กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

รศ.ดร.สทธพงษ ศรวชยผอ�ำนวยกำรหลกสตรพทธศำสตรมหำบณฑต

สำขำวชำกำรบรหำรกำรศกษำ

บทน�า

พระพทธศำสนำใหควำมส�ำคญตอกำรเรยนรของมนษย โดยมแนวคดวำมนษยจะเปนผประเสรฐ

หรอเปนมนษยทสมบรณดวยกำรฝก ดงพทธพจนวำ “ทนโต เสฏโ มนสเสส บคคลผฝกแลวเปนผ

ประเสรฐในหมมนษย” มนษยจงควรมกำรฝกฝนพฒนำตนจนประสบผลส�ำเรจไปตำมล�ำดบตำมสต

ปญญำและควำมพรอมของแตละบคคล กำรฝกตนจะท�ำใหมนษยเกดกำรเรยนรและจดเปนกระบวนกำร

ทส�ำคญตอกำรด�ำรงชวต เพรำะมนษยตองตดตอเกยวของกบสงแวดลอมตำงๆ หรอเกยวของสมพนธ

กบโลกในฐำนะปจเจกบคคลและกำรอยรวมกนในสงคม

มนษยจงตองมกำรเรยนรเพอทตนเองจะไดมควำมสำมำรถปรบตวและพฒนำตนเองตำมสภำพ

แวดลอม ตำมยคตำมสมย ตำมกำลเวลำ เพอกำรด�ำรงชวตอยรวมกนไดอยำงปกตสข เชนเดยวกบทฤษฎ

กำรเรยนรทำงตะวนตกทมควำมคดวำ มนษยสำมำรถเปลยนแปลงพฤตกรรมของตนเองไปในทำงทด

ขนไดภำยหลงจำกกำรเรยนร นกแสดงใหเหนวำกำรเรยนรท�ำใหคนเกดกำรปรบเปลยนตนเองได

สวนจะดขนกวำทเปนอยเดมหรอไมนนกขนอยกบสภำพแวดลอมทคนๆ นนเขำไปมปฏสมพนธดวย

กระบวนกำรเรยนรตำมแนวพทธ มลกษณะทเปนไปตำมขนตอนกำรเรยนรดวยหลกธรรมเกยวกบ

กำรบรหำรกำรศกษำ เรอง อทธบำท ๔ โดยผเรยนควรเรมจำก ฉนทะ วรยะ จตตะ และวมงสำ

ตำมล�ำดบ และนยหนงมกลำวไวใน อนบพพสกขำ คอ กำรเรยนรไปตำมล�ำดบ ๗ ขน ไดแก มศรทธำ

ศกษำค�ำสอน จดจ�ำเรองรำว พจำรณำควำมหมำย เขำใจควำมสมพนธ เกดฉนทะควำมพอใจและอตสำหะ

รบไปปฏบต เพรำะฉะนน ขอบขำยของเนอหำในบทนจะเรมจำกควำมหมำยและควำมส�ำคญของ

กระบวนกำรเรยนร ทกษะกระบวนกำรและประเภทของกำรเรยนรตำมแนวพทธ ควำมถกตองและควำม

ผดพลำดของควำมร มรำยละเอยดของเนอหำ ดงตอไปน

14. ��.��.��������� (173-193).indd 173 28/4/2559 10:15:43

174 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

๑. ความหมายและความส�าคญของกระบวนการเรยนร

ความหมายของกระบวนการเรยนร กำรศกษำควำมหมำยของกระบวนกำรเรยนร ควรเรมจำก

ค�ำวำ “กระบวนกำร” เปนเบองตนกอน แลวจงคอยกลำวถงควำมหมำยของค�ำวำ “กำรเรยนร” ตำมล�ำดบ

ทงน จะมงเสนอตำมแนวค�ำสอนในพระพทธศำสนำเปนหลก เพอใหสอดคลองกบวตถประสงคของ

เนอหำ

ค�ำวำ “กระบวนกำร” มควำมหมำยตำมพจนำนกรมไทย ฉบบรำชบณฑตยสถำนวำ เปนค�ำนำม

หมำยถง ปรำกฏกำรณธรรมชำตทคอยๆ เปลยนแปลงอยำงมระเบยบ ไปสผลอยำงหนง เชน กระบวนกำร

เจรญเตบโตของเดก หรออกนยหนง คอ กรรมวธหรอล�ำดบกำรกระท�ำซงด�ำเนนตอเนองกนไปจน

ส�ำเรจลง ณ ระดบหนง เชน กระบวนกำรเคมเพอผลตสงใดสงหนง ตรงกบภำษำองกฤษวำ Process

ค�ำวำ “กระบวนกำร” น จงสำมำรถน�ำไปใชกบเรองรำวตำงๆ ทเกยวของกบกำรเปลยนแปลง หรอล�ำดบ

กำรกระท�ำทเปนไปอยำงตอเนอง เชน ในแวดวงกำรศกษำเรำกจะพบค�ำพดทวำ “กระบวนกำรเรยนร”

ซงหมำยถงล�ำดบขนกำรเรยนรซงด�ำเนนไปอยำงตอเนองจนประสบควำมส�ำเรจ และอกค�ำหนงท

เกยวของกนกคอ “ทกษะกระบวนกำร” กลำวเฉพำะค�ำวำ “ทกษะ” (Skill) จะหมำยถง ควำมชดเจน

หรอควำมช�ำนำญในเรองใดเรองหนง และสำมำรถอยรวมกบผอนไดอยำงมควำมสข และเมอใชวำ

“ทกษะกระบวนกำร” (Process skills) จะมควำมหมำยเกยวกบทกษะทำงปญญำ กลำวคอ เปนเครองมอ

ในกำรแสวงหำควำมรเพอกอใหเกดพฤตกรรมดำนกำรปฏบตและดำนควำมคดอยำงมระบบ ซงจะได

กลำวถงตอไป

ส�ำหรบค�ำวำ “กำรเรยนร” มนกวชำกำรใหค�ำนยำมไวหลำกหลำย ควำมหมำยโดยภำพรวม ไดแก

กำรไดรบควำมร พฤตกรรม ทกษะ คณคำ หรอควำมพงพอใจทเปนสงแปลกใหม และกำรเรยนรของ

มนษยอำจเกดขนจำกสวนหนงของกำรศกษำ กำรพฒนำสวนบคคล กำรเรยนกำรสอน หรอกำรฝกฝน

กำรเรยนรอำจมกำรยดเปำหมำยและอำจมควำมจงใจเปนตวชวย

นกจตวทยำหลำยทำน อยำงเชน คมเบล (Kimble), ฮลกำรด และ เบำเวอร (Hilgard & Bower)

และ คอนบำค (Cronbach) กลำวถงควำมหมำยของกำรเรยนร สรปควำมวำ

- กำรเรยนร เปนกำรเปลยนแปลงคอนขำงถำวรในพฤตกรรม อนเปนผลมำจำกกำรฝกทได

รบกำรเสรมแรง

14. ��.��.��������� (173-193).indd 174 28/4/2559 10:15:43

175กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

- กำรเรยนร เปนกระบวนกำรเปลยนแปลงพฤตกรรม อนเปนผลมำจำกประสบกำรณและ

กำรฝก ทงนไมรวมถงกำรเปลยนแปลงของพฤตกรรมทเกดจำกกำรตอบสนองตำม สญชำตญำณ

ฤทธของยำ หรอสำรเคม หรอปฏกรยำสะทอนตำมธรรมชำตของมนษย

- กำรเรยนร เปนกำรแสดงใหเหนถงพฤตกรรมทมกำรเปลยนแปลง อนเปนผลเนองมำจำก

ประสบกำรณทแตละบคคลประสบมำ

ควำมหมำยดงกลำวตรงกบท ประดนนท อปรมย นกกำรศกษำของไทย สรปควำมไววำ กำรเรยนร

คอ กำรเปลยนแปลงของบคคลอนมผลเนองมำจำกกำรไดรบประสบกำรณ โดยกำรเปลยนแปลงนน

เปนเหตท�ำใหบคคลเผชญสถำนกำรณเดมแตกตำงไปจำกเดม ประสบกำรณทกอใหเกดกำรเปลยนแปลง

พฤตกรรมน หมำยถงทงประสบกำรณทำงตรง และประสบกำรณทำงออม1 เมอพจำรณำควำมหมำย

ของกำรเรยนรตำมแนวพระพทธศำสนำแลว มเนอหำและมควำมพอสรปได ดงตอไปน

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) อธบำยเกยวกบ “กำรเรยนร” ไววำ เดมเรำมแตค�ำวำ “เรยน”

เวลำนเมอพดถงค�ำวำ “เรยนร” ในฐำนะวทยำกำรตำงๆ เรำมกนยมตำมแนวคดตะวนตก เรำกเทยบกบ

ศพทภำษำองกฤษวำ learning แตเดมเรำแปลวำ เรยน คอ กำรศกษำกเทำกบค�ำวำ “เรยน” เทำนน

เพรำะค�ำวำ “เรยน” เปนค�ำไทย สวนค�ำวำ “ศกษำ” เปนค�ำทมำจำกภำษำสนสกฤต คอ ศกษำ และ

ตรงกบภำษำบำลวำ สกขำ2

และกลำวในหนงสอ ปรชญำกำรศกษำไทย วำ “กำรศกษำ (สกขำ) กคอ

กำรพฒนำชวตทด (มรรค=พรหมจรยะ) ซงมปญญำเปนแกนน�ำโดยตลอด เรมดวยใชปญญำพฒนำชวต

ไปจนถงชวตทเปนอยดวยปญญำ”3

ฉะนน กำรเรยนตองม “ตวร” เปนแกน และไมใชแค “ร” อยำงเดยว

แต “เรยน” เทำกบ “ร” หมำยควำมวำ เรยน คอ ร แลวเกดกำรเปลยนแปลงไปในทำงทดขน ในควำม

หมำยนเรยนกมำตรงกบค�ำวำ “พฒนำ” ดวย แตค�ำวำ “เรยน” ถำเอำตวศพทแทกคอ “ศกษำ” นนเอง

1 ประดนนท อปรมย, เอกสำรกำรสอนชดวชำพนฐำนกำรศกษำ หนวยท ๔ มนษยกบการเรยนร, พมพครงท

๑๕, (นนทบร : ส�ำนกพมพแหงมหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช, ๒๕๔๐), หนำ ๑๒๑.

