Historia

ARO

MODERNOA

1.ikasgaia

Europa mundua deskubritzen

I) Bidai handien motibazioak.

–XV. mendean, espeziak eta zeta produktu oso preziatuak dira, baina urrundik heldu direnez biziki garesti dira.Lehorreko bidea arabiar eta Veneziar merkatarien eskuetan da. Monopolio hau hautsi nahian XV. mendetik landa, Espainia eta Portugalak Asiara iristeko itsas bide bat bilatzen dute.

- Horren lortzeko karabela itsas ontziak baliatu nahi dituzte.

II) Aurkikuntza garrantzitsuak.

–XV. mendean zehar, Portugaldarrek Afrikaren itzulia egin nahi dute itsasotik. 1487an, Diaz hego Afrikara iristen da, eta 1498an Vasco de Gama Indiara

iristen da Afrika sahieztuz

- Kristobal Kolon Genobarrak Asiako bide bat mendebaldetik ireki nahi du. 1492an, Espainiako erreginak, Gaztelako Isabelek bidaia ordaintzen dio. Haitira iristen da Txinatik hurbil dagola sinistuz: Ohartu gabe Amerika

kontinentea aurkitu du.

- 1519an Magallanok bilatzen du atlantiko eta Ozeano barearen arteko pasabide bat. Filipinetan hiltzen da, baina haren ordezkoa, Juan Sebastian el Cano euskalduna Espainiara itzultzen da ekialdetik: Munduaren lehen bira egiten du.

Euskal Nabigatzaile ospetsu bat:

Juan Sebastian El Cano

Oinarrizko datuakIzena

Sortze data eta lekua

Hiltze data eta lekua

Eginkizun nagusia

I) Gaztaroaa) zein abtibitate zeukan Elkanok gazte zenean?….......................................................................................................................b) Zein da mariñel gisan bere lehen eginkizun garrantzisua?….......................................................................................................................

II)Magellaneren expedizioa

a) noren expedizioan parte hartzen du Elkanok ?Nun eta noiz ? …......................................................................................................................b) Zer da expedizio honen helburua ?….......................................................................................................................d) Zenbat itsas ontzi eta mariñelek osatzen dute expedizioa?…........................................................................................................................e) Zein bidea hartu nahi du ?….......................................................................................................................f) Non da Patagonia ? Zer pasatzen da han ?….......................................................................................................................g) Non aurkitzen dute pasabidea ? Nola izendatzen dute ? Nola du izena

gaur egun ?….......................................................................................................................h) Zer pasatzen da fiipinetan?…........................................................................................................................i) Nork hartzen du expedizioaren buruzagitza?…........................................................................................................................j) Noiz sartzen da Espainara Expidizioa ? Zenbat itsasontzi eta marinelekin?…........................................................................................................................k) Mapa osatu:

– Magallanes buruzagitzarenpean egin den bidaia gorriz margotu– JS Elkanoren buruzagitzarenpean egin den bidaia urdinez margotu– Patagona izar beltz baten bitartez seinalatu eta data azaldu– Filipinak inguratu eta izendatu– Itsas-ontzi ezberdinak non galdu diren azaldu zenbaki baten bitartez eta

itsasontziaren izena idatzi.

2. ikasgaia

Berpizkundea

I) Antzinatean oinarituko arte berri bat

- XV. mendean, Italian, artistek margotzeko, zizelkatzeko estiloa erreberritzen dute: ................................................da.

- Humanistak bezala, antzinate aroa birdeskubritzen dute; haien estiloa greziar ala erromatar artean oinarritu nahi dute. Hori argiki ageri da arkitekturan; zutabeak, frontoiak, kupulak berriz egiten dira.

- Zizelkadura eta margotze lanean ere, antzinateko eragina nabari da, bai estiloan, bai gaien hautuetan (mitologiako gaiak).

II) Italia berpizkundearen seaska.

- Erdi aroan, artisten bezero eta babesle bakarra eliza zen; XV. mendean, Italian, familia boteretsu batzuek haien aberastasuna erakutsi nahian monumentu eta tinduak eginarazten dituzte:........................................ dira.

Artistak famili horiei esker bizi dira.

- Berpizkundearen gune azkarrena ............................................ hiria da XV. mendean, baina XVI. Mendean, ................................ eta .......................................... erlebua hartzen dute.

- Italiar artistak Europa osoan deituak dira, gazteluak apaintzeko eta molde honetan, berpizkundea Europa osoan zehar zabaltzen da.

III) Berpizkundea Europa osoan zehar zabaltzen.

- Frantzian berpizkundearen eragina sentiarazten da bereziki arkitekturan, ....................................eta Ile de France eskualdeko gazteluen eraikuntzekin.

–..................................................eta Alemanian, aldiz Margolaritza da gehien garatzen. Italiar artisten teknikak ikasten dituzte, baina baztertzen dituzte Italian gustukoak dituzten mitologiako gaiak, eguneroko biziaren gaiak tindatzeko.

