Arrainak - Irakaslearen Materiala

Irakaslearen MATERIALA

ARRAINAK

SARRERA 3

HELBURUAK 3

HARTZAILEAK 4

PROGRAMARENEGITURA 4

Mapakontzeptuala 4

Kronograma 4

Ekintzengarapena 5

TXERTAKETACURRICULARRA 9

IKASLEENTZAKOMATERIALAK 10

GAINONTZEKOINFORMAZIOA 10

AURKIBIDEA


3

SARRERA

HELBURUAK

Arrainenmunduanahikoezezagunadagureikasleentzat.Arrainada,elikagaiaizateazgain,itsasoetakozeinibai-erreketakobizidunesanguratsuenetakobat.Bi-zidunabai,baina,baaldakiguzeinezaugarridituen?Nolamoldatzendenigeriegiteko?Zeindaberebizizikloa?

Aurkeztendugunjarduerahoniesker,ikasleekarraineiburuzdaukateninforma-zioaareagotzekoaukeraizangodutelakoangaude.Aldibereanulertukodutezeingarrantzitsuadenibaiarenbiodibertsitateamantentzea.Hurrengoorrialdee-tangaiarenlanketa,iradokizunak,aktibitateosagarrienproposamenaketabestebitxikeribatzukdituzueaztergai.

Programahonetanoinarrituta,TolosakoIngurumenZentroanLH-3.mailakoikas-leentzatibaiarenbiodibertsitateareningurukomaterialaprestatudugu,Hezkunt-za-LegeOrganikoa(LOE)betetzenlaguntzenduena.

“Nolakoak dira arrainak?”programarenbidez,ornodunhauenanatomia,biolo-giaetaekologiapittinbatezagutzeazgain,hauxenahidugu:ikasleakanimalienmundurahurbilduetabiodibertsitatearenbeharrazkonturarazi.

Hauekdirahelburuzehatzak:Arrainenezaugarrinagusiezjabetzea.Arrainenkanpokoetabarrukoanatomiaezagutzea:gorputzatalnagusiaketafuntzioak.Arrainenbizizikloaezagutzea.Hainbatbitxikeriazjabetzea.Arrainenigeriegitekomoduazkonturaraztea.Ibai-ekosistemarenbioaniztasunariburuz: -Ezaugarrinagusiakezagutzea. -Ibai-inguruarengarrantzia,aberastasunaetabiodibertsitateabaloratzea. -Saretrofikoakulertzea. -Inguruhonetakolandarediaetafaunaezagutuetaidentifikatzea. -Mehatxuakidentifikatzea. -Ingurumenazaintzearengarrantziazohartzea.Zentzumenakerabiltzekobideakjorratzea(ukimena,usaimena).Disekzioarenbidezkobehaketaegitea.Kontsumojasangarriaareagotzea.Naturarekikojarreraerrespetuzkoakbarneratzea.


4

LehenHezkuntzako3.mailakoikasleentzatzuzendutaegonarren,4.mailanlantzekoerematerialegokiada.

Mapa kontzeptuala

Kronograma

“Nolakoak dira arrainak?”programa3ataletangauzatzenda,hainbatedukilantzekomaterialaeskainiz:Nolakoak dira arrainak?liburuxkaetaIbaiaren biodi-bertsitatealanfitxa.

1. atala: Aurrelana eskolan

Ordubetekosaiobateanlantzekoprestatutadagoikasleakmotibatzeko.

Liburuxkanagertzendirenariketahauekdira:Nolakoakdiraarrainak? •Arrainakbesteanimalietatikbereiztekoariketa. •Arrainenformaetabizilekuak.Zeindaaurrena,arrainaalaarrautza? •Arrainenbizi-zikloaosatzekoirudiak.Gurekostaldean... •Bakailao-etasardina-arrantzaegitekobieraezberdinak.