2 พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), “กระบวนกำรเรยนรเพอพฒนำคนสประชำธปไตย”, ใน สาระความรทได

จากการสมมนาทางวชาการเพอน�าเสนอผลการวจย/ผลงานทางวชาการเกยวกบเรองกระบวนการเรยนร, รวบรวมและจดพมพโดยกรมวชำกำร, (กรงเทพมหำนคร : องคกำรคำของครสภำ, ๒๕๔๔), หนำ ๓๖-๓๗.

3 พระรำชวรมน (ป.อ. ปยตโต), ปรชญาการศกษาไทย ฉบบแกไขรวบรวมใหม, พมพครงท ๓, (กรงเทพ-

มหำนคร : กรมกำรศำสนำ กระทรวงศกษำธกำร, ๒๕๒๘), หนำ ๔๘.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 175 28/4/2559 10:15:44

176 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

พทธทำสภกข อธบำยวำ ค�ำวำ “ศกษำ” ในภำษำไทยอำจจะแคบไปกวำภำษำบำลวำ สกขำ

ในภำษำสนสกฤตเรยกวำ ศกษำ ค�ำ ๓ ค�ำน แมจะแตกตำงกนโดยชอหรอโดยพยญชนะแตกเปนค�ำ

ค�ำเดยวกน สกขำ ในภำษำบำล หมำยถง กำรประพฤตปฏบต กำรท�ำเพอใหดบทกขโดยสนเชง รวมถง

ควำมรดวย เพรำะฉะนนควำมรกบกำรปฏบตตองไปดวยกนไมแยกกน4

ประเวศ วะส นกกำรศกษำไทยใหควำมหมำยวำ กำรเรยนร หลกปฏบตทำงพระพทธศำสนำนน

เรยกวำ สกขำ หรอ ศกษำ วถชวต คอ กำรศกษำ วถชวตทดประกอบดวยระบบกำรอยรวมกนทด คอ

ศล หมำยถง กำรอยรวมกนดวยควำมปกต ระบบกำรอยรวมกนของชวตควรจะตองประกอบดวยกำร

พฒนำจตและพฒนำปญญำใหยงๆ ขนไปดวย ท�ำใหระบบกำรอยรวมกนดยงๆ ขน ศลสกขำ จตตสกขำ

และปญญำสกขำ ทเรยกวำกำรศกษำทง ๓ หรอไตรสกขำนน เพรำะเปนวถชวตทงหมด วถชวตทงหมด

คอ กำรศกษำ กำรศกษำจงไมเปนกำรเรยนวชำ5

สมน อมรววฒน กลำววำ “กำรเรยนรเปนกระบวนกำรของผเรยนทประกอบดวยองคควำมร คอ

ปรยต ปฏบตและปฏเวธ ทน�ำไปสควำมเจรญงอกงำมของสตปญญำ”6

จำกควำมหมำยดงกลำวขำงตน ค�ำวำ เรยนร เรยน สกขำ ศกษำ และพฒนำ จงเปนค�ำทใชแทน

กนได โดยทพระพทธศำสนำใหควำมส�ำคญกบ สกขำ แปลวำ ธรรมชำตอนบคคลพงศกษำ ปฏปทำ

อนบคคลพงศกษำ กำรพฒนำ กำรฝก ฝกปรอ ฝกอบรม และปฏปทำอนบคคลพงศกษำน ตำมแนวคด

ของพระพทธศำสนำมงเนนไปทขอประพฤตปฏบต ๓ อยำง คอ อธสลสกขำ อธจตตสกขำ และอธปญญำ

สกขำ7หรอเรยกวำ ไตรสกขำ

สำระส�ำคญของไตรสกขำกคอ กำรฝกฝนอบรมตนเพอควำมถงพรอมแหงธรรมทเปนกศล เพอกำร

ด�ำรงอยดวยดหรอควำมสมพนธกบสงแวดลอมไมวำจะเปนวตถหรอสงคม ดวยกำย วำจำ ใจ (อธสลสกขำ)

4 พทธทำสภกข, การศกษาคออะไร, (กรงเทพมหำนคร : ส�ำนกพมพธรรมบชำ, ม.ป.ป.), หนำ ๑๙๙-๑๒๐.

5 ประเวศ วะส, ศ.,นำยแพทย, “พทธธรรมกบอดมกำรณส�ำหรบศตวรรษท ๒๑”, ใน พทธธรรมกบอดมการณ

ส�าหรบศตวรรษท ๒๑ : ปาฐกถาครบรอบ ๖๐ ป พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), (กรงเทพมหำนคร : ส�ำนกพมพมลนธโกมลคมทอง, ๒๕๔๒) หนำ ๑๑๕-๑๑๖.

6 สมน อมรววฒน, ศ., “แนวคดเกยวกบกำรบรณำกำรกำรศกษำ ศำสนำและวฒนธรรม”, ใน วถการเรยนร

ของคนไทย : ประมวลสาระจากการประชมและรวมขอเขยนจากนกคด, รวบรวมและจดพมพโดยส�ำนกงำนคณะกรรมกำรกำรศกษำแหงชำต, (กรงเทพมหำนคร : โครงกำรวถกำรเรยนรของคนไทย, ๒๕๔๖) : ๕๘.

7 อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๘๒/๓๐๘-๓๐๙, ๘๕/๓๑๐-๓๑๑.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 176 28/4/2559 10:15:44

177กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

กำรฝกฝนคณภำพจตใจใหเกดควำมตงมน แนวแน ไมฟงซำน รวมถงกำรฝกฝนจตใหมคณธรรม สงเสรม

ตอกำรด�ำรงชวตทดงำมและสำมำรถทจะกำวสกำรฝกฝนอบรมดำนปญญำตอไป (อธจตตสกขำ) และ

กำรฝกฝนปญญำใหรเทำทนระบบควำมสมพนธของสงทงปวงตำมธรรมชำต (อธปญญำสกขำ) ซงหมำยถง

อำยตนะภำยในกบอำยตนะภำยนอก ทมควำมสมพนธ ดงน ๑) จกข (ตำ) กบรป (รป) ๒) โสตะ (ห) กบ

สททะ (เสยง) ๓) ฆำนะ (จมก) กบ คนธะ (กลน) ๔) ชวหำ (ลน) กบ รส (รส) ๕) กำย (กำย) กบ โผฏฐพพะ

(สงทถกตองกำย) ๖) มโน (ใจ) กบธรรมำรมณ (สงทใจนกคด)8

เกยวกบเรองนสำมำรถพจำรณำไดวำ พระพทธศำสนำมจดหมำยของกำรเรยนรสงสดทปญญำ

กลำวคอ ปญญำทรเทำทนสงทงปวงตำมธรรมชำต ฉะนน มนษยจงตองเรยนรทจะฝกฝนควบคม

ระมดระวงตนใหรเทำทนเมอตำเหนรป จมกไดกลน หไดยนเสยง ลนลมรส กำยสมผส ใจรบรอำรมณ

ใหเกดประโยชนแกตนเองภำยในขอบเขตของสงทไดเรยนรนนๆ สำมำรถทจะด�ำเนนชวตใหถกตอง

ดงำม แกปญหำในชวตและดบทกขได ดงทพระพทธเจำไดตรสไววำ

ภกษทงหลำย บคคลเมอยงไมรยง ไมก�ำหนดร ไมคลำยก�ำหนด ไมละจกข เปนผไมควรเพอควำม

สนทกข...โสตะ ฯลฯ ฆำนะ ฯลฯ ชวหำ ฯลฯ กำย ฯลฯ บคคลเมอยงไมรยง ไมก�ำหนดร ไมคลำยก�ำหนด

ไมละมโน เปนผไมควรเพอควำมสนทกข

ภกษทงหลำย สวนบคคลเมอรยง ก�ำหนดร คลำยก�ำหนด ละจกขได เปนผควรเพอควำมสนทกข

ฯลฯ ชวหำ ฯลฯ กำย ฯลฯ บคคลเมอรยง ก�ำหนดร คลำยก�ำหนด ละมโนได เปนผควรเพอควำม

สนทกข9

ภกษทงหลำย บคคลเมอยงไมรยง ไมก�ำหนดร ไมคลำยก�ำหนด ไมละรป เปนผ ไมควรเพอควำม

สนทกข...สททะ ฯลฯ คนธะ...รส...โผฏฐพพะ...ฯลฯ บคคลเมอยงไมรยง ไมก�ำหนดร ไมคลำยก�ำหนด

ไมละธรรมำรมณ เปนผไมควรเพอควำมสนทกข ภกษทงหลำย สวนบคคลเมอรยง ก�ำหนดร คลำย

ก�ำหนด ละรปได เปนผควรเพอควำมสนทกข...สททะ ฯลฯ คนธะ...รส...โผฏฐพพะ...ฯลฯ บคคลเมอร

ยง ก�ำหนดร คลำยก�ำหนด ละธรรมำรมณได เปนผควรเพอควำมสนทกข10

8 ส�. สฬำ. (ไทย) ๑๘/๒๓/๒๒.

9 ส�.สฬำ. (ไทย) ๑๘/๑๑๑/๑๒๕.

