1. Martín de Saracíbar (1804-1891)“Vulcano” (1850)

2. Vicente Larrea (1934)Kirikiñori eskainitako omenaldia (1966)

3. Néstor Basterretxea (1924)“Estela Hirugarren Hilarria” (1993)

4. Mikel Lertxundi (1951)I. G (1985-2006)

5. Juan Daniel Fullaondo (1936-1994) eta Fernando Olabarria (1939)

“Juego de pelota” (1970)

6. Vicente Larrea (1934)“Abstracción” (1994)

© Egilea: Xabier Sáenz de Gorbea

• Argitaratzailea: Turismoa SustatzekoZuzendaritza Nagusia

• Diseinua eta argazkiak: Sonia Rueda• Inprimaketa: Flash Composition S.L.• Lege Gordailua: BI-2701-07

7. Bernabé de Garamendi (1833-1898) eta Serafín Basterra (1850-1927)

Pedro Pablo Astarloari eskainitako monumentua (1886)

8. Imanol Marrodán (1964)“(Seetor. Aintzinaren etxea)” (2005)

9. Higinio Basterra (1876-1957)Bihotz Sakratua (1922)

10. Joaquín Lucarini (1905-1969)“La piedad” (1951)

11. Joxe Amantegi (1966)Alejandro Aldekoari eskainitako monumentua (1993)

12. Mikel Lertxundi (1951)“Oreka, naturaren hildotik” (1993)

13. Juanjo Novella (1961)“Dantzari” (1997)

9. DURANGALDEA

Durangaldeko eskualdeak paisaia menditsuen jarrai-tutasuna eskaintzen du, herriz eta lantegi jardueraz beterikoa. Erdian Durango eta Iurreta daude, eta horien inguruan eskultura asko daude, zaharrak eta berriak. Zonaldea Otxandiotik Trabakuaraino zabaltzen da, Ma-ñaritik, Abadiñotik eta Berriztik pasatzen, baina Ermu-an, Zalbibarren edo Elorrion badaude ere gomendatu ahal diren erreferentzia batzuk.Artista guztiak euskal inguru kulturaletik datoz. Bi hemeretzigarren mendekoak dira: Martín Saracíbar (1804-1891), Bernabé Garamendi (1833-1898) eta Se-

DURANGALDEA

rafín Basterra (1876-1957). Hogeigarren mendearen lehenengo erdikoak Higinio Basterra (1876-1957) eta Joaquín Lucarini (1905-1969) dira. Néstor Basterre-txea (1924), Vicente Larrea (1934), Juan Daniel Fulla-ondo (1936-1994), Fernando Olabarria (1939) eta Mi-kel Lertxundi (1951) gerra ondoko Euskal Eskolaren mugimenduaren herentziaren ordezkariak dira. Ima-nol Marrodán (1964), Juanjo Novella (1961) edo Joxe Amantegi (1966) erreferentzia konnotatiboen eta pu-bliko guztietarako figurazioaren artean ibiltzen diren kontsiderazioak eskaintzen dituzte.

1Martín DE SARACÍBAR (1804-1891)

Otxandion, uren ekarpena eskultura baten bitartez os-patu zen 1850ean, iturriaren harraskaren gainean jarri-takoa. Apaingarri publikoaren balore berriekin zerikusia duen ekimen bat da eta Bermeon onarturikoarekiko an-tzekotasunak dauzka. Kasu honetan, ez zen galdaketa frantsesa erabili, jatorrizko tailu bat baizik. Hautaturiko motiboa Vulcanoaren gai mitologikoa izan zen, zeinen olagizon lanbideak lurraldeko bizitza ekonomikoarekin harremana zuen. Gasteizeko Martín de Saracíbar arki-tektoak (1804-1891), Arabako Aldundiaren eta Tafallako Plaza Berriaren eta Udaletxearen egileak, lanaren di-seinuaren arduraduna izan zen. Irudiak gorputz osoa du eta zutik dago. Gorputza biluzik du eta gorputzaren gainean oihal bat bakarrik eramaten du. Ikonoa Velaz-quezek sortutako prototipoan inspiraturik dago. Ideal-tasun anatomikoak eta azaleren hoztasunak tailuaren erlazio neoklasikoak erakusten dituzte. Hanketan eta oihaletik jaisten den astindutako diagonalean mugi-kortasun apur bat du. Irudiak ereinotzeko koro bat du

eta sutegiare-kin eta kurrike-kin dago. José Luis Butronen zaharberritzeak jatorrizko mate-riaren gainean jardun du eta atzealdean erli-ebe bat du.

