A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA....

357

Click here to load reader

Transcript of A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA....

Page 1: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

A CONSTITUCIÓN DE 1812EN LINGUA GALEGA.

ESTUDOS, TEXTOS E BIBLIOGRAFÍA

EDICIÓN ANIVERSARIO[1812-2012]

Page 2: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

A CONSTITUCIÓN DE 1812EN LINGUA GALEGA.

ESTUDOS, TEXTOS E BIBLIOGRAFÍA

EDITORES

RAMÓN MÁIZ

RAMÓN VILLARES

Page 3: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

A CONSTITUCIÓN DE 1812, EN LINGUA GALEGARamón Villares

ESTUDOSA CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRAREVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLARoberto L. Blanco Valdés

SOÑO DE SOMBRA: A IDEA DA NACIÓN DEAMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DOFEDERALISMORamón Máiz

TEXTOSCONSTITUCIÓN POLÍTICADA MONARQUÍA ESPAÑOLA. PROMULGADAEN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812FACSÍMILE

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES AOPRESENTAR A COMISIÓN DE CONSTITUCIÓNO PROXECTO DELAFACSÍMILE

CONSTITUCIÓN POLÍTICADA MONARQUÍA ESPAÑOLA. PROMULGADAEN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812VERSIÓN EN GALEGO

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES AOPRESENTAR A COMISIÓN DE CONSTITUCIÓNO PROXECTO DELAVERSIÓN EN GALEGO

BIBLIOGRAFÍAA CONSTITUCIÓN GADITANA DENDE GALICIA.FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICASMaría de Lourdes Pérez González

9

17

47

77

215

335

429

507

ÍNDICE

EDITA© Consello da Cultura GalegaPazo de Raxoi, 2º andarPraza do Obradoiro15705 Santiago de CompostelaTel. 981 95 72 02 - Fax. 981 95 72 [email protected]

TEXTOSRoberto L. Blanco ValdésRamón MáizMª de Lourdes Pérez González

TRADUCIÓN AO GALEGOSecretaría Xeral de Política Lingüística

GRÁFICAImago Mundi Deseño

ISBN 978-84-92923-41-0

Page 4: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

9

A CONSTITUCIÓN DE 1812, EN LINGUA GALEGA

Dádelles pois bon acertoa os homes bos, que xuntou

a España, para formara sua lexislación.

M. Pardo de Andrade, Os rogos d’un gallego (1812)

Os ecos da lexislación producida pola revolución liberal nasCortes de Cádiz foron dunha fortaleza tal que non ficou nin-gún recuncho da monarquía hispana onde non se sentisen ouinterpretasen da forma máis acaída ás necesidades e contextosparticulares os contidos das leis e decretos gaditanos. Aconteceunos diferentes reinos peninsulares e, desde logo, nos territoriosde Ultramar, tal vez polo escaso tacto con que os deputadospeninsulares trataron a cuestión americana e as súas demandasde autonomía política. Tamén tivo aquela lexislación, nomea-damente o texto da Constitución de 1812, unha influencia no-toria en media Europa, sendo o texto constitucional portuguésdos vintistas o seu fillo máis próximo. En suma, que os depu-tados liberais reunidos na Illa de León ou no oratorio de SanFelipe Neri marcaron de forma indeleble a conciencia políticada España do seu tempo e deixaron unha fonda pegada que,realmente, chega ata os nosos días.O texto máis coñecido e divulgado de toda aquela obra de

construción dun novo sistema político, superador da arquitec-

Page 5: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

11

A CONSTITUCIÓN DE 1812, EN LINGUA GALEGA

ísmo» se corporeizaban en figuras humanas montadas en ca-rrozas que formaban procesión polas rúas das cidades. Razóne sentimento ían de parzaría naquelas festas políticas.A participación de Galicia en todo o proceso revolucionario

aberto a partir de maio de 1808 foi moi parella ao acontecidono resto da península. A creación de xuntas locais de defensa eda propia Xunta Suprema de Galicia, en xuño de 1808, seguiuas pautas da maioría dos reinos peninsulares, que tentaron poreste medio converterse nun depósito de soberanía perdida, pe-rante a fuxida dos monarcas a Francia. Logo, a loita da france-sada e a peculiar «unión sagrada» que fidalgos e clérigos lograronconstruír coas clases populares urbanas e campesiñas converte-ron a loita contra a presenza das tropas francesas en Galicia nunverdadeiro mito popular que axudou a construír unha certaidentidade galega, máis territorial que propiamente política ouideolóxica. En todo caso, a eclosión política de 1808 tivo outrasconsecuencias non menores, como foi a aparición dos primeirosgromos dunha opinión pública, plasmada na edición de ata tresducias de xornais (Diarios, Gazetas, etc.), que constitúen o pri-meiro piar da historia da prensa en Galicia e, desde logo, a opor-tunidade para incorporar ou fundir pautas culturais de proce-dencia ilustrada (da que formaban parte moitos líderes políticose sociais daquela altura) coa cultura de carácter popular expre-sada non só no emprego da lingua galega en parolas, rogos e ter-tulias, senón tamén no uso de prácticas de acción colectiva comoas alarmas guerrilleiras ou os pasquíns cravados nos taboleirosde adros de igrexas ou nos rollos das xurisdicións. Cádiz abriu aespita da mobilización social e da conciencia política tanto nosespazos urbanos como nos propiamente rurais.As Cortes reunidas en 1810 viñeron a darlle forma a este

proceso, que é ben coñecido, de regulación legal da revolución

10

Ramón Villares

tura da monarquía absoluta do Antigo Réxime foi, sen dúbida,o da Constitución de Cádiz, promulgada non por acaso o día19 de marzo de 1812, festividade de San Xosé e, por tanto,orixe do nome de La Pepa con que foi coñecida desde daquelaata hoxe. Os esforzos desenvolvidos polos liberais para conver-teren o texto constitucional nun instrumento de formación deidentidade nacional e mesmo de pedagoxía política dunha po-boación maioritariamente iletrada foron variados e, en certomodo, de éxito. Pois a edición masiva do texto, a súa lecturapública e a súa proclamación e xura en pomposas cerimoniasrealizadas en cidades e vilas de todo o territorio da monarquíaforon a expresión máis evidente de que os liberais pretendíannon só persuadir racionalmente os cidadáns coa difusión daconstitución, senón tamén procurar unha adhesión emocional,o que algún autor coetáneo definiu coa expresión de «hablar ala imaginación».En cidades galegas como Santiago, Vigo ou Noia, hai cons-

tancia de que o texto constitucional foi proclamado e lido enpúblico, acompañado de festexos e cerimonias que duraron va-rios días, tal e como estudou recentemente o profesor RobertoJ. López («Hablar a la imaginación». Las ceremonias de procla-mación y jura de la constitución de 1812 en el noroeste peninsular,2011). No caso de Noia, ficou constancia dos actos nunha Re-lación de las funciones que hizo el M.I.A. de la villa de Noya conmotivo de la publicación de la Constitución, imprentada na Co-ruña no propio ano 1812, e dos festexos de Santiago deu cum-prida relación no seu día o cronista Pablo Pérez Costanti noseu texto Notas viejas galicianas (1927). Resulta instrutivo com-probar ata que punto a revolución política de Cádiz abriu asportas a unha verdadeira alegoría política, na que ideas abstrac-tas como «patriotismo», «igualdade civil», «nación» ou «hero-

Page 6: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

13

A CONSTITUCIÓN DE 1812, EN LINGUA GALEGA

pola obra lexisladora das Cortes gaditanas está tamén moi pre-sente en textos políticos aparecidos daquela en xornais e publi-cacións autónomas, como é o caso d’Os rogos d’un gallego, daautoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora contra a Inquisición e os seus ministros, alcumados de«secta do tizón» ou «demos tostadores» pola súa práctica dequeimar os considerados herexes. Alén de textos emblemáticoscomo os de Pardo de Andrade, a revolución política gaditanaalentou a aparición dunha conciencia cultural de carácter pro-vincial, isto é, do Reino de Galicia, que supuxo o emprego moisignificativo da lingua galega en canto fala popular.Non é do caso estenderme máis sobre este punto, porque os

dous estudos introdutorios que preceden a edición da consti-tución e do discurso preliminar —debidos ás plumas de Ro-berto L. Blanco Valdés e de Ramón Máiz— xa contextualizancoa necesaria solvencia e autoridade o proceso político gadita-no. Pero penso que cómpre engadir algunha información adi-cional sobre a oportunidade de facer esta edición e sobre as ori-xes do proxecto que hoxe se presenta. A razón instrumentalmáis evidente é a constatación dunha carencia e tamén a dataconmemorativa. Non existía ata o día de hoxe unha versión daconstitución gaditana en lingua galega e, tendo en conta a re-percusión que este texto tivo no emprego da fala popular, pa-rece obrigado ofertar a un lector galego actual esta versión nanosa propia lingua. Por outra banda, a ocasión de se celebrarhogano o segundo centenario da promulgación da constituciónfoi un acicate para contribuír a esta conmemoración cunhaachega singular, que ademais se viu arrequecida e melloradapolo traballo que Lourdes Pérez, bibliotecaria da Universidadede Santiago de Compostela, elaborou sobre as fontes biblio-gráficas e hemerográficas existentes en Galicia —e accesíbeis

12

Ramón Villares

política desencadeada en 1808. O mérito foi dun cento de de-putados que, de forma intermitente e en situación de illamentotemporal do resto da península —lémbrese a observación deK. Marx: «en Cádiz, ideas sen acción; na península, acción senideas»—, concibiron unha verdadeira «revolución de nación»,como a definiu José María Portillo. A presenza dos deputadosgalegos en Cádiz foi abondosa, pois houbo estaxes nas queentre cataláns e galegos formaban unha notable minoría dosdeputados presentes, como aconteceu en setembro de 1810,nos que había 22 galegos e 15 cataláns entre 72 deputados pe-ninsulares. Os deputados elixidos no Reino de Galicia foronun total de 25, dos que a maioría eran fidalgos ou clérigos. Conalgunha excepción memorable, como a do ferrolán José Alonsoy López, a súa participación non foi especialmente activa nindeterminante no curso dos grandes debates (señoríos, consti-tución, inquisición, imprenta…). Nada comparable á influen-cia que tiveron deputados procedentes de Asturias, de Valenciaou Cataluña, con figuras senlleiras como Argüelles, Toreno,Capmany ou Villanueva. Pero a repercusión da obra gaditanaen Galicia non se pode medir pola altura intelectual ou polaadscrición política dos seus representantes, senón pola influen-cia que tivo na sociedade da época.As consecuencias da revolución política de Cádiz foron ex-

plícitas no seo da sociedade galega, que experimentou daquelaun intenso proceso de socialización política e ideolóxica. Abon-de pensar nas mobilizacións de carácter antiseñorial que se re-xistran en diversas comarcas da provincia de Ourense, nomea-damente en Valdeorras, onde o decreto de abolición de señoríosde agosto de 1811 foi interpretado, en discursos e pasquíns,como «un decreto general para todos los señoríos», eclesiásticose laicos, solarengos ou xurisdicionais. Esta admiración enfática

Page 7: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

15

A CONSTITUCIÓN DE 1812, EN LINGUA GALEGA

galega da Constitución de 1812. Contribuímos, deste modo,a anoar o seu bicentenario co emprego dunha das linguas pe-ninsulares que, non tendo daquela o status de que hoxe goza,non tería chegado a alcanzalo de non mediar as ideas políticasque abrollaron no liberalismo español de raíz gaditana. E, fi-nalmente, cómpre subliñar o feito de que, grazas ás achegas deRoberto L. Blanco Valdés, Ramón Máiz e Lourdes Pérez, estaedición converteuse en algo máis que un texto conmemorativo.Confiamos en que logre un posto de destaque no ancho campoda bibliografía que saíu a lume neste ano do bicentenario eaxude a entender mellor o papel esencial que a revolución po-lítica iniciada «en Cáiz», como diría algún texto galego coetá-neo, desempeñou tamén para a sociedade galega.

Santiago de Compostela, outubro de 2012

RAMÓN VILLARESPresidente do Consello da Cultura Galega

14

Ramón Villares

en institucións públicas— sobre este período histórico. Comoela mesma subliña na presentación do seu traballo, hai tesourosque están por descubrir e que están á espera dunha man habi-lidosa que os atope. Para o Consello da Cultura Galega, esta atención ao período

histórico dos primeiros tempos do liberalismo non é tarefanova. No seo da Sección de Lingua, Literatura e Comunicaciónforon desenvolvidos varios traballos nesta dirección, tanto nareedición facsimilar de publicacións da época (caso de El CatónCompostelano, 2000 ou Primeiros diarios galegos, 2008), comono ambicioso proxecto de investigación que desembocou naedición de dous volumes de Papés d’emprenta condenada (2008e 2012), que constitúen un verdadeiro fito na recuperación daescrita galega entre 1797 e 1846, así como no estudo dos pri-mordios da literatura política de Galicia que tivo como linguavehicular o galego.Alén da atención institucional, a preparación desta edición

conmemorativa da constitución de Cádiz beneficiouse doapoio e do estímulo prestado por Pablo Figueroa Dorrego,como director ata hai uns meses da Escola Galega de Adminis-tración Pública (EGAP), antes de ser destinado á embaixada es-pañola no Brasil. El deu os primeiros pasos tanto para lograrque a versión galega fose realizada baixo o amparo da SecretaríaXeral de Política Lingüística, dirixida por Valentín García,como para suxerir a necesidade de que a edición conmemora-tiva se acompañase de estudos introdutorios, encomendados aautores vencellados tanto á EGAP como ao Consello da CulturaGalega. Fique, pois, o recoñecemento persoal e institucional ásúa iniciativa.O resultado que hoxe presentamos creo que fai xustiza ao

propósito inicial de pór a disposición do público unha versión

Page 8: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

17

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRAREVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

1. Acción sen ideas: guerra e revolución

«En los primeros meses del año 1808 ocuparon España nume-rosas unidades del ejército francés que, atravesando los Piri-neos, se establecieron en las principales plazas de la frontera,avanzaron hacia Madrid e incluso penetraron hasta Andalucía».Así comeza o capítulo que abre as Memorias de Suchet, mariscalfrancés que tería un protagonismo moi sobresaínte na Guerrada Independencia posterior á invasión do noso territorio polastropas do exército imperial. Suchet, o único alto oficial de Na-poleón que permaneceu en España durante a totalidade doconflito, apunta logo como, ante a inesperada insurrección po-pular, o Emperador se viu obrigado a prescindir dos seus pri-meiros batallóns de soldados inexpertos («[...] jóvenes reclutasque no estaban preparados para resistir la prueba de un primerrevés [...]») e a botar man do exército máis poderoso que ataentón a historia da humanidade tiña contemplado: a súa fabu-losa Grande Armée1.Mais a insurrección antinapoleónica e a propia invasión fran-

cesa á que aquela respondeu haberían ter consecuencias de gran-dísimo calado non só no estrito eido do enfrontamento militar.De feito, a crise do Antigo Réxime e da monarquía absoluta dosBorbóns, que era o seu expoñente de poder fundamental, abriu-se en España como consecuencia do colapso político das súasprincipais institucións, colapso derivado do conflito militar.

Page 9: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

19

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

principio da obediencia cega ás ordes superiores, auténtico nú-cleo vertebrador organizativo do seu funcionamento, tornaraseincapaz de distinguir un interese nacional máis alá do supostointerese dinástico ao que viña estando subordinada toda a súaactuación militar durante séculos5.Haberá ser xustamente esta completa ineficacia, e mesmo

clara conivencia, das diversas autoridades, políticas e militares,coa situación de ocupación, a que rematou por trasladar á masaxeral dunha poboación, que moi pronto comezará a sufrir nassúas persoas e moi escasos bens as terribles consecuencias darepresión ou do sistemático saqueo das tropas imperiais inva-soras —os goyescos desastres de la guerra—, a responsabilidadede lanzarse á rebelión e á resistencia. Para entender cabalmenteesa reacción popular de natureza defensiva, deben terse enconta as consecuencias derivadas da táctica militar das tropasnapoleónicas de vivir sobre o lugar (represión, saqueo, exacciónsarbitrarias de todo tipo, incautacións de víveres e animais, etc.),táctica que convertía os exércitos imperiais en moito máis li-xeiros e eficientes e facilitaba a rapidez do seu avance, ao nonter que depender o cento por cento da pesada e lenta infraes-trutura de intendencia, fenómeno este que sen dúbida foi de-terminante na fulgurante e xeneralizada extensión da subleva-ción popular contra os franceses. Só a partir deste estalidopopular, cuxo arranque cronolóxico se sinala tradicionalmenteno 2 de maio de 1808 en Madrid, se exercerá unha crecentepresión, ao comezo soamente popular, sobre os diversos secto-res do aparello institucional da monarquía, que tiveron quetomar partido máis pronto que tarde entre ocupantes e ocupa-dos. A constitución das Juntas, xeneralizada ao longo dos mesesde maio e xuño de 1808, significou, neste senso, o primeiropaso decisivo do movemento que irá estendéndose tras o le-

18

Roberto L. Blanco Valdés

Como escribiu Miguel Artola hai xa case medio século, na súaclásica obra sobre as orixes da España contemporánea, «fracasa-ron los Reyes, abandonando innoblemente a su pueblo; la Juntade gobierno, tolerando a Murat como su presidente; las audien-cias, aceptándolas, y los capitanes generales intentando mante-ner una legalidad periclitada»2. Gabriel Lovett, pola súa parte,e nun dos estudos máis exhaustivos sobre a Guerra da Indepen-dencia publicados ata agora, insistirá tamén na absoluta falta deresposta fronte a invasión das institucións tradicionais da mo-narquía: «El Consejo de Castilla publicó e hizo circular por todaEspaña la noticia de la abdicación de Bayona. El Consejo de laInquisición llegó hasta a calificar el levantamiento del 2 demayo, en una circular de fecha 6 de mayo, de arrebato escan-daloso del populacho. Entre los días 9 y 13 de mayo todas lasautoridades militares, civiles y eclesiásticas, se precipitaron aprestar acatamiento al gran Duque de Berg [...]. Como remate,el Consejo de Castilla y el Consejo de Indias, a instancias deMurat, declararon que si Carlos IV y Fernando VII habían cedidodefinitivamente sus derechos al trono, la persona más indicadapara regir los destinos de España y las Indias parecía ser José, elhermano de Napoleón»3. Certamente, o derrubamento de todasas autoridades tradicionais ante a forza formidable despregadapolo exército ocupante foi de tal magnitude que só o baleiro depoder producido polas renuncias de Carlos IV e o seu fillo per-mite entender que un modelo de dominación política multise-cular puidese derrubarse de forma tan vertixinosa: tal era a cen-tralidade dos reis nas monarquías absolutas. O exércitoborbónico, real e estamental4, sufrirá tamén, indefectiblemente,as consecuencias da acefalia que provocará a ausencia do mo-narca: unha gran maioría do mando militar aceptará, destexeito, o feito consumado da ocupación francesa e seguindo o

Page 10: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

21

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

cuencias políticas non sempre ben comprendidas —indispen-sable, polo demais, para abordar a conxuntura española daGuerra da Independencia—, foi subliñado en toda a súa pro-fundidade por Gerhard Ritter, quen incide na incomprensiónxeneralizada dos gobernantes da época fronte ao novo escenariopolítico que o cambio revolucionario francés estaba a xerar:«Debeu transcorrer un tempo incriblemente longo antes de queos gabinetes monárquicos da vella Europa caesen na conta deque estaba en curso unha dinámica completamente diferentede loita política polo poder, fronte á cal os seus tradicionaismétodos políticos e militares estaban condenados a fracasar. Ahistoria das guerras revolucionarias e das guerras de conquistanapoleónicas amosa a quebra da súa tentativa de escapar coasescasas artes diplomáticas e medios financeiros e políticos dopasado: case que como tentar poñer diques a un xigantesco de-rrubamento botando man dunha fráxil barreira. Nunha tenta-tiva tal foron atropelados un tras outro»6.Á Francia napoleónica non cabía, polo tanto, oporlle resiten-

cia senón abrindo procesos de profunda renovación política in-terior, liberando potencias económicas constrinxidas e substitu-índo os vellos exércitos mercenarios pola nación en armas. Apartir dese punto de ruptura co tradicional equilibrio de forzasque constituíra a competición bélica das máis importantes po-tencias na historia da Europa moderna, nada sería xa o mesmo.De feito, a elección pasaba a considerarse para os soberanos ab-solutos, ou, como no caso de España, para os seus súbditos le-vantados en armas, entre o sometemento á política expansionistada Francia imperial ou a radical renovación interna, co grave pe-rigo de revolución que aquela levaba consigo. Renovación dosistema militar —moi difícil sen modificar profundamente asbases políticas do tecido institucional e social do Antigo Réxi-

20

Roberto L. Blanco Valdés

vantamento popular: un movemento dirixido a constituír unharede de poder alternativo que puidese organizar a resistencia.Tal necesidade de combater a dominación estranxeira, nunhasituación de baleiro de poder, determinará, ao fin, todas as ac-tuacións das Juntas e moi concretamente as encamiñadas,nunha dobre fronte, a levantar unha forza armada coa que ver-tebrar e dar posibilidade á nacente resistencia popular: dunhabanda, os novos órganos populares presionaron o mando mi-litar do exército borbónico nas zonas ocupadas, onde existíancontinxentes de tropas regulares, presión que non tiña outroobxectivo que forzar unha decisión favorable á entón chamadacausa nacional; doutra banda, as Juntas organizaron elas mes-mas continxentes armados populares, tanto nas zonas onde nonexistían tropas regulares, como naquelas en que semellaba ne-cesario reforzalas. Esa duplicidade de actuacións, realizada namaior parte das zonas de xeito paralelo, descubre algunhas daspeculiaridades esenciais da situación revolucionaria que se abreen España tras o comezo da Guerra da Independencia.E isto porque, en boa medida, haberá ser a propia Guerra

nacional contra o francés a parteira de cambios esenciais noutroseidos, que son os que, seguidamente, nos van interesar. A Re-volución puxo a Francia en condicións de vantaxe militar fron-te á maioría dos seus veciños europeos e esta xerou, ao tempo,unha nova dinámica nas relacións internacionais, de alianzas etamén de conflitos e confrontacións, que remataría por ser unfactor determinante na propia evolución interna das vellas mo-narquías europeas. De certo, a vantaxe militar francesa non era,ao cabo, máis que a vantaxe histórica da Revolución e de todasas potencialidades que aquela estaba descubrindo en abertocontraste coa arcaica e esclerotizada estrutura económica e so-cial do Antigo Réxime. Este desfasamento histórico, de conse-

Page 11: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

23

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

Catro décadas despois dos acontecementos desenvolvidos enEspaña entre 1808 e 1814, contrapuña Carlos Marx a realidadedunha Guerra que tiña como obxectivos principais aqueles quese resumían no lema que moitas das Juntas converteron en ban-deira («Rei, Patria e Relixión»)8 e a dunhas Cortes que, confi-nadas en Cádiz, ían perseguir desde o outono de 1810 a cons-trución dun Estado liberal: «En la Isla de León, ideas sinacción; en el resto de España acción sin ideas»9, escribía Marxno New York Daily Tribune en 1854. Aínda que o contrastenon é exacto —pois «no resto de España» non había tanta ac-ción sen ideas como acción con ideas, en moitos casos contra-postas ás dos deputados gaditanos—, o certo é que as palabrasdo filósofo alemán subliñan con razón unha circunstancia daque xa foron conscientes os seus protagonistas: que a mesmaGuerra da Independencia que, como acabamos de apuntar,abriu a crise de poder que posibilitou a reunión de Cortes nonse estaba librando en boa medida polos valores que aquelas en-carnaron. Tal explica que, rematada a Guerra e expulsados osfranceses do territorio nacional peninsular, puidera FernandoVII declarar, como fixo no seu ominoso decreto do 4 de maiode 1814, «aquella Constitución y tales decretos, nulos y de nin-gún valor ni efecto, ahora ni en tiempo alguno, como si no hu-biesen pasado jamás tales actos, y se quitasen de en medio deltiempo [...]»10. A abolición dun réxime constitucional, que ape-nas estivera vixente fóra das murallas da capital andaluza, apa-recía, así, a directa consecuencia do innegable feito históricode que as Cortes que o alumearan non foran, ao cabo, máisque outra das consecuencias dunha Revolución inseparable dapropia Guerra coa que aquela comezou. O deputado Canejarecoñecía esta evidencia na sesión das Cortes do 17 de xaneirode 1812, cando proclama ante os deputados nacionais que

22

Roberto L. Blanco Valdés

me—, que aparecía, en calquera caso, inelutable para non su-cumbir a un novo tipo de guerra: a guerra nacional. Este carácterexpansivo dos cambios na natureza da guerra e a súa influenciaestrutural na xeración de modificacións non só militares senóntamén políticas na meirande parte das potencias que mantiveronconflitos bélicos con Francia foi subliñada decotío. Michael Ho-ward, por exemplo, insistirá, nesta liña, no feito de que as trans-formacións operadas en Europa entre finais do século XVIII e co-mezos del XIX foron o resultado «sobre todo de veinticinco añosde un estado de guerra casi ininterrumpido, de 1792 a 1815,entre la Francia revolucionaria y sus vecinos; un estado de guerraque no tenía precedentes desde las invasiones de los bárbaros.Pero esas guerras eran, por lo menos, tanto un síntoma de loscambios revolucionarios, como la causa de ellos. La naturalezade las guerras del siglo XVIII estaba ligada tan íntimamente conla naturaleza de la sociedad que las emprendía, que una revolu-ción en una, determinaba, forzosamente, una revolución en laotra»7. O decisivo feito histórico da guerra nacional resume,deste xeito, boa parte das novidades político-institucionais e es-tratéxico-militares que foron xeradas pola Revolución francesa—liberal e nacional—, novidades que só tiveron o seu plenodesenvolvemento tras o comezo das campañas de expansión deBonaparte. A Guerra da Independencia, que abre e determina acrise do Antigo Réxime en España, será unha clara e contun-dente manifestación tanto do desfasamento histórico que xera aRevolución, como desta imposibilidade de resistir e vencer oexército revolucionario francés e a guerra nacional que aquel im-pulsaba nas súas diversas frontes con medios característicosdunha monarquía absoluta que foi eliminada —por máis quede xeito soamente temporal— por unha revolución inicialmentemilitar que remataría por ser tamén política.

Page 12: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

25

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

cutivo y el judiciario, declaran las Cortes generales y extraor-dinarias que se reservan el ejercicio del poder legislativo en todasu extensión»); a responsabilidade do poder executivo peranteo lexislativo nacional («Las Cortes generales y extraordinariasdeclaran que las personas en quienes delegaren el poder ejecu-tivo, en ausencia de nuestro legítimo Rey el Señor Don Fer-nando VII, quedan responsables a la Nación por el tiempo desu administración, con arreglo a las leyes»); a designación par-lamentaria do goberno («Las Cortes generales y extraordinariashabilitan a los individuos que componen el Consejo de Regen-cia, para que bajo esta misma denominacion, interinamente yhasta que las Cortes elijan el Gobierno que más convenga, ejer-zan el poder ejecutivo»); e as competencias das Cortes para onomeamento e remoción das autoridades de todo tipo: «LasCortes generales y extraordinarias confirman por ahora todaslas autoridades civiles y militares de cualquier clase que sean»)13.Como pode observarse con gran facilidade, e como, polo

demais, resultaba en todo caso coherente coa necesidade decentralizar as decisións fundamentais do novo sistema políticoque emerxía na situación de terrible conflito bélico que o paísatravesaba, as Cortes gaditanas, ben lonxe da afirmación doprincipio de separación de poderes contido no decreto en queelas mesmas o proclaman formalmente, vanse configurar enrealidade como o centro dun sistema de goberno moi seme-llante ao de asemblea, na que esta situarase como o auténticopunto neurálxico da acción do novo Estado. Deste xeito podecomprobarse en todo o relativo ao que foi, naquela especialconxuntura histórica, o eido político máis fundamental —oda dirección da política militar e da guerra contra os france-ses14—, pero tamén en moitos outros campos da política eco-nómica e social15 e, por suposto, no labor ao que as Cortes xe-

24

Roberto L. Blanco Valdés

«nosotros mismos debemos nuestra reunión, y debemos nues-tra libertad, a la infame agresión del tirano de la Europa. Sinella es bien seguro que ni tendríamos Cortes, ni Constitución,y sin ella ya seríamos atados al carro del despotismo más omenos duro, según el carácter de los reyes que nos gobiernan,sin más regla que su voluntad»11.As Cortes españolas, que se abriron na gaditana Isla de León

o 24 de setembro de 1810, pouco máis de dous anos despoisdo comezo da contenda, afirmaron con absoluta claridade, xano seu acto inaugural, o decreto número 1, datado o propiodía da apertura, a vontade dos deputados de constituírse encorpo representativo da nación. Un dos máis destacados daasemblea gaditana, Muñoz Torrero, tomou a palabra para ma-nifestar «cuan conveniente sería decretar que las Cortes gene-rales y extraordinarias estaban legítimamente instaladas, queen ellas reside la soberanía; que convenía dividir los tres podereslegislativo, ejecutivo y judicial, lo que debía mirarse como basefundamental, al paso que se renovase el reconocimiento del le-gítimo Rey de España, el Señor Don Fernando VII, como pri-mer acto de la soberanía de las Cortes»12. Rematada a exposi-ción do eclesiástico liberal, o deputado Luján leu unhaproposta que xa traía redactada no mesmo sentido e que estaríana base no decreto que se citaba máis arriba. Nel proclamábaseque «los diputados que componen este Congreso y que repre-sentan a la Nación española, se declaran legítimamente cons-tituídos en Cortes generales y extraordinarias, y que reside enellas la soberanía nacional», proclama á que se engadían, de in-mediato, toda unha serie de principios que supuñan a directaemanación desta asunción do máximo poder político do Esta-do por parte do Congreso nacional: a separación de poderes(«No conviniendo queden reunidos el poder legislativo, el eje-

Page 13: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

27

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

la». Neles afírmase que aquela é a reunión de todos os españoisde ambos os dous hemisferios (art. 1º); declárase que a Nacióné libre e independente, e que non é nin pode ser patrimoniode ningunha familia nin persoa (art. 2º); proclámase que asoberanía reside esencialmente na Nación e que, por isomesmo, perténcelle a aquela exclusivamente o dereito de es-tablecer as súas leis fundamentais (art. 3º); e, para finalizar,disponse que a Nación está obrigada a conservar e protexercon leis sabias e xustas a liberdade civil, a propiedade e os de-mais dereitos lexítimos de todos os individuos que a compo-ñen (art. 4º). Como é sinxelo de observar, a idea de naciónaparece, desde o momento mesmo do seu nacemento históri-co, vinculada aos valores esenciais que achegará o liberalismo:a un territorio libre e independente tanto do dominio exteriorcomo de suxeicións interiores, o que transformará ao Rei dedono do país nun simple órgano do Estado nacional; á sobe-ranía da comunidade, principio nerval que haberá servir debase á construción histórica do Estado representativo, primeiro,e, da democracia política, con posterioridade; e, finalmente,aínda que non en derradeiro lugar, aos dereitos e liberdadesdos individuos que conforman a nación, individuos que conela elevaranse da previa situación de súbditos á nova condiciónde cidadáns. A nación é, pois, a independencia, a soberanía eos dereitos. Agora ben, non vai ser soamente na conversión dos súbditos

do Rei en cidadáns formalmente iguais da nación e na confi-guración daquela como unha entidade libre nacida da reuniónde homes tamén libres onde terminará por expresarse o caráctereminentemente nacional dun texto constitucional que alumeaunha novidade política autenticamente revolucionaria: os ter-mos «nación», «nacional» (ou o seu plural, «nacionais») apare-

26

Roberto L. Blanco Valdés

rais e extraordinarias dedicaron a maior parte do seu esforzo edo seu tempo: a redacción da primeira Constitución da nosahistoria16.

2. Ideas sen acción: revolución e Constitución

A Constitución revolucionaria de 1812 resultou ser, antes quenada, e quizais, vista en perspectiva, por riba de todo, a parteirada nación española, que naceu con ela, de dereito, como grancreación xurídico-política dunhas Cortes que recollían destexeito unha realidade aparecida, de feito, nas tráxicas circuns-tancias da guerra nacional contra os franceses. España, é dicir,a monarquía española (ou hispánica, mellor) non naceu, desdelogo, coa Constitución de Cádiz, pois, como é sabido, e de xeitocontrario ao que acontecerá noutras experiencias constitucio-nais que alumearon a unidade política dun territorio previa-mente atomizado en soberanías diferentes ou, o que é o mesmo,que alumearon un Estado nacional (a norteamericana de 1787ou a xermana de 1871, por exemplo, orixe dos Estados Unidosde América e da Alemaña moderna17), o territorio español pe-ninsular viñera experimentando un proceso progresivo, aíndaquebrado en ocasións, de unificación política e social desde que,en 1469, casaron Isabel de Castela e Fernando de Aragón. Poriso, cando os deputados españois se reúnen por primeira vez ensetembro de 1812, España existía xa desde había varios séculoscomo unidade territorial, como reino, aínda que non como na-ción. A construción histórica desta última conceptuación, contodo o que ela vai significar cara ao futuro, débese ao texto ga-ditano, no frontispicio do cal aparecen catro artigos agrupados,non casualmente, baixo unrótulo común: «Da Nación españo-

Page 14: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

29

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

polo feito de que o texto de 1812 non senta soamente as basesdun Estado nacional senón tamén, e respondendo sen dúbidaás necesidades perentorias do seu tempo, as dun Estado cen-tralizado capaz de rematar coa trama de poderes privados in-termedios do Antigo Réxime, poderes característicos da ordefeudo-estamental: velaí as medidas das Cortes gaditanas decre-tando a supresión dos señoríos ou a abolición dos gremios, es-tablecendo a liberdade de traballo ou abrindo camiño ás pri-meiras tentativas de reforma agraria e desamortización. É estaunha cuestión que cómpre subliñar. E éo porque o Estado na-cional que naceu en 1812 aspirará a culminar aquel proceso demonopolización de recursos de todo tipo (burocráticos, fiscais,militares e xurisdicionais) aos que máis tarde, e con pretensiónsde describir un proceso xeral característico das revolucións li-berais, haberá referirse Alexis de Tocqueville cando destaca quecon elas «todos los poderes parecen acudir por sí solos hacia elcentro, se acumulan en él con una rapidez sorprendente y elestado alcanza de golpe los límites extremos de su fuerza, mien-tras que los particulares se dejan caer en un instante hasta elúltimo grado de su debilidad»18. A Constitución de Cádiz in-corpora tamén ese obxectivo, mais a capacidade de dominiopolítico e social do Estado centralizado que nela se prefiguravai estar corrixida e controlada por toda unha caste de elemen-tos internos de equilibrio de poderes que haberán marcar dife-renzas substanciais entre o modelo do liberalismo revoluciona-rio español e os que despois o subseguiron: primeiro, oproxecto dos moderados e, máis tarde, e culminándoo, o doréxime político da Restauración.Certamente, a Constitución revolucionaria de 1812, subs-

tancialmente diferente de todos os textos monárquicos redac-tados en España ao longo do século XIX (o Estatuto Real de

28

Roberto L. Blanco Valdés

cen espallados por todo o texto da Constitución de 1812 (ataen 37 ocasións) en relación con diferentes declaracións básicasda norma constitucional. Aínda sen ser exhaustivos, e comosimple mostra, poderían servir de exemplo as seguintes men-cións, todas elas expresivas, de que a nación (española) pasabaa conformarse como a base esencial, no só territorial, senóntamén política, do novo Estado que nacía co texto gaditano:as Cortes constituíntes terían como obxecto «promover a glo-ria, a prosperidade e o ben de toda a Nación» (preámbulo);«a relixión da Nación española é e será perpetuamente a ca-tólica, apostólica e romana, única verdadeira. A nación pro-texeráa por leis sabias e xustas [...]» (art. 12); «o obxecto doGoberno é a felicidade da Nación» (art. 13); «o Goberno daNación española é unha monarquía moderada hereditaria»(art. 14); «as Cortes son a reunión de todos os deputados querepresentan á Nación» (art. 27); «a base para a representaciónnacional é a mesma en ambos os dous hemisferios» (art. 28);«non pode o Rei ceder nin allear os bens nacionais sen con-sentimento das Cortes» (art. 172-7ª); «se chegaren a extin-guirse todas as liñas [sucesorias] que aquí se sinalan, as Cortesfarán novos chamamentos, como vexan que máis importa áNación» (art. 182); «haberá unha Tesouraría xeral paratoda a Nación» (art. 345); «haberá unha forza militar nacionalpermanente, de terra e de mar, para a defensa exterior do Es-tado e a conservación da orde interior» (art. 356), ou, final-mente, «haberá en cada provincia corpos de milicias nacio-nais, compostos de habitantes de cada unha delas, conproporción á súa poboación e circunstancias» (art. 362).En todo caso, esta revolucionaria afirmación de España

como nación pola Constitución nacida no Congreso gaditanodebe situarse nun contexto ben preciso: o que vén determinado

Page 15: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

31

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

Xefes Políticos (antecedente dos futuros Gobernadores Civísdas provincias españolas), non se derivaba exclusivamente, polodemais, da existencia de concellos populares, senón tamén dofeito de que os delegados gobernativos nas provincias estaríancontrolados en cada unha delas por Deputacións Provinciaisde natureza popular, na medida en que aquelas haberían serelixidas polos mesmos electores provinciais que designarían aosdeputados nas Cortes nacionais (art. 328). A autonomía locale o control político dos axentes políticos do Rei en cada unhadas provincias da monarquía configurábanse, en suma, comoun efectivo medio de equilibrio interno de poderes e, en con-secuencia, como un potente elemento que viña a corrixir e li-mitar o deseño centralizador previsto pola Constitución.Mais a constituínte gaditana non foi soamente a parteira da

nación española e da estrutura centralizada, por máis que so-metida a contrapesos e equilibrios, do seu Estado fundador,senón tamén de xeito moi destacado do feito que converteríaa experiencia do período que transcorre entre 1808 e 1814 nundos decisivos episodios nacionais da nosa historia colectiva:Cádiz foi o berce do noso constitucionalismo. O texto de 1812,que cumpriu o 19 marzo de 2012 o seu segundo centenario,inaugurou no país unha longa e tráxica historia de dous séculosmarcada, segundo o expresaría o escritor Juan Valera no seudía, por un «continuo tejer y destejer», por «pronunciamientosy contrapronunciamientos, constituciones que nacen y mueren[y] leyes orgánicas que se mudan apenas ensayadas». De feito,a Constitución de 1812 abrirá, na fin de contas, unha páxinafundamental da historia política española ademais de por ser aprimeira da longa lista de cartas supremas que estiveron vixen-tes entre 1812 e 1978 (1834, 1837, 1845, 1869 en 1931), por-que nela se anticiparon os principios que terminarán por defi-

30

Roberto L. Blanco Valdés

1834 e as Constitucións de 1837, 1845, 1856 —non promul-gada—, 1869 e 1876)19 establecía un complexo sistema de ba-lanza de poderes consistente na existencia de institucións sociaise órganos estatais que limitaban unha vontade centralizadoraque, sen dúbida, resultaba naquel momento ineludible, na me-dida en que tal vontade supuña un factor fundamental para aconstrución, na Europa do Antigo Réxime, dos novos Estadosliberais: o contraste coa experiencia da recentemente nacidaUnión Federal Americana aparecía, pois, neste eido concreto,aínda que non só nel, cunha rotunda claridade20. O primeirodos elementos definidores do sistema de contrapesos concibidopolos constituíntes gaditanos concretábase no equilibrio inter-orgánico entre unhas Cortes unicamerais elixidas por sufraxiouniversal masculino en varios graos (onde o poder do Congresonon estaría, polo tanto, limitado por unha cámara alta de na-tureza aristocrática ou oligárquica) e o monarca, unhas e outrorespectivamente titulares do poder lexislativo e do poder exe-cutivo: como a continuación se vai analizar, tal sistema de ba-lanza de poderes resultaba tan favorable para o órgano parla-mentario como desfavorable para o Rei. Un elemento adicionalde equilibrio interinstitucional derivábase no primeiro textoconstitucional da nosa historia das previsións sobre a forma degobernación das provincias e dos pobos (municipios) que nelse contiña como outra destacada novidade. Deste xeito, men-tres o goberno das provincias quedaría nas mans dun Xefe Po-lítico que, a imitación dos Prefectos franceses, sería nomeadopolo poder executivo co obxectivo de facer efectiva a súa polí-tica nos territorios provinciais (art. 324), o goberno local con-fiábase aos concellos elixidos por sufraxio universal masculinoindirecto (arts. 313-314). O freo institucional á tendencia cen-tralizadora que supuña con toda claridade a existencia dos

Page 16: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

33

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

reducir ao máximo todo o que non fosen competencias estri-tamente executivas no conxunto das que lle corresponderíanao Rei, como igualmente as razóns, tamén estritamente políti-cas, que haberían xustificala e explicala. De certo, será nestadiscusión posiblemente onde con máis claridade se porá de re-levo o esquema político do que partían os constituíntes gadi-tanos, ou, polo menos, a maioría liberal ideoloxicamente he-xemónica no Congreso. Tal esquema reducíase, á fin e ao cabo,a soster a necesidade de atopar un equilibrio entre o Rei e asCortes que non puxese en perigo a continuidade histórica doréxime constitucional: ao monarca corresponderíalle, destexeito, o poder executivo en toda a súa extensión, aínda que coaimportante limitación da responsabilidade ministerial que con-sagraba o texto constitucional nos seus artigos 226, 228 e22921; ás Cortes atribuíaselles, pola súa parte, o poder de re-presentar a vontade da nación. Mais ese equilibrio romperíasede inmediato de concedérselle ao monarca a facultade, en sen-tido estrito, da sanción, é dicir, a potestade de intervir de formasubstantiva, e non meramente accidental, fronte e contra a von-tade expresa e reiterada do poder lexislativo. O deputado Cas-telló chegou a pedir, por esta razón, que, ao debaterse o artigo15 do texto constitucional, se suprimise o seu derradeiro inciso—«co Rei»— para que o poder lexislativo puidese ser exercidoen exclusiva polas Cortes, argumentando que ao Rei debía atri-buírselle soamente o poder executivo: «En buena hora que lasleyes se promulguen a nombre del Rey, pero precisamente lasque las Cortes solas acuerden y juzguen convenientes a la na-ción. Residan separados los poderes de esta forma: el legislativoen las Cortes; en el Rey el ejecutivo, y en los Tribunales de jus-ticia el judicial»22. A mesma idea, que situaba o monarca á ca-beza do poder executivo e nada máis, será tamén expresada

32

Roberto L. Blanco Valdés

nir —tanto en España como no resto do continente europeo—as dúas dialécticas políticas fundamentais que marcaron a his-toria do século XIX: a que afectou á regulación da balanza depoderes entre o Parlamento e o Goberno e a que se referiu áextensión e garantía das liberdades e dereitos.Polo que se refire á primeira das dúas cuestións fundamentais

que acaban de apuntarse, a Constitución de Cádiz, como outraseuropeas do ciclo revolucionario liberal (de xeito destacado, afrancesa de 1791 e a portuguesa de 1822) estableceu un sistemade equilibrio interorgánico entre as Cortes e o monarca que re-sultará literalmente excepcional durante toda a experiencia mo-nárquica española. E iso por unha razón fundamental, que cóm-pre destacar: porque o Rei, aínda que titular segundo aConstitución do poder executivo, carecerá das facultades nece-sarias para converterse no que rematará por ser con posteriori-dade, nos textos constitucionais españois do moderantismo(1845) e do conservadorismo (1876): o eixo básico sobre o quexirará o funcionamento do noso réxime político. O Rei queconfigura o texto gaditano carece, en primeiro lugar, de vetoabsoluto e ten asignado, no seu sitio, un veto meramente sus-pensivo, por medio do cal pode o monarca atrasar, chegado ocaso, pero nunca frear, o exercicio da potestade lexislativa queas Cortes teñen atribuída pola Constitución. A central cuestióndo veto regulouse nos artigos 15 e 142-152 da lei fundamentalque, seguindo neste eido, como en tantos outros, a Constituciónfrancesa de 1791, viña a negar a sanción propiamente dita e ainstituír un veto suspensivo, de xeito que, se as Cortes aproba-ban por terceira vez —é dicir, ao terceiro ano— o mesmo pro-xecto de lei, a sanción real debía outorgarse de xeito obrigatorio.O debate parlamentario producido nas Cortes respecto do

veto do monarca alumea tanto a xa aludida vontade política de

Page 17: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

35

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

nais—, situación que será, de feito, a que vai producirse en Es-paña durante os dous derradeiros terzos do século XIX e o pri-meiro do século XX. A Constitución de 1812 prevé, polo con-trario, un sistema de equilibrio de poderes tendencialmenteparlamentarizador, por efecto do cal será o Rei o que terá queceder diante das pretensións das Cortes e non estas as que de-berán dobregarse diante das do Rei ou dos seus ministros. Poriso, de gozar da oportunidade histórica que a reacción absolu-tista de 1814, primeiro, e a de 1823, con posterioridade, llenegaron —a de consolidarse—, a Constitución de 1812 teríaconducido, antes ou despois, ao establecemento dun sistemaparlamentario, cousa que non aconteceu en España e que esti-vo, ao cabo, na orixe das dúas Repúblicas que con desigual,aínda que ben pouca fortuna, tentaron superar as limitaciónsdun réxime político controlado por un órgano que nin era eli-xido por ninguén nin diante de ninguén era responsable.En realidade, a relación do monarca coas Cortes prefigurada

na Constitución de 1812 aparecía como unha manifestaciónmáis da rixidez do principio de separación de poderes que per-meaba, aínda que de xeito desigual, o texto gaditano. De feito,os constituíntes defendían aquela rixidez como unha neta ga-rantía da integridade, política e xurídica, dun lexislativo quenon debía verse entorpecido polo Rei no seu funcionamento,Rei que era considerado, con moi boas razóns, o defensor dunsvalores políticos difíciles de conciliar cos que impulsaba o Con-greso Nacional. Deste xeito, haberá ser de novo un esquemaconstitucional que estaba destinado a manter o equilibrio entredous órganos chamados historicamente ao enfrontamento e átensión entre eles o que explicará a nula intervención do Reien todo o relativo á existencia material do Parlamento. O artigo104 en combinación co 106 prevían un mecanismo automáti-

34

Roberto L. Blanco Valdés

polo Conde de Toreno e por Gurídi y Alcocer23 e xustificarasepor parte dos dous deputados liberais coa argumentación cen-tral apuntada previamente: só reducindo o Rei á esfera da fun-ción executiva podíase manter un equilibrio político entreaquel e as Cortes, equilibrio que, segundo a historia demostra-ba, fora roto frecuentemente polo monarca no seu favor e co-menencia. A translación dunha problemática tipicamente cons-titucional á situación precedente da monarquía absoluta, apesar de supoñer unha indubidable mistificación, servía a unfin non por iso menos manifesto: evitar que o Rei puidese aca-bar coas Cortes e, en consecuencia, co propio Estado liberal.Non obstante, aínda resultando importante, non será a li-

mitación relativa ao veto a principal das que van afectar notexto gaditano aos poderes do monarca. Lonxe disto, o feitoesencial residirá en que aquel non disporá da facultade paraimpedir ou, de calquera xeito, perturbar a reunión das Cortes,que, segundo as previsións do texto de 1812 se xuntarían todosos anos, nun período prefixado pola Constitución, sen que otitular do poder executivo puidese suspendelas ou disolvelas,nin impedir baixo pretexto ningún a súa celebración nas épocase nos casos sinalados pola Constitución. Tal prohibición, deconsecuencias políticas esenciais desde o punto de vista do fun-cionamento do réxime político, inverte por completo o sistemade balanza de poderes que, despois da chegada dos moderadosao poder, estará vixente en España durante todo o período dedominio da monarquía constitucional. Certamente, e tal ecomo viría a demostrar a breve pero moi rica experiencia his-tórica do Trienio Liberal (1820-1823), no sistema de gobernogaditano os eventuais conflitos entre o Rei e o Parlamento nonpoderían resolverse en favor do primeiro deses órganos median-te a suspensión ou a disolución do segundo —as Cortes nacio-

Page 18: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

37

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

ción es preciso que esté, por decirlo así, viva en la persona desus representantes. Ellos solos son los que han de defender la Cons-titución, asegurando su observancia, y contrarrestar a los mi-nistros o a los poderes que intenten invadirla»25.Só a partir desta estratexia liberal, que respondía, sen dúbida,

á crúa realidade da conxuntura revolucionaria gaditana, semellaposible interpretar toda a regulación constitucional do statusxurídico do Rei e as previsións sobre a correlativa posición ins-titucional e política das Cortes. E isto porque a aludida estra-texia traduciríase de xeito permanente nunha vontade de cons-titucionalizar, a través de mecanismos xurídicos precisos edetallados no supremo texto legal, a que se adiviñaba como fu-tura batalla política e institucional entre o monarca e o poderde representación da nación. Mais, visto o feito de que a Cons-titución non sería, ao cabo, outra cousa que o que quixeran,conxunta ou confrontadamente, aqueles dous polos de poder,agora constituídos en órganos do Estado por efecto das previ-sións da lei fundamental, resultaba necesario —aínda máis, eravital— garantir a permanencia das Cortes, a súa existencia efec-tiva material e non meramente ideal-legal. Disto deixou o Di-vino Argüelles constancia de que, a forza de valente, era porela mesma transparente: «Examínense las facultades de las Cor-tes y las señaladas al poder del Rey, y se verá que aquellas exigenel constante ejercicio y vigilancia de la representación nacional;éstas el incesante desvelo de un gobierno que debe ocuparsecon preferencia en objetos de reconocida urgencia y naturalezamuy diferente. Las leyes, Señor, aunque estén dictadas por lamisma sabiduría, no hacen más que la mitad de la obra. Su ob-servancia es el fundamento de la prosperidad pública, y sólopuede asegurarse por medio de un cuerpo permanente quetenga a su cuidado el reclamarla. Tal es la reunión anual de las

36

Roberto L. Blanco Valdés

co para a reunión das Cortes, que debían necesariamente xun-tarse todos os anos, por un período de tres meses consecutivos,que comezaría o día primeiro do respectivo mes de marzo, oque se traducía en que para nada tiñan que depender o Con-greso, nun eido tan esencial como o da súa propia existencia,da vontade real. Da importancia atribuída a esta disposiciónpode dar idea cabal o debate que esta suscitou, debate en queningún dos deputados impugnou o principio fundamental doautomatismo establecido nos termos que acaban de ser exami-nados: en realidade, as diverxencias no seo da Cámara limitá-ronse soamente á cuestión da periodicidade —anual, bianualou trianual— con que as Cortes debían xuntarse. Argüelles,quen protagonizou a defensa do texto da comisión —finalmen-te aprobado—, demostrou, coas súas palabras, ata que puntoera fundamental o asunto que estaba a debaterse: «Señores—dixo, dirixíndose aos seus compañeiros de deputación—, talvez este artículo es la clave de todo el edificio constitucional»24.E o certo é que en tan rotunda afirmación non había esaxera-ción de ningunha clase. En realidade, para comprender a quepodería parecer, en principio, unha declaración excesiva, debeterse en conta que para os nosos liberais a existencia material—física— das Cortes supuña a única garantía efectiva de con-tinuidade dun Estado constitucional que se estaba construíndocontra o Rei e a vella sociedade estamental da que el mesmoera o máximo expoñente. Argüelles expresábao cunha claridadeque se aveciñaba moito de novo a un antimonarquismo, nonpor encuberto menos destacable: «[La comisión] ha queridodar en su proyecto al Gobierno de la Nación el carácter de unaMonarquía moderada, esto es, en la que el Rey tenga la potes-tad necesaria para hacerse respetar fuera y obedecer dentro, yser al mismo tiempo el padre de sus pueblos. Para esto la Na-

Page 19: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

39

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

misión dos ministros diante dunha cámara contraria —alter-nativa pola que apostaban os constituíntes gaditanos—, abríaunha vía de progresiva parlamentarización, como a experienciainglesa desde había xa tempo estaba demostrando. En todocaso e lidas todas as previsións constitucionais expostas ata ode agora desde a experiencia posterior do liberalismo español—no que as facultades de convocatoria, suspensión e disolu-ción ían pertencer sempre ao monarca—, quedaba claro queaquelas facultades, xunto coa potestade real de nomear e sepa-rar libremente os ministros, supuñan, ou mellor, podíanse tra-ducir nunha auténtica inversión dos mecanismos representati-vos e parlamentarios, que facían do Rei o elemento crucial dereferencia do sistema: un xenuíno, efectivo e eficiente poderdo Estado, dotado de potestades que lle permitían imprimirunha dirección propia á política nacional. É dicir, xusto o con-trario do proxecto gaditano.

Dar conta dos elementos definidores fundamentais dese pro-xecto esixe, xa para finalizar, facer referencia á regulación cons-titucional dos dereitos e liberdades no texto da Constitución.Ao contrario do previsto nos outros dous grandes documentosrevolucionarios europeos da época —o francés de 1791 e o por-tugués de 1822—, o de Cádiz non contiña nesa materia unhadeclaración ordenada e sistemática, por máis que ao longo doseu extenso articulado figurasen moitos dereitos e de impor-tancia moi notable. Concibidos pola Constitución de 1812como espazos de autonomía dos particulares fronte aos poderespúblicos, o que puña de relevo a súa potencialidade como ins-trumentos de limitación das potestades estatais, a lei funda-mental incluía numerosos dereitos como a liberdade civil e apropiedade (art. 4º), o dereito de sufraxio activo (universal

38

Roberto L. Blanco Valdés

Cortes. Todo lo demás es inútil, es ineficaz, engañarse la Nacióny prepararse a sí misma la ruina de la ley fundamental, único ba-luarte en que libra su independencia y libertad»26.Aceptado o automatismo na reunión do Parlamento, resul-

taba necesario, ademais, asegurarse de que o órgano de repre-sentación nacional non puidese ser intervido, unha vez xunto,pola vontade do monarca, o que baleiraría de contido, conver-téndoas en inútiles, as previsións constitucionais sobre a con-vocatoria legal que consagraban os preceptos citados previa-mente. Deste xeito, recolleuse no artigo 172-1.° do textosupremo que, despois de insistir en que o monarca non podíaimpedir baixo pretexto ningún a celebración das Cortes nasépocas e casos sinalados pola Constitución, establecía comounha das restricións taxativas á autoridade do Rei que aquelsuspendese ou disolvese ou dalgún xeito embarazase as sesiónse deliberacións das Cortes. O artigo foi aprobado sen discusión,o que, certamente, constituía a mellor proba da conciencia xe-neralizada sobre o carácter decisivo da cuestión27. Decisivo porcanto a ríxida concreción do principio da separación/equilibriode poderes estábase producindo en clara vantaxe do lexislativoe en dano, como a outra cara da moeda, dun monarca ao quequería reducirse a mero titular da potestade executiva. Certa-mente, o fundamental respecto dese postulado ilustrado, e logoliberal, é determinar en beneficio de quen se concreta a sepa-ración de poderes, máis alá da constatación da súa proclama-ción. E, no caso gaditano, o principio xogaba claramente encontra do Rei: de producírense, como era de esperar, conflitospolíticos entre aquel e as Cortes, o monarca carecería da posi-bilidade constitucional de resolvelos no seu proveito político,procedendo á suspensión ou á disolución ou, se é o caso, á nonconvocatoria daquelas. Obviamente, a outra alternativa, a di-

Page 20: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

41

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

coa introdución dos tribunais constitucionais previstos nalgu-nhas Constitucións entre a Gran Guerra e a Segunda GuerraMundial (a checoslovaca de 1920, a austríaca do mesmo anoou a española de 1931) e, sobre todo, coa xeneralización daxustiza constitucional despois da derrota dos fascismos. Nesteeido, do mesmo xeito que noutros moitos, a Constitución es-pañola de 1978 recollerá o testemuño, non neste caso da gadi-tana, senón da aprobada na II República. A Constitución de 1812, coas súas extraordinarias novidades

e as lóxicas limitacións nacidas do seu tempo e da súa concretacircunstancia, supuxo, en suma, un punto de inflexión funda-mental na nosa historia, na que moitos tratarían de recuperardespois, ao longo de case que dous séculos, bastantes dos avan-ces dun texto esencial para entender a evolución constitucionaldun país marcado a ferro e lume por unha infernal dialécticade avances e retrocesos que soamente o gran consenso de 1978foi capaz de superar.

Roberto L. Blanco ValdésCatedrático de Dereito ConstitucionalUniversidade de Santiago de Compostela

40

Roberto L. Blanco Valdés

aínda que indirecto) e pasivo (censitario) (art. 92), a legalidadepenal e o habeas corpus (art. 172.11ª), a igualdade diante da lei(arts. 248 e 258), o dereito á tutela xudicial efectiva (art. 280),a liberdade persoal (art. 287), o dereito a non declarar contraun mesmo (art. 291), a prohibición da confiscación de bens(art. 294), a liberdade de imprenta (art. 3719) ou o dereito aser informado da acusación formulada contra as persoas detidas(arts. 300-301). A excepción, moi significativa por outrabanda, veu marcada en Cádiz pola radicalidade confesional conque a Constitución declaraba á católica como a relixión oficialdo Estado. O seu artigo 12, ademais de dispoñer, como xa ti-vemos ocasión de ver, que «a relixión da Nación española é eserá perpetuamente a católica», cualificábaa, nunha declaraciónteolóxica impropia dun texto constitucional, como a «única ver-dadeira», para engadir, acto seguido: «A Nación protéxea porleis sabias e xustas, e prohibe o exercicio de calquera outra».Aínda que tal precepto aparecía, obviamente, como a expresióndunha necesidade que resultaba explicable no contexto gadi-tano —marcado por unha Guerra da Independencia na que aIgrexa católica estaba a desempeñar un papel fundamentalcomo institución de mobilización contra o exército invasor—,a concepción ideolóxica que lle daba sentido acabará, co trans-correr do tempo, por constituírse como un dos máis gravesconflitos —o relixioso— da historia política española. Nonprevía, non obstante, a Constitución de Cádiz, como non ofixo ningunha das europeas ata o período de entreguerras28,mecanismos ou sistemas de control para facer efectivo o res-pecto dos dereitos que ela mesma proclamaba. A ausencia decontrol de constitucionalidade das leis, que conformará unhadas diferenzas máis fundamentais entre o constitucionalismoeuropeo decimonónico e o norteamericano29, só se superará

Page 21: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

43

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

los franceses Napoleón y por sus tropas en España», recollida en An-tonio Elorza (ed.), Luz de tinieblas. Nación, independencia y libertaden 1808, Madrid, Centro de Estudios Políticos y Constitucionales,2011, p. 163; véxase, ademais, o seu excelente estudo preliminar enpp. 3-125. Unha extensa antoloxía dos documentos das Juntas podeconsultarse en Sabino Delgado (ed.), Guerra de la Independencia. Pro-clamas, bandos y combatientes, Madrid, Editora Nacional, 1979.

9 Karl Marx e Friedrich Engels, Revolución en España, Barcelona, Ariel,1973, p. 96.

10 Manifesto do Rei do 4 de maio de 1814, en Decretos del Rey don Fer-nando VII, Imprenta Real, 1816, tomo I, pp. 7-8.

11Diarios de las Sesiones de las Cortes generales y extraordinarias (en dian-te DSC), tomo IV, Imprenta J. A. García, 1870, p. 2646.

12 DSC, tomo I, p. 3.13 Colección de decreto y órdenes de las Cortes, tomo I, pp. 1-3, de ondeproceden todas as citas.

14 Cfr., ao respecto, o meu libro Rey, Cortes y fuerza armada en los orígenesde la España liberal. 1808-1823, cit., agora, en especial, pp. 240 e ss.

15 Véxase Pilar García Trobat e Remedios Sánchez Ferriz (eds.), El le-gado de las Cortes de Cádiz, Valencia, Tirant Lo Blanch, 2011; e PedroRújula e Jordi Canals (eds.), Guerra de ideas. Política y cultura en laEspaña de la Guerra de la Independencia, Madrid, Marcial Pons, 2011.

16 Cfr., por todos, Miguel Artola y Rafael Flaquer Montequi, La Cons-titución de 1812, Madrid, Iustel, 2008; Joaquín Varela Suances Car-pegna, La teoría del Estado en las Cortes de Cádiz, Madrid, Centro deEstudios Políticos y Constitucionales, 2ª edición, 2011 e Ignacio Fer-nández Sarasola, La Constitución de Cádiz. Origen, contenido y pro-yección internacional, Madrid, Centro de Estudios Políticos y Cons-titucionales, 2011. Ten tamén grande interese o número monográficoen dous volumes dedicados á Constitución de 1812 pola Revista deDerecho Político, núm. 83 (xaneiro-abril de 1812). Polo demais, a bi-bliografía sobre o período gaditano, as Cortes e a súa Constitucióné xa moi ampla. O profesor Fernando Reviriego Picón elaborou unhaexhaustiva relación, na que se inclúen libros, artigos, folletos, etc.,bibliografía que pode consultarse na páxina web da Biblioteca Virtual

42

Roberto L. Blanco Valdés

NOTAS

1 Pedro Rújula (ed.), Memorias del Mariscal Suchet sobre sus campañasen España. 1808-1814, Zaragoza, Institución Fernando el Católico(CSIC) e Deputación de Zaragoza, 2012, p. 51, de onde procedentodas as citas do texto.

2 Miguel Artola, Los orígenes de la España contemporánea, tomo I, Ma-drid, Instituto de Estudios Políticos, 1959, p. 103.

3 Gabriel Lovett, La Guerra de la Independencia y el nacimiento de laEspaña contemporánea, tomo I, Barcelona, Península, 1975, p. 117.

4 Téñome referido devagar a esta cuestión no meu libro Rey, Cortes yfuerza armada en los orígenes de la España liberal. 1808-1823, Madrid,Siglo XXI, 1988, pp. 31-45.

5 Christiansen subliña como «los capitanes generales y los Gobernado-res militares, en su mayoría nombrados por Godoy (y, por tanto im-populares) sucumbieron a una especie de parálisis moral ante los tu-multos de las provincias. Hicieron un llamamiento para que hubieratranquilidad y no se les hizo caso, pero ninguno quiso o pudo utilizarel ejército contra las turbas, ni tampoco ninguno se declaró abierta-mente en pro de Fernando hasta que se le obligó a ello», Eric Chris-tiansen, Los orígenes del poder militar en España. 1808-1854, Madrid,Aguilar, 1974, p. 14. Lovett, pola súa parte, destaca que «ni las au-diencias provinciales ni los capitanes generales dieron un paso ade-lante para dirigir la resistencia armada contra los agresores», cfr. LaGuerra de la Independencia y el nacimiento de la España contemporá-nea, tomo I, cit., p. 143.

6 Gerhard Ritter, I militari e la política nella Germania moderna, tomoV (Da Federico el Grande a la Prima guerra mondiale), Turín, EinaudiEditori, 1967, p. 63.

7 Michael Howard, La guerra en la historia europea, México, FCE, 1983,pp. 138-139.

8 Sirva por todas o comezo da circular da Junta Suprema de Sevilla, do3 de agosto de 1808, que fala da «defensa de la Patria y del Rey, la delas leyes, la de la Religión, la de todos los derechos del hombre, atro-pellados de una manera que no tiene ejemplo por el Emperador de

Page 22: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

45

A CONSTITUCIÓN DE 1812 E A PRIMEIRA REVOLUCIÓN LIBERAL ESPAÑOLA

clusión de todos los demás», en DSC, sesión do 3 de setembro de1811, p. 1751. Pola súa parte, Guridi y Alcocer amósase contrarioao veto real, con ocasión do debate do artigo 148, por entender queunha facultade tan relevante non podía outorgarse ao poder execu-tivo: «[...] digo que la facultad del poder ejecutivo para denegar porsegunda vez la sanción a una ley decretada por las Cortes, es ruinosay carece de apoyo», en DSC, sesión do 6 de outubro de 1811, p. 2002.

24 A discusión dos artigos 104 a 106 en DSC, sesión do 29 de setembrode 1811, pp. 1950-1955. A intervención de Argüelles en p. 1950(cursivas nosas).

25 DSC, ibídem, p. 1951 (cursivas nosas).26 DSC, p. 1951 (cursivas nosas). Da importancia que os deputados con-cedían a este tema, quedaron tamén mostras abondosas na discusióndo artigo 375, en virtude do cal se prohibía a reforma constitucionalpor un certo período de tempo. Varias das intervencións producidasao longo do debate que o artigo suscitou insistiron en exemplificar osriscos dunha modificación constitucional con referencia ao mecanismode convocatoria automática. Por exemplo, Argüelles, quen, na sesióndo 20 de xaneiro, afirmou coa súa habitual claridade: «Si las Cortesinmediatas vinieren con la libertad de reformar esta parte tan principalde aquella [la Constitución] expondríamos a la Nación a que tal vezse introdujere con maña alguna alteración que proporcionase al go-bierno el medio, o de convocar las Cortes a su antojo o de disolverlas,o suspenderlas como más le conviniese [...]. En una palabra, la incal-culable ventaja de haber hecho la elección de diputados del todo in-dependiente de la voluntad del Rey, bien pronto desaparecería» (DSC,tomo IV, p. 2669). No mesmo sentido manifestouse o deputado Anerna sesión do 28 de xaneiro (Cfr. DSC, tomo IV, p. 2652).

27 Cfr. DSC, sesión do 15 de outubro de 1811, p. 2086.28 Cfr. Roberto L. Blanco Valdés, La construcción de la libertad. Apuntespara una historia del constitucionalismo europeo, cit., pp. 255-262.

29 Estudei a cuestión moi de vagar na miña obra El valor de la Constitu-ción. Separación de poderes, supremacía de la ley y control de constitucio-nalidad en los orígenes del Estado liberal, Madrid, Alianza Editorial, 3ªedición, 2006.

44

Roberto L. Blanco Valdés

Miguel de Cervantes [http://bib.cervantesvirtual.com/portal/1812/bibliografia_8.shtml].

17 Téñome referido a esa realidade no meu libro La construcción de lalibertad. Apuntes para una historia del constitucionalismo europeo, Ma-drid, Alianza Editorial, 2010, pp. 220 e ss.

18 Alexis de Tocqueville, La democracia en América, tomo II, Madrid,Aguilar, 1989, p. 346.

19 Cfr., por todos, Joaquín Varela Suances-Carpegna, Política y Consti-tución en España (1808-1978), Madrid, Centro de Estudios Políticosy Constitucionales, 2007.

20 Cfr. as páxinas que dedico á cuestión no meu libro La construcciónde la libertad. Apuntes para una historia del constitucionalismo europeo,cit., pp. 62-64.

21 Segundo o artigo 226 da Constitución, os secretarios de despachoserían «responsables ante as Cortes das ordes que autoricen contra aConstitución ou as leis sen que lles sirva de escusa telo mandado oRei». De todos os xeitos, debe terse en conta que esa responsabilidadecriminal supuña unha forma de someter os secretarios ao criterio po-lítico das Cortes, idea que aparecerá xa no Discurso Preliminar daConstitución: «Como el órgano inmediato del Rei le forman los Se-cretarios de Despacho, aquí es en donde es necesario hacer efectivala responsabilidad del Gobierno para asegurar el buen desempeño dela inmensa autoridad depositada en la sagrada persona del Rey, puesque en el hecho existe toda en las manos de los ministros [...]. Deeste modo las Cortes tendrán en cualquier caso un testimonio au-téntico para pedir cuenta a los ministros de la administración respec-tiva de sus ramos». En Agustín de Argüelles, Discurso preliminar a laConstitución de 1812, edición de Luis Sánchez Agesta, Madrid, Cen-tro de Estudios Constitucionales, 1981, p. 93.

22 DSC, sesión do 3 de setembro de 1811, tomo III, p. 1749.23 Toreno identifica e reduce a monarquía representativa ao e co só feitode que o rei fose titular do executivo. «¿En qué consiste la diferenciaentre una democracia y una monarquía representativa? En que en laprimera se ejerce por muchos la potestad ejecutiva, a la que puedenaspirar todos los ciudadanos; y en la segunda por uno sólo, con ex-

Page 23: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

47

SOÑO DE SOMBRA: A IDEA DA NACIÓN DEAMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO

FEDERALISMO

«No nome de Deus todopoderoso, Pai, Fillo e Espírito Santo,autor e supremo lexislador da sociedade. As Cortes xerais e ex-traordinarias da Nación española, ben convencidas, despois domáis detido exame e madura deliberación, de que as antigas leisfundamentais desta Monarquía, acompañadas das oportunasprovidencias e precaucións, que aseguren dun modo estable epermanente o seu enteiro cumprimento, poderán encher debi-damente o grande obxecto de promover a gloria, a prosperidadee o ben de toda a Nación»

Discurso Preliminar, Constitución de 1812.

«Podemos ver na Constitución de 1812 síntomas inconfundiblesdun compromiso establecido entre as ideas liberais do séculoXVIII e as escuras tradicións da teocracia»

Karl Marx, New York Daily Tribune, 24 de novembro de 1854.

A Constitución de Cádiz non soamente foi unha das primeirasconstitucións en sentido estrito da historia, senón que revestiu,ademais, proporcións de verdadeira excepcionalidade, candomenos por dous motivos. En primeiro lugar, desde o punto devista comparado, porque nunca con anterioridade «un corpolexislativo reunira os seus membros procedendo de tan diversoslugares do globo ou pretendera gobernar territorios tan inmen-sos en Europa, América e Asia, tal diversidade de razas e talcomplexidade de intereses» (Marx 1854, 1998: 131). En se-gundo lugar, desde o punto de vista das Españas, porque, aoenxergar un auténtico poder constituínte nun contexto de gue-

Page 24: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

49

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

«République une et indivisible». Lonxe de ambas as dúas, Cádizcontemplou unha crise dinástica que abriu pola súa vez unhacrise constitucional da vella monarquía católica. Como a moi solvente historiografía máis recente puxo de re-

levo, o experimento gaditano procedeu á constitucionalización,conxuntamente con novidades innegables, de elementos variosda cultura e institucións da Monarquía, da Relixión e da Nacióncorporativa históricas, refundíndoos nunha nova concepciónpolítica, pero permanecendo activos así e todo en moitos aspec-tos baixo os novos vocabularios e institucións. Tales refugos nonconstituíron meros «royal remains», residuos menores do AntigoRéxime —que podemos atopar mesmo no devalar da Revolu-ción francesa— senón que revestiron tal calado e substantivi-dade que non permiten acreditar por enteiro na narrativa posi-tivista e liberal revolucionaria na que veñen interpretados polosseus protagonistas sobranceiros. As investigacións de BartoloméClavero, Antonio Annino, F. X. Guerra, Marta Lorente, JoséMaría Portillo, Carlos Garriga e outros amosaron como, porexemplo, por baixo da radical novidade representativa e sobe-rana, non acaba de callar nin a idea de lei parlamentaria comofonte única do dereito, nin o poder constituínte como torrenterevolucionario legibus solutus, agromando sen límites da naciónen representación, nin, por cabo, a nación mesma como agre-gado de cidadáns autónomos. Soamente desde unha perspectivaatenta simultaneamente ás descontinuidades e ás continuidades,á vontade constituínte e aos herdos preconstituídos, á revolu-ción nacional e á nación ancorada na monarquía, nas corpora-cións e na relixión católica, podemos dar cumprida conta da re-alidade histórica e dos seus débitos dependentes de senda domomento gaditano, sen retroproxectar categorías do pensamen-to político liberal máis requintado (como a de Estado nacional),

48

Ramón Máiz

rra e crise de lexitimidade, introduciu cambios de amplo alentorevolucionario no sistema político da monarquía, certamenteinsólitos no panorama das posteriores constitucións monárqui-cas do século XIX. Nomeadamente, postulando unha inéditacentralidade do Parlamento, tal que os poderes do monarca seviron radicalmente minguados (veto suspensivo e non absolu-to, falta de todo control —nin suspensión, nin disolución—sobre a reunión anual das Cortes, etc.) (Fernández Sarasola2011); e, ademais, extremo este sobranceiro, propiciando noámbito militar tanto a institucionalización dunhas forzas ar-madas nacionais, non Reais, como a creación dunha MiliciaNacional (Blanco 1988).A derrota militar en 1809 desencadeou unha conxuntura crí-

tica na transición desde un universo caracterizado inicialmentepola continuidade esencial co Antigo Réxime a través das Xun-tas —que actuaron en todo momento, en expresión da doReino de Galicia, «representando la soberanía de su Rey el Sr.D. Fernando 7º por su ausencia y detención en Francia» (Artaza2009: 212)— a outro ben diferente caracterizado pola aperturadun inesperado e incerto proceso «revolucionario» de rupturaconstituínte. Agora ben, esta revolución debe ser precisada nassúas efectivas dimensións, pois amosou moi estreitos límites nocumprimento último das pretensións de constitucionalidade dosector liberal que a lideraba, así como respecto do epocal hori-zonte de expectativas aberto polas dúas revolucións maiores quea precederon, a Norteamericana (1776) e a Francesa (1789). Enefecto, a Constitución de Cádiz non foi nin o resultado dunproceso de independencia de colonias e o tránsito desde unhaconfederación cara a unha «compund republic», nin o produtodunha revolución social e política do Terceiro Estado (autoin-terpretado como «une nation complète») que alumeou unha

Page 25: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

51

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

por algúns líderes liberais, cómpre, por unha parte, abandonaro prexuízo francés, a lectura de Cádiz desde París; e, por outra,relativizar o punto de vista do diario de sesións e o propio textoconstitucional, que debe ser contextualizado e corrixido conoutra documentación histórica, de arquivo e biblioteca, reve-ladora do heteroxéneo tecido institucional así como do moiplural pensamento político da época.Desde logo, as pretensións de constitucionalización en Cádiz

son incontestables: desde esta perspectiva, a «nación» como ca-tegoría constitucional créana as Cortes Generales y Extraordina-rias, e agroma así ex novo a nación española constitucional. Peronon pode pasar desapercibido o feito de que, contra a tese dainvisibilidade ou a índole puramente «ideal» da nación consti-tucional (Varela Suanzes-Carpegna 2011: 193), obra o feitonotorio de que a nación española empírica e actuante precedede xeito patente á propia Constitución de 1812, en canto de-bedora ela mesma da peculiar representación previa de ordeconstituínte. É aquela, por así dicilo, unha nación semiótica,isto é, o resultado dunha singular sinécdoque político-repre-sentativa: a substitución do todo (a enteira nación «das Espa-ñas») pola parte (as Cortes). E se a nación eran as propias Cor-tes, en definitiva, o resultado do dispositivo da representación,a súa natureza (ou sexa, a índole da devandita nación) asemé-llase, máis do comunmente admitido pola lectura desde o pre-xuízo francés, á da representación orgánica e dos territorios va-rios e mesmo ás xurisdicións que están na súa xénese. Pero,deste xeito, a nación española, a contramán dun suposto enteideal integrado exclusivamente por individuos iguais, amósase,en canto anterior e previa, e non resultado da «xuntanza detodos os españois de ambos os hemisferios», como unha nacióncorporativa, católica e monárquica.