10 ส�.สฬำ. (ไทย) ๑๘/๑๑๒/๑๒๕.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 177 28/4/2559 10:15:44

178 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

เพรำะฉะนน กำรเรยนรตำมแนวพระพทธศำสนำจงหมำยถง กระบวนกำรฝกฝนพฒนำตนดวย

อำยตนะภำยในตวมนษยหรออนทรย ๖ ไดแก ตำ ห จมก ลน กำย ใจ สมพนธกบอำยตนะภำยนอก

หรออำรมณ ๖ ไดแก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ (สงทถกตองกำย) ธรรมำรมณ (อำรมณ ทเกดกบใจ)

พรอมกบกำรประพฤตปฏบตตำมกระบวนกำรของไตรสกขำ ไดแก อธสลสกขำ อธจตตสกขำและ

อธปญญำสกขำ ซงเปนกระบวนกำรเรยนรทท�ำใหมนษยเกดกำรเปลยนแปลงไปสควำมเจรญงอกงำม

ของชวตและเปนวถชวตทงหมดของมนษย

๒. ความส�าคญของกระบวนการเรยนร

นกกำรศกษำชำวตะวนตกสวนใหญมองกระบวนกำรเรยนรไปทกำรเปลยนแปลงพฤตกรรม

อนเปนผลมำจำกประสบกำรณและกำรฝกของมนษย เขำจงใหควำมส�ำคญกบกระบวนกำรเรยนรไปท

กำรปรบเปลยนพฤตกรรมใน ๓ ดำน ไดแก พฤตกรรมดำนพทธพสย (Cognitive Domain) เจตพสย

(Affective Domain ) และทกษะพสย (Psychomotor Domain) ตำมทศนะของ บลม และคณะ

(Bloom and Others ) มเนอควำมพอสรปได ดงน

๑) ดานพทธพสย (Cognitive Domain) คอ ผลของกำรเรยนรทเปนควำมสำมำรถทำงสมอง

ครอบคลมพฤตกรรมประเภท ควำมจ�ำ ควำมเขำใจ กำรน�ำไปใช กำรวเครำะห กำรสงเครำะหและ

ประเมนผล

๒) ดานเจตพสย (Affective Domain ) คอ ผลของกำรเรยนรทเปลยนแปลงดำนควำมรสก

ครอบคลมพฤตกรรมประเภท ควำมรสก ควำมสนใจ ทศนคต กำรประเมนคำและคำนยม

๓) ดานทกษะพสย (Psychomotor Domain) คอ ผลของกำรเรยนรทเปนควำมสำมำรถ

ดำนกำรปฏบต ครอบคลมพฤตกรรมประเภทกำรเคลอนไหว กำรกระท�ำ กำรปฏบตงำน กำรมทกษะ

และควำมช�ำนำญ

นอกจำกนยงมทศนะของนกกำรศกษำชำวตะวนตกอก ๒ คน คอ ดอลลำรด และมลเลอร

(Dallard and Miller) ไดใหควำมส�ำคญของกระบวนกำรเรยนรโดยเสนอเปนหลกกำรไววำ กำรเรยนร

ควรมองคประกอบส�ำคญ ๔ ประกำร ไดแก

๑) แรงขบ (Drive) เปนควำมตองกำรทเกดขนภำยในตวบคคล เปนควำมพรอมทจะเรยนร

ของบคคลทงสมอง ระบบประสำทสมผสและกลำมเนอ แรงขบและควำมพรอมเหลำนจะกอใหเกด

ปฏกรยำ หรอพฤตกรรมทจะชกน�ำไปสกำรเรยนรตอไป

14. ��.��.��������� (173-193).indd 178 28/4/2559 10:15:44

179กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

๒) สงเรา (Stimulus) เปนสงแวดลอมทเกดขนในสถำนกำรณตำงๆ ซงเปนตวกำรทท�ำให

บคคลมปฏกรยำ หรอพฤตกรรมตอบสนองออกมำ ในสภำพกำรเรยนกำรสอน สงเรำจะหมำยถง คร

กจกรรมกำรสอน และอปกรณกำรสอนตำงๆ ทครน�ำมำใช

๓) การตอบสนอง (Response) เปนปฏกรยำ หรอพฤตกรรมตำงๆ ทแสดงออกมำเมอบคคล

ไดรบกำรกระตนจำกสงเรำ ทงสวนทสงเกตเหนไดและสวนทไมสำมำรถสงเกตเหนได เชน กำรเคลอนไหว

ทำทำง ค�ำพด กำรคด กำรรบร ควำมสนใจ และควำมรสก เปนตน

๔) การเสรมแรง (Reinforcement) เปนกำรใหสงทมอทธพลตอบคคลอนมผลในกำร

เพมพลงใหเกดกำรเชอมโยง ระหวำงสงเรำกบกำรตอบสนองเพมขน กำรเสรมแรงมทงทำงบวกและ

ทำงลบ ซงมผลตอกำรเรยนรของบคคลเปนอนมำก

ในพระพทธศำสนำไดใหควำมส�ำคญตอกระบวนกำรเรยนร โดยมงไปทจดหมำยสงสดของกำร

เรยนร คอ กำรพฒนำปญญำขนสง กลำวคอ ปญญำทรเทำทนสงทงปวงตำมธรรมชำต ฉะนน มนษยจง

ตองเรยนรทจะฝกฝนควบคมระมดระวงตนใหรเทำทนเมอตำเหนรป จมกไดกลน หไดยนเสยง ลนลมรส

กำยสมผส ใจรบรอำรมณ ใหเกดประโยชนแกตนเองภำยในขอบเขตของสงทไดเรยนรนนๆ สำมำรถทจะ

ด�ำเนนชวตใหถกตอง ดงำม แกปญหำในชวตและดบทกขได ตำมหลกไตรสกขำ และท�ำใหกำรเรยนร

เปนกำรศกษำเพอชวต มล�ำดบขนควำมส�ำคญของกำรกระบวนกำรเรยนทเรยกวำ อนบพพสกขำ ดงน

๑) มศรทธำแลวเขำไปหำอำจำรย

๒) ศกษำค�ำสอนของทำน

๓) จดจ�ำเรองทศกษำ

๔) พจำรณำควำมหมำยของค�ำทจดจ�ำมำนน

๕) เกดควำมเขำใจเพรำะเหนควำมสมพนธเชอมโยงกนเปนระบบ

๖) เกดฉนทะคอควำมพอใจ กำรศกษำตองสรำงฉนทะนใหได

๗) อตสำหะคอรบไปปฏบต

ล�ำดบขนควำมส�ำคญทง ๗ น สำมำรถสรปใหเหลอเพยง ๓ ขนใหญๆ คอ

๑) กำรรบฟงและจดจ�ำขอมลทไดจำกผอน

๒) กำรมปฏกรยำตอขอมลนน นนคอคดพจำรณำอยำงถถวน และ

๓) กำรเกดเจตคตตอเรองนนวำดหรอเลว ถำเปนวำดกมฉนทะคอพอใจทจะท�ำตำมแลว

อตสำหะพยำยำมจนเกดทกษะ

14. ��.��.��������� (173-193).indd 179 28/4/2559 10:15:44

180 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

เพรำะฉะนน ควำมส�ำคญของกระบวนกำรเรยนรตำมแนวพระพทธศำสนำกคอ กำรเรยนรท

สำมำรถน�ำไปสกำรคด คอ มอนสตคดทบทวนตรวจสอบไดวำ เรำจะท�ำหรอไมท�ำอะไรในอนำคต สำมำรถ

บอกตวเองไดวำ เรำจะท�ำอยำงไรถำเรำไปเจอสถำนกำรณอยำงนนอก เมอรบขอมลเขำมำแลว จตจะ

กระท�ำตอบ คอ มปฏกรยำตอเรองนนแลวคดยอนกลบมำหำตวเรำอกทหนง หำกใชเพยง “สตมยปญญำ”

คอ กำรรบร ขอมลอยำงเดยวยงไมเพยงพอ กระบวนกำรเรยนรทส�ำคญควรประกอบพรอมดวย

“จนตำมยปญญำ” คอ กำรคดยอยขอมลนนก�ำกบอยดวยเสมอ

๓. ทกษะกระบวนการและประเภทของการเรยนรตามแนวพทธ

กำรเรยนรจดเปนทกษะกระบวนกำรทส�ำคญของชวต ตรำบใดทยงด�ำรงชวตอยกตองมกำร

เรยนรทจะปรบตวใหเขำกบสงแวดลอม เพรำะบคคลจะมชวตควำมเปนอยอยำงไร จะมพฤตกรรมอยำงไร

นนขนอยกบกำรเรยนร กำรเรยนรจะเกดขนไดตองอำศยกำรรบรซงเกยวของกบรำงกำยและจตใจ

ดวยเหตน พระพทธศำสนำจงใหควำมส�ำคญกบกำรเรยนรของมนษย โดยมแนวคดวำ มนษยประกอบ

ขนดวยรปขนธ (รำงกำย) ไดแก ธำตดน ธำตน�ำ ธำตลม และธำตไฟ หรอธำต ๔ และนำมขนธ (จตใจ)

ไดแก เวทนำ (ควำมรสก) สญญำ (ควำมจ�ำ) สงขำร (กำรคด) และวญำณ (จตใจ)11

ทงรปขนธ (รำงกำย)

และนำมขนธ (จตใจ)ประกอบเขำเปนชวตและองอำศยซงกนและกน รำงกำยตองอำศยจตใจจงจะแสดง

พฤตกรรมตำงๆ ได และจตใจตองอำศยรำงกำยคอยรบรอำรมณภำยนอก หรอกลำวไดวำมนษยเปน

ผรบรอำรมณโลก สวนโลกเปนสงทถกร ดงทพระพทธเจำตรสไววำ

“จกข รป จกขวญญำณ ธรรมทพงรแจงทำงจกขวญญำณมอยในทใด โลกหรอกำรบญญตวำ

โลกกมอยในทนน ฯลฯ ชวหำ ฯลฯ มโน ธรรมำรมณ มโนวญญำณ ธรรมทพงรแจงทำงมโนวญญำณ

มอยในทใด โลกหรอกำรบญญตวำโลกกมอยในทนน สวนจกข รป จกขวญญำณ ธรรมทพงรแจงทำง

จกขวญญำณไมมในทใด โลกหรอกำรบญญตวำโลกกไมมในทนน ฯลฯ ชวหำ ฯลฯ มโน ธรรมำรมณ

มโนวญญำณ ธรรมทพงรแจงทำงมโนวญญำณไมมในทใด โลกหรอกำรบญญตวำโลกกไมมในทนน”12

จำกพระพทธพจนน ค�ำวำโลกตำมแนวคดของพระพทธศำสนำกคอ อำยตนะภำยในหรออนทรย

๖ ไดแก จกข (ตำ) โสต (ห) ฆำนะ (จมก) ชวหำ (ลน) กำย (กำย) และมโน (ใจ) กบอำยตนะภำยนอก

11 อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๒๘/๒๒๐.

