!Katu madarikatuoi, barridoarrapau deuste freskérie sábalik!

mádrie: izond. Lgart. Egundokoa.

Suerte mádrie euki dau, loterixietokau jako.

máiburue: iz. Mahaiburua. Máibu-ruen aitte paratzen da.

maietza: iz. Maiatza. Maietzien éit-ten da ango périxie.

maióraskue: iz. Maiorazkoa.Maióraskue ixen arren eskekuenmoduen bisi san.

maiorixie: iz. Gehiengoa. Setakoasi geure ártien diskutitzen,maiorixiek esaten dabena eiñ dekitto!

máistrie: iz. Maistra. Leongue sanguk euki gendun lélengo máis-trie.

maittetasune: iz. Maitasuna. Mait-tetasunik es badago esiñ ondokonpondu.

Page 340: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 339 —

maittetu: ad. Maitatu. Ardíxek bebeti éstittue maittetzen éurenumiek.

máixe: iz. Mahaia. Máixe bete lagunbatzen ga(ra) sanjúnetan. í MÁIPE

EIÑ: esak. Janik gabe utzi, beran-du iristeagatik. Mobidu gaittesen,berandu allegatzen baga(ra)máipe eingo deuskue ta.

máixue: iz. Maisua. Orduko mái-xuek kastillanuek sien.

makákorrue: iz. Makakorroa.Ganaduak egiten duen orroa,minak eraginda. Akillue esa-rri’tzenien, a selako makáko-rrue eiñ daben idi gorrixek!

makala: iz. Makala. 1. iz. Bot. Txo-poa (Populus canadensis). 2.izond. Ahula, indar gutxikoa.Gison aundixe, baiña makalasan.

makaldu: ad. Makaldu. Ahuldu.Gogorra ixen da, baiña urtiekinmakaldu au be.

makalekue: izlag. Itzelezkoa.Makaleko bakie itxi dabe!

makatza: iz. Bot. 1. Madaria, uda-rea. 2. Madariondoa.

maketue: iz. Maketoa. Apellidueeuskeldune, baiñe maketuek,éstakixe éuskeras ta.

makillakadie: iz. Makilaz emanda-ko kolpea. Máixuek emondakomakillakadak goguen daukesóndiok.

makillasaldie: iz. Jipoia. Anaixabíxek asarratu te makillasaldieemon eutzen alkarri.

makillaue: iz. Zool. Makailaoa(Gadus morhua).

makíllie: iz. Makila. Makíllatxo batona ixeten da mendire juteko.

makiña bat: zenbtz. zehaztgb.Makina bat. Makiña bat erruka-rri bisi da munduen!

makurtu: ad. Makurtu. Bátzutanburue makurtzen be ikesi bi’da.í BELARRIXEK MAKURTU: esak.Amore eman, etsi. Danak apur-tzekotan etorri san da askenien,bélarrixek makurtu te etx(er)a.

malapartaue: izond. Malapartatua.Zorigaitzekoa. Egun malapar-taue dauket gaur.

malbie: iz. Bot. Malba (Malvasylvestris).

maldisiñue: iz. Maldizioa. Biraoa.Maldisiñue berban-berban bota-tzen eban.

malísie: iz. Malizia. Gaiztakeria.Gaur egunien, malisia pixkatespádaukesu kaka éitten dotsueburutik beera.

malléstue: iz. Mailastoa. Sasoibaten arto-malléstue koltxoibárruek betetzeko erabiltten san.

Madariondoa. P. Mugarza.

Page 341: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 340 —

malletu: ad. Mailatu. Beera jaustendan sagarra malletu éitten da.

mállie: iz. Maila. Orri katiorrimalla bat estutu bi’jako.

mállue: iz. Mailua. Mállue ekarridot ésolak sártzeko.

mallukie: iz. Mailuka. Mallukiakinjo ta atzamarra errementaujako.

mallúkixe: iz. Bot. Marrubia (Fra-garia vesca). Bide bastárretanmalluki ugeri egoten da.

maltzurre: izond. Maltzurra.Marrajoa. Pardíllian antzekoperretxikue da, ‘maltzurre’ esa-ten jako ta jateko txarra da.

malutie: iz. Maluta. Arto malutie.Edur malutie.

mámalie: izond. f. Mamala. Se esa-ten sabis, mámalioi!

maminddu: ad. Mamitu. Mamiaegin. Lurre maminddu barikdago óndiok.

mamiñe: iz. Mamia. 1. Apurra,otapurra. Ogixai segaittik ken-tzen deutzesu mamiñe? 2. Hara-gia. Asur ondoko mamiñe dagosúena.

mamurre: iz. Papurra. Ogimamurrek emon deutzas txorí-xei edurtzan ser jana euki dai-xen.

mándaulixe: iz. Zool. Mandeulia(Hipobosca equina). Mándauli-xe pótruetan baiño goákarri-xaue as!

mándue: iz. Mandoa. Aginteaduena, nagusia. Soldautzangeunkesan mánduek andaluseksien ixe danak.

mandue: iz. Zool. Mandoa (Mu-lus). Mando batek baiño iergeixa éitten dau gíxajuek.

máñie: iz. Maina. 1. Artea, moldea.Gure gisonak badauke máñiesóñue joten. 2. Negarra. Baiña,semat maña éitten dau onekumionek?

mankau: ad. Mankatu. Min hartuedo eman. Kotxe(re)n batek jota-edo, txakurre mankaute dabill.

mañosue: izond. Mainatsua. 1.Trebea. Ni es nas bape maiñosuekosiña kontuen. 2. Negartia.Mañoso dago gaur umie.

mansánillie: iz. Bot. Kamamila(Matricaria chamomila).

mantarra: iz. G. g. er. Mantarra.Galtzerdien ordez erabiltzenziren mantak. Mantarrak, órrekgure dénporakuek sien.

mantíllie: iz. Mantila. Birikiak bil-tzen dituen mintza. Txarrixe illde gero mantílliakin tapau éit-ten san.

mantxue: izond. Mantxua. Beso-motza. Mallíbixen basan gisonbat ‘Mantxue’ esaten jakona.

mantxurrianue: izond. Lgart.Kastillanoa, maketoa. Ori surealabian nóbixuoi mantxurria-nue da, esta?

mantzotu: ad. Mantsotu. Baretu,sosegatu. Sasoie eldutekuenmantzotuko da.

mantzue: izond. Mantsoa. Otzana,apala. Eskerreko idixe mantzueta fiñe suertau jako.

mardue: izond. Mardoa. Mardula,sendokotea. Mutiko mardo-

Page 342: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 341 —

mardue ekarri dau etx(er)agure alabiek.

maréie: iz. Marea. Itsasaldia. Ma-réie goixen dago gaur.

margárittie: iz. Bot. Bitxilorea, txi-ribita. Margárittak batu dittutsuretzako.

mariau: ad. Mareatu. Zorabiatu.Buéltaka básabis mariau eingosa(ra).

marígorri: iz. Zool. Marigorri.Marigorringo (Cocínella septem-punctata).

marímatrakie: iz. Marimatraka.Emakume kalapitaria. Au da au,marímatrakie!

marísorgiñ: iz. Haur. Marisorgina.Nora etorri da gure marisorgiñ?

maríue: iz. Mareoa, zorabioa.Maríue emon deutze gure amai.

márkie: iz. Marka. 1. Ezaugarria,seinalea. Dabillen lékuen itxikodau orrek bere márkie! 2. Hala-beharra. Márkie da ori sorgiñoitokau bierra!

marmarra: iz. Marmarra. Murmu-rioa. Jéntian marmarrai bégireesin da egon.

marmittekue: iz. Marmitakoa.Deba(ra) goies marmittekuejat(er)a.

marrájue: izond. Marrajoa. Umebihurria. Ónek mutiko marrá-juok, ser ete dabille?

márro eiñ: ad. Marro egin. Makur-tuta ezkutatu. Katue marroéindde egoten da elbitz ártien,txorixe arrapatzeko sain.

marroxkie: izond. Marroska. Begimarroxkak sittuen, aman moduen.

martítzena: iz. Martitzena. Astear-tea.

martixe: iz. Matxoa. Martixenbadaki edurre éitten.

mártxa eiñ: ad. Martxa egin. Ihesegin, eskapa egin. Emengogánora txarra ikusi dabenien,asarratute mártxa eiñ dau.

mártxan ipiñi: ad. Martxan ipini.Ibiltzeko moduan jarri. Orimotorroi mártxan ipinttenbadosu es sa(ra) makala!

mártxie: iz. Martxa. Es da erresamunduko mártxie aitzen.

martzue: iz. Martxoa. Martzuenbeteko dittu úrtiek.

másie: iz. Masa. Orea. Urunakin, ura-kiñ eta gatzakiñ éinddeko másie.

maskala: izond. Mazkala. Makala,ahula. Eskillara ori maskala data kontus ibilli.

maskilddu: ad. Zikindu, orbainezbete. Iketzan autzakin arpegidana maskilddu dot.

maskíllue: iz. Mazkiloa. Zikinorbana. Maskíllue daukesu begi-xan onduen.

maspilddu: ad. Maspildu. Mailatu.Mallukiakin jota tornilluaiburue maspilddu nutzen.

másue: iz. Mazoa. Mailu handia.Másue egurreskue ixeten da tamállue burdiñeskue.

masústrie: iz. Bot. Masusta (Rubusfruticosus). Masústrak udéguenaldera éltzen die.

matasie: iz. Mataza. 1. Maluta.Edur matasie. 2. Hari multzoa.Lagundu eidesu, au ari mata-siau libratzen.

Page 343: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 342 —

matraillie: iz. Masaila. Mutikopotolo bat, matralla gorri-gorri-xekin.

matrákie: iz. Matraka. 1. Iskanbila,istilua, kalapita. Beti matrakanibiltteko jaixotako personie. 2.Sekula deldirik egoten ez dena.Soies émendik, matrakioi!

matrallasurre: iz. Masail hezurra.Jausi tte matrallasurre ausieban.

matxákie: iz. Garijotzeko makina.Lena garixe eskus joten san damatxákiek denpora asko aurres-ten eban.

matxínsaltue: iz. Zool. Matxin-saltoa (Stauronotus marocca-nus).

matxíñurkulie: iz. Gaztelerazko‘pataleta’. A selako matxíñurku-lie arrapau daben gure txikixek.

maune: iz. Mahoia. Maunesko pra-kak sulotu jatasak.

maxkaldu: ad. Mazkaldu. Indarragaldu. Maxkaldu ein sa(ra) gei-xoik egon saien dénporan.

médikue: iz. Medikua. Sendagilea.Es daki éuskeras emengo médi-kuek.

meesi: ad. Merezi. Es dau meesidemandan ibilttie.

meetu: ad. Mehatu. Argaldu. Atxurorri kertena meetu ein bi’jakopikat.

meie: izond. Mehea. Argala. Meeebaitte gustatzen jata okelie.

melokotoie: iz. Bot. Muxikondoa(Prunus persica).

men: Txakurrari deitzeko erabil-tzen den hitza. Laika, men!

menbríllue: iz. Bot. Irasagarra(Cydonia oblonga).

mendebala: iz. Mendebala. Men-debalak joten dabenien umeda-de itzela egoten da bastárretan

mendí-biskerra: iz. Mendi-biz-karra. Mendi-biskérrera igonda gero eskúmata(ra) ikustendan bide sinddor batetik segidi-xue.

méndien artu: ad. Mendeanhartu. Aundixek txikixe men-dien artzen dau.

mendísalie: izond. Mendizalea.Dómeketan mendisale ugerietortzen da.

mendixe: iz. Mendia. Mendi sailaundixek erre sien ies.

mengelue: izond. Mengela. Per-tsona ahula. Txakur mengeluoi,nundik etorri ete da?

menuse: izond. Eskasa, kalitategutxikoa. Gauza menuse. ímenustzat artu: ad. Gutxiagotzathartu: Sorribistu onek menustzatartu gaittu te barre éitten doskuarpegire.

menustu: ad. Eskastu, Kalitateagaldu. Erropie menustu.

meríxenda-apárixe: iz. Merienda-afaria. Meríxenda-afárixe éittekogastaiñak ekarri dittut.

meríxendie: iz. Askaria. Gaurkomeríxendie neure kónture.

merketarixe: iz. Merkataria. Eros-lea. Etxie erosteko merketarixeetorri jata.

merketu: ad. Merkatu. Beheratu.Erosteko jénerue es da asko mer-ketu.

Page 344: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 343 —

merkie: izond. Merkea. Gauregungo bisimodue es da merkie.

mesa nausixe: iz. Meza nagusia.Mesa nausixe amáiketan ipiñidabe.

mesádirue: iz. Mezadirua. Mesádi-rue abadiantzako ixeten san.

mesáliburue: iz. Meza-liburua.Mesáliburue besápien dabelaibiltten da abadie.

mesede eiñ: ad. Mesede egin, onegin. Mesede éitten dau ixerdipixkat botatziek.

mesedes ta fabores: Interj. Mese-dez eta faborez! Mesedes ta fabo-res, eseixu olako bierrestanik eiñ!

mesedes: Interj. Mesedez! Mesedeseskatzen estakixu ala?

mesedie: iz. Mesedea. Mesediekestie pagatzen, baiña eskertu bai.

mesetá: adlag. Mezatara. Familixaosue amáiketako mesetá jun da.

mesie emon: ad. Meza eman.Markiñeko prailliek emon daumesie.

mesie: iz. Meza. Urkiolara goies,mesie entzut(er)a.

metálure: iz. Metalura. Metálureártzeko ainddute nago médi-kuek.

metatu: ad. Metatu. Bedarra siketute metatu dabe negureko.

metie: iz. Meta. Garimetie, bedar-metie...

míaue: iz. Miaua, katuaren oihua.Katú-miauek entzuten die gán-baran.

miermie: iz. Zool. Marasma,armiarma. Miermie dago átos-tien.

miestu: ad. Mehaztu. Urritu,bakandu. Ulie miestu ein jataaspaldixen.

miiñe: iz. Mihia. Mingaina. Katuekmiiñe jan dotzu ala?

mikie: iz. Ornit. 1. Mika (Picapica). í. OLLO MIKIE: Baliogutxikoa. Eskasa. Tabernakoatien egoten da, ollo mikielakoxie.

minberatu: ad. Minberatu. Besueminberatu jata lotan nauela.

minberie: izond. Minbera. Eske-rreko besue minbera dauket.

minddu: ad. Mindu. Gusurre esá-tiek minddu nau.

miñe: iz. Mina. Sarata orrek buru-ko miñe éitten dau.

míngorra: iz. Ornit. Mingorra(Gallinao gallinao).

mingotxa: izond. Mingotza.Ókanak mingotxak dagosóndiok.

mínpekue: iz. Minpekoa, batezere txakurrek eta oiloek izatenduten gaisotasuna. Minpeanduten zain bat kenduaz senda-tzen da.

mínsorra: iz. Minsorra. Min ez osohandia, baina etengabea. Ankangólpie artu naban da gaur min-sor dauket.

mintze: iz. Mintza. Árrautziekoskolan barruen mintze eukit-ten dau.

mire eiñ: ad. Mira egin. Harritu.Jéntie mire eindde dago gureerriko óbrak ikusitte.

mírue: iz. Ornit. Mirua (Milvusmilvus).

Page 345: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 344 —

mis-mis: iz. Miz-miz. Katuari dei-tzeko esaten den hitza.

miskinddu: ad. Mizkindu. Saár-tzarora miskinddu eiñ da guregisona.

miskiñe: izond. Mizkina. Jatuneskasa. Ume miskiñe, txorixekbeste es dau jaten.

míspillie: iz. Bot. 1. Mizpira, frui-tua. ...míspilla, míspilla kaxkamelon! 2. Mizpirondoa (Mespi-llus germanica).

mitxiña: iz. Katuari deitzeko era-biltzen den hitza.

miurie: iz. Bot. Mihura (Viscumalbum).

Mihura. P. Mugarza

mixkau: ad. Miazkatu. Katuekarpeixe mixkau deutze umiai.

mobidu: ad. 1. Mugitu. Higitu. 2.Abiatu. Eurixe mobidu dau tesartu barrure.

modue: iz. Modua. Era, gisa. Bér-betako modue da ori ala?

modukue: izlag. Modukoa. Gisa-koa. Auxe etx(er)ako modukoneskie!

moíttie: iz. Bot. Aski motza (Cyno-don dactylon).

mojie: iz. Moja. Serora. Mojie etor-tzen da géixuei lagunt(er)a.

mókaue: iz. Mokaua. Kopaua.Markiñetik bueltan Trabakungeldittu giñen mókau bat éitten.

mokordue: iz. Mokordoa. Kaká-mokordue. Umémokordue!

mokorra: iz. Mokorra, aldaka.Árbolatik jaussitte mokorraapurtu dot.

mókotza: iz. Mokotsa. Aita-amabesoetakoek seme-alaba besoe-takoari Bazko egunez egitendioten oparia. Nausittute gero beamábesutako úrtero etortzenjatan mókotzakin.

mókuek: iz. pl. Mukiak. Neguenmókuek darixola ibiltten dieúmiek otzakin.

moldakatxa: izond. Moldakaitza.Moldagaitza. Indderra bai,baiña moldakatxa san arríjaso-tzeko.

moldau: ad. Moldatu. Konpondu.Ausokuek alkarrekin ondo mol-datzen sien.

móldie: iz. Moldea. Modua, era.Gurera etorri dan igeltzeru gas-tioi bape móldeik bakue da.

moltzue: iz. Multzoa. 1. Pila, piloa.Bedár moltsue. 2. Sukaldekoontziak garbitzeko erabiltzenden trapu bustia. Aldetzen esbadosu, moltzuakin garbittukodotzut arpegixe.

móntxorra: iz. Montxorra. Etxebati teilatua eman ondoren, lan-gileei ematen zaien otordua.