Leonardo da vinci

1) Non sortu de da Vinci eta noiz? Zein hirian instakatu da 8 urtekin ?

…........................................................................................................................

2) norentzat lan egin du gaztaroan eta norekin ?

…........................................................................................................................

3) bere bizian zehar norentzat lan egin du ? Nola deitzen dira artistak ordaintzen dituzten jende aberats horiek ?

…........................................................................................................................

…........................................................................................................................

4) Gioconda izan ez ezik, eman beste bi tinduen izenak:

…........................................................................................................................

5) mapan kokatu Da Vincik egin dituen bidaiak

6) Pintura izan ez ezik zein beste ikerketak jorratu ditu Da Vincik ?......................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

..................................................................................................................

7) Zertan Leonardo da vinci berpizkundeko tindulari bat da?

…........................................................................................................................

...........................................................................................................................

…........................................................................................................................

1.ik

Leienda:

Italiar berpizkundea

Berpizkundearen Gune garrantzitsuenak

Berpizkundearen beste guneak

Erlijio erreformatuaI) Eliza katolikoaren gehiegikerien kritika.

- Erdi aroaren bukaeran, elizari aberatsegia izatea leporatzen zaio.

− Leon X Aita sainduak Erroman eliza eder bat eraiki nahi du. Horretarako, diru anitz behar du, eta barkamenak saltzea erabakitzen du. Diru kopuru baten truke, egindako bekatuak barkatuak dira: Paradisura joatea diru afera bilakatzen da.

II) Erlijio erreformatua protesta batetik sortzen da.

Martin Luteroren 95 tesien zati bat, 1517ko Urriaren 31a

Wittenbergeko elizaren atean afitxatuak izan dira 95 tesien testua.

Tesia 6 : Aita Sainduak Jainkoaren izenean soilik barkatzen ahal ditu bekatuakTesia 27: Dirua elizaren boltxikoan sartzen denean, arima purgatoriora buruz hegal egiten duela predikatzea gizakien asmaketa da.Tesia 32: gizakiak saldutako barkamen eskutitzen bitartez Zerura joatea pentsatzen duena, infernura joanen da eskutitz horiek saldu dutenarekin.Tesia62 Elizaren egiazko altxorra Jainkoaren ospea eta graziaren ebanjelioak Tesia 86 Zergatik Aita Sainduak, moltsa aberatsenarena baino hanpatuagoa duenak, ez du bere diruarekin eraikitzen Jondoni Betriren eliza eta ez fededun gaixoen diruarekin?

1) Noren aurka idatzia da testu hori? Noiz idatzia da testu hori?

…...................................................................................................................

2) Zer salatzen dute artikulu horiek?

…...................................................................................................................

3) Zure ustez zergatik ez du Luterok onartzen egoera hori?…...................................................................................................................

− Alemaniar fraide batek, Lutero, barkamenak ofizialki kritikatzen ditu 1517an: Exkomuniatua da. Aita sainduaren boterea ez du gehiago onartzen eta eliza berri bat sortzen du: Eliza erreformatua edo protestantea.

Erligio katolikoa Erligio erreformatua

Ama maria saindua dela eta saindu izaera onartzen da

Zazpi sakramentu dira

Katolikoen otoitz lekuak elizak deitzen dira eta aberatski apainduak dira

Meza latinoz ematen da

Aita saindua da kristau guzien buruzagia eta apezpikoek dute diosezan agintzen

Erretorak eta fraileak ez dira ezkontzen ahal

Liburuan 152, orr. bilatu eliza erreformatuak zer dion pundu ezberdin horiei buruz.

III) Erlijio erreformatuaren hedapena

- Erlijio protestantea zabaltzen da bereziki Europaren Iparrean, baina baita ere Frantziaren hegoaldean eta Nafarroako Erreinuan, bereziki Jeanne d’Albret erreginaren garaian.

LEIENDA:

I) erlijio erreformatuak

II) beste erlijioak

Albreteko Joana(Nafarroako Joana III)

(1528/ 1572)

Kronologia

• 1484 : Albretarrak iristen dira Nafarroako erregeak izatera Joan IIIrekin

• 1512 : Ferdinando gaztela eta Aragoieko erregeak Nafarro garaia konkistatzen du.

• 1512/1521 : Joan III eta gero haren semea Enrike II hiru aldiz saiatzen dira Nafarroa bereskuratzen, baina debaldetan.

• 1555 : Nafarroko erregina bilakatzen da, uzten du Erlijio berria bere errsuman libre

• 1560ko eguberrian, Joana ofizialki portestantea bilakatzen da.