12 ส�.สฬำ. (ไทย) ๑๘/๖๘/๕๘.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 180 28/4/2559 10:15:44

181กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

หรออำรมณ ๖ ไดแก รป (รป) สททะ (เสยง) คนธะ (กลน) รส (รส) โผฏฐพพะ (สงทตองกำย) ธรรมำรมณ

(อำรมณทเกดกบใจ) เมออำยตนะภำยในกระทบกบอำยตนะภำยนอกจะเกดเปนควำมรเฉพำะดำนของ

แตละอำยตนะขน หรอเรยกวำ วญญำณ แปลวำ ควำมรทเกดขนเมออำยตนะภำยในกบอำยตนะภำยนอก

กระทบกน เชน ตำกระทบวตถสงหนงเกดกำรเหนขน เรยกวำ เกดวญญำณทำงตำ13

ดงนน กำรรบรจะเกดขนไดจะตองมองคประกอบทง ๓ อยำง คอ ๑) อำยตนะภำยใน คอ ตำ ห

จมก ลน กำย ใจ ๒) อำยตนะภำยนอก คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ (สงทถกตองกำย) ธรรมำรณ

(อำรมณทเกดกบใจ) ๓) วญญำณ คอ ควำมรสกทเกดขนเมออำยตนะภำยในกบอำยตนะภำยนอก

กระทบกน14

องคประกอบทงสำมเมอประจวบกนเขำพรอมกนจงเกดเปนผสสะ แปลวำวำ กำรกระทบ ซงเปน

ขนตอนส�ำคญหรอจดเรมตนของกำรรบรและกำรเรยนร ถำไมมผสสะกำรรบรและกำรเรยนรจะเกดขน

ไมได หมำยควำมวำ เมอผสสะเกดขน กระบวนธรรมกด�ำเนนตอไป คอ จำกผสสะน�ำไปสเวทนำ เวทนำ

หมำยถงควำมรสกทมตออำรมณทรบรนน ไดแก ควำมรสกสขสบำย (สขเวทนำ) ควำมรสกไมสบำย

(ทกขเวทนำ) หรอควำมรสกไมทกขไมสข (อทกขมสขเวทนำ)15

กลำวคอ ถำสขสบำยหรอชอบใจกดนรน

ปรำรถนำ (ตณหำ) ถำไมสบำยหรอไมชอบใจกอยำกใหพนจำกสภำพนนๆ (วภวตณหำ) ซงควำม

สขสบำยหรอควำมไมสขสบำยจำกเหตกำรณตำงๆ อนเปนประสบกำรณแตละอยำงทผำนเขำมำจตจะ

จ�ำไว (สญญำ) ตวอยำงเชน

เมอเดกเหนเตำรดทก�ำลงรอนอย ครงแรกทเหนยงไมรวำเปนอะไร เมอเอำมอไปจบ (ผสสะ)

เกดกำรรบรเปนทกขเวทนำขนคอรสกทกขเพรำะควำมรอน แลวจตเอำไปจ�ำไววำถำจบเตำรดจะม

ควำมทกข เมอเดกเหนเตำรดอกกจะไมจบเพรำะรวำรอน กำรรนมำจำกควำมจ�ำ และกำรทเอำมอ

ไปจบหรอไมจบนนตองผำนควำมคดและเจตจ�ำนงหรอควำมจงใจ เจตจ�ำนงนขนอยกบเวทนำและสญญำ

กลำวคอ กอนทจะรวำเตำรดรอนเดกตองกำรจบ หลงจำกรวำเตำรดรอนและเมอเหนอกกจ�ำได จงไม

ตองกำรจบ กำรตองกำรหรอไมตองกำรนนเกดจำกกำรคดปรงแตง (สงขำร) ซงสำมำรถแสดงใหเหน

เปนแผนภำพกระบวนกำรของกำรรบรได ดงน

13 พระพรหมคณำภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนำ ๓๕-๓๖.

14 ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๐๔/๒๐๓.

15 ท.ปำ. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๖, ๓๕๓/๓๗๓, ส�.สฬำ. (ไทย) ๑๘/๒๗๐/๓๐๓, อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๓๔.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 181 28/4/2559 10:15:45

182 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

แผนภาพ แสดงกระบวนกำรของกำรรบรในพระพทธศำสนำ

จำกแผนภำพเมออำยตนะภำยในกระทบกบอำยตนะภำยนอก ตำกบรป เปนตน จนถงเวทนำ

จะเปนกำรรบรบรสทธตำมธรรมชำตหรอกระบวนกำรรบรแบบววฏฏ16

เวทนำเปนเพยงองคประกอบ

ทท�ำใหกำรรบรถกตองสมบรณ จงเปนสวนประกอบทส�ำคญ อยำงหนง โดยท�ำหนำทเปนเครองชบอก

ใหรวำอะไรเปนอนตรำยแกชวต ควรหลกเวน หรอสงใดทเกอหนนแกชวต ควรน�ำมำใชประโยชน เวทนำ

จงชวยใหกระบวนกำรเรยนรด�ำเนนตอไป สำมำรถสรำงควำมรควำมเขำใจทครบถวนสมบรณ แตถำ

กลำวตำมหลกกำรของกระบวนกำรรบรบรสทธ กำรรบรเกดขนจำกอำยตนะแลวเสรจสนทผสสะ กลำวคอ

มแตองคธรรมทเกดขนตำมธรรมชำต ยงไมมกำรคดพจำรณำวเครำะหตดสนใดๆ ยงไมมสตว บคคล

ตวตน เขำมำเกยวของ จำกเวทนำ สญญำ สงขำร เปนกระบวนกำรรบรแบบเสพเสวยโลกหรอกระบวนกำร

รบรแบบสงสำรวฏฏ กลำวคอ มควำมรสกตอสงทตนรบรเปนควำมรสกชอบ ไมชอบ (เวทนำ) และม

กำรจ�ำไดวำสงนนคออะไร (สญญำ)เมอเกดกำรจ�ำไดกมกำรคดปรงแตงสรำงสรรคใหเปนไปตำมทตน

ตองกำรปรำรถนำ (สงขำร) ดวยแรงผลกดนของตณหำ มำนะ ทฏฐ ท�ำใหมองไมเหนสงทงปวงตำมควำม

เปนจรง ตดอยในทกขและไมสำมำรถขำมพนควำมทกขไปได

ดงนน มนษยคดอยำงไรและแสดงพฤตกรรมออกมำอยำงไร กำรรบรของมนษยจะด�ำเนนไปตำม

ควำมเปนจรงหรอคลำดเคลอนไปจำกควำมเปนจรงขนอยกบเวทนำ เชนเดยวกนอำยตนะยอมมควำม

ส�ำคญเพรำะเปนแหลงทท�ำใหเวทนำเกดขน จำกกระบวนกำรรบรดงกลำวอำยตนะจงเปนกระบวนกำร

ทท�ำหนำท ๒ ประกำร คอ

16 พระพรหมคณำภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนำ ๓๘.

ตำกบรป

ลนกบรส

กำยกบโผฏฐพพะ

หกบเสยง

ใจกบธรรมำรมณ

สงขำร

(วตกกะ, ปปญจสญญำ)

โลกแหงควำมคด

และประสบกำรณ

จมกกบกลน วญญำณ ผสสะ เวทนำ

สญญำซบซอน

(ปปญจสญญำในแงตำง ๆ)