2. atala: TIZ

EkintzahauekTIZekohezitzaileekgidatukodituzte.Ekintzakgoizbateanegitekodiseinatudira.Ibaiarenbiodibertsitateariburuzkolanfitxa.Arrainakanpotiketabarrutik.

PROGRAMAREN EGITURA

HARTZAILEAK

ARRAINA

Ibai ekosistema Biodibertsitatea Elika kateak

Mehatxuak

Kontsumoa

Arrantza Erosketa

Anatomia

fi siologia

adaptazioak

Kanpokoanatomia

Barrukoanatomia

adaptazioakbizi-zikloak ornodunen

ezaugarriak


5

3. atala: Jarraipen lana eskolan

Amaitzekoondorioakateratzekomaterialalantzekoaukeradago.Saioho-neniraupenaorduerdikoaizandaitekeetairakasleareneskugelditzenda.Li-buruxkanazaltzendirenariketakhauekdira:

Arrandegia

•Arrandegirabisitahaugelakojardueraizandaitekeedoetxekoekinegitea proposadaiteke.

10ezberdintasunak

•Animaliendesagerpenariburuzkoeztabaidasortzekoariketa.

Zereginarrainenalde?

•Arrainenedotanaturarenaldekojarreraksustatzekoariketa.

Ekintzen garapena

1. eta 3. atala

Ikastetxeanburutzendira.IkasleekirakaslearekinNolakoak dira arrainak?liburuxkarenhainbatatallandukodituzte.

Liburuxkarenerantzunak:

Nolakoak dira arrainak?

Lehendabizisaiatukogarabesteanimaliabatzuetatikbereizten:

Nolakoberokiadute?(gezibatezelkartu)

Ilea=ugaztuna(Txakurra)

Luma=hegaztia(Txantxangorria)

Azalmudakorra=narrastia(Sugea)

Ezkata=arraina

Nonbizietanonugaltzendira?

IGELA:lehorreanbizietauretanugaldu.

SAGUA:lehorreanbizietalehorreanugaldu.

ARRAINA:uretanbizietauretanugaldu.

Jarditzakezubakoitzetikbiadibide?

-Arrautzakuretan:amuarraina,igela.

-Oskolbabestua:dortoka,hegaztia.

-Amarenbarruan:ugaztunak.

1


6

Zertazelikatzenda: -Arrainkumea?BITELOz(Jaioberrideneanelikagaizbetetakosakelatxoa dusabeleanerantsita.SakelatxohoniBITELOesatenzaioetahaziahala agortuegitenzaio,sakelatxoadesagertuarte).

-Txekorra?Behiesnezelikatzenda(Ugaztunok“amaren”beharradugu elikatzeko).

Norenakdiragarraio-motahauek?1-ahuntza,2-ahatea,3-matxinsaltoa,4-sugea,5-txoria,6-txipiroia,

7-arraina,8-9gizakia.

Zeinformaduarrainak?

Gorrizpintaezazuarrainarenantzaduena.Arrautzaantzekoa.

Formaberekobesteanimaliaedotresnarikezagutzenalduzu?Izurdea,marra-zoa,urpekontzia,ontzikaskoa...

Nahizaurrekoaoinarrizkoformaizan,badaudebestelakoitxuradutenarrainak(Gezibatezelkartu).

…..Itsasugeaharrienarteanezkutatzendaetahondoanetzandaarraiaaurkidai-teke.Norkheganegin?Arrainhegalaria,jakina!Gogoanizangureaiton-amo-nenhaurtzaroanibai-erreketanarrantzaibiltzenzirelaetaizokinakosoestimatuakzituztela.Ataloarigazteleraz‘ilargi-arraina’esatenzaio.Azkenik,argidagomuturluzeaduenaitsaszaldiadela.

Zeindaaurrena,arrainaalaarrautza?

Berez,zikloakezduhasierarikezbukaerarik.

*Oharra:hitzakazpimarratugabedaudenez,ikasleeiazpimarraditzatelaaipatu(emea,arra,arrautza,enbrioiaetaarrainkumea).Zenbakiakjartzerakoanernal-ketarenohikoziklo-segidajarraitudugu.