50

Ramón Máiz

ou ficar engaiolados pola afervoada retórica e pola estratexia dis-cursiva dos seus líderes.Nestas páxinas tentaremos dar conta, con forzosa brevidade,

dunha lóxica empírico-teórica, subxacente no proceso consti-tuínte gaditano, que consideramos indispensable para a súacabal comprensión. A saber: 1) como unha idea de nación de-bedora de moi outras lealdades corporativas e orgánicas que oconcepto abstracto e ideal, pretendidamente importado deFrancia, serviu de alicerce ideolóxico e material ao 2) desigualproceso (finalmente fracasado naquela conxuntura: 1810--1814) de construción dun Estado constitucional, articuladosobre a base de elementos moi heteroxéneos, que deveceron asiniciais pretensións de constitucionalidade; todo o cal, por úl-timo, 3) incentivou a desconsideración do federalismo comoeventual modo alternativo de «reconstruír un imperio» (Pocock1996), de articular constitucionalmente a pluralidade corpo-rativa de pobos e provincias en ambos os dous hemisferios. Ve-xámolo de modo sucesivo.Resulta dabondo coñecido e estudado (Varela Suanzes-Car-

pegna 1983, 2011) que no debate constituínte houbo en prin-cipio tres discursos alternativos sobre a idea de nación: 1) o dosdeputados realistas: a nación como axuntamento indisolubledo monarca e o seu pobo, ademais de como agregado organi-cista de familias, estamentos e territorios; 2) o dos deputadosliberais metropolitanos: a nación como suxeito ideal e unitariointegrado por individuos iguais; e 3) o dos deputados ameri-canos, que articulaba a idea de nación como conxunto de in-dividuos soberanos coa agregación autónoma de provincias epobos. Agora ben, para aprehender de modo máis preciso acomplexa e esquiva idea de nación realmente operativa no pro-ceso constituínte de 1812, e non soamente a nación soñada

Page 26: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

53

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

nación en moitos sentidos preconstituída. Por outra parte,cómpre subliñarmos un aspecto decisivo: «as Cortes non foronconcibidas como a representación dos cidadáns tomados unpor un, senón como resultado dun complicado xogo de planosinstitucionais» (Lorente 2010: 34). Velaí, por certo, as razónsúltimas dun extremo que adoita ser obviado pola lectura desdeo prexuízo francés: a lei non é as máis das veces a expresión davontade xeral, resultado de agregación de preferencias mediantea produción político institucional —as regras de decisión— demaiorías parlamentarias, senón resposta puntual e logo even-tualmente xeneralizable ás peticións, súplicas e memoriais par-ticulares que se lle dirixen desde as corporacións, pobos eprivilexios varios para se acomodar á nova orde xurídico-cons-titucional emerxente. O cidadán, como elector, e os deputados,como lexisladores, semellan daquela ben dependentes da súainserción orgánica no seo da urda corporativa que constitúe ocorpo real, empírico, non ideal da Nación histórica (Lempe-rière 2004: 135).Por outra parte, o famoso artigo 12 non pode despacharse

como mera asunción constitucional das crenzas católicas,senón como un dos principios fundamentais da enteira cons-titución que, ao postular un Estado confesional, se constrúe dearriba a abaixo como «un edificio efectivamente constitucionaldentro dun espazo literalmente relixioso» (Clavero 2006: 469).Cómpre prestarmos debida atención a este fundamental aspec-to. A Igrexa católica configúrase en Cádiz como institución na-cional católica; isto é, non só: a) institucionalmente coincidenteco espazo que ocupa a nación mesma; senón, e por cabo, b)por riba das dependencias exteriores da corte vaticana, comotecido e ligamento de lealdades da urda corporativa mesma enque a nación consiste. «Nación católica», «Monarquía católica»:

52

Ramón Máiz

Ante todo, un feito achega certa luz ao respecto: a organiza-ción do sufraxio indirecto e en graos dá conta da teimosa rea-lidade corporativa da nación subxacente. Unha nación de nin-gún modo concibida como «ente de razón», integrada porindividuos singulares con dereito a voto e creadora dunha von-tade xeral universal que se autonomiza respecto á vontade em-pírica plural dos representados. Velaí, pola contra, a irrupciónfronte á universalidade da cidadanía do protagonismo dos vín-culos comunitarios, isto é, da particular situación de veciñanzanunha comunidade concreta: «parroquia, partido ou provin-cia», como se dirá no artigo 34 da constitución. Xa que logo,o pretendido «significado coñecido, preciso, exacto» de cidadánque postulaba Argüelles, a saber, aquel que «non se pode con-fundir coa condición de veciño» (Diario de Sesiones de las Cor-tes [DSC] 4 setembro 1811), non aparecerá para estes efectospor ningures. Certamente, a constitución crea o suxeito (activoe pasivo) electoral pero, se atendemos ao sentido moderno e li-beral do concepto, centrado na autonomía persoal e no des-prendemento de todo territorio xurisdicional ou lealdade co-munitaria: U-lo individuo? U-la nación como «assemblage desindividus»? (Máiz 2012: 132). A realidade resultou ser outra moi diferente. Por unha parte,

toda a arquitectura constitucional se deseñaba sobre o funda-mento e preeminencia dun suxeito nacional, non individual.En rigor, «en Cádiz, os cidadáns non constitúen a Nación poisé a Nación, e ademais con Relixión, a que constitúe aos indi-viduos» (Clavero 2006: 465). Non é casual nesta orde de cousasa soada ausencia dunha substantiva e autónoma declaración dedereitos do cidadán como parte dogmática da constitución: otránsito do súbdito ao cidadán faise sobre bases moi precaria-mente individualistas e con subordinación constitutiva a unha

Page 27: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

55

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

tigo 12: a nación «perpetuamente católica», da man da re-lixión «única e verdadeira» até o extremo de «prohibir oexercicio de ningunha outra». De certo, o efecto devasta-dor que para as liberdades modernas de cidadanía ten estanegación da liberdade de conciencia non pode pasar de-sapercibido á hora de avaliar o precario estatuto dos de-reitos e das liberdades no texto gaditano; b) pero, ademais,e isto devén decisivo, unha nación católica en termos de ins-titución política e social, como verdadeira cerna orgánica ematerial da nación: cómpre subliñar aquel feito elocuentede os pobos xuraren a constitución gaditana en cerimoniasrelixiosas nas igrexas e baixo o control do clero.

2) En segundo lugar, esta institucionalización eclesiástica de-vólvenos unha vez máis á trama histórica nacional do cor-porativismo: pois, no xuramento latexa, subrepticia, a na-ción como corporación super omnia, como corporaciónde corporacións, desvelando, de feito, a tutela xerárquicaque sobre da mesma exerce a corporación de máis relevosocial e político, a Igrexa católica (Garriga e Lorente 2007:73).

É importante decatármonos de que, da man desta nacióncatólica e corporativa, que desafía por baixo unha e outra vezas innegables pretensións de constitucionalidade, o que está enxogo non é soamente o concepto dunha nación ideal compostade individuos singulares. Tamén se amosa improbable, senónimposible, a pretendida nación puramente cívica da man dunpatriotismo que hoxe diriamos constitucional, isto é, enteira-mente contractual, voluntarista e positivista no seu contido,aquel que pouco ou nada tería que ver co nacionalismo orga-nicista. En efecto, como xa temos argumentado polo miúdo

54

Ramón Máiz

hai nestas expresións algo máis que cuestión de Fe —maliadevir esta asunción en innegable fenda para a liberdade de con-ciencia cívica— pois a relixión, para estes efectos, pode consi-derarse ademais como o sobranceiro vínculo comunitario daplural e heteroxénea nación corporativa en ambos os dous he-misferios. Quizais nada exemplifique mellor que os xuramentosconstitucionais (Lorente 1995, 2007) esta peculiar condiciónorgánico-representativa dunha nación que, de costas á cidada-nía que pula por emerxer, se amosa en boa medida como unhanación de veciños e de fregueses, unha nación católica e corpora-tiva, parcialmente deturpadora das pretensións máis liberais deconstitucionalidade. Nesta orde de cousas, que lonxe ficaba París: «sería ridículo

supoñer a nación vinculada ela mesma por formalidade algu-nha ou pola constitución […] se lle fose precisa unha formapositiva para ser unha nación, nunca chegaría a selo» (Sieyès1788, 2007: 143). En efecto, a Constitución, a contrafío dosuposto «torrente revolucionario» do poder constituínte, pordefinición libre de toda atadura, foi xurada non só polos de-putados, senón por un abano heteroxéneo de autoridades civíse eclesiásticas, por corporacións universitarias e polos pobos.Cómpre reparar, así e todo, no que tales xuramentos implicanconceptualmente en interese do argumento que aquí nosocupa. A nación semiótica —a nación en representación cons-tituínte, as Cortes— reenvía para a lexitimación do seu textopositivo:

1) Ante todo, a fórmula do xuramento que agacha canda siun dobre significado: a) a presenza subxacente dunha na-ción católica en termos de fe; a saber, Deus como transcen-dental testemuña constituínte. De aí, como recollerá o ar-

Page 28: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

57

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

mite do labor constituínte, a súa diferenza específica. O histo-ricismo de fasquía liberal, desde Martínez Marina até o DiscursoPreliminar da Constitución, representa un dos eixes básicosdun proxecto de recuperación/revolución dos momentos cons-titucionais da historia da monarquía católica. Procedementoque fornece o fundamento para as xa albiscadas dimensións re-lixiosa e orgánico-corporativa da nación española e cataliza otránsito á súa representación nas «Cortes Generales y Extraor-dinarias». Repárese, por exemplo, nesa peculiar dicotomía ga-ditana da liberdade como orixinaria e o despotismo comosobrevido, sobre a que se edifica de xeito paradoxal a descon-tinuidade histórica contra o continuísmo que os moderadospredican. A saber: o mito da liberdade explicada por MartínezMarina como herdo da inicial tradición municipalista, cívica erepresentativa, en rigor, nacional; e o despotismo como herdofeudal estamental debedor do austracismo, fragmentador eopresivo da nación. Isto reclama a nosa atención sobre a capital contribución e,

ao propio tempo, considerable distancia de Martínez Marinapara cos diferentes bandos constituíntes. Paga a pena, en apoiodo noso argumento, recuperar algúns postulados sobre os quese elabora aquela sorprendente continuidade co remoto pactis-mo, que implica, pola súa vez, unha evidente ruptura co máispróximo pasado do feudalismo serodio. En concreto: 1) A di-ferenza de Jovellanos, o pacto que Marina descubre no séculoXII, aquela «nueva y verdadera representación nacional» da quefala na súa Teoría de las Cortes (Martínez Marina 1813: I, 114),logo pervertida polo estamentalismo feudal e despótico, era unpacto non entre as Cortes e o Rei, senón entre os Pobos (os co-múns) e o Rei: «revolución política pola que o pobo foi chama-do ao goberno e a ter a súa parte na representación nacional

56

Ramón Máiz

noutro lugar (Máiz 2007, 2012: 88), na configuración da ideade nación o código binario relixión vs. secularización sitúasena mesma cadea de significación que a de natureza vs. artificioe contrato, raza vs. política, historia vs. vontade, autenticidadevs. autonomía persoal, comunidade vs. individuo, costume vs.lei, fidelidade vs. liberdade, reacción vs. revolución, tradiciónvs. Modernidade, etc. A quimera dunha nación puramente cí-vica só resultaría, se acaso, posible mediante a ablación com-pleta da historia, ademais da relixión e, desde logo, da raza doseu núcleo duro constitutivo. Xa falamos da católica relixión nacional, cómpre salientar

de pasada a presenza inequívoca doutro elemento nacionalconstitutivo: a raza. O capítulo IV, da man do criterio da veci-ñanza, rexistra unha das grandes contribucións do constitucio-nalismo gaditano: a concesión da cidadanía española aos indí-xenas de América, por máis que a falta doutros cambios na súacondición sociopolítica os pechase no ámbito local dos pobosde indios, as comunidades, mesmo as «nacións de indios», re-servando a representación política ás elites crioulas das provin-cias. Pola contra, a inclusión cívica dos indíxenas abáixase coaexclusión racista dos pretos, dos «habidos e reputados comoorixinarios de África» (art. 22), deixando, iso si, aberta a moiinfranqueable «porta da virtude e o merecemento». Volvamos agora á historia —isto é, á historia vs. contrato—

como factor atributivo do carisma nacionalitario e teñamos enmente, por exemplo, a Billaud Varenne: «l’histoire ce n’est pasnotre code». Pois ben, en Cádiz, o historicismo non foi unhamera estratexia liberal para facer pasar conceptos novos baixotermos vellos (Constitución/leis fundamentais; Parlamen-to/Cortes, representación/mandato imperativo, pacto dualis-ta/contrato social, etc.), senón o verdadeiro fundamento e lí-

Page 29: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

59

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

das repúblicas, e xa que logo que o temor servil dos estadosdespóticos» (Martínez Marina 1813: I, 26).Nación soberana e Estado constitucional vs. Nación corpo-

rativa e Monarquía católica: hai unha permanente tensión ins-titucional, territorial e político-conceptual entre continuidadee ruptura que preme de arriba a abaixo o labor da constituíntee o texto de Cádiz, e devén clave de bóveda da súa cabal inte-lixibilidade. Dunha banda, o monarca vese irremisiblementeconstitucionalizado e o seu poder minorado (e mesmo desequi-librado fronte ao Parlamento) en aspectos fundamentais —nainterpretación de El Deseado: «mero delegado executivo quenon rei»—; doutra, prodúcese o mantemento reformulado demoitos dos conceptos e, sobre todo, de mecanismos institucio-nais e corporativos, alleos a todo individualismo, da previa mo-narquía católica. Por un lado, recoñécese a pluralidade e hete-roxeneidade do territorio das Españas (no art. 10), mentres poroutro se establece unha representación nacional allea tanto acondicionamentos históricos ou culturais, como a modernasdemandas de autonomía emerxentes no seo da nova monarquíahispánica. Tan pronto se postulaban (no título VI) concellos edeputacións populares e representativas, como deseguido se llesuperpuñan «Xefes Políticos», considerados delegados executi-vos do monarca. Quer agromaba un prometedor novo mundodo dereito positivo —positum—, produto da libre decisión eda vontade das maiorías parlamentarias, quer se mantiñan par-cialmente privilexios varios por mor da nada funcional presenzade particularistas mecanismos derrogatorios, desmentindo oproclamado imperio da lei no deseño constitucional gaditano.Ora se postulaba a superioridade xurídico formal da constitu-ción como norma normarum, ora esta eficacia derrogatoria davella orde xurídico-institucional se facía depender do atrabilia-

58

Ramón Máiz

[...] así o clero e a nobreza perderon as facultades que se arro-gaban de turbar o Estado e a súa afouteza topaba contra o va-lado da autoridade municipal» (Martínez Marina 1813: I, 124);2). A diferenza dos liberais como Argüelles —aquela posiciónmesma que defendía Pardo de Andrade desde o Semanario Po-lítico da Coruña: «As Cortes que no tempo actual quere a na-ción han representar o dereito de cada cidadán e non sosterprivilexios» (Saurín de la Iglesia 1991)—, Marina conceptúa anación non soamente como conxunto de cidadáns iguais,senón como unha heteroxénea estofa comunitaria ateigada deindividuos, pobos e provincias varias, que comparten soberaníaco monarca. Para o asturiano, as liberdades individuais non re-sultan contraditorias coas liberdades dos pobos: «cada indivi-duo, cada cidadán, e moito máis cada provincia son partes in-tegrantes do corpo político, teñen acción ao exercicio dasoberanía e dereito a intervir no establecemento das leis» (Mar-tínez Marina 1813: II, 189); 3). En fin, a diferenza dos mode-rados e os «servís», o principio da soberanía nacional non seestimaba, desde o peculiar cristianismo cívico (Fernández Alba-ladejo 2007: 342) do «cidadán» Martínez Marina —como sefacía denominar na autoría da súa Teoría de las Cortes— comocontraditorio coa monarquía católica constitucionalizada,tendo en conta que, se ben os principios transcendentes da po-lítica e a moral posuían orixe divina, a orde inmanente das ins-titucións era produto e continxencia da acción humana, poloque a soberanía (e a representación) nacional constituía reme-dio máis acaído contra o despotismo que a soberanía monár-quica. Por cabo, a razón de cidadanía podía cohonestarse coaaqueloutra razón de relixión, pois «os principios do cristianismoresultan máis eficaces para o mantemento da liberdade civilque o falso honor das monarquías, que as virtudes humanas

Page 30: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

61

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

perada pola formación de corpos políticos territoriais —as pro-vincias— nin que posteriormente pactasen un goberno com-partido de ámbito nacional. De aí o estreito abano das dúasopcións sucesivas, contempladas para a saída da crise dinástica:1) quer unha rexencia como único titor da soberanía a prol domantemento da monarquía tradicional con algún adobío deocasión; 2) quer, perdida esta posición na conxuntura gaditana,unhas Cortes nacionais representativas que, da man da consti-tución, establecesen unha soberanía nacional única, indivisiblee centralizada.Para estes efectos, a estratexia retórica constituínte e centra-

lista do sector liberal, en defensa da monarquía constitucionale a soberanía nacional, vai estruturarse de dúas maneiras bendiferenciadas. Nun primeiro momento, mediante a denunciado «provincialismo», etiqueta que incorpora de xeito enganosodúas reclamacións en extremo dispares: o moderno autonomis-mo de influencia liberal federalista dos deputados americanos,dunha banda; e o foralismo historicista dalgúns deputados ca-taláns e valencianos, por outra (Aner, Creus, Borrull) (Chust1999: 149). Nun segundo momento, a partir de xaneiro de1812, a xenreira radical ao «federalismo», que xa agromara nou-tros momentos previos nos discursos de Argüelles —recórdeseaquela frase lapidaria: «non aspiraría a ser tomado por liberalse non quixera acabar para sempre co federalismo» (DSC 9 xa-neiro 1811, p. 329)—, pasa a constituír a cerna da argumen-tación fronte ás aspiracións autonomistas dos deputados ame-ricanos. Así, un ano máis tarde, escoitarase confesar xa sendisimulo ao Divino: «Procurarei esforzar o argumento da fede-ración […] Benvido sexa que non teñamos que temer entrenós unha federación como a anglo-americana» (DSC 12 xaneiro1812, p. 2610).

60

Ramón Máiz

rio e heteroxéneo aparato institucional herdado da monarquía,da colaboración desafecta e díscola de novos e vellos corpos eautoridades. Mesmo se remitía, ademais, o control da consti-tucionalidade das leis ao vello dispositivo da responsabilidade(persoal e patrimonial) dos empregados públicos, o que frag-menta ás autoridades en conflito a partir da responsabilizaciónpolos actos propios, remanecendo no vello mundo veteroesco-lástico da Iurisdictio vs. Gubernaculum (Martínez 1999; Garrigay Lorente 2006: 33; Lorente 2010). Así as cousas: U-lo mono-polio do poder político que cualifica o concepto de Estado?U-lo control xudicial da constitucionalidade das leis que defineo Estado constitucional?Por iso non é irrelevante o propio título Constitución política

da Monarquía Española, pois tal resulta en efecto o terceirocompoñente da nación: corporación, relixión, monarquía. Defeito, a monarquía e a súa correspondente nación —«A naciónespañola mediante identificación coa Monarquía» (Clavero2011)— tamén está, malia todas as protestas de constitucio-nalidade, en certa medida preconstituída ao poder constituínte.Cómpre recordar que nos albores do que só anos máis tarde(1821) se chamaría xa de xeito máis xeneralizado Guerra da In-dependencia (Álvarez Junco 2001: 127; pero Elorza 2011: 43),as Xuntas, se ben actuaron exercendo os atributos da soberanía,fixérono en precario, non mediante a asunción formal destanin a modo de invertida translatio imperii, senón como titorastradicionais do depósito da soberanía (Portillo 2000, 2006; Ar-taza 1998, 2009). Soberanía que, de momento, seguía a per-tencer por enteiro ao monarca. O feito de en ningún momentoa monarquía católica se dar por disolvida, a súa permanencia—certo que agora inesencial, en canto mero poder constituí-do— non permitía que a crise de lexitimidade puidese ser su-

Page 31: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

63

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

de 1812 sobre «O Goberno interior das Provincias e dosPobos». Se nun primeiro momento o risco da autonomía e ofederalismo nacía das Xuntas, este risco predicarase agora dosconcellos e, sobre todo, das deputacións. E, se certamente baixoa éxida de Cádiz tomaron corpo máis sólido do previsto depu-tacións como a de Cataluña (Sarrión 1991), non foron os com-portamentos destas os que alentaron o debate na constituínte.Pola contra, ficou patente o feito notorio de que foi a reformu-lación da monarquía desde a soberanía e representación nacio-nais a que impediu calquera forma de descentralización política,o «provincialismo» con certeza e non digamos o federalismo.As palabras de Arguëlles —vinculando Monarquía, Nación,Representación e Centralización— falan por si mesmas e es-cusan ulterior comentario: «Só baixo este aspecto (comomeros “axentes do goberno”, Ramón Máiz) se poderá conci-liar coa natureza dunha monarquía a organización do gober-no municipal subdivido en Concellos e Deputacións. E aíndapara a tranquilidade e boa orde da nación, é necesario fixarben a natureza de ambas as dúas corporacións, disipando omenor vestixio da equivocada idea que considera as Deputa-cións como corpos representativos» (DSC 12 xaneiro 1812, p.2610).Tales foron as razóns últimas do centralismo gaditano: á

ameazadora independencia das colonias americanas viña enga-dirse unha eventual retrocesión do pacto entre os pobos e omonarca e a alternativa reconstitución do reino a partir dunhasoberanía fragmentada en corpos territoriais. É, no fondo, undesandar o camiño da monarquía territorial centralizada, daman quer da recuperación da memoria da identidade e das li-berdades perdidas nos antigos reinos e provincias, quer de au-togoberno desde os novos intereses económicos das burguesías

62

Ramón Máiz

«Esforzar o argumento da federación»: velaí unha estratexiamaior dos liberais gaditanos debedora do seu posicionamentopolítico-constitucional de fondo. Porque non foron de xeitoexclusivo, nin sequera principal, razóns de tipo estratéxico emilitar as que naquela conxuntura bélica reclamaban un go-berno central e forte, os sobranceiros motivos de os liberais des-botaren, para efectos constituíntes, unha vía representativa—autonomista ou federativa no sentido amplo da época— deterritorios e provincias. Foron razóns estruturais e conceptuaisde principio as que interpretaban a soberanía nacional e a súarepresentación da man dunha concepción centralista e antife-deralista da monarquía. Cómpre chamar a atención sobre o pe-culiar dualismo de Rei e Reino que aquí se establece: a opciónmonárquica dos liberais instrumentaba —baixo as incontesta-bles e capitalísimas reformas dos poderes lexislativo, executivo,xudicial e militar de El-Rei— a (re)interpretación do Reinobaixo o principio da soberanía nacional e a representación uni-tarista e centralizadora, oposta a calquera autonomía (adminis-trativa e lexislativa) provincial. A permanente ameaza aludidade os poderes locais «propenderen á federación» (Toreno), al-bíscase en primeiro lugar na formación das Xuntas. Por exem-plo, cando a Xunta do Reino de Galicia alenta o proxecto deunión coa Xunta de Castela e León. Ou cando se rexistran re-sistencias das Xuntas locais de Santiago, Lugo ou Betanzos aperder o seu poder de base municipal ante o exceso de centra-lización da Xunta do Reino de Galicia. En ambos os dous casossaliéntase o perigo inminente de aparición de «corpos consti-tucionais», de «gobernos separados», mesmo de «repúblicasmunicipais independentes». Pero, en segundo lugar, e de xeito substantivo, o «argumento

do federalismo» estalou nos debates da constituínte de xaneiro

Page 32: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

65

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

Monarquía – Constitución – Soberanía nacional – Represen-tación. En efecto, «Na Nación non hai máis representación quea do Congreso nacional. Doutro xeito teriamos que os conce-llos, sendo unha representación, e existindo como corpos se-parados, formarían unha nación federada, en vez de constitu-íren una soa e indivisible nación. Os concellos non son máisque uns axentes do Poder executivo para o goberno económicodos pobos [...]. A comparación que se quere facer das Cortescos concellos e do Xefe político co Poder executivo e El-Reinon é exacta. As Cortes e El-Rei son poderes supremos da na-ción e os concellos son esencialmente subalternos do Poder exe-cutivo: de maneira que só son un instrumento deste, elixidosdun modo particular [...] pero ao mesmo tempo, para evitarque se despracen e propendan insensiblemente ao federalismo,como é a súa natural tendencia, faise necesario poñerlles o freodo xefe político, que, nomeado inmediatamente por El-Rei, osteña a raia e conserve a unidade de acción nas medidas do Go-berno. Este é o remedio que a Constitución, penso, intenta es-tablecer para apartar o federalismo, pois temos tratado de for-mar una soa e única Nación» (DSC 12 xaneiro 1812). Naconcepción finalmente triunfante no texto gaditano, os con-cellos e deputacións concibíanse, deste xeito, como instancias«representativas» só para efectos locais de «fomento» e progresoeconómico, e nunca de representación propiamente política,que só ás Cortes da Nación correspondía.A interpretación nacional (nalgúns casos mesmo nacionalis-

ta) e unitarista dominante do texto gaditano tende a escurecer,mesmo a ignorar, que a posibilidade dunha saída federativa aoproceso constituínte non foi un impensable na época, senónque alentou unha alternativa substantiva, se ben minoritaria,argumentada desde posicións varias no debate. Tamén aquí

64

Ramón Máiz

hispanoamericanas (non esquezamos a índole de PatrimonioReal, que non nacional —«a título de Conquista e non de na-ción», como se recordou nos debates— das colonias america-nas). A vía de arranxos de tipo federativo que podería ter abertoa idea de nación como corporación de corporacións na, quizaisnaquela altura xa quimérica, reconstrución dun imperio veríasepechada pola concepción centralista da monarquía tributariado propio antídoto liberal-constitucional: a representación na-cional unitaria. Inaugúrase deste xeito a debelación sistemática á «Hidra do

federalismo», en termos célebres da Xunta central, que se es-palla desde Cádiz: aquela aversión xurdida do temor a que dasXuntas nacese perigosamente «unha especie de constitución fe-deral», como expresara Jovellanos (Jovellanos I 1811, 1992:66); que se abriran as portas a «un goberno federativo, mortalen tempos tranquilos para España, como nación contigua pormar e terra a estados poderosos», como escribirá o conde deToreno anos máis tarde (Queipo de Llano I 1823, 2008: 290).Muñoz Torrero, na súa quenda, tamén alertaría das funestasconsecuencias do federalismo para a representación e a sobera-nía nacionais: «estamos falando como se a nación española nonfose unha, senón que tivese reinos e estados diferentes. É mesterque entendamos que todas esas divisións de provincias debendesaparecer e que na constitución actual deben refundirse todasas demais leis fundamentais das provincias da monarquía […].Quero que recordemos que formamos unha soa nación, e nonun agregado de varias nacións» (DSC 2 setembro 1811, p.1745). Pero sería, sen dúbida, na intervención do conde de To-reno do 10 de xaneiro de 1812, remachada polas xa precitadaspalabras de Argüelles, onde o argumento antifederalista se for-mulou en toda a súa plenitude lóxica e semántico-conceptual:

Page 33: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

67

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

—sen por iso substituírmos o prexuízo francés polo prexuízonorteamericano, París por Filadelfia— ao feito de que, desdeAmérica, se ensaiaba unha vía de reconstitución federativa damonarquía española —recórdese La Federación del ContinenteMeridional— sobre a base de materias primas reconstituídassimilares ás de Cádiz: Nación corporativa, Relixión católica eMonarquía. De certo, aquí eran as provincias as que configu-raban constitucionalmente a nación, e non como en Cádiz,onde era a nación a que apoderaba para os únicos efectos de«fomento» económico e non representación política ás provin-cias (Dèmelas e Guerra 2008; Annino e Ternavasio 2012; Gue-rra 2008; Gutiérrez 2010).En segundo lugar, este previo contexto histórico, político e

constitucional devén clave para dar toda a súa dimensión ásachegas dos deputados americanos na Constituínte gaditana(Varela Suanzes-Carpegna 1983, 2011; Chust 1999). En efec-to, desde os supostos da Constitución norteamericana e dasconstitucións de Colombia e Venezuela, non se percibía porningures, por parte dos deputados americanos, a radical in-compatibilidade entre a nación española, a representación na-cional desta, e a concepción plural da monarquía hispana deambos os dous hemisferios sobre a base de pobos e provincias.Nación e autonomía territorial soamente deviñan incompati-bles desde os supostos teóricos centralistas de «une nation une»e unha «république une et indivisible» parcialmente importadasda Francia revolucionaria (Máiz 2007). Para os deputados ame-ricanos —e desde outra perspectiva historicista tamén paraMartínez Marina (Varela Suanzes-Carpegna 2007: 225)—, anación como agregado de provincias non era un obstáculo paraa súa consideración paralela como conxunto de individuos do-tados de dereitos, de tal xeito que a representación nacional

66

Ramón Máiz

temos que tomar en serio a índole de conxuntura crítica queCádiz supuña e, en consecuencia, que non se asistía só ao agro-mar dunha nova traxectoria constitucional en ruptura/conti-nuidade coa vella path dependency da monarquía católica, senónque cómpre atender, ademais, a apertura na ocasión dun abanode opcións diferentes como alternativas de futuro. O hexemó-nico enfrontamento liberais/servís non pode escurecer o feitode que as posicións federais estiveron presentes quer de xei-to directo, quer de xeito indirecto, en Cádiz. En primeiro lugar, porque a Constitución de Cádiz, en canto

constitución dun Imperio das Españas, dunha monarquía paraambos os dous hemisferios, foi precedida en América, non so-amente pola Constitución federal dos Estados Unidos de Nor-teamérica, de enorme impacto cultural e político na época (OsFederalist Papers apareceran como libro en 1788), senón tamén,e sobre todo, de procesos constituíntes na América española, deíndole explícita e claramente federal. A interpretación da Cons-titución de Cádiz en clave nacional española, de «historiaconstitucional de España», e non de Nación das Españas, tenelidido o clamoroso feito de que o texto gaditano «veu a su-marse non só a proxectos constitucionais, senón tamén, por al-gúns territorios de Sudamérica setentrional, a Constituciónsen sentido estrito [...] no que hoxe é Colombia e Venezuela eentón o Vicerreinado de Nueva Granada ou a Capitanía Xe-neral de Venezuela» (Clavero 2011). En efecto, na Constituciónou Acta de federación de las Provincias Unidas de Nueva Granadae na Constitución federal de las provincias o Estados de Venezuela(1811-1812) (Clavero 2011b; Annino e Ternavasio 2012) ar-ticúlase expresamente unha federación multinivel: os pobos fe-déranse en provincias, as provincias nos reinos e estes na mo-narquía hispánica. Deste xeito, cómpre dar todo o seu relevo

Page 34: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

69

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

nario interese pola síntese federativa que propón, sobre a basedos mesmos eixes, se ben fondamente reformulados, comoimos ver decontado, do texto gaditano: nación, monarquía erelixión. Así, no que atinxe á nación, Flórez Estrada propón un con-

cepto contractualista desta considerada como totalidade doscidadáns libres e iguais. Isto tradúcese en tres capitais conse-cuencias: 1) a ruptura total co dereito histórico e a postulacióndun poder constituínte libre de ataduras historicistas, así comoa recuperación do valor político da proscrita Revolución fran-cesa malia o seu «dérrapage» xacobino posterior; 2) a equipa-ración da liberdade coa constitución, concibida como o seufundamento necesario: «Sen constitución non hai liberdade[...]. Sen liberdade non hai patria [...] os españois atópanse senconstitución e por conseguinte sen liberdade e sen patria»(Fló-rez Estrada 1811: 9); e 3) a igualdade entendida tanto no ám-bito xurídico-formal (igualdade perante a lei) mediante a abo-lición dos privilexios e morgados —«insensatos e góticos»—,como no económico e material: «estou convencido de quetodos os males das sociedades non teñen, nin poden ter outraorixe que a desigualdade das fortunas e as condicións» (Flórez2010: 23).No que se refire á relixión, o proxecto de Flórez Estrada in-

corpóraa, de xeito radicalmente diferente a Cádiz, como un de-reito de cidadanía. Isto implica consecuencias de moi vasto al-cance constituínte: 1) A súa inserción nunha listaxe sistemáticade dereitos iusrracionalista e positivista —«dos que a Consti-tución declara pertencer a todo cidadán e dos que ela lles con-cede»— que se incorpora como parte dogmática (ausente naConstitución de 1812). En ningún caso se considera a relixióncomo principio fundamental da constitución (art. 12 Cádiz),

68

Ramón Máiz

non tiña por que excluír necesariamente a representación pro-vincial. Como alegaría con énfase o chileno Leiva, «O feito deque a congregación dos deputados dos pobos que forman unhasoa nación representen a soberanía nacional non destrúe o ca-rácter de representación particular da súa respectiva provincia»(Chust 1999: 231).A partir destas asuncións subxacentes federativas articulábase

un discurso político constitucional alternativo que deconstruíapor enteiro a hexemónica versión liberal: nin os xefes políticoscomo delegados executivos do Rei tiñan sentido fronte á repre-sentación das provincias; nin debía obviarse que a constituciónfora ratificada polos representantes das provincias; nin se recla-maba privilexio nin foralismo provincialista ningún, senónunha interpretación da soberanía nacional que se decantabacara á soberanía popular; nin se admitía o racismo fronte aosafricanos, nun concepto de cidadanía inclusivo no que, fronteo art. 29 da Constitución, se defendía que as castas «son espa-ñolas, pois naceron e viven en solo español e teñen dereito arepresentación en Cortes», etc. En terceiro lugar, a interpretación nacional da Constitución

de Cádiz ten silenciado a existencia dun requintado proxectofederal alternativo, elaborado polo intelectual quizais máis pro-fundo (que non brillante na súa oratoria) daqueles tempos: Ál-varo Flórez Estrada (Flórez Estrada 1810, 2010). Coñecido poloseu opúsculo sobre La Cuestión social e, sobre todo, polo seuCurso de economía política, que tería varias edicións e sería o máisinfluente até o de Colmeiro, xa ben avanzado o século, adoitarepararse pouco no seu Proxecto de 1811, e aínda en menormedida na súa natureza federal (Varela Suanzes-Carpegna2009). Este proxecto de «Constitución para la nación españo-la», rematado a finais de 1809, posúe así e todo un extraordi-

Page 35: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

71

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

Aínda máis, non só os deputados están elixidos polas provin-cias, senón que no labor lexislativo, na reforma constitucionale mesmo no exército as provincias teñen unha grande autono-mía política e colectivamente posúen a última palabra. Así, porexemplo, os procuradores conxuntamente cos congresos pro-vinciais poden deter iniciativas lexislativas do Congreso e par-ticipan activamente na reforma constitucional («se conveñennisto o maior número dos congresos provinciais»). A propiadenominación de procuradores subliña o carácter representativodos intereses provinciais a través dos seus congresos respectivos.Finalmente, un punto decisivo do proxecto de Flórez Estrada:todo o sistema se reforza coa presenza dun exército federal, noque os corpos armados provinciais superan en número o dopoder executivo central (100 000 homes), e resultan polo tantoconsiderados, no seu conxunto, como «Exército constitucionalou destinado a defender a Constitución» (XCII).Como pode verse, sen idealizarmos en demasía o alcance po-

lítico da proposta e o seu rigor técnico, no esquecido proxectode Flórez Estrada —onde resoa tamén a experiencia «provin-cial» asturiana do autor— unha interpretación constitucionalfederal para a monarquía española a partir das provincias e ospobos postúlase como sólida alternativa á lectura centralista ga-ditana. Ao propio tempo, a distancia radical de calquera fora-lismo ou defensa de tradicións e privilexios dos antigos reinos,o proxecto desbota os equívocos do «provincialismo», certo quesen reclamar explicitamente o ideario federal, que lle afeara asíe todo ao entrevelo entre liñas, desde Londres, Blanco White(Flórez Estrada 1810, 2010: 73). Lectura alternativa que benpuidera servir para conectar (ademais de, parcialmente, cos ar-gumentos de Martínez Marina) coas pretensións dos emerxen-tes federalismos e autonomismos americanos, tal e como o pro-

70

Ramón Máiz

senón un dereito máis no elenco do civismo. Ademais, 2) opeso da relixión católica, se ben se postula como única de usopúblico, pondérase coa liberdade de opinión e a liberdade pri-vada de culto: «Ningún cidadán será incomodado na súa reli-xión sexa a que sexa, pero será castigado como perturbador dopúblico sosego quen incomode aos seus concidadáns no exer-cicio da súa relixión, ou as súas opinións relixiosas, ou quen enpúblico dea culto a outra relixión que a católica» (art. CIII).No referente á monarquía, o horizonte da Constitución de

Cádiz vese tamén amplamente rebordado neste proxecto noque atinxe á limitación e reequilibrio dos poderes do monarcafronte ao Parlamento. O artigo IV establece que non haberámáis soberano que o «Congreso Soberano da nación», e mesmoserá «crime de Estado chamar a El-Rei soberano». O monarcanon soamente se configura como poder constituído, senón en-teiramente sometido ao Congreso: non pode aprobar, sancionarnin vetar (nin sequera de xeito suspensivo) as leis; poderá serdeposto por votación de 2/3 do Congreso Soberano; e o seupoder militar vese limitado cuantitativamente (un exército desó 1500 homes) e cualitativamente (non pode nomear aos ofi-ciais, senón tan só propoñelos ao Congreso).Finalmente, esta reconstrución democrática dos tres elemen-

tos fundamentais da versión dominante liberal —Nación, Re-lixión e Monarca— habilita unha proposta federal da repre-sentación da man das provincias. Así, o Congreso Soberano danación está «composto por apoderados de todas as súas pro-vincias» (art. II). Ademais, deséñase un sistema bicameral enque os congresistas resultan elixidos polos congresos provinciaise non polos cidadáns, e a segunda cámara —«dos respecta-bles»— ou senado tería unha representación provincial e estaríapresidida, por quendas sucesivas, polas propias provincias.

Page 36: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

73

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

tuínte gaditana, reaparecería anos máis tarde da man dunhareinterpretación das deputacións provinciais e os concellos enclave de autonomía política. En América, como está agora apoñerse de relevo co estudo e publicación das actas das depu-tacións e outras achegas con traballo polo miúdo en arquivos,serviron unhas e outros de alicerce institucional para unha in-dependencia que foi antes municipal que nacional. É o caso dePerú, por exemplo, onde entre 1820 e 1824 se aplicou a Cons-titución de 1812 e se elixiron e funcionaron institucións rexio-nais e locais representativas con cotas de autonomía e autogo-berno moi significativas que forneceron de base estrutural e deelites políticas á posterior república (Chiaramonti 2005; Sala2011). Pero tamén deron pé para o desenvolvemento do fede-ralismo en Arxentina e quizais, sobre todo, en México (Chia-ramonte 1997; Portillo 2010; Annino & Ternavasio 2012). NoReino de Cosmonia, pola contra, habería que agardar aíndamoitos anos e sempre en precario, pois tanto a minoritaria al-ternativa federal como a liberal nacional hexemónica serían fi-nalmente liquidadas polo moderantismo a partir de 1814; de-virían por cabo igualmente, unha e outra, en fuxidío «sueñode sombra», como Karl Marx recollería, en castelán no orixinal,nos seus artigos do New York Daily Tribune de 1854 (Marx1998: 131).

Ramón MáizCatedrático de Ciencia Política e da AdministraciónUniversidade de Santiago de Compostela

Coordinador da Sección de Pensamento e SociedadeConsello da Cultura Galega

72

Ramón Máiz

pio autor desenvolve, se ben para efectos máis económicos querepresentativos, escorando a súa análise cara ás actividades co-merciais de Hispanoamérica, no seu Examen Imparcial de lasdisensiones de la América con España (Flórez Estrada 1812).En conclusión de todo o devandito, como tentamos amosar

nestas páxinas, foron as tensións empírico-conceptuais internasá singular loita entre continuidades e descontinuidades da cernatriangular —Nación, Relixión, Monarquía— da man da fracturaenxergada pola revolución e a Constitución, politicamente he-xemónica naquela conxuntura crítica e que vertebrou o enteirolabor constituínte, as que explican a marxinación da opción fe-deralista en Cádiz. En primeiro lugar, a nación, concibida comoagregado de individuos no que reside a soberanía, viuse detur-pada pola súa non abolida natureza organicista en canto corpo-ración de corporacións. En segundo lugar, a relixión católicamantíñase no só como fundamento dun Estado confesional, vul-nerando a máis elemental liberdade de conciencia, áncora damoderna cidadanía, senón como todopoderosa institución po-lítica e social, centralizadora xerárquica de lealdades na urda danación corporativa. En fin, o monarca deviña en poder consti-tuído, inscrito nun equilibrio inestable de poderes, pero aomesmo tempo o atrabiliario aparello institucional da monarquíatradicional mantíñase como instrumento necesario e tan desa-fecto como o propio monarca para o proceso de constituciona-lización, mesmo mediante o proceso da moi parcial derrogaciónda vella orde xurídica. Nesta lóxica irresoluta, na cal a vella ordenon acababa de morrer e o novo aínda non daba nacido, a apostafederal ficaba a contramán dos actores maiores en conflito e osseus respectivos supostos institucionais e ideolóxicos.De xeito non pouco significativo, ironías da historia, esta

perspectiva autonomista e federalista, desbotada pola Consti-

Page 37: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

75

A IDEA DA NACIÓN DE AMBOS OS DOUS HEMISFERIOS E A HIDRA DO FEDERALISMO

ELORZA, A. (2011): Luz de Tinieblas. Nación, Independencia y Libertaden 1808, Madrid: CEPC.

FERNÁNDEZ ALBALADEJO, P. (2007): Materia de España. Cultura políticae identidad en la España Moderna, Madrid: M. Pons.

FERNÁNDEZ SARASOLA, I. (2011): La Constitución de Cádiz. Origen,contenido y proyeccion internacional, Madrid: CEPC.

FLÓREZ ESTRADA, Á. (2010 [1810]): Constitución para la Nación espa-ñola, Madrid: Servicio de Publicaciones del Senado.

— (1991 [1812]): Examen imparcial de las disensiones de la Américacon España, Madrid: Servicio de Publicaciones del Senado.

GUERRA, F. X. (2008 [1992]): Modernidad e Independencias. Ensayosobre las revoluciones hispánicas, Madrid: Encuentro.

JOVELLANOS, G. (1992 [1811]): Memoria en Defensa de la Junta central,Oviedo: JGPA.

LEMPÉRIÈRE, A. (2004): Entre Dieu et le Roi, la République, Paris: BellesLettres.

LORENTE, M. (1989): Las infracciones a la Constitución de 1812. Unmecanismo de defensa de la Constitución, Madrid: CEPC.

— (2010): La nación y las Españas. Representación y territorio en el cons-titucionalismo gaditano, Madrid: UAM.

— e C. GARRIGA (2007): Cádiz, 1812. La constitución jurisdiccional,Madrid: CEPC.

MÁIZ, R. (2007): Nación y Revolución. La teoría política de EmmanuelSieyès, Madrid: Tecnos.

— (2008): La Frontera Interior. El lugar de la nación en la teoría de lademocracia y el federalismo, Madrid/Murcia: Tres Fronteras.

— (2012): The Inner Frontier, Bruxelles/New York: Peter Lang.MARX, K. e F. ENGELS (1998 [1854]): Escritos sobre España. Edicióncrítica de Pedro Ribas. Madrid: Trotta.

MARTÍNEZ, F. (1999): Entre confianza y responsabilidad. La Justicia delprimer constitucionalismo español (1810-1823), Madrid: CEPC.

MARTÍNEZ MARINA, F. (1996 [1813]): Teoría de las Cortes, Oviedo:JGPA.

POCOCK, J. G. A. (1996): La ricostruzione di un impero. Sovranità bri-tannica e federalismo americano, Roma: Lacaita.

74

Ramón Máiz

REFERENCIAS

ÁLVAREZ JUNCO, J. (2001): Mater dolorosa. La idea de España en el sigloXIX, Madrid: Taurus.

— e J. MORENO LUZÓN (2006): La Constitución de Cádiz: historiogra-fía y conmemoración, Madrid: CEPC.

ANNINO, A.; L. CASTRO e F. X. GUERRA (dirs.) (1994): De los Imperiosa las Naciones: Iberoamérica, Zaragoza, IberCaja.

— e F. X. GUERRA (2003): Inventando la nación. Iberoamérica siglo XIX,México: FCE.

— e M. TERNAVASSIO (2012): El laboratorio constitucional iberoameri-cano 1807/1808-1830, Madrid: Iberoamericana.

ARTAZA, M. (1998): Rey, reino y representación. La Junta del Reino deGalicia, Madrid: CSIC.

— (2009): «Galicia y la crisis del Antiguo Régimen: levantamiento,guerra y soberanía», en J. M.ª PORTILLO, X. R. VEIGA e M.ª X. BAZ(eds.): A Guerra da Independencia e o primeiro liberalismo en Galicia,Santiago de Compostela: USC.

BLANCO, R. (1988): Rey, Cortes y fuerza armada en los orígenes de la Es-paña liberal. 1808-1823, Madrid: Siglo XXI.

CHIARAMONTE, J. C. (1997): Ciudades, Provincias, Estados: orígenes dela Nación Argentina (1800-1846), Buenos Aires: Ariel.

CHIARAMONTI, G. (2005): Ciudadanía y Representación en el Perú(1808-1860). Los itinerarios de la soberanía, Lima: ONPE-SEPS.

CHUST, M. (1999): La cuestión nacional americana en las Cortes deCádiz, Valencia: UNED/UNAM.

CLAVERO, B. (1991): Razón de Estado, razón de individuo, razón de his-toria, Madrid: CEPC.

— (2007): «Cádiz en España: signo constitucional, balance historiográ-fico, saldo ciudadano», en LORENTE, M. e C. GARRIGA, pp. 447-526.

— (2011): «Cádiz y el fracaso de un constitucionalismo común aambos hemisferios», paper, Universidad de Cádiz.

— (2011): «Nación y Naciones en Colombia. Entre constitución, con-cordato y un convenio (1810-2010)», Revista de Historia del Derecho,41, pp. 79-137.

Page 38: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

76

Ramón Máiz

PORTILLO, J. M. (2000): Revolución de nación. Orígenes de la culturaconstitucional en España 1780-1812, Madrid: CEPC.

— (2006): Crisis Atlántica. Autonomía e Independencia en la crisis de lamonarquía hispana, Madrid: M. Pons.

— (2010): «España en el mundo», en J. CANAL e M. CHUST (dirs.): Es-paña. Crisis imperial e independencia, Madrid: Taurus, pp. 110-176.

QUEIPO DE LLANO, J. M. (2008): Historia del levantamiento, Guerra yRevolución de España, Astorga: Akron.

SALA, N. (2011): «El Trienio liberal en el Virreinato Peruano: los ayun-tamientos constitucionales de Arequipa, Cusco y Huamanga, 1820--1824», Revista de Indias, LXXI, 253, pp. 693-728.

SARRIÓN, J. (1991): La Diputació provincial de Catalunya sota la Cons-titució de Cadis, Barcelona: EH.

SAURÍN DE LA IGLESIA, R. (1991): Manuel Pardo de Andrade y la crisisde la Ilustración, A Coruña: Gaesa.

SIEYÈS, E. (2007): Escritos y discursos de la revolución (2ª edición am-pliada). Selección, introdución e notas de R. Máiz. Madrid: CEPC.

VARELA SUANZES-CARPEGNA, J. (2011 [1983]): La Teoría del Estado enlas Cortes de Cádiz, Madrid: CEPC.

— (2007): Política y Constitución en España, Madrid: CEPC.— (coord.) (2009): Álvaro Flórez Estrada: política, economía, sociedad,Oviedo: JGPA.

CONSTITUCIÓN POLÍTICADA MONARQUÍA ESPAÑOLA

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

FACSÍMILE

Page 39: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora
Page 40: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

8180

Page 41: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

8382

Page 42: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

8584

Page 43: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

8786

Page 44: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

8988

Page 45: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

9190

Page 46: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

9392

Page 47: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

9594

Page 48: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

9796

Page 49: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

9998

Page 50: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

101100

Page 51: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

103102

Page 52: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

105104

Page 53: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

107106

Page 54: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

109108

Page 55: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

111110

Page 56: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

113112

Page 57: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

115114

Page 58: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

117116

Page 59: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

119118

Page 60: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

121120

Page 61: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

123122

Page 62: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

125124

Page 63: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

127126

Page 64: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

129128

Page 65: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

131130

Page 66: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

133132

Page 67: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

135134

Page 68: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

137136

Page 69: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

139138

Page 70: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

141140

Page 71: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

143142

Page 72: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

145144

Page 73: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

147146

Page 74: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

149148

Page 75: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

151150

Page 76: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

153152

Page 77: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

155154

Page 78: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

157156

Page 79: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

159158

Page 80: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

161160

Page 81: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

163162

Page 82: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

165164

Page 83: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

167166

Page 84: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

169168

Page 85: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

171170

Page 86: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

173172

Page 87: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

175174

Page 88: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

177176

Page 89: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

179178

Page 90: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

181180

Page 91: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

183182

Page 92: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

185184

Page 93: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

187186

Page 94: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

189188

Page 95: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

191190

Page 96: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

193192

Page 97: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

195194

Page 98: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

197196

Page 99: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

199198

Page 100: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

201200

Page 101: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

203202

Page 102: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

205204

Page 103: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

207206

Page 104: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

209208

Page 105: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

211210

Page 106: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

213212

Page 107: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

214

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES AOPRESENTAR A COMISIÓN DE CONSTITUCIÓN

O PROXECTO DELA

FACSÍMILE

Page 108: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

217

Page 109: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

219218

Page 110: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

221220

Page 111: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

223222

Page 112: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

225224

Page 113: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

227226

Page 114: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

229228

Page 115: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

231230

Page 116: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

233232

Page 117: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

235234

Page 118: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

237236

Page 119: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

239238

Page 120: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

241240

Page 121: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

243242

Page 122: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

245244

Page 123: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

247246

Page 124: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

249248

Page 125: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

251250

Page 126: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

253252

Page 127: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

255254

Page 128: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

257256

Page 129: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

259258

Page 130: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

261260

Page 131: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

263262

Page 132: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

265264

Page 133: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

267266

Page 134: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

269268

Page 135: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

271270

Page 136: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

273272

Page 137: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

275274

Page 138: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

277276

Page 139: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

279278

Page 140: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

281280

Page 141: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

283282

Page 142: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

285284

Page 143: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

287286

Page 144: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

289288

Page 145: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

291290

Page 146: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

293292

Page 147: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

295294

Page 148: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

297296

Page 149: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

299298

Page 150: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

301300

Page 151: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

303302

Page 152: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

305304

Page 153: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

307306

Page 154: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

309308

Page 155: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

311310

Page 156: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

313312

Page 157: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

315314

Page 158: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

317316

Page 159: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

319318

Page 160: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

321320

Page 161: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

323322

Page 162: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

325324

Page 163: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

327326

Page 164: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

329328

Page 165: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

331330

Page 166: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

333332

Page 167: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

334

CONSTITUCIÓN POLÍTICADA MONARQUÍA ESPAÑOLA

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

VERSIÓN EN GALEGO

Page 168: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

337

DON FERNANDO VII, pola graza de Deus e a Constituciónda Monarquía española, Rei das Españas, e, na súa ausencia ecatividade, a Rexencia do Reino, nomeada polas Cortes xeraise extraordinarias, a todos os que as presentes viren e entende-ren, sabede: Que as mesmas Cortes decretaron e sancionarona seguinte:

CONSTITUCIÓN POLÍTICADA MONARQUÍA ESPAÑOLA

No nome de Deus Todopoderoso, Pai, Fillo e Espírito Santo,autor e supremo lexislador da sociedade.

As Cortes xerais e extraordinarias da Nación española, ben con-vencidas, despois do máis detido exame e madura deliberación,de que as antigas leis fundamentais desta Monarquía, acompa-ñadas das oportunas providencias e precaucións, que asegurendun modo estable e permanente o seu enteiro cumprimento,poderán encher debidamente o grande obxecto de promover agloria, a prosperidade e o ben de toda a Nación, decretan a se-guinte Constitución política para o bo goberno e recta admi-nistración do Estado.

Page 169: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

339

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

Segundo. Os estranxeiros que obtivesen das Cortes cartas denatureza.

Terceiro. Os que sen ela leven dez anos de veciñanza, gañadasegundo a lei en calquera poboación da Monarquía.

Cuarto. Os libertos dende que adquiran a liberdade nas Espa-ñas.

ARTIGO 6O amor da Patria é unha das principais obrigas de todos os es-pañois, así como seren xustos e benéficos.

ARTIGO 7Todo español está obrigado a ser fiel á Constitución, a obedeceras leis e a respectar as autoridades establecidas.

ARTIGO 8Tamén está obrigado todo español, sen ningunha distinción, acontribuír en proporción dos seus haberes para os gastos doEstado.

ARTIGO 9Está, así mesmo, obrigado todo español a defender a Patria coasarmas cando sexa chamado pola lei.

338

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

TÍTULO IDA NACIÓN ESPAÑOLA E DOS ESPAÑOIS

CAPÍTULO IDa Nación española

ARTIGO 1A Nación española é a reunión de todos os españois de ambosos dous hemisferios.

ARTIGO 2A Nación española é libre e independente e non é nin pode serpatrimonio de ningunha familia nin persoa.

ARTIGO 3A soberanía reside esencialmente na Nación e, xa que logo, per-téncelle a esta exclusivamente o dereito de establecer as súasleis fundamentais.

ARTIGO 4A Nación está obrigada a conservar e a protexer por leis sabiase xustas a liberdade civil, a propiedade e os demais dereitos le-xítimos de todos os individuos que a compoñen.

CAPÍTULO IIDos españois

ARTIGO 5Son españois:

Primeiro. Todos os homes libres nacidos e aveciñados nos do-minios das Españas, e os fillos destes.

Page 170: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

TÍTULO IIDO TERRITORIO DAS ESPAÑAS, DA SÚA RELIXIÓN

E GOBERNO E DOS CIDADÁNS ESPAÑOIS

CAPÍTULO IDo territorio das Españas

ARTIGO 10O territorio español comprende na Península, coas súas pose-sións e illas adxacentes, Aragón, Asturias, Castela a Vella, Cas-tela a Nova, Cataluña, Córdoba, Estremadura, Galicia, Grana-da, Xaén, León, Molina, Murcia, Navarra, ProvinciasVascongadas, Sevilla e Valencia, as Illas Baleares e as Canarias,coas demais posesións de África. Na América setentrional,Nova España, coa Nova Galicia e a Península de Iucatán, Gua-temala, provincias internas de Oriente, provincias internas deOccidente, illa de Cuba coas dúas Floridas, a parte española dailla de Santo Domingo e a illa de Porto Rico coas demais ad-xacentes a estas e ao continente nun e noutro mar. Na Américameridional, a Nova Granada, Venezuela, o Perú, Chile, pro-vincias do Río da Prata, e todas as illas adxacentes no mar Pa-cífico e no Atlántico. Na Asia, as illas Filipinas e as que depen-den do seu goberno.

ARTIGO 11Farase unha división máis conveniente do territorio españolmediante unha lei constitucional, logo de que as circunstanciaspolíticas da Nación o permitan.

341

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

CAPÍTULO IIDa relixión

ARTIGO 12A relixión da Nación española é e será perpetuamente a cató-lica, apostólica, romana, única verdadeira. A Nación protéxeapor leis sabias e xustas e prohibe o exercicio de calquera outra.

CAPÍTULO IIIDo Goberno

ARTIGO 13O obxecto do Goberno é a felicidade da Nación, posto que ofin de toda sociedade política non é outro que o benestar dosindividuos que a compoñen.

ARTIGO 14O Goberno da Nación española é unha Monarquía moderadahereditaria.

ARTIGO 15A potestade de facer as leis reside nas Cortes co Rei.

ARTIGO 16A potestade de facer executar as leis reside no Rei.

ARTIGO 17A potestade de aplicar as leis nas causas civís e criminais residenos Tribunais establecidos pola lei.

340

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

Page 171: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

343

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

recemento para seren cidadáns: na súa consecuencia, as Cortesconcederanlles carta de cidadán aos que fixeren servizos cualifi-cados á Patria ou aos que se distingan polo seu talento, aplicacióne conduta, coa condición de que sexan fillos de lexítimo matri-monio de pais inxenuos; de que estean casados con muller inxe-nua e aveciñados nos dominios das Españas, e de que exerzanalgunha profesión, oficio ou industria útil cun capital propio.

ARTIGO 23Só os que sexan cidadáns poderán obter empregos municipais,e elixir para eles nos casos sinalados pola lei.

ARTIGO 24A calidade de cidadán español pérdese:

Primeiro. Por adquirir natureza nun país estranxeiro.Segundo. Por admitir emprego doutro Goberno.Terceiro. Por sentenza en que se impoñan penas aflitivas ou in-famantes, se non se obtén rehabilitación.

Cuarto. Por ter residido cinco anos consecutivos fóra do terri-torio español sen comisión ou licenza do Goberno.

ARTIGO 25O exercicio dos mesmos dereitos suspéndese:

Primeiro. En virtude de interdición xudicial por incapacidadefísica ou moral.

Segundo. Polo estado de debedor quebrado ou de debedor áFacenda pública.

Terceiro. Polo estado de servente doméstico.Cuarto. Por non ter emprego, oficio ou modo de vivir coñecido.

342

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

CAPÍTULO IVDos cidadáns españois

ARTIGO 18Son cidadáns aqueles españois que, por ambas as dúas liñas, traena súa orixe dos dominios españois de ambos os hemisferios eteñen veciñanza en calquera poboación dos mesmos dominios.

ARTIGO 19É tamén cidadán o estranxeiro que, gozando xa dos dereitosdo español, obtiver das Cortes carta especial de cidadán.

ARTIGO 20Para que o estranxeiro poida obter das Cortes esta carta, de-berá estar casado con española, e ter traído ou fixado nas Es-pañas algunha invención ou industria apreciable, ou adquiridobens raíces polos que pague unha contribución directa, outerse establecido no comercio cun capital propio ou conside-rable a xuízo das mesmas Cortes, ou feito servizos sinaladosen ben e defensa da Nación.

ARTIGO 21Son, así mesmo, cidadáns os fillos lexítimos dos estranxeiros do-miciliados nas Españas que, tendo nacido nos dominios españois,non saísen nunca fóra sen licenza do Goberno e, tendo vinte eun anos feitos, se aveciñasen nunha poboación dos mesmos do-minios, exercendo nela algunha profesión, oficio ou industria útil.

ARTIGO 22Aos españois que por calquera liña son tidos e reputados por ori-xinarios da África, quédalles aberta a porta da virtude e do me-

Page 172: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

345

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

TÍTULO IIIDAS CORTES

CAPÍTULO IDo modo de se formaren as Cortes

ARTIGO 27As Cortes son a reunión de todos os deputados que representana Nación, nomeados polos cidadáns na forma que se dirá.

ARTIGO 28A base para a representación nacional é a mesma en ambos oshemisferios.

ARTIGO 29Esta base é a poboación composta dos naturais que, por ambasas liñas, sexan orixinarios dos dominios españois e daqueles queobtivesen das Cortes carta de cidadán, como tamén dos com-prendidos no artigo 21.

ARTIGO 30Para o cómputo da poboación dos dominios europeos serviráo último censo do ano 1797, ata que poida facerse outro novo;e formarase o correspondente para o cómputo da poboacióndos de Ultramar, servindo mentres tanto os censos máis autén-ticos entre os ultimamente formados.

ARTIGO 31Por cada 70.000 almas da poboación, composta como quedadito no artigo 29, haberá un deputado de Cortes.

344

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

Quinto. Por estar procesado criminalmente.Sexto. Dende o ano de 1830 deberán saber ler e escribir os quede novo entren no exercicio dos dereitos de cidadán.

ARTIGO 26Só polas causas sinaladas nos dous artigos precedentes se podenperder ou suspender os dereitos de cidadán, e non por outras.

Page 173: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

347

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 36Estas xuntas celebraranse sempre na Península e nas illas e po-sesións adxacentes o primeiro domingo do mes de outubro doano anterior ao da celebración das Cortes.

ARTIGO 37Nas provincias de Ultramar celebraranse o primeiro domingodo mes de decembro, quince meses antes da celebración dasCortes, con aviso que para unhas e outras deban dar anticipa-damente as xustizas.

ARTIGO 38Nas xuntas de parroquia nomearase por cada 200 veciños unelector parroquial.

ARTIGO 39De o número de veciños da parroquia exceder de 300, aíndaque non chegue a 400, nomearanse dous electores; de excederde 500, aínda que non chegue a 600, nomearanse tres, e asíprogresivamente.

ARTIGO 40Naquelas parroquias en que o número de veciños non cheguea 200, con tal de que teñan 150, nomearase xa un elector, enaquelas en que non haxa este número xuntaranse os veciñosaos doutra inmediata para nomear o elector ou electores quelles correspondan.

ARTIGO 41A xunta parroquial elixirá, por pluralidade de votos, once com-promisarios, para que estes nomeen o elector parroquial.

346

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 32Distribuída a poboación polas diferentes provincias, se resultarnalgunha o exceso de máis de 35.000 almas, elixirase un de-putado máis, coma se o número chegase a 70.000 e, se o so-brante non exceder de 35.000, non se contará con el.

ARTIGO 33Se houber algunha provincia cuxa poboación non chegue a70.000 almas, pero que non baixe de 35.000, elixirá por si undeputado; e se baixar deste número, unirase á inmediata paracompletar o de 70.000 requirido. Exceptúase desta regra a illade Santo Domingo, que nomeará deputado calquera que sexaa súa poboación.

CAPÍTULO IIDo nomeamento de deputados de Cortes

ARTIGO 34Para a elección dos deputados de Cortes, celebraranse xuntaselectorais de parroquia, de partido e de provincia.

CAPÍTULO IIIDas xuntas electorais de parroquia

ARTIGO 35As xuntas electorais de parroquia comporanse de todos os ci-dadáns aveciñados e residentes no territorio da parroquia res-pectiva, entre os que se comprenden os eclesiásticos seculares.

Page 174: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

349

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

se nunha mesma poboación, por razón do número das súas pa-rroquias, se tiveren dúas ou máis xuntas, presidirá unha o xefepolítico ou o alcalde; outra, o outro alcalde; e os rexedores, porsorte, presidirán as demais.

ARTIGO 47Chegada a hora da reunión, que se fará nas casas consistoriais ouno lugar onde o teñan de costume, en achándose xuntos os ci-dadáns que concorresen, pasarán á parroquia co seu presidente,e nela celebrará unha misa solemne de Espírito Santo o cura pá-rroco, quen fará un discurso correspondente ás circunstancias.

ARTIGO 48Concluída a misa, volverán ao lugar de onde saíron, e nel da-rase principio á xunta, nomeando dous escrutadores e un se-cretario de entre os cidadáns presentes, todo a porta aberta.

ARTIGO 49A seguir preguntará o presidente se algún cidadán ten queexpor algunha queixa relativa a suborno para que a elección re-caia en determinada persoa; e se a houber, deberá facerse xus-tificación pública e verbal no mesmo acto. De ser certa a acu-sación, serán privados de voz activa e pasiva os que cometeseno delito. Os calumniadores sufrirán a mesma pena; e destexuízo non se admitirá ningún recurso.

ARTIGO 50De se suscitaren dúbidas sobre se nalgún dos presentes conco-rren as calidades requiridas para poder votar, a mesma xuntadecidirá no acto o que lle pareza; e o que decida executarasesen recurso ningún por esta vez e para este só efecto.

348

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 42Se na xunta parroquial se tiveren que nomear dous electoresparroquiais, elixiranse 21 compromisarios, e se tres, 31; sen queen ningún caso se poida exceder este número de compromisa-rios, co fin de evitar confusión.

ARTIGO 43Para consultar a maior comodidade das poboacións pequenas,observarase que aquela parroquia que chegue a ter 20 veciñoselixirá un compromisario, a que chegue a ter de 30 a 40 elixirádous; a que teña de 50 a 60, tres, e así progresivamente. As pa-rroquias que teñan menos de 20 veciños uniranse coas máis in-mediatas para elixiren compromisario.

ARTIGO 44Os compromisarios das parroquias das poboacións pequenasasí elixidos xuntaranse na localidade máis a propósito e, decompoñeren o número de 11, ou polo menos de nove, nome-arán un elector parroquial; de compoñeren o número de 21,ou polo menos de 17, nomearán dous electores parroquiais; ede seren 31, e de reuniren polo menos 25, nomearán tres elec-tores ou os que correspondan.

ARTIGO 45Para ser nomeado elector parroquial requírese ser cidadán,maior de vinte e cinco anos, veciño e residente na parroquia.

ARTIGO 46As xuntas de parroquia serán presididas polo xefe político ouo alcalde da cidade, vila ou aldea en que se congreguen, conasistencia do cura párroco para maior solemnidade do acto; e

Page 175: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

351

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 56Na xunta parroquial ningún cidadán se presentará con armas.

ARTIGO 57Verificado o nomeamento de electores, disolverase inmediatamentea xunta, e calquera outro acto en que intente implicarse será nulo.

ARTIGO 58Os cidadáns que compuxeron a xunta trasladaranse á parro-quia, onde se cantará un solemne Te Deum, levando o electorou electores entre o presidente, os escrutadores e o secretario.

CAPÍTULO IVDas xuntas electorais de partido

ARTIGO 59As xuntas electorais de partido comporanse dos electores pa-rroquiais, que se congregarán na cabeza de cada partido, co finde nomear o elector ou electores que deberán concorrer á ca-pital da provincia para elixir os deputados de Cortes.

ARTIGO 60Estas xuntas celebraranse sempre, na Península e illas e pose-sións adxacentes, o primeiro domingo do mes de novembro doano anterior a aquel en que deban celebrarse as Cortes.

ARTIGO 61Nas provincias de Ultramar celebraranse o primeiro domingodo mes de xaneiro próximo seguinte ao de decembro en quese realizasen as xuntas de parroquia.

350

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 51Procederase inmediatamente ao nomeamento dos compromi-sarios; o que se fará designando cada cidadán un número depersoas igual ao dos compromisarios, para o que se achegará ámesa onde se achen o presidente, os escrutadores e o secretario;e este escribiraas nunha lista na súa presenza; e neste e nos de-mais actos de elección ninguén poderá votarse a si mesmo,baixo a pena de perder o dereito de votar.

ARTIGO 52Concluído este acto, o presidente, os escrutadores e o secretariorecoñecerán as listaxes, e aquel publicará en alta voz os nomesdos cidadáns que foron elixidos compromisarios por reunirenmaior número de votos.

ARTIGO 53Os compromisarios nomeados retiraranse a un lugar separadoantes de se disolver a xunta e, conferenciando entre si, proce-derán a nomear o elector ou electores daquela parroquia, e que-darán elixidas a persoa ou persoas que reúnan máis da metadede votos. A seguir publicarase na xunta o nomeamento.

ARTIGO 54O secretario redactará a acta, que con el asinarán o presidentee os compromisarios, e entregaráselle unha copia dela asinadaá persoa ou persoas elixidas, para facer constar o seu nomea-mento.

ARTIGO 55Ningún cidadán poderá escusarse destes encargos por ningúnmotivo nin pretexto.

Page 176: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

353

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

a súa elección, para que sexan anotados os seus nomes no libroen que deben redactarse as actas da xunta.

ARTIGO 68No día sinalado xuntaranse os electores de parroquia co pre-sidente das salas consistoriais, a porta aberta, e comezarán pornomear un secretario e dous escrutadores entre os mesmoselectores.

ARTIGO 69A seguir presentarán os electores as certificacións do seu no-meamento para seren examinadas polo secretario e escrutado-res, os cales deberán, ao día seguinte, informar se están ou nonen regra. As certificacións do secretario e dos escrutadores seránexaminadas por unha comisión de tres individuos da xunta,que se nomeará para o efecto, para que informe tamén no se-guinte día sobre elas.

ARTIGO 70Neste día, congregados os electores parroquiais, leranse os in-formes sobre as certificacións; e de se encontrar reparo que opora algunha delas, ou aos electores, por defecto dalgunhas das ca-lidades requiridas, a xunta resolverá definitivamente e acto con-tinuo o que lle pareza, e o que resolva executarase sen recurso.

ARTIGO 71Concluído este acto, pasarán os electores parroquiais co seupresidente á igrexa maior, onde cantará unha misa solemne deEspírito Santo o eclesiástico de maior dignidade, o cal fará undiscurso propio das circunstancias.

352

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 62Para coñecer o número de electores que ten que nomear cadapartido, teranse presentes as seguintes regras.

ARTIGO 63O número de electores de partido será triplo ao dos deputadosque se deben elixir.

ARTIGO 64Se o número de partidos da provincia for maior que o dos elec-tores que se requiren no artigo precedente para o nomeamentodos deputados que lle correspondan, nomearase, non obstante,un elector por cada partido.

ARTIGO 65Se o número de partidos for menor que o dos electores quedeban nomearse, cada partido elixirá un, dous ou máis, atacompletar o número que se requira; pero se faltar aínda un elec-tor, nomearao o partido de maior poboación; se aínda faltaroutro, nomearao o que o siga en maior poboación, e así suce-sivamente.

ARTIGO 66Polo que queda establecido nos artigos 31, 32 e 33, e nos tresartigos precedentes, o censo determina cantos deputados lle co-rresponden a cada provincia e cantos electores a cada un dosseus partidos.

ARTIGO 67As xuntas electorais de partido serán presididas polo xefe polí-tico ou o alcalde primeiro da vila cabeza de partido, a quen sepresentarán os electores parroquiais co documento que acredite

Page 177: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

355

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 76O secretario redactará a acta, que con el asinarán o presidentee os escrutadores, e entregarase copia dela, asinada por estes, ápersoa ou persoas elixidas para facer constar o seu nomeamen-to. O presidente desta xunta remitirá outra copia, asinada porel e polo secretario, ao presidente da xunta de provincia, ondese fará notoria a elección nos papeis públicos.

ARTIGO 77Nas xuntas electorais de partido observarase todo o que se pre-vén para as xuntas electorais de parroquia nos artigos 55, 56,57 e 58.

CAPÍTULO VDas xuntas electorais de provincia

ARTIGO 78As xuntas electorais de provincia comporanse dos electores detodos os seus partidos, que se congregarán na capital, co fin denomear os deputados que lle correspondan para asistiren ásCortes como representantes da Nación.

ARTIGO 79Estas xuntas celebraranse sempre na Península e nas illas adxa-centes o primeiro domingo do mes de decembro do ano ante-rior ás Cortes.

354

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 72Despois deste acto relixioso, restituiranse ás casas consistoriaise, logo de ocuparen os electores os seus asentos sen ningunhapreferencia, lerá o secretario este capítulo da Constitución, e aseguir fará o presidente a mesma pregunta que se contén noartigo 49, e observarase todo canto nel se prevén.

ARTIGO 73Inmediatamente despois, procederase ao nomeamento do elec-tor ou electores de partido, elixíndoos un por un e por escru-tinio secreto, mediante cédulas nas que estea escrito o nomeda persoa que cada un elixe.

ARTIGO 74Concluída a votación, o presidente, o secretario e os escru-tadores farán a regulación dos votos e quedará elixido o quereunise, polo menos, a metade dos votos e un máis, e o pre-sidente publicará cada elección. Se ningún tivese a plurali-dade absoluta de votos, os dous que tivesen o maior númeroentrarán nun segundo escrutinio, e quedará elixido o quereúna maior número de votos. En caso de empate, decidiráa sorte.

ARTIGO 75Para ser elector de partido requírese ser cidadán que estea noexercicio dos seus dereitos, maior de vinte e cinco anos e veciñoe residente no partido, xa sexa do estado segrar ou do eclesiás-tico secular, podendo recaer a elección nos cidadáns que com-poñen a xunta ou nos de fóra dela.

Page 178: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

357

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

mar de se están ou non en regra. As certificacións do secretarioe dos escrutadores serán examinadas por unha comisión de tresindividuos da xunta, que serán nomeados para o efecto, paraque informen tamén sobre elas no seguinte día.

ARTIGO 85Xuntos nel os electores de partido, lerán os informes sobre ascertificacións, e de se encontrar reparo que opor a algunhadelas, ou aos electores por defecto dalgunha das calidades re-quiridas, a xunta resolverá definitivamente e acto continuo oque lle pareza, e o que resolva executarase sen recurso.

ARTIGO 86A seguir dirixiranse os electores de partido, co seu presidente,á catedral ou igrexa maior, onde se cantará unha misa solemnede Espírito Santo, e o bispo, ou na súa falta o eclesiástico demaior dignidade, fará un discurso propio das circunstancias.

ARTIGO 87Concluído este acto relixioso, volverán ao lugar de onde saíron,e a porta aberta, logo de ocuparen os electores os seus asentossen preferencia ningunha, fará o presidente a mesma preguntaque se contén no artigo 49, e observarase canto nel se prevén.

ARTIGO 88Os electores que estean presentes procederán logo á eleccióndo deputado ou deputados, e elixiranse un por un, achegándoseá mesa onde estea o presidente, os escrutadores e o secretario,e este escribirá nunha lista, na súa presenza, o nome da persoaque cada un elixe. O secretario e os escrutadores serán os pri-meiros que voten.

356

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 80Nas provincias de Ultramar celebraranse no domingo segundodo mes de marzo do mesmo ano en que se celebraren as xuntasde partido.

ARTIGO 81Serán presididas estas xuntas polo xefe político da capital deprovincia, a quen se presentarán os electores de partido co do-cumento da súa elección, para que os seus nomes se anoten nolibro en que deben redactarse as actas da xunta.

ARTIGO 82No día sinalado, xuntaranse os electores de partido co presi-dente nas casas consistoriais, ou no edificio que se teña pormáis a propósito para un acto tan solemne, a porta aberta, ecomezarán por nomear, por pluralidade de votos, un secretarioe dous escrutadores entre os mesmos electores.

ARTIGO 83Se a unha provincia non lle couber máis ca un deputado, con-correrán, polo menos, cinco electores para o seu nomeamento,distribuíndo este número entre os partidos en que estiver divi-dida ou formando partido para este único efecto.

ARTIGO 84Leranse os catro capítulos desta Constitución que tratan daseleccións. Despois leranse as certificacións das actas das elec-cións feitas nas cabezas de partido, remitidas polos respectivospresidentes e, así mesmo, presentarán os electores as certifica-cións do seu nomeamento, para seren examinadas polo secre-tario e os escrutadores, os cales deberán, ao día seguinte, infor-

Page 179: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

359

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 93Suspéndese a disposición do artigo precedente ata que as Cortesque en diante deban celebrarse declaren ter chegado xa o tempode que poida ter efecto, sinalando a cota da renda e a calidadedos bens de que deba provir; e o que entón resolveren consi-derarase constitucional, coma se aquí estivese expresado.

ARTIGO 94Se suceder que unha mesma persoa sexa elixida pola provinciada súa natureza e por aquela en que está aveciñada, subsistiráa elección por razón da veciñanza, e pola provincia da súa na-tureza virá ás Cortes o suplente a quen lle corresponda.

ARTIGO 95Os secretarios do Despacho, os conselleiros de Estado e os queserven empregos da Casa Real non poderán ser elixidos depu-tados de Cortes.

ARTIGO 96Tampouco poderá ser elixido deputado de Cortes ningún es-tranxeiro, aínda que obtivese das Cortes carta de cidadán.

ARTIGO 97Ningún empregado público nomeado polo Goberno poderáser elixido deputado de Cortes pola provincia en que exerce oseu cargo.

ARTIGO 98O secretario elaborará a acta das eleccións, que con el asinaráno presidente e todos os electores.

358

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 89Concluída a votación, o presidente, o secretario e os escrutadoresfarán a regulación dos votos, e quedará elixido aquel que reunise,cando menos, a metade dos votos e un máis. Se ningún reu-nise a pluralidade absoluta de votos, os dous que tivesen o maiornúmero entrarán nun segundo escrutinio, e quedará elixido oque reúna a pluralidade. En caso de empate, decidirá a sorte e,feita a elección de cada un, publicaraa o presidente.

ARTIGO 90Despois da elección de deputados, procederase á de suplentespolo mesmo método e forma, e o seu número será en cada pro-vincia a terceira parte dos deputados que lle correspondan. Sea algunha provincia non lle tocar elixir máis ca un ou dous de-putados, elixirá, non obstante, un deputado suplente. Estesconcorrerán ás Cortes sempre que se verifique a morte do pro-pietario, ou a súa imposibilidade, a xuízo destas, en calqueratempo que un ou outro accidente se verifique despois da elec-ción.

ARTIGO 91Para ser deputado a Cortes requírese ser cidadán que está noexercicio dos seus dereitos, maior de vinte e cinco anos, e quenacese na provincia ou estea aveciñado nela con residencia,polo menos, de sete anos, ben sexa do estado segrar ou do ecle-siástico secular. A elección pode recaer nos cidadáns que com-poñen a xunta ou nos de fóra dela.

ARTIGO 92Requírese, ademais, para ser elixido deputado de Cortes, terunha renda anual proporcionada, procedente de bens propios.

Page 180: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

361

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

seus artigos baixo ningún pretexto, e que os outorgantes seobrigan por si mesmos e en nome de todos os veciños destaprovincia, de acordo coas facultades que lles son concedidascomo electores nomeados para este acto, a teren por válido eobedeceren e cumpriren canto como tales deputados de Cortesfixeren, e se resolver por estas consonte a Constitución políticada Monarquía española. Así o expresaron e outorgaron, estandopresentes como testemuñas N.N., que cos señores outorganteso asinaron: do cal dou fe”.