• 1561 Nafarroa eta Biarnon erlijio kalbinista da ofiziala

• 1563 Katexima kalbinista biarnesez egiten da, eta akademia protestante bat egina da Ortezen

• 1571 Joana III agindurik, Joanes Leizarragak itzultzen du itun berria euskaraz.

• 1572 Albreteko Joana tuberkulosak joa hiltzen da.• Haren seme Nafarroako Enrike III , Frantziako erregea bilakatu da ere

Enrike IV izenpean.

1) Zein mendean kokatzen da Alberteko Joana III, Nongo erregina da, eta zein leinukoa?

...........................................................................................................................

2) Zein gertakari garrantzitsua izan da haren erresuman hura erregina izan baino lehen?

...........................................................................................................................

3) zein lurra gelditzen zaio erregina gisa? Ba ote ditu beste lurrak ?

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

4) Erregina bilakatzen denean, zein erabaki garrantzisua hartzen du?

...........................................................................................................................

5) Horrek zer ekarpena ekarri dio euskarari? Erlijio protestantearen ezaugarriak (taula 3.ik II. Zatia) ikusiz, nola esplika daiteke erabaki hori?

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

4. ikasgaia

Pentsamendu Zientifikoaren iraultzaNikolas Koperniko

1) Koperniko baino lehen gizakiek nola irudikatzen dute mundua ? eskemaren leienda osatu.2) Zein aldaketa ekartzen du Kopernikoren ikuspunduak ?3) Munduaren irudikapenaren bi izen azaldu eskeman.4) Kronologian Kopernikoren datu pertsonalak garrantzitsuenak azpimarratu.5) Zein da haren teoriak azaltzen duen liburuaren titulua? Nikolas Koperniko

1) .......................................................................................................................

...........................................................................................................................

2) .......................................................................................................................

...........................................................................................................................

3) .......................................................................................................................

...........................................................................................................................

4) .......................................................................................................................

...........................................................................................................................

5) .......................................................................................................................

...........................................................................................................................

Galileo Galilei

Kronologia1564 Sortzen da Piza hirian

Italian

1608 Lehen teleskopioa eraikitzen du (x3)

1610 3. teleskopioa eraikitzen du(x20)

1616 Liburua 1616 Lehen auzia 1633 Heresiaz akusatua

(jainkoaren aurkako ustea) Galileo heliozentrismoa ukatzen du eta hala behartua, geozentrismoa egitzat onartzen du.Hiltzen da

Galileo Galilei

1) testuan zein esaldiak adierazten du bere iritzia Kopernikoren ideiei begira ?

2) Zer egin du idei horien frogatzeko ? Zerekin ?

3) Zer gertatu zaio ondorioz ?

4) Tinduan kokatu zenbakiak behar diren lekuetan.

Galileoren obserbaketak

1610eko urtarrilaren 7an goizeko ordu batea, zerua obserbatzen nuela eta nere teleskopioarekin, Jupiter ikusi nuen. Tresna indartsua eraiki baitnuen, beste hiru izar txiki ikusteko parada izan nituen.

(egun batzuk pasa ondoren, Galileok 4. izar bat aurkitzen du)

Ez da planeta bat bestearen inguruan biratzen bakarrik, multzo horrek eguzkiaren unguruan biratzen duen bitartean.Gure begien aurrean, lau astrok Jupiteren inguruan biratzen dute, Ilargiak Lurraren inguruan biratzen duen bezalaxe, hori guziak eguzkiaren inguruan biratzen duen bitartean Galileo, Izarren mezularia 1610

1) .......................................................................................................................

..........................................................................................................................

2) .......................................................................................................................

..........................................................................................................................

3) .......................................................................................................................

..........................................................................................................................

4) .......................................................................................................................

..........................................................................................................................

HELBURU FITXA

1.ikasgaia Europa mundua deskubritzen

– Bidaia handiak zertarako antolatuak diren aurkezten badakit– Nabegatzaile garrantzitsuenak (Diaz, Vasco de Gama, Kristobal

kolon, Magallanes, Elkano) eta haien bidaiak ezagutzen ditut.

2. ikasgaia Berpizkundea

- Berpizkundean zein arloa hunkitzen duen eta zer den oinarrizko ideia badakit

- Birpizkundea non sortu den, zein hiritan garatu den et nora zabaldu den badakit

- Europan zehar zein arte aspektu garatu diren badakit

3.ikasgaia Erlijio erreformatua

– Erlijio erreformatua nork sortzen duen, zergatik sortzen den badakit– Erlijio erreformatuaren ezaugarri nagusiak ezagutzen ditut– Erlijio protestantea nonn zabaldu den eta zein eliza ezberdinek osatzen dute badakit

4,ikasgaia Pentsamendu zientifikoaren iraultza.

– humanismoa zer den azaltzen badakit.– Humanista garrantzitsuenak nortzuk diren et zer egin duten azaltzen badakit – Ezagutzaren zabaltzea nola egin den badakit (inprimategia)