AA NNUUTTRRIICCIIÓÓNN

SSaabbeerrííaass rreessppoossttaarr aass sseegguuiinntteess ccuueessttiióónnss??

1. Que entendes por nutrición? E por alimentación?

2. Que aparellos ou sistemas asocias a estes procesos?

3. Como obteñen os seres vivos a enerxía que precisan para vivir?

11.. AA FFUUNNCCIIÓÓNN DDEE NNUUTTRRIICCIIÓÓNN

Todos os seres vivos precisan materia e enerxía para

desenvolver as funcións vitais.

A nnuuttrriicciióónn é o conxunto de procesos polos cales os organismos

toman substancias do exterior e transformanas en

materia propia e enerxía.

A aalliimmeennttaacciióónn é o proceso de tomar alimentos e está incluido

dentro dos procesos da nutrición.

Os aalliimmeennttooss son as substancias que inxiren os seres vivos para

obter materia e enerxía.

Os alimentos conteñen substancias máis simples chamadas

nnuuttrriieenntteess que son incorporadas ás células.

11.. AA FFUUNNCCIIÓÓNN DDEE NNUUTTRRIICCIIÓÓNN

Poden existir dous tipos de nutrición atendendo ás substancias que incorporan as células. E así diferenciamos: OOrrggaanniissmmooss aauuttóóttrrooffooss:: pproducen a súa propia materia orgánica

(alimento) a partir de materia inorgánica que toman do medio. Como

dixemos, para facelo precisan enerxía, se esta enerxía é a do sol fálase de

aauuttóóttrrooffooss ffoottoossiinnttééttiiccooss (algunhas bacterias e todas as algas e vexetais).

OOrrggaanniissmmooss hheetteerróóttrrooffooss:: aliméntanse doutros organismos ou dos seus

restos. Son os protozoos, os fungos, os animais e moitas bacterias.

Segundo os seus hábitos de alimentación poden ser: herbívoros,

carnívoros, omnívoros, filtradores, preeiros (=carroñeiros)...

11..11.. PPrroocceessooss ddaa nnuuttrriicciióónn eenn aanniimmaaiiss

Tras a alimentación (inxestión de alimentos):

DDiixxeessttiióónn:: transformación dos alimentos en nutrientes que pasan do

aparello dixestivo ao sangue que os transportará a todas as células.

IInntteerrccaammbbiioo ddee ggaasseess:: captación do O2 que se necesita para a respiración

celular e eliminación do CO2 producido neste proceso. Faino o aparello

respiratorio.

TTrraannssppoorrttee:: Os nutrientes e o O2 son levados cara as células e as

substancias de refugo e o son recollidos para ser expulsalos fóra do

organismo. Realiza este proceso o aparello circulatorio.

MMeettaabboolliissmmoo:: uso dos nutrientes dentro das células para obter enerxía e

construír estruturas.

EExxccrreecciióónn:: eliminacións dos refugallos. Faino o aparello excretor.

2

11..22.. PPrroocceessooss ddaa nnuuttrriicciióónn nnaass ppllaannttaass

AAbbssoorrcciióónn de nutrientes inorgánicos (auga e sales) polas raíces.

TTrraannssppoorrttee dos nutrientes iinnoorrggáánniiccooss a través dos vasos condutores dende as raíces a toda a planta.

EEvvaappoottrraannssppiirraacciióónn a través das follas, dunha boa parte da auga absorbida.

IInntteerrccaammbbiioo ddee ggaasseess a través dos eessttoommaass das follas.

FFoottoossíínntteessee : de substancias inorgánicas a orgánicas.

TTrraannssppoorrttee de substancias oorrggáánniiccaass polos vasos condutores a toda a planta.

RReessppiirraacciióónn cceelluullaarr, a planta obtén enerxía e materia propia a partir dos compostos formados na fotosíntese.

EElliimmiinnaacciióónn oouu rreeaapprroovveeiittaammeennttoo ddee pprroodduuttooss

Obtenci6n de nutrientes.A planta obten do exterior

materia inorganica:auga, di6xido de carbono e sales

minerais, que seran tranformados en moleculas organicas, como a glicosa,

mediante o proceso da fotosintese. Neste proceso, a enexia da luz tranf6rmase e queda retida en forma de

enerxia quimica nas moleculas organicas.

( co2 )

Transporte de nutrientes. As moleculas organicas na fotosintese, coma a

glicosa1 deben ser transportadas a todas as celulas do organismo .