ARTIGO 101O presidente, os escrutadores e o secretario remitirán inmedia-tamente unha copia asinada por eles da acta das eleccións á De-putación Permanente das Cortes, e farán que se publiquen aseleccións por medio da imprenta, e remitirán un exemplar acada localidade da provincia.

ARTIGO 102Para a indemnización dos deputados, as súas respectivas pro-vincias asistiranos coas axudas de custo que as Cortes, no se-gundo ano de cada Deputación Xeral, sinalen para a Deputa-ción que a vai suceder, e aos deputados de Ultramaraboaráselles, ademais, o que se coide necesario, a xuízo das súasrespectivas provincias, para os gastos de viaxe de ida e volta.

ARTIGO 103Observarase nas xuntas electorais de provincia todo o que seprescribe nos artigos 55, 56, 57 e 58, excepto o que prevén oartigo 328.

360

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 99Despois outorgarán todos os electores, sen escusa de ningúntipo, a todos e cada un dos deputados, poderes amplos, segun-do a fórmula seguinte, e entregáraselle a cada deputado o seucorrespondente poder para se presentar nas Cortes.

ARTIGO 100 Os poderes estarán concibidos nestes termos:“Na cidade ou vila de .... , a.... días do mes de..... do ano de.....,nas salas de....., achándose congregados os señores (aquí po-ranse os nomes do presidente e dos electores de partido queforman a xunta electoral da provincia), dixeron ante min, o in-fraescrito escribán e testemuñas para o efecto convocadas, queao proceder, conforme a Constitución política da Monarquíaespañola, ao nomeamento dos electores parroquiais e de parti-do con todas as solemnidades prescritas pola mesma Consti-tución, como constaba das certificacións orixinais que consta-ban no expediente, reunidos os expresados electores dospartidos da provincia de..... no día de..... do mes de..... do pre-sente ano, fixeran o nomeamento dos deputados que en nomee representación desta provincia han de concorrer ás Cortes, eque foron electos por deputados para elas por esta provincia osseñores N.N.N., como resulta da acta redactada e asinada porN.N.; que, en consecuencia, lles outorgan poderes amplos atodos xuntos, e a cada un de por si, para cumpriren e desem-peñaren as augustas funcións do seu encargo, e para que cosdemais deputados de Cortes, como representantes da Naciónespañola, poidan acordar e resolver canto entenderen condu-cente ao ben xeral dela, en uso das facultades que a Constitu-ción determina, e dentro dos límites que esta prescribe, senpoder en xeito ningún, derrogar, alterar ou variar ningún dos

Page 181: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

363

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

vas provincias, sorteando entre si ata completar o número quelles corresponda.

ARTIGO 110Os deputados non poderán volver ser elixidos senón mediandooutra deputación.

ARTIGO 111Ao chegaren os deputados á capital, presentaranse á Deputa-ción Permanente das Cortes, a cal fará sentar os seus nomes, emais o da provincia que os elixiu, nun rexistro da Secretaríadas mesmas Cortes.

ARTIGO 112No ano da renovación dos deputados, celebrarase, o día 15 defebreiro, a porta aberta, a primeira xunta preparatoria, facendode presidente quen o sexa da Deputación Permanente e de se-cretarios e escrutadores, os que nomee a mesma Deputaciónde entre os restantes individuos que a compoñen.

ARTIGO 113 Nesta primeira xunta presentarán todos os deputados os seuspoderes e nomearanse, por pluralidade de votos, dúas comi-sións, unha de cinco individuos, para que examine os poderesde todos os deputados, e outra de tres, para que examine osdestes cinco individuos da comisión.

ARTIGO 114O día 20 do mesmo febreiro celebrarase tamén, a porta aberta,a segunda xunta preparatoria, na cal as dúas comisións infor-marán sobre a lexitimidade dos poderes, tendo tido presentesas copias das actas das eleccións provinciais.

362

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

CAPÍTULO VIDa celebración das Cortes

ARTIGO 104Xuntaranse as Cortes todos os anos na capital do Reino, nunedificio destinado a este único obxecto.

ARTIGO 105Cando tiveren por conveniente trasladarse a outro lugar, po-derán facelo, con tal de que sexa a unha poboación que nondiste da capital máis de doce leguas, e que conveñan na trans-lación as dúas terceiras partes dos deputados presentes.

ARTIGO 106As sesións das Cortes en cada ano durarán tres meses consecu-tivos e darán principio o día primeiro do mes de marzo.

ARTIGO 107As Cortes poderán prorrogar as súas sesións, cando máis poroutro mes, unicamente en dous casos: primeiro, por peticióndo Rei; segundo, se as Cortes o creren necesario por unha re-solución das dúas terceiras partes dos deputados.

ARTIGO 108Os deputados renovaranse na súa totalidade cada dous anos.

ARTIGO 109Se a guerra ou a ocupación dalgunha parte do territorio da Mo-narquía polo inimigo impediren que se presenten a tempotodos ou algúns dos deputados dunha ou máis provincias, seránsuplidos os que falten polos anteriores deputados das respecti-

Page 182: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

365

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

siderarán constituídas e formadas as Cortes, e a DeputaciónPermanente cesará en todas as súas funcións.

ARTIGO 119Nomearase no mesmo día unha deputación de 22 individuose dous dos secretarios, para que pase a dar parte ao Rei de seacharen constituídas as Cortes, e do presidente que elixiron,co fin de que manifeste se asistirá á apertura das Cortes que secelebrará o día primeiro de marzo.

ARTIGO 120Se o Rei se achar fóra da capital, faráselle esta participación porescrito, e o Rei contestará do mesmo modo.

ARTIGO 121O Rei asistirá por si mesmo á apertura das Cortes e, se tiverimpedimento, farao o presidente o día sinalado, sen que porningún motivo poida diferirse para outro. As mesmas formali-dades se observarán para o acto de se pecharen as Cortes.

ARTIGO 122Na sala das Cortes entrará o Rei sen garda, e só o acompañaránas persoas que determine o cerimonial para o recibimento edespedida do Rei que se prescriba no regulamento do gobernointerior das Cortes.

ARTIGO 123O Rei fará un discurso, en que proporá ás Cortes o que creaconveniente, e ao cal o presidente contestará en termos xerais.Se non asistir o Rei, remitiralle o seu discurso ao presidentepara que este o lea nas Cortes.

364

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 115Nesta xunta, e nas demais que sexan necesarias ata o día 25,resolveranse definitivamente e por pluralidade de votos as dú-bidas que se susciten sobre a lexitimidade dos poderes e cali-dades dos deputados.

ARTIGO116No ano seguinte ao da renovación dos deputados, terase a pri-meira xunta preparatoria o día 20 de febreiro, e ata o 25 as quese crean necesarias para resolver, no modo e forma que se ex-presou nos tres artigos precedentes, sobre a lexitimidade dospoderes dos deputados que de novo se presenten.

ARTIGO 117En todos os anos, o día 25 de febreiro, celebrarase a últimaxunta preparatoria, na cal todos os deputados farán, poñendoa man sobre os Santos Evanxeos, o xuramento seguinte: —Xu-rades defender e conservar a relixión católica, apostólica, ro-mana, sen admitir outra ningunha no Reino? —R. Si, xuro.—Xurades gardar e facer gardar relixiosamente a Constituciónpolítica da Monarquía española, sancionada polas Cortes xeraise extraordinarias da Nación no ano de 1812? -—R. Si, xuro.—Xurades proceder ben e fielmente no cargo que a Naciónvos encomendou, mirando en todo polo ben e prosperidadeda mesma Nación? —R. Si, xuro. —Se así o fixerdes, Deusvolo premie, e se non, volo demande.

ARTIGO 118A seguir procederase a elixir de entre os mesmos deputados,por escrutinio secreto e por pluralidade absoluta de votos, unpresidente, un vicepresidente e catro secretarios, co cal se con-

Page 183: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

367

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

non poderán os deputados admitir para si, nin solicitar paraoutro, emprego ningún de provisión do Rei, nin sequera as-censo, como non sexa de escala na súa respectiva carreira.

ARTIGO 130Do mesmo modo, non poderán, durante o tempo da súa de-putación, e un ano despois do último acto das súas funcións,obter para si, nin solicitar para outro, ningunha pensión nincondecoración que sexa tamén de provisión do Rei.

CAPÍTULO VIIDas facultades das Cortes

ARTIGO 131As facultades das Cortes son:

Primeira. Propor e decretar as leis e interpretalas e derrogalasen caso necesario.

Segunda. Recibir o xuramento do Rei, do Príncipe de Asturiase da Rexencia, como se prevén nos seus lugares.

Terceira. Resolver calquera dúbida, de feito ou de dereito, queaconteza no atinente á sucesión á Coroa.

Cuarta. Elixir Rexencia ou rexente do Reino cando o prevén aConstitución, e sinalar as limitacións con que a Rexencia ouo rexente deben exercer a autoridade real.

Quinta. Facer o recoñecemento público do Príncipe de Asturias.Sexta. Nomear titor ao Rei menor, cando o prevén a Consti-tución.

Sétima. Aprobar antes da súa ratificación os tratados de alianzaofensiva, os de subsidios e os especiais de comercio.

366

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 124As Cortes non poderán deliberar na presenza do Rei.

ARTIGO 125Nos casos en que os secretarios do Despacho fagan ás Cortesalgunhas propostas en nome do Rei, asistirán ás discusiónscando e do modo que as Cortes determinen, e falarán nelas;pero non poderán estar presentes na votación.

ARTIGO 126As sesións das Cortes serán públicas, e só nos casos que exixanreserva poderá celebrarse sesión secreta.

ARTIGO 127Nas discusións das Cortes, e en todo o demais que pertenza aoseu goberno e orde interior, observarase o regulamento que ela-boren estas Cortes xerais e extraordinarias, sen prexuízo das re-formas que as sucesivas tiveren por conveniente facer nel.

ARTIGO 128Os deputados serán inviolables polas súas opinións, e en ningúntempo nin caso, nin por ningunha autoridade, poderán ser recon-vidos por elas. Nas causas criminais que contra eles se intentaren,non poderán ser xulgados senón polo Tribunal de Cortes no modoe forma que se prescriba no regulamento do seu goberno interior.Durante as sesións das Cortes, e un mes despois, os deputados nonpoderán ser demandados civilmente nin executados por débedas.

ARTIGO 129Durante o tempo da súa deputación, contado para este efectodende que o nomeamento conste na permanente das Cortes,

Page 184: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

369

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

Vixésimo segunda. Establecer o plan xeral de ensino públicoen toda a Monarquía, e aprobar o que se forme para a edu-cación do Príncipe de Asturias.

Vixésimo terceira. Aprobar os regulamentos xerais para a poli-cía e sanidade do Reino.

Vixésimo cuarta. Protexer a liberdade política da imprenta.Vixésimo quinta. Facer efectiva a responsabilidade dos secre-tarios do Despacho e demais empregados públicos.

Vixésimo sexta. Por último, pertence ás Cortes daren ou nega-ren o seu consentimento en todos aqueles casos e actos paraos cales se prevén na Constitución ser necesario.

CAPÍTULO VIIIDa formación das leis e da sanción real

ARTIGO 132Todo deputado ten a facultade de propor ás Cortes os proxectosde lei, facéndoo por escrito, e expondo as razóns en que sefunde.

ARTIGO 133Dous días, polo menos, despois de presentado e lido o proxectode lei, lerase por segunda vez, e as Cortes deliberarán se se ad-mite ou non a discusión.

ARTIGO 134Admitido a discusión, se a gravidade do asunto requirir, a xuízodas Cortes, que pase previamente a unha comisión, executaraseasí.

368

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

Oitava. Conceder ou negar a admisión de tropas estranxeirasno Reino.

Novena. Decretar a creación e a supresión de prazas nos tribu-nais que establece a Constitución, e igualmente a creación ea supresión dos oficios públicos.

Décima. Fixar todos os anos, por proposta do Rei, as forzas deterra e de mar, determinando as que se deban de ter en péen tempo de paz, e o seu aumento en tempo de guerra.

Décimo primeira. Dar ordenanzas ao exército, á armada e ámilicia nacional en todos os ramos que os constitúen.

Décimo segunda. Fixar os gastos da administración pública.Décimo terceira. Establecer anualmente as contribucións e osimpostos.

Décimo cuarta. Tomar capitais a préstamo en casos de necesi-dade sobre o crédito da Nación.

Décimo quinta. Aprobar o repartimento das contribuciónsentre as provincias.

Décimo sexta. Examinar e aprobar as contas do investimentodos capitais públicos.

Décimo sétima. Establecer as alfándegas e os aranceis de derei-tos.

Décimo oitava. Dispor o conveniente para a administración,conservación e alleamento dos bens nacionais.

Décimo novena. Determinar o valor, peso, lei, tipo e denomi-nación das moedas.

Vixésima. Adoptar o sistema que se xulgue máis cómodo exusto de pesos e medidas.

Vixésimo primeira. Promover e fomentar toda especie de in-dustria e remover os atrancos que a entorpezan.

Page 185: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

371

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 141De ter sido adoptado, redactarase por duplicado en forma delei e lerase nas Cortes; feito o cal, e asinados ambos os dousorixinais polo presidente e dous secretarios, serán presentadosinmediatamente ao Rei por unha deputación.

ARTIGO 142O Rei ten a sanción das leis.

ARTIGO 143Dá o Rei a sanción por esta fórmula, asinada da súa man: “Pu-blíquese como lei”.

ARTIGO 144Nega o Rei a sanción por esta fórmula, igualmente asinada dasúa man: “Volva ás Cortes”; xuntando, asemade, unha exposi-ción das razóns que tivo para a negar.

ARTIGO 145Terá o Rei trinta días para usar desta prerrogativa: se dentrodeles non der ou negar a sanción, polo mesmo feito entende-rase que a deu, e daraa en efecto.

ARTIGO 146Dada ou negada a sanción polo Rei, devolverá ás Cortes undos orixinais coa fórmula respectiva, para dar conta nelas. Esteorixinal conservarase no arquivo das Cortes e o duplicado que-dará en poder do Rei.

370

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 135Catro días, polo menos, despois de admitido a discusión o pro-xecto, lerase por terceira vez e poderase sinalar día para abrir adiscusión.

ARTIGO 136Chegado o día sinalado para a discusión, abrazará esta o pro-xecto na súa totalidade e en cada un dos seus artigos.

ARTIGO 137As Cortes decidirán cándo a materia está suficientemente dis-cutida e, decidido que o está, resolverase se procede ou non avotación.

ARTIGO 138Decidido que procede a votación, procederase a ela decontado,admitindo ou rexeitando en todo ou en parte o proxecto, ouvariándoo e modificándoo, segundo as observacións que se fi-xesen na discusión.

ARTIGO 139A votación farase por pluralidade absoluta de votos e, para pro-ceder a ela, será necesario que estean presentes, polo menos, ametade e un máis da totalidade dos deputados que deben com-por as Cortes.

ARTIGO 140Se as Cortes rexeitaren un proxecto de lei en calquera estadodo seu exame, ou resolveren que non debe procederse á vota-ción, non poderá volver proporse no mesmo ano.

Page 186: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

373

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

tacións que inmediatamente a subsigan, entenderase sempreo mesmo proxecto para os efectos da sanción do Rei de quetratan os tres artigos precedentes; pero se na duración das tresdeputacións expresadas non se volver propor, aínda que des-pois se reproduza nos propios termos, terase por proxecto novopara os efectos indicados.

ARTIGO 152Se a segunda ou terceira vez que se propón o proxecto dentrodo prazo que prefixa o artigo precedente, for rexeitado polasCortes, en calquera tempo que se reproduza despois, conside-rarase un novo proxecto.

ARTIGO 153As leis derróganse coas mesmas formalidades e polos mesmostrámites que se establecen.

CAPÍTULO IXDa promulgación das leis

ARTIGO 154Publicada a lei nas Cortes, darase diso aviso ao Rei, para quese proceda inmediatamente á súa promulgación solemne.

ARTIGO 155O Rei, para promulgar as leis, usará da fórmula seguinte: N.(o nome do Rei), pola graza de Deus e pola Constitución daMonarquía española, Rei das Españas, a todos os que as pre-sentes viren e entenderen; sabede: Que as Cortes decretaron, eNós sancionamos o seguinte: (aquí o texto literal da lei), por

372

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 147Se o Rei negar a sanción, non se volverá tratar do mesmo asuntonas Cortes daquel ano; pero poderá facerse nas do seguinte.

ARTIGO 148Se nas Cortes do seguinte ano for de novo proposto, admitidoe aprobado o mesmo proxecto, presentado que sexa ao Rei, po-derá dar a sanción, ou negala por segunda vez nos termos dosartigos 143 e 144, e no último caso non se tratará do mesmoasunto naquel ano.

ARTIGO 149Se de novo for por terceira vez proposto, admitido e aprobadoo mesmo proxecto nas Cortes do seguinte ano, polo mesmofeito enténdese que o Rei dá a sanción, e presentándoselle,daraa en efecto por medio da fórmula expresada no artigo 143.

ARTIGO 150Se antes de que expire o prazo de trinta días en que o Rei debedar ou negar a sanción, chegar o día en que as Cortes debenterminar as súas sesións, o Rei daraa ou negaraa nos oito pri-meiros das sesións das seguintes Cortes, e se este prazo pasarsen tela dado, por isto mesmo se entenderá dada, e daraa enefecto na forma prescrita; pero se o Rei negar a sanción, pode-rán estas Cortes tratar do mesmo proxecto.

ARTIGO 151Aínda que despois de ter negado o Rei a sanción a un proxectode lei pasen algún ou algúns anos sen que se propoña o mesmoproxecto, como volva suscitarse no tempo da mesma deputa-ción que a adoptou pola primeira vez, ou no das dúas depu-

Page 187: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

375

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 159A Deputación Permanente durará dunhas Cortes ordinarias aoutras.

ARTIGO 160As facultades desta deputación son:

Primeira. Velar sobre a observancia da Constitución e das leis, paralles dar conta ás próximas Cortes das infraccións que notasen.

Segunda. Convocar as Cortes Extraordinarias nos casos pres-critos pola Constitución.

Terceira. Desempeñar as funcións que se sinalan nos artigos111 e 112.

Cuarta. Pasarlles aviso aos deputados suplentes para que con-corran en lugar dos propietarios; e se ocorrer o falecementoou imposibilidade absoluta dos propietarios e suplentesdunha provincia, comunicar as correspondentes ordes a esta,para que proceda a unha nova elección.

CAPÍTULO XIDas Cortes Extraordinarias

ARTIGO 161As Cortes Extraordinarias comporanse dos mesmos deputadosque forman as ordinarias durante os dous anos da súa deputación.

ARTIGO 162A Deputación Permanente das Cortes convocaraas con sinala-mento do día nos tres casos seguintes:

374

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

tanto, mandamos a todos os tribunais, xustizas, xefes, gober-nadores e demais autoridades, así civís como militares e ecle-siásticas, de calquera clase e dignidade, que garden e fagan gar-dar, cumprir e executar a presente lei en todas as súas partes.Terédelo entendido para o seu cumprimento e disporedes quese imprima, publique e circule (vai dirixida ao secretario dodespacho respectivo).

ARTIGO 156Todas as leis serán transmitidas, por mandado do Rei, polos res-pectivos secretarios do Despacho directamente a todos e cadaun dos Tribunais Supremos e das provincias, e demais xefes eautoridades superiores, que as transmitirán ás subalternas.

CAPÍTULO XDa Deputación Permanente das Cortes

ARTIGO 157Antes de se separaren, as Cortes nomearán unha deputación,que se chamará Deputación Permanente das Cortes, compostade sete individuos do seu seo, tres das provincias de Europa etres das de Ultramar, e o sétimo sairá por sorte entre un depu-tado de Europa e outro de Ultramar.

ARTIGO 158Ao mesmo tempo nomearán as Cortes dous suplentes para estadeputación, un de Europa e outro de Ultramar.

Page 188: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

377

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

TÍTULO IVDO REI

CAPÍTULO IDa inviolabilidade do Rei e da súa autoridade

ARTIGO 168A persoa do Rei é sagrada e inviolable e non está suxeita a res-ponsabilidade.

ARTIGO 169O Rei terá o tratamento de Maxestade Católica.

ARTIGO 170A potestade de facer executar as leis reside exclusivamente noRei, e a súa autoridade esténdese a todo canto conduce á con-servación da orde pública no interior e á seguranza do Estadono exterior, conforme a Constitución e as leis.

ARTIGO 171Ademais da prerrogativa que compete ao Rei de sancionar asleis e as promulgar, correspóndenlle como principais as facul-tades seguintes:

Primeira. Expedir os decretos, regulamentos e instrucións quecrea conducentes para a execución das leis.

Segunda. Coidar de que en todo o Reino se administre prontae cumpridamente a xustiza.

Terceira. Declarar a guerra, e facer e ratificar a paz, dando des-pois conta documentada ás Cortes.

376

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

Primeiro. Cando vagar a Coroa.Segundo. Cando o Rei ficar imposibilitado de calquera modopara o goberno, ou queira abdicar a Coroa no sucesor; es-tando autorizada no primeiro caso a Deputación para tomartodas as medidas que considere convenientes, co fin de seasegurar da inhabilidade do Rei.

Terceiro. Cando en circunstancias críticas e por negocios ar-duos tiver o Rei por conveniente que se congreguen, e o par-ticipar así á Deputación Permanente das Cortes.

ARTIGO 163As Cortes Extraordinarias non entenderán senón do obxectopara o que foron convocadas.

ARTIGO 164As sesións das Cortes Extraordinarias comezarán e terminaráncoas mesmas formalidades que as ordinarias.

ARTIGO 165A celebración das Cortes Extraordinarias non estorbará a elec-ción de novos deputados no tempo prescrito.

ARTIGO 166Se as Cortes Extraordinarias non tiveren concluído as súas se-sións no día sinalado para a reunión das ordinarias, cesarán asprimeiras nas súas funcións e as ordinarias continuarán o ne-gocio para o que aquelas foron convocadas.

ARTIGO 167A Deputación Permanente das Cortes continuará nas funciónsque lle están sinaladas nos artigos 111 e 112 no caso compren-dido no artigo precedente.

Page 189: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

379

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 172As restricións da autoridade do Rei son as seguintes:

Primeira. Non pode o Rei impedir, baixo ningún pretexto, acelebración das Cortes nas épocas e casos sinalados polaConstitución, nin suspendelas nin disolvelas, nin de xeitoningún empecer as súas sesións e deliberacións. Os que oaconsellaren ou auxiliaren en calquera tentativa para estesactos son declarados traidores e serán perseguidos comotales.

Segunda. Non pode o Rei ausentarse do Reino sen consenti-mento das Cortes e, se o fixer, enténdese que abdicou daCoroa.

Terceira. Non pode o Rei allear, ceder, renunciar, ou en cal-quera xeito traspasar a outro a autoridade real, nin algunhadas súas prerrogativas. Se por calquera causa quixer abdicaro trono no inmediato sucesor, non o poderá facer sen o con-sentimento das Cortes.

Cuarta. Non pode o Rei allear, ceder ou permutar provincia,cidade, vila ou lugar, nin parte ningunha, por pequena quefor, do territorio español.

Quinta. Non pode o Rei facer alianza ofensiva, nin tratado es-pecial de comercio con ningunha potencia estranxeira, seno consentimento das Cortes.

Sexta. Non pode tampouco obrigarse por ningún tratado a darsubsidios a ningunha potencia estranxeira sen o consenti-mento das Cortes.

Sétima. Non pode o Rei ceder nin allear os bens nacionais senconsentimento das Cortes.

Oitava. Non pode o Rei impor por si, directa nin indirecta-mente, contribucións, nin facer pedidos baixo calquera

378

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

Cuarta. Nomear os maxistrados de todos os tribunais civís ecriminais, por proposta do Consello de Estado.

Quinta. Prover todos os empregos civís e militares.Sexta. Presentar para todos os bispados e para todas as digni-dades e beneficios eclesiásticos de real padroado, por pro-posta do Consello de Estado.

Sétima. Conceder honras e distincións de toda clase, conformeas leis.

Oitava. Mandar os exércitos e armadas e nomear os xenerais.Novena. Dispor da forza armada, distribuíndoa como máisconveña.

Décima. Dirixir as relacións diplomáticas e comerciais coas de-mais potencias e nomear os embaixadores, ministros e cón-sules.

Décimo primeira. Coidar da fabricación da moeda, na cal seporá o seu busto e mais o seu nome.

Décimo segunda. Decretar o investimento dos fondos destina-dos a cada un dos ramos da administración pública.

Décimo terceira. Indultar os delincuentes, conforme as leis.Décimo cuarta. Facer ás Cortes as propostas de leis ou de re-formas que crea conducentes ao ben da Nación, para quedeliberen na forma prescrita.

Décimo quinta. Conceder o pase ou reter os decretos concilia-res e bulas pontificias, co consentimento das Cortes, se con-teñen disposicións xerais, oíndo o Consello de Estado, seversan sobre negocios particulares ou gobernativos, e se con-teñen puntos contenciosos, pasando o seu coñecemento edecisión ao Supremo Tribunal de xustiza para que resolvaconforme as leis.

Décimo sexta. Nomear e separar libremente os secretarios deEstado e do Despacho.

Page 190: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

381

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

polos Santos Evanxeos que defenderei e conservarei a relixióncatólica, apostólica, romana, sen permitir outra ningunha noReino; que gardarei e farei gardar a Constitución política e asleis da Monarquía española, non mirando en canto fixer máisque o ben e proveito dela; que non allearei, cederei nin des-membrarei parte ningunha do Reino; que non exixirei xamaisningunha cantidade de froitos, diñeiro nin outra cousa,máis que as que tiveren decretado as Cortes; que non tomareixamais a ninguén a súa propiedade, e que respectarei, sobretodo, a liberdade política da Nación e a persoal de cada indi-viduo; e se no que xurei, ou parte diso, o contrario fixer, nondebo ser obedecido, antes aquilo en que contraviñer sexa nuloe de ningún valor. Así, Deus me axude e sexa na miña defensa,e se non, que mo demande”.

CAPÍTULO IIDa sucesión á Coroa

ARTIGO 174O Reino das Españas é indivisible e só se sucederá no tronoperpetuamente dende a promulgación da Constitución polaorde regular de primoxenitura e representación entre os des-cendentes lexítimos, homes e mulleres, das liñas que se ex-presarán.

ARTIGO 175Non poden ser Reis das Españas senón os que sexan fillos lexí-timos habidos en constante e lexítimo matrimonio.

380

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

nome ou para calquera obxecto que for, senón que sempreos deberán decretar as Cortes.

Novena. Non pode o Rei conceder privilexio exclusivo a nin-gunha persoa nin corporación.

Décima. Non pode o Rei tomar a propiedade de ningún par-ticular nin corporación, nin empecelo na posesión, uso eaproveitamento dela, e se nalgún caso for necesario para unobxecto de coñecida utilidade común tomar a propiedadedun particular, non o poderá facer sen que ao mesmo temposexa indemnizado e se lle dea o bo cambio a ben vista dehomes bos.

Décimo primeira. Non pode o Rei privar ningún individuo dasúa liberdade, nin imporlle por si pena ningunha. O secre-tario do Despacho que asine a orde, e o xuíz que a execute,serán responsables ante a Nación, e castigados como reos deatentado contra a liberdade individual. Só en caso de que oben e seguranza do Estado exixan o arresto dalgunha persoa,poderá o Rei expedir ordes para o efecto; pero coa condiciónde que dentro de corenta e oito horas a deberá facer entregará disposición do tribunal ou xuíz competente.

Décimo segunda. O Rei, antes de contraer matrimonio, daráparte ás Cortes para obter o seu consentimento e, se non ofixer, enténdese que abdica da Coroa.

ARTIGO 173O Rei, no seu advento ao trono, e se for menor, cando entre agobernar o Reino, prestará xuramento ante as Cortes baixo afórmula seguinte:

“N. (aquí o seu nome), pola graza de Deus e a Constituciónda Monarquía española, Rei das Españas; xuro por Deus e

Page 191: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

383

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 182Se chegaren a extinguirse todas as liñas que aquí se sinalan, asCortes farán novos chamamentos, como vexan que máis im-porta á Nación, seguindo sempre a orde e regras de sucederaquí establecidas.

ARTIGO 183Cando a Coroa teña que recaer inmediatamente ou recaese enmuller, non poderá esta elixir marido sen consentimento dasCortes e, se o contrario fixer, enténdese que abdica da Coroa.

ARTIGO 184No caso en que chegue a reinar unha muller, o seu marido nonterá autoridade ningunha respecto do Reino, nin parte nin-gunha no Goberno.

CAPÍTULO IIIDa menor idade do Rei e da Rexencia

ARTIGO 185O Rei é menor de idade ata os dezaoito anos feitos.

ARTIGO 186Durante a menor idade do Rei será gobernado o Reino porunha Rexencia.

ARTIGO 187Serao igualmente cando o Rei se ache imposibilitado de exercera súa autoridade por calquera causa física ou moral.

382

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 176No mesmo grao e liña, os homes prefírense ás mulleres, e sem-pre o maior ao menor; pero as mulleres de mellor liña, ou demellor grao na mesma liña, prefírense aos homes de liña ougrao posterior.

ARTIGO 177O fillo ou filla do primoxénito do Rei, no caso de morrer o seupai sen ter entrado na sucesión do Reino, prefírese aos tíos, esucede inmediatamente ao avó por dereito de representación.

ARTIGO 178Mentres non se extingue a liña en que está radicada a sucesión,non entra a inmediata.

ARTIGO 179O Rei das Españas é o señor don Fernando VII de Borbón, queactualmente reina.

ARTIGO 180Na falta do señor don Fernando VII de Borbón, sucederán osseus descendentes lexítimos, así homes como mulleres; na faltadestes, sucederán os seus irmáns e tíos irmáns do seu pai, asíhomes como mulleres, e os descendentes lexítimos destes polaorde que queda establecida, gardando en todos o dereito de re-presentación e a preferencia das liñas anteriores ás posteriores.

ARTIGO 181As Cortes deberán excluír da sucesión aquela persoa ou persoasque sexan incapaces para gobernar, ou teñan feito cousa polaque merezan perder a Coroa.

Page 192: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

385

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 193Para poder ser individuo da Rexencia, requírese ser cidadán noexercicio dos seus dereitos, quedando excluídos os estranxeiros,aínda que teñan carta de cidadáns.

ARTIGO 194A Rexencia será presidida por aquel dos seus individuos queas Cortes designaren, e tócalles a estas establecer, en caso ne-cesario, se debe haber ou non quenda na presidencia e en quetermos.

ARTIGO 195A Rexencia exercerá a autoridade do Rei nos termos que esti-men as Cortes.

ARTIGO 196Unha e outra Rexencia prestarán xuramento segundo a fórmulaprescrita no artigo 173, engadindo a cláusula de que serán fieisao Rei, e a Rexencia permanente engadirá, ademais, que ob-servará as condicións que lle impuxesen as Cortes para o exer-cicio da súa autoridade, e que cando chegue o Rei a ser maior,ou cese a imposibilidade, lle entregará o Goberno do Reino,baixo a pena, se un momento o dilata, de seren os seus indivi-duos habidos e castigados como traidores.

ARTIGO 197Todos os actos da Rexencia se publicarán en nome do Rei.

ARTIGO 198Será titor do Rei menor a persoa que o Rei defunto nomeaseno seu testamento. De non o ter nomeado, será titora a Raíña

384

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 188Se o impedimento do Rei pasar de dous anos, e o sucesor in-mediato for maior de dezaoito, as Cortes poderano nomear Re-xente do Reino en lugar da Rexencia.

ARTIGO 189Nos casos en que vagar a Coroa, sendo o Príncipe de Asturiasmenor de idade, ata que se xunten as Cortes Extraordinarias,se non estiveren reunidas as ordinarias, a Rexencia provisionalcomporase da raíña nai, se a houber, de dous deputados da De-putación Permanente das Cortes, os máis antigos por orde dasúa elección na Deputación, e de dous conselleiros do Consellode Estado, os máis antigos: o decano e o que o siga; se nonhouber Raíña nai, entrará na Rexencia o conselleiro de Estadoterceiro en antigüidade.

ARTIGO 190A Rexencia provisional será presidida pola Raíña nai, se a hou-ber, e, na súa falta, polo individuo da Deputación Permanentedas Cortes que sexa primeiro nomeado nela.

ARTIGO 191A Rexencia provisional non despachará outros negocios que osque non admitan dilación e non removerá nin nomeará em-pregados máis ca interinamente.

ARTIGO 192Reunidas as Cortes Extraordinarias, nomearán unha Rexencia,composta de tres ou cinco persoas.

Page 193: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

387

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 205Os Infantes das Españas gozarán das distincións e honras quetiveron ata aquí, e poderán ser nomeados para toda clase dedestinos, exceptuados os de xudicatura e a Deputación deCortes.

ARTIGO 206O Príncipe de Asturias non poderá saír do Reino sen consen-timento das Cortes e se saír sen el, quedará polo mesmo feitoexcluído do chamamento á Coroa.

ARTIGO 207O mesmo se entenderá se permanece fóra do Reino por máistempo que o indicado no permiso e, requirido para que volva,non o verifica dentro do termo que as Cortes sinalen.

ARTIGO 208O Príncipe de Asturias, os infantes e infantas e os seus fillos edescendentes que sexan súbditos do Rei non poderán contraermatrimonio sen o seu consentimento e o das Cortes, baixo apena de ser excluído do chamamento á Coroa.

ARTIGO 209Das partidas de nacemento, matrimonio e morte de todas aspersoas da Familia Real remitirase unha copia auténtica ás Cor-tes e, na súa falta, á Deputación Permanente, para que se cus-todie no seu arquivo.

ARTIGO 210O Príncipe de Asturias será recoñecido polas Cortes coas for-malidades que previrá o regulamento do goberno interior delas.

386

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

nai, mentres permaneza viúva. Na súa falta, será nomeado otitor polas Cortes. No primeiro e terceiro caso, o titor deberáser natural do Reino.

ARTIGO 199A Rexencia coidará de que a educación do Rei menor sexa amáis conveniente para o grande obxecto da súa alta dignidade,e que se desempeñe conforme o plan que aprobaren as Cortes.

ARTIGO 200Estas sinalarán o soldo de que deban gozar os individuos daRexencia.

CAPÍTULO IVDa familia real e do recoñecemento do Príncipe de Asturias

ARTIGO 201O fillo primoxénito do Rei titularase Príncipe de Asturias.

ARTIGO 202Os demais fillos e fillas do Rei serán e chamaranse Infantes dasEspañas.

ARTIGO 203Así mesmo, serán e chamaranse Infantes das Españas os fillose fillas do Príncipe de Asturias.

ARTIGO 204A estas persoas precisamente estará limitada a calidade de In-fante das Españas, sen que poida estenderse a outras.

Page 194: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

389

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 216Ás infantas, para cando casaren, sinalaranlles as Cortes a can-tidade que estimen en calidade de dote e, entregado este, cesa-rán os alimentos anuais.

ARTIGO 217Aos infantes, se casaren mentres residan nas Españas, conti-nuaránselles os alimentos que lles estean asignados, e se casarene residiren fóra, cesaránselles os alimentos e entregaráselles porunha vez a cantidade que as Cortes sinalen.

ARTIGO 218As Cortes sinalarán os alimentos anuais que deban de darse áRaíña viúva.

ARTIGO 219Os soldos dos individuos da Rexencia tomaranse da dotaciónsinalada á casa do Rei.

ARTIGO 220A dotación da casa do Rei e os alimentos da súa familia, de quefalan os artigos precedentes, sinalaranos as Cortes ao principiode cada Reinado e non se poderán alterar durante el.

ARTIGO 221 Todas estas asignacións son por conta da tesouraría nacional,pola cal serán satisfeitas ao administrador que o Rei nomee, cocal se entenderán as accións activas e pasivas que por razón deintereses poidan promoverse.

388

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 211Este recoñecemento farase nas primeiras Cortes que se celebrendespois do seu nacemento.

ARTIGO 212O Príncipe de Asturias, ao chegar á idade de catorce anos, pres-tará xuramento ante as Cortes baixo a fórmula seguinte: “N.(aquí o nome), Príncipe de Asturias, xuro por Deus e polos San-tos Evanxeos, que defenderei e conservarei a relixión católica,apostólica, romana, sen permitir outra ningunha no Reino; quegardarei a Constitución política da Monarquía española, e queserei fiel e obediente ao Rei. Así, Deus me axude”.

CAPÍTULO VDa dotación da Familia Real

ARTIGO 213As Cortes sinalaranlle ao Rei a dotación anual da súa casa, quesexa correspondente á alta dignidade da súa persoa.

ARTIGO 214Pertencen ao Rei todos os pazos reais de que gozaron os seuspredecesores, e as Cortes sinalarán os terreos que teñan porconveniente reservar para o recreo da súa persoa.

ARTIGO 215Ao Príncipe de Asturias, dende o día do seu nacemento, e aosinfantes e infantas, dende que cumpran sete anos de idade, asig-naranlles as Cortes, para os seus alimentos, a cantidade anualcorrespondente á súa respectiva dignidade.

Page 195: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

391

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

Ningún tribunal nin persoa pública dará cumprimento á ordeque careza deste requisito.

ARTIGO 226Os secretarios do Despacho serán responsables ante as Cortesdas ordes que autoricen contra a Constitución ou as leis, senque lles sirva de escusa que o mandase o Rei.

ARTIGO 227Os secretarios do Despacho formarán os orzamentos anuaisdos gastos da administración pública, que se estime que debanfacerse polo seu respectivo ramo, e renderán contas dos que setiveren feito, no modo que se expresará.

ARTIGO 228Para facer efectiva a responsabilidade dos secretarios do Des-pacho, decretarán ante todo as Cortes que hai lugar á forma-ción de causa.

ARTIGO 229Dado este decreto, quedará suspenso o secretario do Despachoe as Cortes remitiranlle ao Tribunal Supremo de Xustiza todosos documentos atinentes á causa que deba ser formada polomesmo tribunal, quen a substanciará e decidirá conforme asleis.

ARTIGO 230As Cortes sinalarán o soldo de que deban gozar os secretariosdo Despacho durante o seu encargo.

390

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

CAPÍTULO VIDos secretarios de Estado e do Despacho

ARTIGO 222Os secretarios do Despacho serán sete, a saber:

O secretario do Despacho do Estado.O secretario do Despacho da Gobernación do Reino para a Pe-nínsula e Illas Adxacentes.

O secretario do Despacho da Gobernación do Reino para Ul-tramar.

O secretario do Despacho de Graza e Xustiza.O secretario do Despacho de Facenda.O secretario do Despacho de Guerra.O secretario do Despacho de Mariña.As Cortes sucesivas farán neste sistema de Secretarías do Des-pacho a variación que a experiencia ou as circunstancias exi-xan.

ARTIGO 223Para ser secretario de Despacho requírese ser cidadán no exer-cicio dos seus dereitos, e quedan excluídos os estranxeiros,aínda que teñan carta de cidadáns.

ARTIGO 224Mediante un regulamento particular aprobado polas Cortes si-nalaránselle a cada secretaría os negocios que deban pertencerlle.

ARTIGO 225Todas as ordes do Rei deberán ir asinadas polo secretario dodespacho do ramo a que o asunto corresponda.

Page 196: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

393

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

Consello de Estado, tomando os eclesiásticos da lista da súaclase, os grandes da súa, e así os demais.

ARTIGO 235Cando ocorrer algunha vacante no Consello de Estado, as Cor-tes primeiras que se celebren presentaranlle ao Rei tres persoasda clase en que se verificase, para que elixa a que lle pareza.

ARTIGO 236O Consello de Estado é o único Consello do Rei que oirá oseu ditame nos asuntos graves gobernativos e, nomeadamente,para darlles ou negarlles a sanción ás leis, declarar a guerra efacer os tratados.

ARTIGO 237Pertencerá a este consello facerlle ao Rei a proposta por ternaspara a presentación de todos os beneficios eclesiásticos e paraa provisión das prazas de xudicatura.

ARTIGO 238O Rei formará un regulamento para o goberno do Consello deEstado, oíndo previamente este; e presentaráselles ás Cortespara a súa aprobación.

ARTIGO 239Os conselleiros de Estado non poderán ser removidos sen causaxustificada ante o Tribunal Supremo de Xustiza.

ARTIGO 240As Cortes sinalarán o soldo de que deban gozar os conselleirosde Estado.

392

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

CAPÍTULO VIIDo Consello de Estado

ARTIGO 231Haberá un Consello de Estado composto de corenta indivi-duos, que sexan cidadáns no exercicio dos seus dereitos, que-dando excluídos os estranxeiros, aínda que teñan carta de ci-dadáns.

ARTIGO 232Estes serán precisamente na forma seguinte, a saber: catro ecle-siásticos, e non máis, de coñecida e probada ilustración e me-recemento, dos cales dous serán bispos; catro grandes de Espa-ña, e non máis, adornados das virtudes, talento e coñecementosnecesarios, e os restantes serán elixidos entre os suxeitos quemáis se distinguisen pola súa ilustración e coñecementos oupolos seus sinalados servizos nalgún dos principais ramos daadministración e goberno do Estado. As Cortes non poderánpropor para estas prazas ningún individuo que sexa deputadodas Cortes ao tempo de se facer a elección. Dos individuos doConsello de Estado, doce, polo menos, serán nacidos nas pro-vincias de Ultramar.

ARTIGO 233Todos os conselleiros de Estado serán nomeados polo Rei, porproposta das Cortes.

ARTIGO 234Para a formación deste consello disporase nas Cortes unha listatripla de todas as clases referidas, na proporción indicada, dacal o Rei elixirá os corenta individuos que deberán compor o

Page 197: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

395

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

TÍTULO VDOS TRIBUNAIS E DA ADMINISTRACIÓN DE

XUSTIZA NO CIVIL E NO CRIMINAL

CAPÍTULO IDos Tribunais

ARTIGO 242A potestade de aplicar as leis nas causas civís e criminais per-tence exclusivamente aos Tribunais.

ARTIGO 243Nin as Cortes nin o Rei poderán exercer en ningún caso as fun-cións xudiciais, avocar causas pendentes, nin mandar abrir osxuízos fenecidos.

ARTIGO 244As leis sinalarán a orde e as formalidades do proceso, que seránuniformes en todos os tribunais, e nin as Cortes nin o Rei aspoderán dispensar.

ARTIGO 245Os tribunais non poderán exercer outras funcións que as dexulgar e facer que se execute o xulgado.

ARTIGO 246Tampouco poderán suspender a execución das leis nin facer re-gulamento ningún para a administración de xustiza.

394

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 241Os conselleiros de Estado, ao tomaren posesión das súas pra-zas, farán en mans do Rei xuramento de gardaren a Constitu-ción, seren fieis ao Rei e aconsellárenlle o que entenderen serconducente ao ben da Nación, sen mira particular nin intereseprivado.

Page 198: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

397

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 253Se ao Rei lle chegaren queixas contra algún maxistrado e, unhavez formado o expediente, semellaren fundadas, poderá, logode oír o Consello de Estado, suspendelo, e facer pasar inme-diatamente o expediente ao Supremo Tribunal de Xustiza, paraque xulgue conforme as leis.

ARTIGO 254Toda falta de observancia das leis que regulan o proceso no civile no criminal fai responsables persoalmente os xuíces que a co-meteren.

ARTIGO 255O suborno e a prevaricación dos maxistrados e xuíces producenacción popular contra os que os cometan.

ARTIGO 256As Cortes sinalaranlles aos maxistrados e xuíces de letras unhadotación competente.

ARTIGO 257A xustiza administrarase en nome do Rei e as executorias e pro-visións dos tribunais superiores encabezaranse tamén no seunome.

ARTIGO 258O Código civil e criminal e o de comercio serán uns mesmospara toda a Monarquía, sen prexuízo das variacións que porparticulares circunstancias poderán facer as Cortes.

396

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 247Ningún español poderá ser xulgado en causas civís nin crimi-nais por ningunha Comisión, senón polo tribunal competente,determinado con anterioridade pola lei.

ARTIGO 248Nos negocios comúns, civís e criminais non haberá máis ca unsó foro para toda clase de persoas.

ARTIGO 249Os eclesiásticos continuarán gozando do foro do seu estado,nos termos que prescriben as leis ou que en diante prescri-biren.

ARTIGO 250Os militares gozarán tamén de foro particular, nos termos quedetermina a ordenanza ou que en diante determinar.

ARTIGO 251Para ser nomeado maxistrado ou xuíz requírese ser nado no te-rritorio español e ser maior de vinte e cinco anos. As demaiscalidades que, respectivamente, deban estes ter serán determi-nadas polas leis.

ARTIGO 252Os maxistrados e xuíces non poderán ser depostos nos seus des-tinos, sexan temporais ou perpetuos, senón por causa legal-mente probada e sentenciada, nin suspendidos, senón por acu-sación legalmente intentada.

Page 199: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

399

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

Sexto. Coñecer da residencia de todo empregado público queestea suxeito a ela por disposición das leis.

Sétimo. Coñecer de todos os asuntos contenciosos pertencentesao Real Padroado.

Oitavo. Coñecer dos recursos de forza de todos os tribunaiseclesiásticos superiores da Corte.

Noveno. Coñecer dos recursos de nulidade que se interpoñancontra as sentenzas dadas en última instancia para o precisoefecto de repor o proceso, devolvéndoo, e facer efectiva a res-ponsabilidade de que trata o artigo 254. Polo relativo a Ul-tramar, destes recursos coñecerase nas audiencias na formaque se dirá no seu lugar.

Décimo. Oír as dúbidas dos demais Tribunais sobre a inteli-xencia dalgunha lei e consultar sobre elas ao Rei cos funda-mentos que houber, para que promova a conveniente decla-ración nas Cortes.

Décimo primeiro. Examinar as listas das causas civís e crimi-nais, que deben remitirlle as Audiencias para promover apronta administración de xustiza, pasar copia delas para omesmo efecto ao Goberno e dispor a súa publicación pormedio da imprenta.

ARTIGO 262Todas as causas civís e criminais fenecerán dentro do territoriode cada Audiencia.

ARTIGO 263Pertencerá ás audiencias coñecer de todas as causas civís dosxulgados inferiores da súa demarcación en segunda e terceirainstancia, e o mesmo das criminais, segundo o determinen asleis; e tamén das causas de suspensión e separación dos xuíces

398

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 259Haberá na Corte un Tribunal, que se chamará Supremo Tri-bunal de Xustiza.

ARTIGO 260As Cortes determinarán o número de maxistrados que o debencompor e as salas en que debe distribuírse.

ARTIGO 261Tócalle a este Supremo Tribunal:

Primeiro. Dirimir todas as competencias das Audiencias entresi en todo o territorio español, e as das Audiencias cos Tri-bunais especiais, que existan na Península e illas adxacentes.En Ultramar dirimiranse estas últimas segundo o determi-naren as leis.

Segundo. Xulgar os secretarios de Estado e do Despacho, candoas Cortes decretaren haber lugar á formación de causa.

Terceiro. Coñecer de todas as causas de separación e suspensióndos conselleiros de Estado e dos maxistrados das audiencias.

Cuarto. Coñecer de todas as causas criminais dos secretarios deEstado e do Despacho, dos conselleiros de Estado e dos ma-xistrados das Audiencias, pertencendo ao xefe político máis au-torizado a instrución do proceso para remitilo a este Tribunal.

Quinto. Coñecer de todas as causas criminais que se promo-veren contra os individuos deste Supremo Tribunal. Se che-gar o caso en que sexa necesario facer efectiva a responsa-bilidade deste Supremo Tribunal, as Cortes, logo daformalidade establecida no artigo 228, procederán a nomearpara este fin un tribunal composto de nove xuíces, que seránelixidos por sorte dun número dobre.

Page 200: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

401

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

de que neste non houber máis ca unha Audiencia, irán á máisinmediata doutro distrito.

ARTIGO 269Declarada a nulidade, a Audiencia que coñeceu dela dará conta,con testemuño que conteña os insertos convenientes, ao Su-premo Tribunal de Xustiza, para facer efectiva a responsabili-dade de que trata o artigo 254.

ARTIGO 270As Audiencias remitiranlle cada ano ao Supremo Tribunal deXustiza listaxes exactas das causas civís, e cada seis meses dascriminais, así fenecidas como pendentes, con expresión do es-tado que estas teñan, incluíndo as que recibisen dos xulgadosinferiores.

ARTIGO 271Determinarase por leis e regulamentos especiais o número dosmaxistrados das Audiencias, que non poderán ser menos desete, a forma destes Tribunais e o lugar da súa residencia.

ARTIGO 272Cando chegue o caso de facerse a conveniente división do te-rritorio español, indicada no artigo 11, determinarase con res-pecto a ela o número de Audiencias que deberán establecerse,e sinalaráselles territorio.

ARTIGO 273Estableceranse partidos proporcionalmente iguais e en cada ca-beza de partido haberá un xuíz de letras cun xulgado corres-pondente.

400

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

inferiores do seu territorio, no modo que preveñan as leis, dán-dolle conta ao Rei.

ARTIGO 264Os maxistrados que ditaminasen na segunda instancia non po-derán asistir á vista do mesmo preito na terceira.

ARTIGO 265Pertencerá tamén ás Audiencias coñecer das competencias entretodos os xuíces subalternos do seu territorio.

ARTIGO 266Pertenceralles, así mesmo, coñecer dos recursos de forza que seintroduzan, dos Tribunais e autoridades eclesiásticas do seu te-rritorio.

ARTIGO 267Corresponderalles tamén recibir de todos os xuíces subalternosdo seu territorio avisos puntuais das causas que se formen pordelitos, e listas das causas civís e criminais pendentes no seuxulgado, con expresión do estado dunhas e doutras, co fin depromover a máis pronta administración de xustiza.

ARTIGO 268Ás Audiencias de Ultramar corresponderalles, ademais, coñecerdos recursos de nulidade, que deberán interporse, naquelas Au-diencias que teñan suficiente número para a formación de tressalas, naquela que non coñecese da causa en ningunha instan-cia. Nas Audiencias que non consten deste número de minis-tros, interporanse estes recursos dunha a outra das compren-didas no distrito dunha mesma gobernación superior; e no caso

Page 201: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

403

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

CAPÍTULO IIDa administración de xustiza no civil

ARTIGO 280Non se poderá privar ningún español do dereito de terminaras súas diferenzas por medio de xuíces árbitros, elixidos porambas as dúas partes.

ARTIGO 281A sentenza que deren os árbitros executarase se as partes, ao fa-ceren o compromiso, non reservaron para si o dereito de ape-laren.

ARTIGO 282O alcalde de cada poboación exercerá nela o oficio de conci-liador, e o que teña que demandar por negocios civís ou poraldraxes deberá presentarse a el con este obxecto.

ARTIGO 283O alcalde, con dous homes bos, nomeados un por cada parte,oirá o demandante e o demandado, coñecerá as razóns en que,respectivamente, apoien a súa intención, e tomará, oído o di-tame dos dous asociados, a providencia que lle pareza propiapara o fin de terminar o litixio sen máis progreso, como se ter-minará, en efecto, se as partes se conforman con esta decisiónextraxudicial.

ARTIGO 284Sen facer constar que se intentou o medio da conciliación, nonse promoverá ningún.

402

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 274As facultades destes xuíces limitaranse precisamente ao conten-cioso, e as leis determinarán as que deberán pertencerlles nacapital e poboacións do seu partido, tamén ata de que canti-dade poderán coñecer nos negocios civís sen apelación.

ARTIGO 275En todas as localidades se establecerán alcaldes, e as leis deter-minarán a extensión das súas facultades, así no contenciosocoma no económico.

ARTIGO 276Todos os xuíces dos tribunais inferiores deberán dar conta,como máis tarde dentro do terceiro día, á súa respectiva Au-diencia das causas que se formen por delitos cometidos no seuterritorio, e despois continuarán dando conta do seu estado nasépocas que a audiencia lles prescriba.

ARTIGO 277Deberán, así mesmo, remitirlle á Audiencia respectiva listas xeraiscada seis meses das causas civís, e cada tres das criminais, que esti-veren pendentes nos seus xulgados, con expresión do seu estado.

ARTIGO 278As leis decidirán se ha de haber tribunais especiais para coñecerde determinados negocios.

ARTIGO 279Os maxistrados e xuíces, ao tomaren posesión das súas prazas,xurarán gardar a Constitución, ser fieis ao Rei, observar as leise administrar imparcialmente a xustiza.

Page 202: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

405

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 289Cando houber resistencia ou se temer a fuga, poderase usar aforza para asegurar a persoa.

ARTIGO 290O arrestado, antes de ser posto en prisión, será presentado aoxuíz, sempre que non haxa cousa que o estorbe, para que llereciba declaración; mais se isto non se puider verificar, será con-ducido ao cárcere en calidade de detido, e o xuíz recibiralle adeclaración dentro das vinte e catro horas.

ARTIGO 291A declaración do arrestado será sen xuramento, que a ninguéndebe tomarse en materias criminais sobre feito propio.

ARTIGO 292In fraganti, todo delincuente pode ser arrestado e todos podenarrestalo e conducilo á presenza do xuíz. Presentado ou postoen custodia, procederase en todo como se prevén nos dous ar-tigos precedentes.

ARTIGO 293Se se resolver que o arrestado sexa posto no cárcere, ou que per-maneza nel en calidade de preso, proverase auto motivado, e delentregaráselle copia ao alcaide para que a insira no libro de pre-sos, requisito sen o cal non admitirá o alcaide a ningún presoen calidade de tal, baixo a máis estreita responsabilidade.

404

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 285En todo negocio, calquera que sexa a súa contía, haberá comomáximo tres instancias e tres sentenzas definitivas pronuncia-das nelas. Cando a terceira instancia se interpoña de dúas sen-tenzas conformes, o número de xuíces que deba decidila de-berá ser maior que o que asistiu á vista da segunda, na formaque o dispoña a lei. A esta tócalle tamén determinar, atendidaa entidade dos negocios e a natureza e calidade dos diferentesxuízos, que sentenza deba ser a que en cada un deba causarexecutoria.

CAPÍTULO IIIDa administración de xustiza no criminal

ARTIGO 286As leis regularán a administración de xustiza no criminal demaneira que o proceso sexa formado con brevidade e sen vicios,co fin de que os delitos sexan prontamente castigados.

ARTIGO 287Ningún español poderá ser preso sen que preceda informaciónsumaria do feito polo que mereza, segundo a lei, ser castigadocon pena corporal e, así mesmo, un mandado do xuíz por es-crito, que se lle notificará no acto mesmo da prisión.

ARTIGO 288Toda persoa deberá obedecer estes mandados: calquera resis-tencia será reputada delito grave.

Page 203: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

407

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 300Dentro das vinte e catro horas manifestarase ao tratado comoreo a causa da súa prisión, e o nome do seu acusador, se ohouber.

ARTIGO 301Ao lle tomar a confesión ao tratado como reo, leránselle inte-gramente todos os documentos e as declaracións das testemu-ñas, cos nomes destas; e se por eles non os coñecer, daránsellecantas noticias pida para vir en coñecemento de quen son.

ARTIGO 302O proceso, de alí en diante, será público no modo e da formaque determinen as leis.

ARTIGO 303Non se usará nunca do tormento nin da coacción.

ARTIGO 304Tampouco se imporá a pena de confiscación de bens.

ARTIGO 305Ningunha pena que se impoña, por calquera delito que sexa,será transcendental por termo ningún á familia do que a sofre,senón que terá todo o seu efecto precisamente sobre o que amereceu.

ARTIGO 306Non poderá ser violada a casa de ningún español senón nos casosque determine a lei para a boa orde e seguranza do Estado.

406

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 294Só se fará embargo de bens cando se proceda por delitos quelevan consigo responsabilidade pecuniaria, e en proporción ácantidade a que esta poida estenderse.

ARTIGO 295Non será levado ao cárcere o que dea fiador nos casos en que alei non prohiba expresamente que se admita a fianza.

ARTIGO 296En calquera estado da causa que apareza que non se lle podeimpor ao preso pena corporal, será posto en liberdade, dandofianza.

ARTIGO 297Disporanse os cárceres de maneira que sirvan para asegurar enon para molestar os presos; así, o alcaide terá estes en boa cus-todia, e separados os que o xuíz mande ter sen comunicación;pero nunca en calabozos subterráneos nin malsáns.

ARTIGO 298A lei determinará a frecuencia con que deberá facerse a visitade cárceres e non haberá ningún preso que deixe de presentarsea ela baixo ningún pretexto.

ARTIGO 299O xuíz e o alcaide que faltaren ao disposto nos artigos prece-dentes serán castigados como reos de detención arbitraria, a calserá comprendida como delito no Código criminal.

Page 204: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

409

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

TÍTULO VIDO GOBERNO INTERIOR DAS PROVINCIAS

E DAS POBOACIÓNS

CAPÍTULO IDos concellos

ARTIGO 309Para o goberno interior das poboacións haberá concellos com-postos de alcalde ou alcaldes, os rexedores e o procurador sín-dico, e presididos polo xefe político onde o houber e, na súafalta, polo alcalde ou o primeiro nomeado entre estes, se hou-ber dous.

ARTIGO 310Porase concello nas localidades que non o teñan e nas que con-veña que o haxa, non podendo deixar de habelo nas que por siou coa súa bisbarra cheguen a mil almas, e tamén se lles sinalasetermo correspondente.

ARTIGO 311As leis determinarán o número de individuos de cada clase deque deberán comporse os concellos das poboacións con respec-to á súa veciñanza.

ARTIGO 312Os alcaldes, rexedores e procuradores síndicos nomearanse porelección nas localidades, cesando os rexedores e demais que sir-van oficios perpetuos nos concellos, calquera que sexa o seu tí-tulo e denominación.

408

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 307Se co tempo creren as Cortes que convén que haxa distinciónentre os xuíces do feito e do dereito, establecerana na formaque xulguen conducente.

ARTIGO 308Se en circunstancias extraordinarias a seguranza do Estado exi-xir, en toda a Monarquía ou en parte dela, a suspensión dal-gunhas das formalidades prescritas neste capítulo para o arrestodos delincuentes, poderán as Cortes decretala por un tempodeterminado.

Page 205: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

411

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 318Non poderá ser alcalde, rexedor nin procurador síndico ningúnempregado público de nomeamento do Rei que estea en exer-cicio; non se entenden comprendidos nesta regra os que sirvannas milicias nacionais.

ARTIGO 319Todos os empregos municipais referidos serán carga do conce-llo, de que ninguén poderá escusarse sen causa legal.

ARTIGO 320Haberá un secretario en todo concello, elixido por este por plu-ralidade absoluta de votos, e dotado dos fondos do común.

ARTIGO 321Estará a cargo dos concellos:

Primeiro. A policía de salubridade e comodidade.Segundo. Auxiliar o alcalde en todo o que pertenza á seguranzadas persoas e bens dos veciños e á conservación da orde pú-blica.

Terceiro. A administración e investimento dos capitais de pro-pios e arbitrios, conforme as leis e regulamentos, co cargode nomear depositario baixo responsabilidade dos que o no-mean.

Cuarto. Facer o repartimento e recadación das contribucións eremitilas á tesouraría respectiva.

Quinto. Coidar de todas as escolas de primeiras letras e dos de-mais establecementos de educación que se paguen dos fon-dos do común.

410

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 313Todos os anos, no mes de decembro, se reunirán os cidadánsde cada localidade para elixiren, por pluralidade de votos, conproporción á súa veciñanza, determinando número de electoresque residan na mesma localidade e estean no exercicio dos de-reitos de cidadán.

ARTIGO 314Os electores nomearán no mesmo mes, por pluralidade abso-luta de votos, o alcalde ou alcaldes, rexedores e procurador ouprocuradores síndicos, para que entren a exercer os seus cargoso primeiro de xaneiro do seguinte ano.

ARTIGO 315Os alcaldes mudaranse todos os anos, os rexedores por metadecada ano, e o mesmo os procuradores síndicos onde haxa dous:se houber só un, mudarase todos os anos.

ARTIGO 316O que exercese calquera destes cargos non poderá volver serelixido para ningún deles sen que pasen, polo menos, dousanos, onde a veciñanza o permita.

ARTIGO 317Para ser alcalde, rexedor ou procurador síndico, ademais de sercidadán no exercicio dos seus dereitos, requírese ser maior devinte e cinco anos, con cinco, polo menos, de veciñanza e re-sidencia na localidade. As leis determinarán as demais calidadesque deberán ter estes empregados.

Page 206: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

413

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

CAPÍTULO IIDo goberno político das provincias e das

Deputacións provinciais

ARTIGO 324O goberno político das provincias residirá no xefe superior, no-meado polo Rei en cada unha delas.

ARTIGO 325En cada provincia haberá unha Deputación chamada provin-cial para promover a súa prosperidade, presidida polo xefe su-perior.

ARTIGO 326Comporase esta Deputación do presidente, o intendente e desete individuos elixidos na forma que se dirá, sen prexuízo deque as Cortes, a partir deste momento, varíen este númerocomo o crean conveniente, ou o exixan as circunstancias, feitaque sexa a nova división de provincias de que trata o artigo 11.

ARTIGO 327A Deputación Provincial renovarase cada dous anos por meta-de, saíndo a primeira vez o maior número e a segunda o menor,e así sucesivamente.

ARTIGO 328A elección destes individuos farana os electores de partido aooutro día de seren nomeados os deputados de Cortes, polamesma orde con que estes se nomean.

412

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

Sexto. Coidar dos hospitais, hospicios, casas de expósitos e de-mais establecementos de beneficencia, baixo as regras que seprescriban.

Sétimo. Coidar da construción e reparación dos camiños, cal-zadas, pontes e cárceres, dos montes e plantíos do común, ede todas as obras públicas de necesidade, utilidade e ornato.

Oitavo. Formar as ordenanzas municipais da poboación e pre-sentalas ás Cortes para a súa aprobación por medio da De-putación Provincial, que as acompañará co seu informe.

Noveno. Promover a agricultura, a industria e o comercio, se-gundo a localidade e circunstancias dos pobos, e canto llessexa útil e beneficioso.

ARTIGO 322Se se ofreceren obras ou outros obxectos de utilidade común,e por non seren suficientes os capitais de propios, for necesariorecorrer a arbitrios, non poderán imporse estes senón obtendopor medio da Deputación Provincial a aprobación das Cortes.No caso de ser urxente a obra ou obxecto a que se destinen,poderán os concellos usar interinamente deles co consentimen-to da mesma Deputación, mentres recae a resolución das Cor-tes. Estes arbitrios administraranse en todo como os capitaisde propios.

ARTIGO 323Os concellos desempeñarán todas estas recargas baixo a inspec-ción da Deputación Provincial, a quen lle renderán conta xus-tificada cada ano dos capitais públicos que recadasen e investi-sen.

Page 207: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

415

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 335Tocaralles a estas Deputacións:

Primeiro. Intervir e aprobar o repartimento feito ás poboaciónsdas contribucións que lle coubesen á provincia.

Segundo. Velar sobre o bo investimento dos fondos públicosdas poboacións e examinar as súas contas, para que, co seuvisto e prace, recaia a aprobación superior, coidando de queen todo se observen as leis e regulamentos.

Terceiro. Coidar de que se establezan concellos onde corres-ponda que os haxa, conforme o prevido no artigo 310.

Cuarto. Se se ofreceren obras novas de utilidade común da pro-vincia, ou a reparación das antigas, proporlle ao Goberno osarbitrios que crean máis convenientes para a súa execución,co fin de obter o correspondente permiso das Cortes. En Ul-tramar, se a urxencia das obras públicas non permitir esperara resolución das Cortes, poderá a Deputación, con expresoasenso do xefe da provincia, usar, de forma inmediata, dosarbitrios, dando inmediatamente conta ao Goberno para aaprobación das Cortes. Para a recadación dos arbitrios, a De-putación, baixo a súa responsabilidade, nomeará un deposi-tario, e as contas do investimento, examinadas pola Depu-tación, serán remitidas ao Goberno para que as fagarecoñecer e glosar e, finalmente, as pase ás Cortes para a súaaprobación.

Quinto. Promover a educación da mocidade conforme os pla-nos aprobados, e fomentar a agricultura, a industria e o co-mercio, protexendo os inventores de novos descubrimentosen calquera destes ramos.

Sexto. Dar parte ao Goberno dos abusos que noten na admi-nistración das rendas públicas.

414

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 329Ao mesmo tempo, e na mesma forma, elixiranse tres suplentespara cada Deputación.

ARTIGO 330Para ser individuo da Deputación provincial requírese ser ci-dadán no exercicio dos seus dereitos, maior de vinte e cincoanos, natural ou veciño da provincia, con residencia, polomenos, de sete anos, e que teña o suficiente para manterse condecencia, e non poderá selo ningún dos empregados de nome-amento do Rei de que trata o artigo 318.

ARTIGO 331Para que unha mesma persoa poida ser elixida unha segundavez, deberá pasar, polo menos, o tempo de catro anos despoisde ter cesado nas súas funcións.

ARTIGO 332Cando o xefe superior da provincia non puider presidir a De-putación, presidiraa o intendente e, no seu defecto, o vogal quefor primeiro nomeado.

ARTIGO 333A Deputación nomeará un secretario, dotado dos fondos pú-blicos da provincia.

ARTIGO 334Terá a Deputación en cada ano, como máximo, noventa díasde sesións, distribuídas nas épocas que máis conveña. Na Pe-nínsula deberán estar reunidas as Deputacións para o primeirode marzo, e en Ultramar para o primeiro de xuño.

Page 208: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

417

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

TÍTULO VIIDAS CONTRIBUCIÓNS

CAPÍTULO ÚNICO

ARTIGO 338As Cortes establecerán ou confirmarán anualmente as contri-bucións, sexan directas ou indirectas, xerais, provinciais ou mu-nicipais, subsistindo as antigas ata que se publique a súa derro-gación ou a imposición doutras.

ARTIGO 339As contribucións repartiranse entre todos os españois con pro-porción ás súas facultades, sen excepción nin privilexio ningún.

ARTIGO 340As contribucións serán proporcionadas aos gastos que decretenas Cortes para o servizo público en todos os ramos.

ARTIGO 341Para que as Cortes poidan fixar os gastos en todos os ramos doservizo público e as contribucións que deban cubrilos, o secre-tario do Despacho de Facenda presentaralles, logo de estarenreunidas, o orzamento xeral dos que se consideren precisos, re-collendo de cada un dos demais secretarios do Despacho o res-pectivo ao seu ramo.

ARTIGO 342O mesmo secretario do Despacho de Facenda presentará co or-zamento de gastos o plan de contribucións que deban imporsepara atendelos.

416

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

Sétimo. Formar o censo e a estatística das provincias.Oitavo. Coidar de que os establecementos piadosos e de bene-ficencia acaden o seu respectivo obxecto, propóndolle ao Go-berno as regras que coiden conducentes para a reforma dosabusos que observaren.

Noveno. Dar parte ás Cortes das infraccións da Constituciónque se noten na provincia.

Décimo. As Deputacións das provincias de Ultramar velaránsobre a economía, orde e progresos das misións para a con-versión dos indios infieis, cuxos encargados lles darán razóndas súas operacións neste ramo, para que se eviten abusos;todo o cal as Deputacións porán en noticia do Goberno.

ARTIGO 336Se algunha deputación abusar das súas facultades, poderá o Reisuspender os vogais que a compoñen, dándolles parte ás Cortesdesta disposición e dos motivos dela para a determinación quecorresponda. Durante a suspensión entrarán en funcións os su-plentes.

ARTIGO 337Todos os individuos dos concellos e das deputacións de pro-vincia, ao entraren no exercicio das súas funcións, prestaránxuramento, aqueles en mans do xefe político, onde o houber,ou, na súa falta, do alcalde que for primeiro nomeado, e estesnas do xefe superior da provincia, de gardar a Constitución po-lítica da Monarquía española, observar as leis, ser fieis ao Rei ecumprir relixiosamente as obrigas do seu cargo.

Page 209: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

419

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

ARTIGO 348Para que a Tesouraría Xeral leve a súa conta coa pureza que co-rresponde, as entradas e as saídas deberán ser intervidas, res-pectivamente, polas contadorías de valores e de distribución darenda pública.

ARTIGO 349Unha instrución particular regulará estas oficinas de maneiraque sirvan para os fins do seu instituto.

ARTIGO 350Para o exame de todas as contas de capitais públicos haberáunha Contadoría maior de contas, que se organizará por unhalei especial.

ARTIGO 351A conta da Tesouraría Xeral, que comprenderá o rendementoanual de todas as contribucións e rendas, e o seu investimen-to, logo de que reciba a aprobación final das Cortes, imprimi-rase, publicarase e remitirase ás deputacións de provincia e aosconcellos.

ARTIGO 352Do mesmo modo se imprimirán, publicarán e remitirán ascontas que rendan os secretarios do Despacho dos gastos feitosnos seus respectivos ramos.

ARTIGO 353O manexo da Facenda pública estará sempre independente detoda outra autoridade ca aquela a que está encomendado.

418

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 343Se ao Rei lle parecer gravosa ou prexudicial algunha contribu-ción, manifestarao ás Cortes por medio do secretario do Des-pacho de Facenda, presentando ao mesmo tempo a que creamáis conveniente substituír.

ARTIGO 344Fixada a cota da contribución directa, as Cortes aprobarán orepartimento dela entre as provincias, a cada unha das cales selle asignará a cota correspondente á súa riqueza, para o cal osecretario do Despacho de Facenda presentará tamén os orza-mentos necesarios.

ARTIGO 345Haberá unha Tesouraría xeral para toda a Nación, á cal lle to-cará dispor de todos os produtos de calquera renda destinadaao servizo do Estado.

ARTIGO 346Haberá en cada provincia unha tesouraría, na cal entrarántodos os capitais que nela se recaden para o erario público. Estastesourarías estarán en correspondencia coa xeral, a cuxa dispo-sición terán todos os seus fondos.

ARTIGO 347Ningún pagamento se admitirá en conta ao tesoureiro xeral, senon se fixer en virtude de decreto do Rei, referendado polo se-cretario do Despacho de Facenda, no que se expresen o gastoa que se destina o seu importe e o decreto das Cortes con queeste se autoriza.

Page 210: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

421

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

TÍTULO VIIIDA FORZA MILITAR NACIONAL

CAPÍTULO IDas tropas de continuo servizo

ARTIGO 356Haberá unha forza militar nacional permanente, de terra e demar, para a defensa exterior do Estado e a conservación da ordeinterior.

ARTIGO 357As Cortes fixarán anualmente o número de tropas que forennecesarias, segundo as circunstancias, e o modo de levantar aque for máis conveniente.

ARTIGO 358As Cortes fixarán, así mesmo, anualmente o número de buquesda mariña militar que deberán armarse ou conservarse arma-dos.

ARTIGO 359Establecerán as Cortes por medio das respectivas ordenanzastodo o relativo á disciplina, orde de ascensos, soldos, adminis-tración e canto corresponda á boa constitución do exército earmada.

ARTIGO 360Estableceranse escolas militares para o ensino e instrución detodas as diferentes armas do exército e armada.

420

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 354Non haberá alfándegas senón nos portos de mar e nas frontei-ras; ben que esta disposición non terá efecto ata que as Corteso determinen.

ARTIGO 355A débeda pública recoñecida será unha das primeiras atenciónsdas Cortes, e estas porán o maior coidado en que se vaia veri-ficando a súa progresiva extinción, e sempre o pagamento dosréditos na parte que os xere, regulando todo o atinente á di-rección deste importante ramo, tanto con respecto aos arbitriosque se estableceren, os cales se manexarán con absoluta sepa-ración da Tesouraría Xeral, como respecto ás oficinas de contae razón.

Page 211: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

423

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

TÍTULO IXDA INSTRUCIÓN PÚBLICA

CAPÍTULO ÚNICO

ARTIGO 366En todas as localidades da Monarquía se establecerán escolasde primeiras letras, nas cales se ensinará os nenos a ler, escribire contar, e o catecismo da relixión católica, que comprenderátamén unha breve exposición das obrigas civís.

ARTIGO 367Así mesmo, regularase e crearase o número competente de uni-versidades e doutros establecementos de instrución que se xul-guen convenientes para o ensino de todas as ciencias, literaturae belas artes.

ARTIGO 368O plan xeral de ensino será uniforme en todo o Reino, e deberáexplicarse a Constitución política da Monarquía en todas asuniversidades e establecementos literarios onde se ensinen asciencias eclesiásticas e políticas.

ARTIGO 369Haberá unha Dirección xeral de estudos, composta de persoasde coñecida instrución, a cuxo cargo estará, baixo a autoridadedo Goberno, a inspección do ensino público.

ARTIGO 370As Cortes, por medio de plans e estatutos especiais, regularáncanto pertenza ao importante obxecto da instrución pública.

422

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 361Ningún español poderá escusarse do servizo militar, cando ena forma que for chamado pola lei.

CAPÍTULO IIDas milicias nacionais

ARTIGO 362Haberá en cada provincia corpos de milicias nacionais, com-postos de habitantes de cada unha delas, con proporción á súapoboación e circunstancias.

ARTIGO 363Regularase mediante unha ordenanza particular o modo da súaformación, o seu número e especial constitución en todos osseus ramos.

ARTIGO 364O servizo destas milicias non será continuo e só terá lugarcando as circunstancias o requiran.

ARTIGO 365En caso necesario poderá o Rei dispor desta forza dentro darespectiva provincia; pero non poderá empregala fóra dela senoutorgamento das Cortes.

Page 212: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

425

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

TÍTULO XDA OBSERVANCIA DA CONSTITUCIÓNE DO MODO DE PROCEDER PARA FACER

VARIACIÓNS NELA

CAPÍTULO ÚNICO

ARTIGO 372As Cortes, nas súas primeiras sesións, tomarán en considera-ción as infraccións da Constitución que se lles fixesen presentes,para pór o conveniente remedio e facer efectiva a responsabili-dade dos que contraviñesen a ela.

ARTIGO 373Todo español ten dereito a representar as Cortes ou o Rei parareclamar a observancia da Constitución.

ARTIGO 374Toda persoa que exerza cargo público, civil, militar ou eclesiás-tico prestará xuramento, ao tomar posesión do seu destino, degardar a Constitución, ser fiel ao Rei e desempeñar debidamen-te o seu encargo.

ARTIGO 375Ata pasados oito anos despois de acharse posta en práctica aConstitución en todas as súas partes, non se poderá propor al-teración, adición nin reforma en ningún dos seus artigos.

ARTIGO 376Para facer calquera alteración, adición ou reforma na Consti-tución, será necesario que a deputación que deba decretala de-

424

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

ARTIGO 371Todos os españois teñen liberdade de escribir, imprimir e pu-blicar as súas ideas políticas sen necesidade de licenza, revisiónou aprobación ningunha anterior á publicación, baixo as res-tricións e responsabilidade que establezan as leis.

Page 213: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

427

PROMULGADA EN CÁDIZ O 19 DE MARZO DE 1812

mediata ou a seguinte a esta a que deberá traer os poderes es-peciais.

ARTIGO 382Estes serán outorgados polas xuntas electorais de provincia, en-gadíndolles aos poderes ordinarios a cláusula seguinte: “Asímesmo, outórganlles poder especial para facer na Constitucióna reforma de que trata o decreto das Cortes, cuxo teor é o se-guinte: (aquí o decreto literal). Todo conforme o prevido polamesma Constitución. E obríganse a recoñecer e ter por cons-titucional o que na súa virtude estableceren”.

ARTIGO 383A reforma proposta discutirase de novo e se for aprobada polasdúas terceiras partes de deputados pasará a ser lei constitucio-nal, e como tal se publicará nas Cortes.

ARTIGO 384Unha deputación presentaralle o decreto de reforma ao Reipara que a faga publicar e remitir a todas as autoridades e po-boacións da Monarquía.

Cádiz, 18 de marzo de 1812. Vicente Pascual, deputado polacidade de Teruel, presidente.(Seguen as sinaturas dos señores deputados).

Por tanto, mandamos a todos os españois nosos súbditos, decalquera clase e condición que foren, que haxan e garden aConstitución inserta, como lei fundamental da Monarquía, emandamos, así mesmo, a todos os tribunais, xustizas, xefes, go-bernadores e demais autoridades, así civís como militares e ecle-

426

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

finitivamente estea autorizada con poderes especiais para esteobxecto.