DURANGALDEA

Otxandiano

“Vulcano” (1850)

2Vicente LARREA (1934)

Evaristo Bustinza (1866-1929) idazle euskaldun ospetsu bat izan zen. Kirikiño goitizena erabili zuen eta kontaki-zun liburuak argitaratu zituen, besteak beste “Abarrak” (1918) eta “Bigarrengo abarrak” (1930). Vicente Larre-ak (1934) monumentu bat eskaini zion. Soldaturiko eta forjaturiko burdinazkoa da eta tokiko harrobi batetik ekarritako harri batean sostengaturik dago. Hilerriaren aurrean egon zen eta egun Mañariko plazan dago. Neu-rriak 3,20x1,80x2,20 m. dira eta 1966an inauguratu zen. Kurbaturiko lamina batzuek osatzen dute, zirkunferen-tzia arku baten mugikortasuna sortzen dutenak. Oina-rrian mendiko erauzketaren seinaleak daude. Azalera zimurra da, marra horizontal eta bertikalekin. 1989an

eredua erre-produzitu da euskarri txiki-an. Serieak 50 ale ditu bron-tzez eta neu-rriak 23x6x17 cm dira.

DURANGALDEA

Mañaria

Kirikiñori eskainitako omenaldia (1966)

3Nestor BASTERRETXEA (1924)

Néstor Basterretxea (1924) “Hirugarren Hilarria” hila-rriaren egilea da, 1993tik Tabirako Done Petri elizaren ondoan dagoena. Harriz eginda dago, eta 3,5 metroko altuera eta 20 tonako pisua ditu. Jatorrizkoa txikiagoa da eta 1974koa da. Artistak disko formako eredua har-tu zuen, jatorri antropomorfoa aldatu zuen eta adieraz-pen abstraktu bihurtu zuen, zeinen edukia linguistikoa, emozionala eta sentsitiboa den. Iraganaren eta oraina-ren arteko jarraitutasuna eskaintzen du, euskarria eta

irudia, elementu bertikala eta goiko zirkulu handia. Azalera aldakorra eta jarraitutasunik gabekoa da. Grafismoa gorabehe-ratsua eta instintiboa da, eta enmarkatzen duen garbitasun geometrikoa-ren barruan dago.

DURANGALDEA

Durango

“Estela Hirugarren Hilarria” (1993)

4Mikel LERTXUNDI (1951)

Mikel Lertxundik (1951) egin du lana. Kuboa elementu desberdinen bateratze batek osatzen du. Bolumena oso agerpen trinko eta itxia da, zeinen blokea nagusi-tzen den. Aurpegi bakoitzean osagaiak marrazten dira irudi eskematikoen bitartez. Materialaren duintasun ariketa batean, agerian uzten du eta bakoitzaren nola-kotasunak bultzatzen ditu. Artistak ehundurak lantzen ditu, natura behartu gabe, horren ondorioz prozesu bakoitzak berezko nolakotasunak bultzatzen ditu. Bur-dinak ehundura zimurtsu eta irregularra agerian uzten du. Harriak marka uniformeak ditu, planoei bolumena emanez. Egurrean mozketa zirkular txiki batzuk egin dira, erritmo mugikor bat sortuz, besteen gelditasuna

azpimarratzen duena. Masa trinkoa barruko zirrikituen susmoetan zabaltzen da, bitartean azalerek batasuna dese-giteko aukera eskaintzen dute, figuraturiko baoen irudikapena sortuz.

DURANGALDEA

Durango

I. G (1985-2006)

5 Juan Daniel FULLAONDO (1936-1994) / Fernando OLABARRIA (1939)

Lana Durangoko Ezkurdi plazako arkitektoek egin zu-ten, eta bertan kokaturik dago. Inguru berezi bat, Eus-kadiko Arkitektoen Elkargoaren Pedro de Asúa saria irabazi zuena. Egileak Juan Daniel Fullaondo (1936-1994) eta Fernando Olabarría (1939) dira. Disko forma-ko bi hilarri sortu zuten, zeinen izenburua “Juego de pelota” (1970) albo batean kokaturiko pilotalekuarekin erlazionatzen den. Lanak harrizkoak dira eta Jorge Oteizaren bikote mugikorrean oinarritzen dira (1908-2003). Orioko artistaren lanean bezala, bi xafla erdizir-kularren arteko gurutze ortogonala planteatzen dute. Kasu honetan, materia nabarmendu egiten da, lodita-suna emanez. Zulo zilindrikoak eta lerro kurboak eta paraleloak dituen masa bat, mugikortasunaren ideia bultzatzen dutenak. 2007an zonaldea berriztatzen ari da eta azalera handiagoko parke bat izango da.