2

ARRA

EMEA

ARRAINKUMEA

ENBRIOIA

ARRAUTZA


7

Ordenean,zenbatuitzazubatetikseiraetaazpimarratutadaudenhitzakerabilizosaezazuzikloa!(erlojuarenorratzennorabidearijarraituta).

ArrainakkanpotiketabarrutikArrainarendisekzioa,TIZ-ekobegiralearenlaguntzarekingaratzekoekintza.Arrainarendisekzioagauzatukodenegunerakohurrengomaterialaprestizanbeharkoduzue.

Saioabukatuondorenkomenidaeskuraizateagarbigarrirenbatetaiturria(komunak,laborategia,...).

Gurekostaldeanbieratakoarrantzaegitenda.Labirintoanmarrazkiakjarriditugualturakoetabaxurakoarrantzaezberdintzeko.Arrantzamotabakoitzarenirudienartekoloturahodietatikdoa.Kontuanhartu,hariarenbukaerabakailaoetasardinadirela,hauda:kostatikurruntzearenon-doriozuzenadaitsaszabaleanibiltzeaetaatzerrianaritzea;arrantzalekkostatikgertuarituzgeroitsasontzitxikiagoetanjardutendutearrantzan,etaohikopaisaiagaldugabe.

1 4 5 2 6 3

Disekzioegunekomateriala:Argiaduenlupabinokularra,ezkatakdituenmarrakikusahalizateko.Ikasleaktaldeka(bosnaka,seinakagehienbat)banatu.Mahaiakelkartuz,taldebakoitzekoikasleakinguruaneserikodira(egunkarizaharrakerabilimahaiakbabesteko)etataldebakoitzakhonakomaterialhauprestatukodu: -Kubetaedomahaigainekoerretilua. -Disekzioaegitekotresnak:guraizeedobisturiaeta pintzak. -Amuarrainhandibat. -Sukaldekopapera.


8

ARRANDEGIAAriketahaueskolatikkanpoegitekoproposatzendizuegu.Helburuahauxeda:arrainakbereizteaarrandegiansaltzendirenbesteanimalietatik.Arrainbatekdituenhirugorputzatalnagusiakgogorarazi:hegatsak,ezkataketazakatzak.

Arraintxikirikzergatikez? -Arrainkumeakhartuzgeroezingodiraheldu,etadenborarenpoderioz espezieakdesagertzerajokodu.Adibideak:bisiguak,angulak(aingirak),… -Pisubereantxikiekgaleragehiagodutelako.

Itsasoan/Ibaian -Itsasoan:izurdea.marrazoa,olagarroa,oilar-arraina,bakailaoa,algak, koralak,.. -Ibaian:amuarraina,barboa,loina,karramarroa,…

Aurki itzazu bi paisaje hauen arteko 10 ezberditasunak.

Ezberdintasunakaztertzendireneanaukeradagogizakiokeragindakokalteeiburuzhitzegiteko.Beraz,goikomarrazkianibaiarenegoeranaturalaetaeraginikgabekoaagertzenzaizue.Behekoan,berriz,egoeraeraldatutaikusdaiteke,etaborobildukodituztenarazoguztiekgizakionganajotzendute.Hamarpuntutanazaldubeharrekohitzzerrendaematendizuegu: -paretak -bipertsona,batekzerbaitbotatzenduela -eskuinekoibarrean:autoaetazaborrapilatua -uretan:garbigailua,olio-lataetabotila -urazpian:lataketapaperpilotak -ezkerrekoibarra:kristalezkobotila

ZEREGINARRAINENALDE?

Atalhonetanjarduerabakoitzaondoedogaizkidagoenaipatzeazgain,eztabai-darakopuntuakdituzue.Argudioakemanpuntuhorietakobakoitzariburuz.