ARTIGO 377Calquera proposición de reforma nalgún artigo da Constitu-ción deberá facerse por escrito, e ser apoiada e asinada, polomenos, por vinte deputados.

ARTIGO 378A proposición de reforma lerase por tres veces, co intervalo deseis días dunha a outra lectura, e despois da terceira deliberarasese hai lugar a admitir a discusión.

ARTIGO 379Admitida a discusión, procederase nela baixo as mesmas for-malidades e trámites que se prescriben para a formación dasleis, despois dos cales se proporá para a votación se procede tra-tarse de novo na seguinte deputación xeral, e para que así quededeclarado deberán convir as dúas terceiras partes dos votos.

ARTIGO 380A deputación xeral seguinte, logo das mesmas formalidades entodas as súas partes, poderá declarar en calquera dos dous anosdas súas sesións, convindo niso as dúas terceiras partes de votos,que hai lugar ao outorgamento de poderes especiais para facera reforma.

ARTIGO 381Feita esta declaración, publicarase e comunicaráselles a todasas provincias e segundo o tempo en que se fixese, determina-rán as Cortes se deberá ser a deputación proximamente in-

Page 214: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

428

CONSTITUCIÓN POLÍTICA DA MONARQUÍA ESPAÑOLA

siásticas, de calquera clase e dignidade, que garden e fagan gar-dar, cumprir e executar a mesma Constitución en todas as súaspartes. Terédelo entendido e disporedes o necesario para o seucumprimento, facéndoo imprimir, publicar e circular. Joaquínde Mosquera y Figueroa, presidente. Juan Villavicencio. -Igna-cio Rodríguez de Rivas. O Conde do Abisbal.

Cádiz, 19 de marzo de 1812. A. D. Ignacio de la Pezuela.DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

AO PRESENTAR A COMISIÓN DECONSTITUCIÓN O PROXECTO DELA

VERSIÓN EN GALEGO

[AGUSTÍN DE ARGÜELLES]*

* O nome de Agustín de Argüelles figura entre corchetes porquenas edicións orixinais non consta nome do autor.

Page 215: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

* Os títulos entre corchetes corresponden á presente edición.

431

[PARTE I]

SEÑOR

AComisión encargada polas Cortes de estender un proxectode Constitución para a nación española, chea de timidez e des-confianza, preséntalle á Vosa Maxestade o froito do seu traballo.Ardua e grave lle parecera desde o principio a empresa; maisaínda estaba reservado para as súas sesións tocar todas as difi-cultades, cuxa magnitude estivo a pouco de a desalentar e de afacer desconfiar de poder levar a cabo a obra. Se ela non co-rrespondese aos desexos da Vosa Maxestade nin satisfixese a ex-pectación pública, polo menos a Comisión cumpriría co pre-cepto que as Cortes lle impuxeron, o que non tanto debeentenderse que era dirixido a que presentase unha obra perfectacanto que sinalase o camiño que a sabedoría do Congreso po-dería seguir na discusión para chegar ao termo tan desexadopola nación enteira.

[As raíces tradicionais]*

Nada ofrece a Comisión no seu proxecto que non estea con-signado do modo máis auténtico e solemne nos diferentes cor-pos da lexislación española, senón que se mira como novo ométodo con que distribuíu as materias, ordenándoas e clasifi-cándoas para que formasen un sistema de lei fundamental econstitutiva no que estivese contido con enlace, harmonía e

Page 216: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

433

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

ao sistema de goberno adoptado entre nós despois da Guerrade Sucesión. A Comisión lembra con dor o veo que cubriunos últimos reinados a importante historia das nosas Cortes;o seu coñecemento estaba case reservado aos sabios e literatos,que a estudaban máis por espírito de erudición ca con ningúnfin político. E se o Goberno non prohibira abertamente a súalectura, o ningún coidado que tomou para lle proporcionarao público edicións completas e acomodadas dos cadernos deCortes e o entusiasmo con que se prohibía calquera escritoque lle lembrase á nación os seus antigos foros e liberdades,sen exceptuar as novas edicións dalgúns corpos do dereito, deonde se arrancaron con escándalo universal leis benéficas e li-berais, causaron un esquecemento case xeral da nosa verdadei-ra constitución, ata o punto de mirar mal e con desconfianzaaos que se manifestaban adictos ás antigas de Aragón e de Cas-tela. A lectura de tan preciosos monumentos familiarizaría anación coas ideas de verdadeira liberdade política e civil, tansostida, tan defendida, tan reclamada polos nosos maiores nasinnumerables enérxicas peticións en Cortes dos procuradoresdo reino, nas cales se pedían, co vigor e enteireza de homes li-bres a reforma de abusos, a mellora e derrogación de leis pre-xudiciais e a reparación de agravios. Contribuiríase igualmentea convencer os españois de que o seu desexo de lle poñer freo ádisipación e prodigalidade do Goberno, de mellorar as leis eas institucións foi o constante obxecto das reclamacións dospobos, do anhelo dos seus procuradores, sen que se poida si-nalar un só decreto dos expedidos ata o día pola Vosa Maxes-tade que non sexa da natureza das peticións presentadas enCortes, algunhas das cales aínda se estendían a pedir con fir-meza e resolución a reforma ou supresión de moitas cousasque a Vosa Maxestade respectou.

432

Agustín de Argüelles

concordancia canto teñen disposto as leis fundamentais de Ara-gón, de Navarra e de Castela en todo o concernente á liberdadee independencia da nación, aos foros e obrigas dos cidadáns, ádignidade e autoridade do Rei e dos tribunais, ao establece-mento e uso da forza armada e método económico e adminis-trativo das provincias. Estes puntos capitais van ordenados seno aparato científico que usan os autores clásicos nas obras depolítica ou tratados de dereito público, que a Comisión creuque debía evitar por non ser necesario cando non fose impropiono breve, claro e sinxelo texto da lei constitutiva dunha mo-narquía. Pero, ao mesmo tempo, non puido menos de adoptaro método que lle pareceu máis análogo ao estado presente danación, en que o adiantamento da ciencia do Goberno intro-duciu en Europa un sistema descoñecido nos tempos en quese publicaron os diferentes corpos da nosa lexislación, sistemado que xa non é posible prescindir absolutamente, así comonon o fixeron os nosos antigos lexisladores, que aplicaron aosseus reinos doutras partes o que xulgaron útil e proveitoso.

A Comisión, Señor, desexaría que a urxencia con que sededicou ao seu traballo, a nobre impaciencia do público porvelo concluído e a falta de auxilios literarios en que se atopoulle permitise darlle a esta obra a última man que necesitabapara captar a benevolencia do Congreso e a boa vontade danación presentando nesta introdución todos os comprobantesque nos nosos códigos demostran coñecerse e usarse en Españacanto comprende o presente proxecto. Este traballo, aínda queímprobo e difícil, xustificaría á Comisión da nota de anova-dora no concepto daqueles que, pouco versados na historia elexislación antiga de España, crerán, talvez, tomado de naciónsestrañas ou introducido pola arela da reforma todo o que nonestivo en uso dalgúns séculos a esta parte, ou o que se opoña

Page 217: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

435

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

concorrer no elixido; din que o Rei debe ter un dereito co seupobo; mandan expresamente que as leis as fagan os que repre-senten a nación xuntamente co Rei; que o monarca e todos ossúbditos, sen distinción de clase e dignidade, garden as leis; queo Rei non tome por forza de ninguén cousa ningunha e, se ofixer, que lla restitúa. Quen, á vista de tan solemnes, tan claras,tan terminantes disposicións, poderá resistirse aínda a recoñecercomo principio innegable que a autoridade soberana está, ori-xinaria e esencialmente, radicada na nación? Como sen este de-reito poderían nunca os nosos maiores elixir os seus reis, im-poñerlles leis e obrigas e esixir deles a súa observancia? E se istoé dunha notoriedade e autenticidade incontrastable, non erapreciso que para soster o contrario se sinalase a época en que anación se despoxara a si mesma dun dereito tan inherente, tanesencial á súa existencia política? Non era preciso exhibir as es-crituras e auténticos documentos en que constase o despren-demento e alleamento da súa liberdade? Mais por moito quese busque, se inquira, se argúa e se cavile, non se achará outracousa ca testemuños irrefragables de continuar en ser electivaa Coroa, así en Aragón coma en Castela, aínda despois de co-mezar a restauración. En Castela non existía lei fundamentalque arranxase con claridade e precisión a sucesión ao tronoantes do século XII, como se ve polos disturbios a que deronlugar frecuentemente as disputas entre os fillos dos reis de Leóne de Castela, e o costume de asociar ao goberno e dar a reco-ñecer nas Cortes por herdeiro, en vida do Rei, o príncipe ouparente designado para sucedelo proviña da falta de leis quearranxasen este punto tan grave e transcendental para o benes-tar da nación. Esta xamais puido botar de si a memoria de serelectiva a Coroa na súa orixe, proba clara diso é, entre outrosfeitos, o notable suceso de Cataluña no ano 1462, en que os

434

Agustín de Argüelles

Aínda que a lectura dos historiadores aragoneses, que tantoavantaxan aos de Castela, nada deixa que desexar ao que queirainstruírse da admirable constitución daquel reino, aínda asactas de Cortes de ambas as dúas coroas lles ofrecen aos espa-ñois exemplos vivos de que os nosos maiores tiñan grandeza eelevación nas súas miras, firmeza e dignidade nas súas confe-rencias e reunións, espírito de verdadeira liberdade e indepen-dencia, amor á orde e á xustiza, discernimento exquisito paranon confundir xamais nas súas peticións e reclamacións os in-tereses da nación cos dos corpos ou particulares. A funesta po-lítica do anterior reinado soubera desterrar de tal modo o gustoe afección cara ás nosas antigas institucións comprendidas noscorpos da xurisprudencia española, descritas, explicadas e co-mentadas polos escritores nacionais, a tal punto que non podeatribuírse senón a un plan seguido polo Goberno a lamentableignorancia das nosas cousas, que se advirte entre non poucosque tachan de forasteiro e miran como perigoso e subversivo oque non é máis ca a narración sinxela de feitos históricos refe-ridos polos Blanca, os Zurita, os Angleria, os Mariana e tantosoutros profundos e graves autores que, por incidencia ou depropósito, tratan con solidez e maxisterio dos nosos antigosforos, das nosas leis, dos nosos usos e costumes. Para compro-bar esta aserción, a Comisión non necesita máis que indicar oque dispón o Foro Xulgo sobre os dereitos da nación, do Rei edos cidadáns acerca das obrigas recíprocas entre todos de gardaras leis, sobre o xeito de formalas e executalas etc. A soberaníada nación está recoñecida e proclamada do modo máis autén-tico e solemne nas leis fundamentais deste código. Nelas dis-ponse que a Coroa é electiva; que ninguén pode aspirar aoreino sen ser elixido; que o Rei debe ser nomeado polos bispos,magnates e o pobo; explican igualmente as calidades que deben

Page 218: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

437

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

recía de limitacións ben determinadas para todos os casos. Peroa pesar desta imperfección, a Constitución de Castela é admi-rable e digna de todo respecto e veneración. Por ela prohibía-selle ao Rei partir o señorío; non podía tomarlle a ninguén asúa propiedade; non podía prenderse a ningún cidadán dandofiador; por foro antigo de España, a sentenza dada contra unpor mandato do Rei era nula; o Rei non podía tomar dos poboscontribucións, tributos nin pedidos sen o outorgamento da na-ción xunta en Cortes, coa singularidade de que estas non osdecretaban ata obter competente indemnización dos agraviosdeducidos nelas, no cal a nación se manifestara sempre tan ce-losa e sentida que máis dunha vez expresou o resentimento quelle causaba a repulsa con actos de violencia e enfurecemento,como sucedeu nos desastrosos movementos de Segovia e de-mais cidades de Castela despois das Cortes da Coruña, en quese lle concederon ao emperador Carlos V os subsidios que pe-dira antes de satisfacer as queixas que lle presentaron os procu-radores do reino. Mais nada disto é comparable ao que dispoñíaa Constitución de Aragón para asegurar os foros e liberdadesda nación e dos cidadáns.

Ademais dos límites indicados da autoridade real en Cas-tela, en Aragón mirábase a frecuente convocación de Cortescomo o medio máis eficaz de asegurar o respecto e observanciadas leis. En 1283, no reinado de Pedro III, chamado o Grande,estableceuse: “Que o señor Rei faga Corte xeral de aragonesesen cada un ano unha vez”. A paz e a guerra declarábana as Cor-tes por proposta do rei. Con este dereito que reservara o reinopara si, poñía un novo freo á autoridade real para que, con pre-texto dunha guerra voluntaria ou sinistramente provocada, nonse oprimise a nación e fose privada da súa liberdade. As contri-bucións eran igualmente que en Castela, outorgadas libremente

436

Agustín de Argüelles

estados daquel principado, despois de resistírense a don XoánII de Aragón, o depuxeron solemnemente do trono. En Castelaexecutouse o mesmo no de 1465 con Enrique IV a causa doseu mal goberno e administración; no de 1406 tratouse nasCortes de Toledo, con ocasión da menor idade de don Xoán IIde lle traspasar ao seu tío, o infante don Fernando, a Coroa,para o que se fundaban os procuradores na facultade que tiñaa nación para elixir o Rei segundo o pro común do reino e, porúltimo, a notable solemnidade que aínda se observa pola que,mesmo hoxe en día, xura o reino o Príncipe de Asturias en vidado seu pai para corroborar máis e máis con este acto as leis desucesión hereditaria.

Non é menos notable o coidado e vixilancia con que segardaron en Aragón e Castela os foros e leis que protexían asliberdades da nación no esencialísimo punto de facer as leis. Odisposto polo código godo, iso mesmo se restableceu en ambosos dous reinos logo que comezaron a rescatarse da dominacióndos árabes. Os congresos nacionais dos godos renaceron nasCortes Xerais de Aragón, de Navarra e de Castela, en que oRei, os prelados, magnates e o pobo facían as leis, outorgabanpedidos e contribucións e trataban de todos os asuntos gravesque acontecían, aínda que no modo e forma de reunirse, dedeliberar e de proclamar as primeiras había diferenza entre estesestados. Aragón foi en todas as súas institucións máis libre caCastela. O Rei naquel reino non podía resistir abertamente aspeticións das Cortes, que pasaban a ser leis se o reino insistía.A fórmula que se usaba para a súa publicación é ben notable equita toda dúbida pola claridade e precisión das palabras enque estaba concibida. Dicía así: “O Rei, de vontade das Cortes,estatúe e ordena”. Non sucedía así en Castela, onde a súa au-toridade e o influxo dos ministros, por falta de leis claras, ca-

Page 219: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

439

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

leis e foros que protexían a liberdade dos aragoneses, como ode non se lles poder dar tormento, cando ao mesmo tempo enCastela e en toda Europa estaba en toda a súa forza o uso destaproba bárbara e cruel.

A constitución de Navarra, como viva e en exercicio, nonpode menos de chamar grandemente a atención do Congreso.Ela ofrece un testemuño irrefragable contra os que se obstinanen crer estraño o que se observa hoxe nunha das máis felices eenvexables provincias do reino, provincia onde, cando o restoda nación non ofrecía máis ca un teatro uniforme en que secumpría sen contradición a vontade do Goberno, atopaba esteun antemural inexpugnable en que se ían estrelar as súas ordese providencias sempre que eran contra a lei ou pro comunaldo reino. Todo o dito respecto da Constitución de Aragón, ex-ceptuando o Xustiza e os privilexios da unión e manifestación,iso mesmo se observaba antes en Navarra. Hoxe en día, aíndao reino xunta Cortes que, sendo antes anuais, coma en Aragón,se reduciron a unha vez cada tres anos, quedando no interme-dio unha deputación. As Cortes teñen aínda grande autorida-de. Ningunha lei pode establecerse sen que elas a consintan li-bremente, para o cal deliberan sen a asistencia do vicerrei e, seconveñen no proxecto, que en Navarra se chama pedimentode lei, o rei apróbao ou desbótao. Aínda no primeiro caso, asCortes aínda examinan de novo a lei na súa forma orixinal xasancionada; resístena se a achan contraria ou prexudicial ao ob-xecto da súa proposición facendo réplicas sobre ela ata convirseo rei co reino. Mais este, ao cabo, pode absolutamente resistira súa promulgación e inserción nos cadernos das súas leis senon a xulga conforme cos seus intereses. Nas contribucións ob-servan igual escrupulosidade. A lei do servizo ha de pasar polosmesmos trámites ca as demais para ser aprobada e ningún im-

438

Agustín de Argüelles

pola nación reunida en Cortes, en onde se tomaba conta doseu investimento e se lles pedía residencia a todos os funciona-rios públicos do desempeño dos seus cargos. Ademais da reu-nión periódica e frecuente das Cortes, tiñan os aragoneses oprivilexio da Unión, institución tan singular que ningunhaoutra nación coñecida ofrece exemplo desta natureza. O seuobxecto era opoñerse abertamente á usurpación que facía o reiou os seus ministros dos foros ou liberdades do reino, ata po-delo destronar e elixir outro no seu lugar “aínda que sexapagán”, como di o secretario Antonio Pérez nas súas Relacio-nes. O seu modo de proceder estaba determinado por regrasfixas. A súa autoridade estendíase ata expedir mandatos e esixirdos reis a satisfacción dos agravios cometidos contra o reino,como sucedeu con Afonso III de Aragón. Pero esta asociaciónformidable á ambición dos ministros e dos reis pereceu polaforza das armas a mans de Pedro IV, chamado o do Puñal,quen, no ano de 1348, conseguiu que as Cortes a disolvesen.Abolido este privilexio, aínda quedou o Xustiza, cuxa autori-dade servía de salvagarda á liberdade civil e seguridade persoaldos cidadáns. O seu inmenso poder, a protección que lle dis-pensaban as leis para asegurar a súa independencia no desem-peño das súas augustas funcións, o privilexio da manifestaciónexercida ante el para lles facilitar aos reos o medio de se defen-deren contra o poder dos ministros, o dereito de capitanear osaragoneses, aínda que fose contra o mesmo rei ou sucesor seintroducían no reino tropas estranxeiras, constituían a parteprincipal da súa extensa autoridade, que non menos ca a daUnión rematou para sempre na desgraciada dispersión que ti-veron os aragoneses, mandados polo último xustiza don Juande Lanuza, ao achegarse os soldados casteláns, enviados contraforo por Filipe II suxeitar Zaragoza; a isto xuntábanse diferentes

Page 220: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

441

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

e a autoridade de cada un, as vicisitudes que padeceu a súa ob-servancia, foi todo tan variado, tan desigual, tan contraditorio,que era forzoso entresacar con gran coidado e dilixencia as leispuramente fundamentais e constitutivas da monarquía entre aprodixiosa multitude doutras leis de moi diferente natureza, deespírito diverso e aínda contrario á índole daquelas. Este tra-ballo non o descoidou a Comisión; ao contrario, aínda que in-completo, tívoo á vista, preparado xa de antemán por outraComisión nomeada ao intento pola Xunta Central. Pero,Señor, todo el neste punto, aínda que desempeñado con moitaprolixidade e intelixencia, está reducido á nomenclatura dasleis, que mellor poden chamarse fundamentais, contidas noForo Xulgo, nas Partidas, no Foro Vello, no Foro Real, no Or-denamento de Alcalá, no Ordenamento Real e na Nova Re-compilación. O espírito de liberdade política e civil que brillana maior parte delas áchase á vez sufocado co da máis extraor-dinaria inconsecuencia e aínda contradición, ata conter algu-nhas disposicións enteiramente incompatibles co xenio, índolee temperanza dunha monarquía moderada. Sirva, Señor, deexemplo a Lei XII, título 1, partida 1, en que se di: “Emperadorou Rei pode facer leis sobre as xentes do seu señorío, e outroningún non ha poder de as facer no temporal, fóra de que asfixese con outorgamento deles. E as que doutro xeito son feitas,non teñen nome nin forza de leis, nin deben valer en ningúntempo”. Outras poderían citarse; pero ademais de que seríamolestar sen utilidade a atención das Cortes, a razón máis prin-cipal da Comisión consiste en que a Constitución da monar-quía española debe ser un sistema completo e ben ordenado,cuxas partes garden entre si o máis perfecto enlace e harmonía.A súa textura, Señor, por dicilo así, ha de ser dunha mesmaman; a súa forma e colocación, executada por un mesmo artí-

440

Agustín de Argüelles

posto para todo o reino ten forza en Navarra ata obterse ou-torgamento das Cortes que, para conservar máis cabal e abso-luta a súa autoridade nesta parte, chaman a toda contribucióndonativo voluntario. As cédulas, pragmáticas etcétera nonpoden poñerse en execución ata obter das Cortes ou da Depu-tación, se están separadas, o permiso ou sobrecarta, para o calse segue un expediente de trámites ben coñecidos. A Deputa-ción exerce tamén unha autoridade moi extensa. O seu princi-pal obxecto é velar que se garde a Constitución e se observenas leis; opoñerse ao cumprimento de todas as cédulas e ordesreais que ofenden a aquelas; pedir contra foro en todas as pro-vincias do Goberno que sexan contrarias aos dereitos e liber-dades de Navarra e entender en todo o pertencente ao econó-mico e político do interior do reino. A autoridade xudicial étamén en Navarra moi independente do poder do Goberno.No Consello de Navarra finalízanse todas as causas, así civíscoma criminais, entre calquera persoa por privilexiadas quesexan, sen que vaian aos tribunais supremos da Corte os prei-tos, nin en apelación, nin aínda polo recurso de inxustiza no-toria. As provincias vascas gozan igualmente de infinitos forose liberdades, que por tan coñecidos non é necesario facer delesmención especial.

Á vista desta sinxela narración, a Comisión non dubida deque o Congreso oirá con benignidade o proxecto de lei funda-mental que presenta e algunhas das principais razóns que de-terminaron a adoptar o plan e sistema con que está disposto.Todas as leis, foros e privilexios que comprende a breve expo-sición que acaba de facer andan dispersos e mesturados entreunha multitude doutras leis puramente civís e regulamentariasna inmensa colección dos corpos do dereito que forman a xu-risprudencia española. A promulgación destes códigos, a forza

Page 221: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

443

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

dunha monarquía moderada? Non, Señor, a Comisión nin oesperaba, nin cre que este sexa o xuízo de ningún español sen-sato. Convencida, polo tanto, do obxecto da súa grave encarga,da opinión xeral da nación, do interese común dos pobos, pro-curou penetrarse profundamente, non do teor das citadas leis,senón da súa índole e espírito; non das que ultimamente igua-lasen a case todas as provincias no xugo e degradación, senóndas que aínda quedaban vivas nalgunhas delas, e das que pro-texeron en todas, en tempos máis felices, a relixión, a liberdade,a felicidade e o benestar dos españois; e extraendo, por diciloasí, da súa doutrina os principios inmutables da súa política,ordenou o seu proxecto, nacional e antigo na substancia, novosoamente na orde e método da súa disposición.

[A soberanía da nación]

Feito cargo o Congreso destas razóns, pasa a Comisión a ex-poñer brevemente os fundamentos da súa obra. Para darlletoda a claridade e exactitude que require a lei fundamental dunEstado, dividiu a Constitución en catro partes, que compren-den: Primeira. O que corresponde á nación como soberana eindependente, baixo cuxo principio reserva para si a autoridadelexislativa. Segunda. O que lle pertence ao Rei como partici-pante da mesma autoridade e depositario da potestade execu-tiva en toda a súa extensión. Terceira. A autoridade xudicialdelegada aos xuíces e tribunais. E cuarta. O establecemento,uso e conservación da forza armada e a orde económica e ad-ministrativa das rendas e das provincias. Esta sinxela clasifica-ción está sinalada pola natureza mesma da sociedade, que éimposible descoñecer, aínda que sexa nos gobernos máis des-

442

Agustín de Argüelles

fice. Como, pois, sería posible que a simple ordenación textualde leis promulgadas en épocas diferentes, distantes as unhasdas outras moitos séculos, feitas con diversos fins, en circuns-tancias opostas entre si e ningunha parecida á situación en queno día está o reino enchesen aquel grande e magnífico obxecto?Cando a Comisión di que no seu proxecto non hai nada novo,di unha verdade incontrastable, porque realmente non o haina substancia. Os españois foron en tempos dos godos unhanación libre e independente, formando un mesmo e único im-perio; os españois, despois da restauración, aínda que forontamén libres, estiveron divididos en diferentes estados en queforon máis ou menos independentes, segundo as circunstanciasen que se atoparon ao constituírse reinos separados; os espa-ñois, novamente reunidos baixo unha mesma monarquía,aínda foron libres por algún tempo; pero a unión de Aragón ede Castela foi seguida moi en breve da perda da liberdade e oxugo foise agravando de tal modo que ultimamente perdera-mos, doloroso é dicilo, ata a idea da nosa dignidade, se se ex-ceptúan as felices provincias vascas e o reino de Navarra, que,presentando a cada paso nos seus venerables foros unha terribleprotesta e reclamación contra as usurpacións do Goberno eunha reconvención irresistible ao resto de España polo seu des-honroso sufrimento, excitaba sempre os temores da Corte, queacaso se lanzase a tranquilizalos co mortal golpe que ameazoua súa liberdade máis dunha vez nos últimos anos do anteriorreinado de non sobrevir a revolución. Agora ben, Señor, entodas estas épocas se fixeron leis, que se chaman polos xuris-consultos fundamentais. Elas forman a nosa actual Constitu-ción e os nosos códigos, como é posible esperar que, ordenadase aproximadas de calquera modo que se queira, poidan ofre-cerlle á nación as breves, claras e sinxelas táboas da lei política

Page 222: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

445

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

constantemente á vista o testemuño augusto da súa grandezae dignidade, en que poder ler a un mesmo tempo o solemnecatálogo dos seus foros e das súas obrigas sen necesidade de ex-positores nin intérpretes. A nación, Señor, vítima dun esque-cemento tan funesto e non menos desgraciada por deixarsedespoxar polos ministros e favoritos dos reis de todos os de-reitos e institucións que aseguraban a liberdade dos seus indi-viduos, viuse obrigada a levantarse toda ela para opoñerse ámáis inaudita agresión que viron os séculos antigos e moder-nos; a que se preparara e comezara a favor da ignorancia e es-curidade en que xacían tan santas e sinxelas verdades. Napo-león, para usurpar o trono de España, intentou establecer,como principio incontrastable, que a nación era unha propie-dade da familia real, e baixo tan absurda suposición arrancouen Baiona as cesións dos reis pai e fillo. A Vosa Maxestade nontivo outra razón para proclamar solemnemente no seu augustoDecreto do 24 de setembro a soberanía nacional e declararnulas as renuncias feitas naquela cidade da Coroa de Españapor falta do consentimento libre e espontáneo da nación,senón lembrarlle a esta que unha das súas primeiras obrigasdebe ser, en todos os tempos, a resistencia á usurpación da súaliberdade e independencia. A sublime e heroica insurrección aque recorreu a desventurada España para opoñerse á atrozopresión que se lle preparaba é un daqueles dolorosos e arris-cados remedios a que non pode acudirse con frecuencia senaventurar a mesma existencia política que polo seu medio seintenta conservar. Polo tanto, a experiencia acredita, e aconsellaa prudencia, que non se perda xamais de vista canto convén ásaúde e benestar da nación, non a deixar caer no fatal esque-cemento dos seus dereitos, do cal tomaron orixe os males quea conduciron ás portas da morte.

444

Agustín de Argüelles

póticos, porque ao cabo os homes se han de dirixir por regrasfixas e sabidas de todos, e a súa formación ha de ser un actodiferente da execución do que elas dispoñen. As diferenzas oualtercados que poidan orixinarse entre os homes hanse de tran-sixir polas mesmas regras ou por outras semellantes e a aplica-ción destas a aqueles non pode estar comprendida en ningúndos dous primeiros actos. Do mesmo exame destas tres distin-tas operacións, e non de ningunha outra idea metafísica, naceua distribución que fixeron os políticos da autoridade soberanadunha nación, dividindo o seu exercicio en potestade lexisla-tiva, executiva e xudicial. A experiencia de todos os séculos de-mostrou ata a evidencia que non pode haber liberdade nin se-guridade e, polo mesmo, xustiza nin prosperidade, nun Estadoonde o exercicio de toda a autoridade estea reunido nunha soaman. A súa separación é indispensable; mais os límites que sedeben sinalar particularmente entre a autoridade lexislativa eexecutiva para que formen un xusto e estable equilibrio sontan incertos que o seu establecemento foi en todos os temposa mazá da discordia entre os autores máis graves da ciencia dogoberno, e sobre cuxo importante punto se multiplicaron aoinfinito os tratados e os sistemas. A Comisión, sen anticipar olugar oportuno desta cuestión, non dubida en dicir que, abs-téndose de resolver este problema por principios de teoría po-lítica, consultou nesta parte a índole da Constitución antigade España, pola que é visto que o Rei participaba nalgún mododa autoridade lexislativa. A primeira parte comeza declarandoa nación española libre e soberana, non só para que en ningúntempo e baixo ningún pretexto poidan suscitarse dúbidas, ale-garse pretensións nin outros subterfuxios que comprometan asúa seguridade e independencia, como sucedeu en varias épo-cas da nosa historia, senón tamén para que os españois teñan

Page 223: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

447

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

pertencer. Mais esta grande obra esixe para a súa perfección uncúmulo prodixioso de coñecementos científicos, datos, noticiase documentos que a Comisión nin tiña nin podía facilitar nascircunstancias en que se encontra o reino. Así, creu que debíadeixarse para as Cortes sucesivas o desempeño deste tan difícilcomo importante traballo.

A declaración solemne e auténtica de que a relixión cató-lica, apostólica, e romana é e será sempre a relixión da naciónespañola, con exclusión de calquera outra, debeu ocupar na leifundamental do Estado un lugar preeminente, cal correspondeá grandeza e sublimidade do obxecto.

Axiña se proclama igualmente que o Goberno de España éunha monarquía hereditaria, moderada pola lei fundamental,sen que nas limitacións que a modifican poida facerse ningunhaalteración, senón nos casos e polos medios que sinala a mesmaConstitución. A Comisión mirou como esencialísimo todo oconcernente ás limitacións da autoridade do Rei, arranxandoeste punto con toda circunspección, así para que poida exercelacoa dignidade, grandeza e desembarazo que lle corresponde aomonarca da esclarecida nación española, como para que nonvolvan introducirse ao favor da escuridade e ambigüidade dasleis as funestas alteracións que tanto desfiguraron e fixeron variara índole da monarquía, con grave dano dos intereses da nacióne dos dereitos do Rei. Así, sinaláronse con escrupulosidade re-gras fixas, claras e sinxelas que determinan con toda exactitudee precisión a autoridade que teñen as Cortes de facer leis deacordo co Rei; a que exerce o Rei para executalas e facelas res-pectar e a que se lles delega aos xuíces e tribunais para a decisiónde todos os preitos e causas de acordo coas leis do reino.

As circunstancias que han de concorrer en todo aquel quequeira ser considerado como cidadán español deberon merecer

446

Agustín de Argüelles

A clara, sinxela, pero solemne declaración do que lle co-rresponde como nación libre e soberana, presentando a cadapaso aos que teñan a dita de dirixila baixo os auspicios do señordon Fernando VII e os seus lexítimos sucesores os dereitos danación española, indicaralles, con toda claridade, de que modohan de usar da autoridade que a Constitución e o monarca con-fíen ao seu coidado. No exercicio do respectivo ministerio quecada funcionario desempeñe non poderá desentenderse de terfixa a vista na inmutable regra dunha declaración tan augusta,onde ha de ler as súas tremendas e inviolables obrigas; os espa-ñois de todas a s clases, de todas as idades e de todas as condi-cións saberán o que son e o que é preciso que sexan para serhonrados e respectados dos propios e dos estraños. Non émenos importante expresar as obrigas dos españois para coanación, pois que esta debe conservarlles por medio de leis xus-tas e equitativas todos os dereitos políticos e civís que lles co-rresponden como individuos dela. Así, van sinaladas con indi-vidualidade aquelas obrigas de que non pode dispensarseningún español sen romper o vínculo que o une ao Estado.Como outro dos principais fins da Constitución é conservar aintegridade do territorio de España, especificáronse os reinos eprovincias que compoñen o seu imperio en ambos os dous he-misferios, conservando por agora a mesma nomenclatura e di-visión que existiu ata aquí. A Comisión ben desexaría facermáis cómodo e proporcionado repartimento de todo o terri-torio español en ambos os dous mundos, así para facilitar a ad-ministración de xustiza, a distribución e cobramento das con-tribucións, a comunicación interior das provincias unhas conoutras, como para acelerar e simplificar as ordes e providenciasdo Goberno, promover e fomentar a unidade de todos os es-pañois, calquera que sexa o reino ou provincia a que poidan

Page 224: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

449

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

A apreciable calidade de cidadán español non só debe con-seguirse co nacemento ou naturalización no reino; debe con-servarse en coñecida utilidade e proveito da nación; e por isose sinalan os casos en que pode perderse ou suspenderse, paraque así os españois sexan coidadosos e dilixentes en non se des-prender do que para eles debe ser tan envexable.

[A representación en Cortes]

A Comisión, Señor, ao chegar ao importante punto da repre-sentación en Cortes, detívose a meditar esta materia con todareflexión e prolixidade, e así non pode menos de estenderse enexplicar as razóns que tivo para facer o que, con pouco acordoe por falta de suficiente exame, crerá, talvez, algún innovación.Tal é a representación sen brazos ou estamentos. É indubidableque en España antes da irrupción sarracena e despois da res-tauración, os congresos da nación se compoñían xa de tres, xade catro, e aínda de dous brazos, en que se dividía a universa-lidade de españois. Pero, Señor, este punto, que realmente é defeito, é o que menos importaba apurar na materia. As regras,os principios que se observaban para a clasificación e o métodode elección de deputados é o que conviña descubrir. Mais pormoito que se indague e se rexistre, non se atoparán senón pro-bas de que a asistencia dos brazos ás Cortes da nación era pu-ramente un costume de incerta orixe, que non estaba suxeita aregra ningunha fixa e coñecida. Os brazos variaban así nas cla-ses como no número de individuos que os compoñían, non sónos tres reinos, senón dentro duns mesmos en épocas diferen-tes. A lectura dos historiadores, dos cadernos de Cortes e dou-tros monumentos da antigüidade dispensa a Comisión da na-

448

Agustín de Argüelles

atención moi principal. Como individuo da nación faise par-tícipe dos seus privilexios e só baixo seguridades ben cualifi-cadas poden ser admitidos nunha asociación política os queasí como son chamados a formala o son tamén a conservala edefendela. A naturalización dos estranxeiros no reino ocupouigualmente a atención da Comisión. O aumento da poboa-ción, o fomento da agricultura, das artes e do comercio, deque tanto necesita a nación despois dunha guerra devastadora;a facilidade con que as leis do reino favoreceron en todos ostempos a súa admisión autorizábaa a abrir a porta á súa vindae establecemento. Así o fixo; pero ao mesmo tempo limitouneles o exercicio dos dereitos políticos e civís; xa porque os es-tranxeiros non tanto son atraídos a establecerse nun país polaambición dos empregos e cargos públicos, coma polo irresis-tible aliciente de facer honradamente a súa fortuna baixo oamparo e protección de leis humanas e liberais; xa porque anación, vítima no día en moita parte do fatal pacto de familia,non debía confiar ao capricho ou ao favor do Goberno a dis-pensa da maior graza que pode concederse nun Estado; e aque non debe estenderse xamais ata confundir o que só podendar a natureza e a educación. O inmenso número de orixina-rios de África establecidos nos países de ultramar, as súas di-ferentes condicións, o estado de civilización e cultura en quea maior parte deles se acha no día esixiron moito coidado edilixencia para non agravar a súa actual situación nin compro-meter, por outro lado, o interese e seguridade daquelas vastasprovincias. Consultando con moita madureza os intereses re-cíprocos do Estado en xeral e dos individuos en particular, dei-xouse aberta a porta á virtude, ao mérito e á aplicación paraque os orixinarios de África vaian entrando oportunamenteno gozo dos dereitos de cidade.

Page 225: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

451

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

ticable, por moita dilixencia que puxese para arranxar o seu nú-mero e circunstancias respectivas de cada clase; que principiose había de adoptar por base? O número de cada unha das cla-ses; a súa riqueza ou antigüidade; a abundancia ou escaseza denobres nunhas e outras provincias ou que outra regra seríacapaz de desentrañar tan complicado sistema como a xerarquíados nobres en España? E nos prelados, aínda que os da penín-sula puidesen asistir sen abandonar por moito tempo as súasdioceses, os de ultramar habían de deixalas viúvas por anos en-teiros e expoñelas ás funestas consecuencias dunha longa pere-grinación? Sobre todo, os grandes e os prelados habían de entrartamén a compoñer o censo total para nomear representantes epoder ser elixidos entre eles, ou excluídos da Deputación po-pular e circunscrito ás dúas clases ou brazos? Os nobres e oseclesiásticos no segundo caso, xa representados nas súas respec-tivas clases, habían de entrar ademais na das universidades epoder ser procuradores polo estado xeral? Que confusión,señor, que inmenso mar de dificultades doado de sucar coa pa-labra e a reflexión, pero moi a propósito para se mergullar nelcalquera que quixese poñer orde e arranxo no medio do con-flito de opinións e de intereses tan encontrados! Xamais se pre-sentaría teoría política máis absurda que intentar remover estesobstáculos adoptando o método de lles sinalar número fixo aosdous brazos, excluíndo deles a elección, como no sentir dalgúnsse creu conveniente. O exemplo de Inglaterra sería unha ver-dadeira innovación incompatible coa índole mesma dos brazosnas antigas Cortes de España. Naquel reino non hai, en rigor,máis ca unha soa clase de nobreza, que son os lores. Todo pardo reino é, polo mesmo feito, membro da Cámara Alta, senque para iso sexa elixido nin chamado: non representa senón asúa persoa. Os bispos, como lores espirituais, son igualmente

450

Agustín de Argüelles

rración de feitos que o comproban. En canto á orixe dos brazos,só indicará que o que lle parece máis verosímil é o sistema feu-dal, que, aínda que moi suavizado, trouxo a España os dereitosseñoriais, como é notorio. Os magnates e os prelados donos deterras con xurisdición omnímoda, con autoridade de levantarnelas hostes e contribucións para acudir ao rei co servizo daguerra, claro está que non podían menos de asistir aos congre-sos nacionais, onde se habían de ventilar negocios graves e quepodían, con moita facilidade, prexudicar os seus intereses e pri-vilexios. Ían a eles non por elección nin en representación deningunha clase, senón como defensores dos seus foros e partes,directa e persoalmente interesados na súa conservación. Así éque non hai un só vestixio na historia que indique sequera queos grandes e prelados eran elixidos para ir ás Cortes. Ou asistíanpor dereito persoal ou chamados polo Rei e moitos deles, asmáis veces, como en Castela, máis ben en calidade de conse-lleiros ca a deliberar. Xamais usaron do nome de procuradores,porque a nación non lles daba ningúns poderes. Non atopando,polo mesmo, a Comisión ningunha regra nin principio coñe-cido que seguir neste punto, arredouse ao lle querer aplicar aoestado presente do reino un costume vario e irregular en todasas coroas de España; pois ao non teren xa no día os grandes,títulos, prelados etc. dereitos, nin privilexios exclusivos que ospoñan fóra da comunidade dos seus concidadáns, nin lles deaintereses diferentes que os do pro comunal da nación, faltabaa causa que, en xuízo daquela, deu orixe aos brazos. A desigual-dade con que a nobreza está distribuída en España é un obstá-culo insuperable para os estamentos; pois se os grandes, polasúa calidade, por ser menos en número e vivir de ordinario naCorte, non ofrecen dificultade para a súa clasificación nas elec-cións, os títulos e demais nobres non titulados facíana imprac-

Page 226: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

453

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

presentación nacional, quedan hoxe incorporadas na masaxeral da poboación, única base que se tomou para en diante.Por estas, e aínda outras ben obvias razóns, suprimíronse igual-mente os deputados de xuntas. Tamén se fixeron algunhas ou-tras variacións no método xeral de elección nas provincias,para evitar os inconvenientes que a experiencia manifestouque resulta do regulamento da Xunta Central. As dúas inno-vacións máis principais que se fixeron son a de non requirir,precisamente, para ser nomeado deputado por unha provinciaa natureza material, por non privar a nación de que sexan eli-xidos moitos dignos españois que, por saíren das súas provin-cias desde nenos ou faceren ausencias de moitos anos, podenser pouco ou nada coñecidos nelas. A outra é esixir para de-putado a condición de ter unha renda anual proporcionada,procedente de bens propios.

Nada arraiga máis ao cidadán e estreita tanto os vínculosque o unen á súa patria como a propiedade territorial ou a in-dustrial afecta á primeira. Non obstante, a Comisión, ao veros obstáculos que impiden no día a libre circulación das pro-piedades territoriais, creu indispensable suspender o efectodeste artigo ata que, removidos os estorbos e soltas todas as tra-bas que a encadean, poidan as Cortes sucesivas sinalar con froi-to a época da súa observancia. Igualmente, elevouse a base paranomear deputados dun por cada cincuenta mil a setenta mil.O excesivo número de representantes fai sempre demasiadolentas as deliberacións e, sobre todo, as inmensas distancias eos crecidos gastos que ocasionan as viaxes, longas e duradeiras,obrigan, en sentir da Comisión, a ter estas consideracións cosespañois de ultramar.

Cando a Comisión examinou as moitas leis que protexíanen España a liberdade política e civil dos cidadáns, indagaba

452

Agustín de Argüelles

todos, a excepción dun, individuos natos do Parlamento, sennecesidade de elección nin convocación; e se se cre que repre-sentan o corpo eclesiástico, tamén os clérigos están excluídosda Cámara dos Comúns. Pero, Señor, a razón máis poderosa,a que tivo para a Comisión unha forza irresistible é que os bra-zos, que as cámaras ou calquera outra separación dos deputadosen estamentos provocaría a máis espantosa desunión, fomen-taría os intereses de corpos, excitaría celos e rivalidades, que seen Inglaterra non son hoxe en día prexudiciais, é porque aConstitución daquel país está fundada sobre esa base desde aorixe da monarquía por regras fixas e coñecidas desde moitosséculos; porque o costume e o espírito público non o repug-nan; e en fin, Señor, porque a experiencia fixo útil e aínda ve-nerable en Inglaterra unha institución que en España tería queloitar contra todos os inconvenientes dunha verdadeira novi-dade. Tales, Señor, foron as principais razóns por que a Co-misión chamou os españois a representar a nación sen distin-ción de clases nin estados. Os nobres e os eclesiásticos de todasas xerarquías poden ser elixidos en igualdade de dereito contodos os cidadáns; pero no feito serán sempre preferidos. Osprimeiros polo influxo que en toda sociedade teñen as honras,as distincións e a riqueza; e os segundos porque a estas cir-cunstancias unen a santidade e sabedoría tan propias do seuministerio.

O método que sancionara a Xunta Central para as elec-cións dos actuais deputados en Cortes non pareceu adaptableen todos os seus principios á representación ulterior, que debeter o reino pola Constitución. Así como se suprimiron os bra-zos por incompatibles cun bo sistema de eleccións, ou sexa,representativo, pola mesma razón omitiuse darlles deputadosás cidades de voto en Cortes; pois ao ser esta a verdadeira re-

Page 227: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

455

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

Ademais, o triste e lamentable estado a que o reino quedará re-ducido pola devastadora irrupción na que se somerxeu, destru-índo na súa orixe todas as canles de riqueza pública, en que arelixión, a educación e todas as institucións morais, científicase políticas padeceron sensible menoscabo, fai indispensable queo coidado e a vixilancia do corpo representativo da nación re-anime e restitúa en canto sexa posible ao seu antigo estado todoo que padecera alteración substancial; proporcionando estetempo as melloras e adiantos que poidan convir. Tan vastos ob-xectivos non poden confiarse nunca ao coidado do Gobernoque, ocupado principalmente en desempeñar as obrigas propiasdo seu instituto, miraría sempre como secundarias estas outrasatencións. Por outro lado, o inmenso poder que se lle adxudi-cou á autoridade real necesita dun freo que constantemente oconteña dentro dos seus límites; que calquera que estes sexan,reducidos á ineficacia dunha lei escrita, só oporán sempre unhadébil barreira ao que ten ao seu mando o exército, o manexoda tesourería e a provisión de empregos e grazas, sen que a au-toridade das Cortes teña á súa disposición medios tan terriblespara traspasar os límites prescritos ás súas facultades, debilitadasxa en gran modo pola sanción do Rei.

A renovación de deputados, aínda que en sentir da Comi-sión debese ser todos os anos, non puido conciliarse coa inmensadistancia que separa os españois do novo mundo, sinaladamenteos que, habitando cara ás costas do mar Pacífico ou ás illas Fili-pinas, necesitan emprender longas navegacións en períodos fixose inalterables, ou atravesar montes e desertos de considerable ex-tensión. Por iso cada deputado en Cortes durará dous anos, paradar tempo á vinda dos procuradores de ultramar. A elección dedeputados e apertura das sesións do Cortes fixounas a lei paradías determinados, co fin de evitar que o influxo do Goberno

454

Agustín de Argüelles

con escrupulosidade e dilixencia as causas que as poderían facercaer en tan penosa e fatal inobservancia; e ao paso que atopoua principal orixe destes males no progresivo decaemento da ce-lebración de Cortes, non encontrou remedio máis eficaz e cua-lificado ca a reunión anual dos deputados do reino en CortesXerais. Aragón, Navarra e Castela foron libres, esforzados e te-midos os seus naturais, mentres os procuradores destes tres rei-nos se xuntaban frecuentemente para mirar polo ben e pro co-munal das súas terras; e o incesante conato que os reis destesestados manifestaron en varias épocas de querer diferir a prazosapartados estes congresos e aínda dispensar da súa convocaciónmostra ben claro que miraron a frecuente reunión de Cortescomo un verdadeiro obstáculo á arbitrariedade do seu gobernoe á usurpación que se intentaba facer das liberdades dos espa-ñois. Os abusos comezan de ordinario por pequenas omisiónsna observancia das leis que, acumulándose insensiblemente,chegan a introducir costume; cítase este ao pouco como exem-plo e, establecéndose sobre iso doutrina, pasa á fin a fundarsee erixirse o dereito. Xuntar Cortes cada ano é o único mediolegal de asegurar a observancia da Constitución sen convul-sións, sen desacato á autoridade e sen recorrer a medidas vio-lentas, que son precisas e aínda inevitables cando os males e vi-cios na Administración chegan a tomar corpo e envellecer. Asvantaxes que lle ofrecerá á nación estar sempre viva e vixilantepor medio dos seus procuradores sobre a conduta dos funcio-narios públicos compensarán abundantemente o gravame que,por outro lado, podería experimentar na reunión anual dos seusdeputados e é igualmente o medio máis a propósito para es-treitar máis e máis os vínculos de unión cos españois de ultra-mar, os que poderán con maior facilidade promover con efica-cia o adiantamento e mellora daqueles felices e preciosos países.

Page 228: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

1. O Congreso sancionou con moita oportunidade que os secretariosdo Despacho poidan asistir ás discusións e falar nelas. Véxase oartigo 125 da Constitución (nota da edición de 1820).

457

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

deu ao Rei na autoridade lexislativa, concedéndolle a sanción,ten por obxecto corrixir e depurar canto sexa posible o carácterimpetuoso que necesariamente domina nun corpo numerosoque delibera sobre materias, as máis das veces, moi propias paramanchar ao mesmo tempo as virtudes e os defectos do ánimo.Co mesmo fin, limitouse a duración das sesións en cada ano,para que, non pasando de tres meses, ou de catro se houbeseprórroga, cubran o importante obxecto de enfrontar o Gober-no coa súa autoridade sen aflixilo demasiado cunha prolongadapermanencia. Por último, a publicidade das sesións, ao pasoque lles proporciona aos deputados dar un testemuño públicoda rectitude, firmeza e acerto dos seus ditames, preséntalle ánación sempre aberto o santuario da verdade e da sabedoría,onde a ansiosa xuventude poida prepararse a desempeñar algúndía con utilidade o difícil cargo de procurar polo benestar dasúa patria, e a respectable ancianidade atopar ocasións de ben-dicir o froito da súa prudencia e dos seus consellos: afastandodeste modo a escuridade e o misterio dun corpo deliberativo,que polo seu instituto non debe ocuparse en negocios de go-berno, únicos que piden reserva, a non ser nos poucos casosque, logo de deliberación, conveña o segredo ao interese pú-blico. A fórmula con que se han de publicar as leis a nome doRei está concibida nos termos máis claros e precisos: por elesdemóstrase que a potestade de facer leis correspóndelles esen-cialmente ás Cortes e que o acto da sanción debe considerarsesó como un correctivo que esixe a utilidade particular de cir-cunstancias accidentais.

Para que a execución das leis sexa rápida e pronta e nonencontre ningún obstáculo na súa comunicación, circularanllasdirectamente de mandato do Rei os secretarios respectivos doDespacho a todas as autoridades ás cales lles corresponda o seu

456

Agustín de Argüelles

ou as malas artes da ambición poidan estorbar xamais con pre-textos ou alongar con subterfuxios a reunión do Congreso na-cional. A absoluta liberdade das discusións asegurouse coa invio-labilidade dos deputados polas súas opinións no exercicio do seucargo e prohibindo que o Rei e os seus ministros1 inflúan coasúa presenza nas deliberacións: limitando a asistencia do Rei aosdous actos de abrir e pechar o solio, así para que poida exercitaro paternal coidado de honrar coa súa palabra aos seus fieis e ama-dos súbditos como para lle dar maxestade e grandeza á reuniónsoberana da nación e do seu monarca.

As facultades das Cortes expresáronse con individualidade,para que en ningún caso poida haber ocasión de disputa oucompetencia entre a autoridade das Cortes e a do Rei, que nonestea facilmente disolta co simple recordo da Constitución. Alectura destas facultades anuncia por si mesma cales foron asrazóns en que as funda a Comisión. Cada unha delas pertencepola súa natureza de tal modo á potestade lexislativa, que asCortes non poderían desprenderse delas sen comprometer moipronto a liberdade da nación. A máis leve discusión nestes pun-tos ofrecerá sobre a materia un torrente de luz moi superior áque puidese anticipar a Comisión; polo que se dispensa de mo-lestar sobre este particular a atención do Congreso.

Os trámites da discusión nos proxectos de lei e materiasgraves van sinalados con toda individualidade para que en nin-gún caso, nin baixo de ningún pretexto, poidan ser as leis e de-cretos das Cortes obra da sorpresa, da calor e axitación das pai-xóns, do espírito de facción ou parcialidade. A parte que se lle

Page 229: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

459

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

cuberto dunha inmediata responsabilidade. A historia da so-ciedade humana, a prudencia e a sabedoría dos homes e escri-tores máis profundos poñen fóra de toda dúbida a necesidadede que o entendemento se renda á experiencia e faga o custososacrificio de declarar solta de todo cargo a persoa do rei, que,polo tanto, debe ser sagrada e inviolable en obsequio da ordepública, da tranquilidade do Estado e de toda a posible dura-ción da institución magnífica dunha monarquía moderna. Bús-quense noutra parte os medios de asegurar o fiel desempeñoda autoridade pública sen expoñer a nación aos riscos dunhaconvulsión interior ou ás espantosas resultas da disolución ouda anarquía. O mesmo que ás Cortes, é indispensable sinalarlleao Rei as súas facultades como depositario da potestade execu-tiva; as que van explicadas coa individualidade e distinción co-rrelativas ás que se prefixaron para as Cortes. Os fundamentosen que se apoian son do mesmo modo claros e libres de todaescuridade: concíbense mellor que se expresan; e así, a Comi-sión absteríase neste punto de molestar o Congreso se non fosepor indicar algunhas das razóns que tivo para lle conceder aoRei a facultade de declarar a guerra, facer e ratificar a paz. SeEspaña, Señor, estivese reducida a non ter no día coas potenciasestranxeiras outras relacións ca as que gardaba en Europa entempo dos árabes, non habería dificultade en lles reservar ásCortes aquel terrible dereito. Mais a política dos gabinetes va-riou hoxe enteiramente e toda nación, nos puntos que lle co-rresponden á conservación da súa seguridade exterior, necesitaaxustarse ao que fan as demais nacións das que pode recear outemer algún dano. Se para declarar con oportunidade unhaguerra fose necesario esperar á lenta e incerta resolución duncongreso numeroso, a potencia agresora ou inxusta tería a máisdecidida superioridade sobre a nosa, se a favor do segredo

458

Agustín de Argüelles

coñecemento. No intervalo que medie entre as sesións das Cor-tes, quedará en exercicio unha deputación destas con facultadessinaladas para algúns casos, cuxa importancia se recomenda porsi mesma sen necesidade de máis aclaración. Como no cursoordinario do Goberno do reino poden sobrevir acontecementosimprevistos que, con urxencia, esixan pronto remedio, mentresse estean de vacante ou xa disoltas as Cortes ordinarias, pareceunecesario prover a estes casos por medio da reunión de Cortesextraordinarias, que non entenderán senón no negocio paraque foren convocadas nin menos estorbarán a elección denovos deputados ou a instalación das Cortes ordinarias nasépocas en que un e outro corresponda.

[A Coroa]

Indicadas as razóns principais en que funda a Comisión omodo como dispuxo a primeira parte da lei fundamental paraa monarquía, pasa agora a expoñer as que a moveron a arranxara segunda, que comprende a autoridade do Rei.

O Rei, como xefe do Goberno e primeiro maxistrado danación, necesita estar revestido dunha autoridade verdadeira-mente poderosa para que, ao paso que sexa querido e veneradodentro do seu reino, sexa respectado e temido fóra del polasnacións amigas e inimigas. Toda a potestade executiva a depo-sita a nación, por medio da Constitución, nas súas mans, paraque a orde e a xustiza reinen en todas as partes e para que a li-berdade e seguridade dos cidadáns poida ser protexida a cadainstante contra a violencia ou as malas artes dos inimigos doben público. Este inmenso poder de que o monarca se acha re-vestido sería ineficaz e ilusorio se a súa persoa non estivese a

Page 230: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

461

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

aos verdadeiros intereses da nación; facendo para o caso os cha-mamentos oportunos despois do señor don Fernando VII e asúa lexítima descendencia, cuxa augusta real persoa se acha ac-tualmente no gozo dos dereitos que a nación recoñeceu, pro-clamou e xurou do modo máis auténtico e solemne.

A maior idade do Rei fixouse nos dezaoito anos cumpridosde idade, xa para que unha longa minoría non aflixa a nacióncun goberno interino, xa porque un reinado prematuro non aexpoña aos funestos resultados da precoz adolescencia, da in-experiencia ou veleidade dun rei demasiado novo. O reino namenor idade do Rei gobernarao unha Rexencia, cuxos indivi-duos elixirán as Cortes; e para evitar que, se non estiveren reu-nidas ao tempo da morte do rei, quede a nación sen Goberno,haberá unha Rexencia provisional presidida, se a houber, polaraíña nai. A autoridade que exerza a Rexencia nomeada polasCortes será igual á do Rei, a non ser que crean oportuno limi-tala. As Cortes, ao ver o interese que ten a nación de que o Reisexa o pai dos seus pobos, non poden desentenderse de mirarpola súa crianza e educación; polo tanto, debe ser do seu cargonomear titor, a falta de tutela testamentaria ou lexítima, comoasí mesmo vixiar o ensino do Rei menor.

A Comisión creu que debía conservarlle ao herdeiro daCoroa o título de Príncipe de Asturias, como tamén o de In-fante das Españas a só os fillos e fillas do Rei e do príncipe her-deiro, o cal deberá ser recoñecido polas Cortes logo que se llesanuncie o seu nacemento. No sentir da Comisión, esta solem-nidade debe observarse máis para conservar un costume intro-ducido na súa orixe pola necesidade ca por ningunha utilidadeou precisión que haxa no día. Igualmente pareceu oportunoque o Príncipe de Asturias, logo que chegue aos catorce anos,xure ante as Cortes defender a relixión católica, apostólica e ro-

460

Agustín de Argüelles

dunha negociación conducida con habilidade, puidese tomarpor si só o seu goberno as medidas convenientes para declararsecon vantaxe. A inmensa distancia que separa as nosas provinciasde ultramar as unhas das outras e os diversos puntos de con-tacto que no día teñen con potencias respectables fai indispen-sable este sacrificio en obsequio da seguridade do Estado, o calnon é tan gran respecto a que nos tratados de alianza ofensiva,de subsidios e de comercio en que puidese prexudicarse a na-ción, o Rei non pode proceder a formalizalos sen consentimen-to das Cortes.

A continuación, determínanse coa mesma puntualidade as restricións que a autoridade do Rei non pode menos de ter, senon ha de ser un nome van a liberdade da nación. A Comisión,Señor, nin aínda nisto pretende ser orixinal: os foros de Aragónofrecéronlle felizmente a fórmula das restricións, pois falandodelas din frecuentemente Dominus Rex non potest & c. Quesaudable será para o sucesivo esta claridade e precisión no textoda lei fundamental non hai para que anticipalo. Sen lanzarse aComisión en conxecturas risoñas, nin se deixar seducir de pres-tixios filosóficos, non cre aventurar o seu xuízo se asegura conconfianza que se acabou para sempre esa prodixiosa multitudede intérpretes e escoliadores que, ofuscando as nosas leis e en-chendo de escuridade os nosos códigos, produciu o lamentableconflito, a espantosa confusión en que a un tempo se anegarona nosa antiga constitución e a nosa liberdade. A fórmula do xu-ramento que ha de prestar o Rei ante as Cortes á súa chegada aotrono vai concibida no estilo máis grave e decoroso que, ao pasoque o constitúe Rei, debe facer no seu ánimo unha profunda im-presión acerca de cal é a natureza das súas sagradas obrigas.

A sucesión á Coroa será un dos obxectos que arranxará asabedoría do Congreso, segundo entenda que mellor convén

Page 231: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

463

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

que no feito existe toda nas mans dos ministros. O medio máisseguro e sinxelo, o que lle facilita á nación poderse decatar acada instante da orixe dos males que poden manifestarse encalquera ramo da Administración é o de obrigar os secretariosdo Despacho a autorizar coa súa sinatura calquera orde do Rei.A benéfica intención, que non pode menos de animar sempreas súas providencias, fai inverosímil que o monarca se apartexamais do camiño da razón e da xustiza e, se talvez aparecernas súas ordes que se desvía daquela senda, será só por ser in-ducido a iso contra os seus paternais designios polo influxo oumal consello dos que, esquecidos do que· deben a Deus, á pa-tria e a si mesmos, ousasen abusar do sagrado lugar en que nondebe oírse senón a linguaxe respectuosa da verdade, da pruden-cia e do patriotismo. Deste modo, as Cortes terán en calqueracaso un testemuño auténtico para lles pedir conta aos ministrosda administración respectiva dos seus ramos. E para asegurar,por outra parte, o fiel desempeño dos seus cargos e protexeloscontra o resentimento, a rivalidade e demais inimigos da rec-titude, enteireza e xustificación que deben constituír o carácterpúblico dos homes de estado, os ministros non poderán serxulgados sen que previamente resolvan as Cortes proceder áformación de causa.

Para lle dar ao Goberno o carácter de estabilidade, pruden-cia e sistema que se require; para facer que os negocios se diri-xan por principios fixos e coñecidos e para proporcionar que oEstado poida ser en diante conducido, por dicilo así, por má-ximas, e non por ideas illadas de cada un dos secretarios deDespacho, que ademais de poder ser equivocadas, necesaria-mente son variables a causa da amobilidade a que están suxeitosos ministros, creouse un Consello de Estado composto de pro-porcionado número de individuos. Nel haberase de refundir o

462

Agustín de Argüelles

mana, gardar a Constitución e obedecer ao Rei; xa porque nestaidade pode contraer matrimonio e ser considerado como enestado libre, xa porque o respecto, obediencia e fidelidade á re-lixión, á lei e ao Rei empezan a ser desde este tempo os vínculosque o unen máis estreitamente á nación que algún día haberáde gobernar.

A falta de conveniente separación entre os fondos que anación destinaba para a decorosa manutención do Rei, a súafamilia e casa e os que sinalaba para o servizo público de cadaano ou para os gastos extraordinarios que acontecían imprevis-tamente foi unha das principais causas da espantosa confusiónque houbo sempre no investimento dos caudais públicos. Deaquí tamén a funesta opinión de que non poucos crean, e aíndaintenten soster como axioma, que as rendas do Estado eranunha propiedade do monarca e da súa familia. Para previr apartir deste momento tamaños males, a nación ao principio decada reinado fixará a dotación anual que considere convenienteasignarlle ao Rei para manter a grandeza e o esplendor do tronoe, igualmente, o que crea correspondente á decorosa sustenta-ción da súa familia, evitando por este medio non só a poucodecente e airosa solicitude de lle facer periodicamente á naciónpedidos e donativos para axuda de criar e establecer os seus fi-llos, senón tamén para que en diante non se empregue, baixopretexto de necesidades ficticias, a substancia dos pobos en fra-guarlles novas cadeas, como de ordinario sucedeu sempre quea nación descoidou tomar rigorosa conta da boa administracióne investimento das súas contribucións.

Como o órgano inmediato do Rei o forman os secretariosde Despacho, aquí é onde é necesario facer efectiva a respon-sabilidade do Goberno para asegurar o bo desempeño da in-mensa autoridade depositada na sagrada persoa do Rei, pois

Page 232: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

2. Esta primeira parte foi lida nas Cortes o 17 de agosto de 1811.

465

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

que tanto pode influír o temor dunha separación violenta oupouco decorosa.2

[PARTE II]

[A liberdade civil e a xustiza]

Ata aquí quedan sentadas as bases en que repousa o suntuosoedificio da liberdade política da nación. Resta agora asegurar aliberdade civil dos individuos que a compoñen. O íntimo enlace,o recíproco apoio que debe haber en toda a estrutura da Cons-titución esixe que a liberdade civil dos españois quede non menosafianzada na lei fundamental do Estado que o está xa a liberdadepolítica dos cidadáns. A conveniencia pública, a estabilidade dasinstitucións sociais non só pode permitir, senón que esixe moitasveces que se suspenda ou se diminúa o exercicio da liberdade po-lítica dos individuos que forman unha nación. Pero a liberdadecivil é incompatible con ningunha restrición que non sexa diri-xida a determinada persoa, en virtude dun xuízo intentado e re-matado segundo a lei promulgada con anterioridade. Así é quenun Estado libre pode haber persoas que, por circunstancias par-ticulares, non concorran mediata ou inmediatamente á forma-ción das leis positivas; mais estas non poden coñecer diferenzaningunha de condicións nin de clases entre os individuos destemesmo Estado. A lei ha de ser unha para todos; e na súa aplica-ción non ha de haber acepción de persoas.

464

Agustín de Argüelles

coñecemento dos negocios gobernativos que andaban antes re-partidos entre os tribunais supremos da Corte, con gran me-noscabo do augusto cargo de administrar a xustiza, de cuxosanto ministerio non deben ser en ningún caso distraídos osmaxistrados, e porque tamén convén determinar con toda es-crupulosidade e conservar enteiramente separadas as facultadespropias e características da autoridade xudicial. Para lle dar con-sideración e decoro a tan sinalada reunión haberá nela algúnsindividuos do clero e da nobreza, cuxo número fixo evitará que,co tempo, se introduzan abusos prexudiciais ao obxecto do seuinstituto, e, igualmente, outro suficiente de naturais de ultra-mar, para que deste modo se estreite máis e máis a nosa frater-nal unión, poida ter o Goberno prontos para calquera resolu-ción todas as luces e coñecementos de que necesite e aquelesfelices países o consolo de aproximarse por este novo medio aocentro da autoridade e da nai patria. Para que a moderación,pureza e desprendemento que deben formar o carácter públicodun representante da nación non periguen ao tempo de formaras listas dos individuos que se haxan de propoñer ao Rei paraconselleiros de Estado, non poderá elixirse ningún deputadodas Cortes, que fan o nomeamento. A proposta dos individuosdo Consello feita ao Rei polas Cortes ten por obxecto darlle aesta institución carácter nacional; deste modo, a nación nonverá no Consello un senado temible pola súa orixe nin inde-pendencia, terá seguridade de non contar entre os seus indivi-duos con persoas desafectas aos intereses da patria; e o Rei, que-dando en liberdade de elixir de cada tres un, non se veráobrigado a tomar consello de súbditos que lle sexan desagra-dables. Ultimamente a seguridade de non poder ser removidosdo seu encargo sen causa xustificada os individuos do Consellode Estado, afianza a independencia das súas deliberacións, en

Page 233: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

467

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

dores buscaban o modo de asegurar a recta administración dexustiza; e nas civís brilla excesivamente o enxeño, a sagacidadee aínda o espírito de sutileza así dos lexisladores como dos co-mentaristas e prácticos que as explicaron, introducindo estesno foro a súa doutrina á par das mesmas leis, que gañou ennon poucos casos igual e aínda maior autoridade, con graveprexuízo da claridade e uniformidade, que debe ser o distintivodunha sabia lexislación.

Non se deterá a Comisión en referir as causas que se opu-xeron aos saudables efectos destas leis en todos os reinos de Es-paña porque son as mesmas que destruíron a liberdade políticae das que indicou bastante na primeira parte deste discurso.Non obstante, non pode menos de expoñer que a falta de en-lace e uniformidade dos diferentes códigos da nosa lexislación,que están hoxe en día en observancia, demostra ata a evidenciaa necesidade de establecer un sistema de lexislación sen o calson inútiles ou ineficaces as mellores leis civís e criminais.Como toca á Constitución determinar o carácter que ha de ternunha nación o código xeral das súas leis positivas, deben es-tablecerse nela os principios de que han de derivarse aquelas ecalquera outra disposición que, baixo o nome de ordenanzasou regulamentos, haxan de dirixir as transaccións públicas eprivadas dos individuos dunha nación entre si ou as que cele-bren cos súbditos doutros Estados cos cales poidan establecercomunicación. Estas regras non só han de servir para a forma-ción de novas leis, senón para dirixir as Cortes na derrogaciónou reforma das que sexan incompatibles co novo sistema for-mulado pola Constitución.

A reforma das leis criminais é sobre todo moi urxente por-que, ao teren por obxecto as accións en que poden interesarseinmediatamente a vida, a liberdade e a boa reputación das per-

466

Agustín de Argüelles

De todas as institucións humanas, ningunha é máis subli-me nin máis digna de admiración que a que limita nos homesa liberdade natural, suxeitándoos ao suave xugo da lei. Á súavista todos aparecen iguais e a imparcialidade con que se ob-serven as regras que prescribe será sempre o verdadeiro criteriopara coñecer se hai ou non liberdade civil nun Estado. Polomesmo, un dos principais obxectos da Constitución é fixar asbases da potestade xudicial, para que a administración de xus-tiza sexa en todos os casos efectiva, pronta e imparcial. Isto é,que nos xuízos civís o que litiga con dereito e boa fe poida estarseguro que obterá o que solicita ou que non será despoxado dasúa propiedade ou prexudicado nos seus intereses; e nas causascriminais, convencido o delincuente que nada poderá salvaloda pena condigna ao seu delito; e o inocente, seguro de acharna lei todos os medios de triunfar das artes, malicia e poderdos seus inimigos.

A Comisión, Señor, se non fose por non alongar demasia-do este discurso, presentaríalle á Vosa Maxestade novos teste-muños da sabedoría e profundidade da antiga constitución deEspaña no esencialísimo punto da liberdade civil. Ningunhanación de Europa pode acaso presentar leis máis filosóficas ninliberais, leis que protexan mellor a seguridade persoal dos ci-dadáns, a súa honra e a súa propiedade, se se atende á antigüi-dade do seu establecemento, ca a admirable Constitución deAragón. A sublime institución do Xustiza Maior e o modo deinstruír o proceso criminal serán sempre o obxecto da admira-ción dos sabios, do anhelo dos homes de ben e do ardente dese-xo dos que aman de corazón a liberdade nacional. Diferentesleis criminais de Cataluña, Navarra e Castela son igualmenteadmirables polo espírito de humanidade que respiran, pola ex-quisita dilixencia con que fan ver que os nosos antigos lexisla-

Page 234: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

469

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

que ha de ser conseguinte ao progreso das luces, poidan faceras melloras que estimen oportunas no importantísimo puntode administrar a xustiza.

A sabia distribución que a Vosa Maxestade fixo do exercicioda potestade soberana no seu memorable decreto do 24 de se-tembro de 1810 facilitoulle á Comisión fixar os canons quehan de regular en diante o importantísimo punto da potestadexudicial. A Comisión, segundo o plan que se propuxo, delegaesta autoridade nos tribunais, comprendendo baixo este nomenon só os corpos colexiados, senón tamén os xuíces ordinarios,que, en rigor, constitúen tribunal cando, acompañados dos mi-nistros que as leis sinalan, exercen o ministerio da xustiza.

Para que a potestade de aplicar as leis aos casos particularesnon poida converterse xamais en instrumento de tiranía, se-páranse de tal modo as funcións de xuíz de calquera outro actoda autoridade soberana que nunca poderán nin as Cortes nino Rei exercelas baixo ningún pretexto. Talvez poderá conviren circunstancias de grande apuro reunir por tempo limitadoa potestade lexislativa e executiva; pero no momento queambas as dúas autoridades ou algunha delas reasumise a auto-ridade xudicial, desaparecería para sempre non só a liberdadepolítica e civil, senón ata aquela sombra de seguridade persoalque non poden menos de establecer os mesmos tiranos se que-ren conservarse nos seus Estados. Por iso, prohíbese expresa-mente que poida separarse dos tribunais o coñecemento dascausas e nin as Cortes nin o rei poderán avocalas nin mandarabrir novamente os xuízos executados. A lei soa debe sinalar oremedio para emendar os prexuízos que poidan seguirse dosditames dos xuíces. E se o cidadán se vise exposto como ataaquí a ser separado do tribunal competente ou a sufrir as pe-nalidades dun litixio indefinido perdería toda confianza e só

468

Agustín de Argüelles

soas, toda dilación na súa mellora é da máis grave transcenden-cia, todo erro pode provocar danos irreparables. De aquí sé-guese que a regulación da potestade xudicial en toda a exten-sión que comprende a administración de xustiza no civil ecriminal esixe moita escrupulosidade e circunspección. Nonabondan leis que regulen os dereitos entre os particulares, quecastiguen os delitos e protexan a inocencia: é necesario que oque dispoñen sexa, segundo se dixo, executado irremisiblemen-te con prontitude e imparcialidade.

Dous grandes escollos son os que fan perigar a administra-ción de xustiza, segundo a orde establecida na nosa xurispru-dencia. Escollos que non é posible evitar de todo mentres asluces non se difundan e en tanto que a libre discusión das ma-terias políticas non poña a nación en estado de comparar o sis-tema xudicial doutras nacións co que se observa en España. Ostribunais colexiados, a perpetuidade dos seus xuíces e a facul-tade que teñen estes de cualificar por si mesmos o feito sobreo que han de fallar suxeitan, sen dúbida ningunha, os que re-claman as leis ao duro transo de acharse moitas veces a discre-ción do xuíz ou tribunal. A Comisión non entrará a examinaras razóns en que se fundan os que apoian e impugnan un eoutro sistema. Encargada pola Vosa Maxestade de regular unproxecto de Constitución para restablecer e mellorar a antigalei fundamental da monarquía, abstívose de introducir unhaalteración substancial no modo de administrar a xustiza, con-vencida de que reformas desta transcendencia han de ser o froi-to da meditación, do exame máis prolixo e detido, único mediode preparar a opinión pública para que reciba sen violencia asgrandes innovacións. Pero, ao mesmo tempo, a Comisión creuque a Constitución debía deixar aberta a porta para que as Cor-tes sucesivas, aproveitándose da experiencia, do adiantamento,

Page 235: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

471

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

comisións especiais, senón polo tribunal establecido con ante-rioridade pola lei.

A Comisión non necesita deterse a demostrar que unhadas principais causas da mala administración de xustiza entrenós é o fatal abuso dos foros privilexiados, introducido pararuína da liberdade civil e oprobio da nosa antiga e sabia Cons-titución. O conflito de autoridades que chegou a establecerseen España no último reinado de tal modo anulara o imperiodas leis que case parecía un sistema formulado para asegurar aimpunidade dos delitos. Talvez o estudo enteiro da xurispru-dencia e o artificioso método do foro non lles ofrecían aos xu-íces e oficiais de xustiza tantas dificultades como o só puntodas competencias. Que subterfuxios, que dilacións, que enxe-ñosas arbitrariedades non lles presentan os foros particularesaos litigantes temerarios, aos xuíces lentos ou pouco delicados,aos ministros de xustiza que queiran poñer a logro o caudal in-menso da súa cavilosa sagacidade! A soa nomenclatura e dis-cernimento dos foros privilexiados esixen un estudo particulare meditado. A xustiza, Señor, ha de ser efectiva e para iso o seucurso ha de estar expedito. Polo mesmo, a Comisión reduce aun só o foro ou xurisdición ordenada nos negocios comúns,civís e criminais. Esta gran reforma abondará por si soa pararestablecer o respecto debido ás leis e aos tribunais, asegurarámoito a recta administración de xustiza e acabará dunha vezcoa monstruosa institución de diversos estados dentro dunmesmo Estado que tanto se opón á unidade de sistema na Ad-ministración, á enerxía do Goberno, á boa orde e tranquilidadeda monarquía.

A Comisión creu, ao mesmo tempo, que non debía facersealteración no foro dos clérigos ata que as dúas autoridades civile eclesiástica regulasen este punto conforme o verdadeiro espí-

470

Agustín de Argüelles

vería nas leis un lazo tendido á súa docilidade, ao seu candore boa fe. A observancia das formalidades que regulan o procesoé tan esencial, que nelas ha de estar fundado o criterio da ver-dade; e no instante en que a autoridade soberana puidese dis-pensala no máis mínimo, non só a comprometería o acertonas sentenzas, senón que a desconfianza se apoderaría doánimo dos que puxesen a súa vida e os seus intereses en mansdos xuíces ou maxistrados.

A meditación máis profunda apenas é bastante para expli-car a orixe da sublime institución dos xuíces; e acaso o maiorsacrificio que poden facer os homes está en someterse ao quedecidan os seus iguais nas cousas que poden ser máis caras eesenciais á súa existencia ou conservación. Esta reflexión fai vercanto importa que os xuíces non poidan ser distraídos en nin-gún caso das augustas funcións do seu ministerio. E só a la-mentable confusión de principios a que viñera parar o verda-deiro estudo da xurisprudencia ou as falsas ideas da ambiciónpuideron presentar como propias da maxistratura outras ocu-pacións que non fosen puramente as de xulgar. Os nosos lexis-ladores non descoñeceron tan saudable doutrina e por iso es-taba tamén determinada polas antigas leis de Aragón e deCastela a verdadeira autoridade dos xuíces e tribunais. Esta épreciso que se estenda a facer que leven a efecto as súas deci-sións para que non sexan ilusorias, sen que por iso poidan in-fluír de ningún modo na suspensión ou retardo da súa execu-ción. Calquera facultade nesta parte introduciría nos tribunaisa máis funesta arbitrariedade. Como a liberdade civil desapa-rece no momento en que nace a desconfianza, é preciso apartardo ánimo dos súbditos dun Estado a idea de que o Gobernopoida converter a xustiza en instrumento de vinganza ou depersecución; prohíbese así que ninguén poida ser xulgado por

Page 236: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

473

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

greso cara á urxente necesidade de establecer con claridade ediscernimento por medio de leis particulares a responsabilidadedos xuíces, determinando expresamente as penas que corres-pondan aos delitos que poidan cometer no exercicio do seu mi-nisterio. Aínda que a potestade xudicial é unha parte do exer-cicio da soberanía delegada inmediatamente pola Constituciónaos tribunais, é necesario que o Rei, como encargado da exe-cución das leis en todos os seus efectos, poida velar sobre a súaobservancia e aplicación. O poder de que está revestido e a ab-soluta separación e independencia dos xuíces, ao paso que for-man a sublime teoría da institución xudicial, producen o ma-rabilloso efecto de que sexan obedecidas e respectadas asdecisións dos tribunais, e por iso as súas executorias e provisiónsdeben publicarse a nome do Rei, considerándoo neste casocomo o primeiro maxistrado da nación.