DURANGALDEA

Durango

“Juego de pelota” (1970)

6Vicente LARREA (1934)

Vicente Larrea Gayarre (193) “Abstracción” (1994) obraren egilea da, gorriz margoturiko burdina bat. Neurriak 2,60x2,50x1,70 m. dira eta 9 tona pisatzen ditu. Galtzareta kalean kokaturik dago, Arte eta His-toria Museoaren lorategien barruan. Instituzioaren hamargarren urteurrena ospatzeko kokatu zen eta Du-rangoko Udalak eta Bizkaiko Foru Aldundiak ordaindu zuten. Espazioan jarritako irtengune batzuek osatzen dute. Bolumena argaldu egiten da eta lamina baten ja-rraitutasunean bihurtzen da, alde batean eta bestean elkarreragiten duena, kanpoan eta barruan. Badirudi materiak mina duela eta ehunen eta tolesen arteko dinamika gogoratzeko gaitasuna du. Eskultoreak kan-poko mugekin bakarrik gelditzen da eta masaren bar-

netasuna husten du. Gai gogor batek sentsazio bigunak sortzea lortzen du eta badirudi zimurtzen duela, paper arin bat izan-go balitz bezala.

DURANGALDEA

Durango

“Abstracción” (1994)

7 Bernabé de GARAMENDI (1833-1898) / Serafín de BASTERRA (1850-1927)

Bernabé de Garamendik (1833-1898) eta Serafín de Basterrak (1850-1927) osaturiko elkarte artistikoak Pedro Pablo Astarloari (1752-1806) eskainitako monu-mentua egin zuen, Durangon jaiotako euskaltzale os-petsu bat. Lana 1886ko uztailaren 24an inauguratu zen eta pertsona bati eskainitako lehenengoa da Bizkaian. Piezak idulki bat du eta horren bolumen prismatikoan omendutakoaren datuak eta herri eskaintza jarri dira. Lanean apaiza irudikatzen da, orkatiletaraino iristen den jantziarekin. Estatua zutik dago eta tamaina na-turala du. Esku batean aurrera erakusten duen liburu bat du eta bere jarduera seinalatzen du. Tailua trinkoa eta bertikala da. Hankak gorputzaren ondoan ditu eta ez dago barne espaziorik hanken artean. Irudiak hoztasun neoklasiko apur bat erakusten du, ordena konpostiboan, azaleren lantzean eta plano bakar bate-an kokatzen diren hanken orekan ikusten den bezala. Baina kontzientzia erromantiko apur bat ere badu, be-rezkora eta uhin lerromakur batzuk erakusten dituz-

ten ehun batzuen tolesen mugimenduetara jotzean. Euskal jaiak zirela-eta in-auguratu zen. 2.875 peze-ta kostatu zuen. Zenbate-ko hori herri harpidetzak eta Durangoko Udalak berak ordaindu zuten.

DURANGALDEA

Durango

Pedro Pablo Astarloari eskainitako monumentua (1886)

8Imanol MARRODÁN (1964)

“Seetor (Ainzinaren Etxea)” 2005etik Durangoko Libu-ru eta Disko Azokaren eraikin berriaren aurrean dago, hegazkin frankisten erasoak jasan zituen hiria. “See-tor (La puerta del lago)” proiektuaren aldaera bat da, 2002an sorturikoa Dresde hirirako, bonbardaketak ere jasan zituena, baina bigarren gerra mundialean zehar. Lana Imanol Marrodanek (1964) egin zuen. Neurriak 598x799x565 dira eta 25 tona pisatzen ditu. Altzairuz-koa da eta barnetik epoxi zuriz pintatu da. Konoko en-

DURANGALDEA

Durango

“(Seetor. Aintzinaren etxea)” (2005)

bor bat da, eta horren azala guztiz ez da guztiz itxi eta altxatzen da makurturiko diagonal babesle bat osatuz. Ezegonkortasun espazial eta psikiko bat du. Hutsune-ak sarraila baten irudia marrazten du eta lurrean itza-lak eskaintzeko bertutea du. Mundua irekidura batetik ikustea bezala da, zeruari begiratzen diona. Defentsa espazioaren kutsua duen behatoki bat eta inguruko arkitekturarekin elkarreraginean dagoena. Ikur berri bat Durangorako.