Obtenci6n de enerxia. Cada celula, despois de obter a

glicosa, pode extraer a enerxia quimica desta

molecula utilizandoo osixeno no proceso de respiraci6n.

Luz

22.. OO PPRROOCCEESSOO DDIIXXEESSTTIIVVOO NNOOSS AANNIIMMAAIISS

O proceso dixestivo é o conxunto de fenómenos que ocorren no aparello

dixestivo e que nos permiten captar o alimento e transformalo en

nutrientes (substancias útiles) para as células e expulsar os refugallos.

FFaasseess ddoo pprroocceessoo ddiixxeessttiivvoo::

11.. IInnxxeessttiióónn:: ttoommaa ddoo aalliimmeennttoo ddoo eexxtteerriioorr..

22.. DDiixxeessttiióónn:: éé aa ddeessccoommppoossiicciióónn ddoo aalliimmeennttoo ppaarraa oobbtteerr ooss nnuuttrriieenntteess..

33.. AAbbssoorrcciióónn:: ppaassoo ddooss nnuuttrriieenntteess ddeennddee oo aappaarreelllloo ddiixxeessttiivvoo aattaa oo

ssaanngguuee ppaarraa lleevvaallooss aa ttooddaass aass ccéélluullaass..

44.. EExxeessttiióónn:: eelliimmiinnaacciióónn ddeennddee oo ddiixxeessttiivvoo ddaa ppaarrttee nnoonn ddiixxeerriiddaa ddoo

aalliimmeennttoo.. SSoonn ttrraannssffoorrmmaaddooss eenn ffeecceess ee eexxppuullssaaddooss ccaarraa oo eexxtteerriioorr..

TTiippooss ddee DDiixxeessttiióónn

A degradación do alimento a nutrientes pode suceder de dous xeitos:

IInnttrraacceelluullaarr:: ocorre dentro das células. Característica de organismos

unicelulares e de pluricelulares simples (esponxas).

EExxttrraacceelluullaarr:: ocorre fóra das células no aparello dixestivo. É o tipo

máis habitual. Supón, normalmente dous procesos:

- Dixestión mecánica: desmenuzado do alimento por medio

de estruturas especializadas (p.e. Dentes).

- Dixestión química: unhas proteínas especias chamadas

eennzziimmaass permiten liberar os nutrientes do alimento.

TTiippooss ddee DDiixxeessttiióónn

Por último, a maior parte dos animais realizan unha dixestión interna,

é dicir, os enzimas vértense no interior do aparello dixestivo.

Sen embargo, algúns animais, como os arácnidos, fan unha dixestión

externa secretando as enzimas ao exterior antes de inxerir o

alimento.

TTiippooss ddee AAppaarreellllooss DDiixxeessttiivvooss

Hai dous tipos:

CCaavviiddaaddee ggáássttrriiccaa:: espazo recuberto de células con un único

orificio que actúa de boca e ano. É típica dalgúns invertebrados como

as medusas e pólipos.

TTuubboo ddiixxeessttiivvoo:: conduto de tamaño variable que comeza nunha

boca, por onde se toman os alimentos, e remata nun ano polo que se

expulsan os residuos. Ao longo deste tubo hai distintas rexións con

funcións específicas e adaptadas ao tipo de alimentación do animal.

Tentaculo

boca

sa livales

(2/, faringe :-< es6fago

glandulas ·'\-

est6mago

intestino

OO pprroocceessoo ddiixxeessttiivvoo ddaallggúúnnss iinnvveerrtteebbrraaddooss

As eessppoonnxxaass son ffiillttrraaddoorraass : fan pasar correntes de auga con partículas de alimento a través de poros das paredes do seu corpo. Nestes condutos atópanse os ccooaannoocciittooss que recollen as partículas alimenticias e fan unha ddiixxeessttiióónn iinnttrraacceelluullaarr.

Os cceelleennttéérreeooss ((mmeedduussaass ee ppóólliippooss)) capturan presas vivas cos tentáculos provistos de células con veleno (ccnniiddoobbllaassttooss) que rodean a súa boca. A presa é introducida pola boca/ano cara a cavidade gastrovascular. A ddiixxeessttiióónn é eexxttrraacceelluullaarr.