A igualdade de dereitos proclamada na primeira parte daConstitución en favor de todos os naturais orixinarios da Mo-narquía, a uniformidade de principios adoptada pola Vosa Ma-xestade en toda a extensión do vasto sistema que se propuxo esi-xen que o código universal de leis positivas sexa un mesmo paratoda a nación, e debe entenderse que os principios xerais sobreos que han de estar fundadas as leis civís e de comercio nonpoden estorbar certas modificacións que haberán de requirir ne-cesariamente a diferenza de tantos climas como comprende ainmensa extensión do imperio español e a prodixiosa variedadedos seus territorios e producións. O espírito de liberalidade, debeneficencia e de xustificación ha de ser o principio constitutivodas leis españolas. A diferenza, pois, non poderá recaer, en nin-gún caso, na parte esencial da lexislación. Esta máxima tan certae tan recoñecida non poderá menos de asegurar para en diantea uniformidade do código universal das Españas.

472

Agustín de Argüelles

rito e a disciplina da Igrexa española e o que esixe o ben xeraldo reino; non obstante, que no Foro Xulgo era descoñecida aexención de litigar e ser reconvidos ou acusados os eclesiásticosnos negocios comúns, civís e criminais ante os xuíces e tribu-nais ordinarios.

Do mesmo modo, creu indispensable deixarlles aos mili-tares aquela parte do foro particular que sexa necesaria paraconservar a disciplina e a subordinación das tropas no exércitoe armada. Pero tamén recoñece que só a ordenanza é capaz dearranxar este punto tan importante, de modo que se concilieno obxecto da institución militar e o respecto debido ás leis e ásautoridades. O soldado é un cidadán armado soamente para adefensa da súa patria; un cidadán que, suspendendo a tranquilae inocente ocupación da vida civil, vai protexer e conservar coasarmas, cando é chamado pola lei, a orde pública no interior efacer respectar a nación sempre que os inimigos de fóra inten-ten invadila ou ofendela.

Como a integridade dos xuíces é o requisito máis esencialpara o bo desempeño do seu cargo, cómpre asegurar neles estavirtude por cantos medios sexan imaxinables. O seu ánimodebe estar a cuberto das impresións que poida producir ata oremoto receo dunha separación violenta. Nin o desagrado domonarca nin o resentimento dun ministro han de poder alterarno máis mínimo a inexorable rectitude do xuíz ou maxistrado.Para iso, nada é máis a propósito ca que a duración do seucargo dependa absolutamente da súa conduta, cualificada, se éo caso, pola publicidade dun xuízo. Mais a mesma seguridadeque adquiren os xuíces na nova Constitución esixe que a súaresponsabilidade sexa efectiva en todos os casos en que abusenda tremenda autoridade que a lei lles confía e a Comisión nonpode menos de chamar con este motivo a atención do Con-

Page 237: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

475

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

leis dos recursos de forza dos tribunais eclesiásticos superioresda Corte e, igualmente, de todo o relativo ao real padroado,sempre que sexa de natureza contenciosa. As demais facultadesque se lle sinalan deben considerarse como atributo propio duntribunal supremo e centro da autoridade xudicial.

A Comisión establece que todas as causas, así civís comocriminais, han de rematar dentro do territorio de cada audien-cia. Con este motivo cre necesario facer presente as razóns enque funda o seu sistema, para que así queden xustificadas as al-teracións que resulten desta innovación.

A Comisión mirou como un dos maiores prexuízos quepoden experimentar os individuos dunha nación que se llesobrigue a acudir a longas distancias para obter xustiza nos ne-gocios que lles acontezan, así civís como criminais. É impon-derable a desigualdade que resulta entre as persoas poderosaspolas súas riquezas e valemento e as que carecen destas vantaxesque, por desgraza, sempre son en maior número, cando é ne-cesario apelar con recursos extraordinarios a tribunais estable-cidos fóra da provincia. Outras circunstancias que, aínda quede igual transcendencia, non aparecen senón no momento deinterpoñerse os recursos extraordinarios, nin poden ser ben co-ñecidas senón das persoas que, ao seu pesar e en grave prexuízodos seus intereses, teñen que renunciar a aquel remedio, au-mentan grandemente aquela desvantaxe.

A celeridade na formación dos procesos e terminacióndeles en todas as súas instancias, a facilidade de asegurar as pro-bas, de aclarar as dúbidas, de repoñer os vicios, de desfacer asequivocacións que puidesen introducirse na orixe e progresodas causas foron para a Comisión razóns de moito peso paraque deixase de adoptar o único remedio que pode cortar deraíz tan graves males. A primeira alteración que resulta deste

474

Agustín de Argüelles

Delegada pola Constitución aos tribunais a potestade deaplicar as leis, é indispensable establecer, para que haxa sistema,un centro de autoridade en que veñan reunirse todas as rami-ficacións da potestade xudicial. Polo mesmo establécese naCorte un Supremo Tribunal de Xustiza, que constituirá estecentro común. O seu principal atributo debe ser o da inspec-ción suprema sobre todos os xuíces e tribunais encargados daadministración de xustiza.

Ao paso que as súas facultades non deben estorbar o libredesempeño das funcións daqueles, ha de estar autorizado paravixiar a escrupulosa observancia que fagan das leis, como taménxulgar por si mesmo as causas que versen sobre facer efectiva aresponsabilidade dos xuíces e maxistrados superiores nos casosdeterminados pola lei. O principio que guiou a Comisión a es-tablecer este sistema esixe que o Tribunal Supremo de Xustizacoñeza dos xuízos e causas instauradas nas provincias no só nocaso de nulidade cometida na terceira instancia. O seu coñe-cemento ha de limitarse a se se observaron ou non as leis queregulan o proceso, pero deberá absterse de intervir no substan-cial da causa, que haberá de remitirse ao tribunal competentepara que execute o que proceda. O recurso de nulidade e oxuízo de responsabilidade que, en consecuencia, pode orixinar-se no Tribunal Supremo de Xustiza asegurará o celo e xustifi-cación dos tribunais superiores de provincia, que non poderánmenos de mirar con respecto unha autoridade suprema, ante acal haberán de responder das faltas ou delitos que cometesen.A inmediación ao Goberno do Supremo Tribunal de Xustiza,a dignidade e circunstancias dos principais empregados persua-den a necesidade de que entenda nas causas criminais que sepromovesen contra eles, como, así mesmo, da residencia dosdemais empregados públicos que estivesen suxeitos a ela polas

Page 238: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

477

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

paña, e o cal se interpón á persoa mesma do Rei, limitándoo sóás causas cuxa contía ascende a tres mil dobras en propiedade eseis mil en posesión. O sistema da Comisión só altera a orde,pois suprimidos os casos de Corte, pode proceder, se é o caso, aeste recurso nas audiencias respectivas, onde se pode observartodo o prevido pola Lei de Segovia e demais que se promulgarondespois na materia ou facer neste punto as alteracións que pa-rezan convenientes. Hai outro recurso extraordinario que debequedar suprimido tanto polo abuso que se fixo del en moitasocasións coma porque se acha en realidade refundido no de nu-lidade, que haberá de interpoñerse ante o Tribunal Supremo deXustiza. A Comisión, Señor, fala do recurso de inxustiza notoria,de incerta orixe, e verdadeiramente prexudicial en todos os tem-pos por chegarse a admitir en moitas ocasións en todos os casosen que se intentaba, como se ve pola consulta do Consello Realdo 8 de febreiro de 1700. O auto acordado do 17 do mesmomes e ano deulle nova forma a este recurso, admitíndoo noscasos en que non tivese lugar a segunda suplicación. O princi-pado de Cataluña non comezou a usalo ata o ano de 1740. Oreino de Navarra resistiuno constantemente e, a verdade, a va-riedade de opinións sobre os casos en que debe admitirse, a in-eficacia do depósito que se esixe dos litigantes para conter a súatemeridade en interpoñelo demostran ata a evidencia que é pre-xudicial e que o recurso de nulidade ideado pola Comisióncomprende todas as vantaxes que poden apetecerse, sen queestea exposto aos inconvenientes do recurso de inxustiza notoria.Leis particulares poderán arranxar o recurso de nulidade contoda a perfección de que é susceptible, adaptándose nas súasdisposicións á base que senta a Constitución.

Establecido xa que todas as causas civís e criminais teñenque rematar dentro do territorio das audiencias, é indispensable

476

Agustín de Argüelles

sistema é a supresión de todos os casos de Corte. Se se examinacon atención a orixe deste privilexio, non pode menos de achar-se que o principal motivo do seu establecemento foi moi loable.O poderoso influxo dos señores territoriais, das xurisdiciónsexentas e o risco de ser atropeladas as persoas desvalidas polasúa idade ou outras circunstancias, sempre que tivesen que li-tigar con tan temibles adversarios ante os xuíces ou alcaldes or-dinarios, fixo indispensable que fosen protexidas, polo que selles concedeu o dereito de non poder ser reconvidas senón nostribunais superiores. A liberdade dos reis, a ambición e vaidadede corpos e particulares fixo extensivo este privilexio aos quenon necesitaban daquela protección.

A nova lei fundamental que se establece sentando por prin-cipio a igualdade legal dos españois, a imparcial protección quea todos dispensa a Constitución e os medios que sanciona paraafianzar a observancia das leis fai inútil e inoportuno o privile-xio de caso da Corte. As reformas ulteriores que se farán noCódigo civil e criminal levarán ao cabo a importante obra deperfeccionar a lexislación, co cal se experimentarán todas asvantaxes que presenta esta parte do proxecto.

Instáurase, pois, a primeira instancia de todas as causas civíse criminais sen distinción ningunha nos xulgados ordinarios eé conseguinte que se finen todas na audiencia da provincia,adoptando o principio tan recomendado polas nosas leis de quetodos xuízos se dean por rematados con tres sentenzas. Esta dis-posición altera a orde establecida pola célebre Lei de Segovia norecurso coñecido co nome de segunda suplicación. É ben sabidoque o motivo principal porque se introduciu foi o non se adoitarantes do reinado de don Xoán I admitir terceira instancia dospreitos que comezaban ante os oidores ou no Consello. Pareceuentón conveniente establecer este recurso, que é peculiar de Es-

Page 239: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

479

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

quelas provincias con motivo das apelacións e recursos inter-postos ante os supremos consellos da Corte, as intolerables ve-xacións, os crecidos gastos e outros innumerables prexuízos queexperimentan os naturais e habitantes daquelas importantesprovincias preciso é que teñan xa fin. A igualdade de dereitos,a de protección e de melloras decretada polo Congreso debenxa realizarse e a administración de xustiza, fundada nos filosó-ficos e liberais principios consignados pola Vosa Maxestade entodos os decretos que teñen por obxecto a felicidade daquelespreciosos países, comezará desde logo a estiñar as feridas que orexeitamento da revolución da nai patria, unido á desorde e ar-bitrariedade do anterior Goberno, desgraciadamente abrironnalgunhas provincias da España de ultramar.

Para estreitar máis e máis o indisoluble vínculo que debeunilas coas da península, establécese que as audiencias de ul-tramar, ao paso que queden expeditas para finar as causas coninclusión do recurso de nulidade, teñan que acudir ao SupremoTribunal de Xustiza nos casos que conveña facer efectiva a res-ponsabilidade dos xuíces que faltasen á observancia das leis queregulen o proceso en todo xénero de causas en que entendesen.Do mesmo modo, remitirán periodicamente ao Supremo Tri-bunal de Xustiza listas puntuais de todas as causas que ante elaspenderen ou se finaren, por medio do cal se facilita a inspeccióne vixilancia sobre o fiel desempeño das súas funcións, se aseguraa responsabilidade dos seus maxistrados e se logra o importanteefecto do respecto e subordinación ao centro da autoridade su-prema xudicial.

Como a índole da nosa antiga Constitución se conservacase inalterable na sabia e popular institución dos xuíces ou al-caldes elixidos polos pobos e como nada pode inspirar a estesmáis confianza ca que nomeen por si mesmos de entre os seus

478

Agustín de Argüelles

asegurar o acerto e xustificación das súas decisións. Así, dis-ponse que os xuíces que ditaminasen na segunda instancia nonpoderán asistir á vista do mesmo preito na terceira. Á Consti-tución só lle corresponde sentar esta base. Leis e regulamentosespeciais serán os que faciliten a organización dos tribunaisconforme este principio.

A división do territorio da monarquía indicada no artigo12 deste proxecto faise cada vez máis necesaria para que poidater o seu efecto o que dispón a Constitución en diferentes lu-gares. Entre todas as razóns que a reclaman, ningunha con máisurxencia que a administración de xustiza. Como poden espe-rala as vilas que, entre o cúmulo de dificultades que opón onoso defectuoso método de axuizar, se atopan, non poucasveces, co insuperable obstáculo de ter que acudir a tribunaisque distan talvez sesenta leguas? Non, Señor, non espere a VosaMaxestade que o primeiro e máis esencial ramo do servizo pú-blico poida chegar a desempeñarse sen que a man poderosa daautoridade soberana acometa a grande obra de restaurar o reinoabrazando, a un mesmo tempo, o grandioso sistema da Cons-titución. As dificultades son innumerables, as circunstanciasparece que multiplican os obstáculos. Non obstante, arrédeseen hora boa o xenio mesquiño e limitado dun ministro, a ti-midez e apoucamento dun Goberno débil ou indolente, maisnon así a grandeza e extensión de miras dun Congreso que tena gloria incomparable de representar a nación española.

A Comisión omite por tan obvias as razóns en que se fun-dan as demais facultades concedidas aos tribunais superioresou audiencias territoriais e pasa a indicar o método que esta-blece para as de ultramar.

As escandalosas dilacións que se advirten en causas orixi-nadas ou ventiladas nos diferentes xulgados ou tribunais da-

Page 240: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

481

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

presentarse. As demais facultades e obrigas que se expresan res-pecto destes xuíces ordinarios establécense na Constituciónnon só porque debe perfeccionarse un sistema dirixido princi-palmente á pronta e recta administración de xustiza, aseguran-do dun modo infalible a responsabilidade dos xuíces e tribu-nais, senón tamén porque son os principios fundamentais enque deben estribar calquera lei ou regulamento que conveñaformar para a organización destes xulgados.

A potestade xudicial queda de todo organizada baixo osprincipios establecidos; pero, ao mesmo tempo, é preciso con-siderar que a natureza de certos negocios, o método particularque convén ao fomento dalgúns ramos de industria xuntamen-te cos regulamentos e ordenanzas, que máis que ao dereito pri-vado pertencen ao dereito público das nacións, poden esixirtribunais especiais e dun regulamento particular. Os consula-dos, os asuntos de presas e outros incidentes de mar, as xuntasou tribunais de minería en América e talvez o complicado e vi-cioso sistema de rendas, mentres non se reforme desde a súaraíz, poderán requirir unha excepción da regra xeral de tribu-nais. A natureza variable dos seus negocios é a que ha de decidirse deben subsistir ou extinguirse e isto nunca pode ser obxectoda Constitución, senón de leis particulares.

Á lei fundamental non só lle corresponde regular as rela-cións dos tribunais entre si, senón tamén fixar os principios aque deben aterse os xuíces na administración de xustiza, e tó-calles ás leis positivas determinar as regras para formalizar oproceso e todos os demais actos propios do exercicio da maxis-tratura. O dereito que ten todo individuo dunha sociedade derematar as súas diferenzas por medio de xuíces árbitros estáfundado no incontrastable principio da liberdade natural. Anosa antiga constitución e as nosas leis recoñecérono e conser-

480

Agustín de Argüelles

iguais as persoas que teñan que rematar as súas diferenzas, aComisión creu que debía ser moi circunspecta no regulamentoda xurisdición ordinaria, depositada case xeralmente polasnosas leis nos xuíces de reguengo e señorío, cuxas xurisdiciónsno día, felizmente, se atopan xa incorporadas nunha soa. Nonobstante, a necesidade de que a xustiza se administre con pron-titude e uniformidade e o difícil que é conseguilo en tanto que,por carga do concello e non por ministerio propio do seu ofi-cio, se vexan os veciños das vilas obrigados a entender en todosos ramos da administración de xustiza moveron a Comisión axeneralizar o sistema de xuíces letrados para a primeira instan-cia mentres permaneza unida nunhas mesmas persoas a facul-tade de cualificar o feito e aplicar a lei. A xurisdición ordinaria,confiada a xuíces elixidos cada ano, non pode menos de pro-ducir na finalización das causas retardos, inxustizas e prevari-cacións por parte dos xuíces, aos cales lles será moi difícil eludir,en calquera caso, a responsabilidade. Os negocios particularese ocupacións domésticas dos veciños das vilas que resulten eli-xidos xuíces ou alcaldes distraerán sempre a súa atención enprexuízo da administración de xustiza, por non falar agora dosinconvenientes que lles trae ás partes ter que acudir a asesor,talvez moi distante ou de pouca confianza.

Para formular o método xeral de xuíces letrados, ben co-ñece a Comisión que debe preceder á división do territorio dasprovincias principais entre si. Esta operación e a de regular asfacultades, así dos xuíces letrados como dos alcaldes das vilas,non lle corresponde á lei fundamental. Leis e regulamentos es-peciais ordenarán todos estes puntos e as Cortes sucesivas, máisfavorecidas das circunstancias en que poidan atoparse que oestá a Vosa Maxestade nestas e auxiliadas pola boa vontade eenerxía do Goberno, achandarán cantas dificultades poidan

Page 241: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

483

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

[A xustiza penal]

Se a administración de xustiza no civil necesita que a Consti-tución sente os principios que han de ordenar os xuízos civís,con canta máis razón non esixe isto no criminal? A naturezadas causas criminais, como dixo xa a Comisión, reclama conpreferencia a atención e sabedoría do lexislador. A primeira di-lixencia con que se anuncia un xuízo criminal diríxese talvez aprivar un cidadán da súa liberdade. A perda da vida e da repu-tación séguena moi de preto e a reparación de prexuízos encaso de erro ou delito de parte dos xuíces non está reservadaao poder humano. Vexa agora a Vosa Maxestade se o cadro queofrece entre nós un código criminal, cheo de leis promulgadaspola ferocidade e barbarie dos conquistadores do norte, polainquietude, depravación e crueldade dos emperadores romanose polo espírito guerreiro de invasión e cabalería, que dominoupor moitos anos durante a irrupción sarracena, unido ao siste-ma de arbitrariedade e tiranía introducido por reis estranxeiroscontra os nosos antigos foros e liberdades e a despeito da inte-gridade e firmeza dos nosos xuíces e maxistrados, se este cadro,repite a Comisión, clama ou non porque ser substituído poroutro que represente a imaxe de dozura, de liberdade e de be-neficencia que lle corresponde á xenerosidade e grandeza danación española. A Comisión, Señor, non cre ser inxusta ninesaxerada no que di, nin menos inconseguinte polo que expuxoantes no seu discurso. Leis humanas, si, moi humanas e filosó-ficas aparecen nos nosos códigos para gloria dos seus autores,honra e loor da nación enteira. Pero, por desgraza, tamén é moicerto que se achan desfiguradas e aínda inxuriadas por moitasoutras que non foron derrogadas aínda. A súa inobservancia sóé debida ao espírito do século e á sabedoría e sentimentos de

482

Agustín de Argüelles

várono no medio das vicisitudes que padeceron desde a mo-narquía goda. E o espírito de concordia e liberalidade que fantan respectable a institución de xuíces árbitros persuade o con-veniente que sexa que os alcaldes das vilas exerzan o oficio deconciliadores nos asuntos civís e aldraxes de menor momentopara previr en canto sexa posible que os preitos se orixinen ouse multipliquen sen causa abonda. As regras que han de obser-var os alcaldes nestes casos diríxense a evitar que esta precau-ción non sexa ilusoria. Leis doutrinais só manifestan o bo dese-xo do lexislado; mais a obra queda incompleta se a lei noncomprende dentro de si mesma o medio de asegurar a súa ob-servancia.

Como todas as diferenzas en asuntos civís que non poidanarranxarse polo intermedio de árbitros ou conciliadores teñenque chegar a ser examinadas por xuíces ou tribunais segundoo método prevido nas leis, é preciso fixar un termo ao progresodas causas. O principio que establece que as causas civís debendarse por finadas con tres sentenzas de tribunal competente encuxa formación non interviñese vicio substancial está fundadoen razóns moi filosóficas. O que non puidesen solicitar en tressucesivas investigacións xuíces diferentes guiados por determi-nados trámites ata formar o suficiente criterio legal non é depresumir que o cualifiquen con máis acerto ulteriores indaga-cións e se o espírito de desconfianza, ou máis ben de cavilación,atopase aínda que desexar despois de tres solemnes resolucións,non sabe a Comisión por que non se habería de establecer unproceder indefinido. As nosas leis civís miraron como irrevo-gable o decidido por tres sentenzas e só a arbitrariedade, a de-sorde e a confusión a que todo chegara entre nós puido profa-nar doutrina tan santa e respectable.

Page 242: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

485

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

con que se procura arrancar da boca do reo a confesión do seudelito non se esixe no principado de Cataluña. A sabedoría quesupón este costume fai o eloxio do lexislador ou tribunal que aintroduciu, e apenas se concibe como deixara de xeneralizarsenun país católico a relixiosa práctica de redimir o reo dun con-flito en que ten talvez que optar entre o patíbulo ou o perxurio.O intolerable e depravador abuso de privar un reo da súa pro-piedade é case simultáneo nos máis dos casos ao acto do arresto;baixo o pretexto especioso de asegurar o modo de resarcir danose prexuízos, dereitos á cámara do Rei ou acaso por outros mo-tivos máis ilegais ou inxustos cométese unha vexación, cuxoenorme peso recae non xa sobre o arrestado, senón sobre a súainocente familia que, desde o momento do secuestro, empezaa pagar a pena de delitos que non cometeu. A Comisión talvezcreu que debía proscribirse para sempre o embargo de bens;mais para evitar os prexuízos que poderían seguirse dunha regrademasiado xeral, preferiu fixar o principio que debe seguir alei cando limite o secuestro aos casos e ás cantidades que sexanrigorosamente xustas. Polo mesmo principio de non facertranscendental ao inocente a pena dos delitos doutros, prohí-bese para sempre a confiscación de bens.

A Comisión deixa insinuado noutra parte a convenienciaque resultaría de perfeccionar a administración de xustiza, se-parando as funcións que exercen os xuíces en ditaminar a unmesmo tempo sobre o feito e o dereito. Mais ao paso que nondubida que algún día se estableza entre nós a saudable e liberalinstitución de que os españois poidan rematar as súas diferenzaspor xuíces elixidos de entre os seus iguais, nos que non teñanque temer a perpetuidade dos seus destinos, o espírito de corpode tribunais colexiados e, en fin, o nomeamento do Goberno,cuxo influxo non pode menos de afastar a confianza pola po-

484

Agustín de Argüelles

humanidade dos nosos maxistrados, que neste caso procurarondesempeñar o seu ministerio desentendéndose do prevido porleis incompatibles coa mansedume e relixiosidade dos nososcostumes.

As regras que establece a Comisión como principios quehan de guiar as Cortes sucesivas na formación e reforma do có-digo criminal recoméndanse por si mesmas. Non son teoríasnin sedutoras ilusións de filósofos illados ou innovadores. Moi-tas delas están sacadas das leis criminais de Aragón e de Castela.Outras son o froito da meditación e da experiencia, usadas nonsó nos tribunais de Grecia e Roma, sobre cuxos principios estácalcada, por máis que se queira disimular, gran parte da nosaxurisprudencia, senón tamén por nacións felices e opulentas,que teñen, coma nós, a mesma forma de goberno monárquicomoderado, amantes das súas institucións e pouco amigas denovidades perigosas. A necesidade de previr as prisións arbitra-rias, de conter o escandaloso abuso dos arrestos inxustos, dasdilacións e atrasos na formación dos procesos criminais recla-man con urxencia unha reforma radical. A publicidade dos xu-ízos, polo menos desde a conclusión do sumario, a efectiva res-ponsabilidade dos xuíces e demais ministros e individuos dexustiza, leis que regulen con claridade e precisión os trámitesdo proceso; velaí os principios constitutivos do sistema criminalcuxa planta ofrece a Comisión.

Abstense de expoñer todas as razóns en que funda os artigosque comprende esta parte da súa obra. Só indicará algúns dosprincipios en que se apoian as alteracións que poden chamaralgún tanto a atención. Tal será quizais o que establece respectode non lle esixir xuramento ao reo na confesión do seu delito.

A Comisión dáse o parabén de atopar establecida nunhaprovincia de España a innovación que propón. O xuramento

Page 243: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

487

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

só por si sentenciar preito ningún sen a concorrencia de dousou máis homes, que poden chegar ata o número de seis, toma-dos de todos os estados. Esta institución, aínda que non é enrigor idéntica en todos os seus trámites aos xurados de Ingla-terra, está indubidablemente fundada sobre os mesmos prin-cipios. E a insaculación que en Ibiza se fai dun número pro-porcionado de veciños para sacar de entre eles os queacompañan o asesor e os que, con título de prohomes, elixenas partes para concorrer co xuíz delegado na apelación, o caltamén ha de ser natural e veciño do país, non deixa dúbidasobre que a orixe deste método tan liberal e xustificado vén doque se observaba en Roma antes da tiranía dos emperadores.O album judicum, Señor, de onde tomaban os cidadáns roma-nos os xuíces do feito, non pode ser descoñecido de ningúnque estea medianamente versado na xurisprudencia antiga deRoma. Polo mesmo, a Comisión crese no caso de recomendaresta admirable institución dunha provincia do reino para queo Congreso non descoñeza un método que talvez convirá algúndía xeneralizar a todas as demais.

Por último, Señor, todas as leis humanas, aínda que sexanditadas coa maior sabedoría, están suxeitas a sufrir a irresistiblecontradición de circunstancias imprevistas. Roma, no mediodo imperio das súas leis e do relixioso respecto ás súas institu-cións, acudía moitas veces ao extraordinario recurso de suspen-der a un mesmo tempo todas as leis da república. A actual si-tuación de España fai ver que pode haber momentos en que asuspensión dunha lei salve o Estado ou a súa observancia com-prometa a súa mesma liberdade e independencia. A Comisión,Señor, creu necesario que a Constitución autorice as Cortes or-dinarias para que poidan, en circunstancias de grande apuro ecando a seguridade do Estado o esixir, suspender algunhas das

486

Agustín de Argüelles

derosa autoridade de que está revestido, recoñece a imposibili-dade de formular por agora o método coñecido co nome dexuízo de xurados. Este admirable sistema, que tantos bens pro-duce en Inglaterra, é pouco coñecido en España. O seu modode axuizar é de todo diferente do que se usa entre nós e facerunha revolución total no punto máis difícil, máis transcenden-tal e arriscado dunha lexislación non é obra que poida empren-derse entre os apuros e axitacións dunha convulsión política.Nin o espírito público nin a opinión xeral da nación podenestar dispostos no día para recibir sen violencia unha novidadetan substancial. A liberdade da imprenta, a libre discusión sobrematerias de goberno, a circulación de obras e tratados de de-reito público e xurisprudencia de que ata agora carecera Españaserán o verdadeiro e proporcionado vehículo que leve a todasas partes do corpo político o alimento da ilustración, asimilán-doo ao estado e robustez de todos os seus membros. Polo tanto,a Comisión creu que, en vez de desagradar a uns e irritar a ou-tros cunha discusión prematura ou acaso impertinente, debíadeixar ao progreso natural das luces o establecemento dun sis-tema que só pode ser útil cando sexa froito da demostración edo convencemento. Por iso lles deixa ás Cortes sucesivas a fa-cultade de facer neste punto as melloras que crean convenien-tes. Mais, ao mesmo tempo, non pode menos de indicar que ométodo de xulgar por xurados non só non foi descoñecidopolas nosas antigas leis, como se ve pola seguinte cláusula doforo municipal de Toledo, que di: «Todos os seus xuízos delessexan xulgados, segundo o Foro Xulgo, ante dez dos seus me-llores, e máis nobres, e máis sabios deles, que sexan sempre coalcalde da cidade», senón que aínda hoxe en día está de certomodo en práctica nalgunhas provincias do reino. Nas illas deIbiza e Formentera, o asesor nomeado polo Goberno non pode

Page 244: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

3. Ata aquí a segunda parte, lida o 6 de novembro de 1811.

489

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

dito problema aos que teñan que entrar en diante na gloriosacarreira de escribir a historia nacional coa exactitude e impar-cialidade de homes libres, limítase só a presentar melloradas asnosas institucións municipais para que lle sirvan de apoio e sal-vagarda á lei fundamental da monarquía.

Non entrará tampouco na orixe das comunidades ou aso-ciacións libres de moita parte de Europa que estableceron naIdade Media, a pesar do feudalismo, o goberno municipal demoitas cidades baixo forma popular. O que si é indubidable éque en España se seguiu o mesmo costume segundo ía progre-sando a restauración. Os concellos das cidades e vilas dos dife-rentes reinos da península instituídos para o goberno econó-mico das súas terras estaban fundados no xusto principio dointerese da comunidade. Pero o espírito señorial que dominabaen todas as institucións daquela época destruía a natureza dunsestablecementos que deben repousar unicamente sobre a con-fianza das vilas nos individuos aos cales lles encomendan a di-rección dos seus negocios. A voz significativa de concello ex-plica por si mesma a índole e obxecto da institución. Polomesmo, repugnaba que se introducisen nestas corporacións afavor do nacemento dalgún privilexio ou prerrogativa persoasque non fosen libremente elixidas polos que concorrían á súaformación e autorizábanas con facultades. De aquí, a principalcausa do pouco froito que se sacou dunhas reunións tan reco-mendables pola súa natureza e polos fins a que se dirixen.

A Comisión cre que xeneralizando os concellos en toda aextensión da monarquía baixo regras fixas e uniformes en quesirva de base principal a libre elección das vilas se lle dará a estasaudable institución toda a perfección que pode desexarse. Oseu obxecto é fomentar por todos os medios posibles a prospe-ridade nacional, sen que os regulamentos e providencias do

488

Agustín de Argüelles

formalidades que deben proceder ao arresto de delincuentes oupersoas sospeitosas, porque non doutro modo podería frustrar-se unha conspiración tramada contra a liberdade da nación.Pero, ao mesmo tempo, cre tamén que esta suspensión só podeser útil por tempo limitado e así as Cortes nunca poderán au-torizar o Goberno a que abuse dunha facultade que poderíaconverterse en dano delas mesmas ou causar a ruína do Estado.Por esta razón, suspender a observancia das formalidades nonpoderá pasar dun prazo sinalado.3

[O goberno das vilas]

Sentadas xa as bases da liberdade política e civil dos españois,só falta aplicar os principios recoñecidos nas dúas primeiraspartes da Constitución, regulando o goberno interior das pro-vincias e das vilas conforme a índole dos nosos antigos forosmunicipais. Neles mantívose dalgún modo o espírito da nosaliberdade civil, a pesar das alteracións que experimentaron asleis fundamentais da monarquía coa introdución de dinastíasestranxeiras. Non é doado resolver se o conservarse nas vilas osconcellos baixo formas máis ou menos populares e nalgunhasprovincias a reunión periódica de xuntas, como sucede nas Vas-congadas, no reino de Navarra e no principado de Asturias etc.,procede de que o Goberno que proscribiu a realización de Cor-tes respectase o resentimento da nación ou ben crese conve-niente alucinala, deixando subsistir un simulacro de liberdadeque se opoñía pouco á usurpación que fixera dos seus dereitospolíticos. A Comisión déixalles gustosa a resolución deste eru-

Page 245: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

491

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

forma que se estableza para as incorporacións desta especie.Mais estes dereitos, calquera que sexa a súa orixe ou natureza,non deben ser preferidos ao que ten a nación enteira para me-llorar uns establecementos de que depende inmediatamente aprosperidade das súas vilas e cuxa viciosa organización os faino día pouco proveitosos.

Establecido o principio de que os concellos se formen nasúa totalidade por elección libre das vilas, as leis regularán todoo que corresponda ao seu réxime interior por medio de orde-nanzas ou regulamentos. A Comisión creu que só deben com-prenderse na Constitución principios fundamentais que evitenpara sempre os abusos que se introduciran polo tempo e a ig-norancia ou pola aberta usurpación dos poderosos. A amobili-dade dos rexedores e síndicos e a prohibición de que os empre-gados poidan ser elixidos individuos dos concellos deben serbases inalterables. A renovación periódica dos primeiros pro-porcionará que se aproveiten con máis facilidade as luces, aprobidade e demais boas calidades dos veciños das vilas, ao pasoque evitará a preponderancia perpetua que exercen neles osmáis ricos e ambiciosos. A exclusión dos segundos protexerá aliberdade da elección e o exercicio das funcións dos concellos,sen que o Goberno deixe de conservar expedita a súa acción entodo o que corresponda á súa autoridade por medio de xefespolíticos, podendo estes presidir neles sempre que residan envilas de concello.

Tal lle pareceu á Comisión o medio de facer útil unha ins-titución tan antiga, tan nacional e tan análoga ao noso carácter,aos nosos usos e costumes. As facultades que o proxecto llesconcede aos concellos son propias do seu instituto. Ata o díaexerceron a maior parte delas e as demais son da mesma natu-reza e teñen tamén como obxecto o beneficio das vilas.

490

Agustín de Argüelles

Goberno se mesturen en darlles á agricultura e á industria uni-versal o movemento e dirección que só toca ao interese dos par-ticulares. Os veciños das vilas son as únicas persoas que coñecenos medios de promover os seus propios intereses e ninguén me-llor ca eles é capaz de adoptar medidas oportunas sempre quesexa necesario o esforzo reunido dalgúns ou moitos individuos.O discernimento de circunstancias locais, de oportunidade, deprexuízo ou de conveniencia só pode acharse nos que esteaninmediatamente interesados en evitar erros ou equivocaciónse xamais se introduciu doutrina máis fatal á prosperidade pú-blica ca a que reclama o estímulo da lei ou a man do Gobernonas sinxelas transaccións de particular a particular, no investi-mento dos propios para beneficio común dos que os coidan,producen e posúen e na aplicación do seu traballo e da súa in-dustria; obxectos de utilidade puramente local e relativa a de-terminados fins.

A Comisión, convencida de que os concellos poderán de-sempeñar debidamente as obrigas do seu instituto cando se re-únan neles a probidade, o interese e as luces, non se detivo endestruír para sempre o obstáculo que se opoñía a tan feliz com-binación e estableceu que, en diante, a elección dos seus indi-viduos sexa libre e popular en toda a monarquía. Este é un doscasos en que o interese de corpos ou particulares debe ceder aointerese público. A Vosa Maxestade, ao abolir os señoríos, de-rrogou virtualmente os rexementos hereditarios, os perpetuose reguengos. A súa conservación é incompatible coa naturezados concellos e repugnante ao sistema de emancipación a queforon elevadas as vilas desde o memorable decreto de aboliciónde señoríos. Os que teñan o privilexio de ser individuos de con-cellos por causa onerosa ou por remuneración de servizo po-derán reclamar a indemnización correspondente no modo e

Page 246: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

493

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

O Goberno ha de vixiar escrupulosamente a observanciadas leis. Este debe ser o seu primeiro coidado; mais para mantera paz e a tranquilidade das vilas non necesita introducirse a di-rixir os intereses dos particulares con providencias e actos debo goberno. O funesto empeño de suxeitar todas as operaciónsda vida civil a regulamentos e mandatos de autoridades provo-cou os mesmos e aínda maiores males ca os que se intentabanevitar.

A Comisión recoñece que nada é máis difícil que destruírerros consagrados polo tempo e a autoridade; mais, ao mesmotempo, confía que o influxo das luces e do desengano terán quetriunfar de todas as preocupacións. O verdadeiro fomento con-siste en protexer a liberdade individual no exercicio das facul-tades físicas e morais de cada particular segundo as súas nece-sidades ou inclinacións. Para iso nada máis a propósito quecorpos establecidos segundo o sistema que se presenta. Este sis-tema repousa en dous principios: conservar expedita a accióndo Goberno para que poida desempeñar todas as súas obrigase deixar en liberdade os individuos da nación para que o inte-rese persoal sexa en todos e en cada un deles o axente que dirixaos seus esforzos cara ao seu benestar e adiantamento. Conformea eles, propón a Comisión que o goberno económico das pro-vincias estea a cargo dunha deputación composta de persoaselixidas libremente polas vilas do seu distrito, do xefe políticoe o da facenda pública. Estes últimos, como individuos natosda Deputación, conservarán en exercicio a autoridade do Reipara que non poida ser descoñecida ou pouco respectada entodo o que pertence ás súas facultades, sen que deba recearseque as da Deputación poidan nunca exceder os límites que selles prescribe, pois, en caso de abuso ou resistencia ás ordes doGoberno, poderá este suspender os vogais e darlles parte ás

492

Agustín de Argüelles

[O goberno das provincias]

Confiado o goberno superior das provincias ao coidado dexefes políticos e militares e á dirección dos tribunais baixonome de Acordos, suxeitos os uns e os outros á inspección dosconsellos supremos, dábase ocasión a que a prosperidade e ofomento daquelas dependesen do impulso do Goberno que,equivocadamente, se subrogaba en lugar do interese persoal ouque se promovesen por medios complicados e pouco liberais acausa do espírito contencioso que, necesariamente, había dedominar en providencias dadas ou aprobadas por tribunais,aínda cando procedesen como corpos gobernativos.

Separadas as funcións dos xuíces e tribunais de todo o quenon sexa administrar a xustiza, segundo queda establecido noregulamento da potestade xudicial, o réxime económico dasprovincias debe quedar confiado a corpos que estean inmedia-tamente interesados na mellora e adiantamento das vilas do seudistrito, corpos que, formados periodicamente pola elecciónlibre das mesmas provincias, teñan, ademais da súa confianza,as luces e coñecementos locais que sexan necesarios para pro-mover a súa prosperidade, sen que a perpetuidade dos seus in-dividuos ou a súa directa dependencia do Goberno poida enningún caso frustrar o conato e dilixencia das vilas en favor dasúa felicidade. A Comisión, Señor, procurou meditar este puntocoa detención e escrupulosidade que esixe a súa importancia.Fíxose cargo de canto ensina a historia e a experiencia na nosamonarquía para establecer o xusto equilibrio que debe haberentre a autoridade do Goberno como responsable da orde pú-blica e da seguridade do Estado e a liberdade de que non sepoida privar aos súbditos dunha nación de promover por simesmos o aumento e mellora dos seus bens e propiedades.

Page 247: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

495

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

des, extorsións e violencias. Tampouco debe mirarse como ex-posta a abusos a facultade de propoñer arbitrios para obxectosde utilidade común da provincia. A independencia dos vogaisdas deputacións, o seu arraigamento e amobilidade sería bas-tante para precaver un dano irreparable, como serían derramase reparticións ás vilas en prexuízo dos seus intereses. Mais entodo caso, ao non pasaren as súas propostas da liña de proxec-tos, as Cortes ao examinalas atallarán o mal na súa orixe.

A distancia das provincias de ultramar obrigou a Comisióna gardar neste punto algunhas consideracións con aqueles paí-ses. A urxencia de obras públicas de utilidade ou necesidadeben cualificada resiste a dilación que resultaría de esperar entodos os casos a aprobación das Cortes. Polo tanto, pareceu in-dispensable autorizar en tales circunstancias a aquelas deputa-cións para que poidan usar desde xa dos arbitrios propostos,intervindo para iso o expreso asenso do xefe da provincia. Estecorrectivo faise necesario para suplir o consentimento previoda autoridade lexislativa, e cuxa falta podería nalgunhas oca-sións ser prexudicial a lugares tan distantes.

[O libre outorgamento dos impostos]

Ordenado do modo que queda exposto o exercicio da potestadesoberana da nación, é preciso proceder ao regulamento dunhadas principais facultades da autoridade lexislativa, como quedela depende darlle vida e movemento á máquina do Estado.O exercicio desta facultade é, Señor, o regulador da potestadeexecutiva, contra cuxo abuso non pode opoñerse remedio máispronto e eficaz. Tal é o establecemento de impostos e contribu-cións, dereito inseparable da facultade de facer as leis.

494

Agustín de Argüelles

Cortes para resolver o que conveña. Desta disposición resultaráun freo recíproco que conservará o xusto equilibrio que podedesexarse.

Os demais vogais da Deputación, nomeados ao mesmotempo e na propia forma que os deputados en Cortes, ocupa-ranse, baixo a inspección do Goberno, de todo o que poidapromover a prosperidade da provincia en xeral e os interesesdas súas vilas en particular. A súa periódica renovación e as cir-cunstancias que han de concorrer para o nomeamento atraerána un centro común as luces e os coñecementos que poidan exis-tir entre os habitantes das provincias respectivas.

Combinada a acción do Goberno co interese das provinciasen cada unha das súas deputacións, non poderán menos de cesaras extorsións e fraudes na repartición e recadación dos impostos,e o prexudicial influxo dos falsos principios e equivocadas pro-videncias en punto de economía pública, que emanaban de au-toridades que, polo seu instituto, xamais deberon ser chamadasa dirixir nin promover os intereses dos particulares.

Como o cargo de vogal das deputacións non pode deixar dereputarse gravoso para os que sexan elixidos e como o exerciciocontinuo das súas facultades fomentaría talvez competencias quedeben evitarse, pareceu conveniente reducir a noventa en cadaano o número das súas sesións, deixando ás deputacións o coi-dado de distribuílas segundo entendan ser máis conveniente.

As facultades das deputacións son conformes en todo á na-tureza de corpos puramente económicos. A súa acción quedasubordinada ás leis, sen que en nada poidan entorpecer, e menosopoñerse, ás ordes e providencias do Goberno, estando este au-torizado para suspender os vogais en casos de abuso ou desobe-diencia. A inspección que se lles atribúe nalgúns puntos relativosa contribucións non ten máis obxecto que previr en tempo frau-

Page 248: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

497

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

estar autorizado non só para lles presentar ás Cortes o orzamentodos gastos que crea necesarios para o servizo público, así ordina-rio como extraordinario, senón tamén para indicar a través deproxectos os medios que crea máis oportunos para cubrilos.

Decretadas polas Cortes as contribucións, e cando ocorrera distribución entre as provincias das directas, a súa recadaciónou investimento debe quedar a cargo do Goberno baixo a súaresponsabilidade. Para que esta sexa efectiva en calquera caso,nada é máis a propósito ca que todos os fondos destinados aoservizo do Estado se reúnan nunha soa tesourería. Este sistemaevita a desorde, facilita as operacións e asegura a conta e razón,sen cuxos requisitos non pode haber confianza. O Rei, comoxefe do Estado, poderá aplicar, segundo o crea conveniente, aomellor servizo da nación os fondos públicos postos á súa dis-posición polas Cortes. Pero estas non poden desentenderse devixiar sobre o xusto investimento do que verdadeiramenteconstitúe a substancia dos pobos. Para iso é indispensable queo tesoureiro maior non faga pagamento ningún que non sexapor decreto do Rei, referendado polo secretario do Despachode Facenda, de cuxo regulamento pende quedar asegurada aresponsabilidade de calquera abuso ou malversación. A Tesou-rería Maior, pola súa parte, intervida coas contas xerais polascontadorías de valores e de distribución, presentaraas para oseu exame á Contadoría Maior de Contas, sen cuxa formali-dade non merecerán fe ningunha nas Cortes. Estes establece-mentos deben regularse con toda escrupulosidade por leis es-peciais, pois á Constitución só lle pertence indicar os seusatributos.

Aprobada polas Cortes a conta xeral de tesourería maior,en que han de comprenderse o rendemento anual de todas ascontribucións e o seu investimento, imprimirase e publicarase

496

Agustín de Argüelles

A nación non pode delegárllela máis que aos seus represen-tantes, a non deixar de ser libre. O usurpador máis audaz su-cumbiría coas súas lexións se non arrancase dos pobos que opri-me o forzado consentimento de impoñer contribucións ao seuarbitrio. Dous séculos van corridos desde que a violencia, o doloe a adulación se reuniron para despoxar os españois do dereitoimprescritible de lles outorgar libremente aos seus reis as con-tribucións. Unha revolución espantosa restituíunos, como pormilagre, á súa antiga liberdade. Non permita a Vosa Maxestadeque a ignorancia, a depravación e a vileza os somerxa de novona odiosa escravitude con que aínda son ameazados.

O esplendor e a dignidade do trono e o servizo públicoen todas as súas partes esixen dispendios considerables que anación está obrigada a pagar. Mais este debe ser libre en de-terminar a cota e a natureza das contribucións, de onde hande provir os fondos destinados a ambos os dous obxectos. Paraque esta obriga se cumpra por parte dos pobos, de modo quepoida combinarse o desempeño co progreso da súa prosperi-dade, e para que a nación teña sempre na súa man o medio deevitar que se converta en dano seu o que só debe empregarseen promover a súa felicidade e protexer a súa liberdade e in-dependencia, disponse que as Cortes establecerán ou confir-marán anualmente todo xénero de impostos e contribucións.O seu repartimento farase entre todos os españois, sen distin-ción nin privilexio ningún, con proporción ás súas facultades,pois que todos están igualmente interesados na conservacióndo Estado.

Como o Goberno, pola natureza das súas facultades, podereunir datos, noticias e coñecementos abondos para formar ideaexacta do estado da nación en xeral e do particular de cada pro-vincia en todo o relativo á agricultura, industria e comercio, debe

Page 249: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

499

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

todas as operacións que poidan contribuír a inspirar confian-za e asegurar máis e máis o crédito sobre bases sólidas e per-manentes. O principio máis esencial que debe guialas cara atan importante obxecto é o de poñer a cuberto do influxo doGoberno todos os establecementos que sexan relativos á dé-beda pública. A súa total separación e independencia dos fon-dos da Tesourería Xeral ha de estar asegurada coa inmediataprotección das Cortes, e os destinados ao pagamento da dé-beda nacional deben ser tan relixiosamente respectados, quese crean inaccesibles á autoridade do Rei e aínda nos casos demaior apuro. Baixo estes principios, é doado organizar un es-tablecemento que sexa verdadeiramente nacional, que resta-bleza o crédito, asegure a confianza e proporcione que o Go-berno mesmo ache recurso sempre que haxa que acudir aempréstitos ou anticipacións.

[Os exércitos e a milicia]

Explicados os fundamentos sobre os que repousa o dereito queteñen as Cortes de outorgar anualmente as contribucións e im-postos e o modo de asegurar o seu investimento, convén falardoutra facultade que tampouco unha nación libre pode delegarsenón ao corpo dos seus representantes. Tal é o levantamentode tropas de mar e terra para a defensa interior e exterior doEstado.

Mentres que subsista en Europa e fóra dela o fatal sistemade exércitos permanentes, e sexa este o obxecto principal dogoberno dos seus Estados, e en tanto que a ambición desapo-derada dos conquistadores siga alucinando os pobos coa supos-ta necesidade de defendelos dos inimigos exteriores para coho-

498

Agustín de Argüelles

para que a nación saiba por si mesma do mérito e extensióndos seus sacrificios, da súa utilidade e necesidade. Deste xuízocomparativo poderá, ademais, deducir o verdadeiro estado dasúa prosperidade, a súa tendencia e progreso, como tamén aseguridade ou perigo en que poidan acharse a súa liberdade eindependencia.

Unha das precaucións con que debe asegurarse a pureza noinvestimento dos caudais públicos é evitar que, baixo de nin-gún pretexto, poidan intervir no seu manexo outras mans caas da autoridade ás cales a lei llelo confía. O menor abuso nestaparte provocaría a desorde e confusión en que se viu somerxidoo reino por espazo de tantos anos.

Os falsos principios adoptados polos economistas dos tem-pos de ignorancia para lles facilitar aos gobernos medios de sa-tisfacer a súa insaciable voracidade introduciron o fatal sistemade alfándegas interiores: a súa existencia é incompatible coa li-berdade nacional, coa prosperidade das vilas e co decoro dunhaConstitución. A Vosa Maxestade debe apresurar o momentode poñer en práctica un artigo que as prohiba para sempre fóradas fronteiras e portos de mar, xa que o vicioso sistema de rendasque existe no día obriga a suspender, ata a súa reforma, os efec-tos de tan importante medida.

Outra obriga non menos sagrada para a nación ca as quequedan indicadas é o pagamento da débeda pública recoñe-cida. As Cortes, sabedoras de canto importa á dignidade eprosperidade nacional conservar ileso o carácter de relixiosi-dade e pureza que en todos os tempos se lles atribuíu aos es-pañois nos seus tratos e convenios, deberán dar o exemplo derespectalos pola súa parte, procurando por todos os mediosque sexan compatibles coa situación do reino a progresiva ex-tinción da débeda pública sen deixar de promover e protexer

Page 250: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

501

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

rra cos inimigos. Mais nos de invasión ou de combinación deexércitos numerosos para ofender a nación, necesita esta un su-plemento de forza que a faga invencible.

Este recurso, verdadeiramente extraordinario, só podeacharse nunha milicia nacional ben organizada, que en casonecesario poida opoñer ao inimigo unha forza irresistible poloseu número e pericia militar. Unha ordenanza especial poderáregular en cada provincia un corpo de milicias proporcionadoá súa poboación que, facendo compatible o servizo análogo ásúa institución coas diversas ocupacións da vida civil, lle ofrezaá nación o medio de asegurar a súa independencia se fose ame-azada por inimigos exteriores e a súa liberdade interior no casode que atentase contra ela algún ambicioso.

Como a milicia nacional ha de ser o baluarte da nosa li-berdade, sería contrario aos principios que seguiu a Comisiónna formación deste proxecto deixar de previr que se converteseen prexuízo dela unha institución creada para a súa defensa econservación. O Rei, como xefe do exército permanente, nondebe dispoñer ao seu arbitrio de forzas destinadas a contrarres-tar, se por desgraza ocorrer, fatais efectos dun mal consello. Polomesmo, non debe estar autorizado para reunir corpos de milicianacional sen outorgamento expreso das Cortes. En punto tangrave e transcendental, toda precaución parece pouca e omenor descoido sería fatal para a nación.

[A educación pública]

O Estado, non menos que de soldados que o defendan, necesitade cidadáns que ilustren a nación e promovan a súa felicidadecon todo xénero de luces e coñecementos. Así que un dos pri-

500

Agustín de Argüelles

nestar así os seus opresores designios, preciso é que a Comisiónintroduza no seu proxecto as bases do sistema militar que debeadoptar a Constitución. Separouse para iso da situación actualda nación. Porque só o entusiasmo, o odio á dominación es-tranxeira e o característico orgullo dos indómitos españois podedirixir unha guerra, que polo extraordinario das súas circuns-tancias descoñece as regras comunmente recibidas entre as po-tencias máis militares. Os principios da Comisión son relativosa un estado de perfecta independencia.

Como o servizo militar é unha contribución persoal sobreos súbditos dun Estado, tanto máis gravosa ao que a sofre cantoo suxeita a leis máis duras, diminuíndo en parte a súa liberdadecivil, é preciso que as Cortes a outorguen por tempo limitadoe de acordo cunha utilidade ou necesidade cualificada. Esteprincipio e a sagrada obriga que aquelas teñen de non permitirque se converta en instrumento de opresión o que está desti-nado para conservar a súa independencia e liberdade esixen queas Cortes fixen todos os anos o número de tropas de mar e terraque teñan que estar en exercicio, como tamén o modo de le-vantalas que crean máis conveniente. Por igual razón é propiodas Cortes a formación e aprobación de ordenanzas, estable-cementos e regulamentos de escolas militares, e todo o que co-rresponda á mellor organización, conservación e progresos dosexércitos e armadas que se manteñan en pé para a defensa doEstado. E como non pode dubidarse que esta interesa igual-mente a todos os súbditos que compoñen a nación, ningún es-pañol poderá escusarse do servizo militar cando sexa chamadopola lei, sen faltar a unha das primeiras obrigas que lle impóna patria.

O exército permanente debe considerarse destinado prin-cipalmente para a defensa da patria nos casos ordinarios de gue-

Page 251: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

503

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

pendencia ca a liberdade de publicar todas as ideas e pensa-mentos que lles poidan ser útiles e beneficiosos aos súbditosdun Estado, a liberdade de imprenta, verdadeiro vehículo dasluces, debe formar parte da lei fundamental da monarquía, seos españois desexan sinceramente ser libres e ditosos.

[Reforma e defensa da Constitución]

Ata aquí comprende a Comisión no seu proxecto os principioselementais da Constitución española, dispostos como pareceumáis conveniente para que teñan a orde e o método de que,por desgraza, careceran ata o día as nosas leis fundamentais.Preciso é regular o modo como debe conservarse e alterarse aConstitución, cousas ambas as dúas, aínda que ao parecer con-traditorias, inseparables na realidade.

As Cortes, como encargadas da inspección e vixilancia daConstitución, deberán examinar nas súas primeiras sesións sese encontra ou non en observancia en todas as súas partes. Paraeste fin nada pode conspirar mellor ca que todo español poidarepresentar as Cortes ou o Rei sobre a inobservancia ou infrac-ción da lei fundamental. O libre uso deste dereito é o primeirode todos nun Estado libre. Sen el non pode haber patria e osespañois chegarían ben pronto a ser propiedade dun señor ab-soluto en lugar de súbditos dun Rei nobre e xeneroso.

Mais como non é dado aos homes chegar á perfección enningunha das súas obras, como é inevitable que o influxo dascircunstancias teña moita parte en todas as súas disposicións eaquelas poden variar sensiblemente dunha a outra época, é in-dispensable recoñecer a dura necesidade de variar algunha vezo que debería ser inalterable. Pero ao paso que a Comisión ad-

502

Agustín de Argüelles

meiros coidados que deben ocupar os representantes dun pobogrande e xeneroso é a educación pública. Esta ha de ser xeral euniforme, xa que xerais e uniformes son a relixión e as leis damonarquía española. Para que o carácter sexa nacional, para queo espírito público poida dirixirse ao grande obxecto de formarverdadeiros españois, homes de ben e amantes da súa patria, épreciso que non quede confiada a dirección do ensino públicoa mans mercenarias, a xenios limitados imbuídos de ideas falsasou principios equivocados, que talvez establecerían unha funestaloita de opinións e doutrinas. As ciencias sagradas e morais con-tinuarán ensinándose segundo os dogmas da nosa santa relixióne a disciplina da Igrexa de España; as políticas, conforme as leisfundamentais da monarquía sancionadas pola Constitución, eas exactas e naturais haberán de seguir o progreso dos coñece-mentos humanos, segundo o espírito de investigación que asdirixe e as fai útiles na súa aplicación á felicidade das sociedades.Desta sinxela indicación dedúcese a necesidade de formar unhainspección suprema de instrución pública que, co nome de Di-rección Xeral de Estudos, poida promover o cultivo das cienciasou, por mellor dicir, dos coñecementos humanos en toda a súaextensión. O impulso e a dirección han de saír dun centrocomún, se é que han de lograrse os felices resultados que debeprometerse a nación da reunión de persoas virtuosas e ilustradas,ocupadas exclusivamente en promover baixo a protección doGoberno o sublime obxecto da instrución pública. O poderosoinfluxo que esta ha de ter na felicidade futura da nación esixeque as Cortes aproben e vixíen os plans e estatutos de ensinoen xeral e todo o que pertenza á erección e mellora de estable-cementos científicos e artísticos.

Como nada contribúe máis directamente á ilustración eadiantamento xeral das nacións e á conservación da súa inde-

Page 252: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

505

DISCURSO PRELIMINAR LIDO NAS CORTES

dar tempo a que calme a axitación das paixóns e se debilitenos esforzos dos que a resisten. Pola contra, equivocaranse fa-cilmente os efectos dunha oposición fomentada e sostida polosque se supoñen agraviados no novo regulamento, con defectosou erros dunha Constitución que, en realidade, non poderáexperimentarse senón despois de restablecidas a orde e a tran-quilidade. Os trámites por que debe pasar a proposición dereforma, despois de aprobada nas Cortes ata o seu final ou-torgamento, pareceron necesarios atendida a natureza e trans-cendencia da lei fundamental.

Tal é, Señor, o proxecto de Constitución para a nación es-pañola, que a Comisión presenta á discusión do Congreso.Examínea a Vosa Maxestade co espírito de imparcialidade e in-dulxencia que é inseparable da súa sabedoría. A Comisión estásegura de comprender no seu traballo os elementos que debenconstituír a felicidade da nación. O seu maior conato foi reco-ller con toda dilixencia, segundo se expuxo xa neste discurso,de entre todas as leis do código godo e dos demais que se pu-blicaron desde a restauración ata a decadencia da nosa liberda-de, os principios fundamentais dunha monarquía moderada,que vagos, dispersos e destituídos de método e enlace, carecíanda coherencia necesaria para formar un sistema capaz de triun-far das vicisitudes do tempo e das paixóns.

A ignorancia, o erro e a malicia alzarán o berro contra esteproxecto. Cualificarano de innovador, de perigoso, de contrarioaos intereses da nación e dereitos do Rei. Mais os seus esforzosserán inútiles e os seus impostores argumentos esvaeceransecomo o fume ao ver demostrado ata a evidencia que as basesdeste proxecto foron para os nosos maiores verdades prácticas,axiomas recoñecidos e santificados polo costume de moitos sé-culos. Si, Señor, de moitos séculos, por espazo dos cales a na-

504

Agustín de Argüelles

mite como axioma o que leva indicado, non pode menos defacer algunhas reflexións sobre materia tan grave e delicada.

O principal carácter dunha Constitución ha de ser a esta-bilidade derivada da solidez dos principios en que repousa.A natureza desta lei, as circunstancias que acompañan xeral-mente a toda nación cando a recibe e, polo mesmo, as quepoden sobrevir na súa alteración dan a coñecer que debe sermoi circunspecta en decretar reformas na súa lei fundamental.A experiencia é o único facho que pode guiala sen perigo notenebroso espazo que media case sempre entre o erro e o acer-to. A experiencia soa pode demostrar a necesidade dunha re-forma. Mais para cualificala ben, que dificultades non se pre-sentan, que consecuencias tan funestas non se prevén para anación se esta se equivocase no seu xuízo! A Comisión, Señor,viuse nun conflito para arranxar o último título da súa obra.Por unha parte, a necesidade de calmar as inquietudes que sus-citara o escandaloso abuso en variar a súa Constitución tantosestados de Europa desde a Revolución Francesa; por outra, anecesidade de deixar aberta a porta ás emendas e mellora daque sancione a Vosa Maxestade, sen introducir nela o principiodestrutor de inestabilidade, esixía moita circunspección e de-temento. Non obstante, o que ata pasados oito anos despoisde posta en execución en todas as súas partes non poidan asCortes propoñer ningunha reforma ten o seu fundamento naprudencia e no coñecemento do corazón humano. Xamais co-rrerá maior risco a Constitución ca desde o momento en quese anuncie ata que, formulando o sistema que establece, em-pece a consolidarse diminuíndo o espírito de aversión e repug-nancia que a contradí. Os resentimentos, as vinganzas, as pre-ocupacións, os diversos intereses e ata o hábito e o costume,todo, todo se conxurará contra ela. Polo mesmo é necesario

Page 253: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

506

Agustín de Argüelles

ción elixía os seus reis, outorgaba libremente contribucións,sancionaba leis, levantaba tropas, facía a paz e declaraba a gue-rra, residenciaba os maxistrados e empregados públicos; era, enfin, soberana, e exercía os seus dereitos sen contradición ninembarazo. Pois estes e non outros son os principios constituti-vos do sistema que presenta a Comisión no seu proxecto. Todoo demais é accesorio, subordinado a máximas tan fundamen-tais, correspondente só ao método e orde que se debe seguirpara precaver que, co tempo, volvan ofuscarse verdades tan san-tas, tan sinxelas e tan necesarias á gloria e felicidade da nacióne do Rei, cuxos dereitos ninguén compromete máis ca os queaparentan sostelos, opoñéndose ás saudables limitacións que ofarán sempre pai das súas vilas e obxecto das bendicións dosseus súbditos.

Polo tanto, Señor, examínea a Vosa Maxestade, discútaa eperfecciónea e, elevada despois coa súa sanción á natureza delei fundamental, preséntella á nación que, impaciente e ansiosapor saber a súa sorte futura, reclama do Congreso o premiodos seus heroicos sacrificios. Dígalle a Vosa Maxestade quenesta lei se conteñen todos os elementos da súa grandeza eprosperidade e que, se os xenerosos sentimentos de amor e le-aldade ou o seu inocente e adorado Rei a obrigaron a alzarsepara vingar a aldraxe cometida contra a súa sagrada persoa,hoxe máis que nunca debe redobrar os seus esforzos para ace-lerar o suspirado momento de restituílo ao trono dos seusmaiores, que repousa maxestosamente sobre as sólidas basesdunha Constitución liberal.

Cádiz, 24 de decembro de 1811

A CONSTITUCIÓN GADITANA DENDE GALICIA.FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

María de Lourdes Pérez GonzálezMembro do Corpo Facultativo de Arquivos e Bibliotecas

Page 254: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

509

PÓLVORA SEN MAGNOLIAS

Cada documento, sexa impreso ou manuscrito, supón algo asícomo a «pegada dixital» do seu tempo. Con motivo do bicen-tenario da Constitución de Cádiz, 1812-2012, quixeramos dara coñecer un repertorio bibliográfico de fontes sobre Galicia eos inicios do constitucionalismo español onde, ao fío das vi-vencias do momento, quedan rexistrados os diferentes aconte-cementos —políticos, bélicos, sociais, xurídicos, etc.— asícomo o rico e frutífero debate político que os devanditos even-tos van xerando no noso país, debate en que están presentes re-volución, guerra e proceso constitucional.Temos ricas coleccións no país, bibliografía galega dabondo,

existen tamén boas fontes especializadas sobre os inicios doconstitucionalismo español; todo isto permítenos hoxe ofrecerunha primeira instantánea de daguerrotipo —incluso cos seusnegativos— deste período tan convulso que vai de 1808 a1814. Unha escolma deste tipo, por moita vocación de exhaus-tividade que pretenda ter, será sempre incompleta e aberta,dada a dispersión dos escritos e o carácter efémero de moitosdeles —ás veces follas voantes e pouco máis—; en definitiva,un universo senón infinito polo menos inconmensurable. Al-gunhas destas pezas desapareceron dos arquivos e bibliotecasespecializadas —froito da rapina—, atópanse nelas traspapela-das ou foron parar a bibliotecas privadas; delas apenas quedoua reliquia do título. É unha mágoa, pero é así. Con todo, nondebemos queixarnos xa que apareceron máis de 200 rexistrosde impresos —o que supoñemos que sería un terzo, máis oumenos, da produción total— e 36 títulos de publicacións pe-riódicas e papeis públicos. Iranse atopando moitos outros novospapeis e alguén terá que ocuparse de facer unha revisión do

Page 255: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

511

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

tiu unha violencia física, dende logo, a dos patriotas contra apantasma do Tirano de Europa, como se lle chamou ao Em-perador francés nos nosos lares, encarnado nas tropas destaca-das aquí: «PAYSANOS DE GALICIA. A vuestro valor se debeque vuestro nombre sea el espanto de los orgullosos franceses. Vues-tra lealtad y valentía han hecho rendir los cañones, fusiles y sablesmas escogidos del Tirano de Europa, á las hoces, picas y escopetasmohosas del pais Gallego. Estas armas seran siempre la orla maspreciosa de vuestros inmortales blasones. Ellas atestiguarán á todoel mundo y recordarán á vuestros nietos, que la reunion patrióticade los corazones es invencible, pues que sin otra fuerza ni disciplinaarrollasteis, y habeis hecho repasar arrastrando su vuelo por vues-tros montes a las Aguilas Francesas victoriosas en otras partes», re-cóllese nunha —das moitas que aparecen no catálogo— Ins-trucción adiccional á la que ha firmado la Junta superior de esteReyno de Galicia para las alarmas del esforzado paysanage, su re-gimen y gobierno (Junta superior, 1810, impresor D. ManuelMaria de Vila); advirte, ademais: «XXII Aunque la Junta Supe-rior está afianzada en el valor y Patriotismo de los Paysanos deGalicia para la conservacion de las armas y cañones que ahora seles entreguen: como puede suceder que algunos por descuido, ú otrodefecto, dejen perder estos artículos tan interesantes: se declara queel Departamento de alarma que pierda la Bandera ó sus armas, yno salvé, ó no esconda, inutilice ó destruya, sino lo puede conservaralguno de los cañones de montaña que se le han confiado... [serápenalizado ou castigado]. Coruña 2 de Abril 1810. Por acuerdode la Junta Superior del Reyno. José Antonio Rivadeneyra,Vocal Srio».Sangue correu e sospeitamos que dabondo, non só francesa,

perante a forxa da «Revolución» (liberal) que levaría á redaccióne breve vida (ata o Trienio liberal) da «Constitución Política de

510

María de Lourdes Pérez González

presente catálogo, quizais a fondo, para enriquecelo. Todosestes documentos son «lugares de memoria», recordatorios, daGalicia do seu tempo e dos tempos futuros que han de vir.O repertorio está dividido en dúas partes, na primeira fala-

mos do mundo dos impresos e, na segunda, do mundo dos pa-peis periódicos ou, mellor dito, dos «papeis públicos». Xuntoao presente limiar engádese, ao remate do elenco, unha escolmabibliográfica sobre o tema.

Eran finos perdigóns de chumbo

Nós cremos que a categoría que define mellor a situación destesdocumentos e papeis sería, empregando unha metáfora, a dunvolcán en permanente erupción. Dada a violencia estruturaldo Antigo Réxime, non é de estrañar a avalancha de feitos queseguiron á invasión francesa. Dise, con algo de maledicencia—pero seguro que a anécdota debe ter algo de fundamento—,que as tropas de Napoleón, cando invadiron Santiago de Com-postela e se instalaron no pazo de Fonseca e nas Casas da In-quisición, antes de partir, empregaron as follas dos libros dabiblioteca do Colexio de Fonseca —hoxe tan ben coñecida gra-zas ás investigacións de Concha Varela Orol— e o papel dosatados dos Expedientes de censura e Causas de fe do Tribunaldel Santo Oficio del Distrito de Santiago ou do Reyno de Ga-licia, para facer cartuchos de pólvora para as súas carabinas.(As malas linguas engaden que empregaron a pólvora contra oBatallón Literario da Universidade, dirixido polo marqués deSanta Cruz de Rivadulla de entón, punto aínda non esclarecidopolos historiadores). Pois ben, neste longo proceso de que fa-lamos (1808-1814), a pólvora empregada foi doutro tipo —doutro calibre— e foi dirixida agora a todas as frontes. Exis-

Page 256: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

513

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

a metáfora anterior, estes papeis configuran algo así como unbiombo chinés con tres paneis, todos con filigranas propias(Rei, Deus e Patria), que se pregan sobre si—: a historia dunhadescomposición e dunha epifanía, como se fose escrita polopropio Ovidio, pero sen o seu aceno poético.Non imos narrala de novo agora porque a nosa tarefa neste

limiar é indicar só como, onde, por que ocorre o que ocorre equen o protagoniza. A historia, no fin de contas, faina o pobo.A pluma só interpreta. Pero se quixeramos centrar a atenciónnun trazo singular, cremos que foi o momento histórico en que,en Galicia, estiveron máis cerca a cultura literaria e a cultura po-pular. Quizais habería que remontarse á lírica galaico-portugue-sa dos séculos XII-XIV, aínda que nun contexto histórico radi-calmente diferente. Intentaremos explicar o porqué. Paraconquistar unha posición militar estratéxica fan falla canóns ebaionetas. Para cambiar a visión da realidade —as categoríasmentais— dun pobo hai que botar man do enxeño, o cal nonsempre é doado, e poñer moito empeño na tarefa, o que requiremoita vontade. A batalla de españois e franceses, entre servís eliberais, librouse no escorregadizo terreo da opinión pública. Ostextos falan entre si no noso catálogo. É un dos valores que esteten. Calan o que calan e din o que din. Incluso, se se nos per-mite introducir unha nova metáfora, o espazo en que a «educa-ción popular» (en valores, ideas, principios), a «opinión públi-ca», se move, ou se dá, é tamén particular: como se dunha mesade billar se tratase, xógase a dúas, tres, catro ou cinco bandas(así, un sermón na Catedral [1] podía dar paso a unha folla vo-ante [2], esta a un artigo na prensa periódica [3], este pola súavez a unha representación ao goberno [4], e esta a unha reflexiónmáis fonda recollida en discurso impreso [5], e [6] nova rolda,volta a empezar). Desta dinámica, ou dialéctica, hai moitos

512

María de Lourdes Pérez González

la Monarquía Española». Non obstante, o que o inventario re-colle é outra cousa: unha violencia, que poderiamos chamardiferida, a dos papeis impresos. Esta é a nova munición, per-mítasenos apurar a metáfora. Son agora as letras (de chumbo)da caixa tipográfica, tamén e sobre todo nos papeis públicos,os novos e moi finos perdigóns, como se ve, empregados parafustrigar a todos contra todos, liberais contra servís, servís con-tra liberais, e todos contra o invasor gavacho, contra o quetiñan especial eficacia as tácticas de desinformación. É o tempo,o momento, dos francotiradores.Contra todo prognóstico, a invasión francesa obrou o mila-

gre: suprímese ou inutilízase o Santo Oficio, vívese nunha si-tuación de liberdade de imprenta de facto, sen leis de censura,a sociedade enfróntase a unha administración —dende a xus-tiza ata a facenda ou a milicia— desarticulada. Unha situaciónnova. Completamente nova. A hora-escenario da acción polí-tica. Ante ela, desatouse o vendaval, un impredicible volcánentra en erupción e así se manterá durante case sete anos. Certoé que, tras o baleiro de poder creado e os dous poderes paralelosimpostos deseguido —o do invasor e os das xuntas provinciais,que se van constituíndo, non sen confusión, dun xeito clan-destino nas provincias ocupadas, moi lentamente, e co tempobaixo a vixilancia dunha Rexencia, de actitudes ambiguas e entodo caso distante; di un dos escritos aquí rexistrados, «forma-ron unas juntas para organizar la fuerza, que había de defenderla provincia; estas ejercieron en toda plenitud el poder soberano, yla monarquía se halló fatalmente convertida de hecho y en un mo-mento en una especie de gobierno federativo»—, as cousas cam-biaron, pero substancialmente pouco.Todos os documentos aquí recollidos nárrannos a mesma

historia —se se nos permite aínda engadir outra metáfora sobre

Page 257: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

515

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

mos, polos monarcas borbóns). En terceiro lugar, aínda nonestamos propiamente nos novos espazos que van propiciar asSociedades Patrióticas, que son os da educación política, de-mocrática, nos principios liberais e nas prácticas de participa-ción na vida pública, o cal se facía, en ocasións, con fórmulasde adoutrinamento e aínda abusando das artes retóricas, écerto, pero ás veces coa chamada aos paisanos a involucrarsenos retos da nova praxe, na política en xeral.Esta é a razón pola que a cultura se amosou tan viva, diná-

mica, cun sistema de vasos comunicantes, moi eficiente, entrea cultura da escrita (ensaios, tratados, discursos, informes, pro-clamas, ordenanzas, manifestos, etc. —moitos deles eran, sin-xelamente, inversións da cultura dominante do pasado inme-diato e dos seus formatos de expresión: unha cantiga de feirapor un sermón, o catecismo político polo P. Astete, a lecturaen alto dos artigos da Constitución nun café ou club pola lec-tura dos Evanxeos, o apostolado laico das tabernas fronte á ca-tequética na igrexa, o chiste ou o rebufo fronte ao Credo, asadiviñanzas e prognósticos fronte o rezo dos Misterios da Cruz,prego de cego por edicto inquisitorial, o S. Pascual Bailón polaPascua del Señor, un sumaria de descargos de carnaval por unhasanción administrativa, etc.—) e a cultura popular. Galicia eramaioritariamente rural e cun alto nivel de analfabetismo, poloxeral inducido. Había que baixar o ceo á terra, se se quería for-xar unha nova educación, agora —nun senso amplo— «cida-dá». Por iso, o artigo de prensa líase nos vellos e novos espazos,na festa, no café, na taberna, nos «corrillos» de igrexa, na feira,nas romarías, nas barbarías, na tenda, en fin, nos lugares máisinsospeitados.Que o texto da Constitución gaditana fora reimpreso na Co-

ruña (mencionamos nós aquí dúas reimpresións), á parte de

514

María de Lourdes Pérez González

exemplos no catálogo. En todo caso, esta guerra pódese gañarou perder, de dous modos distintos: ou ben se desmantela o te-cido ideolóxico e institucional anterior, cos seus discursos, prác-ticas e medios de difusión, é unha opción, rupturista, por diciloen termos de hoxe en día; ou ben, polo contrario, segunda op-ción, reformista pero transgresora por inversora de sentido, unsomérxese nese tecido e rearticúlao, aproveitando inercias doanterior paradigma. É a mesma estrutura, na forma, pero outra,ás veces radicalmente diferente, polo contido.Para empezar, xa non estamos en tempos de dicionarios eru-

ditos nin de enciclopedias, como aínda era do gusto no séculoXVIII galego, se existen é para uso humorístico: aí temos, en re-gueifa co Diccionario crítico-burlesco de Gallardo, o chocarreiroe populista Diccionario razonado: manual para inteligencia deciertos escritores que por equivocación han nacido en España: au-mentado con más de cincuenta voces, y una receta eficacísima paramatar insectos filosóficos, de Freire Castrillón. Incluso a prensamuda, neste senso: xa non hai semanarios eruditos, ou hai pou-cos. Interesa outra cousa. Interesa o debate ideolóxico, o abertouniverso da política. Pódese dicir, en segundo lugar, que esta-mos xa moi lonxe, mentalmente, categorialmente, das socie-dades de fomento, das Reales Sociedades Económicas de Ami-gos del País e do Real Consulado del Mar —aínda que moitosliberais teñan esta procedencia—, preocupadas tamén pola edu-cación e ilustración popular: estas querían achegar os galegos aunha instrución técnica, de oficios, libresca, dende arriba, im-plicando os intermediarios de sempre (os curas, por exemplo)e, incluso, recorrendo ao xénero de catecismos técnicos para opobo chan, sen involucrar a este directamente aínda nese pro-ceso de ilustración, ou só cunha posición subxugada e depen-dente (eran institucións toleradas e aínda promovidas, pense-

Page 258: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

517

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Os cristianos honrados, pacíficos e laboriosos Labradores gallegos.