9Higinio BASTERRA (1876-1957)

DURANGALDEA

Abadiño

Bihotz Sakratua (1922)

9Higinio BASTERRA (1876-1957)

Abadiñoko hilerriaren tipologia arkupeduna da, eta horren erdian bi panteoi oso interesgarri daude estatu-ariaren ikuspuntutik. Higinio Basterraren (1876-1957) lanak triangelu formako estruktura du. Bihotz Sakratua eserita dago, gure inguruan ohikoa ez den jarrera bate-kin. Begirada altxatzen du eta altzoan irudiak hartzen ditu, bakoitza alde batean: atzean, eskuinean, aurrean

DURANGALDEA

Abadiño

Bihotz Sakratua (1922)

eta ezkerrean. Gorputz bizigabe horien giza uzte min-garriak Salbatorearen bertikaltasun trinkoarekin kon-trastatzen du, maitasun eta errukiaren sinboloa. Tai-luak bolumenaren masa trinkoa dinamizatzea lortzen du, irudi bakoitzaren irudikapenaren bitartez. 1922an dataturik dago eta hurrengo testu hau agertzen da: “Bienaventurados los que duermen en el señor”.

10Joaquín LUCARINI (1905-1969)

Joaquín Lucariniren pietateak (1905-1969) motiboaren dramatismoa nabarmentzen du eta kultura barroko-an inspiraturiko ikonografia eskaintzen du. Irudiak piramide formako estruktura batean sartzen dira. Banakotasunak potentziaz xehatzen dira eta aurpegi dramatikoek atentzioa deitzen dute: simetrikoa Andra Mariarena, hezurtsua Kristoarena. Itxaropen eta mina-ren artean, bolumenak oso markaturik daude eta iker-keta anatomikoak adierazkortasun nabaria islatzen du.

DURANGALDEA

Abadiño

“La piedad” (1951)

Gurutziltzatzearen eta hegaleko lantzaren aztarnak oso irekidura gogorrak dira. Artistak gorako erritmoaren aldeko apustua egin du. Begirada gizonezko gorpu-tzak osatzen duen L-tik igotzen da eta ezkerralderantz makurturiko bururaino doa. Ibilbidea emakumezkoa-ren irudira heltzen da ondoren, eskuinerantz altxatzen dena. Norabideek kontrako tentsioak sortzen dituzte eta iraganaren eta etorkizunaren seinaleak dira, hurre-nez hurren. Lana sinaturik dago eta 1951ko data du.

10Joaquín LUCARINI (1905-1969)

DURANGALDEA

Abadiño

“La piedad” (1951)

11Joxe AMANTEGUI (1966)

Alejandro Aldekoa Aranburu txistulariari (1920-1996) eskainitako monumentua, Aretxandieta goitizenare-kin ezaguna izan zena, Berrizen dago, kiribilean gara-tzen den harri horma baten gainean. Blokeak prisma pentagonal bat du, zeinetan musikariaren irudi hutsa irudikatzen den, txistua eta tanborila jotzen dituen bitartean. Barruan argia du, gauez ikuste berezi bat eskaintzen duena. Irudiak pop kutsua du, silueta

DURANGALDEA

Berriz

Alejandro Aldekoari eskainitako monumentua (1993)

mozten delako eta ingurua asko argitzen delako. Goi-ko azaleran Euskal Herriko sinplifikaturiko plano bat marrazten da, eta honen erdian lauburu baten profi-la marraztu da. Joxe Amantegiren lan bat da (1966) eta lana 1993an inauguratu zen. Durangoko artistak kobrezko xafla bat jarri du hurrengo testu honekin: “ALEJANDRO ALDEKOA TXISTULARIARI 1993. EKO MAIATZAK”.

12Mikel LERTXUNDI (1951)

Trabakua tontorrean dago, Mallabian, Berriz, Ermua eta Markinaren arteko bidegurutzean. Mikel Lertxundik (1951) egin du eskultura. Izenburua “Oreka, naturaren hildotik” da. Materiaren ziklo desberdinak islatzen ditu eta harriz, egurrez eta altzairuz eginda dago. Egileak harmonia eta oreka bilatzen ditu eta elementu bakoi-tzari bolumen desberdin bat ematen dio. Estruktura bertikala da eta lana totemikoa da. Neurriak 2,60x2x7,5 m. dira eta 1993an dataturik dago.

DURANGALDEA

Mallabia

“Oreka, naturaren hildotik” (1993)

13Juanjo NOVELLA (1961)

Juanjo Novella (1961) “Dantzari” obraren egilea da. 1997ko brontze bat, 2,10 metroko altuera duena eta Iurretako Aita San Migel plazan dagoena, elizaren au-rrean. Estatuak ezpata dantza klasikoa irudikatzen du. Artistak mugimenduaren erritua, gorputz anatomia eta

herri janzkera adierazten ditu zehaztasun handiz. Irudiak dorreari begira-tzen dio eta oin baten gainean sostengatzen da. Momentuaren harmonia irudikatzen du oreka asi-metrikoaren naturaltasu-naren bitartez. Lan tradi-zionala eta herrikoia.

DURANGALDEA

Iurreta

“Dantzari” (1997)

9- durangaldea