Materiaorganikazakarrontzirabotatzea,berrerabiltzea,zuhaitzaklandatzea,produktuekologikoakerostea,informazioaizatea,zaborrabiltzea,jendeariibaiarenaldekoinformazioaematea,hortzakgarbitzerakoankanilaixtea,zabo-rrajasotzea,desagertzeardaudenanimaliakerosi,birziklatzea,dutxanurgutxierabiltzeaetaisurketaksalatzea.

Hortzakgarbitzerakoankanilaezixtea,bildukigehiegisortzea,zaborraibairabotatzea,desagertzekoarriskuandaudenanimaliakerostea,bainuakhartzea,zaborraarraskatikbotatzea,produktutoxikoakerosteaetazaborrakomunetikbotatzea.


9

TXERTAKETA CURRICULARRA (LOE)

2. atala

TIZekohezitzaileakzuenegoitzarahurbildukodiraekintzahauekburutzeko.Biekintzakgoizbateanegitekodiseinatudira.Aurrenazuenherrikoibairaedoerre-karairteeraegineta,gero,gelandisekzioaegingoda.

Ibaiarenbiodibertsitateariburuzkolanfitxa.Zuenherrikoibairaedoerrekarairteeraeginez.

Arrainakanpotiketabarrutik.Gelanbarruan,orduerdi-biordukosaioan,arrainarendisekzioaegingoda.

NahiizanezgeroTIZ-ekohezitzaileekindisekzioabakarrikegindaitekeetaibaia-renbiodibertsitateariburuzkolanfitxazuenardurapeangeldidaiteke.

LehenHezkuntzakoetaparidagozkionNatura,GizarteetaKulturaIngurunearenEzaguerairakasgaiaren12helburuetakogehienekduteharremanagukpropo-satzendugunprogramahonekin,etabatikbathurrengohauekin:

(2)Talde-jardueretanpartehartzeaerakonstruktiboanjokatuz;besteeilagunduzetaelkartasunezjokatuz;guztionhelburuaklortzekonorberarenetabesteenekar-penakbalioetsiz.

(3) EuskalHerrikonaturaingurunearenelementunagusiakidentifikatzea;inguru-nearenantolaketa,ezaugarriaketaharremanakaztertzeaetaingurumenarizeinbizi-kalitateariburuzkoerabakiakhartuetaulertzea.

(5) Gizakiakinguruneanegindakoesku-hartzeenzenbaitadierazpenaztertzea,etahoriekiraunkortasunarenparametroetatikkritikokibalioestea,betiere,egu-nerokobizitzanorekaekologikoadefendatzearenetaberreskuratzearenaldekojokabideakbultzatzeko.

(6)Ikasleareningurukonaturainguruneandenborarenpoderiozgertatutakoaldaketaetaeraldaketakhautemateaetakritikokibalioestea,etaaldaketahorienaldiberekotasunetaharremanakaztertzea.

(8)Ingurunehurbilekoelementuesanguratsuekinlotutakogalderaetaarazoakidentifikatu,pentsatuetakonpontzea,informazioatratatzekoetabilatzekoestra-tegiakerabiliz,hipotesiakadieraziz,etahoriekfrogatuz,irtenbidealternatiboakaztertzekoetaikaskuntza-prozesuariberariburuzhausnartzeko.

(9)Zenbaitmaterialoinarrizkoezaugarrienezagueraerabiltzea,etaezagutzaaurreraegitea.Etaoinarrizkoedukietanereloturakaurkitzenditugu:–Paisaia-moteibehatzeaetahaiekdeskribatzea:herriko,eskualdekoetaEuskalHerrikopaisaienaniztasunaetaaberastasunapositibokibalioestea.–Ekosistemakoelementuenartekoharremanak.