Page 346: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 345 —

Móntxorra emon esabalako‘Hambre’ ipiñi eutzen etxiaiizena.

mordue: iz. Mordoa. Pila handia.Gaste mordue galdu san gerran.

mormosiñue: iz. Haserrea, kalapi-ta. Ámama mormósiñoka ibillijako umiai.

morokille: iz. Morokila. 1. Artirinaegosiz egiten den janaria. Moro-kille naikue jan gendun gerraóstien. 2. Nahaste-borrastea.Edarra morokille dago emen!

morroie: iz. Morroia. 1. Zerbitzaria.Bergaran morroi egon nitzen,osaba baten etxien. 2. Mutila.Nungue da au morroiau?

morróntzie: iz. Morrontza. Joputa-suna. Soldatabako morrontza,begirakuna sorrotza!

morróskue: iz. Morroskoa.Morrosko kolore gorri bat suanaren aitte.

móskana: iz. Moskana. Gaztainaazalak uzten duen orbana. Atzá-marrak bal-baltz ein jatas mós-kanakin.

móskerie: iz. Mozkera. Moztekomodua. Ule móskerie modernueein dotzue óinguen!

moskorra: iz.. 1. Mozkorra. Hor-dia. Kríston moskorra arrapaudau. 2. Mukurra. Enborra. Mos-kor bat emon bi’tzet suai, ama-tauko jaku bestela.

moskortu: ad. Mozkortu. Atzo,askenien, moskortu ein giñen.

mosolue: iz. 1. Ornit. Mozoloa(Strix aluco). í MOSÓLO AUNDIXE:iz. Ornit. Mozolo handia (Bubo

bubo). MOSÓLO SURIXE: iz. Ornit.Mozolo zuria (Tylo alba). MOSÓ-LO TXIKIXE: iz. Ornit. Mozolo txi-kia (Athene noctua). 2. izond.Mozoloa. Ergela, tentela. Moso-lotu ein jaku ala?

mostallie: iz. Moztailea. Asto mos-tallie.

mostu: ad. Moztu. Ulie mostubikou, txiki

mosue emon: ad. Musu eman.Ondo portatzen bása(ra) mosubat emongo dotzut.

mosuke: adlag. Musuka. Mosukeártzen gaittu beti sure amak.

motela: izond. Motela. 1. Bizitasu-nik gabea, gatzik gabea. Jánarimotela. 2. Geldoa. Pelota motela.

moteldu: ad. Moteldu. Geldotu.Ibilpidie moteldu jaku.

motie: iz. Mota. Soro edo bideertza. Motan jarriko ga(ra) apurbaten.

motro eiñ: ad. Motro egin. Porrotegin, huts egin. Dának baiñogeixa salakuen da askenienmotro eiñ dau.

motrollue: iz. Motroiloa. Multzoa,talde desordenatua. Úmiekmotrolluen datos eskolatik.

motxa: izond. Motza, laburra. Gal-tza motxak jantzi dittut mendi-re júteko.

motxallie: iz. Motxailea. Ijitoa.Éuren kárruen etortzen sienmotxallak, játekuan edo trastesaarren baten bille.

motxiñe: iz. Lgart. Alua. Errebistadánetan agertu siñen, motxiñe-ko biserrak danei erakusten.

Page 347: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 346 —

motza: izond. Motza. Amotza,kamutsa. Sega motzakin esinbedarrik ebai.

moxala: iz. Moxala. Biorra tamoxala erosi nittuen Zumarra-gan.

mudau: ad. Mudatu. Aldatu. Iñún-dienak esan arren ari es jakonkoloreik mudau.

múdie: iz. Muda. Aldaketa. Dénpo-riek múdie dakar.

mujoie: iz. Munarria. Mugarria.Erriko mújoiek ikust(er)a jundie aiuntamentukuek.

mun eiñ: ad. Mun egin. Eskuenmun éitten jakon abadiai.

munárrixe: iz. Munarria. Muga-rria. Askórie aastute itxi dotgoiko munárrixan onduen.

mundiala: izond. Mundiala. Egun-dokoa, bikaina. Bixigu au mun-diala dago.

mundue: iz. Mundua. Atrebiduan-tzat mundue, irebasten dabe-nantzat serue. í MUNDUN BATEKUE:esak. Munduan batekoa. Beste-rik ez bezalakoa. MUNDUN BÁDA!:Interj. Munduan bada! Desafioz-ko interjekzioa.

munie: iz. Muinoa. Munian gañe-kaldien txanpiñoiek ásten die.

murmue: iz. Murmua. Murmuan-tzako botikie emon deutzet ardí-xei.

murmurixue: iz. Murmurioa, mar-marra. Jéntian murmúrixueiéstutzet kásuik éitten.

murrusie: iz. Abelgorrien orroa.Kórtako gánauek murrúsakadagos.

murruskadie: iz. Murruskada,erremuskada. Txakur orrekmurruskadie éitten dau ondotikpasautekuen.

múskerra: iz. Zool. Muskerra(Laceria viridis).

musturre: iz. Muturra. í MUSTURRE

BALTZITTU: esak. Muturrekoaeman. MUSTURRE SARTU: esak.Norberari ez dagozkion gauze-tan sartu. Eseixu musturrik sartuiñon gáusetan.

mustúrretakue: izlag. Aurpegi-ko kolpea. Jausitte demasekomustúrretakue artu dosku txi-kixek.

mutaixe: iz. Mintegia. Etxaburukomutaixen asitteko lándarakeru(e)n dittut plazara.

mutéisagarra: iz. Bot. Mutegisaga-rra. Sagar mota bat.

mutíkue: iz. Mutikoa. Ni mutíkuenintzela asi san gerrie.

mutíl-lagune: iz. Mutil laguna.Mutíl-lagune daukesule entzundot.

mutille: iz. Mutila. Laster etorrikoda gure mutille.

mutílsarra: iz. Mutilzaharra. Etxe-barriko mutílsarrai loterixietokau ei jako.

Muskerra. B. Mugarza.

Page 348: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 347 —

mutu: adlag. Mutu. Sure alabiekantuen asi sanien, danokmutu geratu giñen.

mutue: izond. Mutua. Gure osabiemutue san jaixotzatik.

muturre: iz. Musturra. Aurpegia.Ik daukek muturre, ik!

mututu: ad. Mututu. Rádixue bemututu da.

mutxíkiñe: iz. Mutxikina. Sagarmutxíkiñek es bota beera.

mutxurixue: iz. Mukurua. Piloa(garia, batez ere). Mutxurixuekeindde geratu die soluen.

muxíllie: iz. Poltsa, motxila. Men-dittik etxera natorrela muxílliegaldu dot.

Nnaárdaixe: iz. Nardaia. Uztarria

eta garraiatu beharrekoa lotzendituen partika. Naárdaixe arri-xai lotute itxi dot.

naarra: iz. Naharra. Narria. Idienaarrien bajatzen san mendit-tik.

naastau: ad. Nahastu. Nahasi.Dana konpontzekotan asi tte,bastarrak naastau besteik eseban eiñ.

naástie: iz. Nahastea. Nahastura.Au da naástie asmau dosuena.

naástien: adlag. Nahastean. Naha-sian. Burrukiek urten ebanien,gu be naastien sartu giñuesan.

nabarmena: izond. Nabarmena.Nabaria. Suen mutikuek goraka-da nabarmena eiñ dau.

nabarra: izond. Nabarra. Arrea.Asto nabarra ekarri dot Abadi-ñotik.

nabartu: ad. Nabartu. Nabarmen-du. Es saittes lárregi nabartujentian áurrien.

nabásaixe: iz. Nabasagia. Lauortzeko arie da nabásaixe.

nabásitxorixe: iz. Ornit. Txirriskilarrunta (Serinus serinus).

nábue: iz. Bot. Arbia (Brassicanapus).

nagixe: izond. Nagia, alperra.Ardauek nagixe emoten dau.

naikue: adlag. Nahikoa. Aski. Jan-edana naikue emon doskue.

náitte: adlag. Nahita. Bátamateknáitte ausi dittu ateko kristelak.

naixe: iz. 1. Nahia. Gure naixesurekin egotie da. 2. Nahiadina. Jan da eran naixe eiñgendun.

naparra: izond. Nafarra. Beste sol-dau lagun bat naparra san.

Page 349: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 348 —

narras: adlag. Narraz. Arrastaka.Prakak jaso eixus, narrasdaroiesus de.

narrasa: izond. Narrasa. Gisonnarrasa, iñun bada!

narrastu: ad. Narrastu. Gure giso-nai be pausue asko narrastujako aspaldixen.

narrue: iz. Larrua. í NARRUE JO:esak. Larrua jo. Ik estok aspaldi-xen narruik jo. NARRUTEN EIÑ:esak. Larrutan egin. Dánen bis-tan be bardin éitten dabe narru-ten. NARRUE PAGAU: esak. Garestiordaindu. Narrue pagau doterloju saar au konpontzie.

narrukadie: iz. Betekada. Tripaka-da. Gose barik jaten asi tte aske-nien kriston narrukadie eingendun.

narrútaldixe: iz. Larrutaldia. Asa-rrian ósteko narrutaldixek dieónenak.

narrutu: ad. Larrutu. 1. Larruakendu. 2. Norbaiti bere ondasu-nak kendu.

nasai: adlag. 1. Nasai. Beruakinerropa nasaixe jastie oba. 2.Lasai. Trankil, bare. Semie ikusibarik es nago nasai.

nasaittu: ad. 1. Nasaitu, laxatu.Mallukiai kertena nasaittu jako.2. Lasaitu. Trankildu, baretu.Nasaittu edarra artu dot ikusisaittutenien.

nasaixe: izond. Nasaia. Arkondaranasaixe.

nasté-borrastie: iz. Nahaste-borrastea. Seiñek aitzen dau aunasté-borrastiau?

Natibittete: iz. Natibitate eguna,abenduaren 25a..

nausittu: ad. Nagusitu. Nausittusienien gurasuek bákarrik gera-tu sien.

nausixe: iz eta izond. Nagusia.Seme nausixe gerran ill jakuen.í NAUSI KONTUEK EIÑ: esak. Handi-keriatan ibili. Nausi kontuetanasi san, baiña arrokerixok lasteramaittu jakosan.

nebárrebak: iz. Neba-arrebak. Orerretratuen ikusten dienak gureaittan nebárrebak.

nebie: iz. Neba. Juanitan nebiedator periodikuen.

negar ánpulue: iz. Negar anpulua.Posa(re)n posa(re)kin negaránpuluek urtetzen eutzen.

negár malkue: iz. Negar malkoa.Gerrako kontuek entzundenegar malkuek urtetzen jakos.

negar sótiñe: iz. Negar zotina. Aselako negar sótiñek éitten dit-tuen gure umiek eskolara doie-nien.

negargarrixe: izond. Negargarria.Negargarrixe da jéntie olan ilt-ten ikustie.

negárgurie: iz. Negargura. Negár-gurie be etortzen jata ango misé-rixie ikusitte.

negarra: iz. Negarra. Negarra tabarrie alkarren urran.

négarres: adlag. Negarrez. Néga-rres jaixo ta négarres ill.

negue: iz. Negua. Oingo negueklénakuen aldien bigunek die.

nekatu: ad. Nekatu. Beti gausa batentzuten nekatu nas.

Page 350: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 349 —

nekes: adlag. Nekez. Eskíllaretangora nekes ibiltten da.

nekie: iz. Nekea. Kriston nekieartu dot egur- txikitzen.

nekosue: izond. Nekosoa. Biernekosue da árbolak iñaustie.

neskálagune: iz. Neska laguna.Urkiolako erromerixan esautunaban nire neskálagune.

neskálaguntzie: iz. Neska lagun-tza. Mákiñabat neskálaguntzaeiñ dot , baiña óndiok es naseskondu.

neskásarra: iz. Neskazaharra.Gure iseko Juanita, neskásarra,geurekin bisi san.

neskátue: iz. Neskatoa. Argixeurten dau suen neskátuek.

neskie: iz. Neska. Neskie artu daudendan bierrerako.

neúrrixe: iz. Neurria. Buruanneurriko txapela.

néurrixen: adlag. Neurrian. Neu-rrixen ebaten es bada es daubalixo.

neurtu: ad. Neurtu. Arek paguekberrogei metro ínguru neurtzensittuen.

nobiénbrie: iz. Azaroa, hazila,zemendia. Nobienbrien badakiedurre éitten emen.

nóbixie: iz. f. Andregaia. Antonio,Polonio, Paxkual, Bixente ain-txiñeko nóbixie áurrien presen-te.

nóbixue: iz. m. Senargaia. Gurealabian nóbixue dator bás-kaltz(er)a.

nóblie: izond. Noblea. Saldixeanimalixa nóblie da.

nórdie: iz. Iparra. Iparraizea. Nór-diek joten dabenien es da epelikegoten gure etxonduen.

normalien: adlag. Normalean.Emengo gástiek normalien érde-ras éitten dabe.

Page 351: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 350 —

Oo: O. Behiei eta beste gurdi-abereei

geldi daitezen esaten zaienhitza.

obeidu: ad. Obeditu. Gurasueiobeitzen erakutzi euskuen guri.

obetu: ad. Hobetu. Ondo dago,baña obetu leike.

obie: adlag. Hobea. Obie, onankontrarixue.

obíspue: iz. Apezpikua. Andrama-ri egunien obíspue etorri sanmesie emot(er)a.

obramentue: iz. Kaka egitekoekintza. Obramentuen odola éit-ten ebala ta médikuana eruendabe aitte.

obrau: ad. Obratu. Kaka egin.Amar egun daroie obrau barik.

óbue: iz. Oboa. Uztaia. Óbueorman egoten dan burdiñeskoárue ixeten da, gánauek lotzekoerabiltten san.

odola: iz. Odola. Nik es dot balixomédiku ixeteko, odola ikusittebákarrik mariau éitten nas ta. íODOLIK BAKUE: esak. Apatikoa,geldoa. Ónek úmiok es daukeodolik.

odolekue: izlag. Odolekoa. Odole-kue dau ori jenixuoi.

odólgixe: iz. Bot. Goroldioa (Ever-nia prunasti).

odólostie: iz. Odolostea. Odolkia.Odolostie euken sotzien sartute,prasan erretzen.

odólustu: ad. Odol-hustu. Gureosaba sana odólustute topaueben bide bastarrien.

ofísiue: iz. Ofizioa. Lanbidea. Ait-takin ikesi eban ofisiue.

ogigastaie: iz. Zool. Erbinudea(Mustela nivalis).

ogísopak: iz. pl. Ogi-zopak.Armusuten ogísopak egunero.

ogixe: iz. Ogia. Emen ogixe jáurti-ke eta beste asko gosiek íltten, orida ona!

oie: iz. Ohea. Etxeko oie gustoraartzen da.

oillogorra: iz. Ornit. Oilagorra(Scolopax rusticola).

oingue: izlag. Oraingoa. Oingogástiek ondo bisi die.

ointxe: adlag. Oraintxe. Ointxedator falta sana.

ointzu: adlag. Oraintsu. Ointzujagi nas oetik.

oiñ: adlag. Orain. Oiñ esta eskeko-rik ibiltten emen.

oiñúrdiñe: iz. Mikol. Ziza han-kaurdina (Lepista nuda).

oittu: ad. Ohitu. Ekandu. Dánokbe, gausa onera erres oitzenga(ra).

Page 352: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 351 —

oitturie: iz. Ohitura. Aztura. Anoitturie ixeten da bata béstianetx(er)a jutie.

óixe politte!: Interj. Horixe polita!Karamelo danak seuk jan etabéstiek ain barik, oixe politte!

ojalaterue: iz. Iturgina. Ojalate-ruai esan biko jako ittogiñe kon-pontz(er)a etortzeko.

ókamie: iz. Ohekama. Ókamie jota burukue artu dot amesetannabillela.

ókana: iz. Bot. 1. Okarana. 2. Ara-nondoa (Prunus domestica).

okelie: iz. Okela. Okelie jangogeunkela be sarri egoten giñen.

okerra: izond. Okerra. 1. Bihurra.Bide okerra artu te galdu einsien. 2. Bihurria. Mutiko bat,diabrue baiño okérraue. 3.Ezbeharra. Gure amak beti esa-ten eban esbier baten áurrien:oixe ixen daixela okerrik áundi-ñe!

okérraldixe: iz. Okerraldia. Oke-rraldixe dauke, baiña sosegaukoda.

okerrera eiñ: ad. Okerrera egin.Gaizkoatu. Goxien egualdi polit-te egon da, baiña arratzaldienokerrera eiñ dau.

okerrerixie: iz. Okerkeria. Oke-rrerixie éitteko beti pronto ego-ten die, gero!

okertu: ad. Okertu. Bihurtu. Dan-tzan asitte ankie okertu naban.

okille: iz. Ornit. Okila (Picus viri-dis). í OKÍL TXIKIXE: iz. Ornit. OkilTxikia (Dendrocopus minor).

okóspekue: iz. Kokospekoa.

Okóspien jota eratzi dau kontrá-rixue.

okóspie: iz. Kokospea. Okospekobiserrak lusetu jakos, auntzaimoduen.

okotza: iz. Kokotsa. Laban einddejausi tte okotzien artu dot gólpie.

okótzbikotxa: iz. Kokospea, girgi-loa. Okótzbikotxa san, beranaitte be alakoxie san.

ola: iz. Ohola. Téllatuai ola jostenasi ga(ra).

olakotxeik orraittio: Interj.Horrelakorik horregatio! Bereburue ill? Olakotxeik orraittio!

olarrue: iz. Zool. Olagarroa (Octo-pus vulgaris).

olatue: iz. Olatua. Uhina. Arran-tzan ebisela, olatuek eruen sit-tuen.

Oléntzero: Olentzero. Estu te larriegoten die úmiek Oléntzero nosetorriko.

ólgetie: iz. Olgeta, jolasa. Ólgetanasi tte burrukan amaittu eben.

ollágortxakurre: iz. Oilagor txa-kurra. Ollagor txakurrek baiñousain obie dauke!

Okarana. B. Mugarza.

Page 353: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 352 —

ollandie: iz. Oilanda. Lau ollandajan sittuen aserixek.

óllarra: iz. Oilarra. Suen óllarrakesnatu nau goxien.

óllaskue: iz. Oilaskoa. Sopie taóllaskue dago baskaltzeko.

ollo lumie: iz. Oilo luma. Ollolumiakin betetako burúkueeukitten genduen.

ollóipurdixe: iz. Oilo-ipurdia.Ollóipurdixe éitten da ari kan-tuen entzunde.

ollólokie: iz. Oilo loka. Oilo kolo-ka. Sabaixen, sárian aspixengordeta egoten da ollólokie.

ollonarrue: iz. Oilo-ipurdia. Ollonarrue eiñ arte egon giñen kán-poko freskuran.

ollosaldie: iz. Oilo-salda. Onakootzakin gústora artzen da ollo-saldie.

ollotokixe: iz. Oilategia. Bart asé-rixe ibilli da ollotokixen.

ollue: iz. Zool. Oiloa (Gallusgallus). Etxeko ólluek ipiñekoárrautzak jan nittuen.

olue: iz. Bot. Oloa (Avena sativa).ólutz eiñ: ad. Ohol huts egin. Bolo

jokoan, ohola ez jotzea. Olutzixen da ori!

ona: adlag. Hona. Dana ekixela-kuen etorri san ona.

ona: izond. Ona. Bisimodu onadaroiau emen. í ON BIERRES EIÑ:esak. Borondate onez egin. Onbierres esan da txartzat artueban.

ónaue: izond. Onagoa. Mutil batónaue da!

ondarra: iz. Hondarra, hondakina.Baskári-ondarrak.

óndio: ik. óndiok. óndiok: adlag. Oraindio. Orain-

dik. Gure neskátuek óndiok esdau ikesi bérbetan.

ondo: adlag. Ondo. 1. Ongi, ontsa.Sure lagúntzie ondo etorri jaku.2. Albo, aldamen. Seure onduenjarriko nas. 3. Oso. Etxe ori beondo eskutuen dago.

ondóesa: iz. Ondoeza. Larritasuna.Ondóesak emonda Mendaroraeruen dabe.

ondu: ad. Ondu. Gainditu. Aittanmárkak ondu guran dabillsemie.

ondue: adlag. Ondoa. 1. Alboa,aldamena. Txakurrek etakatuek alkarren onduen lo éit-ten dabe. 2. Beherengo aldea.Ondo-ondotik mostu dotíntxaurre.

oñes: adlag. Oinez. Oñes jutengiñen eskolara.

oñeskue: izlag. Oinezkoa. Oñeskobat arraupau dau kótxiek.