สญญำ

14. ��.��.��������� (173-193).indd 182 28/4/2559 10:15:45

183กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

๑) เปนชองทำงรบรโลก กลำวคอ เปนเครองมอสอสำรท�ำใหมนษยไดรบขอมลแหลงควำมร

ซงเปนสงจ�ำเปนทชวยใหมนษยสำมำรถเกยวของกบโลกไดอยำงถกตอง ท�ำใหชวตด�ำรงอยและเปนไป

ดวยด

๒) เปนชองทำงเสพเสวยโลก หรอเปนชองทำงทมนษยรบอำรมณตำงๆ กลำวคอ มควำมรสก

ตอสงทตนรบร ดวยกำรด กำรฟง กำรดม กำรลมรส กำรสมผสสงตำงๆ ควำมสนกสนำนรนเรง ควำมเสยใจ

ควำมหดหทอแทใจ ฯลฯ ตลอดจนจนตนำกำรตำงๆ17

จงสรปกระบวนกำรเรยนรจะเกดขนไดตองมกำรรบร ซงกำรรบรเกดจำกองคประกอบ คอ

อำยตนะภำยในกระทบกบอำยตนะภำยนอก เกดเปนวญญำณหรอเกดเปนควำมรแจงอำรมณในแตละ

อำยตนะ เมอองคประกอบดงกลำวประจวบเขำพรอมกนจะเกดเปนผสสะหรอกำรรบร ผสสะจงเปน

จด เรมตนของกำรเรยนรในพระพทธศำสนำ เมอเกดผสสะแลวเวทนำจะเกดขนตำมมำ ถำจตไมมกเลส

จะเปนกำรรบรโลกตำมธรรมชำต คอ กำรรบรสงทงหลำยทปรำกฏกบจตตรงตำมควำมเปนจรง แตถำ

จตประกอบ ดวย ตณหำ มำนะ ทฏฐ สญญำจะปรงแตงใหเปนบคคล ตวตน เรำเขำ สญญำในขนน

จะเปนปปญจสญญำ เปนสญญำทเนองจำกสงขำรซงปรงแตงภำพอำรมณใหออกในแงมมตำงๆ มำกมำย

ทงทเปนกศลและอกศลตำมโลกแหงประสบกำรณของแตละบคคล ท�ำใหไมสำมำรถมองเหนสงทงหลำย

ตรงตำมควำมเปนจรงกอ ใหเกดปญหำมำกมำยในชวต เปนชองทำงกำรรบรแบบเสพเสวยโลก

ประเภทของการเรยนร จำกทกษะกระบวนกำรของกำรเรยนรขำงตน เมอมนษยเกดกำรรบร

จะเกดกำรเรยนรหรอเกดเปนควำมรขน และเมอกลำวถงกำรจดประเภทของควำมรในพระพทธศำสนำ

พบวำมกำรแบงประเภทของควำมรออกไปตำงๆ กนมำกมำยตำมเหตและผลแหงธรรมนน เพอให

ครอบคลมหลกธรรมในพระพทธศำสนำมำกทสด ในทนจงแบงประเภทของควำมรตำมพฒนำกำรทำง

ปญญำภำยในขอบเขตของกำรรบรและกำรเรยนร ดงน

๑) ความรระดบวญญาณหรอการรบร (consciousness) คอ ควำมรทเกดขนเมออำยตนะ

ภำยในของมนษยอนไดแก ตำ ห จมก ลน กำย ใจ กระทบอำรมณหรออำยตนะภำยนอก ไดแก รป เสยง

กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมำรมณ เชน ตำเหนรป หฟงเสยง จมกดมกลน ลนไดรบรส กำรสมผสถกตอง

กบกำยหรอ วตถ และใจไดรบอำรมณ เกดเปนควำมรขน เรยกวำ วญญำณ หมำยถง ควำมรแจงอำรมณ

เชน จกขวญญำณ คอ กำรรแจงทำงตำ ควำมรระดบวญญำณมลกษณะงำยๆ ไมซบซอน เพยงแตตำ

17 พระพรหมคณำภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ, หนำ ๓๘-๓๙.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 183 28/4/2559 10:15:45

184 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

เหนรปกรวำเปนรป ยงไมรถงรำยละเอยดและควำมหมำยใดๆ ของรปนนๆ กลำวคอ รเพยงวำเปนรป

แตไมรวำเปนรป ของใคร รปอะไร หรอแมหไดฟงเสยงกเชนเดยวกน เรำรวำเปนเพยงเสยงแตไมรชดวำ

เปนเสยงของใครหรอเสยงอะไร เปนตน

๒) ความรระดบสญญา (perception) หมำยถง ควำมรทเกดสบเนองมำจำกควำมรระดบ

วญญำณ กลำวคอ กำรรถงคณลกษณะตำงๆ ของอำรมณหรอสงเรำนนๆ เชน เมอตำเหนรปและเกด

เหนวำเปนรปแลว จะเกดควำมรเกยวกบคณลกษณะและรำยละเอยด ของรปวำเปนรปอะไร รปใคร

ควำมรดงกลำวนเรยกวำ ควำมก�ำหนดไดหมำยร รวมทงควำมรทเกดจำกกำรก�ำหนดหมำย หรอหมำยร

แลวเกบบนทกรวบรวมไวเปนวตถดบของควำมคดตอ ๆ ไป ท�ำใหมกำรรจก จ�ำได ร เขำใจ และคดได

ยงๆ ขนไป โดยอำศยกำรเทยบเคยงระหวำงประสบกำรณเดมหรอควำมรเกำกบควำมรใหม ซงเปน

ควำมรทเกด สบเนองมำจำกควำม รระดบวญำณ กลำวคอ เปนกำรรถงคณลกษณะตำงๆ ของอำรมณ

หรอ สงเรำนนๆ ควำมรระดบสญญำนแบงไดเปน ๖ ชนดตำมทำงแหงกำรรบร คอ รปสญญำ (สญญำ

เกยวกบรป) สททสญญำ (สญญำเกยวกบเสยง) คนธสญญำ (สญญำเกยวกบกลน) รสสญญำ (สญญำ

เกยวกบรส) โผฏฐพพสญญำ (สญญำเกยวกบสงทตองกำย) ธรรมสญญำ (สญญำเกยวกบเรองในใจหรอ

สงทใจรและนกคด) เชน เมอเรำเหนผหญงคนหนงทเพอนแนะน�ำใหรจกวำชอกลยำ ภำพผหญงชอกลยำ

และเสยงของเพอนวำกลยำจะไปเกบไวทจตของเรำ หลำยวนจำกนนเรำไดพบเหนผหญงทชออกกกลยำ

อกกจ�ำหนำและชอเขำไดดวย ควำมจ�ำไดนเรยกวำ สญญำ หรอขณะทชะนรอง เสยงของชะนกจะไป

เกบอยในจตของเรำ เมอเพอนขอใหท�ำเสยงชะนรองใหฟง เรำกสำมำรถท�ำเสยงของชะนได แสดงให

เหนวำเรำสำมำรถถำยทอดเสยงทเกบอยในจตออกมำเปนเสยงได สงทเกบอยในจตของเรำไมวำจะเปน

ภำพตำงๆ กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมำรมณตำงๆ กเชนเดยวกน