10

IKASLEENTZAKO MATERIALAKNOLAKOAKDIRAARRAINAK?Liburuxka

BIODIBERTSITATEAIBAIANLanfitxa

GAINONTZEKO INFORMAZIOAFILMAK“Océanos”(JacquesPerrinyJacquesCluzaud)

IPUINAKInguru-Minguru:“Izurdearenbidaia”eta“Zubimisteriotsua”Elagua:juegos,experimentosyconsejosparanoperderniunagotadeagua.(AndréPessoayAlbertCasasin/RandomHouseMondadori,2008)

DOKUMENTALA+JOKOINTERAKTIBOA:ELSUEÑODELAGUALHkoazkenzikloaetaDBHko1gozikloetarazuzenduak.Munduandaudenurarazoakezagutzekoetaurarenerailarenjasangarriabultzatzeko.Dokumentaleanmunduarenzeharurakduengarrantziaerakustenda,planetaosokoneska-mutilekberenherrialdetanurarekindituztenarazoaketaerlazioakerakustendituzte.JokoakOkajokoanoinarritzendaetadokumentalarekinerlazionatutadago.10-14urtebitartekogazteeizuzendutadago.

–Ingurumenazgozatzeaetahuraerrespetatzea,defendatzeaetahobetzea.Proposamenakegiteaetaaplikatzea.–Izakibizidunguztieibehatzekoetahaiekaztertzekointeresaizatea.–Izakibiziduneizuzenbehatzea,tresnaegokiakerabiliz.–Inguruhurbilekoekosistemabataztertzeaetataldekolanda-lanakegitea.–Hainbateratakoiturriakkontsultatuz,animaliaketalandareakidentifikatzea.–Animaliaornodunaketaornogabeak.Hegaztiak,ugaztunak,narrastiak,arrai-nak,anfibioak,intsektuak:oinarrizkoezaugarriak.–Landareak:belarrak,zuhaixkaketazuhaitzakezagutzea.–Animalienetalandareenelikadura,harremanaetaugalketa.Bizi-funtzioenara-beraanimaliaketalandareaksailkatzea.–Jokabideeraginkorrez,landareetaanimaliakzaintzeaetababestea.–Hondakinaksortzea;kutsaduraetaingurumenarengainekoinpaktua.


11

HELBIDEINTERESGARRIAK-Forojóven–Ríosparavivirlos:http://www.unizar.es/forojoven/cms/index.php?option=com_wrapper&Itemid=48-Fundaciónecologíaydesarrollo:http://www.agua-dulce.org/htm/inicio/-Gipuzkoakourkontsortzioa:Urtegietaaraztegietakobisitakhttp://www.gipuzkoakour.com/bisitazerbitzua/index_e.html-Intermón-OXFAM–unidadesdidácticas/unitatedidaktikoak:http://www.intermonoxfam.org/es/page.asp?id=2285-UnitedNationsEnvironmentProgrammePublications:http://www.unep.org/publications/-Unesco-Agua:http://www.unesco.org/water/index_es.shtml-Unicef–Juego-Lajuventudopina:http://www.unicef.org/voy/spanish/explore/wes/explore_1818.html-Unicef–Juego-Voicesofyouth:http://www.unicef.org/voy/wes/-Uraaurreztekogidahttp://www.ingurumena.ejgv.euskadi.net/r49-434/eu/contenidos/manual/gap_agua/eu_gap/adjuntos/agua.pdf-Blogsobreelaguaconmuchosenlacesajuegosyanimaciones:http://posttic.wordpress.com/tag/pdf/

AHOLKUAKETAIRADOKIZUNAKProgramabisitaldibatekinamaitzeaproposatzendugu,mailarenarabera:DonostiakoAquariumedotaItsasMuseoa,Donostiakokaia(lonja),LeitzarangoBisitarienEtxea(Andoain),ArkakakoUrarenInterpretazioZentroa(Zaldibia).

Arrantzanibiltzekotresneriariburuzhitzegindezakezue(7.orrialdea)etaDonos-tiakoAkuariumarenbisitaldiarekinlotu.

Arrainak - Irakaslearen Materiala

Documents

Transcript of Arrainak - Irakaslearen Materiala