EEssppoonnxxaa CCeelleennttéérreeooss-- MMeedduussaass ee ppóólliippooss

OO pprroocceessoo ddiixxeessttiivvoo ddaallggúúnnss iinnvveerrtteebbrraaddooss

A maioría dos mmoolluussccooss posúen un ttuubboo ddiixxeessttiivvoo (con boca e ano xa separados) onde se produce a ddiixxeessttiióónn eexxttrraacceelluullaarr. Teñen un órgano, o hheeppaattooppaannccrreeaass qquuee pprroodduuccee eennzziimmaass ddiixxeessttiivvooss. Algúns moluscos, como os bbiivvaallvvooss,, son ffiillttrraaddoorreess.

Os aarrttrróóppooddooss teñen tamén un ttuubboo ddiixxeessttiivvoo ppaarraa rreeaalliizzaarr aa ddiixxeessttiióónn eexxttrraacceelluullaarr. Dependendo do tipo de artrópodo posúen distintos aappéénnddiicceess bbuuccaaiiss, despois un eessóóffaaggoo, un ppaappoo ((bbuucchhee)) onde os alimentos mestúranse coa saliva e unha mmooeeggaa ((mmoolllleejjaa)) onde se trituran. Por último pasan ao iinntteessttiinnoo e finalmente ao aannoo.

MMoolluussccooss AArrttrróóppooddooss

OO pprroocceessoo ddiixxeessttiivvoo nnooss vveerrtteebbrraaddooss

Teñen unha ddiixxeessttiióónn eexxttrraacceelluullaarr que sucede nun ttuubboo ddiixxeessttiivvoo.

Hai variacións atendendo a alimentación, pero en xeral o aparello dixestivo dos vertebrados consta de:

BBooccaa, onde ocorre a trituración (dentes) do alimento e a mestura coa saliva.

FFaarriinnxxee,, eessóóffaaggoo ee eessttóómmaaggoo, onde se realiza a dixestión gástrica.

IInntteessttiinnoo ddeellggaaddoo, onde finaliza a dixestión e se absorben a maioría dos nutrientes.

IInntteessttiinnoo ggrroossoo, onde se forman as feces.

Ademais ao longo do tubo hai glándulas anexas (salivares, páncreas, fígado...) que verten enzimas e outras substancias que contribúen á dixestión.

Pancreas

est6mago

Esofago

intestino

intest ino

delgado

33.. AA RREESSPPIIRRAACCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

Como xa vimos no tema anterior, o proceso de respiración celular que sucede nas mitocondrias das células necesita osíxeno e produce dióxido de carbono.

O O2 cóllese do exterior, e a súa vez, o CO2, que é unha substancia

tóxica para as células é expulsada fóra do organismo.

Este iinntteerrccaammbbiioo ggaassoossoo (entra O2 e sae CO2) lévase a cabo grazas ao

aappaarreelllloo rreessppiirraattoorriioo.

Hai moi distintos tipos de aparellos respiratorios, pero todos eles teñen rexións nas que se produce este intercambio gasoso chamadas ssuuppeerrffiicciieess rreessppiirraattoorriiaass.

Están superficies sempre cumpren que:

- Son ddeellggaaddaass.

- Están hhúúmmiiddaass.

- Posúen nnuummeerroossooss vvaassooss ssaanngguuíínneeooss.

Todo elo para facilitar o intercambio de gases.

RReessppiirraacciióónn aaéérreeaa-- RReessppiirraacciióónn aaccuuááttiiccaa

No aaiirree hai unha mmaaiioorr ddiissppoonniibbiilliiddaaddee ddee oossííxxeennoo que na auga, sen

embargo a eexxppoossiicciióónn aaéérreeaa sseeccaa as superficies respiratorias. Por iso

os animais aéreos e acuáticos posúen distintas estruturas.

Os aanniimmaaiiss aaéérreeooss soen ter as eessttrruuttuurraass rreessppiirraattoorriiaass nnoo iinntteerriioorr do

corpo para evitar a desecación.

Pola contra os aanniimmaaiiss aaccuuááttiiccooss eexxppooññeenn aaoo eexxtteerriioorr (á auga con O2)

estas estruturas porque o principal problema que teñen é a menor

cantidade de osíxeno.

44.. TTIIPPOOSS DDEE RREESSPPIIRRAACCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

Os animais máis sinxelos (esponxas, medusas...) non teñen aparello

respiratorio, xa que fan o intercambio de gases a tarvés da

superficie do seu corpo.

Os que sí o posúen, téñeno adaptado ao medio no que viven e

asociado ao circulatorio (transporta os gases polo organismo).