Onddoak. J. Uribe

Page 354: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 353 —

oñéstarrixe: iz. Oinaztarria. Oi-naztargia. Oñéstarrixek jota aka-bau san txakurrre.

oñestue: iz. Oinaztua, oinaztarria.Oñestuai billurre najutzan nik.

óñetakue: iz. Oinetakoa. Ónekóñetakuok miñ emoten dabeorpuen.

óngue: iz. Mikol. Onddoa. Boletusfamiliako perretxikoa. Egunpasa jun Urbasa(ra) ta ónguektopau gendusen.

ontzixe: iz. Ontzia. Emóidesuontzi bat ure ekarteko.

onurie: iz. Onura, probetxua. Bie-rra deskantzu barik eiñ dogu,baiña es dogu onurarik eta(ra).

oostu: ad. Ohostu. Lapurtu. Etxeondoko sagarrak be oostu éittendoskues kalétarrak.

opille: iz. Opila. Ogi biribil txikia.Ámamak éinddeko opille gústo-ra jaten dabe úmiek.

oraiñela: iz. Txizontzia. Pixontzia.Oépien gordetzen da oraiñela.

orbela: iz. Bot. Orbela. Orbelabatz(er)a juten giñen basoragánauei aspíxek éitteko.

ordaiñe: iz. Ordaina. Ordea,ordezkoa. Bierra eiñ eskeroordaiñe jasotzie legeskue da.

órdenie: iz. Ordena. Agindua.Txábolie botatzeko órdenie eto-rri da.

ordeskue: iz. Ordezkoa. Ordea,ordaina. Medikue gaisoik dauelata, ordeskue bieldu dabe.

ordie: iz. Ordea. Ordaina. Atzoemondako ogixan ordie ekarridotzut.

ordue: iz. Ordua. Orena. Ordueaurreratziek es dakar bentajaik.

orduen: adlag. Orduan. Orduenakordau nintzen surekin.

orduntxe: adlag. Orduantxe.Orduntxe asi san burrukie.

oréganue: iz. Bot. Oreganoa (Ori-ganum vulgare).

oriau: ad. Aireztatu, egurastu.Sabaldu eixus bentanok, etxiebarrue oriau daixen.

orie: iz. Orea. Arto urunakin éind-deko orie.

oríok eta!: Interj. Hori duk eta!Aupa mutill, oriok eta!

oríon eta!: Interj. Hori dun eta!Eutzi neska, orion eta!

orittu: ad. Horitu. Sagarrak askoorittu die.

orixe: izond. Horia. Lasto ori-orixegústora jaten dau ganauek.

orixkie: izond. Horiska. Orixkieixeten da ori bei klasioi.

orixue: iz. Olioa. Orixo barikgeldittu salako erre san máki-ñie.

ormásulue: iz. Horma zuloa.Karakolak ormásuluetan gorde-tzen die.

ormie: iz. Horma. Ínguru gustixenormie euken arek etxiek.

ornidu: ad. Hornitu. Osotu, bete.Diru gitxi dago emen. Nor faltada ornitzeko?

orómaixe: iz. Ore mahaia. Oro-mai barrixe enkargau neutzenarotzai.

orpue: iz. Orpoa. Aztala. Oiñestueorpuen nebala etorri nintzenetx(er)a.

Page 355: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 354 —

orraittio!: Interj. Horregatio. Aske-nien asmau dot, orraittio!

orrastu: ad. Orraztu. Ulie orrastu-ko (deu)stesu ala?

órratz íxtekue: iz. Orratz galgai-tza, kateorratza. Órratz íxtekua-kin lotu deuste soiñekue.

órratza: iz. Orratza. Órratz bate-kin sulotu dot puslie.

orrixe: iz. Orria. 1. Paper orria.Semat orri daukes orrek líburuo-rrek?. 2. Hostoa. Axiek orríxekekarten dittu barrure

orrue: iz. Orroa. Orroea. Ganauorrue entzuten da kortan.

ortúarixe: iz. Ortuaria. Ortuarixesaltz(er)a juten san Ermure.

ortue: iz. Ortua. Baratza. Ortukojénerue ixe urte gustixen egotenda.

ortza: iz. Hortza. Aréortza, eskóba-raortza.

osabie: iz. Osaba. Ónandiko osa-bie suonduen egoten san, líbu-rue leitzen.

osasune: iz. Osasuna. Larogei urteta, ori da osasune ori!

osatu: ad. Osatu. Sendatu. Burukogolpie artu eban da óndiok es daosatu.

osberue: iz. Hoz-beroa. Ónetxekosberuok die ónenak katarruearrapatzeko.

oskirri: adlag. Hozkirri. Goxienoskirri egon da.

oskola: iz. Oskola. Bietz oskola.Intxaur oskola.

osokue: izlag. Osokoa. Maliziarikez duena. Mutil ona da, oso oso-kue.

ospa eiñ: ad. Ospa egin. Ihes egin.Ollogorra musturren áurrieneuki dot, baiña ospa eiñ dau.

óspela: iz. Hozpela. Hazkordina.Óspelekin ibilli esindde nabill.

osta osta: adlag. Ozta-ozta. Doi-doi. Osta-osta allegau nas ordu-reko.

ostarkue: iz. Ostadarra. Ostarkuebe bai, baiña arko irise geixaesaten da.

ostatue: iz. Ostatua. Ostatue úsa-bak berak pagatzen dau te, tire!

ósterie: iz. Ostera. Buelta. Mendit-tik óstera bat eitt(er)a urtendau.

óstie: iz. Ostea. Atzeko aldea.Étxostie, elíxostie.

óstien: adlag. Ostean. Atzekoaldean. Mendi orren óstien jausisan abioie.

ostien: adlag. Osterantzean. Beste-la. Bélarri txarra dauke, baiñaostien bersolari ona da.

ostikadie: iz. Ostikada. Astuek osti-kadie emonda galdu eban begi-xe. Í ASKEN OSTIKADAK EMON: esak.Zerbait bukatzear egon. Gitxifalta jaku bierrak amaitzeko,ointxe gabis asken ostíkadakemoten.

ostikalarixe: izond. Ostikolaria.Idi gorrixe ostikalarixe da.

ostikarie: ik. ostikadie.ostikue: iz. Ostikoa. Ostikada.

Ostikuas jo ta téllature bota daubaloie.

ostu: ad. Hoztu. Len lagun aundí-xek giñen, baiña aspaldixengure artuemona asko ostu da.

Page 356: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 355 —

osue: izond. Osoa. Gure gisonaktxarri osue jango leuke emoneskero.

osuen: adlag. Osoan. Osoki, bete-betean. Trumoi saparradiek oso-osuen arrapau niñuen.

otatxorixe: iz. Ornit. Buztanzuria(Oenanthe familiakoa).

otie: iz. 1. Bot. Otea. Len bedarrasan lekuen otie besteik es dagooiñ. í OTÁ BALTZA: iz. Bot. Otebeltza (Ulex gallii). OTA SURIXE:iz. Bot. Ote zuria (Ulex euro-paeus). 2. Ota. Oiloak lotaratzen

diren haga. Ólluek otara erreti-ratzen die lo éitt(er)a.

otúbrie: iz. Urria. Pilarika eguneotubrien ixeten da.

otza: 1. iz.eta izond. Hotza. Etxeutze, etxe otza. 2. Hotsa. Zarata.Burdiñotza.

otzíkerie: iz. Hotzikara. Ainbesteodol ikusitte otzíkerie sartu jata.

otzittu: ad. Hotzitu. Hoztu. Igerribarik otzitu ein nas.

otzue: iz. Zool. Hartza (Ursus arc-tos). Otzue ikusi baleu lakoxearpegixe ipiñi dau.

P

pa emon: ad. Haur. Musu eman.Emon pa, politttorrek!

pa: iz. Haur. Pa. Emon patxo bat,lastana!

pagádixe: iz. Pagadia. Sanjunpekopagádixen gibelurdin edarrakéitten sien.

pagau: ad. Pagatu. Ordaindu. Beredénpora gustixe daroie sórrakpagau esindde.

pagosusie: iz. Mikol. Pago-ziza(Lepista nebukaris).

pagotxa: iz. Pagotxa. Lorpen erra-za. Soso-bidarruek bai aurtenpagotxa, ainbeste keixa ta saga-rrekin.

pagousue: iz. Ornit. Pagausoa(Columba palumbus).

pague: iz. Bot. Pagoa (Fagus silva-tica). Pentzau selako isotzaeingo eban, paguek be siketu einsittuen da.

págue: iz. Ordainketa. Ondo egi-ñan págue, ate onduen pálue.

paittie: iz. Zool. Paita. Etxeko aha-tea (Anas spp). í PÁSEKO PAITTIE:iz. Ornit. Paseko ahatea (Anasplathyrrhynchos).

palánkanie: iz. Palangana. Palan-kanan ipiñi dot ur berue.

palierra: iz. Palarra. Pala. Palierrapekótzak batzen erabiltten san

Page 357: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 356 —

atxur antzeko bat san, sabálaueixetie.

panaderue: iz. Okina. Panaderuees da etorri tte gaur ogi barikbaskaldu bikou.

panderistie: iz. Panderu jotzailea.Panderistie gaixotute euela taneu ipiñi niñuen pandéruejoten.

pánie: iz. Pana. Belusaren antzekooihala. Pánasko prákak barre-nak artu prémiñan dagos.

pantórrillie: iz. Berna. Zangoa.Gonak pantorrillak baiño góra-go erabiltten es eben ixten.

paparra: iz. Paparra. Bularra.Ótzik aundíxenakin be paparrabistan dabela ibiltten da.

pápaue: iz. Papaoa. Ergela. Es arigeldi egon, pápauan moduen!

papurre: iz. Papurra. Otapurra.Kaleko úsuei papurrek botatzenibiltten da gure mutikue.

parandie: iz. Ornit. Paranda (Frin-gilla coelebs). í PARANDA GIXOIE:iz. Ornit. Paranda gidaria (Coc-cothraustes coccothraustes).

parárrixe: iz. Egonarria, pazien-tzia. Au da au, parárribakoumie!

parau: ad. Jarri. Parau saittes nireonduen.

pardíllue: iz. Ornit. Txoka arrunta(Carduelis cannabina).

pare: adlag. Pare. Bezala. Antzera.Bolantien soruan pare ibiltten da.

párekue: izlag. Parekoa. 1. Antze-koa. Atzokuan páreko egualdi-xe. 2. Aurreko aldekoa. Aiunta-mentuan páreko etxien bisi da.

parie: iz. Para. Pala. Artu atxu-rre ta parie ta gusan ausóbie-rrera.

párie: iz. Parea. Bikotea. Edarrapárie, txakurre ta jabie!

parisiñue: iz. Artz. Ardiek erditzenduten garaia. Parisiño dénporanbier asko egoten san.

parkatu: ad. Barkatu. Géixa danaiparkatu ein bijako.

parra eiñ: ad. Parra egin. Berdin-du. Bátzutan parra éittie irebas-tie da.

parra: iz. Berdinduta. Su te niparra gagos.

parrápie: iz. Parrapea. Bero aun-dixe sanien, parrápien giro eda-rra egoten san.

parrastadie: iz. Parrastada. Urpá-rrastadie.

parratu: ad. Berdindu. Barriolaalde aundixakin galtzen junda, baiña parratu eiñ dau.

parríllie: iz. Parrila. Barrila. Agua-sillai esango deutzau parríllieekarteko.

partidu: ad. Partitu. Banatu. Jáixe-tan úmientzako karámeluekpartitzen dittue.

partie: iz. Partea. 1. Zatia. Ni neurepartiakin konforme nas. 2.Eskuhartzea. Nik es dauket par-terik sure familixan. 3. Jakina-razpena. Aguasillek éinddekopartie allegau jaku. 4. Albiste-gia. Amábixetako partie. í -REN

PARTES: -ren partez. Emon eske-rrak neure partes. –REN PARTETIK:-ren partetik. Gorantziak Jua-nen partetik.

Page 358: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 357 —

pártiek: iz. pl. Hankartea, ugal-organoen kanpoaldea. Pártietanartu eban gólpie eta arnasabarik geratu san.

partikie: iz. Pertika. Gurdiarenedo orgaren endaitza.

pasadie: iz. Pasada. Jipoia. Malla-biko pelotarixek pasadie emondeutze Ermúkuei.

pasaisien: adlag. Pasaeran. Sureétxondotik pasaisien noielasubie ikusi dot.

pasaixe: iz.. Pasaldia. Errepasoa.Eskatzai pasais bat emon bi’tzet.

pasau: ad. Pasatu. Igaro. Úrtiekigerri barik pasatzen die.

pasaue: izond. Pasatua. Amábixekpasaue die.

pásekue: izlag. Pasekoa. Egaberiepáseko txorixe da.

pasiau: ad. Paseatu. Ibilaldi bategin. Médikuek pasiatzeko aind-du deuste.

pasiñolorie: iz. Bot. Pasio-lorea(Passiflora sp.)

pasíue: iz. Paseoa. Ibilaldia. Gureausoko ándrak arrátzaldetanalkartu eta pasíuen ibilttendie.

Pasko egune: Bazko eguna. Paskoegunes mesa aundixe éitten daMallibixen.

pasmobedarra: iz. Bot. Pasmo-belarra (Anagillis arvensis).

pasmue: iz. Pasmoa. Zornea. Pas-mue darixola dauke ankakoebaixe.

pastorie: iz. Artzaina. Emengobatzuk Amériketan egon sienpastore.

patátamakatza: iz. Bot. Patatamakatza, udare mota bat. Patá-tamakatza bástuegixe da jate-ko.

patatie: iz. Bot. Patata (Solanumtuberosum). Góxako patatieeréitten da leku bátzuetan.

patiñe: iz. Patina. Uhaska, urzuloa. Étxaurreko patiñ(er)ajausitte itto san umie.

pattarra: iz. Pattarra. Pattarraeranda moskortu giñen.

patxadaskue: izlag. Patxadazkoa.Egune patxadaskue bota doguUrkiolan.

patxadie: iz. Patxada. Ori da muti-llan patxadie!

patxarana: iz. Patxarana. Etxieneinddeko patxarana erangodogu.

patxaras: adlag. Patxadaz. Patxa-das egon giñen alkarrekin kón-tuek esaten.

patxarie: iz. ik. patxadie.páutzek: iz. Aho barrunbeak.

Amiek páutzetan artute eruendau katukumie.

pekatue: iz. Pekatua. Bekatua. Lendana san pekatue.

pekiñera bieldu: esak. Popatikhartzera bialdu. Gusurrekin eto-rri jata ta Pekiñera bieldu dot.

pekotza: iz. 1. Bekorotza. Abelgo-rri, zaldi, asto, mandoen… goro-tza. Kalien noiela pekotza sapal-du dot. 2. Moskorra. Orrekdaroie pekotza!

pekoztu: ad. Lgart. Mozkortu. Afá-lostien danak pekostute amaittueben.

Page 359: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 358 —

pekúnie: iz. Isuna. Munda. Kalientxixe éittiarren pekunie ipiñieuskun aguasillek.

pelotarixe: iz. Pilotaria. Pelotariedarra san Kaskurrio sana.

penagarrixe: izond. Penagarria.Penosoa. Penagarrixe da nobe-ran umie olan ikustie.

pendise: iz. Pendiza. Aldapa gogo-rra. Pendis aundixe pasau bi’dagure etxera juteko.

péndolie: izond. Haur. Pendola.Ernegarazten duen umea. Egon-go sa(ra) geldi, pendolioi!

penie: iz. Pena. Arrenkura. Geixaeiñ esan penie dauket.

pentzámentue: iz. Pentsamendua.Nun ete dago sure pentzámen-tue?

pentzau: ad. Pentsatu. Báserrixesáltzie pentzau dogu.

peóntzie: iz. Peoitza. Peóntzanibilli nintzen Eiberren bierrien.

perejille: iz. Bot. Perrexila (Petro-selinum hortense). Perejillekgusto ona emoten deutze játe-kuai.

périe: iz., Udare-formako argietengailua. Beeko gelako périeondatute dago.

períxalekue: iz. Ferialekua. Karté-rie arrapau deuste períxalekuen.

périxie: iz. Feria. Emen bueltakopérixaik aundíxena Abadiñonéitten da.

perlesixe: iz. Perlesia. Perlesixekjota il san, gísajue!

pernille: iz. Urdaiazpikoa. Eta-raixu pernil pixkat, etxekoandre!

perostu: ad. Peroztu. Bere onetikirten. Ástarra perostute dabil.

perra-otza etara: esak. Ihesarieman. Eskúpetie ikusi ebenienperra-otza etara eben lapurrek.

perrátokixe: iz. Ferratokia. Malli-biko perrátokixen ganau askoperratzen san.

perratzaillie: iz. Ferratzailea.Balerio san perratzaillie.

perrau: ad. Ferratu. Mákiñabatekdauke emen perrau bierra!

perretxikue: iz. Perretxikoa. Oin-txe udéguenien ixeten da perre-txiku-sasoie.

perretxikutarixe: iz. Perretxikuta-ria. Perretxikuten baiño perre-txikutari géixa dabil gure para-jien.

perrie: iz. Ferra. Perrie topatzieksuerte ona ekarrela esaten eben.

petrala: izond. Petrala. Egualdipetrala dago mendire juteko.

pétue: iz. eta izond. Petoa. 1. Itxu-ra berekoa. Aittan peto-petue. 2.Erabatekoa. Euskaldun peto-petue.

Garai bateko ferratokia. B. Mugarza.

Page 360: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 359 —

pikau: ad. 1. Eztena sartu. Erliekpikau. 2. Erre. Asunek pikau. 3.Tematu. Olgetan dabisela alka-rrekin pikau die. 4. Segazorroztu. Segie pikau. 5. Orma-ren gainazala garbitu. Ormiepikau.

pikerdixie: iz. Pikardia. Asko.Jénero ona pikerdixie pagaubi’da.

pikie: iz. Bikea. Txorí-arrapatzenibiltten giñen pikiakin. 2. Segapikatzeko erabiltzen den euska-rria. Pikie lurrien sartute pika-tzen da segie.

píkie: iz. Lehia. Ezinikusia. Auso-kuen árteko píkie dala ta es dajairik éitten ausuen.

pikómaillue: iz. Pika-mailua. Segapikatzeko máilluai esaten jakopikómaillue.

pikue: iz. Bot. 1. Pikoa. Egóaixia-kin píkuek laster elduko die. 2.Pikondoa. ( Ficus arica). Pikutikjausi tte eskue ausi naban. 3.Mokoa. Ara, selako pikutxueipintten daben gure umiek!

pillau: ad. Pilatu. Bildu. Aurtenedur asko pillau da mendíxetan.

píllue: iz. Pila. Multzoa. Egurpílluan gáñien itxi dot jakie.

pil-pill: Onom. Pil-pil. Billotxa tamakillaue pil-pillien daukauafaltzeko sosiedadien.

pinportie: iz. Pinporta. Pinportakurten deutze umiai arpeixen.

pinttau: ad. 1. Pintatu. Báserrixegoittik beera pinttau dogu. 2.Erresultatu. Kánpoko ganauek esdau emen pinttatzen.

piñúburue: iz. Bot. Pinaburua. Suedarra éitten da piñúburuekin.

piñúdixe: iz. Pinudia. Léna piñu-dixe saldu te pixue erosten san,oin baserri osue bier.

piñue: iz. Bot. Pinua (Pinus radia-ta). Píñuegaittik ixen es balitzebáserri asko aspaldi beie jotaeuen.

piñukokue: iz. Zool. Pinu-beldar(Thaumetopoea pityocampa).Piñukokue íltteko edurre daónena.

piñuorrixe: iz. Bot. Pinu orria.Gánauei aspíxek éitteko batzensan piñuorrixe.

piñutarixe: iz. Pinutaria, pinueroslea. Piñutarixakin éinddekotratue bertánbera geldittu da.

piñutxorixe: iz. Ornit. Pinutxoria(Regulus ignicapillus).

pipérmiñe: iz. Bot. Pipermina.Pipérmiñe baiño sittélaue da,gero!

piperra: iz. Bot. Piperra (Capsi-cum annuum). Emengo pipe-rrak badauke estimasiñue.