พระพรหมคณำภรณ (ป.อ. ปยตโต) แบงสญญำตำมสภำพทปรงแตงวำม ๒ ระดบ ไดแก

ก. สญญำชนตน ไดแก ควำมหมำยรลกษณะอำกำรตำมสภำวะของสงนนๆ โดยตรง เชน

หมำยรวำสเขยว ขำว ด�ำ แดง แขง ออน รสเปรยว หวำน รปรำงกลม แบน ยำว สน ฯลฯ

ข. สญญำซอนเสรม ไดแก ควำมหมำยรไปตำมควำมคดปรงแตง หรอตำมควำมรควำมเขำใจ

ในระดบตำงๆ เชน หมำยรวำสวย นำเกลยด นำชง วำไมเทยง วำไมใชตวตน ฯลฯ สญญำซอนเสรมน

แบงไดเปน ๒ ชนด คอ

(๑) ปปญจสญญำ แปลวำ สญญำทเกดจำกควำมคดปรงแตงทเปนอกศล คอ สญญำท

ประกอบดวยกเลสเครองเนนชำ คอ ตณหำ มำนะ ทฏฐ กอใหเกดโลภะ โทสะ โมหะ ท�ำใหควำมร

14. ��.��.��������� (173-193).indd 184 28/4/2559 10:15:45

185กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

บดเบอนไป เชน หมำยรลกษณะอำกำรทเรำหวงแหนเปนเจำของ หมำยรลกษณะอำกำรหลงในอ�ำนำจ

ของตน หมำยรลกษณะอำกำรในผอนทตนเหนวำดอยกวำ ฯลฯ

(๒) วชชำภำคยสญญำ แปลวำ สญญำทเกดจำกควำมรควำมเขำใจทถกตอง คอ สญญำ

ทชวยสงเสรมกำรพฒนำปญญำใหเจรญงอกงำมในแนวทำงของกศลธรรม เชน หมำยรลกษณะอำกำร

ซงแสดง ภำวะทเปนเหตปจจย ภำวะทไมเทยง ภำวะทไมมตวตน ฯลฯ

๓) ความรระดบทฏฐ (conception) หมำยถง ควำมเหน ควำมเขำใจโดยนยเหตผล ทเกด

จำกกำรพจำรณำเปรยบเทยบแลวสรปลงเปนขอสรปอยำงใดอยำงหนง ไดแก ทรรศนะ แนวคด หรอ

ทฤษฎตำงๆ ทเปนไปตำมกระบวนกำรแหงเหตผลมำกหรอนอย หรอไมประกอบดวยเหตผล หรออำจ

เปนควำมรทเกดจำกภำยนอก เชน กำรเหน กำรไดยน กำรไดกลน กำรลมรส กำรสมผส ควำมร

ในลกษณะนจงมลกษณะเปนนำมธรรมลกซงยงกวำควำมรระดบวญญำณ และสญญำ เชน เมอสำรบตร

ปรพำชกไดฟงธรรมทพระอสสชแสดงวำ “ธรรมเหลำใดเกดแตเหต พระตถำคตตรสเหตแหงธรรมนน

และควำมดบธรรมเหลำนน”18

เปนเหตใหสำรบตรปรพำชกพจำรณำธรรมทพระอสสชแสดงและ

สงเครำะหลงเปนควำมคดรวบยอดวำ ธรรมนนเปนทำงทท�ำใหพนจำกควำมทกข กำรรจกทำงทท�ำให

พนจำกควำมทกขของสำรบตรปรพำชกจงเปนควำมรระดบทฏฐและควำมเหน

ควำมเหนควำมเขำใจทผดไปจำกควำมเปนจรง เปนไปเพอสรำงกเลส เรยกวำ มจฉำทฏฐ

ม ๓ อยำง คอ ๑) อกรยำทฏฐ แปลวำ ควำมเหนวำไมเปนอนท�ำ เหนวำกำรกระท�ำไมมผล ๒) อเหตก-

ทฏฐ แปลวำ ควำมเหนวำไมมเหต เหนวำสงทงหลำยไมมเหตปจจย ๓) นตถกทฏฐ แปลวำควำมเหนวำ

ไมม เหนวำไมมกำรกระท�ำหรอสภำวะทจะก�ำหนดเอำเปนหลกได

สวนควำมรทตรงกบควำมเปนจรง เชน เหนวำท�ำดมผลด ท�ำชวไดผลชว มำรดำเปนผมคณ

เรยกวำ สมมำทฏฐ กลำวถงสมมำทฏฐในกระบวนกำรเรยนรตำมแนวพระพทธศำสนำ หมำยถง ปญญำ

อนเหน ชอบในอรยสจ ๔19

๔) ความรระดบญาณ (insight) เปนควำมรทพฒนำมำจำกควำมรระดบทฏฐ ซงควำมร

ระดบทฏฐเปนควำมรทยงคลมเครอไมแจมชด แตควำมรระดบญำณจะปรำกฏแจมชด ไมใชรสวนใด

สวนหนง เปนควำมรทสมบรณ เปนควำมหยงร เปนควำมรบรสทธ เปนควำมรตรงตำมสภำวะ หรอ

กลำวไดวำ ญำณ คอ ควำมรบรสทธทสวำงแจงขน มองเหนตำมสภำวะของสงนนๆ

18 ว.ม. (ไทย) ๔/๖๑/๗๓.

19 ท.ม. (ไทย) ๑๐/๔๐๒/๓๓๕.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 185 28/4/2559 10:15:45

186 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

ญำณมหลำยระดบ บำงทเปนควำมรทผด เพรำะมควำมรสกยดถอของตน บำงทเปนควำมร

บำงสวนไมสมบรณ แตกเปนควำมรบรสทธ บำงครงญำณเกดขนโดยอำศยควำมคดเหตผล โดยไมขน

ตอเหตผล แตสมพนธกบตวสภำวะทเปนอยจรงในขณะนนหรอรอำรมณตำมสภำวะ

ควำมรระดบญำณเปนควำมรระดบสงของมนษย ควำมรระดบญำณอำจเกดขนไดหลำยวธ

เชน บคคลทมปญญำเพยงแตไดฟงค�ำบำงค�ำหรอประโยคบำงประโยค หรอเหนเหตกำรณทสะเทอนใจ

บำงอยำงกอำจกอใหเกดญำณขนมำได แตส�ำหรบบคคลทวไปญำณสำมำรถเกดขนไดโดยกำรกระท�ำจต

ใหสงบเปนสมำธ

ควำมรระดบญำณจงเปนควำมรกระจำงชดและลกซงทสด เปนผลส�ำเรจทำงปญญำสงสดของ

มนษย เทำทมนษยจะพฒนำไปใหถงได กอใหเกดกำรเปลยนแปลงจำกปถชนหรอบคคลธรรมดำทวไป

สอรยบคคล

ควำมรระดบวญญำณ สญญำ ทฏฐ และญำณ จงมควำมสมพนธกน โดยสญญำเปนควำมรท

สบเนองมำจำกวญญำณ ท�ำใหมกำรรจก จ�ำได เกดเปนกำรก�ำหนดหมำย ทฏฐเกดจำกสญญำ20

คอ

เมอก�ำหนดหมำยสงตำงๆ อยำงไรกจะลงควำมเหนสรปเอำวำเปนอยำงนน ซงสำมำรถน�ำมำใชใหส�ำเรจ

ประโยชนในกจกรรมตำงๆ ของมนษย

ญำณจะเกดขนไดต องอำศยสญญำ เชน ชำยคนหนงมองเหนคำงคกถกรถทบตำย

เกดวปสสนำญำณขน มองเหนควำมไมเทยงแทยงยนในสงทงหลำย ญำณทเกดขนนนอำศยสญญำ

มำกมำยเปนเหต เชน สญญำเกยวกบควำมตำย ควำมสนสดเกยวกบกำรด�ำรงอยของ สงทงหลำย ปญญำ

ทท�ำใหมองเหนควำม สมพนธระหวำงสญญำเหลำนนท�ำใหเกดญำณดงกลำว

ญำณท�ำใหเกดทฏฐได ดงตวอยำง เรองของพกพรหมทมญำณระลกชำตไดยำวนำนไมมท

สนสด มองเหนสตวทงหลำยเกดดบนบไมถวน แตตนเองคงอยอยำงเดมตลอดจงเกดทฏฐ หลงยดวำ

ภำวะแหงพรหมนนคงอยตลอดไป ไมเกด ไมแก ไมตำย ไมเคลอนจำกภพหนงไปสภพอน ไมมเหต

ใหเกด ไมมทกข พรหมเปนผสรำงและบนดำลสงตำงๆ สภำวะแหงพรหมนน คงอยตลอดไป21

จำกตวอยำงน จะเหนไดวำทฏฐระดบสงมกเกดจำกกำรไดญำณบำงอยำง ขนกอน

20 ข.ม. (ไทย) ๒๙/๓๗/๑๓๔.

21 ม.ม. (ไทย) ๑๒/๕๐๑/๕๓๗.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 186 28/4/2559 10:15:46

187กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

ทฏฐเปนเครองชวยใหเกดญำณได ดงจะเหนไดวำ ทฏฐเปนผลจำกควำมคดและเปนขอยดถอ

ของผทรงควำมร ผมปญญำมำก หรอเจำลทธทงหลำย22

และเปนทฏฐทมเหตผลมำก ถำไมมควำม

ยดตดนนมำกจนเกนไปและรจกใชปญญำพจำรณำกยอมมโอกำสทจะเกดญำณ ซงชวยใหกำวหนำตอไป

ดงนน เมอทฏฐหรอญำณเกดขนกยอมมกำรก�ำหนดหมำยตำมทฏฐหรอญำณนน เกดเปน

สญญำใหมขนอก ทฏฐและญำณจงท�ำใหเกดสญญำซงเปนเครองประกอบของควำมรและควำมคดอน

อกตอไป ทฏฐโดยสวนมำกมกท�ำใหเกดสญญำใหมทผดพลำด สวนญำณจะชวยใหเกดสญญำทถกตอง

และแกสญญำทผดพลำด

ควำมรระดบวญญำณ สญญำ ทฏฐ และญำณ มผลตอกำรรบรและกำรเรยนรของมนษย

กลำวคอ ควำมรระดบวญญำณและสญญำมอทธพลตอกำรรบร กำรมองเหน และกำรเขำใจสงแวดลอม

รอบตว รวมถงกำรทจะสรำงควำมรอยำงอนอกตอไป แลวสรปลงควำมเหนวำเปนอยำงนน ควำมเหน

หรอทฏฐ มผลตอพฤตกรรมกำรแสดงออกและวถกำรด�ำเนนชวตของมนษย แตมกกลำยเปนเครอง

ปดกนไมใหเหนควำมจรงดำนอนๆ ในสงนนๆ สวนควำมรระดบญำณเปนควำมรทลกซงกระจำงชดทสด

เปนปญญำสงสดของมนษย ควำมรระดบนท�ำใหมองเหนถงควำมเปนจรงของสงทงหลำยอยำงทะล

ปรโปรง มผลตอพฤตกรรมและกำรด�ำเนนชวตของบคคลอยำงแทจรงและถำวร

๔. ความถกตองและความผดพลาดของความร

๔.๑ ความถกตองของความร ไดกลำวไวในตอนตนแลววำ กระบวนกำรเรยนรตำมแนวพระพทธ-

ศำสนำ มจดมงหมำยสงสดทปญญำ อนเปนปญญำทรเทำทนระบบควำมสมพนธของสงทงปวงตำมควำม

เปนจรง ฉะนน กำรเรยนรตำมแนวพระพทธศำสนำเพอแสวงหำควำมรจงมใชเปนกำรเรยนรเพอเสพ

เสวยโลก หรอเปนกำรเรยนรเพอสนองกเลสตณหำเทำนน แตตองเปนกำรเรยนรเพอท�ำลำยกเลสหรอ

ท�ำตนใหหลดพนจำกควำมทกข เพรำะในชวตประจ�ำวนของคนเรำตองพบกบแหลงควำมรมำกมำย หรอ

กลำวไดวำเรำตองตดตอสมพนธกบโลกภำยนอกทมกำรเปลยนแปลงอยตลอดเวลำ กำรตดตอสมพนธ

นจ�ำเปนตองรจกเลอกรบแตขอมลหรอควำมรทกอใหเกดประโยชนแกตนเอง ในเรองกำรตดสนวำ

ควำมรใดเปนประโยชนหรอถกตองนน ในพระพทธศำสนำมเกณฑกำรทดสอบหรอตดสนควำมรปรำกฏ

ในเกสปตตสตร ดงน

22 ข.อ. (ไทย) ๒๕/๕๒/๒๘๔.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 187 28/4/2559 10:15:46

188 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

ครงหนง องคสมเดจพระสมมำสมพทธเจำเสดจถงนคมหนงชอ เกสปตตนคม ชำวกำลำมะ

ไดทรำบขำวจงพำกนมำเฝำแลวไดทลเลำวำ มสมณพรำหมณหลำยกลมมำสนคมของพวกเขำแลวบอก

วำ ตนมควำมคดอยำงน ในขณะเดยวกน กไดวจำรณควำมคดพวกอนวำผด แตละกลมทมำจะประกำศ

ควำมคดของตนในท�ำนองน ชำวกำลำมะเกดควำมสงสยวำใครพดจรงใครพดเทจ จงไดขอใหพระพทธองค

ทรงแสดงหลกเกณฑทจะน�ำมำตดสนควำมคดของสมณพรำหมณเหลำนน

พระพทธเจำจงตรสวำ ชำวกำลำมะทงหลำย กสมควรททำนทงหลำยจะสงสยและลงเลใจ

ทำนทงหลำยเกดควำมสงสยและลงเลใจในสงทควรสงสยอยำงแทจรง มำเถด ชำวกำลำมะทงหลำย

ทำนทงหลำย พงรวำ

๑) อยำปลงใจเชอดวยกำรฟงตำมกนมำ

๒) อยำปลงใจเชอดวยกำรถอสบ ๆ กนมำ

๓) อยำปลงใจเชอดวยกำรเลำลอ

๔) อยำปลงใจเชอดวยกำรอำงต�ำรำหรอคมภร

๕) อยำปลงใจเชอเพรำะตรรกะ (กำรคดเอำเอง)