Hai catro tipos de respiraciónnos animais: ccuuttáánneeaa, bbrraannqquuiiaall,

ttrraaqquueeaall e ppuullmmoonnaarr.

44.. TTIIPPOOSS DDEE RREESSPPIIRRAACCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

RReessppiirraacciióónn ccuuttáánneeaa: o intercambio de gases relízase a través da súa

pel, que é moi fina, sempre está húmida e ten numerosos vasos sanguíneos.

É típica de moitos vermes e nos anfibios complementa a respiración

pulmonar.

44.. TTIIPPOOSS DDEE RREESSPPIIRRAACCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

RReessppiirraacciióónn bbrraannqquuiiaall: o intercambio realízase por medio de

bbrraannqquuiiaass, unha finas prolongacións da superficie do corpo a xeito de

láminas que están percorridas por numerosos vasos sanguíneos.

As branquias son características dos aanniimmaaiiss aaccuuááttiiccooss, e poden ser

externas (se saen cara o exterior) ou internas (se se atopan nunha

cavidade interna que comunica co exterior).

externas internas

44.. TTIIPPOOSS DDEE RREESSPPIIRRAACCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

RReessppiirraacciióónn ttrraaqquueeaall: realízase a través de ttrraaqquueeaass, uns condutos

arborescentes que chegan aos órganos do animal. Estos tubos ábrense

cara ao exterior por medio duns orificios chamados eessppiirraaccuullooss oouu

eessttiiggmmaass.

O diámetro dos condutos diminúe cara o interior permitindo a chegada

do O2 ás células sen precisar un aparello circulatorio moi complexo.

Esta respiración e típica dos artrópodos terrestres (arácnidos, insectos

e mirápodos).

44.. TTIIPPOOSS DDEE RREESSPPIIRRAACCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

RReessppiirraacciióónn ppuullmmoonnaarr: lévase a cabo mediante os ppuullmmóónnss, que son

cavidades internas de paredes finas e húmidas e repletas de vasos

sanguíneos.

O aire entra pola boca e as fosas nasais e continúa pola farinxe, larinxe,

tráquea e bronquios (que entran xa nos pulmóns).

Mediante a iinnssppiirraacciióónn entra o aire e coa eexxppiirraacciióónn sae, estos dous

movementos constitúen a vveennttiillaacciióónn ppuullmmoonnaarr..

44.. TTIIPPOOSS DDEE RREESSPPIIRRAACCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

Nos aannffiibbiiooss os pulmóns son bolsas ocas; combinan esta respiración

coa cutánea.

En rrééppttiilleess os pulmóns xa teñen maior superficie.

En aavveess posúen unhas prolongacións chamadas ssaaccooss aaeerreeooss que

aumentan motísimo esta superficie.

Nos mmaammííffeerrooss están recheos de numerosos sacos denominados

aallvvééoollooss xerando tamén moitísima superficie para o intercambio de

gases.

c C0-,01

C lules de los teji fos

I

Cc'ulas

de los tejidos

Circulaci6n

55.. TTRRAANNSSPPOORRTTEE DDEE SSUUBBSSTTAANNCCIIAASS NNOOSS AANNIIMMAAIISS

Os animais máis sinxelos non teñen aparello circulatorio, xa que os

nutrientes e o O2 chegan directamente a todas as células.

No resto, é este aparello o encargado do transporte e a recolleita do

CO2 e os refugallos resultantes do metabolismo.

O aparello circulatorio está formado por:

LLííqquuiiddoo ddee ttrraannssppoorrttee: é o ssaanngguuee nos Vertebrados e vermes e a

hheemmoolliinnffaa nos insectos.

VVaassooss: son os condutos polos que circula o líquido. Nos Vertebrados

poden ser: arterias (saen do corazón), veas (chegan ao corazón) e

capilares (onde se produce o intercambio de gases, nutrientes e

refugallos; conectan arterias e veas).

55.. TTRRAANNSSPPOORRTTEE DDEE SSUUBBSSTTAANNCCIIAASS NNOOSS AANNIIMMAAIISS

CCoorraazzóónn: órgano que bombea o sangue polos vasos.

66.. TTIIPPOOSS DDEE AAPPAARREELLLLOOSS CCIIRRCCUULLAATTOORRIIOOSS NNOOSS AANNIIMMAAIISS

Hai dous tipos:

AAppaarreelllloo cciirrccuullaattoorriioo aabbeerrttoo:: aparece en moluscos e artrópodos. Os

vasos (condutos para a circulación) non forman un circuito pechado. O

sangue ou a hemolinfa enchoupa as cavidades en contacto coas células,

nelas realízase o intercambio de gases e nutrientes, e de aquí volve ao

corazón a través duns orificios chamados oossttiioollooss.