Piperrak. P. Mugarza.

Page 361: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 360 —

pipérrautze: iz. Piperrautsa. Játe-kuai kolorie emoteko erabilttenda pipérrautze.

pipertu: ad. Pipertu. Zitaldu, hase-rretu. Alako béruekin pipertuteibiltten da.

pipértxorixerue: iz. Bot. Pipar txo-rizeroa. Piper txorixerueksaltz(er)a etortzen da Markiñetik.

pípie: iz. Pipa. Ónandiko osabiesuonduen egoten san, pípie erreta líburue leitzen.

pitxerra: iz. Pitxarra. Txarroa.Arrixakin pitxerra jo edo pitxe-rrakin arrixe jo bardin da,pitxerra apurtzen da beti.

piurie: iz. Figura. Itxura fisikoa.Orrastik ulie, ori es dok piurie ta!

pixau: ad. Pisatu. Gure óllarrakiru kilo pixau dittu.

pixkat: iz. Pixka bat. Apur bat. Pix-kat lagundu ein bi’jakue gástiei.

pixue: iz. 1. Pisua. Zama. Úrtienpixue da kargaik astúnena. 2.Etxebizitza. Gaur egun es dabarríketie pixue erostie.

plantau: ad. Plantatu. Jarri. Sese-nan áurrien plantau da.

planto eiñ: ad. Planto egin.Jokoan, batez ere, ez jarraitu.Nik planto, naikue da gaurko.

platera: iz. Platera. Platera betigarbi ixten eban.

plisti-plasta: Onom. Ura eskuekinjotzean ateratzen den zarata. Andabil gure umie, uretan plisti-plasta.

póbrie: izond. Pobrea. Behartsua.Láuretan baskaldu dogu,póbrien báskarixe aberatzenorduen.

polaiñak: iz. pl. Polainak. Hazpan-tarrak. Polaiñak jantzitte urtenneban, kánpuen edurre euen da.

polisiakue: iz. Polizia. Polísiakuekibilli die bátamaten bille.

politte: izond. Polita. Arratzaldepolitte dago buelta bat emoteko.

politto: adlag. 1. Polito. Dotore.Erriko koruek politto kantaudau. 2. Kontuz. Jun saitte polit-to, miñik artu barik!

poltzie: iz. Boltsa. Sagárres betetaekarri dot poltzie.

poltzíkue: iz. Sakela. Berbie arrueta poltzikue simurre.

pópie: iz. Ipurtaldea. Pópatikartz(er)a bieldu naban.

porrie: iz. Mailua. Mazua, borra.Porriakin buruen jota il genduntxarrixe.

porrue: iz. Bot. Porrua (Aliumporrum). Porrue janda ligérua-go ibiltten da bat.

porrúpatatak: iz. pl. Porru-patatak. Sure amak ipinitte-

Perretxikoak. P. Mugarza.

Page 362: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 361 —

kuek baiño porrúpatatagosuagorik!

porrusaldie: iz. Porrusalda. Gripieosatzeko porrusaldie ártzekoainddu deuste médikuek.

posa: iz. Poza. Alaitasuna. Loteri-xie tokau jakola? Posa ártzendot ba, ara!

posik: adlag. Pozik. Kontent. Posikartuko nuke sure moduko lagunbat.

pospoliñe: iz. ik. galiperra.póspolue: iz. Pospoloa. Oingo

úmiek póspolue ser dan be ésta-kixe.

postu: ad. Poztu. Alaitu. Bátzutangausa utze bi’da pósteko.

posturie: iz. Apustua. Jokoa. Pos-turie ein eben, seiñek ardaugeixa eran.

posue: iz. Putzua. Ankak posuensartu nittuen konturetu barik.

pot eiñ: ad. Pot egin. Kale egin,unatu. Erres irebasiko ebalaemoten isen dau, baiña aske-nien pot eiñ dau.

pótie: iz. Potea. Pipérpotie.potolie: izond. f. Potola. Máixuan

alabie neska potola edarradago.

potolue: izond. m. Potoloa. Poto-lue egon arren bixkorra dago.

potrojorran: adlag. Alperkerian.Aste gustixe potrojorran botadot.

potrosorrixe: izond. Potrozorria.Ergela. Mutiko protosorrixe,arrapatzen badot arrapau!

pótruek: iz. Barrabilak. Pótruek begaldu sittuen jokuen.

pótxillue: iz. Zulogune txikia.Kokoteko pótxillue.

potxorra: iz. Alua. Potxorrekobiserrak bistan dittule agertu darebista baten.

prákak: iz. Prakak, galtzak. Derri-gor jokatu bier, askenien prá-kak be galdu sittuen. í NOBERAN

PRÁKETAN KABIDU: esak. Norbera-ren lekuan egon. Seure práke-tan kabidu inok es dotzu deittute.

prakérrie: izond. Prakerrea. Ipur-terrea. Momentu baten geldiegon saittes, prákerrioi!

prémiñie: iz. Premia. Beharra.Bata bestian prémiñan bisiga(ra).

presie: iz. Presa. Urtegia. Ure junde gero presie eittie alperri(k) da.

présiue: iz. Prezio. Salneurria.Okeliek iesko présiue dauke aur-ten be.

preskue: izond. Freskoa. 1. Hozbe-roa. Ondarrutik ekarten doskuearrain freskue. 2. Sasoikoa.Domingo gison preskue dagoondio.

preskurie: iz. Freskura. Gústoraártzen da mendiko preskurie.

prestau: ad. Prestatu. Antolatu.Seiñek prestauko dau farixe?

prexkue: iz. Bot. Mertxikondoa(Prunus persica).

priméra komuniñue: iz. Lehenjaunartzea. Sei urtekin einnaban priméra komuniñue.

primeran: adlag. Primeran. Osoondo. Sóiñue joten primeranikesi dau.

Page 363: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 362 —

primérbiernesa: iz. Hileko lehenostirala.

prinsipala: izond. Printzipala.Funtsezkoa. Ondo egotie daprinsipala.

pristixie: iz. Piztia. Basapiztia. Sebillurgarri ixen da ori? Olakopristixaik es dot sékule ikusi.

príxaka: adlag. Presaka. Ni príxakanabillenien jangoikoik bes íngu-ruen!

príxie: iz. Presa. Larritasuna. Nora-ko daukesu prixa?

probalarixe: iz. Probalaria. Emenbe basien len probalarixek.

probárrixe: iz. Proba harria.Mallabiko próbarrixakin joka-tzekotan die.

probetxue: iz. Probetxua. Hoba-ria, emendioa. Jokotik esin pro-betxuik etara.

probie: iz. Dema. Abádiñoko idiprobak entzute aundikuek ixendie beti.

prosesiñue: iz. Prozesioa. Errittiksier éitten san lena prosesiñue.

pulmonixie: iz. Pulmonia. Albo-rengoa. Gure gaste dénporanjente asko iltten san pulmoni-xiakin.

puntepaixe: iz. Puntapasa. Tamai-na handiko iltzea. Puntepaixa-kin josi dot gánbarako atie, iñoksabaldu es daixen.

púntie: iz. Punta. Anbotoko púntiesurittute dago.

púntu: adlag. Puntu. Laster.Puntu baskaltzeko ordue ixen-go da.

púntuen: adlag. Puntuan. Duelagutxi. Púntuen etorri da médi-kue.

pupu: iz. Haur. Pupua. Mina. Nuneiñ dotzu pupu satar orrek?

purrustadie: iz. Purrustada. 1.Barrea. Purrustadiek urten eus-ten beran áurrien. 2. Erremus-kada. Bierra ein bi’dan orduenpurrustadaka asten da beti.

purus: adlag. Jakiñ es daki, ind-derran purus jasotzen dau arri-xe.

puslie: iz. Pusla. Óndiok es jataosatu ankako puslie.

puspíllue: iz. Pusla. Burbuila.Eurixek puspílluek etaratzendittu ur pósuetan.

pustu: ad. Puztu. Hantu. Arrue data pustu éitten da jéntian áu-rrien.

putz eiñ: ad. Putz egin. Putz éind-de amatau dot kandélie.

putze: iz. Putza. Aldapan goraputz galantak etaratzen sittuen.

puxíkie: iz. Puxika. Puxikie betetadauket eta banoie komunera.

Probárrixe. P. Mugarza.

Page 364: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 363 —

Rrádixue: iz. Irratia. Rádixuen

emongo dabe emengo jáixenbarri.

rárue: izond. Arraroa. Es astegun,es jaixegun, egun rárue dagaurkue.

reinétie: iz. Errege sagarra. Labanerreta ipintten dittue reinetasagarrak.

risaue: izond. Kizkurra. Kiribila.Ule risaue dauke gure neska-tuek.

robilloie: iz. Mikol. Esnegorria(Lactarius deliciosus). Askoknáixa dau robilloie ónguebaiño.

S

saarra: izond. Zaharra. Gastiekordu seguruik es eta saarrakeskapuik es.

saartu: ad. Zahartu. Sasoi baten esgendun pentzatzen saartukogiñenik.

saártzarue: iz. Zahartzaroa. Saar-tzaruen ondo bisiko giñela ta,dana gusurre!

saatie: iz. Zarata. Harrabotsa.Saata aundixe daroie urek erre-kan.

saatza: iz. Bot. Sahatsa (Salix cine-rea). Saatza beste árbolak baiñolen loratzen da.

sabaixe: iz. Sabaia. Ahoztegia.Katuek úmiek ein dittu sabai-xen.

sabala: izond. Zabala. Irekia. Etxesabalien bisi arren kabiduesindde ibiltten die.

sabaldu: ad. Zabaldu. Ireki.Mundu gustixen sabaldu dasúen kóntue.

Page 365: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 364 —

sabálerie: iz. Zabalera. Atian sabá-lerie neurtu bi’ot.

sabálunie: iz. Errékiek sabálunieéitten daben lekuen dagos amó-rraiñek.

safárrantxue: iz. Zerbait ospatze-ko egiten den otordua. Gaur besafárrantxue daukagu úsabankonture.

sagar errie: iz. Sagar errea. Sukipinitteko sagar érriek jat(er)aetorri nas.

sagarra: iz. Bot. 1. Sagarra, fruitua.Etxeko sagarra déndakue baiñosatárraue da, baiña gustos obie.2. Sagarrondoa. Axiek bota ebanetxe onduen euen sagarra.

sagástixe: iz. Sagastia. Sósuek,bidarruek, mikak, eskíllasuek,txori klase asko ibiltten sansagástixen.

sague: iz. Zool. Sagua (Mus muscu-lus). Suretzako gordeta neukengastaie ságuek jan dabe.

sagusarra: iz. Zool. Saguzarra(Pipistrelus pipistrelus). Illúntzi-xetan agertzen die sagúsarrak.

sagutxue: iz. Zool. Satitsua (Croci-dura russula). Bedar ebatensanien agertzen sien sagutxuanábixak.

saieskixe: iz. Saiheskia. Txalansaiéskixe erosi dot beeko karná-serixan.

saiéterie: iz. Leihoa, zirrikitoa.Kristelik bako bentana estuaiesaten jakon saieterie.

saietza: iz. Saihetza. Eskillaratikjausi tte saietz bi apurtu dittu.

saille: izond. 1. Zaila. Saille dagoau okeliau. 2. Saila. Baso sailgalantak erre die.

sainddu: ad. Zaindu. Aurten esgoies iñora, errixe saintzen gel-dittuko ga(ra).

sakakadie: iz. Sakada. Bultzakada.Sakakadie eindde ankas gorabota eben agure saarra.

sakápie: iz. Sakapea. Teilatuareneta ormaren arteko bitartea.Semat urtien euki eban ikurriñe,sakápien gordeta!

sakáponak: iz. pl. KurkuluxakBillotxan ankako asurrekinólgetan éitten gendun eta ‘saca,pon..’ berbak esaten sien..

sakarie: iz. Zakara. Solotik kentzendien bedarrei esaten jakue saka-rie. Píllau te erreturan erretzendie.

sakarra: izond. Zakarra. Trauskila.Gausie sakarra bada, gero, auumiau!

sakartu: ad. Zakartu. Astakilotu.Mutill ona da baiña, eránda-kuen sakartu éitten da.

sakatu: ad. Sakatu. 1. Bultzatu.Sakatu eixosu botoiai. 2. Azele-ratu. Gure gastiek edarto saka-tzen deutze kótxiai! í SAKATU: esk.Ziria sartu. Edarra sakatu dotzu

Saguzarra. B. Mugarza.

Page 366: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 365 —

sure koiñatu orrek, ori da adar-jotie ori!

sakatzaillie: iz. eta izond. Saka-tzailea. Atzelarixe ixen arrensakatzaille ona san.

sakona: iz. Sakona. Ermu sako-nien sartute dago.

sakondu: ad. Sakondu. Askosakondu barik topatzen daemen ure.

sakónunie: iz. Sakonunea. Axeaundixe ebillen da sakónunebaten gorde giñen.

sakrístanie: iz. f. Sakristaua.Mallabiko sakrístaniek tabernieeuken elíxaurrien.

sakristaue: iz. m. Sakristaua. Sak-ristau egon san da oin danak‘sakristaue’ esaten deutze.

sakristerixie: iz. Sakristia. Sakris-terixan gordetzen sien mesádi-ruek.

sakue: iz. Zakua. Zorroa. Domekieixen arren sakue lepuen ebalaibiltten san.

sakútue: iz. Zakutoa. Sakuto betebaba ekarri eixu déndatik.

sala: izond. Zala. Gihartsua. Gisontxikixe, baiña sala ta inddertzuesan.

salbau: ad. Salbatu. Milagro bateksalbau dittu.

sálbie: iz. Salbea. Mallabiko eli-xan, Salbie erresatzen san.

sáldarra: iz. Zaldarra. Pikorta. Sál-darrak urten deuste isterrien.

saldie: iz. Salda. Salda bero-berobana ártzie ixengo dogu ónena.

saldixe: iz. Zool. Zaldia (Equuscaballus). Igesi jun jatan saldixe.

saldu: ad. Saldu. Etxie saldu tegurásuek kale gorrixen itxi sit-tuen.

sáldue: iz. Saldoa. Gainkina. Bán-kure noie, semateko sáldue dau-keten ikust(er)a.

saldue: izond. Saldu aditzaren par-tizipioa. Saldue, galdue.

sálie: iz. Sala. Egongela. Etxekosáliek barru usaiñe dauke.

salie: izond. Zalea. Gure gisonasalie da próbet(ar)a juten.

salto eiñ: ad. Salto egin. Jauziegin. Bentánatik salto einddeeskapau dau lapurrek.

sáltoka: adlag. Saltoka. Jauzika.Posan posas sáltoka asi san.

saltzallie: iz. Saltzailea. Saltzailleasko ta erostun gitxi egon dapérixan.

sáltzie: Saltzea. Saldu ad.-arenaditz-izena. Ainbeste kostatagero, merke sáltzie es dau meresi.

saltzie: iz. Saltsa. Sékuleko saltzieegoten da emen tabernan.

samar: adlag. Samar. Berandusamar eldu da.

samarra: iz. Samarra. Fitsa. Sama-rren bat sartu jata begixen.

samartu: ad. Samartu. Gaurko bie-rrak amaittu samartu dittut.

sámuldue: iz. Samuldua?. Samanlumaik ez dauken egastixai esa-ten jako sámuldue.

samurre: izond. Samurra. Beratza.Samurre dago au okeliau.

samurtu: ad. Samurtu. Beratu,bigundu. Samurtzen ipintten esbada usuan okelie gogorra gera-tzen da.

Page 367: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 366 —

San Andres eguna: San Andreseguna, azaroaren 30ean.

San Blas egune: San Blas eguna,otsailaren 3an.

San Inasio egune: San Inazioeguna, uztailaren 31an.

San Isidro egune: San Isidroeguna, maiatzaren 15ean.

San Jose egune: San Jose eguna,martxoaren 19an.

San Ju(a)n egune: San Juaneguna, ekainaren 24an.

San Migel egune: San Migeleguna, irailaren 29an.

San Pedro egune: San Pedroegune, ekainaren 29an.

sana: iz. Zaina. Zurda, giharrea. Bio-tzeko san batek errementau deutze.

sana: izond. Zena, difuntoa. Aittesana bisi ixen balitz!

sanáorixie: iz. Bot. Azenarioa(Daucus carota)

sanbriadie: iz. Betekada, tripaka-da. Au da jan bierra! Jun danaspaldixen egúnero daukausanbriadie.

sanbrue: iz. 1. Zanbroa. Sanbroasko dauke aurten nábuek. 2.Oilo-ipurdia. Sanbrue éitten jataaren bérsuek entzunde.

sangrixie: iz. Sangria. Bero onekinsangrixie majo sartzen da.

saniau: ad. Saneatu. Sendatu, osatu.Ankie ondo geratu jako, baiñaburuko aberixie es jako saniau.

sanjóse lorie: iz. Bot. San Joselorea.

sanjún suek: San Juan suak. Emenínguruko báserri dánetan éittendie sanjun suek.

sanjúnsagarra: iz. Bot. San Juansagarra, sagar mota bat.

sankábie: iz. Zangabea. Sankábie-tako miñakin nabill egunotan.

sanpédromakatza: iz. San Pedromakatza, udare mota bat.

Santa Isabel egune: Santa Isabeleguna, azaroaren 17an.

santáeskie: iz. Santa eskea. Geu beibiltten giñen gastetan santáes-kien.

Santágeda bésperie: Santa Agedabezpera.