Meus amiguiños: vosoutros que sodes a forza do Estado, e sua maisnobre porcion, deberades tamen ocupar o promeiro lugar nos papelesprúbicos, s’estuvesedes afeitos a lelos coma n’outras partes. A vosoutrosdeberán dirixirse as voces d’os escritores prá darbos noticias das sábias eprotectoras providencias que en voso favor, e de todos os probes asoba-llados, fixeron as Córtes extraordinarias da nacion, as que alguns mal-vados vos pintan con negros colores, faltando d’este modo á verdade congrande ofensa de Dios, e en perxuicio da patria, por que así lles acomodamillor, prá facer o seu contiñio e terbos enganados e escrabiños comad’antes. Eu pois, tan católico, e apostólico, romano com’o promeiro, anque pe-

cador coma cada fillo de probe, porque os ricos non pecan, segun eles din,quixera darbos unha crara idea d’o que fixeron as Córtes extraordinariasco’a mira de aliviar en canto sea posibre as vosas mágoas, e sacar de en-cima da labranza tantas cadeas queâ tiñan presa, coma se non foradesfillos de Dios, e coma si pudese manterse sin o voso traballo nin o rey,nin os cabaleiros, nin os cregos, nin os frades, nin todos os demais verga-lleiros, que quixeran verbos sempre arrastrados po’lo chao a maneira decobregas e sapos, non contentos con saber que todo ô ano estades sudandoprá eles e facendo pinitencea metidos en casarellos, e dormindo sobre catropallas cubertos c’unha manta vella, se á hay, que non todos a tendes, esobre esto nada vos digo, porque ben o sabedes vosoutros. ¡Lástima que osque vos desprecian non estibesen no voso sitio alguns anos!Debedes pois saber, que desde que o Demo de Napoleon meteu na

España a guerra, e que vosoutros lles quentáchedes o lombo os ladrós dosseus soldados, e mandáchedes os exércetos os vosos filliños, parecia regularque alguns larpeiros que estiberon co’a perna o largo, comendo, roendoe bebendo, pensasen premear as vosas fatigas, tratándobos con caridade;perdonándobos as deudas e aloumiñándobos de mil maneiras; pro noncoidaron n’eso, se eu non me ingano, e se non decedeo vosoutros, que eucalarei e quedarei por mintireiro. As Córtes conocendo que s‘elas non vos favorecian habian de seguir

as engañifas d’antes, sacaron o feudalismo, que ainda non caeu de todo,

516

María de Lourdes Pérez González

responder a unha obriga gobernamental, apunta tamén a estanecesidade de difundir o seu ideario entre a xente do común.O caso do Posse que lles explica esta aos fregueses é sintomáti-co. Pero atopamos aquí algúns outros intentos de facerlle «le-xible», case visible, o texto ao pobo.Neste sentido a imprenta de campaña, a «prensa móbil», do

6º Exército ou do Norte é a metáfora perfecta para esclarecer-nos esta dinámica viva do coñecemento, da experiencia e, enúltimo termo, da mesma construción ideolóxica. Di Freire Cas-trillón na súa delación ao Santo Oficio: «Hacia Villafranca enuna imprenta volante salía un Periódico con el título de Boletíndel 6º ejército compuesto según fuertes presunciones por D. V. Mos-coso del estado mayor, y D. Domingo Loriga capitán de Artillería,y protegido del Mariscal de Campo Santocildes. En un tiempo enque se llevaba relación con éste me quejé, de que en un periódico,que debía ser puramente militar, se estampasen tantas sátiras, de-claraciones, y errores contra los eclesiásticos, y sus rentas, y me res-pondió, que sólo con este objeto se había establecido, por desquitede los sermones, en los que los militares se daban por agraviados.En efecto, parece que el único objeto de este periódico es atacar losprivilegios de la Yglesia» (AHN, Inq., atado 4449) (GonzálezFernández.: 2011, 217-223). Tratábase de espallar ideas—«aloumiñar», ilustrar— sobre a marcha, a pezuño de cabalo(permítasenos aquí tomar esta expresión popular para cargalade sentido histórico e político).Abonda dicir que esta é a razón pola que, en ocasións, se em-

pregaba a lingua galega, pouco, nesta vasta produción escrita.O galego tivo tamén o seu papel, aínda que discreto e de mí-nimos, na transformación social. Algo diremos logo ao respec-to. Permítasenos agora dar voz a «Xan d’Aldea»:

Page 259: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

519

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

dadores, sendo caritativos e exempro de virtudes como foron aqueles,pois solo as boas obras son as que salvan, porque as palabras levas ovento. Cando eu sepa que ledes este papel, dareibos regras prá o vosoproveito e noticia do moito que fan as Córtes en favor dos labradores, ena mentras penso que he unha toleirada o falarbos, e xuro os cravos docarro que se o facedes non perderedes o tempo, pois vos dirá moitas cousaso voso amigo=Xan d’Aldea.(Diario cívico-patriótico: Año 6º de nuestra Revolución. 2º de la

constitución política. – n.º 193. Santiago 27 de mayo 1813. Jueves.La ascension del Señor. S. Juan Papa y Mártir).

Este texto era descoñecido ata este preciso momento en queo inserimos aquí, e atopábase nun dos números deste xornal,extraviados ata hai pouco na Biblioteca Nacional de España(BNE, Madrid). Cremos que é a primeira peza de prensa perió-dica escrita en galego, ocupa 3 das 4 follas do número, cuntoque agrarista e exaltado, anticipándose ao Tío Marcos da Por-tela. Non debeu ser peza única neste xornal. De feito, no nosoidioma recóllense, nos números que manexamos, outras dúascomposicións.

«Papeles prúbicos»

Xan d’Aldea fala de «papeles prúbicos». Na segunda parte, ofré-cese un inventario dos papeis públicos, ordenados cronoloxi-camente. Os papeis periódicos, os xornais —que saían a diario,cada dous días, variando de datas, con suplementos, con cro-noloxía «revolucionaria» ou normal, matutinos ou vespertinos,que ofrecían novas propias ou reproducían materiais doutrosperiódicos foráneos, de signo e abano político vario— confi-guraban un novo mecanismo de produción de ideoloxía, deopinión pública, a poder ser crítica, con moito de adoutrina-

518

María de Lourdes Pérez González

mentras non vos enteiredes de todas as cousas en que consistia; pois nonhe xusto que paguedes o que non debedes, nin que faltedes o que nonhay remedio senon pagar, e sobre esto debedes poñer coidado, e perguntaros que non teñan interes en engañarbos.Tamen sacaron o voto de Santiago que habia moitas disputas si era

certo, e a min non me toca abrigualo; pro diz que non era mais queunha oferta d’un rey hay moitos sigros, e que a nacion podia sacalo provoso alivio, pois anque non fose mais que medio ferrado tendes prácomer un dia, e escusades de ir a pedir prestado n’el. Fixeron a Consti-tucion que chamades as leis novas, e nono son, porque todas elas rexiann’outros tempos, hasta que o demo anduvo na danza e foi revolvendotodo pra que alguns medrasen e outros fosen tratados com’as bestas dosarrieiros: a Costitucion favorece o mismo o probe que o rico, porquetodos son fillos de Dios, todos iguales diante da ley, e o que fai un delitodebe ser castigado sea probe ou sea rico, que así o ordenou noso Señortanto pra este mundo coma pró outro, e nesto consiste a igualdade civil,que alguns burros ou mal intencionados dicen non pode habela, e cha-manlle hirixía, porque estaban afeitos a que o probe fose a xarpela eque fixesen bulra del por calquera cousa, e esto non era xusto; lede poisa Costitución, facedebos ben cargo d’ela, e si algun vos dice que non heboa, tendeo por un gran bribon que vos quer levar a beber o rio e terbossempre debaixo: todos temos obrigacion de obedecer as leis, pro non heregular que pra uns axa unhas e pra outros outras; o que a faga que apague; mais o que vive como Dios manda non se deixe asoballar de nin-gun lampantin, d’eses que estan afeitos as malas mañas e a despreciaros probes; e se algun mete borra sin motivo, dar conta a xusticia, e seesta non favorece os probes, acudir arriba e os papeles prúbicos prá quese sepa a inxusticia: si vos dicen que a libertade da emprenta he mala,respondedelle que ela he freno dos tiranos, amais o canal das luces pratodos; que Napoleon nin outros com’a el no’na queren porque lles convenpra as suas maldades; e que hay un reglamento moi sábeo, que calqueraque falte a el deben ser castigados, despois de xustificado po’la xunta deCensura que hay na Cruña: creede que as Córtes non faltan en nada afe, e que solamente pensan que se cumpran os Cánones da Igrexa, vivanos cregos e frades como deben e manda Jesucristo a mai’los santos fun-

Page 260: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

521

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

os galegos a catro familias: afrancesados, liberais moderados,liberais exaltados (se reparamos no Xan d’Aldea, poderíase falarde comuneiros?) e absolutistas. Quizais unha das novidades deste noso catálogo é a recupe-

ración, para filólogos e historiadores, da existencia do fondodo Diario cívico-patriótico de Santiago, do ano 1812, que seatopaba mal catalogado na BNE, por asocialo a Santiago deChile, non de Compostela. Corresponde á signatura: R/60313. Dato de interese menor é ter identificado a fonte de ElFilósofo de antaño (1814, A Coruña, Tipografía Exacto Correo),en realidade un libro ao que agora lle podemos poñer título:Alvarado, Francisco. Prodigiosa vida, admirable doctrina, pre-ciosa muerte de los venerables hermanos los filósofos liberales deCádiz, su entierro y oración funebre, hasta el requiescant amen /por D. F. A. y B., Filósofo de antaño, devoto de los venerables.— Cádiz : Imp. de Lema, 1813. Era obra do Filósofo Rancio.Hai dous papeis públicos, que elevarían o número deles a

36, dos que unicamente coñecemos a súa cabeceira. Só noschega información sobre eles a través da delación ao Santo Ofi-cio de Freire Castrillón e doutros, e polo decreto posterior dasúa incautación. O primeiro deles é o Telégrafo. Era de Santia-go. Imprimíao Manuel Rey. Estaba dirixido por Verea y Aguiar.Foi delatado por Manuel Freire Castrillón o 30 de novembrode 1814. Mandado recoller por decreto inquisitorial do 22 dexullo de 1815, xunto con outros, algúns tamén galegos (AHN,Inq., atado 4449) (González Fernández: 2011, 217-223). Osegundo deles parece ser a versión galega ou reimpresión enGalicia de El Amante de la libertad civil, que cobrara vida enCádiz e trasladárase, coas Cortes e a comezos de 1814, a Ma-drid. Non era para o público en xeral, só para os representantesda nación en Cortes. Delátao Freire Castrillón na mesma data

520

María de Lourdes Pérez González

mento. Os periodistas son a avanzada, por un lado e, por outro,van ser as primeiras vítimas da represión tras a restauración mo-nárquica borbónica.En canto ás orientacións ideolóxicas, aínda non atopamos

aquela pluralidade que se ve no Trienio liberal (1820-1823) eque o grande experto Alberto Gil Novales (1975: 201-206) cla-sifica nas seguintes familias: «afrancesada, liberal moderada, li-beral exaltada-comunera, anillera y absolutista», aínda que selle aproxima moito. Por tomar un dato de época, recollidotamén no noso catálogo, diremos que, para un anónimo servilque intenta dar conta a un amigo e correlixionario seu, a pro-pósito da cidade de Cádiz —Descubrimiento de la mina de lospublicistas de Cádiz [el Español Católico], reimpreso en San-tiago en 1812 (por los Dos Amigos), once páxinas—, obteria-mos a seguinte taxonomía: «Amigo mio: [...] Me pide Vm. quele diga el juicio que formo de los Periodistas de Cádiz y de susideas. A primera vista es nada lo que Vm. pide […] No es mi in-tento hablar de todos, por que nadie ignora que el Editor (del quese llamó Censor, y hoy subsiste baxo nombre de Diario de la tarde)es hombre adornado de patriotismo, veneracion á la Religion Santaque profesamos, y amor á su amado Rey Don Fernando VII. Igual-mente se descubre á todos la madurez, prudencia, sabiduría, mé-todo y pulso del que se intitula Procurador general del Rey y dela Nación. Tampoco me detendré en tocar á los que ya murieronpolíticamente, (aunque no con la muerte que los espera) aquelloshorribles monstruos de impiedad, irreligion é infidelidad, Sema-nario Patriótico, Robespierre, Duende, Tertulia. Estos a pesarde estar llenos de heregías, gravísimos errores, calumnias, máximasanti-monarquicas, todavia se pueden decir tolerables en compara-cion con los del dia; á saber: Diario Mercantil, Conciso, Redac-tor, Abeja». Nós tomamos a liberdade, non sen risco, de reducir

Page 261: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

523

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Estes textos conectaban cos medios máis populares de entrete-mento e festa, cos cantares de cego, rimas de carnaval, calen-darios, almanaques varios, literatura de prognósticos, o chiste,a troula. Xa falamos diso. Nós ofrecemos aquí —este catálogoofrece—, como novidade, dúas composicións, dúas poesías, iné-ditas, para traballaren os filólogos. En efecto, no número 118 doDiario cívico-patriótico: Año 6º de nuestra Revolución. 2º dela Constitución política. Lunes: El Santo Angel de la Guarda,y S. Rosendo Obispo —e aquí hai algo xa de mofa, así comoimitación das publicacións revolucionarias francesas, contra ascabeceiras dos diarios monárquicos, absolutistas e conservado-res, que adoitaban poñer na súa cabeceira a data e, deseguido,ano X da Constitución Política da Monarquía Española, anoY da chegada ao trono de Fernando VII—, atopamos o seguinteentremés para representar, onde se combinan, como era de es-perar, galego e castelán, aquí o galego para o labrego e o castelánpara os dous peregrinos, un deles muller (sentimos, por razónsde espazo, non manter a estrutura de poema que ten no orixi-nal). Vexamos, pois:

ENTREMESIÑO DO ANTROIDO PR’OS RAPACES. ACTORES. Un Peregrino. Una Peregrina. Un Aldeano.

Peregr.º Gracias á Dios, que estamos en Santiago.Peregr.ª A buen tiempo, el Señor sea loado, / Que hácia esta parte

música ha sonado.Per.º Espera ¿echarémos aquí un trago?Per.ª Si tú quieres entrarémos en la ermita / De Baco, á ver si hay

que comer algo. Entran, y mandan hacer una tortilla, que comen, echando sendos vasos.

Al concluir asoma un mozo vestido de aldeano, que poniendo la cesta enel suelo, pide medio cuartillo, y fijando la vista en la romera, la dice:

522

María de Lourdes Pérez González

e informe. Di del o delator: «El Amante de la Libertad civil esun periódico atroz, que salió originalmente en Cádiz, y se reim-primió por lo menos hasta el 4º Número en casa de Rey, y se re-partía gratis. Se atribuye a un tal Ysla que solicitó las Casas delSanto Oficio para establecer una fábrica de monturas, y otros per-trechos, y anda fugado» (mesmo atado e documento).Na delación política dos liberais da Coruña figura atribuída

a D. Antonio Pacheco, editor, cirurxián do Real Corpo de Ar-tillaría, unha certa Gaceta Demócrata, Política y Militar de LaCoruña (Barreiro Fernández, 1982: 165-166): «que puso en elsuplemento de 1812 de la [gaceta] del 12 de febrero de este añode 1814 [...] que V. M. había perdido los derechos a la corona deEspaña y que si se le reconocía por Rey, era de gracia». Dá a im-presión de ser erro de transcrición e que se está a falar da Gacetapolítica y militar de La Coruña, continuación, pola súa vez, daGaceta Instructiva de la Junta Superior de Galicia.

O galego, a muller e as bibliotecas

Tres cousas máis para rematar este limiar: o galego, a mullere os arquivos. Hai moi poucos textos en galego, os xa ben co-ñecidos de Pardo de Andrade, Fandiño e pouco máis. O galegonesta produción é empregado como ferramenta de combatepero, en concesión aos medios populares, adopta algunhas dasmaneiras do latín eclesiástico do clero e da Igrexa ou do castelánxurídico das Audiencias, xustiza, Universidade, dos señoritosou amos, todos eles castelanizados; trátase, neste senso, dunhahibridaxe galego-latín (tamén existe a variante de castelán-latín)e castelán-galego. Esta hibridaxe facía estes textos máis estimu-lantes, satíricos, máis subidos de ton, máis de escarnio e mal-dicir, burlescos, polo tanto, máis atractivos para o público.

Page 262: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

525

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

ou po’ los cartos, / Pró agora ninguen o leva, / Como non sea do bando;/ E se vosté os oi falar, / Sempre lle estan chorando, / Decendo que tantoderon, / E que tanto lles sacaron. / Soberbias, e falsidades, / Que bensouberon gardalo; / Quen o paga son os probes / Por un é por todos lados,/ Que solo donde hay franceses / He donde hay grandes traballos / Paraos cregos e os frades, / Caballeros e empregados, / Que aquí he a santagroria; / E queixanse alguns; solagos! / Mais eu voulle para a aldea, /Que me reñirá meu amo, / Se non chego cedo, anque / A él non lle temotanto / Como a ama, que he un demo, / E ten da casa todo o mando. /Vostedes van para a vila, / E así como van andando, / Ouservarán moi-tas cousas / Que n’ela estan pasando: / As xentes mozas alegres, / Osvellos tamen tumbando; / Ben que estes solo coidan / De embrollar egardar cartos. / Canto poidera decerlles, / Se o tempo fora mais largo! /Pro percuren de sabelo, / Verán que tal anda o allo: / Visitarán a capilla/ Do grorioso Santiago, / E ganarán o xibaleo, / Pois temos o ano santo./ En fin, despois de rezar, / E cumprir como cristianos, / Percuren dedevertirse, / Vendo eses probes soldados / Cheos de fame e desnudos, /Que así o queren os Rancios. / Mais ben direi o goberno, / Porque nonsabe arrellalos, / Que todo pode facerse / Sin pedras a mais sen páo; / Eagora por despedida / Vamos votar un trago, / Pois xa que me convida-ron, / Eu tamen agora pago. Beben, baylan la muiñeyra, y se despiden.

Tamén se conserva un breve poema en honra a S. PascualBailón, no número 184, do mesmo papel público, Diario cívi-co-patriótico: Año 6º de nuestra Revolución. 2º de la Consti-tución política, Santiago 17 de mayo 1813. Lunes. San PascualBaylon, e que di así:

«Arriba chatolas / Abaixo mantiña, / Vay vender quincalla / A Ca-ramoniña: /Pon, xigante, o gorro, / Saca a peluquiña, / E fai unha xacara /

Com’a piligrina».

524

María de Lourdes Pérez González

Labrad. ¡Ay que garridiña hé / A señora pelegrina! / Que ben lleestá á escravina! / Gárdea Santo To-mé.Pereg.ª Alargándole un pedazo de pan y el vaso: Eche un trago buen amigo, / ¿Viene vmd. de la ciudad?Labr. ¡Ay Virxe que caridá, / E dame pan de pantrigo!Bebe, y luego dice: Eu levolles esta cesta / Carregada de costradas, / Limetas de ricos

viños, / E mil cousas encarregadas / Po’la ama do meu abade, / Que hedaquelas mais pintadas, / Xuro os cravos do cárro, / Se non he unhamoza testa.Peregr.º No te preguntamos eso: / Dinos que hay por la ciudad. /

¿Qué música es la que suena, / Hay alguna novedad?Labr. Xa se vé, pois n’ha d’aber, / O entroido, a fartura / De todo

o ano: a pascua / Elle moi mala muller.Peregr.ª Vaya dinos lo que pasa, / O si no coge tu cesta.Labr. ¡Ay que garrida rapaza! /Esta festa elle unha festa....Peregr.º ¡Qué sencilléz! qué cachaza!Labr. Sacando el fusique, y tomando polvos. Esta festa elle unha festa, / E como lle vou contando... / Esta festa

elle unha festa, / Que se fai todo los anos, / Entr’os ricos e señores, / Amais entr’os artesanos, / Anque estes e os labradores / Saen os mais mallibrados. / Comen uns en cas dos outros, / Diariamente convidados, /Poñen a mesa brandida / De capons, perdices, raxos, / Morcelas brancase negras, / Cabirtos moi ben asados, / Salchichas e outras cousas, / Quenon me ten alembrado. / Uñas de porco, lacós, / Todo en verdura reo-gado; / O postre saen as masas, / Que e o mais fino bocado; / Pro esto hepara os ricos, / os probes ten acabado / Con comer algun touciño, / Se ohay, ben enranceado, / E se lles toca unha filloa, / Xa crén que he ungran regalo, / Con un cartillo de viño, / De ese tan chapurrado, / DoRibeyro có da Ulla, / Que ainda non hé o mais malo, / Senon a pijuelae outras / Cousas ruins pró bazo; / Noramala para eles, / Cagarría emais solagos! / Non llo beben de esta sorte / Eses que chaman Rancios /E Sansatos, que o teñen / Da Mandia e de San Claudeo, / E dos melloresparaxes / De Galicia ben coidado, / Que cada vez he mais rico, / Candoten dous ou tres anos. / Antes ainda á un probe enfermo / Llo daban,

Page 263: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

527

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

preso de oito páxinas titulado El Cafe de las Once Mil Vírgenesó sea Opinion del vulgo sobre la respuesta de gracias de Don Va-lentín Foronda al padre misionero Fray Vicente de Santa María.[Parte primera], asinado por un misterioso J. M. y L., quizaiso propio Padre Misionero, no que se recolle unha carta asinadana Coruña o 1º de maio de 1812, cuxo autor, sen dúbida dachamada falanxe servil, está sentado a tomar unha curiosa« tazade cascarilla», no café do dito nome «establecido en el barriode Atocha de esta ciudad» (barrio da Coruña, onde existían al-gúns conventos de monxas). O terceiro tipo de muller é o da«muller-do-fogar», e propietaria e de orixe vasca (natural daVilla de Azpeita, provincia de Guipúscoa), Representación diri-gida á S. M. las Córtes por doña María del Carmen Lizardi (San-tiago de Compostela: Impr. de los Dos Amigos, 1814), finan-ciada por Sinforiano López Alía e que se entrega gratis, 15páxinas, nas que denuncia os atropelos sufridos por ela mesmanos seus «sagrados» dereitos constitucionais, «libertad, seguri-dad y propiedad individual» (30 de noviembre del 5º ano dela Monarquía de Fernando VII); trátase da figura da muller di-ferida, instrumentalizada, que representa intereses domésticosen nome do seu pai, un home, para evitar represalias contra el(aínda así, reclama os dereitos para ela, unha fenda que permitever o ceo da igualdade e dos dereitos da muller). Hai un cuartomodelo de muller aquí, o da «muller-usurpada» ou espectral, amuller vampirizada, muller-home, representada pola xa mítica«Agapita Clara», a «Filósofa Rancia», que forma parella (nonsabemos se sentimental e de alcoba) co Filósofo Rancio P. Al-varado e que agocha a figura do tamén lendario Freire Castri-llón, invertido aquí ou, para mellor dicir, travestido, transfigu-rado ou metamorfoseado en muller; e que a muller real éespello dunha cultura de mínimos e rancia, e que disputa con-

526

María de Lourdes Pérez González

Son as dúas pezas que faltaban, atopadas no antedito xornal,procedentes do fondo Imaz. Todas elas hai que sumalas a aquel«Vilancico que na Noiteboa do ano de 1812 cantaron os presos nocárcere público de Santiago», de Antonio Benito Fandiño, queapareceu no número 63, do mesmo xornal, correspondente ao:26 de diciembre 1812. Sábado. S. Esteban Protomartir —engalego baixo a epígrafe «Alborada», «Moiñéyra» e «Alalá», noexemplar que conserva a RAG—, e a aquel outro que aparecenun «Artículo comunicado» de A. B. Fandiño: «Cárcel públicade Santiago 13 de febrero de 1813» e publicado en: Diario cí-vico-patriótico, número 106, Santiago de Compostela, 15 defebrero 1813. Lunes, San Francisco Mártir. Tamén no exemplarque conserva a RAG [véxase: Papés d’emprenta condenada. A es-crita galega entre 1797 e 1846 (2008: 249-252)]. Agora, ade-mais dalgúns textos de Freire Castrillón e outros dos que nonse garda exemplar impreso, salvo en bibliotecas privadas, haique anotar estas dúas composicións, este entremés e a brevepoesía anónima, xunto á proclama de Xan d’Aldea, terceirapeza, que xa vimos un pouco máis arriba. Non é gran cousa apresenza da lingua galega nestes impresos e papeis públicos.En canto á presenza da muller, pódese que dicir que a é aínda

máis irrelevante. Distínguense varios modelos de muller neles.Hai a «muller-devota», que queda representada pola culta e pia-dosa «Peregrina» do entremés de que acabamos de falar: expré-sase nun conciso e claro castelán, para non dicir nada (o entre-més contempla outros extractos: «a Pascua é mala muller», «aama é o diaño»). O segundo modelo ou patrón poderiamos de-nominalo da «muller-onírica»; con perdón de Rubens e, sobretodo, de Santa Úrsula e as súas compañeiras (ata a undecimilla,a pequena undécima, que non a once mil), esta muller luxu-riosamente imaxinada, que estaría aquí representada polo im-

Page 264: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

528

María de Lourdes Pérez González

tra os liberais, desde Argüelles ata Foronda. O quinto patrónde muller ten unha faciana xa claramente liberal, é o da «mu-ller-comprometida», e queda representada pola activista liberalD.ª María del Carmen Silva (portuguesa), quen dirixía, xuntoco seu home, D. Pedro Pascasio Fernández Sardino (estremeño,preso por temporadas), a versión gaditana con reimpresión naCoruña de El Robespierre Español: amigo de las leyes (1811)(impr. F. C. Prieto e A. Rodríguez, Oficina de El Exacto), re-collido en todas as súas versións por decreto do 22 de xullo de1815. Para a nosa decepción, non era galega. Conclusión: amuller está ausente nos nosos xornais e impresos. Dura reali-dade.Só resta por dicir unha palabra sobre bibliotecas e arquivos:

é hora de que as autoridades ou institucións culturais de Gali-cia, sexa o Consello da Cultura Galega ou a Real Academia Ga-lega, se ocupen de pescudar onde se atopa a magnífica coleccióndo «bibliosaurio» —como o cualifica I. Cabano Vázquez:1997— José Villaamil y Castro, que tantos lazos ten coa nosaterra.

529

PRIMEIRA PARTE:ESCOLMA BIBLIOGRÁFICA POR ORDE ALFABÉTICA

[A]

A Coruña (Provincia). Deputación Provincial. Comisión PermanenteLa Comisión Permanente de la diputación de esta provincia consiguientea oficios del Señor Intendente D. José de Ansa, sus fechas 22 y 28 de abrilúltimo y 6 del actual, en que como vice-presidente nato de la diputación... manifestaba la urgente necesidad y utilidad que resultaría al serviciopúblico de que la Comisión se transfiriese con la Secretaría y archivo de laJunta Superior a este pueblo... — [S.l. : s.n., s.a.][1] f. ; 33 cm Texto con data: Coruña 13 de mayo de 1813

A Coruña (Provincia). Deputación ProvincialNoticia de las fiestas que celebró la ciudad de La Coruña ... en la augustapublicación de la Constitución política de la monarquía española, los dias23 y 24 de Junio de 1812. — La Coruña : [s.n.], [1812] (En la Oficinadel Exacto Correo)27 p. ; 21 cm

Acuña y Malvar, Manuel de (1757-1845)Censura o Impugnacion de los sucesos militares de Galicia en el año de1809 : que ha dado á luz en diciembre de 1811 el coronel Manuel Garciadel Barrio / por Manuel de Acuña y Malvar, Caballero de la Real Dis-tinguida Orden Española de Carlos III, Sumiller de Cortina de S.M.,Canónigo, y Arcediano Dignidad de Salnés en la Metropolitana iglesiade Santiago. — Cádiz : [s.n.], 1812 (Imp. de Manuel Santiago deQuintana)63 p. ; 20 cm Texto con data: Abril de 1812Comeza: “Son tantas las relaciones, papeluchos, historietas, llámensecanciones de ciego, que se han escrito sobre la entrada, estancia y salidade los franceses en Galicia, que no cabrían en un patio de comedia, si

Page 265: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

531

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

que la posesion de quatro prebendas autorizada por el cabildo de San-tiago en 24 de marzo de 1813, es en sí nula y de ningún efecto. Grandeempresa por cierto, no solo por los poderosísimos contrários, sino tam-bien por las 26 proposiciones que llevo sentadas en mi cargo, á saber(permítase repetirlas aunque parezca fastidioso): posesión nula, anti-patriótica, anti-canónica, anti-constitucional, anti-religiosa, anti-polí-tica, godoyana, clandestina, farolera, degradante, záfia, intempestiva,quixotesca, provincialista, ridícula, cismática, extravagante, atrevida,ratera, temerária, escandalosa, grosera, tumultuaria, despótica, injustay punible. Sobre todos estos puntos va á recaer La contienda. He aqui,pues, principiada ya la zambra; pero tal que una de dos, ó yo tengoque probar todo aquel antifonario de verdades, ó tomar sobre mis cos-tillas la pena del talion y ponerme en ridículo con el mismo pueblo, áquien invoco para que como juez imparcial falle una causa de que nohay exemplar hasta en la misma historia godoyana (...) Antes de entraren materia, es también indispensable conocer á las partes que disputan,y luego saber porque disputan, ó cual sea la diferencia que resulta entreellas. Las partes que disputan en el presente caso, es ya demasiado sa-bido que son D. Manuel Acuña, pues si él no fuera no habia caso, elarzobispo en calidad de reo principal, el cabildo, los agraciados, sus pa-rientes y caterva magna. Mas no basta esto solo: es preciso saber quecalidades reunen cada uno para que no haiga equivocacion en los datosy camine siempre por delante un verdadero conocimiento de esta rui-dosa causa nunca vista ni oida. No sé si podré contenerme en los límitesde la moderación, al acordarme de lo que ha pasado en este negociado.Haré un esfuerzo por conseguirlo; pero no de modo que dexe de ma-nifestar la memorable historia de las prebendas que acaban de darse.Quien sea D. Manuel Acuña. Un, un bachiller mentecato, loco; peropatriota, franco, liberal, amante de lo justo, firme de espíritu y claritocomo el agua. Quien sea el Arzobispo. Operibus credite et non brevis.Obras son amores y no buenas razones. Nació el Sr. Muzquiz, dignísi-mo prelado de esta feliz diócesis, en Viana de Navarra (...)”Remata: “(...) asi que si desde hoy en adelante (ó mis amados compa-triotas) oyéseis que yo habia padecido algun daño, hétele aquí el mo-tivo. Si oyeseis que á mis familiares, dependientes, impresor y sus ofi-

530

María de Lourdes Pérez González

fuése posible juntarlos. Sus autores qual mas á porfía pretenden atri-buirse á sí solos la gloria de la reconquista de Galicia. En esto y en quefueron mal premiados sus servicios, todos van acordes; pero por lodemás se puede decir con toda propiedad, es una risa que provoca ácólera ver tanta petulancia, tantos escritos apócrifos, tantos hechos des-quiciados de sus verdaderos sitios, solo por acomodarlos cada uno ásus ideas. El que tengo a la vista de D. Manuel García del Barrio, noestá exênto de estos vicios, y aún diré con la ingenuidad que me es na-tural, que algunos de ellos me han llenado de indignación, como nopuede ménos sucederle á los mismos que lo han presenciado (...)” Remata: “La historia militar de Galicia del año de 1809, que estoi tra-bajando, satisfará a los curiosos, y desterrará las novelas introducidas.Para dexarla exâcta y bien corregida, fue necesario recoger muchos ma-teriales, hacer desembolsos, y trabajar mucho. Esto junto con las ocu-paciones de mi misterio, fue la verdadera causa de no haberse impresoantes. Mientras no pueda verificarse, sirva de contestación al escrito deGracia la fé de erratas que sigue (...)”I. García del Barrio, Manuel (Tenente Coronel) (1766-1846). Sucesosmilitares de Galicia en 1809, y operaciones en la presente guerra. — Cádiz: [s.n.], 1811 (En la imprenta de Vicente de Lema)

Acuña y Malvar, Manuel de (1757-1845)La Constitución violada y mala fé guardada ó bien sea la punible, injusta,despótica, tumultuaria, grosera, escandalosa, temeraria, ratera, atrevida,extravagante, cismática, ridícula, provincialista, quixotesca, intempestiva,záfia, degradante, farolera, clandestina, godoyana, anti-política, anti-re-ligiosa, anti-constitucional, anti-canónica, antipatriótica y nula posesionde quatro prebendas que ha dado el cabildo de Santiago en 24 de marzode 1813 por contemporizar con el Arzobispo / dala á luz para conoci-miento del público el Lic. D. Manuel Acuña y Malvar, canónigo deLa misma iglesia. — Santiago de Compostela : [s.n.], 1813 (Oficinade D. Manuel Antonio Rey)27 p. ; 20 cmComeza: “Al que leyere // A ti, ¡oh respetable público! Á ti me dirijoen el grande aprieto en que me veo. Me hallo constituído á defender

Page 266: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

533

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

(En la Imprenta de Diego García Campoy)14 p. ; 20 cm

Acuña y Malvar, María BernardinaEscritura de transacción entre D. Antonio Joaquín Faxardo y su señora DªBernardina Acuña y Malvar : inocencia de esta señora triunfante de lacalumnia y su honor restaurado conforme al evangelio por su marido. —En Santiago : [s.n.], 1812 (en la imprenta de D. Juan Francisco Mon-tero)10 p. ; 19 cmI. Faxardo, Antonio Joaquín

Alvarado, Francisco (O.P.) (1756-1814)Segunda carta crítica del Filósofo Rancio en que á lo cristiano viejo hace laapología del santo tribunal de la inquisición, refiriendo su historia y refu-tando todos los argumentos y sofismas con que intentan combatirlo maestrosdel error, y sus fieles discipulos los filósofos de moda y en que se impugna elanuncio del voto que ha de dar el señor diputado Argüelles. — Reimp. —Santiago de Compostela : [s.n.], 1812 (por D. Juan Francisco Montero)92 p. ; 22 cmA 1ª ed. imprimiuse en Cádiz, na Oficina de la Viuda de Comes, noano 1811

Astorga (Diocese). Bispo (1806-1816: Manuel Vicente Martínez Ji-ménez)Representacion del Ilmo. Sr. Obispo de Astorga al Supremo Consejo de Re-gencia, sobre la lectura del Manifiesto de abolicion de la Inquisicion enlas iglesias. — Santiago de Compostela : [s.n., 1814.] (Oficina de JuanMaría de Pazos)12 p. ; 22 cm

Astorga (Diocese). Bispo (1806-1816: Manuel Vicente Martínez Ji-ménez)Representación del obispo de Astorga al Consejo de Regencia y manifiestode su conducta en la causa pública a los fieles de su Obispado con el fin de

532

María de Lourdes Pérez González

ciales reciben alguna vejación directa ó indirecta, hétele el motivo. Sime ponen pleytos ó me obligan à ponerlos para defender mi honor ybienes, hétele el motivo (Quando en el año de 1813 se me persiguió,desterrándome a Filipinas, se principió de este modo: mas abaxo ha-blaremos de esto). Si oyéseis que en esas tertulias, casas, calles y plazasque yo soy un atolondrado y hétele el motivo. Si oyéseis que en miIglesia se me da no [sic.] al trato, obligándome à que me desquite conalguna palabra menos moderada, hétele el motivo. (En 20 años quellevo de canónigo, nadie dirá tuviese que reprenderme el cabildo, nique canónigo alguno se quejase de mi trato y correspondencia). Si oyé-ses que me escaqueo de asistir a cabildos y otros actos de comunidad,hétele el motivo. ¿Habrá ley que me mande alternar con unos hombresintrusos en la Iglesia, por la fuerza, y que conocido que trataran de ul-trajarme? PRIMER NÚMERO.”I. Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821:Rafael de Múzquiz y Aldunate)

Acuña y Malvar, Manuel de (1757-1845)Oficio que ha pasado el Sr. Canónigo D. Manuel Acuña y Malvar en 31de marzo de 1813 al Excmo. marqués de Campo Sagrado ... haciéndolever la obligacion en que se halla constituido de hacerse llevar a debidoefecto los decretos del Congreso Nacional de 22 y 26 de febrero que tratande la abolición de la Inquisición. — Santiago : [s.n.], 1813 (Oficina deManuel Antonio Rey)12 p. ; 21 cmI. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

Acuña y Malvar, Manuel de (1757-1845)Representacion que hace á S. M. el Congreso Nacional el Lic. D. Manuelde Acuña y Malvar, Arcediano dignidad de Salnés en la Santa Metropo-litana Iglesia de Santiago : quejándose del proceder escandaloso del M. R.Arzobispo de aquella diócesis, de los atentados que ha cometido y cometecontra la soberanía del Pueblo Español, acompañándole en tan horrendocrimen otras autoridades ... Manifiéstase en esta representacion el desgra-ciado estado político de la Provincia de Galicia. — Cádiz : [s.n.], 1813

Page 267: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

535

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Remata: “(...) APÉNDICE. Después de concluida esta historia, súposeque en la misma puerta de la misma reja de la misma capilla del mismoSanto Apóstol, habia estado colgada el día de la última funcion unagrande tabla con su marco y todo, en la que estaba puesto un papel deletras gordas que el pueblo leía con mucho interés, y que unos tenianpor paulina, otros por bula, otros por edicto, otros por excomunion, ylos mas por otra cosa mas cierta. Y copiando fielmente el tal papel, yhallando como se esperaba, lo presenta el autor á los curiosos que sabenleer, para que no le falte un apéndice á la obra: //Sea notorio á todos, que deseando los sumos Pontífices y mas Preladoseclesiasticos que los divinos Oficios se celebran con atencion, devociony reverencia debida, y observando que de la mezcla de légos y eclesiás-ticos en el Coro y Presbiterio resultaban varios desórdenes, irreverenciasy escándalos, han expedido en todos tiempos sus especiales Decretos,prohibiendo á los legos con pena de excomunion mayor ó transito porel Coro y Capilla mayor en el tiempo que cantan las horas canónicas:Y queriendo el ilustrísimo Perlado y Cabildo de esta santa Iglesia queestos Decretos continúen en la mas justa observancia, y desterrar elabuso que se introduce por su ignorancia, ha acordado que se pongande manifiesto en sitio público, para que vengan á noticia de todos y seobserven inviolablemente, y son las siguientes:Por la Constitucion XXVIII. núm. 16. se manda que ningun seglaresté en el Coro miéntras se dicen los Oficios divinos, pena excomunionmayor, latæ setentæ. Por un Breve del Papa Clemente VIII. expedido en el año 1604, seprohibe á todas las personas seglares estar ni sentarse en el Coro y Ca-pilla del santo Apóstol, mientras se celebran los Oficios divinos, penaexcomunion mayor.Por otro Breve de Paulo V. expedido en el año 1612, se confirma elantecedente y añade que ninguna muger, por ilustre que sea, ó por símisma ó por su marido pueda asistir á los divinos Oficios en la capilladel santo Apóstol. NORA. Las Bulas están terminantes.”I. Castaños Aragorri Urioste y Olavide, Francisco Javier (1758-1852)

534

María de Lourdes Pérez González

precaver qualquiera sospecha á que pudieran inducirles las repetidas y ca-lumniosas acusaciones con que la Junta Superior del Reino de León ha in-tentado desacreditarle...— Santiago : [s.n.], 1812 (En la Oficina de D.Manuel Antonio Rey)[4], 71 p. ; 29 cmI. España. Consejo de Regencia

Aventuras que buscaron en Santiago al célebre General Castaños : obra in-completa, cuyo último fragmento se publica por ahora, porque todo va al revés.— Santiago : [s.n.], 1812 (En la Oficina de D. Manuel Antonio Rey)14 p. ; 22 cmNa contraport.: “En otros felices tiempos los famosos caballeros bus-caban las aventuras; mas en estos desgraciados las mas raras aventurasbuscan á los caballeros.”Comeza: “Despues de lo contado y sabido, apénas la Junta superioracababa de sentarse en Santiago en unos bancos, que por ahorrar pidióprestados de los sobrantes en el Hospital, como siempre fué tan buenacristiana, piadosa y devota que quiso hacer principalmente la guerracon oraciones y limosnas sin atreverse á exîgir de los ricos cuerpos ecle-siásticos mas que misas cantadas y villancicos, entra en el escrúpulo delo que había quedado por oir la misa de S. Fernando, de la fiesta de-cretada por las Cortes, y del aniversario de los difuntos mártires denuestra libertad que debe seguirla; y se acuerda de preguntar al Arzo-bispo si la grande festividad del Corpus habría impedido la celebracionde aquellas funciones nacionales en la Catedral, porque ademas observóque aquella célebre festividad habia sido aquí este año no solamentemuy solemne sino famosa por las disputas, conferencias, diputacionesy agitacion que anduvo toda la santa octava del cabildo y el ayunta-miento sobre la dificil é importantísima qüestion teológico-política--regio-nacional de si correspondia al Arzobispo ó a la ciudad la presi-dencia de la procesion y conferencias que ocasionaron al muy prudenteGeneral Castaños tanta mas fatiga, quanto menos provecho que rendiren Baylén todo un exército frances, admirar con eso la Europa entera,aumentar nuestro entusiasmo, despertar la esperanza de toda la Nacion,y adquiriese una gloria inmortal; y sin que lo diga él mismo.”

Page 268: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

537

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

[B]

Baquero y Malvar, Alonso (O.F.M.)Manifiesto del pleito entablado por el M.R.P. Mtro. Fr. Alonso BaqueroMalvar de la órden de S. Francisco, en defensa de los derechos de esta santay apostólica provincia de Santiago, como padre mas digno de ella, y en vir-tud de veinte y nueve escrituras de poder, otorgadas por la mayor parte delos religiosos y comunidades de que se compone, contra los MM. RR. PP.Fr. José Martinez Delgado, Fr. José Rolan, Fr. Juan Mariño, F. José Cas-tellanos y Fr. Manuel Rodriguez, ante el Excmo. é Illmo. Sr. Arzobispo deSantiago... / por un amante de la verdad, y enemigo de la hipocresia.— Coruña : [s.n.], 1813 (En la Oficina de D. Antonio Rodriguez)79, [5] p. ; 20 cm

Barbero y Maté, MelchorManifiesto que á S. M. C. en Córtes hace el Párroco de la Mota / MelchorBarbero y Maté, Comandante de la alarma del Partido de Campos enCastilla la Vieja. — Coruña : [s.n.], 1811 (Oficina de Francisco Cán-dido Pérez)24 p. ; 20 cm

Barruel, Augustin (S.I.) (1741-1820) Historia del clero en el tiempo de la revolución francesa / escrita en francéspor el Abate Barruel... — Reimp. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la ofi-cina de Prieto)80, 111, 127 p. ; 14 cmI. Barruel, Augustin (1741-1820).Histoire du Clergé pendant la Révo-lution française / par M. l’abbé Barruel... — Londres : imp. de J. P. Co-glan ; Bruxelles : Lemaire, 1793

Belveder, Conde deLeales y esforzados gallegos, el exército [sic] de este distrito, que tengo elhonor de mandar interinamente, merece la pública admiración por su con-ducta... — [Lugo : s.n., 1812][1] p. ; 30 cmTexto con data: 1812

536

María de Lourdes Pérez González

Aviso al público y dos palabritas á las Cortes. — Santiago : [s.n.], 1811(En la Oficina de D. Manuel Antonio Rey)[4] p. ; 20 cmÉ reimp. da ed.: Cádiz : en la Imp. Real, 1810I. España. Cortes de Cádiz

Azanza, Miguel José de (1746-1826) [Cartas y documentos interceptados, que remitia desde Paris, Azanza áUrquijo : sobre la renuncia que debe hacer José Napoleon de su supuestacorona de España, á favor del no menos supuesto emperador de los france-ses]. — Coruña : imprenta de Vila, 181115 p. ; 21 cmÉ común utilizar a impresión de cartas interceptadas ao goberno na-poleónico como recurso de mobilización patriótica, na maioría doscasos atópamolo na prensa. Comeza: “Mi estimado amigo: ya dixe á V. en mi última que debiaprepararse á grandes novedades. Se manifestaba desde algunos dias unhorizonte muy cubierto, y el ruido continuo del volcán daba indiciosnada equívocos de una erupción fuerte é inmediata. El velo se corriópor fin, y el resultado ha sido, no es dificil adivinar, lo que tanto temí-amos. Bien me decia V. ántes de mi salida, que el emperador no tenialey á sus hermanos, y que era hombre de quod scripsi. Lo creia yo tam-bién asi, pero confieso que no lo tenia en concepto de tan inexôrable(...)”Remata: “(...) Estos papeles tenian el sobre-escrito siguiente: España. AlExcmo. Sr. D. Mariano Luis Urquijo, Ministro Srio de Estado de S.M.C. &c. &c. Madrid. He aqui como la suerte, siempre faborable á losEspañoles, ha hecho caer en sus manos el último juego de iniquidadesdel infame Corso. Sus designios, su vulpina política, no son ya un mis-terio: si pudiera, los mares, la luna, los planetas, y hasta el infierno todopondría baxo su vil yugo. Pueblos de Europa y de las demas partes delmundo, abrid los ojos y daos priesa á purgar la tierra del monstruo quela infesta.”I. Urquijo, Mariano Luis de

Page 269: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

539

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

neral que exercí en esta Provincia, y asegure la confianza que debentener las Autoridades en sus destinos, al paso que inspire temor á losque abusando de santuario de las leyes las infringen hasta atacarlas deun modo que les autorice para vivir entre arbitrariedad y desórden. Asílo espero de la integridad de V.A. Santiago 22 de julio de 1813. Sere-nísimo Señor. El Marqués de Campo Sagrado.”

Biografía española ó Vida pública de los ilustres españoles que mas se handistinguido en la revolución de su patria contra Buonaparte. — Santiagode Compostela : [s.n.], 1814 (Imprenta de Minerva)8 p. ; 20 cm Comeza: “Buonaparte despues de haber esclavizado al pueblo mas librey mas ilustrado del Universo intimidó á todos los otros de Europa,como que su nombre era respetado desde el mar septentrional hasta elmediterráneo, desde Zuydercé hasta el mar Kamtzchata; y su dinastía,aunque naciente, parecía descansar sobre la inmovilidad. Dejandoarruinadas las naciones del Norte, atraviesa la Francia, insulta á la Es-paña, cautiva á Fernando: levántanse empero sus súbditos, que jurandovencer o morir por su Rey, convierten á la Península en un teatro de lamas sangrienta y obstinada lid. Pásmanse las demas naciones de unaresolución tal; pero fijas en el inmenso poder del tirano, vaticinan laruina virtuosa de España, sin que ninguna, menos Inglaterra, se atrevaá darle la mano (...) Oradores, historiadores, pintores y escultores:¿Cómo no retratais en vuestras inmortales obras á la magnánime y he-roica España? Homero, Curcio, Virgilio, Solís, Praxîteles, Parrasio:dejaz vuestras lúgubres mansiones, y venid á eternizar las glorias deIberia. Españoles ¿Cómo no os llenais de un noble orgullo? ¿como nodecís á vuestros hijos que vosotros habeis sido los defensores de la li-bertad de los Reyes y de las naciones de Europa? Daoiz, Velarde, ínclitaUniversidad de Galicia, Castaños, Muzquiz, Palafox, Rivera, Empeci-nado, Castrillon, Becerra, Romana, Camaño, Blake y demas patriciosautores y promotores de la revolucion contra Buonaparte (...)” Remata: “En esta obra que con titulo de Biografía Española se publicarásucesivamente y en diversos números, no refiriré cosas nuevas para lageneración presente, ni me es concedido el hacerlo de un modo nuevo

538

María de Lourdes Pérez González

Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo SagradoConvenido por experiencia igualmente que el Sr. Intendente de esta pro-vincia, de la visible imposibilidad de entendernos directamente con todoslos Ayuntamientos constitucionales que se hallan ya establecidos ... y obli-gado a evitar ... el trastorno y confusión ... por la falta de un conducto uórgano de comunicación para circular las órdenes y decretos del gobierno...— [S.l. : s.n., s.a.][1] f. ; 30 cmAsinado polo Marqués de Campo SagradoTexto con data: Santiago, a de febrero de 1813

Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado Representacion del Teniente General Marqués del Campo Sagrado al Su-premo Tribunal de Justicia. — Santiago : [s.n.], 1813 (Oficina de Ma-nuel María de Vila)24 p. ; 20 cm Comeza: “Decretada la formación de mi causa por las Córtes generalesy extraordinarias de la Nación en 22 de marzo de ese año quedé sus-penso del encargo de Gefe Superior de Galicia por órden de la Regenciadel reyno, que, avisando de mi cesación, ha comunicado á la Provincia.La honorífica respuesta de la Diputación Provincial impresa en la Ga-ceta de Galicia número 32, y las expresivas contestaciones y oficios deAlcalde de las Capitales y varios Ayuntamientos, fueron el mejor ga-lardon de mi infatigable celo por el bien de los Pueblos que tuve elhonor de gobernar; y confieso que estas demostraciones de las Autori-dades me han hecho desear ardientemente que se me formasen cargoscon la mayor brevedad por el Supremo Tribunal de Justicia para apa-recer libre de toda nota delante de una provincia (...)”Remata: “Concluyo, Serenísimo Señor, poniéndome en manos de V.A.como protector de la Justicia, suplicándole que penetrado de mi situa-ción, de los cargos que se me hacen y de mi defensa, se digne V.A. re-cordar á las Cortes generales y extraordinarias la decision de la consultapendiente, que para el sábio fallo de tan respetable Supremo Tribunalpueda reparar mi opinión proporcionándome la pública satisfaccionque corresponde á los empleos de Gefe Superior y Comandante Ge-

Page 270: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

541

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

tambien su hermana; y como es libre cualquier español exponer fran-camente su dictamen para ilustrar á la nación, única á quien en aquelinfausto acontecimiento compete resolver la disputa, me he animadoá escribir esta disertación; por si puedo ayudar de algun modo al escla-recimiento de tan interesante punto, que las intrigas intentan hacerproblemático sin serlo, y en las que se inducirán acaso error de irrepa-rables y fuertísimas consecuencias (…)”

Bolgeni, Giovanni Vincenzo (1733-1811)El Obispado : Disertación sobre la potestad de gobernar la Iglesia, en quese demuestra la divina institución de su gerarquía / su autor el Abate Bol-geni ... la presenta al público Nicolás de Castro2ª ed. — Coruña : [s.n.], 1814 (Of. de Juan Chacón)336 p. ; 21 cmI. Castro, Nicolás de, (O.P.) (1760-1842). II. Bolgeni, Giovanni Vin-cenzo (1733-1811). L’Episcopato; ossia, della potesta� di governar la Chie-sa; dissertazione divisa in due parti (1789)

Borbón y Vallabriga, Luis María de, Cardeal (1777-1823)Contestacion a la respuesta que el señor promotor fiscal del Real Acuerdode Galicia dio el 1º de abril del presente año de 1813 sobre la causa quesostiene Alonso Baquero y Malvar ex provincial de San Francisco contralo dispuesto por el Vicario General de su orden... / Un verdadero amantede la justicia, S.S.S. — Coruña : [s.n.], 1813 (Oficina de Prieto)19 p. ; 20 cmI. Baquero y Malvar, Alonso (O.F.M.)

Bringas, Manuel dePlan instructivo para la buena administración de la Real Provisión de ví-veres del 6º Exército en el Reyno de Galicia / formado por ... Manuel deBringas. — Coruña : [s.n.], 1812 (Imp. de Vila)17 p. ; 22 cm Comeza: “Por la Junta Superior de este Reyno se ha pasado a la Direc-ción de la Real Provisión de Víveres del mismo que está a mi cargo confecha 2 del corriente el oficio que dice así:

540

María de Lourdes Pérez González

(...) Espíritu de verdad: ¡aleja de mí toda pasion criminal de parcialidad,interés y adulacion, dirigiendo mi pluma en esta empresa, de modoque el olvidado del héroe no describa mas que su heroismo! Y tu edadvenidera, que has de gozar el fruto del árbol de la libertad legal, regadacon sangre española: sé grata à los manes que aquí te presento, y quepuedes conocer en esta Biografía sin bajar a las bóvedas sepulcrales, sinregistrar panteones ni descifrar emblemas y geroglíficos; y jamás te ol-vides del que, esponiéndose á los mayores trabajos, escribe para ti, enel siglo diez y nueve, las acciones ilustres del siglo 19 con tanto impar-cialidad, como pudiera hacerlo de las de Ulises, Agamenon y demaspersonages que hace ya muchos siglos desaparecieron con su raza entrelos mortales.”

Bolaños y Novoa, PascualDiscurso que en defensa de la sentencia definitiva pronunciada por el su-premo tribunal especial creado por las Cortes generales y extraordinariasen la causa contra el señor ex-regente Don Miguel de Lardizábal y Uribeha escrito D. Pascual Bolaños y Noboa ... para que se ... agregue al procesoque empezará a verse el día 4 de mayo próximo...— Cádiz : ImprentaPatriótica, 1814120 p., 1 f.I. Lardizábal y Uribe, Manuel Miguel de (1744–1820). II. EspañaCortes de Cádiz

Bolaños y Novoa, PascualDisertación histórico-político-legal sobre la sucesión á la Corona de España.— Cádiz : en la Imprenta de la Junta Superior, 181138 p., [1] f. de lám. ; fol.Comeza: “Objeto. Se imagina posible que el desgraciado FernandoVII. Rei de España y los señores infantes D. Carlos María Isidro, yDon Francisco de Paula Antonio sus hermanos perezcan en la duracautividad en que los conserva el mas vil y el mas infame de los hom-bres. Este fundado recelo provoca la qüestion de si por su falta y la desus descendientes legítimos deberá suceder en la Corona la Señora In-fanta Doña Carlota Joaquina de Borbón, princesa actual del Brasil,

Page 271: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

543

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

[C]

Cabruja, JaimeAntidoto contra la doctrina de tres proposiciones que se leen en un dictamendado por el Dr. D. Antonio José Ruiz de Padron / recetado, para desen-gañar al público, por el R. Jayme Cabruja, presbitero, de Reús. — Reus: [s.n.], 1813 (En la Oficina de Rubió)XVI, 134 p. ; 4ºI. Ruiz de Padrón, Antonio José (1757-1823). Dictamen del DoctorD. Antonio Ruiz de Padrón … sobre el Tribunal de la Inquisición

Colección general de interesantes e instructivos discursos literarios publi-cados en el reyno de Galicia : donde se incluye lo ocurrido en las activas yprontas disposiciones, dadas por el dicho Reyno para el armamento delExército y sus diferentes posiciones contra el enemigo del Mundo. — Ma-drid : [s.n.], 1808 (por Gómez Fuentenebro y Cia.)168 p. ; 14 cm, 8º

Camino y Losada, José (1768-1837) Representación e informe de la Comisión de Guerra, que motivaron el RealDecreto de 17 de agosto de 1811, sobre la admisión de los españoles, hijosde familias honradas en los colegios y cuerpos militares de mar y tierra, quepara eterna memoria del nombre y libertad de España y desengaño de losque creyeron se pidiera la derogación de la nobleza hereditaria / da á luzel autor de la representación. — Santiago [de Compostela : s.n.], 1811(En la imprenta de D. Juan Francisco Montero)[8] p. ; 19 cm Comeza: “Señor. Una vez que llegó el tiempo, en que los derechos delhombre pueden demandarse en el Tribunal de la razón, y ser juzgadospor sabios, justos y despreocupados, no puedo dexar de representar átan Augusto Congreso los que competen á los Españoles, y de que es-tuvieron hasta ahora privados. En lo natural y moral todos somos igua-les, solo en lo civil nos diferenciamos, por ser preciso que haya órdengerárquico; pero éste será tanto mas laudable, quanto se conformemejor con la naturaleza y moralidad de los Ciudadanos. Los de todas

542

María de Lourdes Pérez González

«Con arreglo al artículo 25 del Reglamento provisional de las Juntasde Provincia y su adiccion, de que acompañan exemplares, formarávm. el plan que considere mas oportuno á la mejor y mas economicaadministracion del ramo de la Real Provision de Viveres de este Reynoy 6º exército, cuya direccion está á su cargo, el qual pasará Vm. á estaJunta Superior para su exámen y aprobacion.= Dios guarde á VM. mu-chos años. Coruña 2 de Enero de 1812.= Por indisposicion del SeñorVice-Presidente=El Marqués de Villagarcia.= Por acuerdo de laJunta.=Pedro Lopez Rivera, Vocal Secretario.=Señor D. Manuel Brin-gas.»En su consecuencia, y con presencia, y con presencia de los citadosexemplos, he formado el plan ó instruccion que se me pide en los tér-minos siguientes: PLAN DE INSTRUCCION (...)”Remata: “(...) Si este Plan instructivo mereciese la aprobacion de laJunta Superior del Reyno, podrá la misma de servirse mandar impri-mirle, con las aplicaciones que su mayor penetracion considerase útiles,á fin de remitir exemplares, no sólo á todos los empleados de la Posi-cion de su observancia y puntual cumplimiento, sino tambien á lossubdelegados del Sr. Intendente, Comisarios de las divisiones del exér-cito y Patriotas que estuviesen encargados de la vigilancia de las opera-ciones de la misma Provision. Coruña 4 de Enero de 1812.= Manuelde Bringas. Junta Superior 8 de Enero de 1812.=Imprímase y circulese para sucumplimiento este Plan á los Subdelegados del Sr. Intendente por con-ducto de éste, á los Comisarios encargados de las divisiones por el Mi-nistro principal de Real Hacienda en campaña, y á los empleados dela Posicion sujetos á esta Direccion de Galicia por ella misma.=Por in-disposicion del Sr. Vice-Presidente.=El Marqués de Villagarcia.=Poracuerdo de la Junta Superior=Pedro Rivera, Vocal Srio.”É copia do orixinal.I. España. Exército de la Izquierda. Sexto Exército (Galicia; Asturias;León, 1811)

Page 272: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

545

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

1811. = Señor. P.A.L.R.P. de V.M. = José Camino // INFORME DELA COMISION DE GUERRA (...) // REAL DECRETO (...)”

Cádiz. Junta ProvincialSatisfacción a la censura que la Junta Provincial de Cádiz dió contra elDiccionario razonado manual. — [Cádiz : s.n.], 1812 (Imprenta de laJunta de Provincia)50 p. ; 16 cmI. Freire Castrillón, Manuel (1751-1820). Diccionario razonado, ma-nual para inteligencia de ciertos escritores que por equivocación han nacidoen España / [Agustín Veríssimo Vilavella y Reitengo]

Carta al Dr. D. Antonio José Ruiz de Padrón, ministro calificador delSanto Oficio... y Diputado en Cortes por las Islas Canarias sobre variospuntos de su dictamen en orden al Tribunal de la Inquisición : leido en lasesión pública de 18 de enero ... de 1813. — Valencia : [s.n.], 1814 (JoséFerrer de Orga)XV, 144 p., 1 f. ; 16 cmI. Ruiz de Padrón, Antonio José (1757-1824)

Carta dirigida a S.A. Mr. Massena, general en xefe de la expedición contraPortugal, por el autor del antiguo Telégrafo portugués, en la que se demues-tra la imposibilidad de la conquista de España, y el absurdo de pretenderla de Portugal. — Coruña : [s.n.], 1810 (En la imprenta de D. ManuelMaría Vila)22 p. ; 21 cmI. Masséna, André (1758-1817)

Catedral de Lugo (Galicia). Cabido Representación que el cabildo de la Sta. Iglesia de Lugo hace al CongresoNacional contra la contribución impuesta por el intendente de Galiciasobre los diezmos de esta provincia baxo pretexto de formar almacenes mi-litares; y otras providencias del mismo dictadas en su circular de 3 de di-ciembre de 1813. — Santiago : [s.n., s.a.] (Imprenta de La Estafeta)8 p. ; 21 cm I. España. Cortes de Cádiz

544

María de Lourdes Pérez González

las Naciones no pueden fundar igual intención para reclamar estos de-rechos, que los Españoles, que con su sangre los defendieron y disputancontra los Tiranos ambiciosos de nuestro suelo feráz, émulos de nues-tras costumbres, y opresores de nuestra libertad. A estas repetidas em-presas concurrieron nobles y plebeyos, los utiles con sus personas, y losinutiles con haciendas, sin que a unos á otros no seamos deudores dela independencia, á excepción de los particulares de mas heroismo, queno pueden ser comunes á todos. La Nobleza, Señor en su origen erauna especial virtud, que sobresalia en unos respecto de los otros. Poresta virtud sobresaliente entienden los Santos Padres la Nobleza pon-derada en las sagradas letras (...) Tan Españoles son los unos como losotros, y tienen acreditado plenamente su aplicación á las ciencias y he-roismo en las armas. Las leyes de Partida dicen, que en los casos de“pro comunal” ninguno goza de exêmpcion: y en efecto hasta la in-munidad eclesiástica pierde su privilegio con estar afianzado al derechodivino. Uno de nuestros mejores Políticos enseña, que la necesidad noestá sugeta á la ley permisiva, prohivitiva ni consultiva, porque con ellase alteran los preceptos naturales y divinos. Todas estas doctrinas delcaso en que estamos, de invasion de enemigo y peligro de la Patria. ¿Ycomo el fuero de la Nobleza ha de conservar sus privilegios, toleradossolo por el derecho positivo, quando el natural y el divino en ciertomodo se deroga? Conviene que haya Nobles, y que gozen sus distin-ciones, pero deben reducirse á ciertas cargas y gavelas, sin estancar lainstruccion publica y comun, que necesitamos, á que somos todos in-teresados, y de la que depende nuestra libertad é independencia. Afian-zado en estas verdades me animo á suplicar á V.M. se digne reformareste abuso á favor de unos Vasallos tan fieles y beneméritos, mandandoque el estudio del arte militar de mar y tierra en todos sus ramos seageneral á todas las clases de Estado, Nobles y Plebeyos indistintamente,y en interin no se instituyan Cáthedras en las Universidades y Acade-mias publicas, se les admitan en los Colegios creados y que se crearen,aunque sea precediendo justificacion de limpieza, educacion, posibili-dad y aptitud, y tanto unos como otros para los ascensos hayan de su-frir antes de exâmenes comparatívos con asistencia de las Justicias ócomo fuere del superior agrado de V.M. = Santiago y Mayo 28. De

Page 273: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

547

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

dioso que Buonaparte habrá organizado donde S.M. reside, y la dedu-cion será menos aventurada si se considera que en otras guerras no hatenido Napoleon mas interes que el de satisfacer la feroz y sanguinariaambicion de las conquistas; pero en esta le va no menos que la tranquilaposesion de su trono, la conservacion de los paises usurpados, y el in-fame renombre de conquistador irresistible. Concluyo pues, Señor, rei-terando á V.M. las seguridades de mi veneracion y respeto. Cevallos.”Reimp. da ed.: Cádiz : Imprenta Real, 1811

Cevallos Guerra, Pedro (1764-1840) Observaciones sobre la obra del excelentísimo señor D. Juan Escoiquiz ti-tulada Idea sencílla de las razones que motivaron el viage del Rey Fernandoséptimo a Bayona / dedícalas a sus compatriotas su autor Pedro de Ce-ballos. — Madrid : [s.n.], 1814 (Imprenta de Ibarra)100 p. ; 18 cm Comeza: “Presentar á Buonaparte en la actitud de un usurpador: des-pojarle de las apariencias de la justicia: levantar el velo que cubria losexcesos de su ambición: hacer ver á la España que sus derechos y losdel Rey fueron defendidos tanto como permitieron las circunstancias;y que las virtudes de S.M eran dignas de la suerte que las leyes y el votounánime de la nación le habían deparado, fueron los objetos que tuveen la publicación del manifiesto de los hechos y maquinaciones quehan preparado la usurpación de la corona de España, y los medios queel Emperador de los franceses ha puesto en obra para realizarla. Escri-birle era una obligación; y en cierto modo peculiarmente mia: cum-plirla en quanto pude con gusto y túvele muy grande en que la Españay el mundo hayan visto á Napoleón retratado al natural. Preciso eraque tamañas atrocidades traxesen su origen de la irreligion, y para ha-cerlas creibles nada me pareció ni mas propio ni mas fehaciente que lahistoria de los planes de Buonaparte, enderezados á la ruina del cris-tianismo. Para uno y otro escrito me ha ofrecido Napoleón documen-tos irresistibles; sobre ellos descansa la verdad de la historia: he respe-tado sus severas leyes, hice reflexiones convenientes á la instruccion delos hechos: callé las verdades que me interesaban quando podian man-cillar ó comprometer á otros, y gozaba tranquilo del placer de no haber

546

María de Lourdes Pérez González

Cevallos Guerra, Pedro (1764-1840)Política peculiar de Buonaparte en quanto á la religion católica : mediosde que se vale para extinguirla y subyugar a los españoles por la seduccion.../ su autor Don Pedro Cevallos. — Reimp. — Santiago : [s.n.], 1812(Oficina de D. Manuel Antonio Rey)[6], 71 p. ; 22 cm Comeza: “Al pueblo español. Amados compatriotas: como católico nohe podido desatenderme de las ofensas que hace Buonaparte á nuestrasanta religión: como patriota, cumplo con la sagrada obligacion de ad-vertir las artes de que se vale para seducirnos: y como fiel Vasallo deFernando VII me juzgaria reo de lesa magestad, si oyese como meroespectador las injurias divulgadas contra su real persona. Esta obritatan reducida como piden las circunstancias, es el presente que os dedicami amor; pobre á la verdad, en sí; pero digno de aprecio por la inten-cion que le ofrezco. La santa religión es el primero de los bienes, y com-prehende los mas ponderables intereses de los hombres. Como quieraque la guerra no es instrumento congruente para su propagación, to-davía la que sostiene para su defensa es meritoria, gloriosa y santa. So-portasteis, españoles, los desaciertos del Gobierno anterior á la guerra,como se soportan las malas cosechas: se explicó vuestro valor con loscaracteres de la constancia en el sufrir; y este mismo valor tomó los dela indignación y de la venganza por la horrible violencia y atroz perfidiadel Emperador de los franceses. Este os consideró como una manadade ovejas, que vagando en los campos por la ausencia del pastor quedaná la discrecion del primer ocupante; pero salió errado el cálculo de supolítica peculiar; pensó evitar una guerra de gabinete, y se encontró conuna guerra nacional. (...)”Remata: “(...) No abusaré por mas tiempo de la paciencia de V.M. des-cribiendo los designios que actualmente agitan el corazon de Buona-parte con respecto al legítimo Gobierno de España. Me basta haberdescubierto hasta que grado lleva el desprecio de la moral de las Na-ciones este soberano, este discípulo el mas aprovechado de Maquiavelo,este Maquiavelo práctico, que ha llegado con su conducta adonde aquelno alcanzó con sus lecciones. De la que ha observado en las capitalesde otros Estados podrá V.M. calcular qual será el manejo sordo é insi-

Page 274: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

549

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

174 p. ; 21 cm I. Villageliu, Andrés (O.F.M.), ed.lit.

Chantre y Torre, Manuel (-m. 1834)Pronta contestación que dá el cura de San Benito Don Manuel Chantre ala posta que recibió por la Gazeta Marcial de 2 de marzo de 1813. —[Santiago de Compostela : s.n.], 1813 (Imprenta de D. Juan FranciscoMontero)13 p. ; 20 cmI. Gaceta marcial y política de Santiago (Santiago de Compostela,1812)

Chantre y Torre, Manuel (-m. 1834) Respuesta al artículo “Epoca milagrera” de “La Gazeta Marcial” Nº 13 /por D. Manuel Chantre y Torre, cura rector de la parroquia de SanBenito en la ciudad de Santiago. — [Santiago En dicha ciudad : s.n.],1813 (En la imprenta de D. Juan Francisco Montero)12 p. ; 22 cm I. Gaceta marcial y política de Santiago (Santiago de Compostela,1812)

Coleccion de quince láminas que representan los toques de caxa con el bas-tón ó espada, con la correspondiente explicación para su mas fácil inteli-gencia. — Reimp. — En Santiago : [s.n.], 1813 (por D. Manuel An-tonio Rey)[16] p., [13] f. de lám. ; 16 cm

Conocimiento de tiempos por llano, de, y infinitivo. — Santiago : [s.n.],1814 (Imprenta de Los Dos Amigos)8 p. ; 14 cm

548

María de Lourdes Pérez González

ofendido á nadie, y de haber dado honor y justicia á muchos. (...) Es-taba reservado para el Sr. D. Juan Escoiquiz el darse por ofendido demí, y el ofenderme en su escrito titulado: Idea sencilla de las razonesque motivaron el viage del Rey Fernando VII á Bayona. Ni puedo admitirel título de ofensor, ni dexar de poner en exercicio los derechos delofendido. Probaré que no merezco aquel título después de haber hechover la injusticia de la ofensa. Esta se echa de ver en las siguientes pala-bras de la introduccion, página nº 4. «Con efecto supe durante mi de-tencion en Francia, que D. Pedro Ceballos y el duque del Infantado, reco-brada su opinion, habían merecido en España tanta confianza que se leshabia colocado durante la guerra en los empleos mas importantes» (...)”Remata: “(...) He llenado los objetos de este escrito; he probado queno soy ofensor, ni he debido ser ofendido; he guardado en mi defensala calma que prescriben la educacion y la moral; no he tomado comopudiera la ofensiva; he preferido la defensa noble, generosa y cristianaque no dexa menor remordimiento en el ánimo del ofendido; el escrito,y no el escritor, ha sido la materia de mis observaciones; no las he per-mitido salir del círculo á que las reduxe, aunque me empujaban á elloconsideraciones muy sagradas; me debia á mí mismo no dar oidos álas sugestiones del honor ultrajado, y solo he condescendido con susvehementes deseos de ofrecer al público esta vindicacion ántes de reci-bir la última mano; he despojado á Buonaparte de los conceptos degeneroso y moderado con sus enemigos, que le regala el Sr. Escoiquiz,porque no le correspondieron en ningun tiempo, y porque así lo exîgela reputacion de justicia con que se formaron todas las coligacionescontra este perturbador del mundo (...)”I. Escoiquiz, Juan de (1762-1820). Idea sencilla de las razones que mo-tivaron el viaje del Rey Fernando VII a Bayona en el mes de abril de 1808.

Cevallos y Mier, Fernando (Jer.)Observaciones que se han hecho por los años de 1766 sobre la reforma ecle-siástica de Europa para que sirviese de advertencia a la reforma que seanunciaba en España / su autor Fernando Zevallos... ; la manda impri-mir Fr. Andres Villageliu. — Santiago : [s.n.], 1813 (Imp. de JuanFrancisco Montero)

Page 275: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

551

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

ya que sois amigo de los franceses ahí la teneis de la boca de un francés,y así como aquel exôrtó al Condestable á la enmienda, me atrevo yotambien á lo mismo, y mediante las proporciones que teneis, excutadlocon una accion que ponga fin al trastorno universal en que estamos.”

D.C.S.A. y C.Avisos didáctico-militares / dirigidos por D.C.S.A. y C. á los ilustres de-fensores de su nacion. — Coruña : [s.n.], 1812 (En la oficina del Exac-to Correo)69 p. ; 20 cm Contraport.: “Quidquid præcipies, esto brevis, ut cito dicta Percipiantamimi dociles, teneantque fideles. HOR.”Comeza: “PREFACION. Nada hay mas interesante que arrojar losviles satélites del tirano, que infestan nuestro territorio. Este es el blancoá que la Nación dirige sus heroycos esfuerzos: á este fin sacrifica la san-gre de sus hijos, sus intereses, y quanto en ella hay de mas caro y pre-ciosos. Nada, pues, debe omitirse que sea ordenado á este intento; ydebe cesar enteramente, ó á lo menos posponerse toda razón, que seaagena del grande objeto de salvar la patria; pues si ésta por desgraciaperdiese su libertad, todo el edificio de la sociedad daria en tierra y pe-receria: no de otra suerte que se arruina una casa, faltando los funda-mentos en que estaba cimentada. Entre todos los medios aptos paraconseguir aquel fin el directo, inmediato, eficaz é indispensable es laguerra. Al arma, guerra, soldados, municiones, fusiles... estas son lasvoces que deben oirse de oriente á occidente, de norte á sur, en toda lapenínsula... Movido de estas consideraciones me he propuesto formaren pequeño volumen una disertacion didáctica, que compehenda mu-chos de los principales preceptos que enseña el arte militar para unacampaña, de los que he elegido aquellos que á mi parecer son mas uni-versales é importantes... Un general instruido modificará, extenderá, yvariará en la práctica estos preceptos segun las circunstancias en que sehalle; y un comandante de partida aplicará los que le convengan, aten-dida la diferencia de una guerrilla un exercito, y de una batalla campalá una emboscada, sorpresa ó escaramuza. Dotes de un capitan. (...) / Delos oficiales subalternos. (...) / De la disciplina militar. (...) / Exercito. (...)

550

María de Lourdes Pérez González

[D]

D.B.M.V.Representación, discurso ó como quiera llamarse, que el Dr. D.B.M.V.,honrado insurgente español hace á Bonaparte, emperador y rey, para queno admita el adulatorio y falso título de Napoleón el Grande, y un discursosobre la antiguedad y origen de la regeneración. — En Santiago [s.n.],1810 (por D. Juan Francisco Montero)16 p. ; 21 cm Con licenciaNa contraport.: Non solùm anmis. Saavedra Emp. Polit. 4. / ::::: Quiveró non justus est, licet á Patre meliore quàm Jupiter suum genus deducat,ignobilis mihi censetur. Eurip. apud Stob Ser. 44.Comeza: “SEÑOR EMPERADOR &C. PROLOGUILLO. Si los vas-tísimos cuidados que están hirviendo entre los sesos de la cabeza de V.M.se lo permiten, estimaré se digne V.M. ver ese papelito hijo de mis cortasmeditaciones, y como un desengaño imparcial (por estár sacado de autoresfranceses) de que entre los títulos, que a modo de vestidos procura ponerseV.M. para adornarse, el que menos le acomoda, y se le ajusta es el de Na-poleón el Grande. (...) Reflexiono que estará V.M. I. enfadado, porqueá sus tropas les dieron en nuestros papeles el nombre de Vandídos; malapalabra es, pero debieron habérsela justificado, no como discurso es-pañol; sino como prueba, de que un francés es quien saca esta alcurniadesde el principio, y del y otros Autores de su nacion, extractaré quantodiga de aquí adelante sin poner de mi casa mas que el copiar, para queno me eche la culpa V.M. (...)”Remata: “(...) El Capitán Bayard, francés uno de los mejores de sutiempo, fué herido en la retirada de Rebec, estándolo mortalmente alpie de un arbol, pasó por allí el Condestatable Duque de Borbón, queviéndolo en aquel estado le dixo: «Ha mi amigo Bayard, quanto oscompadezco de véros en ese estado, por que por vuestras prendas sin-gulares siempre os tube afecto. La respuesta fué, Señor: de no hay quetener compasion, por que muero como hombre de bien; yo si que latengo de vos, por que os veo servir contra vuestro Príncipe, vuestra Pa-tria, y el juramento que habeis prestado». Digna y heroica respuesta, y

Page 276: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

553

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

la libertad de la imprenta, y logró tal despacho que en pocos dias nose hallaba un exemplar. Esta es la fortuna de un autor famoso por susobras, qualidad que en cierto sentido no puede disputarse á este. Lalibertad de Imprenta se halla en el dia decretada por el supremo Go-bierno con las restricciones que la ponen á salvo de qualquier abuso.Ambas cosas me movieron á leer dicho discurso, y entré en tentacionde ponerle unas notas (porque sé que al A. le gustan las notas), notanto por impugnar su particular opinion quanto por lo que con estemotivo mañosamente adelanta. Lo que digo podrá servir para des-engaño de algunos, y de cautela á otros; y tendria un gran pesar sigustase a todos.”Remata: “(…) El que conozca á aquel caballero, y el menos apasionadosuyo confesará que no tiene tal representación, carácter ni costumbres,ni lo hereda de sus nobles ascendientes. Si lo dixo Vmd. por este, señorCoplero, es muy ruinmente hecho, y solo lo hace un ruin: acomodar alGallego que diga á los Gavachos, que no es razón que haiga muchosconventos es otra ruindad: menos disonante era que lo dixesen los Ga-vachos, pero vmd. solo quiso zurcir, y no remendar, que es lo que sabe,y también morder; pero fuera mejor callar, y dexar el plurito lucir.”I. Freire Castrillón, Manuel (1751-1820). Contra la libertad de im-prenta : Discurso dedicado a la Excma. junta suprema de Galicia.

Díaz de Herrera, Manuel Proyecto de corrección christiano astrónomo-española para el calendarioromano, que ofrece a su nación, representada por las Cortes Generales yextraordinarias del Reyno de las Españas/ el Capitán de navio de la Ar-mada Nacional D. Manuel Díaz de Herrera, teniente de la Compañíade reyes guardias-marinas del Departamento de Ferrol. — Coruña :[s.n.], 1813 (Oficina del Exacto) 20 p., [2] f. preg. ; 20 cm Baixo o tít.: Litur. Rom. Suscipiat Dominus, at Laudem, et Gloriam no-minis sui...Comeza: “A las Cortes Generales y Extraordinarias del Reyno de lasEspañas: SEÑOR: Si Julio Cesar Emperador de los Romanos, despuesde la batalla de Pharsalia, no creyó que la correccion del Calendario,

552

María de Lourdes Pérez González

/ Fuego. (...) / Campamento de un exército. (...) / Razones y medios paraempeñar una accion. (...) / Razones y medios para evitar la accion. (...) /Eleccion del terreno. (...) / Prevenciones de una batalla. (...) / Formacion(...). / Batalla. (...) / Precauciones en la victoria. (...) / Emboscadas. (...) /Conduccion de un convoy. (...) / Ataque de un convoy. (...) / Marchas. (...). Remata: “(...) Dexando explicados los puntos principales que consti-tuyen la verdadera táctica militar y los preceptos que ésta enseña; y noqueriendo traspasar los límites de la brevedad, que prometí al principio;doy fín a este tratado, sujetándole en todas sus partes al juicio y co-rreccion de los sabios militares, que con ánimo sincero é imparcial quie-ran criticarle.”