AAppaarreelllloo cciirrccuullaattoorriioo ppeecchhaaddoo:: en anélidos, cefalópodos e

vertebrados. O sangue circula sempre polo interior de vasos nun

sistema pechado (saen do corazón e retornan a él). Hai dous tipos:

- SSiimmppllee: aparece nos peixes. O sangue pasa só unha vez polo

corazón. Circuito: Corazón-branquias (recolle o O2 e deixa o CO2)-

resto do corpo (descarga o O2 e recolle o CO2)- Retorno ao corazón.

CCiirrccuullaacciióónn aabbeerrttaa

CCiirrccuullaacciióónn

ppeecchhaaddaa ssiimmppllee

66.. TTIIPPOOSS DDEE AAPPAARREELLLLOOSS CCIIRRCCUULLAATTOORRIIOOSS NNOOSS AANNIIMMAAIISS

- DDoobbrree:: no resto de vertebrados. O sangue pasa dúas veces polo

corazón.

Ten dous circuitos, a cciirrccuullaacciióónn ppuullmmoonnaarr oouu mmeennoorr que se establece

entre os pulmóns e o corazón; e a cciirrccuullaacciióónn xxeerraall oouu mmaaiioorr entre o

corazón e o resto do corpo.

CCiirrccuullaacciióónn ppeecchhaaddaa ddoobbrree

77.. AA EEXXCCRREECCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

O metabolismo celular orixina substancias de refugallo que son tóxicas

edeben ser expulsadas fóra do organismo. Son substancias como o CO2, o

amoníaco ou a urea.

O CO2 elimínase a través do respiratorio; o resto de refugallos son

expulsados mediante o aparello excretor.

A excreción é o proceso polo que se recollen e se eliminan os refugallos

procedentes do metabolismo.

Nos animais máis sinxelos (esponxas e celentéreos) non hai aparello

excretor e verten directamente ao medio a través da superficie do seu

corpo.

Nos insectos teñen uns tubos (ttúúbbuullooss ddee MMaallppiigghhii) que verten ao intestino

os refugallos.

Nos crustáceos hai unhas glándulas (gglláánndduullaass vveerrddeess) na base das antenas

polas que os expulsan.

Tuootosde 1\4 alPlahi

TUBOS DE

MALPIGHI

,,,,,--=====- -

77.. AA EEXXCCRREECCIIÓÓNN NNOOSS AANNIIMMAAIISS

Nos vertebrados hai distintos órganos, os máis importantes son os rriilleess que

forman os ouriños que permiten a expulsión da urea.

Os ouriños formados nos riles saen polos uurréétteerreess que os levan a vveexxiiggaa

uurriinnaarriiaa onde son almacenados. De aquí saen ao exterior pola uurreettrraa.

Nos mamíferos, ademais dos riles outros órganos participan na excreción

de diferentes substancias: glándulas sudoríparas, pulmóns …

Os réptiles e aves que beben auga salgada dispoñen de gglláánndduullaass

sseeggrreeggaaddoorraass ddoo ssaall para eliminar o exceso.

arteria renal

vena renal

Vejiga urinaria:

esta situada enla

se acumula la orlna que llega

de los rifiones.

Uretra: tube que

comunica la veji·

ga con el exterior

del cuerpo.

Ureteres: con· ductos por los que lo orina pa. so de cada ri· fi6n ola vejiga.

88.. AA NNUUTTRRIICCIIÓÓNN DDAASS PPLLAANNTTAASS

Os organismos unicelulares fotosintéticos toman os nutrientes directamente do medio externo.

As algas pluricelulares e carrizas, non teñen sistemas de transporte de nutrientes e precisan vivir en ambiente húmidos para tomar a través do toda a súa superficie as substancias que precisan.

As plantas superiores desenvolveron órganos especializados na nutrición:

As raíces absorben a auga e os minerais.

O talo sostén a planta e posúe condutos de transporte para o zume.

As follas realizan a fotosíntese.

88.. AA NNUUTTRRIICCIIÓÓNN DDAASS PPLLAANNTTAASS

AAbbssoorrcciióónn ddee nnuuttrriieenntteess

É paso da auga e sales minerais dende as raíces cara o resto da planta e realízase a través dunhas finas prolongacións das raíces chamadas ppeellooss aabbssoorrbbeenntteess.