Santágeda egune: Santa Agedaeguna, otsailaren 5ean.

santíretue: iz. Zaintiratua. Dan-tzan nabillela santíretue eiñ dotankan.

sántue: izond. m. Saindua. Gaur esdauket egune bape santue.

sánue: izond. m. Sanoa. Jatorra,irekia. Mutille sánue da ba gureJoseba.

sapala: izond. Zapala. Ogixek gaursapalak urten dabe labatik.

saparradie: iz. Zaparrada. Euri-jasa. Urkiolatik gatosela saparra-diek arrapau gaittu.

saparrotie: izond. Zaparrotea.Txikikotea. Mutiko saparrotebatek lagundu deuste bidienpasatzen.

sapárrue: izond. Zaparroa. Adintxikiko mutikoa. Gure sapá-rruan bille noie eskolara.

sapártaburue: iz. Artáburuanantzeko burue éitten jako, sapo-artáburue esaten jako emen.

sapaterue: iz. Zapataria. Gure osa-bie sapaterue san. í SAPATERO GEL-

Page 368: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 367 —

DITTU: esak. Briska jokoan, batezere, bazarik egin gabe geratu.Barrido be sapateru geldittunas.

Sapatu sántue: iz. Larunbat san-tua.

sapédarra: iz. Bot. Sapelarra (Ste-llaria media).

sapi!: iz. Zapi. Katuak uxatzekoesaten den hitza. Sapi katue!

sapie: iz. Zapa. 1. Uztarian, abe-reei bekokian jartzen zaienbabesa. Idixentzako sapa barri-xek erosi dittut. 2. Ile multzoa.Ulésapie bekókixen beera jaus-ten jatzu.

sapladie: iz. Zaplada. Zaplastekoa.Arraixuoi, emoten badotzutsaplada bat!

saplastekue: iz. Zaplastekoa.Zaplada. Úmiek es die saplaste-kuekin esten.

sapue: iz. Zool. Apoa (Bufo bufo).sapue: iz. Zool. Zapoa (Lophius

piscqforius).sapustu: ad. Zapuztu. Astindu.

Ume madarikatue, arrapaubaneu, jota sapustuko naban!

saputze: iz. Kokota. Saputzetikeldute ekarri dau katuek umie.

saragixe: iz. Zahagia. Eskíllara-pien gordeta egoten san saragi-xe.

sarakadie: iz. Zare beteko neurria.Sarakada bat bedar ekarri dotkonéjuei emoteko.

sarátaka: adlag. Zarataka. Gisonaisarátaka ibilli da andrie.

saratie: iz. Zarata. Hotsa. Erlojuorrek sarata ona etaratzen dau.

saratu: ad. Saretu. Baratzeko bela-rrak kendu. Ortue saratzen dier-dut, kipúlie eréitteko.

sarbie: iz. Zarba. Adar mehea.Sarba batekin berotu neutzenlepue.

sarbó-eskallue: Zool. Zarbo-ezkai-lua. Plasako tabernan ipinttensittuen sarbo-eskálluek.

sárdaue: iz. Sagardoa. Etxien éind-deko sárdaue, makala, baiñagusto onekue.

sardie: iz. Sardea. Suk bedarrabatu eta nik sardiakin botakodot.

sardíñie: iz. Zool. Sardina (Sardi-na pilchardus).

sargori egon / egin: ad. Sargoriegon / egin. Bixer be sargorieingo dau.

sargorixe: iz. Sargoria. Sapa. Berosargorixe.

Sapartaburua. P. Mugarza.

Page 369: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 368 —

sarie: iz. Sarea. Sariakin arrapa-tzen gendusan eskálluek beekoerrekan.

sárie: iz. Zarea. Otzara. Ekarrixusárie, sagarrak erueteko.

sarnie: iz. Sarna, zaragarra. Kárse-lan sarniakin egon nintzen etaEiberko médiku batek osatuniñuen.

sarpiau: ad. Zarpiatu. Mortairuazabaldu. Iru lagun ibilli dieormie porlanas sarpiatzen.

sarráparrie: iz. 1. Zarraparra.Zarata, hotsa. Kaleko sarrápa-rriakin es dot lorik ein gabien. 2.Zaborra. Axiek sarráparrie eka-rri dau barrure.

sarrarie: iz. Zirrara. Órrek úmiokolan ikustiek sarrarie éittendeuste.

sarratu: Zarratu. 1. adlag. Sarri.Eurixe sarratu dierdu. 2. ad.Itxi, hertsi. Atie sarratu.

sarratue: izond. Zarratua. Hertsia.Laiño sarratue sartu san eta essan eser ikusten.

sarri: adlag. Sarri. Maiz. Aspaldi-xen sarri joten dau Mallabikokanpaiek.

sarritten: adlag. Sarritan. Maiz.Sarritten es da jakitten seiñikasu eiñ.

sartadie: iz. Zartada. 1. Kolpea.Atéburue jo ta sartadie artu dotburuen. 2. Umore berezi sama-rra. Ik daukek sartadie, ik!

sartaiñe: iz. Zartagina. Sartaiñesuten berotzen itxi dot.

sartatekue: iz. Zartakoa. Kolpea.Arrixe jota, sartatekue emondeutzet kotxiai.

sartau: ad. Zartatu. Printzatu.Beruakin lurre be sartau ein da.

sártie: iz. Zarta. Kraska, printza.Mai barri-barrixe ta sártiakindago.

sartúunie: iz. Sargunea. Errékieksartúunie éitten daben lekuendauket txanelie.

sartu: ad. Sartu. Barneratu. Sulobaten sartu dot ankie.

sartu-urtena: iz. Sartu-irtena.Bixer eingo dot sartu-urten batsure etxe barrixe ikusteko.

sasíeskolie: iz. Sasieskola. Piperra.Askotan éitten genduen sasíeskola.

sasiletraue: iz. Sasiletratua. Emendator gure sasiletraue.

sasímedikue: iz. Sasimedikua.Askenien sasímedikuek osatuniñuen.

sasixe: iz. Bot. Sasia (Rubus fruti-cosus). Len landie san lekuendana sasixe dago oiñ.

sasoie: iz. Sasoia. Artuko gendukearen sasoie!

Sardea. P. Mugarza.

Page 370: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 369 —

sasokue: izlag. Sasoikoa. Garai-koa. Úrtiek euki arren óndiokgison sasokue dago.

sasos: adlag. Sasoiz. Garaiz. Sasosallegau ga(ra) baskáltzeko.

saspíkixe: iz. Zazpikia. Egonarrigabekoa. Ago geldi, saspíkixoialakuoi!

saspíortza: iz. Zazpi hortzekoarea. Saspíortzakin gorrittudogu lurre, artue eréitteko.

sast eiñ: ad. Sast egin. Ziztatu.Orratz batekin sast! ein nutzenipurdixen.

sastadie: iz. Sastada. Ziztada. Sas-tadie sentidu dot biotzien.

sastaixe: iz. Sastegia. Etxaurrea.Eskeku bat dago sastaixen.

sastarra: iz. Sastarra. Zakarra.Egon saittes geldi, sastarroi!

sástrie: iz. Jostuna. Sástriek jositte-ko trájie estreiñau dot.

sastrie: iz. Sastraka. Sasitza. Sosuekábixie dauke étxaurreko sas-tran.

satarra: izond. Zatarra. Itsusia.Berba satarra da ori.

satarto: adlag. Zatarto. Itsusi.Satarto mostu dosu ulie.

sáti baten: adlag. Denboraldibaten. Artu daben sústuakin,sáti baten es da mendire báka-rrik jungo.

satibittu: ad. Zatibitu. Bi zati egin.Talo ori aundíxegixe da osorikjateko ta satibittu eingo dot.

satittu: ad. Zatitu. Zatikatu. Erlojuesatittu jata beera jausitte.

satixe: iz. Zatia. 1. Atala. Ogi satibat eskatu deutzet. 2. Askoz ere.

Satixe obie da au gastaiau oribaiño.

satorra: iz. Zool. Satorra (Talpaeuropaea).

satza: iz. Satsa. Zimaurra. Satza daemengo soluetako ongarrixe.

saukue: iz. Intsusa (Sambucusnigra). Saukuakin txilibitumodúkuek éitten sien.

saunke eiñ: ad. Zaunka egin.Ahausi egin.

saunkie: iz. Zaunka. Ahausia. Txa-kur saunkekin es dot lorik eingabien.

sausta-sausta jan: adlag. Zausta-zausta. Irentsiz bezala jan. Onektxakurronek sausta-sausta jatendau, emon eskero.

seesana: iz. Zeresana. Esamesa.Seesana emon dau sure líburuo-rrek!

segalarixe: iz. Segalaria. Ori muti-ko gastioi segalari ona dator.

segan egin: ad. Segan egin. Sega-tu. Mákiñekin aastu ein bi’jakusegan éitten be.

segie: iz. Sega. Segiakin mostukodittut asunek.

ségixen: adlag. Segidan. Jarraian.Iru egun ségixen egon nas aséri-xe saintzen.

Zazpihortza. P. Mugarza.

Page 371: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 370 —

seguru: adlag. Seguru. 1. Nonbait.Aldien eukesan danak galdu sit-tuen, seguru. 2. Ziur. Baietziennago, baiña es nago seguru.

segúruatik: adlag. Seguruagotik.Ziurrenik. Bierra éittie tokaukojata seguruatik.

segurue: izond. Segurua. Suakinólgetan ibilttie es da segurue.

seie: izond. Xehea. Tamaina txiki-koa. Patata seie artu dogu aur-ten.

seikusixe: iz. Zerikusia. Nik esdauket seikusirik suen kóntue-kin.

seiñetu: ad. Zah. Zeinatu. Meha-txatu. Jesus! esanda seiñetu neu-tzen.

sekena: izond. Zekena. Zikoitza.Dirue besteik es dauke ta, ainpersona sekena!

sekularixuen: adlag. Sekularioan.Barríketan ásten baga(ra) esdogu sekularixuen amaittukobierra.

sékule: adlag. Sekula. Inoiz. Séku-le es da berandu ikesteko.

sekúlebedarra: iz. Bot. Irusta.(Trifolium pratense).

sekulekue: izlag. Sekulakoa. Sureáittitte sekulekue da kontu kon-tatzen.

sékulo olakoik!: Interj. Sekulahorrelakorik! Es dok égixe ixen-go, sekule olakoik orraittio!

sekulo: adlg. ik. sekule.seláko alakue: izlag. Zelako hala-

koa. Nolabaitekoa. -Topau dosuperretxikurik ala? –Seláko ala-kuek bai.

sélan álan: adlag. Zelan halan.Nola edo hala. Selan alan, alakobaten allegau giñen Txikagora.

selbie: izond. Maltzurra. Personatxarra, persona selbie.

semendixe: iz. Zemendia. Azaroa. semie: iz. Semea. Semie eskontzen

jatak datorren illien.sena: iz. Sena. Zentzua. Senik

barik jaten dau.senaillie: iz. Seinalea. Keie bada,

sue dauen senaillie.sendotu: ad. Sendotu. Loditu.

Amar kilo sendotu nas urtebetien.

sendue: izond. Sendoa. Lodia.Sendue, baiña bixkorra dago.

senidie: iz. Senidea. Urtien beiñalkartzen ga(ra) senide gusti-xok.

senpérrak eiñ: ad. Senperrenakegin. Krístonak. Senperrak ein sit-tun, baiña es aban arri(ri)k jaso.

sentidu: ad. Sentitu. 1. Ohartu,konturatu. Sentidu saittut etor-tzen. 2. Min eman. Asko sentidudot suk ori esatie. 3. Aberea erdi-tzear egon. Bei gorrixe sentidutedago.

sepie: iz. Bot. Zepa. Altsuma. Etxa-buruko sepak ebaten ibilli nas.

sepue: iz. Zepoa. Harrapagailua.Asérixe ikusi dot sepuen arra-paute.

serbidu: ad. 1. Zerbitzatu. Neukserbiduko dot afarixe. 2. Balioizan. Diru asko euken, baña esdeutze esertako serbidu.

serrarixe: iz. Zerraria. Gáraikoserrarixe etorri da.

Page 372: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 371 —

serrau: ad. Itxi. Atie ondo serraudosu?

sérrautze: iz. Zerrautsa. Sérrautzebota dot beien, labanik es éitte-ko.

sérue: iz. Zero zenbakia. Sero,sero, sero... neuk esan duanagero.

serue: iz. Zerua. Laiño baltzakagertu die seruen.

sesena: iz. Zool. Zezena. Ni es nasixen iños sesén-salie.

sesiñe: iz. Zezina. Áren etxien sesi-ñe egoten san eskatzien esegitte.

sestéllie: iz. Saski edo otarre txi-kia. Sestéllie bete perretxiku eka-rri naban.

sestue: iz. Zare txikia. Dosena battxitta ekarri dau sestuen.

setakie: iz. Zetaka. Kostra. Ainbes-te dénporan garbittu barik, seta-kie eindde dagos mákiñak.

setiénbrie: iz. Iraila. Setienbrienasten die úmiek eskola(ra).

siderra: iz. Zilarra. Siderresko béla-rrittekuek erregalau geuntzesanmáistriai.

sidorra: iz. Zidorra. Bidésidorretikjuten basa(ra) es sa(ra) galdu-ko.

sietz: adlag. Zehatz. Sietz garbittudot platera, ondarrik itxi barik.

sietza: izond. Zehatza. Arotz orisietza ta kuriosue da bierrien.

siketu: ad. Sikatu. 1. Lehortu. Ixer-dixe aldien siketu jata. 2. Agor-tu. Oisko itturrixe siketu da.

sikinddu: ad. Zikindu. Lohitu.Atzoko ujelak errekako uresikinddu dau.

sikiñe: Zikina. Lohia. Dirue gausasikiñe da.

sikinkerixie: iz. Zikinkeria. Lohi-keria. Urek ekarritteko sikinkeri-xie da au.

sikiran: adlag. Sikiera. Gutxienez.Eurixe eingo baleu sikiran!

sikue: izond. Sikua. Lehorra.Urkiola aldie sikue dago.

sikugarrixe: iz. Sikugarria. Gana-duari jateko ematen zion belarlehorra. Sikugarri pixkat emonbi’tzet gánauei.

sikúpie: iz. Sikupea. Aterpea.Egualdi onekin sikúpien obetodagos ardíxek.

sikútie: iz. Sikatea. Lehortea.Gogorra ixen san iesko sikútie.

silbota: iz. Tripa, sabela. Silbotaasi jatzu aspaldixen.

sille: iz. Zila. Sille bistan dabelaibiltten die oin neskatuek. í SILLEOSATUTE EUKI: esak. Zila sendatu-ta eduki. Dagoeneko pertsonaheldua izan. Sille osatute dauketa, éittie dauke nai dabena.

símaurre: iz. Simaurra. Satsa. Soo-ser artuko bada símaurre botabier soluai.

Zepoa. P. Mugarza

Page 373: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 372 —

simela: izond. Zimela. 1. Haragigutxikoa. Simela baiña gogorradago ori gastioi. 2. Freskotasunagaldu duena. Suk ekarrittekolarrósak simelak dagos.

simeldu: ad. Zimeldu. Gastaiñaksimeldu eiñ die.

simérie: iz. Zimera. Otarrea. Eruensimérie árrautzak ekarteko.

simurre: iz. eta izond. Zimurra.Zimurdura. Arpegiko simúrrekesin die eskutau. Kartera simu-rre ekarri dot.

simurtu: ad. Zimurtu. Asalasimurtzen da saártzaruen.

sinddorra: iz. ik. sidorra.sinke: iz. Baldea. Zinkezko ontzia.

Sinke bete esne jatzi dot.sinkésabala: iz. Zinkezko balde

zabala. Sinkésabalien egosi dit-tut pórruek.

sinttadie: iz. Zintada. A selakosinttadak meresi dosusen!

sintz eiñ: ad. Zintz egin. Sintzeindde libratzen da suurre.

sintzela: iz. Zizela. Maillukiakineta sintzelakin landu dau arrixe.

sintzue: izond. Zintzoa. 1. Egiaza-lea. Sintzúegixe da gusurre esa-teko. 2. Zindoa. Sagar sintzue.

síñue: iz. Zinua. Keinu itsusia.Abadiai síñuke dabill ori muti-kuoi.

sipresa: iz. Bot. Nekosta (Cupres-sus macrocarpa). Eskillarie éit-teko erabiltten da sipres árbolie,susena da ta.

siraune: iz. Zool. Zirauna (Anguisfragilis). Siraunek es dau billu-rrik emoten.

sirímirixe: iz. Zirimiria. Lanbroa.Telebisiñuek sirímirixe ainddudau arratsalderako.

siriñe: iz. eta izond. Zirina. Kakasiriñe.

sirixe: iz. Ziria. Egurresko sirixe daónena egurra erdibitzeko.

sirríborrue: iz. Zirriborroa. Plá-nue éitten asi tte sirríborruekbesteik es deuste urten.

sirrinddarie: iz. Zirrindara. Zirrin-da. Or beien badaukagu lursatitxo bat, sirrinddara bat.

sirrínkaillue: iz. Haur. Geldi ego-ten ez dakien umea. Au guresirrinkailluau, setan ete dabilloin be?

sirrittu: ad. Zirri egin. Es sirrittutxakurrai, áinke eingo dotzute.

sírrixe: iz. Zirria. Sírrixek éittie bepekatu ixeten san.

sisípasie: iz. Sisipasa. Edanak era-gindako esanezina. Sisípasie éit-ten asi jata eta nóien etxera.

siskirixuek: iz. pl. Zizkirioa. Orpogaineko zainak. Txakurrek siskí-rixuetatik eltzen eutzen ardíxeieta mankau éitten sittuen.

sistadie eiñ: ad. Ziztada egin.Sastada egin. Erliek sistadieeindde, espana aundittute eka-rri dau.

sistriñe: izond. Haur. Ziztrina. Sis-triñe egongo es da ba, jan be esdau éitten da?

sittela: izond. Zitala. Arpegi sittelaipiñi deuste sure andriek.

sitteldu: ad. Zitaldu. Ia sitteldubarik éitten dogun jokuen.