๖) อยำปลงใจเชอเพรำะกำรอนมำน

๗) อยำปลงใจเชอดวยกำรคดตรองตำมแนวเหตผล

๘) อยำปลงใจเชอเพรำะเขำไดกบทฤษฎทพนจไวแลว

๙) อยำปลงใจเชอเพรำะมองเหนรปลกษณะนำจะเปนไปได

๑๐) อยำปลงใจเชอเพรำะนบถอวำ ทำนสมณะนเปนครของเรำ23

ชำวกำลำมะทงหลำย เมอใดทำนรดวยตนเองวำ ธรรมเหลำนเปนอกศล ธรรมเหลำนมโทษ

ธรรมเหลำนผรตเตยน ธรรมเหลำนเมอถอปฏบตแลวยอมไมเกอกล เปนทกข เมอนน ทำนทงหลำย

ควรละเสย และเมอใดทำนรดวยตนเองวำ ธรรมเหลำนเปนกศล ธรรมเหลำนไมมโทษ ธรรมเหลำนผร

สรรเสรญ ธรรมเหลำนเมอถอปฏบตแลวยอมเกอกล เปนสข เมอนน ทำนทงหลำยจงรบมำและทดลอง

ปฏบต จนแนใจแกตนเองวำถกตอง

23 อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๖๖/๒๕๕-๒๖๓.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 188 28/4/2559 10:15:46

189กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

เนอหำของเกสปตตสตรจดวำ เปนเกณฑกำรตดสนหรอเปนทฤษฎทเกยวกบกำรตดสน (Judgment

Theory) ซงแบงเปน ๒ สวน คอ

๑) กำรไมใหตกลงใจเชอแหลงควำมรทง ๑๐ ขอ

๒) กำรใหตรวจสอบแหลงควำมรดวยตนเองวำแหลงควำมรใดถกตอง

เมอน�ำสองสวนนไปเปรยบเทยบกบควำมร ๔ ประเภททมควำมสมพนธกบวธกำรแสวงหำควำมร

หรอวธท�ำใหเกดปญญำดงกลำว วำกำรไมใหตกลงใจเชอแหลงควำมรทง ๑๐ ขอนน ตงแตควำมรขอท

๑-๔ และ ๑๐ เปนควำมรทเกดจำกปจจยภำยนอก เปนควำมรระดบ วญญำณ และควำมรระดบสญญำ

ไดแก ควำมรทเกดจำกต�ำรำหรอบคคลทสงสอน ถำยทอด เรยกควำมรประเภทนวำ ศพทประมำณ

(สตมยปญญำ) แหลงควำมรขอท ๕-๙ เปนควำมรทไดจำกกำรคดพจำรณำดวยเหตผล กำรอนมำน

(กระบวนกำรคดในกำรหำขอสรปจำกเหตผลทมอย)กำรคำดคะเน กำรเกง กำรท�ำนำย ซงเปนควำมร

ระดบควำมเหนหรอทฏฐ เรยกควำมรประเภทนวำ อนมำนประมำณ (จนตำมยปญญำ) องคสมเดจ

พระสมมำสมพทธเจำทรงยอมรบควำมรทเกดจำกศพทประมำณและอนมำนประมำณ และทรงชแนะ

วำ ควำมรทงสองแหลงดงกลำวอำจท�ำใหเรำหลงวำเปนควำมจรงได ควรมกำรตรวจสอบ สอบสวน

ทดลองปฏบตจนแนใจวำถกตอง เรยกควำมรทมกำรตรวจสอบ สอบสวน และกำรทดลองปฏบตนวำ

จกษประมำณ (ภำวนำมยปญญำ)24

ซงเปนควำมรระดบญำณ

หลกปฏบตตอแหลงควำมรในเกสปตตสตรน ท�ำใหเหนวำกระบวนกำรเรยนรตำมแนวพระพทธ-

ศำสนำมวธกำรตดสนควำมรวำควำมรใดเปนประโยชนและถกตองโดยไมใหเชอหรอยดถอสงใดสงหนง

จำกกำรฟงตำมๆ กนมำ เปนตน หำกแตใหยนดรบฟงหลกกำร ทฤษฎ ค�ำสอน และควำมเหนตำงๆ ของ

ทกฝำยดวยใจเปนกลำง ไมดวนตดสนสงทยงไมรไมเหนวำเปนเทจ ไมยนกรำนอยตำมเดมในสงทตนร

หรอคดเหนเทำนนวำถกตองวำเปนจรง แตเมอพจำรณำเทำทเหนดวยปญญำของตนแลววำเปนสงทม

เหตผล และเหนวำผแสดงหลกกำร ทฤษฎ ค�ำสอน และควำมคดเหนนนๆ เปนผมควำมจรงใจ ไมล�ำเอยง

มปญญำ จงรบเอำมำเพอคดหำเหตผลทดสอบควำมจรงตอไปจนแนใจแกตนวำเปนสงทถกตองแทจรง

อยำงแนนอน เมอมนใจในเหตผลเทำทตนมองเหน กพรอมทจะลงมอปฏบต พสจน ทดลอง และแสวงหำ

ควำมจรงจนเกดประโยชนสงสดตำมหลกกำร ทฤษฎ ค�ำสอน และควำมเหนเหลำนน

24 บญม แทนแกว, ญาณวทยา (ทฤษฎความร), พมพครงท ๓, (กรงเทพมหำนคร : ส�ำนกพมพโอเดยนสโตร,

๒๕๔๓), หนำ ๔๙.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 189 28/4/2559 10:15:46