O zzuummee bbrruuttoo (auga + sales minerais) é a materia prima para realizar a fotosíntese.

TTrraannssppoorrttee ddee zzuummee bbrruuttoo

Dende a raíz o zume bruto pasa aos vvaassooss lleeññoossooss (formados por células mortas) que constitúen un tecido denominado xxiilleemmaa.

Estes vasos percorren o interior do talo e transportan o zume bruto ata as follas.

O ascenso débese a varios fenómenos: capilaridade, presión da auga na raíz, transpiración foliar...

88.. AA NNUUTTRRIICCIIÓÓNN DDAASS PPLLAANNTTAASS

IInntteerrccaammbbiioo ddee ggaasseess

Para realizar a fotosíntese precísase CO2 e prodúcese O2 que en parte é requerido na respiración e en parte libérase ao medio. Este intercambio de gases lévase a cabo a través dos estomas (unhas estruturas formadas principalmente por dúas células en forma de ril que deixan entre elas un orificio).

88.. AA NNUUTTRRIICCIIÓÓNN DDAASS PPLLAANNTTAASS

FFoottoossíínntteessee

O zume bruto e o CO2 grazas a luz do sol captada pola clorofila dos cloroplastos, son transformados na fotosíntese en zume elaborado (materia orgánica) que será repartido por toda a planta e libérase O2.

A fotosíntese é imprescindible por:

Produce osíxeno.

Convirte a materia inorgánica en orgánica dispoñible para os demais seres vivos.

Elimina o exceso de dióxido de carbono na atmosfera.

TTrraannssppoorrttee ddee zzuummee eellaabboorraaddoo

O zume elaborado vai dende as follas (principal órgano fotosintético) cara o resto da planta a través dos vvaassooss lliibbeerriiaannooss (formados por células vivas) que constitúen un tecido chamado ffllooeemmaa.

88.. AA NNUUTTRRIICCIIÓÓNN DDAASS PPLLAANNTTAASS

MMeettaabboolliissmmoo ee rreessppiirraacciióónn cceelluullaarr

O zume elaborado chega a todas as células da planta e emprégase os nutrientes que contén para levar a cabo o metabolismo celular.

Unha parte dos nutrientes orgánicos son utilizados en reaccións anabólicas (precisan enerxía) para construir os propios compostos orgánicos da planta.

Outra parte dos nutrientes emprégase en reaccións catabólicas (liberan enerxía) que os rompen en moléculas máis sinxelas a través da respiración celular (necesítase O2), nas mitocondrias.

EExxccrreecciióónn nnaass ppllaannttaass

As plantas non teñen aparello excretor porque as necesidade de excreción son mínimas. As plantas reutilizan a maior parte dos refugallos.

O CO2 e o O2 expúlsanse polos estomas e outros refugallos almacénanse

nos vacúolos das células ou nos espazos entre elas.

GGRRAAZZAASS

PPOORR AATTEENNDDEERRMMEE::

actividadredclase.blogspot.com anatomiafundauc.blogspot.com

animalesdepredadore-s.blogspot.com

www.animalesyanimales.com

www.angelfire.com

www.apyc.es

atinachilepro.bligoo.cl

bachibiology.wordpress.com

biologiconcedos.blogspot.com

www.biologia.edu.ar

biologiafotosdibujosimagenes.blogspot.com

bioquimpao.blogspot.com

cellulenumeriealtro.blogspot.com

cienciaaldia.webnode.es

cienciasdejoseleg.blogspot.com

www.clarionweb.es

www.cobach-elr.com

comohacerte.com

docentes.educacion.navarra.es

e-ducativa.catedu.es

elcuerpohumanoen.blogspot.com

http://www.edu.xunta.es/espazoAbalar/espazo/experiencias/experiencia/traballando-con-ferramentas-google

-no-ies-de-teis: “A nutrición dos animais”-Ángela Otero

http://www.edu.xunta.es/espazoAbalar/espazo/experiencias/experiencia/traballando-con-ferramentas-google

-no-ies-de-teis: “Nutrición das plantas”-Aarón.

www.fotosimagenes.org

gavetasdemiescritorio.blogspot.com

www.quimicaweb.net

www.lourdes-luengo.es

www.mascotaclub.com

miatic1bg2.wikispaces.com html.rincondelvago.com

http://www.slideshare.net/adaneco/os-invertebrados