Page 374: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 373 —

sitze: iz. Bot. Sitsa. (Tineola bisse-lliella). Gánbarako ola sitsekjanda dago.

sóbran: adlag. Sobran. Sobera.Olan da mundue, bátzuekgosiek eta beste bátzuek sóbran.

sobrau: ad. Sobratu. Soberatu.Játeko erdixe sobrau jaku.

sóbrie: iz. Soberakina. Bi’doguneartu eta sóbrie bertan itxi dogu.

sobrie: Sorba. Lore-sorta. San Junbésperan áurreko urtien prestaute gánbaran gordetako sobrieemoten jako suai.

soiñekue: iz. Soinekoa. Jantzia.Erromara ori pasatzen urretudot soiñekue.

soinkurutzie: iz. Ganaduaren bizkargaineko hezurdura. Ganauan lepo-ko asurrai esaten jako soinkurutzie.

sóiñu txikixe: iz. Trikitia. Áittittekerakutzi eusten soiñu txikixejoten.

sóiñue jo: ad. Soinua jo. Akor-deoia edo trikitia jo. Soiñue jo tadantzan ein, bixek batera éittensittuen.

sóiñue: iz. Soinua. 1. Hotsa.Axiek sóiñue etaratzen daugánbarako bentanan. 2. Akor-deoia. Jáixetan es da sóiñuefalta ixeten.

soiñujotallie: iz. Soinujotzailea.Berristik etortzen san soinujota-llie.

soixe: iz. Zohi. Gainean belarraduen lur zatia. Txóndorra eiñ degero sóixekin tapatzen san.

sokie: iz. Soka. Soka lusie daukeorrek kóntuorrek.

soldu: ad. Zoldu. Zornatu. Atza-marra soldu jata eta minberadauket.

solixe: izond. Zolia. Argia. Begisolixek daukes orrek umiorrek.

solóbarrena: iz. Sorobarrena.Solóbarrenien itxi dot segie.

sológuena: iz. Soroguena. Soló-gueneko makátzak bátzeranoie.

solte: adlag. Solte. Aske, libre.Ándiko ólluek solte dabis etxas-pixen.

sóltekue: izlag. Soltekoa. Dántzasóltekue.

sóltie: izond. Soltea. Banakakoa.Ganau sóltie besteik es da ikus-ten emengo mendíxetan.

solue: iz. Soroa. Bélak dabis étxau-rreko soluen. í SOLUE GORRITTU:esak. Soroa gorritu, landu. Soluegorrittu te prest ipiñi dot artueeréitteko.

somántie: iz. Lgart. Egurtua.Jipoia. Somanta edarra artueban bape kulpaik barik.

soñe: iz. Soina. Etxiek su artueta soñien daukenakin geratuda.

sopak: iz. pl. Zopak. Góixero kati-llukada bat esne-sopa ártzen dotarmusatzeko.

sopasaldie: iz. Jipoia. Lapurre-ta(ra) jun da sopasaldie artutebieldu eben etx(er)a.

sopie: iz. Zopa. Ango sopie taemengo saldie antzekuek.

sopíttie: iz. Haur. Ernegaraztenduen haurra. Egongo sa(ra) ixi-llik, sopíttioi!

Page 375: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 374 —

sorabixau: ad. Zorabiatu. Ainbestegausa ikusitte sorabixau einleike bat.

sorábixue: iz. Zorabioa. Óndiok esjata pasau atzoko sorábixue.

soramena: iz. Zoramena. Dánajéntie, dának príxaka. A sansoramena!

soratu: ad. Zoratu. Erotu. Soratu esbéstiek ein gendusan seure bille.

sorbaldie: iz. Sorbalda. Lepoa.Mendixen jausi tte sorbaldieetara dot.

sorgiñe: iz. Sorgina. Sélan dagoba, gure sorgintxue?

sorixonekue: Zorionekoa. Sorixo-neko dirue, senbat burukomiñemoten daben!

sorixonien: adlag. Zorionean.Soríxonien artu dot guardasola,au da saparradie!

soróaldixe: iz. Zoraldia. Txoraldia.Soróaldixek eldutekuen bakieníxtie ixeten da ónena.

soroaxie: iz. Zoraldia. Zorakeriakegiteko grina. Soroaixiek emondeutze ta serak aguantauko dau.

sorokerixie: iz. Zorakeria. Zentzu-gabekeria. Sorokerixa bat eiñdosu etxie sáltziakin.

sorra: iz. Zorra. Ordaindu gabedagoena. Surekin sorretannago. í SORRAI ORIXUE EIÑ: esak.Zorra ordaindu gabe utzi.

sorra: izond. Sorra. Higikortasungutxikoa. Ánkak sorrak etaburue ariñe.

sorrístue: izond. Haur. Zorriztoa.Mutiko gaztea. Ernegau eraindeuste mutiko sorrísto batek.

sorrixe: iz. Zool. Zorria (Mena-canthus stramineus). Barrido besorríxekin dago gure umie. íSORRI BISTUE: Bat batean aberastuden pobrea. Sorri bistue baiñogausa iñusentiagorik!

sorrostallie: iz. Zorrotzailea.Badator sorrostallie, entzutendosu sóñue?

sorróstarripotue: iz. Segapotoa.Sorróstarripotue itxi dot landá-barrenien.

sorróstarrixe: iz. Zorroztarria.Sorróstarrixe erosi dot Elgoiber-ko périxan.

sorrostu: ad. Zorroztu. Gosiek bis-tie sorrosten dau.

sorrotza: izond. Zorrotza. Au oke-liau jateko agin sorrotzakbi’dabe.

sorrue: iz. Zorroa. Artósorrueastuen artute juten giñen erro-ta(ra).

sortu: ad. Sortu. Moteldu. Úrtiekinánkak sortu eta ibillixe moteldujako.

sorue: izond. Zoroa. Dénporasorue daukau gaur. í SORUAN

PARE: esak. Zoroaren pare. Eroa-ren moduan. SORUEK ARTUTE IBI-LLI: esak. Zoroak hartuta ibili.Sosegatu ezinik ibili.

soruoi: Interj. Zoro hori! Ago ixi-llik, soruoi!

sosegau: ad. Sosegatu. Lasaitu.Gastie da ta, dénporiakin sose-gauko da.

sosegue: iz. Sosegua. Lasaitasu-na. Sosegue itxi dau alde dabe-nien.

Page 376: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 375 —

sosigus: adlag. Soseguz. Lasaitasu-nez. Sosigus ibilli, miñik artubarik.

sostorra: izond. Zoztorra. Txikia,kozkorra. Mutiko sostorra.

sosue: iz. Ornit. Zozoa (Turdusmerula). Sosue kantuen dagoétxaurreko makatzien.

sósue: izond. Geza, motela. Surekoinetue baiño gausasósua(go)rik!

sótiñe: iz. Zotina. Sótine kentzekoerremedixue sústue emotie da.

sotz eiñ: ad. Zotz egin. Sotz eingodogu, suk pagau ala nik pagau.

sotza: iz. Zotza. Sotzak batzennabill, sue ixotzeko. í SOTZIEN

EGON: Jatekoa oraindik egitenhasteko egon. Gure báskarixesotzien dago óndiok.

suarkie: iz. Beheko suaren ingu-rua, sukaldeko soroa bainoaltuago egoten dena. Suarkanipiñi dittut sapatak siketzen.

suárue: iz. Sutearoa. Errégen egu-nien suarue pagatzie ixeten sanMallibixen.

subélinderie: iz. Zool. Sugandila(Podarcis muralis). Arri bittar-tien eskutau da subélinderie.

suberatu: ad. Suberatu. Suberatubat emonda obeto manejatzenda burdiñie. í SUBERATUE EMON:esak. Egurra, jipoia eman. Emondeutzeten suberatuas es dabarrido etorriko.

subie: iz. Zool. Sugea. Subie ikus-tiek ikerie emoten dau.

subíllostie: iz. Subilostea. Katuku-mie subíllostien eskutatzen da.

subixe: iz. Zubia. Subixen geldittunas, es áurrera eta es átzera.

subúrdiñie: iz. Suteko burdina.Subúrdiñiakin erain deutzetsuai, ia indderrik ártzendaben.

sue: iz. Sua. Suan ínguruen jar-tzen giñen dánok ámaman ipu-ñek entzuteko. í SÚEK ARTUTE IBI-LLI: esak. Haserre bizian ibili.Jokue galdu dabenetik suekartute dabill.

suertau: ad. Suertatu. Gertatu.Antxe egótie suertau jatan.

suertie: iz. Zortea. Suertie euki dotalako úsaba tokatziakin.

sugarra: iz. Sugarra. Garra. Suga-rrak téllatue baiño góraua igo-ten eben.

suiñe: iz. Suhia. Neure suiñek etxe-tik bota nau.

sukánpaie: iz. 1. Sute baten berriemateko jotzen den kanpaia.Sukánpaiek die ta nunbaittenseoser pasau da. 2. Pertsonazaratatsua. Sukánpaiek baiñosarata géixa etaratzen dosu.

sukue: iz. Zukua. Ogisukue prepa-rau dot ólluentzako.

sulókunie: iz. Zulogunea. Sulóku-na baten eskutau nintzen den-poralie pasau arte.

sulotu: ad. Zulatu. Txakurrek pra-kie sulotu deuste áinke eindde.

sulue: iz. Zuloa. Etxésuluen sartutepasau dot udie.

sulu-mulu: iz. Zulu-mulu. Zulogu-ne askoko lur eremua. Bolkanaixendako leku bat suan, danasulu-mulu, sulu-mulu…

Page 377: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 376 —

Zumarra. Zumarra Elkarteak utzitako argazkia.

sumarra: iz. 1. Batuketa. Sumarrata restarra, bésteik es gendunikesi eskolan. 2. Bot. Zumarra(Ulmus minor). Selaiko áitttitteksartu eban San Juanen dauensumarra.

sumau: ad. 1. Somatu. Hauteman.Sure fáltie sumau naban atzokobátzarrien. 2. Sumatu. Batuketaegin. Dának sumaute be es jataallegatzen sórrak pagatzeko.

súmie: iz. Batuketa. Súmie ondoeindde badago kóntuek ondoeindde egongo die.

sumie: iz. Bot. Zumea (Salix vini-malis). Odólostiek sumiakinlotzen sien siketzen ipintteko.

suminddu: ad. Sumindu. Minbera-tu. Otzakin bietzak suminddutedaukas.

súmue: iz. Susmoa. Goganbeharra.Ollogarran súmue artu dau txa-kurrek.

surbille: izond. Zurbila. Ser dosuneska? Ori da arpegi surbille!

surdaixe: iz. Zurdaia. Izotz beltza.Goxien jagi nasenien surdaixeeuen.

surdie: iz. Zurda. Grina. Súrdakorrastute ekarri dot saldixe.

surikerixie: iz. Zurikeria. Faltsu-keria. Alperrik satos suríkerixe-kin, éinddekue éindde dago.

surittasune: iz. Zuritasuna. Anbo-toko puntan surittasune ikustenda.

surittu: ad. Zuritu. Burue askosurittu jatzu aspaldixen.

suríunie: iz. Zurigunea. Edur askourtu arren suríunak badagosondio.

surixe: izond. Zuria. Asal surixedauke emengue ixeteko.

surixkie: izond. Zuriska. Koloresurixkie dauke ogi orrek, náixaixeten dot erríaue.

surrúmurrue: iz. Zurrumurrua.Loterixie tokau ete dan surrú-murrue sabaldu da.

surrúnbillue: iz. Zurrunbiloa.Axiek surrúnbilluek éitten dittuátaurrien.

surrungie: iz. Zurrunga. Korronka.Albokuan surrúngak es deuste loártzen itxi.

surrute: iz. Zurruta. Gísajuaisurrute gustatzen jako lárregi. í

Page 378: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 377 —

SURRUTAI EMON: esak. Gehiegiedan. Andrie il jakonien surru-tai emon eutzen.

sursíllue: iz. Sudurzuloa. Sursí-lluek itxi jatas katárruakin.

susena: izond. Zuzena. Mutiko orisusena ixengo da, alako itxuriedauke.

susendu: ad. Zuzendu. Zentzatu.Galdute ibilli giñen, baiña aske-nien susendu giñen etx(er)a.

súsie: iz. Mikol. Ziza. í UDABÁRRIKO

SÚSIE: Udaberriko ziza (Calocybegambosa). SUSA BISERDUNE: Tripa-kia (Hydnum repandum). SUSA

ORIXE: Zizahoria (Cantharelluscibarius).

susterra: iz. Bot. Sustarra. Sustraia.Pago orri sustérrak siketu jakos.

sustraixe: iz. Bot. Sustraia. Zaina,erroa. Lándariek sustráixekbi’dittu ernetzeko.

suteixe: iz. Sutegia. Sutegixenberotzen dauket lapíkue.

suteko autze: iz. Suteko hautsa.Suteko autzakin garbitzen dieondo ontzíxek.

sútie: iz. Sutea. Iesko sútien basosaill aundíxek erre sien.

sutondue: iz. Sutondoa. Ámamaksutonduen kontauteko ipuiñekipiñi dittut papelien.

sútunik: adlag. Zutunik. Zutik.Sútunik pasau dot arratsaldegustixe.

suur egon: ad. Zuhur egon. Adiegon. Karterue etorriko da tasuur egon.

suurre: 1. iz. Sudurra. Suurre beixostu éitten dau axe onek. 2.izond. Zuhurra. Ugerra. Perío-dikue erósteko baiño suúrraueda.

Page 379: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 378 —

T

táblie: iz. g. g er. Harategia. Táblanokelie karutu ein da.

taixue: iz. Taiu. Egoera, itxura.Arek ekarri eban taixue eskola-tik, bustitte goraiño, kakatzasbeteta.

tajadie: iz. Tajada. Xerra. Kilo battajada erosi dot afaltzeko.

taka-taka: adlag. Haur. Taka-taka.Oinez. Urtebete baiño len ikesinaban taka-taka.

takadie: iz. Takada. Kolpe txikia.Takadie emon deutzet kótxiai.

takarra: izond. Takarra. Zakarra.Segaittik sa(ra) ain takarra?

takau: ad. Takatu. Trabatu, ataska-tu. Belarriko súluek takau jataseta es dot eser entzuten.

taketa: 1. iz. Taketa. Hesol txikia.Burdi onek taketak bi’dittu. 2.izond. Pertsona luze eta argala.A selako taketa eiñ dan suresemie!

takin-potiñ: adlag. Takian potian.Sarritan. Takin-potiñ egoten nassuen aittakin.

taléntue: iz. Talentua. Zerbait egi-teko gogoa edo grina. Etxieerosteko talentuen dabil.

talóparie: iz. Taloparea. Talo-bur-

dina. Talóparie badaukagu,baiña tálue falta.

tálue: iz. Taloa. Mákiña bat jenteegon da tálue jaten Urkiolan. íTÁLUE EIÑ: Atzeraka erori etaipurtaldea zikindu. Elixatiketx(er)a natorrela, jausi tte tálueeiñ dot. í TALO ARPEIXE: Aurpegiborobila. An nun ikusten dotenerretratuen bere talo arpeixe.

tálutesnie: iz. Taloesnea. Guúmiek giñenien, tálutesnie tamorokille, bésteik es euen.

tanbolintterue: iz. Danbolinjotzailea. Txistularixe badago,baiña tanbolintterue falta dogu.

tantaixe: iz. Tantaia. Tantai aundibat bota dau axiek.

tántie: iz. Tanta. Suurretik tántiedarixola nago egun gustixen.

tapie: iz. Tapa. Estalkia. Selakolapikue, alako tapie.

tariñe: iz. Ornit. Tarina (Carduelisspinus).

tarras: adlag. Tarraz. Narras.Tarras es bada be allegauko nastontorr(er)a.

tarrasien: adlag. Narrasean. Tata-rrez. Tarrasien eruen bier ixendot umie eskola(ra).

Page 380: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 379 —

tarratadie: iz. Tarratada. Urratua.Arantzan katiatu te tarradie eiñdot prakan.

téllatue: iz. Teilatua. Sama gaiñe-ko téllatue konpondu prémiñandauke orrek!

tellérixie: iz. Teileria. Lena basienemen tellérixak.

tematu: ad. Tematu. Setatu. Neukdakian gausie es eidesu tematu.

témie: iz. Tema. 1. Seta. 2. Eztabai-da. Teman asi tte burrukanamaittu.

temosue: izond. Temosoa. Setatia.Temosue sa(ra) gero, es dosuikusten esin dala?

tenplau: adlag. Lasai, trankil. Egontenplau, astixe dago ta.

tenplaue: izond. 1. Epela. Dénpo-ra tenplaue daukau. 2. Lasaia.Auxe gisona tenplaue!

tentau: ad. Tentatu. Zirikatu. Eseixu txakurre tentau, áinkeeingo dotzu eta.

tente: adlag. Tente. Zutik. Jarrisaittes, tente egon barik.

tentela: izond. Tentela. Txoroa.Egoari geldi, tenteloi!

tentetu: ad. Tentetu. Zutitu. Báta-mat sentidu eskero bélarrixeklaster tentetzen dittu txakurrek.

terkedadie: iz. Terkedadea. Itsu-keria. Idíxek eróstie neure terke-daie ixen san.

terréñie: iz. Terreina. Garbitzekoontzia. Ekarrixu ure terréñanmédikuek éskuek garbittu daixe-san.

tertzioz: adlag. Garaiz. Sasoiz.Etxetik tertzios urten gendun

eberdireko Gernika(ra) allega-tzeko

tipirri-taparra: Onom. Oinez. Eli-xatik etx(er)a, tipirri-taparra,laster éitten san.

tíre!: Interj. Tira!. Jente gitxi ibillida plasan, baiña tire, jénerueondo saldu da.

tirekadie: iz. Tirakada. Tirekadiesentidu dot lepuen.

tiretu: ad. Tiratu. Teinkatu. Nipelotiek es nau bape tiretzen.

tírie: iz. Tira. Estimua. Billotxakaurten es dauke tíraik.

tirriki-tarraka: Onom. Norbaitekibilkera zailduta duela adierazte-ko esaten da. Ámama or dabilleskatzien, tirriki-tarraka.

titérie: iz. Ditarea. Ólgetan éittekoeruen deuste txakurrek titérie.

titixe: iz. Ditia. Bularra, erroa. Lauurte ta óndiok titixe ártzen daugure lobiek.

tokamena: iz. Tokamena. Neuretokamena kobrau dot.

tokau: ad. Tokatu. Irten, egokitu.Aurten dénpora tokau jakuUrkiola(ra) júteko.

Terreina. P. Mugarza.

Page 381: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 380 —

tókixe: iz. Tokia. Lekua. Noberajaixotako tókixe estimau eukit-ten da.

tókue: iz. Puska. Zatia. Egur tokobi emon deutzas suai.

tolostu: ad. Tolestu. Pilatu. Lagún-didesu errópak tolosten.

tolosturie: iz. Tolestura. Semattolostura dauke órrek prákok?

tóma: Interj. Toma! Toma, txaku-rre, bastarrera!

tontorra: iz. Tontorra. Gailurra.tóntue: izond. m. Inozoa, tentela.

Atrebidue, baiña tóntue.tope eiñ: ad. Tope egin. Elkartu,

bat egin. Sure gisonakin tope eñdot kalien.

tópekie: iz. Topeka. Adári tópekie.topiñe: iz. Tupina. Marmita. Bás-

karixe topiñien dabela jun damendire.

torrie: iz. Dorrea. Torrie einddeeukesan díruek mai gáiñien.

totue: izond. Adimen gutxikoa.Bátzutan totue dala emotendau.

trabau: ad. Trabatu. Kateatu. Bér-betan asi nasenien miiñe trabaujata.

trabes: adlag. Trabes. Zeharka.Kótxie trabes aparkau dot.

trabesa: iz. Trabesa. Apustua. Gas-tian alde eiñ dot trabesa.

trabestu: ad. Trabestu. Trabeskajarri. Jun saienetik gausak askotrabestu die.

trabie: iz. Traba. Oztopoa, eragoz-pena. Óndiok es jata pasau ísta-rriko trabie.

tragau: ad. Tragatu. 1. Irentsi.