190 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

๔.๒ ความผดพลาดของความร กระบวนกำรเรยนรในพระพทธศำสนำ มควำมผดพลำดหรอ

ควำมคลำดเคลอนของควำมร หรอควำมรควำมเขำใจทผดไปจำกควำมเปนจรง เรยกวำ วปลำส ซงม ๓

ระดบ ไดแก

๑) สญญาวปลาส แปลวำ กำรหมำยรผดพลำดจำกควำมเปนจรง เชน คนตกใจเหนเชอก

เปนง

๒) จตวปลาส แปลวำ ควำมคดผดพลำดจำกควำมเปนจรง เชน คนบำคดเอำหญำเปนอำหำร

๓) ทฏฐวปลาส แปลวำ ควำมเหนผดพลำดจำกควำมเปนจรง โดยเฉพำะเชอถอไปตำม

สญญำ วปลำสหรอจตวปลำสนน เชน มสญญำวปลำสเหนเชอกเปนง แลวเกดทฏฐวปลำส เชอหรอลง

ควำมเหนวำทบรเวณนนมงชกชม

ในพระพทธศำสนำมแนวคดวำ บคคลทวไปมสญญำวปลำส จตวปลำส และทฏฐวปลำส ท�ำงำน

เปนกระบวนกำรสอดคลองสมพนธใหเปนไปใน ๔ ดำนดวยกน คอ

๑) สญญำวปลำส จตวปลำส ทฏฐวปลำสในสงทไมเทยงวำเทยง

๒) สญญำวปลำส จตวปลำส ทฏฐวปลำสในสงทเปนทกขวำเปนสข

๓) สญญำวปลำส จตวปลำส ทฏฐวปลำสในสงทเปนอนตตำวำเปนอตตำ

๔) สญญำวปลำส จตวปลำส ทฏฐวปลำสในสงทไมงำมวำงำม

เมอมกำรหมำยรผดพลำด (สญญำวปลำส) กท�ำใหเกดควำมคดคลำดเคลอนจำกควำมเปนจรง

(จตวปลำส) สงผลใหมควำมคดเหนคลำดเคลอนตำมมำ (ทฏฐวปลำส) เปนล�ำดบ ซงเกดจำกแรงผลกดน

ของตณหำ มำนะ ทฏฐ

ควำมคลำดเคลอนของควำมรนเปนอปสรรคตอกำรเรยนร เพรำะท�ำใหบคคลไมเกดปญญำร

เทำทนสงทงปวงตำมควำมเปนจรงและในทำงตรงกนขำมกเปนจดหมำยของกำรเรยนรฝกฝนอบรมตน

ใหเกดปญญำ เพอท�ำลำยวปลำสนนเสย

ประเภทของควำมร ควำมถกตองของควำมรและควำมผดพลำดของควำมรดงกลำว มควำม

สมพนธกบกำรรบรและกำรเรยนรของมนษย กลำวคอ ควำมรในระดบวญญำณ สญญำ ทฏฐและญำณ

มควำม สมพนธตอกำรเรยนรเพอพฒนำไปสปญญำ อนเปนจดหมำยสงสดของกำรเรยนร ในกำรด�ำเนน

ชวตของมนษยตองพบกบแหลงควำมรมำกมำย จงตองมวธกำรหรอหลกเกณฑกำรตดสนควำมรวำ

ควำมรใดถกตอง โดยไมใหเชอหรอยดถอสงใดสงหนงจำกกำรฟงตำมๆ กนมำ เปนตน แตใหคดหำเหตผล

14. ��.��.��������� (173-193).indd 190 28/4/2559 10:15:46

191กระบวนการเรยนรตามแนวพระพทธศาสนา

ทดสอบควำมจรงจนแนใจแกตนเองวำควำมรนนถกตองจงรบมำปฏบต แตโดยมำกมนษยมกมควำมเชอ

หรอควำมเหนทผดพลำดไปจำกควำมเปนจรงหรอวปลำส ซงเกดจำกตณหำ มำนะ ทฏฐของตน อนเปน

อปสรรคของกำรเรยนร มนษยจงตองท�ำลำยวปลำสนนเสย ดวยกำรฝกฝนอบรมตนใหเกดปญญำ

โดยใชอำยตนะภำยในตวมนษยเองเปนเครองมอในกำรเรยนร ซงจะกลำวในหวขอตอไป

สรปทายบท

กำรศกษำเรอง กระบวนกำรเรยนรตำมแนวพระพทธศำสนำ ในบทท ๓ น มประเดนศกษำ

แบงเปน ๓ สวนหลกๆ ไดแก (๑) ควำมหมำยและควำมส�ำคญของกระบวนกำรเรยนร (๒) ทกษะ

กระบวนกำรและประเภทของเรยนรตำมแนวพทธ (๓) ควำมถกตองและควำมผดพลำดของควำมร

ทงหมดนมสำระส�ำคญพอสรปได ดงตอไปน

ประเดนท ๑ มค�ำส�ำคญ ไดแก ค�ำวำ กระบวนกำร (Process), ทกษะกระบวนกำร (Process

skills) และ กำรเรยนร จำกกำรศกษำควำมหมำยของค�ำส�ำคญทงหมดนท�ำใหไดขอสรปวำ ปรำกฏกำรณ

ธรรมชำตทคอยๆ เปลยนแปลงอยำงมระเบยบ ไปสผลอยำงหนง กรรมวธหรอล�ำดบกำรกระท�ำซง

ด�ำเนนตอเนองกนไปจนส�ำเรจลง ณ ระดบหนง ลกษณะนเรยกวำ กระบวนกำร (Process) เมอกลำว

ถงกำรศกษำกจะพบค�ำวำ “กระบวนกำรเรยนร” ซงหมำยถงล�ำดบขนกำรเรยนรซงด�ำเนนไปอยำง

ตอเนองจนประสบควำมส�ำเรจลง ณ ระดบใดระดบหนง สวนค�ำวำ “ทกษะกระบวนกำร” จะหมำยถง

ควำมชดเจนหรอควำมช�ำนำญในเรองกำรเรยนร และสำมำรถอยรวมกบผอนไดอยำงมควำมสข

ส�ำหรบในเรองควำมส�ำคญของกระบวนกำรเรยนร พระพทธศำสนำไดใหควำมส�ำคญ โดยมงไป

ทจดหมำยสงสดของกำรเรยนร คอ กำรพฒนำปญญำขนสง กลำวคอ ปญญำทรเทำทนสงทงปวงตำม

ธรรมชำต ฉะนน มนษยจงตองเรยนรทจะฝกฝนควบคมระมดระวงตนใหรเทำทนเมอตำเหนรป จมก

ไดกลน หไดยนเสยง ลนลมรส กำยสมผส ใจรบรอำรมณ ใหเกดประโยชนแกตนเองภำยในขอบเขตของ

สงทไดเรยนรนนๆ สำมำรถทจะด�ำเนนชวตใหถกตอง ดงำม แกปญหำในชวตและดบทกขได

ประเดนท ๒ ทกษะกระบวนกำรและประเภทของเรยนรตำมแนวพทธ จำกกำรศกษำพบวำ

กระบวนกำรเรยนรจะเกดขนไดตองมกำรรบร ซงเกดจำกองคประกอบ คอ อำยตนะภำยในกระทบกบ

อำยตนะภำยนอก เกดเปนวญญำณควำมรแจงอำรมณในแตละอำยตนะ เกดเปนผสสะหรอกำรรบร

ผสสะจงเปนจดเรมตนของกำรเรยนรในพระพทธศำสนำ และเวทนำจะเกดขนตำมมำ ถำจตไมมกเลส

14. ��.��.��������� (173-193).indd 191 28/4/2559 10:15:46

192 สารนพนธพทธศาสตรบณฑต ประจำาป ๒๕๕๙

จะเปนกำรรบรโลกตำมธรรมชำต คอ กำรรบรสงทงหลำยทปรำกฏกบจตตรงตำมควำมเปนจรง แตถำ

จตประกอบดวย ตณหำ มำนะ ทฏฐ สญญำจะปรงแตงใหเปนบคคล ตวตน เรำเขำ เปนตน ส�ำหรบกำร

จดประเภทของควำมรในพระพทธศำสนำ มกำรจดเปน ๔ ประเภท ดงน

๑) ควำมรระดบวญญำณหรอกำรรบร (consciousness)

๒) ควำมรระดบสญญำ (perception)

๓) ควำมรระดบทฏฐ (conception)

๔) ควำมรระดบญำณ (insight)

ประเดนท ๓ ควำมถกตองและควำมผดพลำดของควำมร แมวำควำมรจะมลกษณะเปนนำมธรรม

และเปนสงทมอยตำมธรรมชำตกตำม แตกำรรบควำมรของมนษยกมทงสวนทถกตองและสวนทผดพลำด

ฉะนน กระบวนกำรเรยนรตำมแนวพระพทธศำสนำจงมวธกำรตดสนควำมรวำควำมรใดเปนประโยชน

และถกตองโดยไมใหเชอหรอยดถอสงใดสงหนงจำกกำรฟงตำมๆ กนมำ เปนตน แตเมอพจำรณำเทำท

เหนดวยปญญำของตนแลววำเปนสงทมเหตผลและจงคอยรบเอำมำเพอคดหำเหตผลทดสอบควำมจรง

ตอไป เมอมนใจในเหตผลเทำทตนมองเหน กพรอมทจะลงมอปฏบต พสจน ทดลอง และแสวงหำ

ควำมจรงจนเกดประโยชนสงสดตำมหลกกำร ทฤษฎ ค�ำสอน และควำมเหนเหลำนน

ส�ำหรบควำมผดพลำดของควำมรนน ในพระพทธศำสนำมแนวคดวำ บคคลทวไปยอมมควำม

ผดพลำดคลำดเคลอนของควำมรอนมสำเหตมำจำกสญญำวปลำส จตวปลำส และทฏฐวปลำส เกดขนได

ซงวปลำสนจะท�ำงำนเปนกระบวนกำรสอดคลองสมพนธกน กลำวคอเมอมกำรหมำยรผดพลำด กท�ำให

เกดควำมคดคลำดเคลอนจำกควำมเปนจรง สงผลใหมควำมคดเหนคลำดเคลอนตำมมำเปนล�ำดบและ

ควำมคลำดเคลอนของควำมรนเองทเปนอปสรรคตอกำรเรยนร เพรำะท�ำใหบคคลไมเกดปญญำรเทำทน

สงทงปวงตำมควำมเปนจรง

14. ��.��.��������� (173-193).indd 192 28/4/2559 10:15:46

เอกสารอางอง

ประเวศ วะส. “พทธธรรมกบอดมการณส�าหรบศตวรรษท ๒๑”. ใน พทธธรรมกบอดมกำรณส�ำหรบ

ศตวรรษท ๒๑ : ปำฐกถำครบรอบ ๖๐ ป พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). กรงเทพมหำนคร

: ส�ำนกพมพมลนธโกมลคมทอง, ๒๕๔๒.

ประดนนท อปรมย. เอกสารการสอนชดวชาพนฐานการศกษา หนวยท ๔ มนษยกบการเรยนร.

พมพครงท ๑๕, นนทบร : ส�ำนกพมพแหงมหำวทยำลยสโขทยธรรมำธรำช, ๒๕๔๐.

บญม แทนแกว. ญาณวทยา (ทฤษฎความร). พมพครงท ๓. กรงเทพมหำนคร : ส�ำนกพมพโอเดยนสโตร,

๒๕๔๓.

พระรำชวรมน (ป.อ. ปยตโต). ปรชญาการศกษาไทย ฉบบแกไขรวบรวมใหม. พมพครงท ๓. กรงเทพ-

มหำนคร : กรมกำรศำสนำ กระทรวงศกษำธกำร, ๒๕๒๘.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). “กระบวนกำรเรยนรเพอพฒนำคนสประชำธปไตย”. ใน สาระความร

ทไดจากการสมมนาทางวชาการเพอน�าเสนอผลการวจย/ผลงานทางวชาการเกยวกบ

เรองกระบวนการเรยนร, รวบรวมและจดพมพโดยกรมวชำกำร. กรงเทพมหำนคร :

องคกำรคำของครสภำ, ๒๕๔๔.

พระพรหมคณำภรณ (ป.อ. ปยตโต). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ. พมพครงท ๑๑.

กรงเทพมหำนคร : โรงพมพบรษทสหธรรมก จ�ำกด, ๒๕๔๙.

พทธทำสภกข. การศกษาคออะไร. กรงเทพมหำนคร : ส�ำนกพมพธรรมบชำ, ม.ป.ป.

มหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพ-

มหำนคร : โรงพมพมหำจฬำลงกรณรำชวทยำลย, ๒๕๓๙.

สมน อมรววฒน, ศำสตรำจำรย. “แนวคดเกยวกบกำรบรณำกำรกำรศกษำ ศำสนำและวฒนธรรม”. ใน

วถการเรยนรของคนไทย : ประมวลสาระจากการประชมและรวมขอเขยนจากนกคด,

รวบรวมและจดพมพโดยส�านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต. กรงเทพมหำนคร

: โครงกำรวถกำรเรยนรของคนไทย, ๒๕๔๖.

14. ��.��.��������� (173-193).indd 193 28/4/2559 10:15:46