Defensas del Batallón de artilleros voluntarios gallegos de Cádiz : leídasante un consejo de guerra de oficiales generales : el día 12 de julio de 1813/ [José de Aguirre e Irisarri, Juan Bautista Alvareda]. — Cádiz : [s.n.],1813 (Vicente Lema)87, 23 p. ; 21 cmI. Aguirre e Irisarri, José de. II. Alvareda, Juan Bautista

Delacion del discurso contra la libertad de la imprenta que publico D.Manuel Freyre y Castrillon. — Santiago : [s.n.], 1811 (En la oficina deD. Manuel Antonio Rey)[12] p. ; 19 cm Comeza: “ADVERTENCIA: que puede pasar por prólogo. Habién-dose insertado en el Patriota Compostelano algunos artículos de losdiarios de Valencia, Badajoz y otros periódicos con legítima autori-dad, que trataban de la libertad de Imprenta y su utilidad, según sehalla establecida en paises cultos, se exâltó el zelo religiosos y políticodel Autor, y escribió el Discurso contra la libertad enunciada. Dedi-cólo á la Ecma. Señora Junta suprema de Galicia para darle algunaautoridad, y con ella obligó al impresor á que costease la impresióny que pagase la pena presentar la triaca ( asi se dixo) ya que habíadado el veneno. Era el tiempo de la arbitrariedad, y por efecto de ellaestaba el infeliz impresor comprometido en otros empeños, y tuvoque sucumbir á la fuerza. Asi apareció al público el Discurso contra

Page 277: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

555

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

vez hacer respetar el pavellón español en las temidas riveras del Támesis,en las del Mediterráneo, en las aguas del Océano, y por toda la redon-dez del globo, venciendo, castigando y humillando la arrogancia fran-cesa, la fiereza morisma, la pericia holandesa, y la de quantas nacionesosaron contrastarnos: esta marina despreciada y desatendida de los úl-timos gobiernos, víctima siempre de la ignorancia, y de los alevosostiros de una política embidiosa; se presenta ahora exânime y desoladaá reclamar la proteccion de V.M. Bien quisisera en la crisis actual evitarla amarga pena de que se escuchen sus doloridos acentos; pero hallán-dose ya por un conjunto de fatalidades á los bordes del precipicio, nocumpliria con su deber y zelo patriótico, si antes de exälar el postrersuspiro no volviese sus ojos á V.M., y le hablase con la noble ingenui-dad que la caracteriza... Oficio dirigido al Excmo. Sr. Director Generalde la Armada por el Excmo. Sr. Comandante del Departamento de Ferrol.‹‹Exmo. Sr = Habiendo llegado á tan calamitoso extremo las angustiasde este Departamento, que no es posible describirlas ni encarecerlas,caminando ya á la par de la ruina de los edificios y de los individuos,y siendo tan horrible el aspecto que presentan los arsenales.../ Contes-tación...» //Oficio dirigido al Excmo. Sr. Director General de la Armadapor el Excmo. Sr. Comandante del Departamento de Ferról. “Excmo. Sr.= Hambre, estragos, lamentos y ruinas, tal es el quadro que presentaFerról: oprimidos mis subalternos de mil necesidades, inquietos y re-celosos de su futura suerte, juzgando es mas probable su destruccionque su consuelo y alivio, se ve por todas partes pugnar la miseria conel honor, y el despecho con la subordinacion; y la autoridad entre tantono pudiendo ofrecerles sino palabras y esperanzas, conoce no alcanzantan débiles remedios contra los sacudimientos de la deseperación.../Contestación...”Remata: Órden del supremo Consejo de Regencia, comunicada por el sr.Secretario de Estado y del Despacho de Marina á conseqüencia de lo re-presentado. «en virtud de la representación que han dirigido...»

España. Armada. Infantería Reglamento para el exercicio y maniobras de la infantería. — [Coruña :s.n.], 1812 (oficina del exacto Correo)

554

María de Lourdes Pérez González

fuese un objeto estraño de sus cuidados en el gobierno del Imperio;con igual oportunidad, despues de la batalla de Baylen, continuadapor nuestra gloriosa lucha, podrá ser una operación digna de atencionde V.M. la combinacion mas arreglada y uniforme del sistema, Reli-giosos, Civil y Astronomico, de la gran Nacion Española que repre-senta; y de quien soy el último servidor. SEÑOR: Manuel Diaz He-rrera.”

[E]

E.C.G.L. Memorable día 8 de marzo / E.C.G.L. — Santiago : [s.n.], 1813 (Ofi-cina de Manuel Antonio Rey)24 p. ; 20 cm

Ensayo de un manifiesto de la conducta que tuvo el gobierno francés conla corte de España. — En Santiago : [s.n.], 1808 (por D. Juan FranciscoMontero)19 p. ; 20 cm

España. ArmadaOrdenanzas de S.M. para el régimen, disciplina, subordinación y serviciode sus exércitos. — Coruña : [s.n.], 1813 (Oficina del Exacto Correo)VI, [2], 334 p., [12] f. preg. ; 21 cm

España. Armada. Cuerpo de la Marina Real (Ferrol)Representacion que elevó á las Cortes Generales y Extraordinarias, el cuerpode la Marina Real del departamento de Ferrol. — Santiago : [s.n.], 1811(En la oficina de D. Manuel Antonio Rey)37 p. ; 19 cm Comeza: “SEÑOR: La marina española, que tantos lauros ofreció á laPatria: este cuerpo benemérito, que en dias mas felices ensanchó el te-rritorio de V.M., extendió su poder, aumentó sus riquezas y colmó degloria su nombre: este cuerpo cuyas hazañas insignes compiten y aven-tajan á las mas celebradas de los siglos heróicos: que supo mas de una

Page 278: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

557

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

lardon, los prósperos sucesos suceden unos á otros; y el navío del esta-do, aunque maltratado y roto, navega sin embargo á su destino impe-lido de la gloria y la esperanza. Tal es fieles Americanos, la época pre-sente, en que al fin de año y medio de esfuerzos y fatigas parareponernos de los terribles desastres que se desplomaron sobre nosotros,hemos conseguido las ventajas insuperadas é importantes con que elCielo nos remunera. Así no siempre son gemidos de dolor las vocesque la metrópoli os envía, ni desastres lo que os cuenta, ni pérdidasirreparables las que encomienda á la fama (…)”Remata. “(…) Sin duda proseguirá, y por mucho tiempo aun, esta gue-rra cruel que no puede tener otro término que nuestra independencia.Proseguirá, y los sucesos en ella, ya prósperos, ya adversos, continuarántodavía en la incierta y terrible oscilación que han llevado hasta ahora.Pero españoles americanos, vuestros hermanos de Europa no os hanprometido constantemente relaciones de victorias: os han prometido,si, y han jurado á la faz del cielo y de la tierra mantener á toda costa laguerra justa y necesaria en que los ha empeñado la virtud. Este jura-mento está en pie tan entero como al principio; consagrado con losríos de sangre francesa y nuestra que estamos derramando, y con lossacrificios y pérdidas sin número que hemos sufrido hasta ahora y su-friremos en adelante. Pero todo se debe al gran deber en que nos hemosconstituido; todo a las grandes esperanzas que nos alientan; ved, voso-tros, si para no asistirnos poderosamente en esta honrosa porfia quedadisculpa alguna al americano que sienta en sus venas latir sangre espa-ñola y se precie de leal. Cádiz 21 de mayo de 1811. Pedro de Agar,Presidente, Manuel Joséf Quintana, Secretario.”

España. Consejo de RegenciaReal cédula de S.M. y señores del Consejo por la qual se manda que todoslos asuntos y providencias relativas al ramo de sanidad vuelvan á tenercurso por la primera secretaría de Estado y Junta Suprema de Sanidad su-primida en el Año de mil ochocientos cinco en la forma que expresa. —Sevilla : en la Imprenta Real, 1809. En Santiago : para las atencionesdel arsenal de Ferrol : [s.n., 1809]8 f. ; in fol.

556

María de Lourdes Pérez González

420 p., LXVIII f. de lám. preg. ; 20 cm Nas f. de lám.: “delineada toda esta obra por el Teniente Coronel Do-mingo Perez y grabada por Antonio Vazquez” I. Pérez, Domingo, il. II. Vázquez, Antonio, grav.

España Consejo de Regencia Aviso al público. El ... Marques de las Hormazas con fecha de 5 de febreroúltimo desde la Isla de Leon remite á esta Junta Superior lo que sigue, yacaba de recibir. “El Rey ... Fernando VII ... se ha servido dirigirme elReal Decreto siguiente. «Al reunirse la Junta Suprema Central Guberna-tiva de España é Indias en la Real Isla de Leon ... el peligro del Estado seha acrecentado excesivamente, menos toda via [sic] por los progresos delenemigo ... y ... ha resuelto ... Que se establezca un Consejo de Regenciacompuesto de cinco personas, una de ellas por las Américas»”. — [S.l. :s.n., s.a.][1] f. ; 42 cm Texto asinado por: Ramón de Castro Decreto con data: fechado en la Isla de León, 29 de enero de 1810 ycircular en La Coruña, 19 de marzo de 1810. I. Castro y Gutiérrez, Ramón

España. Consejo de Regencia El Consejo de Regencia de España e Indias a la América española. —Reimp. — En la Coruña : [s.n.], 1811 (En la oficina de Prieto)7 p. ; 19 cm Comeza: “En la lucha porfiada y sangrienta que los españoles de Eu-ropa mantienen con el poder y la injusticia de Francia, hay épocas de-sastradas en que la pujanza del enemigo, el rigor de la suerte, los errorestambién consiguientes al estado de inexperiencia y desorden en quenos cogió esta crisis, producen una serie de ventajas á favor de los fran-ceses, que al parecer nos vemos anegados en el piélago de su fortuna.Pero la resistencia que se les opone mas ó menos fuerte según el carac-ter, recursos y situacion de las provincias que ocupan, y siempre generalé invencible, hace desaparecer poco á poco estas ventajas, y da lugar áépocas nuevas en que la constancia, el valor y la firmeza reciben su ga-

Page 279: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

559

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Circular con data: Cádiz, 17 de diciembre de 1810 Asinado por: Mariano Lobera I. Lobera, Mariano. II. Galicia. Junta

España. Consejo de Regencia. Consejo Supremo de la GuerraEl Señor Secretario de Estado y del Despacho de la Guerra comunica confecha de 5 del corriente á este Ministerio de mi interino cargo lo que sigue:Las Cortes generales y extraordinarias han dirigido al Señor Presidente dela Regencia del Reyno la orden siguiente. Excmo. Señor, Hallandose lasCórtes generales extraordinarias satisfechas de los continuos sacrificios, acen-drado patriotismo ... de los patriotas castellanos, entre ellos los ilustres ha-bitantes y valientes defensores de la importante plaza de Ciudad-Rodrigo...; han resuelto, que la Regencia del Reyno haga entender a tan beneméritosespañoles el aprecio que han merecido de las Cortes tan señalados servicios... Cádiz 3 de Febrero de 1812, Antonio Payan ... José Antonio Sombie-la…— [S.l. : s.n., 1812][1] p. ; 30 cmI. Agustín Payán, Antonio (-1841)

España. [Constitución 1812]Constitución política de la monarquía española : promulgada en Cádiz a19 de marzo de 1812. — Reimp. — La Coruña : [s.n.], 1812 (En laoficina de Antonio Rodríguez)88 p. ; 15 cm Contraport.: “Advertencia. Las Cortes generales y extraordinarias en 29de Abril de 1812 han decretado que ningun particular tanto de la penin-sula como de los dominios de ultramar pueda reimprimir la ConstituciónPolítica de la Monarquía Española sin la previa autorización y licenciadel Gobierno: y con la misma fecha han resuelto que la Regencia del Reynopueda dar órden al Gefe ó Gefes de las Provincias que tenga por conve-niente, para que en ellas se haga la citada reimpresión por cuenta y á be-neficio del Estado baxo la precisa intervencion, conocimiento y responsa-bilidad del Gefe ó Gefes á quien se encargue para que no se altere ó viciesu contesto ni aun en lo mas minimo: en su consecuencia S.A. en órden de14 de Septiembre de 1812 ha autorizado al Sr. D. José Navia Bolaño Re-

558

María de Lourdes Pérez González

España. Consejo de RegenciaLa Regencia del Reyno se ha servido dirigirme el Decreto que sigue : DonFernando VII por la gracia de Dios ... en su ausencia y cautividad la Re-gencia del Reyno nombrada por las Córtes generales y extraordinarias ...sabed que las Cortes han decretado lo siguiente ... por los importantísimosservicios que ha hecho en favor de nuestra causa el General ... lord VizcondeWellingthon… — [S.l. : s.n., 1812.][1] f. ; 30 cmI. Agustín Payán, Antonio (-1841). II. Wellington, Arthur Wellesley,Duque de (1769-1852)

España. Consejo de RegenciaLa regencia del Reyno se ha servido dirigirme el Decreto que sigue : DonFernando Séptimo por la gracia ... sabed: que las Cortes han decretado losiguiente ... enteradas por la consulta del Consejo de Regencia ... de la fre-cuencia con que acuden los individuos de tropa de Marina a pedir permisopara casarse... — [S.l. : s.n., 1812][1] f. ; 30 cmAsinado por Antonio Payán I. Agustín Payán, Antonio (-1841)

España. Consejo de RegenciaReal Cédula de S.M. y señores del Consejo por la cual se manda guardary cumplir la Bula que va inserta... relativa a ceder los diezmos procedentesde nuevos siegos y roturaciones de tierras incultas al Real Eradio... —Reimp. — La Coruña : [s.n.], 1813 (Imp. de Sebastian de Iguereta)10 p. ; 30 cm

España. Consejo de Regencia. Consejo Supremo de la Guerra Con esta fecha comunico al Capitan General de Galicia la órden siguiente: El Consejo de Regencia de España é Indias se ha enterado de la causa for-mada en la plaza de la Coruña por la Junta militar del Reyno de Galiciacontra los individuos que contribuyeron á la rendición de la plaza del Fe-rrol. — [S.l. : s.n., s.a.][1] f. ; 30 cm

Page 280: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

561

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

España. Cortes de CádizLas Cortes generales y extraordinarias con el fin de evitar las dudas quepudieran suscitarse acerca de la administración de justicia por los Alcaldesconstitucionales, han decretado con fecha de 7 de octubre próximo pasadolo siguiente : que en los pueblos de Señorío que antes eran pedáneos exerzanlos Alcaldes constitucionales que se nombren en ellos la jurisdicción ordi-naria, civil y criminal en el territorio ó término jurisdiccional que antestuviesen señalado y en su defecto en el termino alcabalatorio...— [S.l. :s.n., s.a.][1] f. ; 33 cm Asinado polo Marqués de Campo Sagrado Texto con data: Santiago 18 de noviembre de 1812 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

España. Cortes de Cádiz Decreto sobre la responsabilidad de los jueces. — Reimp. — En Santiago: [s.n., 1813] (por D. Manuel Antonio Rey)6 p. ; 19 cm Texto con data: Cádiz, 1813 Comeza: “Regencia del Reyno se ha servido expedir el decreto siguien-te: Don Fernando VII, por la gracia de Dios y por la constitucion dela monarquia española, rey de las Españas, y en su ausencia y cautividadla Regencia del Reyno nombrada por las Córtes generales y extraordi-narias, á todos los que las presentes vieren y entendieren, sabed: quelas Córtes han decretado lo siguiente: Las Cortes generales y extraor-dinarias, queriendo que se haga efectiva la responsabilidad de todos losempleados públicos quando falten al desempeño de sus oficios, y re-servándose determinar por decreto separado acerca de la de los infrac-tores de la Constitucion, decretan: Capítulo I.º De los magistrados yjueces (..) Capítulo 2.º De los demas empleados públicos (...)”Remata: “(...) Por tanto mandamos à todos los tribunales, justicias,gefes, gobernadores y demas autoridades, así civiles como militares yeclesiásticas, de qualquiera clase y dignidad, que guarden y hagan guar-dar, cumplir y executar el presente decreto en todas sus partes.=Ten-dréis lo entendido para su cumplimiento, y dispondreis se imprima,

560

María de Lourdes Pérez González

gente de la Audiencia de Galicia para que baxo las calidades dichas dis-ponga la reimpresion, y esta se hace en virtud de la mencionada órden, conprohibición de executarla en otra forma”Comeza: “DON FERNANDO SEPTIMO, por la gracia de Dios y laConstitucion de la Monarquía española, Rey de las Españas, y en su au-sencia y cautividad la Regencia del Reyno, nombrada por las Córtes gene-rales y extraordinarias, á todos los que las presentes vieren y entendieren,SABED: Que las mismas Córtes han decretado y sentenciado la siguiente./CONSTITUCION POLITICA DE LA MONARQUIA ESPAÑO-LA. En nombre de Dios todo poderosos, Padre, Hijo, y Espíritu Santo,autor y supremo legislador de la sociedad...”; Remata: “(...) Art. 384.Una diputacion presentará el decreto de refor-ma al Rey, para que le haga publicar y circular á todas las autoridadesy pueblos de la Monarquía.- Cádiz diez y ocho de Marzo del año milochocientos y doce.- Vicente Pasqual, diputado por la ciudad de Teruelpresidente.- ... Por tanto mandamos á todos los Españoles nuestros súbdi-tos, de qualquiera clase y condicion que sean, que hayan y guarden la Cons-titucion inserta, como ley fundamental de la Monarquia; y mandamos asi-mismo á todos los Tribunales, Justicias, Gefes, Gobernadores y demasautoridades civiles como militares y eclesiásticas, de qualquier clase y dig-nidad, que guarden y hagan cumplir y executar la misma Constitucion entodas sus partes. Tendréis lo entendido, y dispondreis lo necesario á su cum-plimiento, haciéndolo imprimir, publicar y circular: — Joaquin de Mos-quera y Figueroa, Presidente. — Juan Villavicencio : — Ignacio Rodriguezde Rivas. — El conde de Abisbal. — En Cádiz á diez y nueve de Marzode mil ochocientos doce. — A. D. Ignacio de Pazuela.”

España [Constitución 1812]Constitucion politica de la monarquia española promulgada en Cádiz a19 de marzo de 1812. — Reimpresa en La Coruña : [s.n., 1812] (ofi-cina de Antonio Rodriguez)107 p. ; 15 cm Pensamos que só dúas reimp. se fixeron da Constitución de Cádiz,ambas na Oficina de Antonio Rodríguez.

Page 281: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

563

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

publique y circule.=El Duque del Infantado.=Joaquin de Mosquera yFigueroa.=Juan Villavicencio.=Ignacio Rodriguez de Rivas.=Juan PérezVillamil.=En Cádiz á 10 de Octubre de 1812. =Á D. Antonio CanoManuel.”

España. Cortes de CádizDictamen de las Comisiones encargadas de informar á las Cortes sobre elrestablecimiento y reforma de las Casas religiosas / mandado imprimir deorden de S.M. — Reimp. — Santiago de Compostela : [s.n.], 1813(Oficina de D. Manuel Antonio Rey)79 p. ; 22 cm Reimp. da ed.: Cádiz : [s.n.], 1813 (Imprenta Nacional)Comeza: “SEÑOR. Las comisiones encargadas de informar á V.S.sobre el restablecimiento de los monasterios y conventos extinguidos,disueltos ó reformados por el gobierno intruso, y sobre la reforma asíde estos como de los demás existentes en España, han examinado condebida reflexión y detenimiento el expediente general que à este pro-pósito pasó á las Còrtes de Regencia del Reyno, y además varias repre-sentaciones de prelados y comunidades regulares, y de algunas autori-dades seculares dirigidas a V.M. en que se pide la restitucion de losreligiosos á sus casas, y a la restauración de la disciplina. Así estos do-cumentos, como otras reclamaciones hechas directamente á la Regen-cia, fundan la memoria del secretario del Despacho de Gracia y Justicia,leida en la sesión publica de 30 de septiembre próximo pasado, en laqual se proponen las bases y reglas con que à juicio de S.A. pudieraprocederse á restablecer y reformar los conventos. Las comisiones envista de todo, y después de muchas y largar conferencias, han conve-nido en los medios que à su juicio convendrá adoptar para que se res-tablézcan los conventos suprimidos, y se proceda á la restauración dela observancia regular deseada por los mismos religiosos, y muy estre-chamente mandada por la Santa Iglesia. PRIMERA PARTE. Restable-cimiento de los conventos y monasterios // PARTE SEGUNDA. Dela necesidad de la reforma. // PLAN DEL RESTABLECIMIENTODE CONVENTOS // PLAN DE LA REFORMA DE LOS REGU-LARES (...)”

562

María de Lourdes Pérez González

publique y circule.=L. de Borbon, cardenal de Scala, arzobispo de To-ledo, Presidente.=Pedro de Agar.=Gabriel Ciscar.=En Cádiz á 25 demarzo de 1813.=Á D. Antonio Cano Manuel.”

España. Cortes de CádizDecretos sobre arreglo de tribunales. — Reimp. — Santiago : [s.n., 1812](por D. Manuel Antonio Rey)16 p. ; 19 cmTexto con data: Cádiz, 1812Comeza: “La Regencia del Reyno se ha servido expedir los dos decretossiguientes. Primero. Don Fernando VII, por la gracia de Dios y por laconstitucion de la monarquia española, rey de las Españas, y en su au-sencia y cautividad la Regencia del Reyno nombrada por las Córtes ge-nerales y extraordinarias, á todos los que las presentes vieren y enten-dieren, sabed: que las Córtes han decretado lo siguiente: «Las Córtesgenerales y extraordinarias, deseando llevar á efecto lo prevenido en losartículos 271 y 273 de la Constitucion, y que desde luego se administrecon arreglo á ella la justicia por las Audiencias y Jueces de primera ins-tancia en todas las provincias de la monarquía, han venido en decretary decretan lo siguiente: CAPÍTULO PRIMERO. De las Audiencias(...) / CAPÍTULO SEGUNDO. De los Jueces letrados de partido (...)/ CAPÍTULO TERCERO. De los Alcaldes constitucionales de lospueblos (...) / CAPÍTULO QUARTO. De la administracion de Justi-cia en primera instancia, hasta que se formen los partidos (...) = EnCádiz á 9 de octubre de 1812. = A. D. Antonio Cano Manuel.» // Se-gundo. ‹‹ Don Fernando VII, por la gracia de Dios y por la constitucionde la monarquia española, rey de las Españas, y en su ausencia y cau-tividad la Regencia del Reyno nombrada por las Córtes generales y ex-traordinarias, á todos los que las presentes vieren y entendieren, sabed:que las Córtes han decretado lo siguiente» (...)” Remata: “(...) Por tanto mandamos à todos los tribunales, justicias,gefes, gobernadores y demas autoridades, así civiles como militares yeclesiásticas, de qualquiera clase y dignidad, que guarden y hagan guar-dar, cumplir y executar el presente decreto en todas sus partes.= Ten-dréis lo entendido para su cumplimiento, y dispondreis se imprima,

Page 282: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

565

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

tividad la Regencia del Reyno nombrada por las Córtes generales y ex-traordinarias, á todos los que las presentes vieren y entendieren,SABED: Que las Córtes han decretado lo que sigue: Las Cortes gene-rales y extraordinarias decretan la siguiente Instruccion para el gobiernoeconómico-político de las provincias. (...)”Contén: CAPÍTULO I. De las obligaciones de los Ayuntamientos.-CAPÍTULO II. De las obligaciones y cargos de las Diputaciones pro-vinciales.- CAPÍTULO III. De los Gefes políticos.

España. Cortes de Cádiz Manifiesto de las Cortes Generales y Extraordinarias a la Nación. — San-tiago : En la Oficina de Manuel Antonio Rey, 1811[7] p. ; 28 cm

España. Cortes de CádizManifiesto : [de las Cortes generales y extraordinarias sobre el nombra-miento como Diputado a Cortes de D. Joaquín Tenreiro]. — Santiago :[s.n.], 1811 (Of.de Manuel Antonio Rey)[3] f. ; 21 cmI. Tenreiro y Montenegro, Joaquín, Conde de Vigo

España. Cortes de CádizManifiesto : el público no ignora que el Sr. Conde de Vigo D. JoaquínTenreyro fué nombrado diputado a Cortes por el Reyno de Galicia..., ámuchos consta que ha salido de tan augusto Congreso, pero no todos sabránlos motivos y términos en que se verificó su reparación... — Santiago :[s.n.], 1811 (En la oficina de D. Manuel Antonio Rey)[6] p. ; 21 cm Contén: Propuesta del Señor Tenreyro, Voto eel [sic] Señor Don PedroMaría Ric, Barón de Valdeolivos, [Certificación de] los diputados Secre-tarios de las Cortes Generales y extraordinarias...

España. Cortes de CádizReal cédula de S.M. y señores del Consejo por la qual en conformidad delo acordado por las Cortes generales extraordinarias del Reyno y medianteel felix acontecimiento de su instalacion, se concede un general indulto á

564

María de Lourdes Pérez González

España. Cortes de Cádiz Don Fernando VII, por la Gracia de Dios y por la constitución de la mo-narquía española, rey de las Españas ... sabed, que las cortes han decretadolo siguiente : “las cortes generales y extraordinarias, queriendo que lo pre-venido en el artículo 12 de la Constitución tenga el más cumplido efecto,y se asegure…”.— Reimp. — En Santiago : [s.n.], 1813 (En la Oficinade D. Manuel Antonio Rey)16 p. ; 22 cm Comeza: “Don Fernando VII, por la Gracia de Dios y por la constitu-ción de la monarquía española, rey de las Españas, y en su ausencia ycautividad la Regencia del Reyno, nombrada por las Cortes generalesy extraordinarias, á todos los presentes vieren y entendieren, sabed: quelas Cortes han decretado lo siguiente: Las Córtes generales y extraor-dinarias, queriendo que lo prevenido en el artículo 12 de la Constitu-ción tenga el más cumplido efecto, y se asegure en lo sucesivo la fielobservancia de tan sábia disposicion, declaran y decretan: CAPÍTULOI.º ARTÍCULO Iº La religion católica, apostólica, romana, será pro-tegida por leyes conforme á la Constitucion. 2.º El Tribunal de la In-quisicion es incompatible con la Constitucion. 3ª En su consecuenciase restablece en su primitivo vigor la ley II, título XXVI, partida VII,en quanto dexa expeditas las facultades de los obispos y sus vicariospara conocer las causas de fé, con arreglo á los santos cánones y derechocomun, y la de los jueces seculares para declarar é imponer á los heregeslas penas que señalan las leyes, que en adelante señale (...)”

España. Cortes de Cádiz Instrucción para el gobierno económico político de las provincias : decretadapor las Cortes Generales y extraordinarias de la provincia, en 23 de juniode 1813. — Reimp. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la imprenta de Vila)[13] p. ; 31 cm Es copia = La-Santa, Gefe político de GaliciaPrecede ao tít.: Gobierno Político Superior de GaliciaComeza: “Gobernacion de la Península. La regencia del Reyno, confecha de 26 de Junio último, se ha servido de dirigirme el Decreto quesigue: Don Fernando VII, por la gracia de Dios, y por la Constitucionde la Monarquía Española, Rey de las Españas, y en su ausencia y cau-

Page 283: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

567

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

España. Cortes de CádizRepresentación y manifiesto que algunos diputados a las Cortes Ordinariasfirmaron en los mayores apuros de su opresión en Madrid, para que la Ma-gestad del Sr. Fernando el VII a la entrada en España de vuelta de su cau-tividad, se penetrase del estado de la nacion, del deseo de sus Provincias, ydel remedio que creían oportuno. — Reimp. — [La Coruña : s.n.], 1814(Oficina del Exacto Correo)69 p. ; 20 cmImpresa en Madrid por Real Orden de S.M.Reimp. da ed.: Madrid : [s.n.], 1814 (Imprenta de Ibarra). Representa-cion y manifiesto que algunos diputados a las cortes ordinarias firmaronen los mayores apuros de su opresion en Madrid para que la magestad delseñor don Fernando el VII, a la entrada en España de vuelta de su cauti-vidad, se penetrase del estado de la nacion, del deseo de sus provincias y delremedio que veian oportuno, todo fue presentado a S.M. en Valencia poruno de dichos diputados y se imprime en cumplimiento de real orden.

España. Cortes de CádizAl Sr. D. José Pizarro se ha servido dirigir la Regencia del Reyno el Decretosiguiente : Don Fernando VII, ... a todos los que las presentes vieren y en-tendieren, sabed : que las Córtes has decretado lo siguiente : “Las Córtes..., considerando que la reducción de los terrenos comunes a dominio par-ticular es una de las providencias que mas imperiosamente reclaman elbien de los pueblos y el fomento de la agricultura é industria : decretan :Artículo I. Todos los terrenos baldios ó realengos, y de propios y arbitrios,con arbolado y sin él, así en la Península é Islas adyacentes.”. — [S.l. :s.n., s.a.][2] p. ; 30 cm Asinado polo Marqués de Campo Sagrado Decreto con data: Cádiz, 7 diciembre 1813 y traslado en Cádiz, 18enero 1813 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

España. Cortes de Cádiz. Comisión de Constitución Informe sobre el Tribunal de la Inquisición con el proyecto de decreto acercade los tribunales protectores de la religión : presentado a las Cortes Generales

566

María de Lourdes Pérez González

los subditos tanto Seculares como eclesiásticos que fueren reos de delitos noexceptuados en la forma que expresa. — Santiago : [s.n.], 1811 (IgnacioAguayo)[8] p. ; 30 cm Reimpresa para las atenciones de Marina en SantiagoComeza: “DON FERNANDO VII, POR LA GRACIA DE DIOS,Rey de España y de las Indias; y en su ausencia y cautividad el Consejode Regencia; autorizado interinamente. A los de mi Consejo, Presiden-tes, Regentes y oidores de mis Chancillerías y Audiencias, Alcaldes; Al-guaciles de mi Casa y Corte, Capitanes generales, Corregidores, Asis-tente, Intendentes, Gobernadores, Alcaldes mayores y ordinarios,priores y Cónsules de los Consulados de Comercio, y otros jueces, Jus-ticias, Ministros y personas de qualquier clase, estado y condicion quesean, de todas las Ciudades, Villas y Lugares de estos mis Reynos y Se-ñoríos, así de Realengo, como de Señorío, Abadengo y Órdenes, tantoá los que ahora son como á los que serán de aquí en adelante, SABED:Que en tres del corriente se ha comunicado al mi Consejo de órdendel de Regencia el Decreto que dice así: Don Fernando VII, por la gra-cia de Dios, Rey de España y de las Indias, y en su ausencia y cautividadel Consejo de Regencia, autorizando interinamente á todos los que laspresentes vieren y entendieren, sabed: Que las Córtes generales y ex-traordinarias, congregadas en la Real Isla de Leon, se resolvió y decretólo siguiente: Las Cortes Generales y extraordinarias, queriendo señalarel feliz acontecimiento de su instalación con una demostración de cle-mencia en favor de los súbditos españoles que desgraciadamente sehayan hecho reos de los delitos, cuyas penas puedan remitirse con tanplausible motivo, y oidos los informes de los Consejos de Castilla y deIndias, con las exposiciones de sus Fiscales, han venido a conceder elsiguiente indulto: y en su conseqüencia han decretado y decretan:/ART. i. El indulto concedido por la instalacion de estas Córtes, ademasde los casos que comprehenden las Leyes y los indultos publicados an-teriormente en la coronacion de los Reyes, se extiende á los reos decontrabando por extraccion è importacion de efectos prohibidos, óventa de estancados (...)”Remata: “(...) Es copia”

Page 284: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

569

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

timiento uniforme y general fué, digamoslo asi, el único punto de con-tacto y la única relacion que permanecio entre ellas para obrar poralgun tiempo, como de concierto. Todas, sin acuerdo unas de otras,formaron sus juntas para organizar la fuerza, que habia de defender laprovincia; estas exercieron en toda su plenitud el poder soberano, y lamonarquia se halló fatalmente convertida de hecho y en un momentoen una especie de gobierno federativo, el menos á proposito para resistirla fuerza colosal que iba á caer sobre nosotros ... No determinaremosnosotros (ni es de este lugar) quanto mal, ò quanto bien hayan hechoá la nacion sus juntas; ó si á ellas deba precisamente, ó mas bien al in-fluxo de particulares circunstancias, el estado en que hoy se encuentra.... La parte del exécito de la nacion que en la division novísima de nues-tras fuerzas militares pertenece al 6º distrito; y que en prueba de lodicho se habia llamado comunmente exército de Galicia, con tan pocarazón, como pudiera llamarse de Asturias o Leon ... Quejábase Leoncon este motivo de que las tropas de Galicia hubiesen de mantenerseen el Bierzo, y sólo hubiera querido atender á sus voluntarios y cuerposde su provincia ... A esta rivalidad, á esta especie de oposicion y repug-nacia debe sin duda atribuirse el ningun fruto, que produxeron algunaspropuestas particulares, que se hicieron anteriormente por la Junta deLeon á la de Galicia en orden á socorros y suministros para el exército;y el comisionado (2) hombre de luces y de mérito, tuvo que regresar ásu provincia con el dolor de no haber concluido nada. Nuevos disgus-tos, nuevo motivo de quejas y resentimientos. (...) Convenidos, pues,todos sin la menor discrepancia en los principios y reglas que debianadoptarse, para cimentar la union y establecer la unidad; se encargópor la Comision á dos de sus individuos (I), que los extendiesen enforma de reglamento ó acuerdo, y los presentasen en la primera sesion.Asi lo hicieron en efecto en 15 del mismo julio en los términos siguien-tes. «Deseando las tres juntas de los Reynos de Galicia, de Leon, y delPrincipado de Asturias establecer de una manera permanente la unidaden el desempeño de las mas importantes funcione de su instituto ... losseñores Diputados al intento en virtud de las facultades con que estánautorizados y en nombre de las tres Juntas han concordado y convenidoen los principios generales siguientes. I. Que se uniformen en todo el

568

María de Lourdes Pérez González

y Extraordinarias / por la Comisión de Constitución ; mandado impri-mir de orden de S.M. — Reimp. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la Ofi-cina de Don Antonio Rodríguez)76 p. ; 22 cmComeza: “SEÑOR: La comision de Constitucion ha exâminado conla mayor atencion y detenimiento el grave é importante expedienteque se ha pasado, para que en su virtud informe á las Córtes «si el es-tablecimiento de la Inquisicion es ó no conforme á la Constitucionpolítica de la monarquía, sancionada por las mismas y jurada por todaslas provincias libres» (...)”

España. Exército del CentroInstrucción táctica para los movimientos y maniobras de las compañías yesquadrones de la caballería de este exército. — 2ª imp. corr. — Lugo :[s.n.], 1813 (imprenta militar del 4º exercito)122, 128 p. ; 16 cmPrecede ao texto: “Exército del centro”Reimp. da ed. de: Ejercito del Centro : Instruccion táctica para los mo-vimientos y maniobras de las compañias y esquadrones de la caballería deeste exercito. Murcia : Juan Vicente Teruel, 1810

España. Xunta Suprema GobernativaBreve noticia del origen, causas y formación de la Nueva Junta permanen-te, baxo el nombre de Diputación de las tres juntas reunidas : con inserciónde las principales providencias tomadas hasta aqui por ella en desempeñodel importante objeto, que se han propuesto en su establecimiento las JuntasSuperiores de Galicia, León y Asturias, Cádiz, 9 de Agosto de 1811. —Coruña : [s.n.], 1811 : Ofic. de Antonio Rodríguez33 p. ; 21 cmComeza: “Quedando la nacion Española engañada por los que debíanatender á su defensa y conservación, se vió casi sometida al yugo delusurpador; destruido el gobierno antiguo, y disueltos con él los lazosque unian entre si las provincias, quedaron estas divididas, y en la ne-cesidad de hacer cada una sus esfuerzos separadamente, para resistir ála fuerza que intentaba oprimirlas. Este impulso simultaneo, este sen-

Page 285: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

571

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

la Junta preparatoria, para las próximas Cortes ordinarias y de los sieteindividuos y tres suplentes que han sido nombrados en las siete provinciasde Galicia según el repartimiento hecho por la Junta preparatoria, paralas próximas Cortes ordinarias y de los siete individuos y tres suplentes queigualmente lo fueron para la Diputación Provincial. — Santiago deCompostela : [s.n.], 1813 (Imprenta de D. Manuel María de Vila)[1] p. ; 30 cmImpresa de orden del Excmo. Sr. Marqués de Campo Sagrado, gefe su-perior de esta provincia para remitir un exemplar a cada pueblo I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sa-grado

España. Xunta Suprema GobernativaInstrucción que deberá observarse en el reyno de Galicia para la eleccionde Diputados de Cortes. — [S.l. : s.n., 1810][4] p. ; 30 cm

España. Xunta Suprema GobernativaLa junta Suprema del Reyno á la nación española. — Reimp. — La Co-ruña : [s.n., 1809] (Por Don Manuel Maria de Vila)14 p. ; 21 cmComeza: “ESPAÑOLES. Por una combinación de sucesos tan singularcomo feliz, la Providencia ha querido, que en esta crisis terrible no pu-diésesis dar un paso hácia la independencia, sin darle también hacia lalibertad. La tiranía inepta ya y decrépita para remachar vuestros grillos,y agravar vuestras cadenas, dió lugar al despotismo francés, que conterrible aparato de sus armas y de sus victorias aspira á poneros encimade su abominable yugo de acero (...).”Remata: “(...) «Elevaos, ó Padres de la Patria, á la altura de vuestronoble ministerio, y España, elevada con vosotros á sus brillantes desti-nos, verá volver á su seno para su felicidad á Fernando VII, y su des-graciada familia, verá á sus hijos entrar en la senda de la prosperidad yde gloria que deben hollar en adelante, y recibir la corona de los subli-mes y casi divinos esfuerzos que están haciendo.» Real Alcázar de Sevilla28 de Octubre de 1809. El Marqués de Astorga, Presidente. Pedro deRivero, Vocal Secretario general.”

570

María de Lourdes Pérez González

territorio del 6º exército las contribuciones y arbitrios; se iguale el pre-cio de los géneros estancados, sujetándose quanto sea posible á las re-soluciones del gobierno, y socorriéndose mutuamente de ellos las pro-vincias sin exigir reintegro» (...)”

España. Xunta Suprema Gobernativa[Castellanos. Un encadenamiento de sucesos imprevistos ha amontonadolas desgracias sobre vuestra noble y antigua Provincia. El cetro de hierrodel mas infame despotismo pesa sobre vuestras cabezas... Castellanos! ¿seráposible que arrastreis vergonzosamente por mas tiempo las cadena de unaesclavitud ignominiosa?... Castellanos! oid la voz del honor, que os llamaá sus banderas; oid la de vuestros hermanos, que inflamados con el sagradofuego de la libertad, aspiran á unirse con vosotros para arruinar el colosoinfame, que intentó levantar la ambicion desenfrenada. La ilustre Galiciaarma los brazos de sus robustos hijos; la heroyca Cataluña se ha transfor-mado en campo de batalla; los nobles Asturianos redoblan sus esfuerzos...].— [S.l.] : [s.n.], [s.a.]1 cartel preg. ; 31 cm Asinado por Maby Texto con data: Coruña a 25 de Enero de 1811

España. Xunta Suprema GobernativaExcmo. señor, El rey ... Fernando VII, y en su real nombre la Junta centralSuprema y gubernativa del Reyno en sesion de 13 del corriente se ha servidonombrar Secretario de Estado y del Despacho al señor ... Pedro Cevallos,del de Gracia y Justicia ... Benito Hermida del de Guerra ... Antonio Co-ronel, del de Marina Antonio Escaño, del de Hacienda ... Francisco Saa-vedra y por Secretario de Estado y general de la misma Junta ... Martin deGaray ... Igualmente ha tenido a bien nombrar Inquisidor General al...Obispo de Orens ... : [Real Palacio de Aranjuez 15 de Octubre de 1808].— [s.l. : s.n., s.a.][2] p. ; 29 cm

España. Xunta Suprema GobernativaNoticia de los diez y seis Diputados y cinco suplentes que han sido nom-brados en las siete provincias de Galicia, según el repartimiento hecho por

Page 286: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

573

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Diario de la tarde) es hombre adornado de patriotismo, veneracion ála Religion Santa que profesamos, y amor á su amado Rey Don Fer-nando VII. Igualmente se descubre á todos la madurez, prudencia, sa-biduría, método y pulso del que se intitula Procurador general del Reyy de la Nacion. Tampoco me detendré en tocar á los que ya murieronpolíticamente, (aunque no con la muerte que los espera) aquellos ho-rribles monstruos de impiedad, irreligion é infidelidad, Semanario Pa-triótico, Robespierre, Duende, Tertulia. Estos a pesar de estar llenos deheregías, gravísimos errores, calumnias, máximas anti-monarquicas,todavia se pueden decir tolerables en comparacion con los del dia; ásaber: Diario Mercantil, Conciso, Redactor, Abeja. (...)”Remata: “(...) Yo estoy firmemente persuadido que el sabio y católicoCongreso cortará este daño, sancionando el Tribunal Santo de la In-quisición, y dexando á la Iglesia que posea sus bienes, y haga sus refor-mas: dése al Cesar lo que es del Cesar, y á Dios lo que es de Dios.=Queda Vm. su amigo.= El Español Católico.”

Espoz y Mina, Francisco (1871-1836)Manifiesto de D. Francisco Espoz y Mina ... a sus paisanos, contra la in-trusa Diputacion, y copia de los oficios que dicho señor Mina ha pasadoal general frances Reille en Pamplona ... contra los parientes de los soldadosespañoles sirviendo en Navarra. — Coruña : [s.n.], 1812 (En la oficinadel Exâcto Correo y Postillon, D. Juan Chacon) 30 p. ; 21 cm Comeza: “La primera Nacion de Europa que sufre los horrores de unaalevosía desconocida en la historia presenta nuevamente un exemplarel mas escandaloso, pero consiguiente á las máximas del tirano que lasexecutó. La pretendida Diputacion de Navarra, tan ignorante comoinfiel á sus principios, se ha empapado en la doctrina del usurpador dela Europa: la religion y la moral tan extrañas á ese cuerpo intruso comolos fundamentos del sistema político y estado militar de España, se venprofanadas con una avilantez muy propia del carácter descendiente deCórcega. (...) Guerra valientes Navarros á Napoleón y sus exércitos:guerra y furor contra los traidores de su patria: fidelidad á la Nación:alianza eterna con la Inglaterra. A las armas, Conciudadanos; talen, in-

572

María de Lourdes Pérez González

Reimp. da ed.: Junta Suprema del Reyno a la Nación Española : [RealAlcázar de Sevilla 28 de octubre de 1809] [Sevilla : s.n., 1809]

España. Xunta Suprema Gobernativa La Junta Superior del Reyno dice a esta Comisión provincial lo que sigue:“Reconociendo la Junta la desigualdad que ha resultado en el servicio mi-litar del Reyno de no haberse arreglado a una ordenanza y reglas ciertaslas conscripciones y remplazos hechos desde 30 de mayo de 1808 ... se heresuelto ... a que el actual remplazo de ocho mil hombres cargado al Reynode Galicia ... se executase segun el sentido literal de la orden de clase de 4de enero de 1810...”. — [S.l. : s.n., s.a.][2] p. ; 30 cm Asinado por el Marqués de Campo Sagrado y Luis López de Ballesteros Texto con data: Santiago, noviembre 11 de 1812 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagra-do. II. López de Ballesteros, Luis

Español Católico, El Descubrimiento de la mina de los publicistas de Cádiz / [el Español Ca-tólico]. — Reimp. Publicación: En Santiago : [s.n.], 1812 (por los Dos Amigos)11 p. ; 19 cm Reimp. da ed.: Cádiz : [s.n., Posterior a 1811] (Oficina de Nicolás Re-quena)Comeza: “Amigo mio: aunque he deseado en todos tiempos dar á Vm.gusto y acreditarle lo fino de mi amistad, a pesar de quantos obstáculoshayan presentado los negocios, es tal el empeño en que me pone lacarta de Vm. que crei fuese esa la primera vez que me negase á sus sú-plicas, que para mi son preceptos. Me pide Vm. que le diga el juicioque formo de los Periodístas de Cádiz y de sus ideas. A primera vistaes nada lo que Vm. pide; pero reflexîonando el punto es de la mayorconsideracion, y en tanto grado, que debe Vm. prepararse con to-da constancia, firmeza y prudencia, para no tomar una resolucion quesea sonada. No es mi intento hablar de todos, por que nadie ignoraque el Editor (del que se llamó Censor, y hoy subsiste baxo nombre de

Page 287: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

575

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

[1] f. ; 33 cm Texto con data: Santiago 13 Abril 1813I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

Explicación legal y genuina de la nueva Constitución á los editores delConciso, que la agraviaron en su periódico número 19 en el día de su pu-blicación, cuyo artículo tiene la siguiente divisa : día de San Josef “19 demarzo de 1812 pág. 3”. — Reimp. — En Santiago de Compostela :[s.n.], 1812 (En la de Vila)16 p. ; 20 cmNa contraport.: Dum Patriam laudat, temnit cives: Sannaz. apud. Voss.de Art. Hist. c. 10.Comeza: “DIA DE SAN JOSEF 19 DE MARZO DE 1812 // ¿Con-que, (señores Editores del Conciso) amaneció por fin, la hermosa Au-rora que tanto ansiabamos? ¡El glorioso nombre de la Constitucion Es-pañola resuena en las Cortes, y se difunde por todos los ámbitos de lasEspañas! Con efecto, se publicó en tan misterioso dia con magestuosapompa, y religioso aparato la Constitución, que debe regirnos en Es-paña é Indias, y no hubo uno que no la respetase, y no se dispusiese áobedecerla de buena fé, así como no hubo sensato alguno que no reci-biese con dolor y tédio el papel que mal aconsejados publicaron ustedesal mismo tiempo (…)”Remata: “(…) Ni leyes ni Constitucion podrán obedecerse mientrasno se respete á Dios y al público, y no haya sumision á las legítimasPotestades. Estos dos son los fundamentos de toda sociedad bien or-denada; pero uno y otro faltarán si ántes no se destierran los principiosanárquico-revolucionarios de igualdad, irreligion, y libertad, tan opues-tos á la naturaleza; á toda especie de gobiernos; y especialmente á lacatólica Monarquía española, que después de 17 siglos de esplendor ygrandeza, acaba la nación de renovarla en diez y nueve, jurando suConstitucion, y afirmándola con nuevas leyes.”Reimp. da ed.: Cádiz : en la Imprenta de Don Josef Antonio Niel,hijo..., 1812.”

574

María de Lourdes Pérez González

cendien y asesinen los franceses: venganza contra el enemigo, y unioncon el invencible exército Anglo-Hispano (...)”

El Excmo. Sr. Marqués de Campo Sagrado, Comandante General de estaProvincia, con fecha de 22 del… me dice lo que sigue : habiendo demos-trado la experiencia la morosidad con que las Justicias verifican el alista-miento tantas veces prevenido ... todavia no se presenta el contingente decada pueblo, como ya debió estar executado...— [S.l. : s.n., s.a.][1] f. ; 33 cmTexto con data: Santiago 22 de abril de 1813 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

El Excmo. Sr. Marqués de Campo Sagrado, Comandante general y GefeSuperior de esta Provincia, con fecha del corriente, me dice lo que sigue :por el excmo. Sr. D. Francisco Xavier de Castaños, Capitán General de losExércitos, Nacionales y de esta Provincia y en Gefe del 4º Exército ... se meha prevenido ... que accediendo a la Regencia del Reyno a la representa-ción del Mariscal de Campo D. José Maria Santocildes, para que se le exô-nerase de los cargos de Comandante General del 6º Exército y de esta Pro-vincia de Galicia, por el decadente estado en que se halla su salud... —[S.l. : s.n., s.a.][1] f. ; 33 cm I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagra-do. II. Castaños Aragorri Urioste y Olavide, Francisco Javier (1758-1852). III. España. Exército de la Izquierda. Sexto Exército (Galicia;Asturias; León, 1811)

El Excmo. Sr. Marqués de Campo Sagrado, Gefe Superior de esta Provin-cia, con fecha de 13 del presente me dice lo que sigue : el Sr. Intendente deeste exército y provincia, D. José de Ansa me avisa que a pesar de las reite-radas órdenes dadas por la Junta Superior y de mi circular de 30 de di-ciembre ... se pusiese en las Depositarias respectivas de los distritos lo quese adeuda de la contribución subrogada de Guerra, se experimenta unamorosidad increible y escandalosa por la desobediencia a las autoridadesconstituidas... — [S.l. : s.n., s.a.]

Page 288: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

577

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

ambos tenia infringido… Que cometia otra infracción de ley en haberdexado salir al sumiller que debiera tener en pieza separada, para evitarque confabulado con los que viniesen, no les avisase de mi vestimenta.Que según tenía entendido erraba y era responsable á la nación en noarrestar á D. Manuel Acuña Quintela, su criado, y mas que asomanverdaderos reos. Que había mostrado parcialidad en despachar al su-miller, que aunque no pudo menos que cantar la verdad de que no meconocia; debiera leerme la delacion para poder reconvertirle en descar-go mio, y hacer un obsequio á la nacion con algunas preguntas queacaso aclararian matemáticamente el busilis y conocido amaño e él yQuintela, como sospechoso, y no sin fundamento. Que era nulidadquanto hacia [sic.]. Que :::Diciendo esto, volvió él a interponer su autoridad y judicial decretoen forma, y el escribano me dixo que estaba delante del rey. Tendí lavista por todas partes á ver si Fernando VII había escapado de Francia,y como experimentado de lo que son las prisiones, venía a indultar en-carcelados, ó Pepe Botellas, entraba preso; y no vi mas rey ni Roqueque un Christiano viejo, un neóphito o recién convertido, un suizo,un Caribe dos calmucos, algunos karacalpacas, doce otentores, é yoque era buen tolerante; de que inferí que el escribano se había equivo-cado (...)De todo lo dicho, y mas largamente consta la causa á que me refiero;resulta que mi prisión es arbitraria, en que expresamente están infrin-gidas la Constitucion y las leyes patrias, con general escándalo, descré-dito de las autoridades, ultraje de la justicia, y escarnio de todo sanoprincipio. El señor alcalde esta convicto de infractor; y su castigo clamapara escarmiento de otros, y debida satisfaccion pública. La Constitu-ción está en mantillas, y si se disimulan sus primeras infracciones, quiensabe como serán las últimas. ¡Padres de la patria! [sic.]¡augusto Con-greso nacional! ¡dignísimos representantes de la nación! Velad muchosobre la administración de justicia. El abuso de poder judiciario exâs-pera los ánimos más sufridos. Esto se va volviendo la torre de Babel.No creais a aduladores, ni os fieis de la correspondencia de oficio, queacaso os pinta la cosa como debe ser, y no como es. Observar no es di-linqüir. Dios quiera que no me [sic.] engañe::: (…)”

576

María de Lourdes Pérez González

[F]

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831) Constitución violada y leyes escarnecidas : arbitrario y punible porte deldoctor Don Joaquin Bernardo Flores, Catedrático, abogado, y alcalde pri-mero en la ciudad de Santiago / Antonio Benito Fandiño. — Coruña :[s.n., 1812] (En la Oficina del Exacto Correo)8 p. ; 21 cm Comeza: “Que por via de otrosí, ó más bien, no tanto dar que pida-mos; añade Don Benito Fandiño, preso en la cárcel de dicha ciudad,al prospecto del manifiesto que ha de dar al público en la famosa causaSumillero-Alfonsina-Político-Eclesiástica; con lo mas que verá el cu-rioso lector.¡Væ illi quem scandalum venit!Mas: este trapacero que por mas que lo convenzan, siempre quieremorir con habla; tuvo la sandez de hacer imprimir en la Gaceta Marcialde Santiago y Exâcto-Correo de la Coruña, una petulante súplica al pú-blico, como si éste no tuviese bien cierto de que cuanto digo en miprospécto [sic.], es la pura verdad, pública voz y fama y comun opinionsin cosa en contrario; sobre que á mayor abundamiento me afirmo yratifico en la mas solemne forma que haya lugar en derecho, y por lapresente me obligo con mi persona y bienes habidos y por haber á ha-cerlo bueno, firme y valedero, y en todo mi tiempo responder de laevasion y saneamiento, á que añado por no haberme ocurrido quantoocurrente cálamo escribí el tal papel lo siguiente.// Est magnum crime praærrumpere virginis himen. Ay Manuel, Manuel : male á norte que te deichou si me descoso.Mais che Valera ser besta que arriyero, que, te dé en tomar da miña conta.Podesme creer que aunque te volvas demo, encontranse os guardias cos me-tedores; é conta co dito, que nada val ó licenciado contra ó licencioso.//(…) Luego que se fue el bueno de mi caóndrigo, volvieron á llamarme,y entonces hice cargo al señor alcalde del absurdo que cometía, repi-tiéndole lo dicho, que aún no sabía el [motivo sic.] real y jurídico demi prisión, como previene el artículo 300 de la Constitución; ni elhabía dexado auto motivado al alcayde, según el 293 de la misma que

Page 289: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

579

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Port.: “Campañas y ocios de mis prisiones, publicados durante la li-bertad de imprenta. Ommia cum perdas, famam servare memento:qûa semel amissa, postea nullus eris, / Aunque no alcancé justicia, nopor esos he desmaiado,/que si triunfó la malicia/también mi pluma hatriunfado/ del Tribunal de Galicia.”Exemplar doado no 1928 por Visitación Oviedo y Arce. Encadernado con: I. Prospecto, preliminar, prologo, próemio, ensaio,memoria, apunte ó idea del manifiesto que D. Antonio Benito Fandiñopreso en la real cárcel de la Coruña dará al público, contra el Lic. D.Manuel Acuña y Malvàr, Cavallero de la real y distinguida orden es-pañola de Carlos III … [manuscrito]. II. Constitución violada y leyesescarrnecidas: arbitrario y punible porte del doctor Don Joaquin Ber-nardo Flores, Catedrático, abogado, y alcalde primero en la ciudad deSantiago. III. Ojo de Dios que todo lo ve: Indirectas del P. Cobos ómás bien verdades del barquero, que en obsequio de la justicia, cons-titución del Estado, derecho natural y de gentes, Leyes patrias y cuantose quiera, escribió en la cárcel publica de Santiago D. Antonio BenitoFandiño compadecido del modo de juzgar las causas de algunos mise-rables presos, los fiscales militares y dedica al Augusto Congreso Na-cional: quod vidimus et audivimus, testamur. IV. Nueva relación y cu-rioso romance en que se refiere, trata y apunta lo que verá el curiosolector / compuesto por el Poeta de ciegos Juan Perico Cantaclaro. V.Inaudita aventura y descomunal campaña de D. Antonio Benito Fan-diño preso en la cárcel pública de Santiago, con S.E. los Señores de laReal Sala del Crímen de la Audiencia Nacional de Galicia, y mas quiper cordam tiraventum: sobre el inícuo y amañado fallo de destinarle alas armas por la causa que hace tres años le forjo la justicia de MesiaVI. Inscripciones sepulcrales para mi entierro, escritos en la cárcel deSantiago: se insertaron en el Diario Cívico y Gaceta marcial de dichaciudad [manuscrito]. VII. Al promotor fiscal de la causa sumillera, porinculcarme la clase de vago: se insertó en el Diario Civico [manuscrito].VIII. Contestaciones al señor racionero dn. José Pizarro- se insertó enelDiario Cívico [manuscrito]. IX. Al célebre dn. Sinforiano López, pa-gándole cierto dinero que me ha prestado en la cárcel: se insertó en elDiario Cívico [manuscrito]. X. Al apologista del sr. Coronel Cedillo:

578

María de Lourdes Pérez González

Remata: “No hay un christo para sal, y la impresión cuesta. El quequiera prosa, afloxe dinero; que a mí me basta lo dicho, y el públicotendrá bondad de pagar á moneda contante quanto se imprima a lagollada ésta. Aunque por lo de ‘pictoribus atque poetis, Semper fuit agüa[sic.] potestas’ pudiera rematar este escrito con sandunga y jaleo en vir-tud de lo ofrecido al sumiller; lo dexo para el manifiesto en que pro-curaré almivarar algunos pasages crudos, con la broma de tonadilla ybayle. Al público doy las mas rendidas gracias, por su justicia en juzgarmi inocencia. Lo que dure la vida será eterna en mí la gratitud á lasmuy nobles y siempre ilustres y fidelísimas ciudades de la Coruña ySantiago; cuyos dignos habitantes y heroicos patriotas honraron miningún mérito apreciando mis ocios… Dios quiera que en algún tiem-po pueda hacer el debido elogio de sus virtudes y distinguido patrio-tismo, así como pintar con un carbón las infamias de muchos. Porahora es forzoso correr la tormenta de la iniquiedad y andar á vueltascon y por qués y otrosís, que me tienen corrompido y liman los dientessiempre que necesito escribir more escibanesco = Cárcel de Santiago30 de Octubre de 1812 =Antonio Benito Fandiño. //Soy responsableá las resultas de este papel de que indemnizo al impresor = Benito An-tonio Fandiño. [Relacionado co manuscrito: “Prospecto, preliminar, prologo, próemio,ensaio, memoria, apunte ó idea del manifiesto que D. Antonio Benito Fan-diño preso en la real cárcel de la Coruña dará al público, contra el Lic. D.Manuel Acuña y Malvàr, Cavallero de la real y distinguida orden españolade Carlos III… En el que luego que vea la causa de este gentilhombre leha tramado; demostrará matemáticamente su inocencia, convenciéndolede inveraz y falso delator… Tu te metiste /fraile moscón/ tu lo quisiste/,tu te lo tén. (Lic. Palom. Apol. De los Pal.) Carcel real de la Coruña 3de Octubre de 1812 = Antonio Benito Fandiño= / Coruña. En la Ofi-cina de D. Antonio Rodriguez. Año de 1812”]”I. Bernardo Flores, Joaquín. II. Acuña y Malvar, Manuel de (1757--1845). III. Quirós y Mariño de Lobera, Francisco Bernaldo, Mar-qués de (1760-1835). IV. Acuña Quintela, ManuelExemplar da Real Academia Galega [signatura 4567], ficticio e misce-láneo encaderrnado e corrixido polo propio autor.

Page 290: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

581

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

en ella Don Antonio Benito Fandiño, y dedica a los caballeros oficialesque estuvieron de guardia en el Quartel del Depósito General de In-fantería en Santiago los quince días que estuve como reo de Estado en-calabozado en él. Idea militar. XXVII. [Serenísimo Señor: Nadie masenemigo de molestar las autoridades que yo, pero tampoco mas preci-sado á hacerlo... carcel de Santiago 22 de enero de 1814. Serenisimoseñor]. XXVIII. Gaceta extraordinaria y suplemento á todos los papelespúblicos de España. XXIX. A Dios rogando y con el mazo dando: vuel-ta muger que baylamos, dale Juana al Banastillo, y otra te pego Matias:ó Trailo, trailo, verás como baylo. Sesión de cortes soñada, que por evi-tar zozobras y salir de dudas, dedica al Augusto Congreso Nacional D.Antonio Benito Fandiño, soldado político é invalido físico del Regi-miento de infantería de Borbón, como interesado de ella. XXX. Cartél,aviso, pregón, novedad y noticia al público nuestro señor, en que sinambages ni episodios, rodeos ni circumlóquios; se le anuncia el pros-pero y adverso, dichosos e infausto, feliz y aciago, lugrube y alegre na-cimiento del Heráclito español, y Demócrito gallego: papel público y pri-vado, que entre chanzas, y veras, burlas y trompadas; saldrá a la luz enla ciudad de Santiago los martes y viernes de cada semana, para risa debobos, tormento de picaros, vista de ciegos, fiscal de malvados, y llantode buenos [1820]. XXXI. Empleologia, ó daca la capa porque fuiste alPapa [1821]. XXXII. Burra de Balaam, y profecía de Bandarra quesobre esto, y lo otro, y lo de mas allá, y con motivo de lo que verá elcurioso lector, y por lo susodicho … [1823].

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831) A Dios rogando y con el mazo dando : vuelta muger que baylamos, daleJuana al Banastillo, y otra te pego Matias: ó Trailo, trailo, verás comobaylo. Sesión de cortes soñada, que por evitar zozobras y salir de dudas,dedica al Augusto Congreso Nacional D. Antonio Benito Fandiño, soldadopolítico é invalido físico del Regimiento de infantería de Borbón, como in-teresado de ella. // Pictoribus atque poëtis Semper fuit æqua potestas / An-tonio Benito Fandiño. — Santiago [de Compostela] : [s.n.], 1814 (Ofi-cina de Juan María de Pazos)8 p. ; 21 cm

580

María de Lourdes Pérez González

se insertó en el Diario Cívico [manuscrito]. XI. Artículo comunicado,inserto en la Abeja madrileña de 1º de Maio de 1814 [manuscrito].XII. A la convulsión de Europa en el año 1813 [manuscrito]. XIII. Ins-cripción sepulcral de una hermosa joven de la vida, a quien costeó sun-tuosisimo entierro uno de sus amantes [manuscrito]. XIV. Inscripciónque dejé fijada en el presentado de la real cárcel de la Coruña, paraconsuelo de todo el que su desgracia lleve a el [manuscrito]. XV. A lasentencia de seis meses de presidio a que sobre mas de un año de cárcel,fueron destinados unos pobres y honrados labradores por el llamadorobo de unas qüantas gallinas [manuscrito]. XVI. A un amigo queembió a preguntarme el estado de mi causa en la Carcel de la Coruña,ofreciéndome recomendaciones que no quise acetar, porque lo que esde justicia escusa amaños [manuscrito]. XVII. Reflexiones sobre la des-gracia de Antonia Alcorcón, ajusticiada en la Coruña el 9, de febrerode 1811, por el alboroto ocurrido en Ferròl a principios del año 1811[manuscrito]. XVIII. Al que injustamente se le oprime, nada le impor-tan los triunfos de la nación: se insertó en el Exacto Corrèo de la Coruñaqüando la retirada del exercito francés de Portugal y común regocijopor las venganzas de España en 1811 [manuscrito]. XIX. Soliloquioecho al ocho dia de cumplido el primer año de prisión: se insertó en elExacto corrèo [manuscrito]. XX. Juicio político del cometa que se viòen Octubre de 1811: se insertó en el Exacto Corrèo [manuscrito]. XXI.A la famosa nota de los franceses por las armas aliadas junto a Vitoriael 21 de junio de 1813: se imprimió para echar al pueblo[manuscrito].XXII. A cierto teniente Ontivéros que invitado de mi papel ojo de Dios[Ojo de Dios que todo lo ve…], bravateaba probarme sin mojarse: se lecontestó inmediatamente desde la Carcel [manuscrito]. XXIII. Inscrip-ciones moràles para la habitación de un filosofo cristiano, aludiendo aque nada rectifica tanto las acciones del hombre, como la consideracionde su ultimo fin que es la muerte [manuscrito]. XXIV. A D.V.G. y asus elegantes producciones poéticas [manuscrito]. XXV. Demostraciónpráctico-matemática-físico-política-militar ó Verdad incontrastablesobre las operaciones del sexto egército y establecimiento del depósitogeneral de infantería en Santiago /Pedro Prudencio. XXVI. Efectos deociosidad y correo de la cárcel; ó sean cartas críticas que escribió preso

Page 291: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

583

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

sito general de infantería en Santiago. Que dedica a la patria injuriadapor charlatanes, imbéciles y malévolos Pedro Prudencio, natural de tierrade campos, Bachiller en Artes y sagrada Teología por la Universidad deIrache, Opositor que fue á curatos en el Obispado de Pamplona, Soldadoviejo, Cabo 1º. Graduado de sargento 2º en dicho Depósito general de In-fantería. Com aprobación de su capitán; y el producto del nuevo HospitalMilitar, establecido por su Comandante// qui habet aures audiendi, audiat/ Pedro Prudencio. — Santiago : [s.n.], 1813 (Oficina de Juan Maríade Pazos)23 p. ; 21 cmContraport.: “NOTA. Nadie extrañe titule los que son puntos decidi-dos, porque en ello sigo mi antigua profesion de teólogo; y puede darsegracias á mi Capitán que impidió siguiese el estilo qæres del argumento,y ad hoc respondebis de la solucion.”Comeza: “Á la patria: no el verte en el mayor apuro con una guerracruel y asoladora, ha de impedir, sagrada quanto desvalida Madre, elrendimiento de mis obsequios en defensa de tus mejores hijos. Noquiero ser de aquellos que en la prosperidad te adulan, y en la adversi-dad te escarnecen, desacreditando los mismos recursos que dirigen árestablecerte. No, amada Patria, no: mi vida, mi honor, mi hacienda ytodo, estoy dispuesto á perder por tí, primero que a sobrevivir tu ruina.(...) Lejos de agradecerse, como debiera, el sacrificio de tan ilustreshijos, y el incomparable beneficio de haber redimido esta hermosaquanto rica porción de tu suelo: Galicia; esta Galicia, que hace tresaños está disfrutando las delicias de la paz, á costa de Juan soldado; nofaltan charlatanes, imbeciles, malévolos, egoistas, tontos, necios, men-tecatos, ignorantes y afrancesados, que unos por ociosidad, otros porbachería, otros por malicia, otros por no dar á buenas lo que ha dearrancarles el tirano á malas, otros por agentes de éste y otros por ig-norancia; critican, tachan, murmuran, maldicen, infaman, exêcran ytiran á desconceptuar las mismas acciones que ellos no harían aunqueles valiese un potosí, y hacen los militares sin mas interés que ser ver-daderos hijos tuyos. El pueblo sencillo y verdadero patriota, precisa-mente zozobra desconsolándose con oir á un pícaro, ó a un ignorante,espresiones que le hace creer su erróneo concepto de juzgar que en la

582

María de Lourdes Pérez González

Comeza: “Los sueños son fantasía / de lo que piensa el despierto, / con talanalogía; / prescindiendo de lo cierto, / que aquí, sino fue, debía. INTRO-DUCCION. Constituido en el miserable estado de quejoso, y con ladesgracia de tener razon contra quien puede mas, comparaba yo la pa-sada tarde la morrala de leyes y estatutos con los que se me sucede; sa-cando por resultado, que camaleones, aforismos y cocodrilos axîomas,solo deben observarse cuanto impunemente no puedan infringirse,segun lo que pasa en este pícaro mundo (...) Sueño (...) CORTES (...)CONCLUSION. He aqui confirmado el comun adagio de soñaba elciego que veía y soñaba lo que quería, y demostrando lo que he dichode que nuestra misma alma nos engaña; mas no obstante, por no des-preciar lo que algunos célebres antiguos creyeron, de que el corazonhumano se daba una cierta prevision de lo futuro bueno ó malo quehubiere de sucederle, no me decido á creer que todo fuese sueño, puescuando algo no sea cierto, á lo menos debió serlo; y por lo mismo salirde dudas, lo copio para dirigir á S.M., cuya justificación y amor al biende los ciudadanos, se dignará exâminar lo que haya en el asunto. Teneis,Señor á vuestros pies postrado, / pobre, enfermo, flaco y consumido,/ á un hombre bueno pero perseguido, / y criminoso por sentenciado:/ Papa Inocencio por lo no culpado, / país polaco por lo sucumbido, /españolazo por lo padecido, / y palo de obra por despreocupado. /oidle, Señor, que á veces un cualquiera, / á quien por pequeñuelo nadienota, / suele decir lo que otro digera: / Reparad bien los datos que osacota, / y luego proveed de tal manera, / que no se ria aquesta familio-ta.”

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831)Sesión de Cortes soñada ... que por evitar zozobras y salir de dudas, dedicaal augusto Congreso Nacional / Antonio Benito Fandiño... — Santiago: [s.n., s.a.] (Oficina D. Juán María de Pazos)8 p. ; 19 cm

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831)Demostración práctico-matemática-físico-política-militar ó Verdad incon-trastable sobre las operaciones del sexto egército y establecimiento del depó-

Page 292: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

585

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

ligión exîge: la patria calma; y la humanidad gime en el quartel del de-pósito, y nuevo hospital militar. Atended esto: socorred á vuestros her-manos, hijos y defensores. Amparad la humanidad que se decae. Uníoscon Cedillo para que evitado el necesario desastre de tantas vidas comozozobran en tal desamparo, pueda hacer vuestro elogio, y notorio á lanación, á Europa y al universo, vuestra caridad, compasion, patriotis-mo, religiosidad, nobleza, generosidad y heroismo=Pedro Prudencio.Ad majorem patriæ salutem, gloriaque Gallæcia regno.” Pedro Prudencio é Antonio Benito Fandiño MartínezI. España. Exército de la Izquierda. Sexto Exército (Galicia; Asturias;León, 1811)

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831)Efectos de ociosidad y correo de la cárcel; ó sean cartas críticas que escribiópreso en ella Don Antonio Benito Fandiño, y dedica a los caballeros ofi-ciales que estuvieron de guardia en el Quartel del Depósito General de In-fantería en Santiago los quince días que estuve como reo de Estado enca-labozado en él. Idea militar. ¿Quid est bellum?... Irrationalitas hominum.Parte I. clases combatientes, y cuerpos facultativos. — Santiago : [s.n.],1813 (Oficina de Juan María de Pazos)20 p. ; 21 cm Contraport.: “Nota. Obra completa del arte de la guerra, no hay nin-guna, ni la habrá, que aun es mas. El discernimiento de lo que cantala historia, no obstante los sendos mentirones que cuenta y lo que seve en nuestros tiempos, son los mejores maestros. Asi pues nadie deberáestrañar que Juan Paisano se meta á hablar militarmente, ya por lodicho, é ya porque cada uno es libre de pensar como le dé la regaladagana, no siendo contra la Fe y las buenas costumbres. Lo que digo sobrepasar la artilleria en qualquier rio sin necesidad de puente, va a escan-dalizar; pero el que sepa que en el de Benavente se pasó sin ella quandola retirada de Moore a Galicia, é invasión francesa encima, conoceráque en tiempo de guerra no hay carta de favor. Muchos hombres dejande ser eminentes, por no distinguir las reglas entre mandar diez mil ócien mil individuos, que en todo varían; y desatinan quantos quieranconcordarlas, como se ve por los efectos. Lo que mandando quinze o

584

María de Lourdes Pérez González

gente blanca está la suficiencia, y que cuando ésta habla, estudiado lotiene y lo sabe. Si todos los hombres fuesen de mi modo de pensar,léjos de entristecerles tales especiotas, las reirían como dignas de ello.¿Qué es ver hablar militarmente, dar planes, batallas, asaltos &. &., áeclesiásticos ricos, caballeros de tierra adentro, doctores in utroque, li-cenciados in utraque, médicos sistemáticos, cirujanos nerones, críticosde apuesta, escribanos atílas, rentistas cacos y toda casta de grajos; comosi el arte de la guerra fuese el de Nebija, ó ellos omniscios? Así es, quequalquiera inteligente que se ponga en un corro, una tertulia, un café,ó donde haya reunion de desocupados y maliciosos para el neocriterio;oye desatinar de aquello que se llama de lo bueno de la órden. ¡Ó tem-pora! ¡Ó mores!. Para confusion de ellos y quantos crean sentencias susdisparates y malicias, así como para la pública instrucción, determinéescribir este papel, que los deberes de mi obligación no me permitenesplayar como quisiera y pudiera á tener tiempo. Espera le admitas gus-tosa. / AMADA PATRIA: Pedro Prudencio.”Contén: Demostración práctico-matemática-físico-política-militar, óverdad incontrastable. Sobre las operaciones del 6º egército, y estable-cimiento del depósito general de infantería en Santiago // Cuestiónprimera. Llamados cargos que se hacen al 6º egército. // Cuestion se-gunda. Artículos en globo que necesita un egército; y por qué no obrani puede obrar el 6º, de que se trata. // Cuestion tercera. Se desmientenlas cacareadas dispersiones del 6º egército: se demuestra que es ante-mural de Galicia; y prueba de que ésta estaria invadida y sojuzgadadesde mayo de 810, si él no fuese. //Cuestion quarta. Orígen del De-pósito general de Infantería; su utilidad y conveniencia á la Nación. //Cuestion quinta. Organización del Depósito general de Infantería: suedificio que se le consignó; y nulidad para su subsistencia. // Cuestionsexta. Instruccion, disciplina y política del Depósito. // Cuestión sép-tima. Hospital militar establecido por el comandante Cedillo. Luctusubique pavor, et pluvima mortis imago.Remata: “(...) ¡Heroicos gallegos! ¡Ilustres compostelanos! ¡Sabio y vir-tuoso clero! ¡Religiosas comunidades! ¡Nobilísimos magnates! ¡Distin-guidos caballeros! ¡Damas de Santiago, honor de bello sexô! ¡Artesanosde todas clases! ¡Racionales...! La especie humana está ultrajada: la re-

Page 293: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

587

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

el siguiente: Parte oficial al Público nuestro Señor de la evacuación deTrapisonda y distrito de Acefália. (...) Poderosísimo señor: Puede quetodavía. // D. Impreso xunto co papel intitulado: D. Antonio Benito ásus conciudadanos.”Comeza: “Cristianos: acaba de verse la famosa causa Summillerino-al-fonsina, y en ella caer condenado en el infierno el siguiente fallo:=Substánciese esta causa, despáchese provisión para citar y emplazar alcanónigo D. Manuel Acuña, sin embargo de lo que contestó á la dili-gencia que se hizo el 14 de noviembre de 812, y á D. Antonio BenitoFandiño, á quien se le ponga en libertad por esta causa, quedando ádisposición del Sr. Capitan general y lo ha acordado con esta fecha enla otra causa formada contra el mismos Fandiño, que pende en la otraescibanía de Verea. Lo mandaron los Sres. D. José Marin, D. José Iri-berri y D. José Oromí. Coruña 16 de febrero de 1814 = Está rubricado.(...)”Remata: “(...) Fui mas avasallado que lo seria en Argel, sufriendo casicuatro años de cárceles, y en ellas tres terribles enfermedades; se mehizo gastar cuanto tenia; perdí mi robusta salud, pues salgo estropeadoy lleno de males; todo ello sin mas motivo que la sordicie de tales Beyes.¿Y ha de quedar impugne semejante iniquidad? No puedo creerlo, ámenos que cuanto hay escrito sobre regir hombres, sean las coplas deCalaiños. Santiago 23 de febrero 1813. Antonio Benito Fandiño.”I. Fandiño, Antonio Benito (1770-1831).D. Antonio Benito á sus con-ciudadanos

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831) Inaudita aventura y descomunal campaña de D. Antonio Benito Fandiñopreso en la cárcel pública de Santiago, con S.E. los Señores de la Real Saladel Crímen de la Audiencia Nacional de Galicia, y mas qui per cordamtiraventum : sobre el inícuo y amañado fallo de destinarle a las armas porla causa que hace tres años le forjo la justicia de Mesia, y por qué estuvoveinte y dos meses sepultado en la cárcel de la Coruña; que es nula de hechoy derecho, por mas que la Sala diga./ Lo hace presente al Augusto Congresoy á la Nación entera : á aquel para que se digne hacer justicia; y á éstapara que sepa como se venden las honras, vidas y haciendas de los ciuda-

586

María de Lourdes Pérez González

veinte mil hombres es acertado, mandando ochenta o cien mil es unerror, y aun una estupidéz. De aquí nace, que pocos generales son aptospara mandar en grande, y luego de división los hay excelentes y sehayan en más número, y no pende en otra cosa. (...)”Comeza: “Á los caballeros, capitanes D. Idelfonso de Orta, D. Fran-cisco Marzo, D. Antonio Olivares, D. Luis Perez, D. Federico Pon, D.Francisco Laborde, D. Dionisio del Carmen y D. Antonio Núñez: Te-niente D. Ambrosio Rosél; y subtenientes D. Agustin Romero, D.Simon Chicharro, D. José Busí, D. Sebastian Tenreyno y D. Juan Bau-tista; que montaron guardia en el Quartel de Depósito General de In-fantería en Santiago, los quince días que estuvo encalabozado en él D.Antonio Benito Fandiño. (...) (...) Lo que escribo, no es por que vosotros lo ignoreis, sino para que,ya que soy Juan Paisano, respeten todos lo que lleva al frente los nom-bres de tan conocidos militares. En lo que errare, dignaos enmandar,que de vuestras lecciones tiene á mucho honor aprender. // GUERRE-ROS: Fandiño.” Contén: Efectos de ociosidad y correo de la cárcel; ó sean cartas críticasque escribió preso en ella Don Antonio Benito Fandiño // Idéa militar.Clases combatientes, y cuerpos facultativos. Carta[s] I.-X

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831) Gaceta extraordinaria y suplemento á todos los papeles públicos de España/ [Antonio Benito Fandiño]. — Santiago : [s.n., s.a.] (Oficina de JuanMaria de Pazos)4 p. ; 21 cm Texto con data: Santiago, 1814 Comeza: “Á nuestra categoría, / por mas que se parangone, / puededecirse en el dia: / son cosas que Dios dispone; / ¡ay burra del alma mia!.Asi como cada facultad tiene voces técnicas y peculiares para explicarse,y cada asunto exîge su lenguage, tambien las cosas militares militar-mente se han de tratar, esto es, con expresion rápida, breve, terminantey nunca abatida, aunque se cuenten los mayores desastres, que debendorarse con frases pomposas y símiles heróicos. Por lo mismo, y de-jando al juicio de nuestros lectores la congetura y el cálculo, insertamos

Page 294: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

589

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

bres pueden gobernarse con dulzura, mâxime quando hay transicióndel despotismo á la libertad, y á la inversa, me parece desatino. (...) Ami me da risa quando algunos mentecatos alaban la virtud española,sacando por egemplo la suavidad de su revolucion, á que puede con-testarse: «por eso estamos lucidos, y con tan buenas esperanzas.» (...)”Remata: “(...) Si la desgracia permitiere que V.M. se desentienda, ten-dré que sucumbir á la iniquidad de estos malvados; mas desde luegome desnaturalizo de una patria que no me guarda derechos, quedán-dome verdadero cosmopolita; pues el privilegio de ciudadano españolno me sirvió de mas que hacerme gastar quanto tenia, afrentarme yquebrantar la salud con tan dilatadas prisiones. Dios prospere á V.M.con tales ministros, y á mi me libre de semejantes Pilatos. Cárcel pú-blica de Santiago 2 de mayo de 1813. / Señor: Antonio Benito Fandi-ño.” Exemplar corrixido polo autor

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831) Inscripciones sepulcrales para mi entierro [y otros varios escritos, insertadosla mayoría en el Diario Cívico] / Antonio Benito Fandiño]. — [S.l. :s.n., s.a.]16 p. ; 21 cm I. Diario cívico-patriótico (Santiago de Compostela, 1812)

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831)Memoria o ensayo sobre la historia de la Real Cárcel de La Coruña : sufundación, alcaydes y habitantes. Usos, costumbres, privilegios y sucesos no-tables. Religion, comercio, moneda y mejora, de que es subsceptible. Quealos mayores delincuentes de ella / dedica la ociosidad de un preso. —Coruña : [s.n.], 1812 (En la Oficina del Exacto Correo y Postillon)32 p. ; 17 cm Parte PrimeraDifficile est faetor, sed tendit in ardua virtusO preso do cárcere da Coruña é Antonio Benito FandiñoComeza: “Á LOS MAYORES DELINQUENTES PASADOS, PRE-SENTES Y FUTUROS DE LA REAL CARCEL DE LA CORUÑA.