Mákiña bat autz tragau doguaspaldixen. 2. Hil. Garbitu. Txa-kur saarra tragau dot.

trágue: iz. Tragoa. Zurrustada. Trá-guen ustu dau botillie.

trakestu: ad. Trakestu. Baldartu,dorpetu. Gison gogorra ixen da,baiña asko trakestu da aspaldi-xen.

traketza: izond. Traketsa. Balda-rra, dorpea. Es da mutil txarra,baña traketza da, es da gausebier ori éitteko.

trállan: adlag. Trailan. Loturik.Auntze trállan artute dator.Eskue trállan dabela etorri da.

tramánkulue: iz. Tramankulua.Trastea. Gure gánbaran badatramánkulue ugeri.

trangadera: iz. Egurrak ebakitze-ko oinarri gisa jartzen den enbo-rra. Trangaderien mostu neu-tzen óllaskuai samie.

trangau: ad. Trangatu. Tinkatu.Gábetan átaiko atie trangau éit-ten dogu.

trángie: iz. Tranga. Langa. Trángieipiñi deutzet atiai.

trángue: iz. Trangoa. Zulogunea.Kótxiakin ibiltteko trango askodago bide saarrien.

trankilddu: ad. Trankildu. Lasaitu,baretu. Bierra amaittu dogu-nien trankilddu ein ga(ra).

trankill: adlag. Trankil, lasai. Jubi-lau sanetik trankill bisi da.

trankille: izond. Trankila, lasaia.Leku trankille da Berano aldie.

tranposue: izond. Tranposoa.Tranpatia. Inok es dau nai bera-

Page 382: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 381 —

kin jokuen eiñ, tranposue dala-ko.

traperue: iz. Trapu saltzailea. Etxe-ko erropa saar dának traperuaiemon deutzas.

trapue: iz. Trapua. Zapia. Trapú-sarra moduen erabiltten dauandrie.

traskille: izond. Traskila. Trauski-la. Traskillaue da, seiñ eskondu-ko da ba orrekin!

trástie: iz. eta izond. Trastea. Tras-teria, tramankulua. Amaika tras-te saar badago etxe ínguruen!

tratántie: iz. Tratalaria. Tratugilea.Eiberko tratantie etortzen sangurera.

tratau: ad. Tratatu. Hartu-emanaizan. Beti ondo tratau gaittuesuenien.

tratue: iz. Tratua. 1. Harremana.Berrisko léngosuekin es daukautraturik. 2. Akordioa, hitzarme-na. Tratue éitten danien, beté-tzeko ixeten da.

tréberie: iz. Trebera. Beeko sutenegoten da tréberie.

trepetxue: iz. Trepetxua. Tresna,lanabesa. Gelako trepétxuekgánbara(ra) jaso dittut.

trikítilarixe: iz. Trikitilaria. Amá-bixetan trikítilarixek joko dabeplasan.

trikitixe: iz. Trikitia. Gure amak tri-kiti-sóñue entzun eskero esiñ ixe-ten eban egon dántzan ein barik.

trikítrakie: iz. ik. tximistie.trípalak: iz. Tripalak. Tripako

mina. Mutikue trípalakin etorrida eskolatik.

tripekadie: iz. Tripakada, beteka-da. Tripekadie eiñ dot eguerdi-xen.

tripékixek: iz. Tripakiak. Tripakigosuek ipintten dittue Trabaku-ko tabernan.

tripie: iz. Tripa. Tripie asi jataoingo egunotan. í TRIPA SORRIXE

EIN: esak. Gosetu. Guasen bas-káitta, tripa sorrixe be ein jataeta. TRIPAK JATEN EGON: esak.Amorratzen egon. Trípak jatenegon nas, su nos etorriko saiñ.

tripotxa: iz. Tripotxa. Barrukiak.Bátzuei es jakue tripotxa gusta-tzen.

triskántzie: iz. Triskantza. Txiki-zioa. Atzoko txíngorrak sekule-ko triskantzie eiñ dau órtuetan.

triskille: izond. Triskila. Traskila.Es ixen ain triskille!

tristesie: iz. Tristura. Tristezia, his-tura. Tristesie emoten dau nobe-ran jaixotetxie alan ikustiek.

trístie: izond. Tristea. Goibela,hitsa. Trístie da gure bisimodue.

tristurie: iz. Tristura. Tristezia, his-tura. Barruko tristurie dauket.

Trebera. P. Mugarza.

Page 383: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 382 —

trixkau: ad. Triskatu. Birrindu,haustu. Txíngorrak lora danaktriskau dittu.

trokatu: ad. Trokatu. Dislokatu,bihurritu. Mendire igoten ankietrokatu dot.

trokotxa: izond. Hankamotza.Herrena. Berrisko trokotxa esa-ten jakon bat ibiltten san emen.

trónpie: ik. txantxánikue.trontzue: iz. Alderik lodiena. Erdi-

ko trontzue.trukie eiñ: iz. Trukea. Ordezkoa.

Trukie eingo dogu, suk niriurune emon eta nik suri ogixe.

trukien: adlag. Trukean. Ordez.Jana(re)n trukien éitten daubierra.

trukutze: iz. Trukutza. Uztondoa.Iré-trukutze sartu dot belau-nien.

trumó-denporie: iz. Trumoia ira-gartzen duen eguraldia. Trumó-denporie aginddu dabe bixerko.

trumoie: iz. Trumoia. Ostotsa.Trumoiakin billurtute ibilttensan.

trumo-lañue: iz. Trumoia daka-rren lainoa. Trumó-laño baltzakdatos itsaso aldetik.

trumó-saparrarie: iz. Trumoizaparrada. Barruen egongoga(ra), trumó-saparradie pasauarte.

tunántie: iz. Tunantea. Ausokotxakur tunante dának etortzendie gurera.

túnbie: iz. Tunbala, arran handia.Urriñetik entzuten da túnbianotza.

túnie: iz. Juerga. Parranda. Udagustixe túnan pasau dogu.

tútue: iz. Tutua. Ipurdia. Tútuen jota áidien bota naban.

tutúlerrie: izond. Artz. Neskadotorea eta harroa. An ebillen,alako tutúlerre bat.

txaala: iz. Txahala. Txaala ill doguerdíbana játeko. í TXAALA EIÑ:esak. Txahala egin, oka egin.

txábillie: iz. Pintza, kakoa. txábolie: iz. Txabola. Etxola,

borda. Ardílanasko galtzak éit-teko erabiltten san txábillie.

txakál aldixe: iz. Txakal aldia.Makal aldia. Mendixen gora noie-la txakál aldixek eldu eusten.

txakíliketan eiñ: ad. Lgart. Txaki-liketan egin. Larrua jo. Neska-mutill bi ikusi dittut metianóstien, txakíliketan.

txakille: Txakila. Berritsua. Gisontxakil bat suertau jatan onduen,ixildu be es san eiñ arratzaldegustixen.

txakoliñe: iz. Txakolina. Oiñ artetxakoliñe gitxi eran ixen daemen.

txakur amorratue: iz. Amorruakjotako txakurra. Txakur amorra-tuan moduen asi jata bérbetan.

txakúr-estegue: iz. Lgart. Eskon-tza batera inork gonbidatu barikjoateari txakur-eztegua esatenzitzaion. Lapatzako Bittor eskon-du sanien, neu be jun nitzuantxakúr-estegure.

txakúr-estule: iz. Txakur-eztula.Kukutxeztula. Saindu eisu oritxakúr-estuloi!

Page 384: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 383 —

txakúrraundixe: iz. Txakur han-dia (10 zentimokoa). Txakú-rraundi bi kosta jata jakie.

txakurre: iz. Zool. Txakurra(Canis familiaris). Txakurrekbillurtu dau umie. 2. Pertsonaedo gauza txarra. Egualdi txa-kurre ipiñi dau. í TXAKUR PARAU.esak. Modu txarrean erantzun.Txakur parau jatan, gero!

txakurtokixe: iz. Txakurtokia.Téllatu barrixe bi’dau txakurto-kixek.

txakúrtxikixe: iz. Txakur txikia (5zentimokoa). Txakúrtxiki bat esdau balixo bisixek an parájien.

txálue: iz. Txaloa. Zaplastekoa.Emon neutzen txáluakin matra-llie gorri-gorri ein jakon.

txáluek jo: ad. Txaloak jo. Txalo-tu. Plasara agertu sanien, txá-luek jo geuntzesan alkatiai.

txalúpetie: iz. Lgart. Mozkorra.Nik arrapau naban txalúpetie,atzo gabien!

txalúpie: iz. Txalupa. Txalúpieerosi eben, lau lagunen ártien.

txamixala: iz. Artz. Haizearen era-ginetik babestutako lekua.Beeko txamixalien gorde nin-tzen, denporalie pasau arte.

txándie: iz. Txanda. Allegauko dagure txándie be.

txánkie: iz. Txanka. 1. Txotekoa.Txánkiakin eiñ dot básie. 2.Hanka mehea. Txankak ostutedator gure neskatue.

txanpiñoie: iz. Mikol. Barrengo-rria (Agaricus campestris).

txantela: iz. Txantela. Lur-sail txi-

kia. Goiko txantel(er)a goies,bedarra bátz(er)a.

txantxágorrixe: iz. Ornit. Txan-txangorria (Erithacus rubecula).

txantxánikue: iz. Ziba. Umetanasko ibiltten giñen txantxáni-kuakin.

txántxurrike: adlag. Hanka batengainean. Txántxurrike jokatukoduat, sein bixkorra(go) jun ate-raiño.

txánue: iz. Txanoa. 1. Kapela. Jan-tzi txánue, otz éitten dau eta. 2.Kafe-iragazkia. Kafie txánuenpasau esik es da ona egoten.

txaparra: iz. Lgart. Dirua. Kana-riasen egon ga(ra) eta txapá-rrak gastaute etorri ga(ra).

txaparrotie: izond. Zaparrotea.Gison txapárrote bat egoten dagastaiña saltzen.

txapárrue: ik. sapárruetxapela: iz. Txapela. Lelengo jan-

tzi eta askénengo erasten dabenpréndie txapela da.

txapie: iz. Sutegia. Sukaldea. Txa-pan erreko dittugu táluek.

txapínuek: iz. Txapinak. Manta-rrak. Suarkan siketzen ipiñi dit-tut txapíñuek.

txaplatie: Txaplata. 1. izond.Haur. Hitzontzia (neskak, batezere). Sure loibie esautu dot, a datxaplatie! 2. iz. Ezpala. Maixaiegur txaplata bat sartu bi’jako,errena dauke eta.

txápligue: iz. Txapligua. Suziria.Txápliguek jáixei asierie emoteko.

txarie: iz. Txara. Txaraka. Txaranábixie eindde dauke sosuek.

Page 385: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 384 —

txarra: izond. Txarra. Es da lekutxarra bisi gaien au.

txarrantxie: iz. Txarrantxa. Karda-ma. Txarrantxie beixei-eta lepuegarbitzeko erabiltten san, esko-billie lakoxie, txapaskue.

txarrí ilttie: iz. Txerri hiltzea. Ude-guenien éitten da txarri ílttie.

txarríamie: iz. Zerrama. Kortandago txarríamie saspi umekin.

txarrídune: iz. Txerriduna. Txerrisaltzailea. Elgoiberko txarrídunebaserris baserri ibiltten san.

txarríkixe: iz. Txerrikia. Txarríki-xe jatie kendu deuste médikuek.

txarríkortie: iz. Txerri korta. Txa-rríkortie emoten dau ango eska-tzak.

txarrikumie: iz. Txerrikumea.Txarrikumie asi dogu etxienjáteko.

txarrixe: iz. Zool. Txerria (Susscrofa). Txarrixe tokau jaku SanMartin asokako sósketan.

txarto: adlag. Txarto. Gaizki.Txarto ásten dana txarto amai-tzen da.

txartu: ad. Txartu. Okertu, gaizto-tu. Dénporie txartu eingo dabelaarratzalderako esan dau.

txatala: iz. Txatala. Zatia. Txatalbat kendu deutzet sure ogixai.

txatarrerue: iz. Txatarraria. Bilbo-tik etortzen san txatarrerue,traste saarren bille.

txatxarkerixie: iz. Txikikeria.Garrantziarik gabeko gauza. Aleaundíxenak batu eta txatxarke-rixie bertan itxi.

txatxarra: izond. Txikia. Gorabe-hera gutxiko gauza. Gison txa-txarra naikue da kalte aundixeéitteko.

txatxartu: ad. Txikitu. Saártzaru-re txatxartu éitten da personie.

txepela: izond. Txepela. Epela. Aukafiau txepela dago.

txepetxa: iz. Ornit. Txepetxa.(Troglodytes troglodytes).

txérie: ik. jérie.txibístiñe: iz. Begizta, korapiloa.

Átzien txibistiñe eindde lotzendau buruko pañélue.

txiderra: iz. Bot. Txidarra. Ahun-tzpraka. (Cheiranthus genero-koa). Gure amak ontzíxetaneréitten eban txiderra, geroadornutzat ipintteko.

txíflue: iz. Txilibitoa. Txíflue jota-kuen danok barrure, aguro!

txikittu: ad. Txikitu. 1. Txiki bihur-tu. Eskatza txikittu eiñ dogu. 2.Puskatu. Ume mókuoi arrapaubaneu, txikittuko naban!

txikítue: iz. Txikitoa. Baso-ardotxikia. Gausen txikito batartz(er)a baskaldu baiño len.

Txidarra. P. Mugarza

Page 386: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 385 —

txikixe: izond. Txikia. Ttipia. Txi-kixe da gure báserrixe.

txikórixie: iz. Bot. Txikoria(Cichorium intybus).

txilibitterue: iz. Txilibitaria. Perso-na kaskarina. An doie, gure txi-libitterue.

txilíbittue: iz. Txilibitua. 1. Txis-tuaren antzeko musika tresna.Nun ikesi dosu txilíbittue joten?2. Lgart. Zakila. Argi es basabistxilíbitue mostuko deutzut.

txilíndrue: iz. Alper-harria. Zapal-gailua. Txilindruakin sapaldu-te, solue prest dago eréitteko.

txiliñe: iz. Txilina. Txiliñe ipiñigeuntzen katuai.

txilíxue: iz. Txilioa. Oihu zorrotza.Eskillaratik jausitte, ni etaranaban txilixue!

txíminixie: iz. Tximinia. Lamiñakjeitxi txímixatik eta esnie eratenebela kontatzen euskuen.

tximistie: iz. Tximista. Xafladunhortzak dituen area. Solokobedarrak kentzeko erabilttensan tximistie.

txínbue: iz. Ornit. Txinboa(Sylvia comunis). í TXÍMUTXA

BUSTÉNLUSIE: iz. Ornit. Tximutxabuztanluzea (Aegithalos cauda-tus). TXÍMUTXA TXIKIXE: iz. Ornit.Tximutxa txikia (Parus ater).TXINBO BURÚBALTZA: iz. Ornit.Txinbo burubeltza (Sylvia atri-capilla).

txínddurrixe: iz. Zool. Inurria,xinaurria (Lasius niger).

txingerra: iz. Txingarra. Txingerrabaiño beruaue dauke bekókixe.

txingeta: iz. Txingeta. Txingetaipiñi deutset átaiko atiai.

txíngie: iz. Txinga. 1. Astoak etabeste animaliak lotzeko burdi-nezko oboa. Lotixu astue txin-gan eta es da iñora jungo. 2.Herri kiroletako modalitatebaten erabiltzen den pisua.Ogeta bost kiloko txingak naikuedie úmientzako. í txinga erutie:Txinga eramatea. Herrikiroleta-ko modalitate bat. Txinga eru-ten es dauke kontrárixoik.

txíngorra: iz. Txingorra. Txíngo-rrak fruta dana ondatu dau.

txintxirrixe: iz. Sudurreko jarioa.Txintxirrixe gaatu barik dauketegun gustixen.

txipiroie: iz. Zool. Txipiroia(Phylloscopus collybita).

txipristiñe: iz. Txipriztina. Zipris-tina. Orixo txipristiñek jo naubegixen.

txiríkordie: iz. Txirikorda. Ilekor-da. Txiríkordie eindde eruetendau ulie.

txirixue: iz. Ornit. Txioa (Phillos-copus collybita).

txírlie: iz. Zool. Txirla (Venus galli-ca).

txírlorie: iz. Txirlora. Egur onaktxírlora ona etaratzen dau.

txirríñie: iz. Ur-txorro oso txikia.Ur txirríñie.

txirte: iz. 1. Ornit. Txirta (Emberi-za citrinelle). 2. Harri xehea.Bisikletan doiela, txirtien labaneindde jausi san.

txirtxille: iz. Zool. Kilkerra(Gryllus campestris).

Page 387: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

8. Mallabiko berbak

— 386 —

txiskérue: iz. Pizgailua. Neuk dau-ket txiskérue.

txispau: ad. Lgart. Mozkor arinaharrapatu. Ibilli ta ibilli, aske-nien txispau ein giñen.

txisperue: iz. Elektrikaria. Txispe-ruai esango deutzau argixekonpontz(er)a etortzeko.

txist eiñ: ad. Txist egin. Norbaitidei egin ‘txist’ eginez. í TXISTIK PE

EIÑ ES: esak. Txistik ere egin ez.Isil-isilik geratu.

txist: Onom. Txist. Txist! Nun sagos?txistadie: ad. Txistada egin. Txist

egin. Ein txistada bat, ia iñordauen.

txístue: iz. 1. Zakila. Gordetzen esbadosu txakurrek jango dotzutxístue. 2. Zurezko haize-instru-mentua. Txístue ta tanboliñeerosi deutzas semiai.

txistue: iz. Txistua. Tua. Arekinberba éittie txistue alperrik gas-tatzie da.

txistularixe: iz. Txistularia. Mese-tan joko dabe txistúlarixek.

txittie: iz. Txita. Txitoa. Mírue txit-ta lapurretan ibilli da.

txitxárrue: iz. Zool. Txitxarroa(Trachurus trachurus). JoseMigelen batela, txitxárrue taberdela.

txitxia: iz. Haur. Txitxia. Okela.Jan txitxia, polittorrek!

txitxíburduntzi: iz. 1. Txitxibur-duntzi. Zotzean erreta jaten denharagia. Kuadrilla aundixe batugara txitxíburduntzi éitteko. 2.Zool. Txitxiburruntzia, marisor-gina.

txitxímurke eiñ: ad. Txitximurka,txatxamurka, egin. Txitxímurkeeiñ deutzet esnatu daitten.

txítxixe: iz. Ornit. Uda txirta (Ant-hus trivalis).

txixé posue: iz. Ganaduaren txizabiltzeko putzua. Txise posuensartute itto san gisona.

txixe: iz. Txiza. Kalien txixe éittiees dago ondo ikusitte.

txo: Interj.. Txo. Ser dabisu, txo? txoliñe: izond. Haur. Txolina.

Hitzontzia. Egongo sa(ra) ixillik,txoliñoi?

txolokota: iz. Zotina. Bíxetaraesaten da, txolokota eta sótiñe.

txolopotie: iz. Txolopotea. Txolo-ta. Nai dosu txolopotea au ureerateko?

txolota: iz. Txoleta. Metalezkoedalontzia. Asunberdiko txolotaerabiltten san esnie neurtzeko.

txomin bedarra: iz. Bot. ‘Lekeittiobedarra’ izenez ere ezagutzenda. Baator barrido be, lekeittiobedarroi?

Alper-harria ‘txilindroa’. P. Mugarza.

Page 388: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 387 —

txóndorra: iz. Txondorra. Ikatzaegiteko eratzen den egur-meta.Ikaztobia. Gabas be sainddu einbi’da, bestela erre ein leike txón-dorra.

txoríburue: izond. Txoriburua.Kaskarina. Gausa onik esiñ eiñ,orrek txoríburuorrek!

txoríkeixie: iz. Bot. Tamaina txiki-ko gerezia, txori txikientzat jana-ria izan ohi dena. ( Prunusavium sylvestris). Sosó-bida-rruek etortzen die txoríkeixakjat(er)a.

txorikumie: iz. Txorikumea. Txo-rikumie topau dot, ábixatik jau-sitte-edo.

txorímalue: iz. Txorimaloa. Seusa(ra) su txorímalue!

txorípittue: izond. Txoripitoa.Ónegixe da, ta jentiek txorípitto-tzat artzen dau.

txoripolitte: iz. Ornit. Txori poli-ta. Berderoia (Carduelis chloris).

txorítxikixe: iz. Tamaina txikikoedozein txori. Txorítxiki askodabil aurten.

txorixe: iz. Txoria. 1. Tamaina txiki-ko hegaztia. Txoríxe ikustiek posaemoten dau. 2. Ate, leiho, etab.finkatzeko pieza; erroa. Txorittikurten dau átaiko atiek. 3.Gorantz altxatzen den ile-multzobildua. Se politte dauen sure nes-katue, buruko txori orrekin!

txoríxerue: iz. Piper txorizeroa.Bánoie orture, txoríxeruen bille.

txórkue: iz. Kortxoa. ‘Txórkue’esaten dogu emen.

txorokille: iz. Txorokila. Txoko-

rra, lokotxa. Txorokill batzenein genduen jáixetan.

txorroskillerue: iz. Zorroztailea.txorrota: iz. Txorrota. Txorrota

takaute-edo dago ta es datorurik arrire.

txortena: iz. Txortena. Bénetakotxapelak txortena bi’dau.

txortie: iz. Txorta. Porru txortaedarrak egon die Ermuko pla-san. í TXORTIE JO: esak. Larrua jo.TXORTAN EIÑ: esak. Larrutan egin.Esan bai, txortie jo dabela!

Txóndorra egiten. J. Uribe.

Txorikumeak. B. Mugarza.

Page 389: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

txotxo: Interj. Txotxo. Mutikoeideitzeko hitza. Txotxo, etorriona!

txotxolokerixie: iz. Txotxoloke-ria. Txotxólokerixekin es etorrinigana!

txótxolue: izond. Txotxoloa.Buruarina. Es saittes ixen txótxo-lue!

txotxue: iz. Txotxoa. Mutiko txi-kia. Gure txotxue nun ete dabil?

txukune: izond. Txukuna. Garbia.Txukune geldittu jatzu etxeíngurue.

txuringie: iz. Txuringa. Indderraéitten txuringiek urten deutze.

8. Mallabiko berbak

— 388 —

U

udáskena: iz. Udazkena. Udáske-nien badaki sikútie éitten be.

udébarrixe: iz. Udaberria. Udéba-rrixen kánpue bistu éitten da.

udéguena: iz. Udagoiena. Udazke-na. Udéguenien eltzen die maa-tza ta gáñerako frutuek.

udie: iz. Uda. Udan ixeten die gureerriko jáixek.

uela: iz. Uhala. Uelakin éinddekogerrikue jantzi dot.

ugeri: adlag. Ugari. Asko. Euriugeri eiñ dau aurtengo udan.

ugerittu: ad. Ugaritu. Ugaldu.Kánpoko jéntie asko ugerittu da.

ugerixe: izond. Ugaria. Etxaspikoíntxaurre ugerixe da.

ugerra: iz. Ugerra. 1. Herdoila.Ugerra éitten jako burdiñiai. 2.

Zekena. Kafie pagatzeko baiñougérraue da ori.

ugertu: ad. Ugertu. Herdoildu.Garbittu esik erréminttie ugertuéitten da.

uixe: iz. Oia. Uixek minddute dau-kas egúnotan.

ujela: iz. Uholdea. Uhola, uriola.Ujelak doies Anbreko errekan.

uketu: ad. Ukatu. Ezetz esan. Atzoesandakue es dot gaur uketuko.

ulé-sapie: iz. Ile multzoa. Ulé-sapiek begixek tapatzen deutzes

ulésurixe: izond. Ilezuria. Gisonulé-suri ori emengo abadie da.

ulie: iz. Ilea. Ulie orrastu bariknora soies?

úlie: iz. Ulea. Kautxoa, goma. Úliebota dot beien, garbíxaue dalako.

Page 390: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 389 —

ulixa: iz. Urlia. Ulixak esan dabelata, esin da dana siñistu.

ulua: iz. Ulua. Animalien oihuzorrotz eta luzea. Asérixanuluak entzuten die basuen.

umáldixe: iz. Umaldia. Auntzorrek iru ume ein dittu umaldibaten.

umatu: ad. Umetu. Umedun gerta-tu. Barrido umatu da txakurre.

umedadie: iz. Hezetasuna. Auumedadiau es da ona asúrren-tzat.

umekerixie: iz. Umekeria. Selaneiñ dosu ori umekerixioi?

umela: izond. Umela. Hezea. Etxieumela dago.

umeldu: ad. Umeldu. Hezetu.Erropak umeldute dagos óndiok.

umeske: iz. Umeske. Susara.Umeske da bei baltza.

umésurtze: iz. Umezurtza. Umé-surtz geldittu san txiki-txikitten.

umetokixe: iz. Umetokia. Umeto-kixe urtenda dago bei surixe.

umetu: ad. Umetu. Ume izaerahartu. Saártzaruen umetu éittenga(ra) barrido.

umie: iz. Umea. Haurra. Gureámamak-eta saspi ume isen sit-tuen. í ÚMIEK EIN: esak. Apurtu,mila zati egin.

umille: izond. Umila. Apala,xumea. Persona umille emotendau médiku barrixorrek.

umorie: iz. Umorea. Umorie dagaldu bier es dana.

unadie: iz. Unea. Unadetan edu-rre dago óndiok.

une: iz. Hezurmuina. Bátzuek

asurran barruko une be jatendabe.

únie: iz. Unea. 1. Denbora laburra.Egon saittes geldi, une baten siki-ran! 2. Garaia. Únie allegaute-kuen ikusiko da ser edo selan eiñ.

untze: iz. Bot. Huntza (Hederahelix).

untzie: iz. Iltzea. Untzan esegi dotsure errétratue.

untzorrixe. iz. Bot. Huntzorria.Huntza. Téllaturaiño allegau dauntzorrixe.

ur bedeinketue: iz. Ur bedeinka-tua. Ur bedeinkatuakin bustieban kótxie.

ur emon: adlag. Hur eman. Hur-bildu, hurreratu. Antzeman. Esdau gure márkie ondu, estaurrik emon be.

úrdaixe: iz. Urdaia. Úrdaixe esjáteko esan deuste médikuek.

urdinddu: ad. Urdindu. Lizundu.Ori gastaioi urdinddute dago,garbittu ein bi’kosu kutxílluakin.

urdínsagarra: iz. Bot. Urdinsaga-rra, sagar mota bat.

ure eiñ: ad. Ureztatu. Lórak ureeiñ prémiñan da(go)s.

ure: iz. Ura. Sue ta ure belaunetikbeera. í UR BITZETAN EGON: esak.Pozak zoratzen egon. URE JUNDE

GERO PRESIE EIÑ: esak. Beranduibili. Ure jun de gero presie éittiealperrik da. UREK ARTU: ad. Urakhartu. Laburtu, txikitu. Prákakurek artu dittu.

ur-érropie: iz. Euritatik babestekoarropa. Ur-érropie ekarri deusteúsabak.

Page 391: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

— 390 —

urgarixosue: iz. Zool. Igela (Ranagraeca).

uríxola: iz. Uriola. Uholdea. Laro-geta iruen uríxola aundíxekixen sien.

urketu: ad. Urkatu. Se pentzamen-tu erabilli ete dau bere burueurketzeko!

urkixe: iz. Bot. Urkia (Betulaalba).

urkue: iz. Hurkoa. Lagun urkuailagundu bi’jako.

urkuldu: ad. Urkuldu. Aletu.Ártuek eta babak urkultzen gen-dusen bittartien, mákiñabatipuiñ entzuten gendun.

urmádarixe: iz. Bot. Urmadaria,udare mota bat. Urmádarixeurtzue ixeten da.

urmartiñe: iz. Ornit. Ur-martina(Alcedo attis).

urollue: iz. Ornit. Uroiloa (Galli-nula chloropus).

urran: adlag. Hurrean. Etxetikurran dauket bierrako lekue.

urratu: ad. Urreratu. Hurbildu.Jente asko urratu da asoka(ra).

urre: iz. Urra. Hurritzaren fruitua.Emengo úrrek katamixerrakjaten dittu.

urregorrixe: iz. Urre gorria. Urre-gorrixe balixo dau aren ala-biek!

úrrengo: adlag. Hurrengo. Úrren-gora arte!

urretu: ad. Urratu. Tarratatu. Sasiártien pasatzen, arpegi danaurratu dot.

urretue: iz. Urratua. Urradura.Urretue dauket ankan, sapatiekeindde.

urrie: iz. Urrea. Urrie balixo ebanarek andriek!

urrin: adlag. Urrun. Urruti. Esdago urrin jun bierrik parajeedarrak ikusteko.

urrinddu: ad. Urrundu. Aldendu.Lagunek giñen, baiña eskondu-te gero asko urrinddu giñen.

urritxe: iz. Bot. Hurritza (Corylusavellana). Urritx adarrakin eiñdot mendire júteko makillie.

úrritxe: iz. Mikol. Urretxa (Russulacyanoxantha). Úrritxek eta gibé-lurdiñek ónguek baiño be esti-maua dagos.

urrixe: 1. iz. Urria. Gastaiñak etaíntxaurrek urrixen jasotzen die.2. izond. Urria. Bakana. Gusu-rre urrixe da.

urrumarie: iz. Urrumada. Orroa,marruma. Beixan urrumariekitxartu nau gabien.

urrusie: iz. Urritxa. Arkume emea.Billotx árrak ill eta urrusak áu-rrerako itxi dittugu.

urrutu: ad. ik. urretu.

Huntzorria. P. Mugarza.

Page 392: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Mallabiko euskara

— 391 —

ursosue: iz. Ornit. Urzozoa (Cin-clus cinclus).

Urtebarri egune: Urteberri eguna.urtarrilaren 1a.

urtéerie: iz. Irteera. Autobusek sas-píretan dau urtéerie Urkiola(ra)juteko.

urtégune: iz. Urte-eguna. Geureetxien baskalduko dogu nireurtégunien.

urtémesie: iz. Urte-meza. Ámamasanan urtémesie da gaur.

urten: ad. Irten. Atera. Barru-barrutik urten deuste negarrak.

urtu: ad. Urtu. Esmeldu. Euri onekurtuko dittu mendi tontórretakoedúrrek.

urtzue: izond. Urtsua. Urtzue dasagar klase au.

urune: iz. Irina. Táluek éitteko uru-nan bille jun nas errotar(ra).

úsaba: iz. Ugazaba. Nagusia.Errentie kobratz(er)a etortzensan úsaba, urtian askenien.

usainddu: ad. Usaindu. Txakurrekbélarrixek jaso dittu te erbixe-edo usainddu dau, itxúrie.

usaiñe: iz. Usaina. Sagú-usaiñiendabil katue.

úsena: iz. Zool. Izaina (Hirudomedicinalis).

usie: iz. Usa. Herri basoa. Ardíxekusan beera datos.

úsmue: iz. Usaina. Susmoa. Erbi-xan úsmue artze(n) ebanienbélarrixek tente sittuela para-tzen san txakurre.

ustáibedarra: iz. Bot. Uztai-bela-rra.

ústaixe: iz. Uztaia. Arkua. Arianeldulekuai ústaixe esaten jako.

ustela: izond. Ustela. Ori sagarroijáteko moduen dago, ustela ken-dute.

usteldu: ad. Usteldu. Laskao Txi-kik esan eban moduen, usteldute gero ontzen die gisona ta mís-pillie.

ústie: iz. Ustea. Eritzia. Datorrenurtien Amériketa(ra) jútekoústiakin nabill.

ustu: ad. Hustu. Saragixe ustueben irúren ártien.

usue: iz. Ornit. Usoa (Columbadomestica). í PÁSEKO USUE: iz.Ornit. Paseko usoa (Columbapalumbus). USÓ TXIKIXE: iz.Ornit. Uso txikia (Columbaoenas).

usútortolie: iz. Ornit. Usutortola(Streptopelia turtur).

utze: 1. iz. Hutsa. Betegabea. Etxeutze trístie da. 2. iz. Akatsa.Belokik utz eiñ dau. 3. Ezereza.Utzegaittik es dot irebasi jokue.

utzittu: ad. Ustu. Ardau botillieutzittu dau baskaltzen asi ordu-ko.

uxatu: ad. Uxatu. Haizatu, alden-du. Bere aundíkerixekin lagundanak uxatzen sittuen.

Page 393: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko
Page 394: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

9. BIBLIOGRAFIA

Altube, S. 1975. Erderismos. Bilbo.Aranberri, F. 1996. Ermua eta Eitzako euskara. Ermuko Udala.Arejita, A. 1982. Euskal Joskera. Labayru Ikastegia. Bilbo.Askoren artean. 1990. Guia de los árboles y arbustos de Euskal Herria.

Aranzadi Elkartea.Gasteiz.Askoren artean. 2002. Zuhaitz eta zuhaiskak baserri eremuan. Goimen.

Ordizia.Azkue, R. M.. 1969. Diccionario Vasco-Español-Francés. La Gran

Enciclopedia Vasca. Bilbo.—————- 1969. Morfologia Vasca. La Gran Enciclopedia Vasca. Bilbo.Axular, P. 1643. Guero. Bordele: G. Milanges Erregueren imprimatzailea

baithan.Basauri, S. eta A. Sarasua. (koor.). 2003. Eibarko Hiztegi Etnografikoa.

Euskara Mintegia, Eibarko Udala.Camino, I.. 1997. Aezkoako euskararen azterketa dialektologikoa.

Nafarroako Gobernua. Iruñea.Delmas, J. E. 1894. Guía histórica descriptiva del viajero en el Señorío de

Vizcaya. Bilbo.Etxebarria, J.M. 1991. Euskal Fonetika eta Fonologia. Labairu Ikastegia,

Bilbo.Etxebarria, T. 1998. Flexiones verbales y lexicón del euskera dialectal de

Eibar.3. argitalpena. Eibarko udala.Euskaltzaindia. 1987. Euskal Gramatika. Lehen urratsak-I. Euskaltzaindia,

Bilbo.———————. 1987. Euskal Gramatika. Lehen urratsak-II.

Euskaltzaindia, Bilbo.———————. 1990. Euskal Gramatika. Lehen urratsak-III.(Lokailuak).

Euskaltzaindia, Bilbo.———————. 1992. Hitz elkartuen osaera eta idazkera. Euskaltzaindia,

Bilbo.

Mallabiko euskara

— 393 —

Page 395: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

———————. 1993. Euskal Gramatika laburra: Perpaus bakuna.Euskaltzaindia, Bilbo.

———————. 1999. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-IV.(Juntagailuak). Euskaltzaindia, Bilbo.

———————. 1999. Euskal Gramatika. Lehen Urratsak-IV. (Mendekoperpausak -1). Euskaltzaindia, Bilbo.

———————. 2000. Hiztegi batua. Euskaltzaindia, Bilbo.Garate, G. 1998. Atzotitzak. Bilbao-Bizkaia Kutxa Fundazioa. Lasarte-OriaGarmendia, L. eta K. Etxabe. 2004. Ordiziako Euskara: garai bateko

bizimodua eta gaurko hizkuntza-egoera. Ordiziako udala.Hualde, J. I. 1997. Euskararen azentuerak. ASJU-ren gehigarriak XLII.

Gipuzkoako Foru Aldundia. Donostia.Hualde, J. I., P. Mugarza eta K. Zuazo. 2002. “The accentual system of

Mallabia Basque”. Studies in the Linguistic Sciences, 32. University ofIllinois at Urbana-Champaign.

Irazola, J. M. 1985. Euskal Gaiak. Morfologia eta Joskera. Ibaizabal. Bilbo.Irizar, P. 1992. Morfologia del verbo auxiliar vizcaino (2

liburuki).Euskaltzaindia, BilboIzagirre, K. 1981. Euskal Lokuzioak. Hordago. Gasteiz.Klaudio Harluxet Fundazioa. 1998. Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa.

Klaudio Harluxet Fundazioa. Donostia.Larrañaga, J. 1998. Antzuolako hizkera. Antzuolako Udala.Laskibar, X. eta Palacios, D. 1991. Perretxikuak. Euskal Herriko

Perretxikuen Gida. Elkar. Donostia.Mitxelena, L. 1990. Fonética Histórica Vasca. ASJUren gehigarriak, IV.

Gipuzkoako Foru Aldundia. Donostia.Olano, M. 1998. Areso eta Leitzako hizkerak. Nafarroako Gobernua,

Aresoko Udala eta Leitzako Udala.Oñatiko udal euskaltegia. 2002. Oñatiko euskeriaren aditz-atalak. Bedita

Larrakoetxea Oñatiko udal euskaltegia.Ormaetxea, T. 2002. Aramaioko euskara. Aramaioko Udala.Pinedo, J.A. 1996. Bizkaiko herrien monografiak. Ermua, Mallabia,

Zaldibar. Bizkaiko Foru Aldundia.Rotaetxe, K. 1980. Estudio estructural del euskera de Ondarroa.Leopoldo

Zugaza. DurangoSarasola, I. 1984-1995. Hauta-lanerako Euskal Hiztegia. Gipuzkoako

Kutxa. DonostiaTxillardegi. 1978. Euskal gramatika. Ediciones Vascas. Donostia.—————- 1982. Euskal Fonologia. Ediciones Vascas. Donostia.UZEI. 1982. Hizkuntzalaritza hiztegia. Elkar.

Mallabiko euskara

— 394 —

Page 396: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko

Villasante, L. 1976. Palabras vascas, compuestas y derivadas. EditorialFranciscana Aranzazu. Oñate

——————— 1978. Estudios de Sintaxis Vasca. Editorial FranciscanaAranzazu. Oñate

——————— 1980. Síntesis de la Oración Simple. Editorial FranciscanaAranzazu. Oñate

Zuazo, K. 1999. Deba Ibarreko Euskeria. Deba Ibarreko udalak. ————- 2000. Euskeraren sendabelarrak. lberdania. Irun.————- 2002. Deba Ibarretik Euskararen Herrira. Badihardugu Euskera

Alkartia. Deba Ibarra.

Mallabiko euskara

— 395 —

Page 397: MALLABIKO EUSKARA - badihardugu.eus · rrituta euskara batua osatu eta aberastu nahi dutenentzako eta dialektolo-gia arloan dihardutenentzako. Alderdi horietatik begiratuta, Mallabiko