588

María de Lourdes Pérez González

danos, y de que sirve pelear por la libertad. / Si de esta no oye el gobierno,/nuestra España es el infierno. // in quo juicio judicavertis, judicavimini:et in qua mensura mensi fueritis, remetietur bobis (Mat. C. 7 v. 2.) / [An-tonio Benito Fandiño]. — Santiago : [s.n., 1813] (En la Oficina deJuan Maria de Pazos)15 p. ; 21 cm Na contraport.: “Toda falta de observancia de las leyes que arreglan elproceso en lo civil y en lo criminal, hace responsables personalmenteá los jueces que la cometieren. El soborno, cohecho y la prevaricaciónde los magistrados y jueces, producen acción popular contra los quelos cometan. (Const. de la Mon. art. 254 y 255. por si se estrena.) //Esa recta balanza, sacra Astéa, / que solo en tu mano vemos tan igual,/ de la Coruña, al regio tribunal / ven, vente á verla como jugetéa: /Sube, baja, tuerce y bambaléa, / y se inclina á dó quiere juez venal, /de nada sirve sino hacer parcial, / ya perdón indigno, ya inocencia sea:/ En el mas que en otro, el vil cohecho / está burlando tus instituciones,/ dexando tu sanidad muy ultrajada: / Despierta Astrea, recobra tu de-recho, y á todo este halo de bribónes / pásalos, pues al filo de la espada.// Mientras las sillas de los Tribunales no sean de pellejos de jueces, noestará entronada la justicia.”Comeza: “Al augusto Congreso Nacional, y generosos Pueblo español.Señor: Quando las cosas llegan á lo sumo, está en el orden que dege-neren; y así como en los grandes apuros suelen invocarse los mayoressantos, no parecerá extraño que la pequeñez de mi exîstencia, cansadde luchar con la iniquidad y la injusticia, redoble el grito á V.M. y á lanumerosa Nación que representa, como único esfuerzo de quien va ápique. Tengo representado algunas veces la escandalosa conducta de lasala del crimen de este Reyno, ya á V.M. é ya á la anterior Regencia;mas la desgracia ó fuerza mas alta permitió fuesen cartas al otro mundo(...) Las ideas de V.M. son aceptadísimas al común de la Nación, masla falta de nervio en hacer cumplir lo que se manda las hace nulas, yha de ser nuestra perdición. No alabaré de justo el directorio francesen tiempo de la república; pero no puedo por menos de confesar quefue muy sábio y político, y que al inmortal quanto tirano Robespierredebe la Francia su exîstencia. El pensar que algunos millones de hom-

Page 295: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

591

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

cárcel publica de Santiago D. Antonio Benito Fandiño compadecido delmodo de juzgar las causas de algunos miserables presos, los fiscales militaresy dedica al Augusto Congreso Nacional : quod vidimus et audivimus, tes-tamur. — Santiago : Oficina de Juan María de Pazos, a costa de lospobres interesados, 1812 15 p. ; 21 cm Contraport.: Por derecho natural: todo hombre es libre, y tan jefe de lageneración, y de quanto Dios crió para su servicio, como el mayor monarcadel mundo // Por derecho de gentes : el hombre en sociedad, está obligadoá pasar por lo que haga la mayor parte de ella; y ésta, á asegurarle los trespreciosos derechos de libertad, propiedad y seguridad: es un pacto, y porqualquiera de ellos que falte se disuelve y queda nulo.// Por derecho pa-trio: el hombre debe obedecer las leyes de su sociedad, aunque sean repug-nantes é injustas, pues no quebrantándolas, tiene la alzada de emigrar ála que mas le acomode; pero tambien ninguno tiene derecho a oprimirlemas pena que la ley señale.// Por justicia: el fin de esta no es más que bus-car la verdad y dar á cada uno lo que es suyo: quantos formularios empez-can ú obscurezcan este justo fin, son miserables fárragos é infames rutinasque no deben observarse.// Por la Constitución de la monarquía: todoespañol tiene bien declarados sus derechos con equidad y justicia; y solopuede quejarse de que no se cumple.//Por quanto se quiera: el despotismosiempre es exêcrable, y no puede durar: los paises en donde se egerce son ácada paso devastados por convulsiones políticas.// Comeza: “Si las sabias disposiciones de V.M. no me demostrasen la so-lidez e imparcialidad con que piensa, me guardaría bien de prestarleun quadro triste, resto del antiguo desorden, que por precisión va a es-citar su ternura hacia la humanidad y desgracia suerte de unos misera-bles que aun delincuentes hermanos, y deben gozar el beneficio de laley, como más necesitados de él ... El despotismo legal, corrupción, eignorancia de algunos jueces degenerados, me hicieron observar milabsurdos sobre el modo de graduar los delitos en veinte y dos mesesque me tuvo sepultado en la cárcel de la Coruña … Lograda mi liber-tad de resultas de haberme quejado á V.M. y suprema Regencia, enmedio de que aun hoy es el dia que ignoro lo que se dignaron a resol-ver: solo tres meses pude disfrutarla, pues el encono de mis anteriores

590

María de Lourdes Pérez González

No el trágico fin de unos, ni el afrentoso término que espera á otros;debe sellar con la ignomia el eco de vuestros nombres, puesto que enmuchas acciones podeis competir con los mayores héroes del mundo(…)”Remata: “(…) He historiado, con la posible brevedad, la fundacion dela real carcel, sus alcaydes y habitantes, usos y costumbres, privilegiosy sucesos notables, religion, comercio y moneda; no datamente comopertenece á la historia, sino por mayor y en compendio, qual corres-ponde á la memoria ó ensayo que me propuse: resta ahora decir la me-jora de que es susceptible, y como deber ser las carceles para comunutilidad del bien público; lo que dándome Dios vida y salud, describiréen la segunda parte de esta obrita, que es adonde corresponde. FIN.”

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831)Nueva relación y curioso romance en que se refiere, trata y apunta lo queverá el curioso lector / compuesto por el Poeta de ciegos Juan Perico Can-taclaro. — Santiago : [s.n.], 1813 (En la Oficina de Juan María Pazos)4 p. ; 21 cm Juan Perico Cantaclaro é pseud. de Antonio Benito Fandiño Martínez.Comeza: “Al mejor pueblo del orbe, / y como tal soberano; / al quepor su libertad, / lleva tanto peleado: / Al grande, insigne y heróico; /generoso, fiel y bravo; / al señor del mundo, / al que moros ha matado:/ Al conquistador de Italia, Tiról, Flandes y País Baxo, / al que prendióal rey Francisco, y al que á Roma ha saqueado (...)”Remata: “(...) A ver que diablo de leyes / son las que usa el licenciado/ brandalágas, matalote, / bardage, nefas, nefario. / Finalmente verá elpueblo / de este baile resultado / que la cosa ha de parir, / ó llevárselamil diablos. / Y cesando por ahora / Juan Perico Cantaclaro, / a todospide perdón / por mas no haberse explicado.”I. Cantaclaro, Juan Perico, pseud.

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831) Ojo de Dios que todo lo ve : Indirectas del P. Cobos ó más bien verdadesdel barquero, que en obsequio de la justicia, constitución del Estado, dere-cho natural y de gentes, Leyes patrias y cuanto se quiera, escribió en la

Page 296: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

593

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

censores: Quando puedan sin temores / Publicar lo que ignoremos:VENCEREMOS (...)”Remata “(...) PROTESTA y ratificación del pronóstico. / Quando todolo aquí dicho, / No confirme la experiencia; Consiento yo la sentencia;Que quiera darme el capricho: Aunque lo impugne algun bicho, / Ámí nada se me dá; Que esta es la realidá, De engañarnos no trataremos;que ganamos ó perdemos, / Por el órden que aquí vá. ACABÓSE.”

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831)[Serenísimo Señor: Nadie mas enemigo de molestar las autoridades que yo,pero tampoco mas precisado á hacerlo ... carcel de Santiago 22 de enero de1814. Serenisimo señor] / Antonio Benito Fandiño]. — En dicha ciudad[Santiago de Compostela : s.n.], 1814 (Oficina de D. Juan María dePazos)[4] p. ; 21 cm Comeza: “Serenísimo Señor: Nadie mas enemigo de molestar las au-toridades que yo, pero tampoco mas precisado á hacerlo. Á pesar demi moderación en esta parte no puede menos de distraer repetidasveces la superior dignación del pasado Congreso y a V.A. contra el de-suello y la iniquiedad de la sala del Crimen de esta Audiencia territorial,de que alcancé se mandase hacerme pronta y cumplida justicia, segúntestimonio de carta órden que con fecha de 20 de julio dirigió el Sr.Cano Manuel, y se halla en la causa; no obstante la qual la sala siguiócomo siempre, y me hizo hacer padecer la prisión arbitrariamente (...)” Remata: “(...) Suplico á V.M. se digne tomar providencia que contem-ple justa, y sea capaz de contener tal despotismo y manifiesto despreciode las leyes; accediendo á lo que he pedido en el referido impreso. Asílo espero de la bondad de V.M., como propio de su justificación y amoral público. Cárcel de Santiago 22 de enero 1814. SERENISIMOSEÑOR: Antonio Benito Fandiño.”

Fernández, Andrés Ideas que para la perpetua solidez del magnífico edificio de la livertad deEspaña / inserta y coloca por su orden el Dr. D. Andrés Fernández, na-tural de la Parroquia, Coto y Villa de S. Salvador de Villasante Provin-

592

María de Lourdes Pérez González

jueces por un lado, y una trama político-eclesiástica por otro dieronconmigo en el horror de la cárcel, donde la rectitud de mi concienciame hace mirar tranquilamente la moi triste situación … No obstanteseñor, en obsequio de la justicia y paternales intenciones de V.M., meatrevo á dedicarle las siguientes reflexîones sobre el juzgado militar paracon los paisanos, que si he de hablar con franqueza me parece repug-nante: dejando al superior y siempre acertado juicio de V.M. la decisiónde lo que contemple justo. Esto, es proponer, Señor, no execrar: la con-fianza de todo español debe tener en quien ha dado tantas pruebas defilantropía, y la ociosidad de preso, deberán disculparme qualquieryerro que cometa de entendimiento de no voluntad. Dios nuestroseñor conserve á V.M. para bien de esta vacilante monarquía los mu-chos años que todos le desean.// Carcel publica de Santiago 8 de no-viembre de 1812.//señor: Antonio Benito Fandiño.”

Fandiño, Antonio Benito (1770-1831)Pronóstico ó mas bien profecía que sobre el éxito de la actual guerra dedica,ofrece y consagra. A la Curia de la real Audiencia, y demás subalternas delreyno de Galicia la ociosidad de un preso. Omme tulit punctum, qui mis-cuit utile dulci; lectorem delectando, pariter monendo (Horat. Art. Poet.).— Coruña : [s.n.], 1812 (En la Oficina del Exacto Correo y Postillon)16 p. ; 14 cm O preso ocioso é FandiñoComeza: “Á la Curia de la Real Audiencia y demas subalternas delReyno de Galicia. Numerosísima Señora. No el ser víctima de vuestrasfórmulas, ha de impedir el obsequio que de justicia os corresponde; niel resentimiento por justísimo que sea, debe hacer negra sombra á larazón... Quedo confiado en que no os desdeñareis de admitir este cortoobsequio con que os sirve. Numerosísima Señora. La ociosidad de unpreso. // POEMARIO. Todo el que quiera saber / Lo que está aún porvenir, / Y cómo hemos de salir, / Aquí lo puede leer: / Seguro debecreer, Que el pronóstico no yerra, / Y que todo quanto encierra, / Unohecho, otro evitado; / Será el fixo resultado / Nuestro en la presenteguerra. // Pronóstico con grado de profecía. / Quando nuestros escritores,/ Puedan decir con franqueza. De cada qual flaqueza, / Siendo públicos

Page 297: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

595

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

miento.- VIGÉSIMA QUINTA IDÉA. Supresion de la substitucionpupilar.- VIGÉSIMA SEXTA IDÉA. Reduccion de adopciones á unaproposicion.- VIGÉSIMA SEPTA IDÉA. Supresion de Censos.- VI-GESIMA OCTAVA IDÉA. Victoria perpetua.- VIGÉSIMA NONAIDÉA. Conservadores de la riqueza.

Fernández, Andrés Manifiesto por la buena fé del pueblo de Iria Flavia en la causa que ex-presa. — Santiago : [s.n.], 1811 (En la oficina de D. Juan FranciscoMontero)P. V-XIV ; 16 cm

Fernández, Antonio (O.S.A.) El pueblo gallego en el tribunal de la Inquisición / por Fr. Antonio Fer-nández, agustino descalzo. Con las liecencias necesarias del ordinario,y del Provincial de su Orden. — Coruña : [s.n.], 1812 (Oficina delExacto Correo)IX, 233, [1] p. ; 22 cm Na contraport.: “Quisquis enim fratrem non arguit peccantem, quedam-molo hertatur, ut peccet. El que no corrige al hermano que peca, dealgun modo le aconseja que peque. S. Ambrosio, Serm. I de Sanctis”Comeza: “Al Excmo. Sr. D. Juan Josef Caamaño y Pardo, Conde deMaceda, Fefiñanes, Marques de Figueroa y de la Atalaya, Grande deEspaña de primera clase, Caballero de Justicia del Orden de San Juande Malta, &c. &c. &c. Excmo. Señor. El fidelísimo reyno de Galiciaha sido agraviado con las mas feas y atroces calumnias: han atentadocontra la joya preciosa que mas ama: contra su timbre: contra su masbrillante y característica gloria. Se han propuesto, é intentaron man-cillar el obsequioso y profundo respeto, con que siempre miró á losRR. Y VV. Obispos y mas Ministros de la Iglesia: su pronta y sumisaobediencia á su doctrina y decisiones: su respetuosas adhesion á lavoz de los Pastores que el Espíritu Santo puso en ella, para que la go-bernasen: su constancia, en fin, é inflexîbilidad en sostener la Santareligion, christianas y piadosas máxîmas, que hicieron verdadera glo-ria y grandeza de sus mayores. Proponiéndome, pues, vindicar á este

594

María de Lourdes Pérez González

cia de Lugo, y vecino de la Ciudad de Santiago Reyno de Galicia. —Santiago : [s.n.], 1810 (Ignacio Aguado)127 p. ; 21 cm Na contrapor.: Maoja minoribus comparatur.Contén: PRIMA IDÉA. Plan politico, social y moral sobre la deter-minacion de las Causas Criminales en menos de siete meses por tresSentencias con Plena Audiencia y supresion de los juicios ocultos,como medio para la verdadera libertad.- SEGUNDA IDÉA. Lecciondiario-practica conservativa de la libertad de la Patria.- TERCERAIDÉA. La libertad en el continuo goze de Pastor propio.- QUAR-TA IDÉA. La libertad dependiente del idioma.- QUINTA IDÉA. Lalibertad en la representacion del Poder executivo.- SEXTA IDÉA.La libertad en la dócil mutacion del Dictamen.- CONTINUACIONde las Idéas del Doctor D. Andrés Fernández. SEPTIMA IDÉA. Labrillantéz de la Soberanía en la Administración graciosa de Justicia.-OCTAVA IDÉA. La brillantéz de la Soberanía en la restauracion delos juicios instructivos.- NONA IDÉA. La brillantéz de la Soberaníaen la distribucion de las personas para graciosa Administracion de Jus-ticia.- DECIMA IDÉA. La robustéz en el Exercicio.- UNDÉCIMAIDÉA. La robustéz en la union y abundancia del Oro.- DUODECI-MA IDÉA. La impenetrabilidad en el Estado contínuo de Guerra.-DECIMA TERCIA IDÉA. Preservativo de delitos.- DECIMAQUARTA IDÉA. Quantioso fruto de suave trabajo.- DÉCI-MA QUINTA IDÉA. Autoridad suprema executiva, judiciaria, ordi-naria en la Capital, y extraordinaria en el resto de España é Indias.-DECIMA SEXTA IDÉA. Comisiones de Provincia ó Reyno.- DÉCI-MA SÉPTIMA IDÉA. La Concha de S.M.I. del Señor Santiago.- DÉ-CIMA OCTAVA IDÉA. Primera Ley fundamental sobre provision deempleos.- DÉCIMA NONA IDÉA. SEGUNDA Ley fundamentalsobre la provision de empleos.- VIGESIMA IDÉA. Tercera ley funda-mental sobre el número de vocales de las Córtes y su duracion.- VI-GÉSIMA PRIMA IDÉA. Quien y quando debe convocar á Córtes.-vigésima segunda idéa. LEY FUNDAMENTAL SOBRE AutoridadSuprema.- VIGÉSIMA TERCIA IDÉA. La libertad en la claridad.-VIGÉSIMA QUARTA IDÉA. La libertad en la sanidad de entendi-

Page 298: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

597

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Remata: “INQUISICION. Epílogo de esta censura. He aquí como elanónimo se valió de su secreto y de las tinieblas para fraguar y publicarsu escrito, que segun dexo manifestado es un texido de proposicionesfalsas, denigrativas, impías, escandalosas, inductivas á error, sapiens hæ-resim y heréticas, condenadas ya como tales por la Iglesia: un libelo in-famatorio, que no tiene otro objeto que zaherir y denigrar las Juntas;censurar atrevido é insolente la conducta de los RR. y VV. Obispos;hacer odioso y exêcrable el Tribunal del Santo Oficio con mil embustesy sofisterías; divertirse y jugar con las santas palabras del señor; y atri-buir descaradamente al virtuoso Pueblo Gallego unas doctrinas quedetesta como contrarias á las christianas y piadosas máxîmas, á la SantaReligion que hizo la verdadera grandeza de sus mayores, y en cuya con-servación constituyen su mas brillante y característica gloria. Ni penséisque sois malévolos quando manifestais esto; por el contrario: seréis culpa-bles, si pudiendo conseguir que vuestros hermanos se corrijan, acusándolesde sus faltas, permitís que perezcan por no hacérselas presentes (Reg. Ap.S.P.N. Aug. cap. 7.)”I. Pardo de Andrade, Manuel, 1760-1832. El Pueblo gallego no hizogestion alguna para que el supremo gobierno restablezca el tribunal de laInquisición, no obstante las representaciones que la junta Superior y lasprovinciales hicieron sobre este particular al Congreso…

Fernández Carballido, Manuel Rufo (1791-1879)Indispensable é imparcial exposicion á S.M. el augusto Congreso de Cortes,sobre suspensión del decreto de recaudación de diezmos en la Intendencia,con cinco profecías políticas y el corte de ellas / por el Bachiller y DiáconoD. Manuel Maria Rufo Fernández Carballido, vecino de la ciudad deSantiago, ex-cursante de Leyes, y cursante de Teología. — Santiago :[s.n.], 1813 (Oficina de D. Juan María de Pazos)20 p. ; 20 cmNa contraport.: Principiis obsta serò medicina paratur. Comeza: “SEÑOR: El amor que tengo á mi patria, y la pena que causaen mi quando la veo expuesta á agonizar, me desazonan, me inquietan;y derramando amargas lágrimas á vista de su inminente peligro, no medejan vivir tranquilo, en medio de la multitud de principios que la sana

596

María de Lourdes Pérez González

venturoso y católico reyno; habiendo de dar á la luz pública, y dexará la mas remota posteridad un testimonio auténtico y eterno tantode su Religion, de su piedad, de su veneracion y respeto á los Prínci-pes de la Iglesia, como de otros varios puntos en que la infamia y ca-lumnia un papel anónimo que, aunque impreso en la Coruña, no seha publicado en el reyno, habiéndose divulgado por otras partes;esme forzoso buscar acogida en la protección de V.E.; y con tantamas razon quanto V.E. está también obligado en algun modo á de-fenderlo. V.E. ha sido uno de los que, exponiendose á los mayoresriesgos, cooperaron principalmente á libertar este religioso, leal y es-forzado reyno de la opresión y tiránica esclavitud de los mas soberbiosy feroces enemigos: por lo mismo corresponde tambien á V.E. coad-yuvar á que la Religion santa de nuestros padres se conserve en él conla integridad y pureza, que ellos la profesaron. V.E. aparecía como elmayor honor, y apoya todas sus demás glorias en el triunfo de la Fé,en cuyo Tribunal ocupa V.E. un lugar muy distinguido: esta solarazon sería bastante por sí sola á obligar á V.E. que lo defendiese delas injurias y calumnias que le imputan. Añada V.E. las obligacionesque me impone el reconocimiento á las distinciones con que siempreme ha honrado; y resultará mi Dedicatoria una deuda de rigurosajusticia. Admítala, pues, V.E. por nuevo efecto de su generoso cora-zon y permítame que me firme su favorecido capellán. Excmo. Señor:Fr. Antonio Fernandez.CARTA Que puede servir como prólogo. Muy señor mio: con dificul-tad podré corresponder á los deseos que vmd. me manifestó, y al en-cargo que me hizo quando me entregó el papel, cuyo título es: El pueblogallego no hizo gestion alguna para que el Supremo Gobierno restablezcael Tribunal de la Inquisicion, no obstante, las representaciones de la JuntaSuperior y las Provinciales hicieron sobre este particular al Congreso. Co-ruña: en la oficina de D. Antonio Rodriguez. Año de 1812. Digo con di-ficultad, por que este papel abraza, ó se extiende á mucho mas que loque indica su frontispicio. Su objeto no es tanto probar el hecho queexpresa su título, quanto el zaherir (y éste parece su designio principal)las Juntas Superior y Provinciales; hacer odioso el Tribunal del SantoOficio con mil embustes y sofisterías (...)”

Page 299: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

599

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Comeza: “SEÑOR. El Teniente Coronel D. José Fernández de Castro,vecino de Buenos-Ayres, y Diputado de su Consulado y Comercio, áV.M. con mi mayor respeto digo: que cuando aquella corporacion menombró de su Apoderado, y quando el Ayuntamiento de la misma Ca-pital recomendó á V.M. mi persona en esta Comision, como constade los documentos que hice presentes al Consejo de Regencia en 14de Mayo anterior, que ahora acompaño tambien baxo los números ¡ y2, que no ha sido porque aquellos Magistrados y vecindario todo tu-viesen entendido, ni esperasen de mí que para informar á V.M. sobrequanto debia saber á fin de remediar los graves males, que á pasos ve-loces conducían aquella América á la separacion de la Metrópoli y á suruina... Yo cuidaré de mandar imprimir y hacer correr á la mayor bre-vedad posible esta y todas las demas Representaciones que de muchosaños á esta parte tengo hechas en América y en la Metrópoli, excla-mando, y haciendo ver á las autoridades los desórdenes, á fin de se re-mediasen, para que si la patria llega al trance desgraciado de perderse,sepa la Nacion y todo el mundo, que hubo un hombre Español, quelo ha representado en tiempo, para que así no tenga disculpa el Go-bierno. (...)”I. Gómez de Requena, Nicolás, imp.

Fernández de Castro, José (Tenente Coronel)Respuesta que da D. Josef Fernández de Castro a la Exposición del Marquésde Sobremonte Virrey que fue de Buenos Ayres. — Cádiz : Imprenta deDon Josef Niel, 181120 p. ; 20 cm

Fernández Varela, ManuelOración eucarística predicada en la Iglesia Mayor de S. Julián del Ferrolcon motivo del féliz éxito de las armas de S.M.C., contra los ingleses, quedesembarcaron para invadir aquel departamento el 25 de agosto de 1800/ por Manuel Fernández Varela. — Madrid : [s.n.], 1808 (Imprentade la Hija de Ibarra)35 p. ; 29 cm

598

María de Lourdes Pérez González

filosofía subministra á mi alma constitutivos de la superioridad queposeo sobre todos los trabajos de esta vida...”Remata: “(...) Suplico humildemente á V.M., que cortando toda oca-sion de la guerra civil, se sirva mandar que la Regencia disponga loconveniente á que la Intendencia de Galicia, suspenda la recaudacionde los diezmos de los Curas, entregando estos en dinero lo sobrante dela quota que se les señale para su decente sustentacion, y para el precisosocorro de los respectivos pobres de cada parroquia. En lo que, guiadode sus obligaciones, espera lo mas acertado de la soberana justificacionde V.M. el exponete. Santiago 4 de Abril de 1813. SEÑOR: ManuelMaria Fernandez.P.D. Regnum in se divisum, desolabitur. Si realizase su explosión lahorrorosa guerra civil, perecerían / En primer lugar, los liberales. / Ensegundo lugar, los sensatos. En tercer lugar, bajo la capa de la infiden-cia, los que tengan intereses y respetos que perder. / En cuarto lugar,será esclavizado el resto de los españoles por un ambicioso caudillopuesto á su frente. / En quinto lugar, se suprimiría el nombre de Espa-ña, igualmente que el de las antiguas Quintana, Numancia y Saguntoque con mas brio y con menos brazos han sabido abatir el orgullo dela poderosa Roma, resistiendo á sus más sabios generales y mas formi-dables ejércitos; pero con la notable diferencia que estas memorablesciudades perdieron su nombre magnánima y noblemente, mas la Es-paña, en el caso que hablo, lo pierde vil e indecorosamente. El únicomedio para cortar estas cinco profecías políticas es La imparcialidad.”

Fernández de Castro, José (Tenente Coronel)Representación de don Josef Fernández de Castro, vecino de Buenos Ayres,y segundo Comandante del batallon de voluntarios de Galicia, formadoen aquella capital, al soberano Congreso de las Cortes Nacionales en lareal isla de León. — Cádiz : [s.n.], 1811 (En la oficina de Don NicolasGómez de Requena)32 p. ; 20 cm En la Oficina de Don Nicolás Gómez de Requena, Impresor del Go-bierno por S.M., Plazuela de las Tablas

Page 300: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

601

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

201-204 p. ; 20 cmTexto con data: Coruña a 17 de Enero de 1814Asinado: Josef Fernandez y Neira

Folgueras Sión, Luis Antonio (1769-1850)Covadonga : Oda. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la Oficina de Don An-tonio Rodríguez)[3] p. ; 21 cm

Folgueras Sión, Luis Antonio (1769-1850)Fábulas / por D. Luis Folgueras Dean de la Santa Iglesia de Orense.— Coruña : [s.n.], 1811 (En la Imprenta de Vila)3 f., 107 p. ; 4ºFictis jocari nos memineris fabulis. Fedro. Comeza: “A mi hermano D. Pedro Folgueras. Cura de Mazuecos. Que-rido hermano, por si es voluntad del Cielo, que yo fallezca, sin volver-nos a ver y estrecharnos en tierno abrazo, te quiero legar este librito enmemoria del amor que te tengo, y he siempre tenido. No es poca laparte que te cabe en haber fomentado yo mi inclinación a los ócios dela poesía (…)”

Fontenla, Antonio Defensa de la jurisdicción espiritual de los tribunales de la Santa Inquisi-ción en contestación al dictamen de Francisco Serra, Prebístero, Bibliote-cario de la Real y Arzobispal de Valencia, diputado en las tituladas Cortesextraordinarias / por Antonio Fontenla, Colegial en San Clementeúnico de Pasantes, y Catedrático de Teología de la Real Universidadde Santiago; Abad actual y cura Párroco de S. Pedro de Matamá en elObispado de Tuy. — Santiago : [s.n.], 1814 (Oficina de Juan Maríade Pazos)36 p. ; 21 cm Comeza: “Señor bibliotecario: un amigo mio, Alcalde que ha sido porla difunta constitucion, me dirigió en principios de este presente añoun egemplar, que recibió por el correo de Cádiz, del V. expuesto en lasllamadas Cortes extraordinarias, de que era digno individuo, sobre elproyecto de Tribunales protectores de la Religion.”

600

María de Lourdes Pérez González

Fernández Varela, ManuelOración eucarística predicada en la solemnísima función que el cabildode la santa iglesia catedral de la ciudad de Lugo celebró en acción de gracias... por la libertad y el feliz restablecimiento de D. Fernando VII... / porManuel Fernández Varela. — Madrid : [s.n.], 1814 (Miguel de Bur-gos)78 p., [1] f. de grav. ; 18 cmI. Fernando VII, Rey de España (1814-1833)

Fernández Varela, Manuel Oración fúnebre por el Ilustrisimo Señor Don Felipe Pelaez Caunedo Obis-po y Señor de Singo que en las exequias que por el encima de S.S.J. cele-braron en la Santa iglesia Catedral de dicha Ciudad sus agradecidos so-brinos y familiares el dia 4 de Setiembre de 1811 / dizo el Dr. D. ManuelFernandez Varela. — Coruña : Antonio Rodríguez, 181144 p. ; 19 cm I. Lugo (Diocese). Bispo (1786-1811: Peláez Caunedo, Felipe)

Fernández y Neira, José (1790- )[Representación que en el dia de ayer entregó al Sr. Intendente en comisionde este Reyno D. Josef de Ansa, el oficial tercero de Contaduría en la Fá-brica Nacional de Cigarros D. Josef Fernandez y Neyra]. — [A Coruña :s.n., s.a.] (En la Oficina del Exácto Correo)15 p. ; 20 cm Texto con data: Coruña a 1 de Marzo de 1811Asinado: Josef Fernandez y Neyra

Fernández y Neira, José (1790- )Representación que por conducto del Intendente de la Provincia de Ga-licia dirije el oficial tercero de la Contaduria de la Fábrica de Cigarrosde ella, á S.A. la Regencia del Reino. Al ver la justa providencia que enórden de 27 de Marzo del año próximo pasado, se sirvio V.A. dictar paraque se procediese contra el Director de esta Fábrica de Cigarros D. JulianLopez, y sus cómplices en los desórdenes que repetidas veces se habian re-presentado al Gobierno…— [A Coruña] : [s.n.], [1814] (Oficina delExácto Correo)

Page 301: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

603

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Remata: “(…) Ahora es tiempo de hablar, y de errar porque si nonerrasset fecerat ille minus, según decia Marcial de un autor. Espero lareunion de Cortes, ó por mejor decir sus efectos, con la ansia que losmarineros esperan descubrir el puerto á que se dirigen despues de unlargo y tormentoso viage. Plegue á Dios que sean iluminados los seño-res Representantes, y que nos iluminen para que se compensen enalgun modo las desgracias que ha sufrido España, y que despues de unlimbo tan prolongado, y de un purgatorio tan cruel como el que pasa-mos, vayamos derechos al Paraiso celestial ... amen … amen.= Foron-da.”

Foronda, Valentín de (1751-1821) Contestación de D. Valentin de Foronda a las ideas llamadas instructivassobre las tres cosas &c. — Santiago : [s.n.], 1811 (En la oficina de D.Manuel Antonio Rey)[8] p. ; 19 cm Comeza: “Sr. Autor de las ideas instructivas. Coruña 13 Julio de 1811.Acabo de recibir el papel de Vn. intitulad: ideas instructivas y censoriasá las tres cosas propuestas por mi, con el título de problemas en el Dia-rio de Santiago del 21 de junio último. Vm. no ha tenido por conve-niente firmar su papel, acaso porque los titulos de enseñador, de censor,se resentian de un tono que los malevolos podrian atribuir á confianzapropia.”Remata: “(…) Dios guarde á Vm. muchos años, á fin de que, instruidode raíz en las materias de derecho político, pueda instruir en adelanteal público con mas frutos, y se verifique lo que ha movido á escribir,que es un ‹‹un zelo verdaderamente patriótico de inspirar en la índoledel pueblo español sanas, y sólidas ideas que lo iluminen›› Por Dios Sr.Maestro, dignese Vm. De dexar á un lado su humildad, y diganos sunombre y apellido, para que lo aplaudamos como se merece, y le quitenel sombrero en Santiago para manifestarle el respeto á sus talentazos.”I. Freire Castrillón, Manuel (1751-1820). Ideas instructivas y censoriasa las tres cosas propuestas con título de Problemas por D. Valentín Forondae impresas en el Diario Compostelano de 21 de junio del presente año de1811…

602

María de Lourdes Pérez González

Foronda, Valentín de (1751-1821) Carta sobre lo que debe hacer un príncipe que tenga colonias a gran dis-tancia. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la oficina de D. Antonio Rodrí-guez)XVI p. ; 21 cm Reimp. da ed.: Carta sobre lo que debe hacer un principe que tenga colo-nias a gran distancia. — Philadelphia : [s.n.], 1803. — 15, 16 p. ;21 cm

Foronda, Valentín de (1751-1821) Cartas sobre la obra de Rousseau titulada Contrato social : en las que sevacia todo lo interesante de ella y se suprime lo que puede herir la religioncatólica apostólica romana / por el ciudadano Valentin de Foronda. —Coruña : [s.n.], 1814 (En la oficina de Don Antonio Rodríguez)228 p. ; 15 cm I. Rousseau, Jean-Jacques (1712-1778). Du contrat social ou Principesdu droit politique par J. J. Rousseau. — Amsterdam : Marc Michel Rey,1762

Foronda, Valentín de (1751-1821) Cartas sobre varias materias políticas / por Valentín de Foronda, inten-dente honorario de exército. — Santiago : [s.n.], 1811 (por ManuelAntonio Rey)38 p. ; 14 cm Comeza: “Advertencia á los lectores. Las seis cartas siguientes escribíen Lisboa de resulta del placer, que me causó la noticia de que se ibaná reunir las Cortes. En la primera expongo el motivo de tomar lapluma, e insinúo la necesidad de las buenas elecciones, y que el puebloaunque desea el bien, no siempre lo conoce, por lo que está expuestoá elegir Diputados no en razón de sus talentos, sino en razon de lasclases, de las gerarquías, pero la experiencia ha mostrado que variospueblos han sido muy dichos, muy prespicaces, como lo testifican losMuñoz Torreros, Arguelles, Garcia Herreros, Mexía, Zorraquin, Oli-veros, Gallego, Perez Castro, Golfin, Luxan, Esteban, Caneja, Men-diola, del Monte &c. (…)”

Page 302: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

605

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Cartas de la filósofa rancia. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la oficina deD. Francisco Cándido Pérez Prieto)244 p. ; 19 cm Agapita Clara é pseud. de Manuel Freire CastrillónI. Agapita Clara, pseud.

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Causas de nuestros males y provechos que debemos sacar de ellos : NapoleacaVII / escribiala D. Manuel Freyre de Castrillon. — Santiago : [s.n.],1810 (por D. Juan Francisco Montero)31 p. ; 20 cmCon licenciaComeza: “Al Excmo. Señor D. Juan Joseef Caamaño Caballero de jus-ticia de la Orden de San Juan, Conde de Maceda grande de primeraclase. &c. EXCELENTÍSIMO SEÑOR. Si yo siguiera el estilo comunde las dedicatorias, no pondría su nombre de V.E. con un apellido, pormas que el solo valga por muchos y haria que le fuesen haciendo cortejolos nombres de todos los pueblos de señorio, y títulos de su ilustísimacasa; pero este, que es un expediente comun para decir algo de unseñor, de quien nada hay que contar, sino sus herencias, nombres ilus-tres, regalias y privilegios, que ganaron otros; seria mucha mengua paraV.E. que no necesita mendigar, ni aun de lo mucho que le sobra á lossuyos… Hemos llegado á una revolucion, en la qual se prueban las no-blezas bastardas, se quilatan las legitimas, y nacen, de propio modoque las antiguas, otras nuevas, que deben brillara sobre las que se eclip-san, ó se apagan del todo (…)”Remata “(…) El número de eclesiásticos es exôrbitante: otro grito ge-neral: digo lo mismos; pero pido, que se tenga presente, que si pararegir, y contener á solo cien soldados se juzgan indispensables tantosoficiales, sargentos y cabos, ¿quantos ministros de fuerza serían precisospara todo un pueblo, si no tiviese los de persuasion mas suaves, y efi-caces? Tales son los ministros de la Religión sea predicando, confesan-do, enseñando, escribiendo, aconsejando, dando lecciones mudas enlos continuos exemplos de modestia, templanza, arreglo de vida, y vir-

604

María de Lourdes Pérez González

Foronda, Valentín de (1751-1821) Respuesta de gracias de D. Valentin de Foronda al reverendo padre ... FrayVicente de Santa María por los elogios con que le honró en la respuestaque dió á ... don Manuel Losada sobre su carta ... La Inquisicion sin más-cara...— [S.l. : s.n., s.a.] (En la oficina del editor del Exacto Correo yPostillon)23 p. ; 21 cm

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Carta nona de la Philosofa Cristiana y primera de las dirigidas al puebloespañol : que sirve de preliminar á las que seguirán subcesivamente, encada semana una ; Carta decima de la Philosofa Rancia y segunda de lasdirigidas al pueblo español / [Clara Agapita]. — Coruña : [s.n.], 1813(En la oficina de D. Francisco Cándido Perez Prieto)52 p. ; 19 cm Agapita Clara é pseud. de Manuel Freire CastrillónI. Agapita Clara, pseud.

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Carta sequnda (*) á los fieles, presentada á un prelado con motivo de lapublicación de la Bula de la Santa Cruzada : Napoleaca VIII / por D.Manuel Freyre de Castrillon. — Santiago : [s.n.], 1810 (Por D. JuanFrancisco Montero)[2], 23 p. ; 20 cm(*) La I.ª es el N.V. del Proto-Diario de Santiago reimpreso en variascolecciones.Con licenciaComeza: “Á LA ANTIQUÍSIMA Y NOBILÍSIMA PROVINCIA DEMONDOÑEDO. Ilustísimo Señor. La eleccion, que V.S.I. se ha dig-nado hacer para su Diputado de Cortes me ha sorprendido tanto mas,quanto no podía ocurrir á mi imaginación, que se acordasen de mi per-sona en una Provincia, en donde no exercí ningun empleo, no estuvenunca avecinado, ni tengo amistad, ni la menor correspondencia (…)”

Page 303: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

607

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Comeza: “DERECHOS DEL HOMBRE. DISCURSO III. Quandoveo á la pseudosofia que siendo la verdadera causa de los atropellamien-tos, ultrages y bárbaro destrozo de la humanidad, charla sin cesar ycalma por los derechos del hombre, se me figura aquel monstruo quesiendo causa de la guerra mas espantosa que estamos padeciendo se in-titulaba Príncipe de la Paz. Ya todo el mundo anda á daca los derechosdel hombre y toma los derechos del hombre: la mayor parte no sabede que habla, y solo lo repite como un estribillo del tiempo, otros serefieren más o menos al sentido de los rebeldes filósofos. Como estosfalsos abogados del hombre sin título ni llamamiento pretenden de-ducir de ciertos principios generalísimos y abstractos, conseqüenciasfalsas para trastornar todas las sociedades; apuntaremos en este pequeñopapel algunos axîomas más prácticos y menos universales para sacarconseqüencias mas rectas y opuestas á las primeras, con cuyo exemplolos filósofos sanos y juiciosos combatan la meditacion y doctrina per-versa que cunde, para oprobio eterno de este siglo desventurado (...)”Remata: “(...) ¡Mas que inconsecuentes son en sus discursos de huma-nidad y libertad, que no le repugnan los hospicios para encerrar sindelito y contra su voluntad á los mendigos! No es por otra razon, sinoporque son unos personages ya importunos, é ya indecentes al soberbioluxo de los pueblos, y hallan autoridad en una razón económica tansofística, como todas las de esta charlatanería. Real Isla de Leon. Di-ciembre 26 de 1810. Manuel Freire.”

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Derechos de la Iglesia : Discurso IV / por D. Manuel Freire de Castri-llon... — Cadiz : [s.n.], 1811 (En la imprenta de la Junta Superior deGobierno)19 p., [1] en br. ; 23 cm

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Diccionario razonado, manual para inteligencia de ciertos escritores quepor equivocación han nacido en España / [Agustín Veríssimo Vilavella yReitengo]. — Reimp. — [Santiago : s.n.], 1811 (Juan Francisco Mon-tero)

606

María de Lourdes Pérez González

tudes, y exerciendo con magestuosa pompa las funciones religiosas,que arrebatan nuestros sentidos á la contemplacion de lo que mas nosimporta para ser buenos, y felices. Extinganse estos, y ponganse en sulugar otros tantos togados, y alguaciles. ¿Tendrán mas fuerza los ban-dos, y alabardas, cadenas, y horcas, que los exemplos, y consejos, quepenetran hasta el corazón? ¿los premios, y castigos temporales, que loseternos?”Se vende en Santiago en la Librería de la Viuda de casal, en donde igual-mente se despacha // UN PADRE NUESTRO Y UN AVE-MARIA porlas extremas necesidades de la iglesia y Estado. // DEFENSA Y RES-TAURACION DE LOS JESUITAS. Unico remedio de nuestrosmales. // y en el Despacho del Diario el discurso contra la Libertad de Im-prenta.”

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Contra la libertad de imprenta : Discurso dedicado a la Excma. junta su-prema de Galicia / Por Manuel Freire de Castrillon. — Santiago : [s.n.],[s.a.] (En la oficina de D. Manuel Antonio Rey)[8] p. ; 19 cm

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Contra el contrato social : discurso segundo / Por Manuel Freire de Cas-trillon. — Santiago : [s.n.], 1810 (Juan Francisco Montero)12 p. ; 19 cm

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)De la libertad : discurso sexto / por Man. Freyre de Castrillon. — EnSantiago : [s.n.], 1812 (En la oficina de don Juan Francisco Montero)15 p. ; 21 cm

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Derechos del hombre : discurso III / por Don Manuel Freyre de Cas-tryllon... — Cadiz : [s.n.], 1811 (En la imprenta de la Junta Superiorde Gobierno, 1811)22 p. ; 23 cm

Page 304: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

609

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Diccionario razonado : manual para inteligencia de ciertos escritores quepor equivocación han nacido en España : aumentado con más de cincuentavoces, y una receta eficacísima para matar insectos filosóficos / [S.C.]. —2ª ed. — Cádiz : [s.n.], 1811 (En la Imprenta de la Junta Superior)88 p. ; 16 cmNa contraport.: “Si la filosofía nos ha de conducir á perder la fé y la religión,más vale que seamos ignorantes y rudos segun aquello de «Jupiter ¡para cuan-do son tus rayos! Si esto es ser cultos mas vale ser payos.». Nota: todaslas voces que se añaden en esta segunda edicion van con esta*”Comeza: “ADVERTENCIA SOBRE ESTA SEGUNDA EDICION.Por los años de 1790, se publicó en Bayona un folleto en castellanointitulado la academia asnal con una lámina en cada capítulo que re-presentaba un burro con los atributos de la ciencia que en él se expli-caba, y por cierto causaba risa ver á un burro con su gran sombrero ypeluca, gran sortija y bastón tomar el pulso á un enfermo; a otro tocarel violín; a otro tirar lineas &c. Si su autor escribió esta sátira por creerque en su tiempo se habían tomado los asnos á su cargo el ilustrar álos hombres, sin duda sería mui conveniente una obra igual en las ac-tuales circunstancias. (...)”Remata: “(...) Resultando pues á mi parecer de todo lo expuesto queel Diccionario razonado, no es ni subversivo, ni capaz de conciliar dis-cordias, ni mina nuevas constituciones, ni necesita para su publicaciónla previa licencia, espero que la Junta exâminando nuevamente dichoDiccionario y esta mi respuesta, reforme la primera censura y le declarelibre y corriente. Así lo espero de la justificacion é ilustracion de laJunta. Cádiz 29 de mayo de 1812. S.C.”

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)La filosofa rancia al pueblo español, al que presenta en dialogos la apologiade las corporaciones religiosas / [Clara Agapita]. — Coruña : [s.n.], 1813(Oficina de Prieto)182 p. ; 20 cm Comeza: “Videte, contemptores, et admiramini. Actor. Aposto. lorum.cap. 13. vers 41. // Apologia de las corporaciones Religiosas, en forma de

608

María de Lourdes Pérez González

24 p. ; 20 cmAgustín Verísimo Vilavella y Reitengo ben poidera ser o pseud. de Ma-nuel Freire de Castrillón (1751-1820)Texto asinado por S.C.T.Couceiro dálle a autoría a Manuel Freire CastrillónMenéndez Pelayo dálle a autoría á colaboración de Manuel Freire Cas-trillón e Pastor PérezPara Álvarez Junco e Gregorio de la Fuente Monge (2009: 319, n.607): “La autoría del Diccionario razonado no es segura. Para Luis M.Ramírez y De Las Casas-Deza («D. Bartolomé...», pág. 164), al que si-guió Menéndez Pelayo, sus autores fueron M. Freire y Justo pastorPérez. Germán Ramírez defiende, con sólida base documental, quesólo este último fue el autor. V. Ramírez Aldeón, Germán, «Sobre laautoría del Diccionario razonado 1811», Trienio, núm 27, 1996, págs.5-26. Díaz y Pérez, en cambio, responsabilizó del mismo al canónigoAyala (Diccionario..., t. I. pág. 292). Según Gerónimo Gallardo y deFont (Proceso de D. Bartolomé José Gallardo, 1908), Ayala se presentócomo autor del Diccionario razonado, y tras ser calificado como delic-tivo por la Junta Censora de Cádiz, fue encausado por él. Por su parteAlicia Fiestas señala que, según la documentación de la obra en el Ar-chivo del Congreso, el «responsable» del texto fue el presbítero SantiagoCardeñoso (Fiestas Loza, A., La libertad de imprenta..., pág. 389, n.124); y, ciertamente, la edición consultada aparece firmada con las ini-ciales S.T.C. (Diccionario razonado..., pág. 78). Puede ser muy bienque la autoría fuera colectiva.”I. Gallardo, Bartolomé José (1776-1852). Diccionario crítico-burlescodel que se titula Diccionario razonado manual para inteligencia de ciertosescritores que por equivocación han nacido en España. — Cádiz : [s.n.],1811 (Imprenta del estado mayor general)

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Diccionario razonado : manual para inteligencia de ciertos escritores que porequivocación ha nacido en España / [Agustín Veríssimo Vilavella y Reiten-go]. — Cádiz : [s.n.], 1811 (Imp. de la Junta Superior de Gobierno)22 p. ; 20 cmTexto asinado por S.C.T.

Page 305: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

611

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Agapita Clara é pseud. de Manuel Freire CastrillónI. Agapita, Clara, pseud.

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Ideas instructivas y censorias a las tres cosas propuestas con título de Pro-blemas por D. Valentín Foronda e impresas en el Diario Compostelano de21 de junio del presente año de 1811. — Santiago : [s.n., s.a.] (Por D.Ignacio Aguayo ... del mismo año)10 p. ; 20 cm

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Jansenomaquia : contra el Jansenismo de Ireneo Nystactes / por D. AgustinVerísimo Vilavella y Reitengo. — Santiago de Compostela : [s.n.],1812 (En la imprenta de D. Manuel María de Vila)62 p. ; 20 cm Na contraport.: “Audivi qui dixerunt... in nomine meo mendacium...dicentes : somniavi, somniavi – qui volunt facere, ut obliviscatur populusmeus nomini mei propter somnia eorum - ¿Nunquid non verba mea suntquasi ignis, decit Dominus, et quasi, malleus conterens petram? Ecce egoad ... somniantes mendacium, ait dominus, qui narraverunt ea, et sedu-xerunt populum meum mendacio suo... cum ego non missisem eos, necmandassem eis... si igitur interrogaverit... populus iste... dicens: quod estonus Domini? Dices ad eos: vos estis onus, projiciam quippè vos, dicit Do-minus. Jerem. XXIII. 25 cet. Prov. IV. 14. Deut. XIII. 5.”Comeza: “A.N.S.P. PIO VIII. Vicario de J.C.: Príncipe de los obisposcomo sucesor del Príncipe de los apóstoles: Pastor universal: Padre yMaestro de todos los christianos: piedra fundamental: vid de dondenacen y se sustentan todos los Sarmientos de la jerarquía eclesiástica:oráculo de la religion: órgano del Espíritu Santo: Cabeza de la Iglesia,al qual todos estamos obligados á obedecer. BEATÍSISMO PADRE:Si á los ojos del espíritu jamas tuvo la iglesia esplendor mas brillante,que quando se extendía y multiplicaba con rapidez á pesar del poder,política e implacable rabia del mundo; si los Papas jamas fueron masgrandes, que quando sin estados, cortejo, porte, ni aparato externoeran despreciados, perseguidos y encarcelados, y el suplicio de los mal-

610

María de Lourdes Pérez González

Diálogo entre la Filosofía Cristiana, un Político, y un Filósofo moderno.// PRÓLOGO. Se pudiera creer, Compratiotas mios, si no se palpase,que en un siglo de tantas luces, que con tantas fastidiosas declamacio-nes se llama por antonomasia ilustrado, se notasen tan notorias ilusio-nes, y tan patentes preocupaciones? Sería creible que en un siglo, en elque se hace gala de profesar la mas acertada filosofía, y la mas ilustrada,y sana política, y en el que apenas se escribe otra cosa, que de benefi-cencia, y de humanidad, se censurase, murmurase, y aborreciese tanextremadamente el Estado Religioso, aquel estado tan respetable, quedesde el principio Cristiano ha sido el objeto de veneracion de los Pue-blos, de la beneficencia de los Principes, y de la proteccion especial dela Iglesia: Pues así es: Estos institutos, y sus profesores son en el dia elblanco de la contradiccion en el censorio Tribunal de los que se dicenFilósofos y Políticos, como si la sana filosofía, política verdadera lesdiese derecho para afilar la espada de sus plumas, y emplear sus enve-nenadas y pozoñosas lenguas contra los sequaces de los consejos evan-gélicos: Cosa rara! (...)”Remata: “(...) Si la Europa ya os aborrece, y os tiene por inútiles; si en laCatólica España teneis muchos ribales, que os presentan al público, comovíctima de odio, y exêrcracion; si estos logran su intento, Reynos enterosos recibirán, para que los instruyais en la ciencia de los Santos. La GranBretaña, que actualmente protege â los exemplares Monges de la Trapa,os conducirá á donde fructifique vuestro misterio. El Señor perpetuevuestra existencia para bien de la Religion y de la Patria, y con esto disi-mulad á vuestra hermana. Agapita Clara. Nota: Aunque se hallan algunaserratas de imprenta, no se corrigen, por ser facil su conocimiento.”Agapita Clara é pseud. de Manuel Freire CastrillónI. Agapita Clara, pseud.

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)La Filósofa Rancia que defiende la sana y católica doctrina del R.P. Rancioen su primera carta contra el señor Argüelles… — Coruña : [s.n.], 1812(En la Oficina de D. Antonio Rodríguez)244 p. ; 22 cm

Page 306: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

613

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

por Mondoñedo. —Reimp. — [Cádiz : s.n.], 1811 (Imprenta de laJunta Superior)48 p. ; 21 cmEcribíala en Julio de 1808 en una casa-mata del Castillo de San Antonpor el Heptarcado RegidorescoSegunda impresionNa contraport.: “En este tiempo Francia corrompida / la católica leiadulterando, / negará la obediencia al rei debida / las sacrílegas armaslevantando, / y con el cebo de la suelta vida / cobrará la maldad fuerza,juntando / de gente infiel exército formado / contra la iglesia y propiorei jurado. / Por insolencias viejas y pecados, / vendrá el reino á ser casidestruido, / y Luis de sus perfidos soldados / á ignominia y muerte re-ducido: / serán con desacato derribados / los suntuosos templos y ofen-dido / el mismo sumo Dios y sacramento, / sobrando á la maldad susufrimiento. ERCILLA CXVIII=23”

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Remedio y preservativo contra el mal francés de que adolece parte de la na-ción española / escribíalo Manuel Freyre de Castrillón. — Reimp. —Mallorca : [s.n.], 1809 (Salvador Savall)26 p. ; 20 cm

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)La verdad : carta de un amigo á otro ó El Estafetero por dentro / [El Curaimparcial]. — Santiago : [s.n.], 1813 (Oficina de D. Juan María dePazos)[4] p. ; 20 cm El Estafetero é Manuel Freire Castrillón (Couceiro)

Fuente y García, Manuel Antonio de la Consejos ó Desengaños de un cura a sus feligreses y compatriotas / por unpresbitero secular, dedicalos à los padres de la patria el presbitero D.Manuel Antonio de la Fuente y García. — En Santiago : [s.n.], 1811(Por D. Ignacio Aguayo)15 p. ; 21 cm

612

María de Lourdes Pérez González

hechores era el teatro magnífico de su triunfo; sin duda que la DivinaProvidencia quiere elevar á la Iglesia por los mismos medios, con queel mundo pretende abatirla y anonadarla; porque habiéndose amorti-guado la fé en estos tiempos desventurados, y resfriándose tanto la ca-ridad por la extrema corrupción de las costumbres, y licencia de lasmas horrendas opiniones; aquel señor, que al fundar sobre la piedraeste sólido, magnifico y vivo templo de su gloria, le prometió que per-maneceria firme hasta el fin de los siglos; no lo ha desamparado en estatempestad y terremoto universal, que al parecer vá á trastornarlo, antesquiere restituirlo á su primitiva magnificencia, para que vea el insen-sato, é imponente mundo, que sus mas violentos choques no puedenmoverlo de su asiento, y que á la barquilla de Pedro jamas harán zozo-brar las mas rabiosas tormentas y uracanes.” Remata: “(...) Yo no me pegaré de una detestación genérica de las he-regías, celo ostentoso de la Religión, ni da vagas protestas de veneraciónadhesión y sumision á la Santa Sede; todo esto es casi comun á todaslas sectas. La condicion indispensable que exîgo es, que hemos jurarpreliminarmente sin distinción ni restriccion el formulario Alexandri-no, subscribir pura y simplemente á las Bulas contra Jansenio y Ques-nel, y contra los Sínodos de Utrech y de Pistoya, y especialmente laConstitucion Unigenitus. O.S.C.S.R.E.”Agustín Verísimo Vilavella y Reitengo é pseud. de Manuel Freire deCastrillón Ireneo Nystactes é pseud. de Joaquín Lorenzo Villanueva (1757-1837)I. Villanueva, Joaquín Lorenzo (1757-1837)

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Un Padre Nuestro y Ave María por las extremas necesidades de la Iglesiay del Estado / por Man. Freyre de Castrillón. — Santiago : [s.n.], 1810(por D. Juan Francisco Montero)23 p. ; 14 cm

Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)Remedio y preservativo contra el mal francés de que adolece la nación es-pañola : napoleaca IV / Manuel Freire de Castrillón, diputado de Cortes

Page 307: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

615

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Texto con data: Santiago 30 noviembre de 1812 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

Galicia. Xunta La Diputación Provincial de Galicia con fecha de 24 del presente medice lo que sigue: para cumplir la Diputación Provincial con el encargoque le corresponde por el párrafo 2º art. 335 de la Constitución políticade la Monarquía, necesita que los ayuntamientos ó justicias donde no esténestablecidos la remitan inmediatamente una nota documentada que ma-nifieste los Propios y Arbitrios que hay en cada pueblo y en que consisten...— [S.l. : s.n., s.a.][2] p. ; 30 cm Asinado por: o Marqués de Campo Sagrado e Pedro Olmos Texto con data: Santiago 24 de marzo de 1813 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagra-do. II. Olmos, Pedro

Galicia. Xunta Gobierno político superior de Galicia. Las Cortes a la Nación española.Españoles : Vuestros legítimos representantes van a hablaros con la noblefranqueza y confianza que aseguran en las crisis de los estados libres aquellaunion intima, aquella irresistible fuerza de opinión, contra los cuales noson poderosos los embates de la violencia, ... apenas era posible sospecharque al cabo de tan costosos desengaños intentase todavía Napoleon Bona-parte echar dolosamente su yugo á esta nacion heroica... : amor á la reli-gion, á la Constitucion y al Rey, ese sea, Españoles, el vínculo indisolubleque enlace... este vasto imperio. Madrid 19 de febrero de 1814, AntonioJoaquín Pérez ... Antonio Díaz ... José María Gutierrez de Terán. —Reimp. — [S.l. : s.n., s.a.] (Oficina de Antonio Rodríguez)[31] p. ; 30 cm Contén: Documentos. Plenipotencia de Napoleón Bonaparte al condede Laforest; Plenipotencia de Fernando VII al duque de San Carlos;Tratado de paz y amistad entre Fernando VII y Napoleón Bonaparte;Declaración de los plenipotenciarios de Fernando VII y de NapoleónBonaparte; Carta de Fernando VII a la Regencia del Reyno; Decretode las cortes generales y extraordinarias de 1º de enero de 1811; Ins-

614

María de Lourdes Pérez González

[G]

Galicia. Real Audiencia Copia de las respuestas y contestaciones que han dado los fiscales de S.M.en la Real Audiencia de Galicia sobre la causa formada por el Real Acuer-do, al excelentísimo Sr. D. Pedro Acuña y otras personas eclesiásticas y se-culares del mismo reyno. — Coruña : [s.n.], 1811 (En la oficina de donFrancisco Candido Perez Prieto)31, 7 p. ; 31 cmI. Acuña y Malvar, Manuel de (1757-1845)

Galicia. Real Audiencia Exposicion, contestaciones, y respuesta del Señor Fiscal de lo Real, al Realacuerdo sobre la misma / [Fiscal da Real Audiencia de Galicia]. [A Co-ruña : s.n., 1811]7 p. ; 21 cm Asina Francisco Núñez de Andrade Fiscal da Real Audiencia de Gali-ciaTexto con data: Coruña y mayo 26 de 1811. I. Núñez de Andrade, Francisco

Galicia. XuntaArticulo remitido de la villa de Arzua, provincia de Galicia : representa-ción a las Cortes [sobre el gran dolor que padece al ver sin ejercicio el Tri-bunal de la Inquisición y sobre el real decreto para embargar y almacenarlos diezmos sobrantes]. — Cádiz : [s.n.], 1812 (Imp. de la Viuda deComes)[4] p. ; 20 cm I. Arzúa (Galicia: Comarca)

Galicia. Xunta El Comandante General Interino de la provincia y Gefe Superior a los ha-bitantes de Galicia : fieles gallegos, por los anuncios públicos sabeis que elheroico pueblo de Madrid... / [El Marqués de Campo Sagrado]. — [S.l.: s.n., s.a.][1] f.

Page 308: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

617

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

[1] f. ; 30 cm Asinado por: El Marqués de Campo Sagrado, Presidente, FranciscoVázquez, diputado Srio. I Texto con data: Santiago, 9 de marzo de 1813 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagra-do. II. Vázquez, Francisco

Galicia. Xunta Instrucción adiccional á la que ha firmado la Junta superior de este reyno deGalicia para las alarmas del esforzado paysanage, su regimen y gobierno. —[S.l.] : Junta superior, 1810 (Por su impresor D. Manuel Maria de Vila)12 p. ; 31 cm Asinado por: Antonio RivadeneyraDe Órden de la misma Junta Superior, por su impresor D. ManuelMaría de Vila. Comeza: “PAYSANOS DE GALICIA. A vuestro valor se debe quevuestro nombre sea el espanto de los orgullosos franceses. Vuestra le-altad y valentía han hecho rendir los cañones, fusiles y sables mas es-cogidos del Tirano de Europa, á las hoces, picas y escopetas mohosasdel pais Gallego. Estas armas seran siempre la orla mas preciosa de vues-tros inmortales blasones. Ellas atestiguarán á todo el mundo y recor-darán á vuestros nietos, que la reunion patriótica de los corazones esinvencible, pues que sin otra fuerza ni disciplina arrollasteis, y habeishecho repasar arrastrando su vuelo por vuestros montes a las AguilasFrancesas victoriosas en otras partes (...)”Remata: “(...) XXII Aunque la Junta Superior está afianzada en el valory Patriotismo de los Paysanos de Galicia para la conservacion de lasarmas y cañones que ahora se les entreguen: como puede suceder quealgunos por descuido, ú otro defecto, dejen perder estos artículos taninteresantes: se declara que el Departamento de alarma que pierda laBandera ó sus armas, y no salvé, ó no esconda, inutilice ó destruya,sino lo puede conservar alguno de los cañones de montaña que se lehan confiado ... XXII Las Juntas de partido cuidarán con particularatencion de que se cumpla el artículo anterior, y todos los demas deesta y la principal Instruccion; y en caso de duda que no puedan por

616

María de Lourdes Pérez González

trucción dada por Fernando VII a Josef Palafox y Melci; Carta deS.M. a la Regencia del Reyno entregada por D. José Palafox y Melci; Cartade la Regencia del Reyno a S.M. en respuesta a la que le trajo Jose Palafox;Sesión secreta de las Cortes de 31 de enero de 1814; Consulta del consejode Estado; Decreto de las Cortes expedido en 2 de febrero; Sesión de lasCortes del dia 2 de febrero de 1814 ...; Informe de la Comisión

Galicia. Xunta Gobierno político superior de Galicia. El ... Secretario de Estado y del Des-pacho de Gracia y Justicia, con fecha de 5 del actual me dice lo siguiente :Comunicados al ... arzobispo de Santiago Ramón Muzquiz para su cum-plimiento los decretos acordados por las Cortes ... sobre abolición del Tri-bunal de inquisición, y publicación del manifiesto que extendieron sobreeste punto…— [S.l. : s.n., s.a.][4] p. ; 30 cm Contén: El ... Secretario de Estado y ... me comunico ... Don FernandoVII ... a todos los que vieren ... sabed: sabed que en las Cortes ... con-gregadas en la Real Isla de León, se resolvió y decretó ... : Las Cortes... declaran que no reconocerán, ... tratado, convenio o transacción, decualquiera clase y naturalmente que hayan sido o fueren otorgados porel Rey. Isla de León, 1 de enero de 1811.- Don Fernando VII ... sabed:Las Cortes han decretado ... : Deseando las Cortes dar en la actual crisisde Europa y testimonio público y solemne de perseverancia inalterablea los enemigos, de franqueza y buena fe a los aliados ... Madrid 2 fe-brero de 1814 Traslado asinado por: José María SantocildesTexto asinado por: Tirso Pérez Traslado con data: Coruña, 19 febrero 1814 Texto con data: Coruña, 28 marzo 1814 I. Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821:Rafael de Múzquiz y Aldunate)

Galicia. XuntaIlustres habitantes de Galicia, gloriosos inventores de la táctica que exter-mina los enemigos ... vuestra Diputación Provincial ... se instala solemne-mente en esta hora... — [S.l. : s.n., s.a.]

Page 309: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

619

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

ó Ayudante que lo substituya en sus ausencias y enfermedades, y leayude en las penosas funciones (...)”Remata: “(...) Coruña 13 de febrero de 1810.= Ramon de Castro =Por Acuerdo de la Junta Superior del Reyno = Juan Martinez Oliva,vocal secretario.”Relacionada con: Galicia. Xunta. Instrucción adiccional á la que ha fir-mado la Junta superior de este reyno de Galicia para las alarmas del esfor-zado paysanage, su regimen y gobierno.I. Martínez Oliva, Juan

Galicia. Xunta Instrucción para uniformar y facilitar la execución de la contribución ex-traordinaria de Guerra formada y presentada por los diputados de las Co-misiones Provinciales del Reyno á la Junta Superior del mismo ; y aprobadapor éste en 16 de junio de 1812. — [Coruña : s.n., s.a.] (Por D. ManuelMaría Vila)8 p. ; 31 cm

Galicia. XuntaInstrucción por la que se declara el método que debe seguirse en la prontaorganización de una fuerza militar de reserva en este Reyno de Galicia…— Coruña : [s.n.], 1808 (En la imprenta de D. Manuel María Vila)[8] p. ; 31 cmNa p. 1 consta: “Don Fernando VII, y por su injusta detención enFrancia, en su nombre el Reyno de Galicia, supremo legítimo interinosoberano.”Texto con data: Coruña, 28 de setiembre de 1808

Galicia. XuntaPueblos de Galicia, al veros caer en poder del enemigo sin resistencia algunaal contemplar ocupados los emporios navales que ensoberbecen vuestras cos-tas, y dominada de mar a mar tan principal y poderosa província... : [RealAlcázar de Sevilla, 10 de Julio de 1809]. — [Sevilla? : s.n., 1809?][2] f. ; 22 cm I. Garay, Martín de

618

María de Lourdes Pérez González

si resolver, ocurrirán á esta Superior para que determine lo conveniente.Coruña 2 de Abril 1810. Por acuerdo de la Junta Superior del Reyno.José Antonio Rivadeneyra, Vocal Srio.”Relacionada con: Galicia. Xunta. Instrucción para el arreglo del arma-mento en masa de todos los pueblos del Reyno de GaliciaI. Rivadeneyra y Tejada, José Antonio (1761-1841)

Galicia. XuntaInstruccion formada para el régimen y disciplina del paysanage armadode este reyno de Galicia. — [S.l. : s.n., s.a.][4] p. ; 31 cmAsinado por Nicolas Mahy e José Antonio Rivadeneyra Coruña, 24 de septiembre de 1810 I. Mahy, Nicolás (Xeneral). II. Rivadeneyra y Tejada, José Antonio(1761-1841)

Galicia. Xunta Instrucción para el arreglo del armamento en masa de todos los pueblos delReyno de Galicia. — [S.l. : A Coruña, s.a.][4] p. ; 30 cm Asinado por Juan Martínez Oliva Texto con data: Coruña, 13 de febrero de 1810 Comeza: “Para acudir á la urgentísima necesidad de que este Reyno searme en masa á fin de contener qualquiera invasion del enemigo, quetan de cerca amenaza sus fronteras, y que esté en aptitud de defendersede las barbaras agresiones que adopta el tirano de la Europa, sin per-donar clase alguna, ha acordado esta superior Junta de armamento,subditos y defensa del mismo, formar para ello, y que se realice con eldebido órden, el siguiente reglamento que será aplicable á las circuns-tancias del dia. ARTICULO I. Todas las Jurisdiciones que con cortadiferencia lleguen á mil y doscientos vecinos y las que no alcancen áeste número reunidas las contiguas entre sí hasta completarlo, nom-brarán un Comandante ó Xefe de alarma general que sea sugeto de sumayor confianza y patriotismo, y que ademas posea algunos conoci-mientos para el desempeño del encargo que se le confia, y un segundo

Page 310: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

621

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Galicia. XuntaEl Sr. Gefe político Superior de esta provincia con fecha de 4 del corrienteme dice lo que sigue ... con esta feeha [sic] dice al señor presidente de laRegencia el de la sala primera del tribunal de Cortes lo que sigue ... en lasala primera del tribunal de Cortes que presido y en méritos de la causaque por resolucion de las mismas se está formando al diputado de la pro-vincia de Sevilla D. Juan Lopez de Reina... / Gobierno Político Superiorde Galicia. — [Coruña : s.n., 1814][2] p. ; 31 cmAsinan o texto: José Marín Sarzosa, José María SantocildesI. López de Reina, Juan. II. Marín Sarzosa, José. III. Santocildes yde Llanos, José María Francisco Silvestre (1771-1847)

Galicia. XuntaEl Sr. Intendente del Reyno con fecha de 24 del corriente me dice, que ha-biéndose aumentado considerablemente los gastos con la venida del 6º Exér-cito ... y siendo tan grande el atraso en que se halla el pago de la contribu-ción ... había pedido a la Junta Superior de esta provincia tuviese a biendespachar las ordenes más eficaces a las justicias... — [S.l. : s.n., s.a.][1] p. ; 30 cm Texto asinado por: Marqués de Campo Sagrado Texto con data: Santiago, 30 de Noviembre de 1812 É copiaI. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagra-do. II. España. Exército de la Izquierda. Sexto Exército (Galicia; As-turias; León, 1811)

Galicia. XuntaSoberano decreto de 17 de marzo de 1814, sobre la abolición del estancode tabacos y factorías en ambas Españas / Gobierno Político Superior deGalicia. — [s.l., : s.n., 1814?]3 p. ; 32 cmAsina o texto: José María SantocildesCoruña 13 de Abril de 1814É copiaI. Santocildes y de Llanos, José María Francisco Silvestre (1771-1847)

620

María de Lourdes Pérez González

Galicia. XuntaPueblos de Galicia, la Junta Superior y sus Comisiones Provinciales ... danfin a sus tareas en el día 8 de marzo de 1813, en que debe comezar lassuyas la Diputación Provincial... — [S.l. : s.n., s.a.][4] p. ; 28 cmTexto con data: Santiago, 8 de marzo de 1813

Galicia. XuntaPueblos de Galicia, quando la madre patria está invadida, todos sus hijosdeben presentarse para salvarla... — En la Coruña : [s.n., s.a.] (En laoficina de D. Francisco Cándido Pérez Prieto)22 p. ; 21 cm

Galicia. Xunta Quando en observancia de la Circular de 5 de mayo de 1809, y de su adi-cion de 10 de enero de 1810 que tratan del establecimiento en todos lospueblos de una Junta destinada a entender privativamente en los repartosde alojamientos y bagages, debia esperarse que ciñéndose los Militares ensus pedidos a los auxilios absolutamente necesarios, se habrian cortado losabusos, y evitando las quejas de los Pueblos y los recursos que son consi-guientes en tales casos ; ha visto la Regencia ... renovarse las quejas y recursosde los Ayuntamientos…— [S.l. : s.n., s.a.][2] p. ; 30 cmÉ copiaTexto asinado por: Marqués de Campo Sagrado Texto con data: Cádiz, 1 diciembre 1812 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

Galicia. XuntaRepresentación que varios naturales del Reino de Galicia han representadoal Supremo Consejo de Regencia de España é Indias en defensa de su honory de todos los de aquel Reino. — Cádiz : [s.n.], 1811 (Imprenta de laViuda de Comes)13 p., [3] en br. ; 21 cm

Page 311: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

623

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Reimp. corrix. e aum.: “Deseando complacer á mis favorecedores conla reimpresion que anhelan del quaderno titulado Sucesos militares deGalicia que publiqué en Cádiz en 24 de diciembre de 1811, y corres-pondiendo al aprecio con que los han mirado, extrañando también lafalta de recompensa de mis empresas y riesgos, no debo defraudarlesde los resultados de mis justas reclamaciones, por ser parte tan esencialde aquella sucinta memoria; (...)”

García Quintana, Domingo Él solo. — Cádiz : [s.n.], 1812 (Agapito Fernández Figueroa)44 p. ; 14 cm

García Quintana, Domingo Especulacion patriótica para encontrar un buen pronto socorro de dinerocon que acudir á las necesidades urgente / [Domingo García Quintana].— [S.l. : s.n., s.a.]17 p. ; 20 cm Precede ao tít.: Señor

García Quintana, Domingo Expuesto que hace a la nación española don Domingo Garcia Quintana,diputado que no ha podido dexar de ser en las presentes Cortes. — Cádiz: [s.n.], 1811 (En la imprenta de Niel, hijo) 34 p. ; 20 cm

García Quintana, DomingoManifiesto que hace a la nación española en general y al reino de Galiciaen particular su diputado en Cortes por la Provincia de Lugo D. DomingoGarcía Quintana. — Coruña : [s.n.], 1811 (En la Oficina de D. An-tonio Rodríguez)105 p. ; 20 cm

622

María de Lourdes Pérez González

Galicia. Xunta El Sr. D. José de Ansa, Gefe Político superior interino de esta provincia enOficio de 16 del actual me dice lo siguiente : «Reunida la Diputacion Pro-vincial la mañana de hoy en la Sala de sus Sesiones, se presentó en ella el Sr.D. Damian Lasanta, oficial de la Secretaría de la Secretaría de Gracia yJusticia, a quien S.A. la Regencia del Reyno se ha servido concederle el empleode Gefe Político Superior de esta Provincia»...”. — [Galicia? : s.n.], 18131 f. ; 31 cmI. Ansa, José. II. Lasanta, Damián

Gallego amante de la patria, ElApéndice a la Gazeta Marcial : Señor editor, no puedo menos de participará vmd. unas reflexiones que me han ocurrido, apenas me han dado la no-ticia de que acaban de llegar á esta ciudad de Santiago varios de los vocalesque han de componer la Diputación Provincial del Reyno ... / [El gallegoamante de la patria]. — [Santiago de Compostela] : [s.n., 1812] (Ofi-cina de Don Manuel Antonio Rey)IV p. ; 19 cm I. Galicia. Deputación. II. Gaceta Marcial y política de Santiago (San-tiago de Compostela, 1812)

García del Barrio, Manuel (Tenente Coronel) (1766-1846) Sucesos militares de Galicia en 1809, y operaciones en la presente guerra /del coronel Manuel García del Barrio. — [1ª ed.]. — Cádiz : [s.n.],1811 (Imprenta de D. Vicente de Lema)95, 19 p. ; 21 cm

García del Barrio, Manuel (Tenente Coronel) (1766-1846) Sucesos militares de Galicia en 1809, y operaciones en la presente guerra /del coronel Manuel Garcia del Barrio comisionado del Gobierno para larestauración del reyno, y electo comandante general por los patriotas galle-gos. — [2 ed. corrix. e aum. ]. — Cádiz : [s.n.], 1811 (En la imprentade Vicente de Lema)VII, 111, 27 p. ; 20 cm

Page 312: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

625

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

de V.M. con el mayor respeto, pero agitados de los mas vehementes yhonoríficos sentimientos que le son característicos, sumergidos en lamás calamitosa y deplorable situación á que les conduce el intrigantede una conspiración sagaz, una arbitrariedad sin límites, y un despo-tismo sin igual, que dirigido á la mas inaudita y decidida persecucionde su marido y padre; les pone en la indispensable precision de repre-sentar á la clemencia de V.M. aclamando su Soberana atencion con lasquejas siguientes (...) // REPRESENTACIÓN. Del Brigadier de D. JoséGonzález Gómez, dirigida á la Regencia con todos los demás documentosque la acompañan en 9 de Mayo de 1812 (...)”O exemplar da Biblioteca Penzol contén dúas cartas manuscritas porJosé González Marino destinadas a Antonio Vicente Arce. A 1ª: “Con diferentes fechas y por varios conductos, he remitido al au-gusto congreso algunos exemplares del adjunto manifiesto que dirijo áV.S. y no haviendo tenido la menor contestación, ni resultado, conesta misma fecha remito a todos los Sres. Diputados de las Cortes conun igual exemplar con el fin que por algun medio represente a S.M.como se solicita en la representacion que por cabeza se inserta en eldicho manifiesto. Dios Guarde a V.S. ms. as. Coruña 9 de Marzo de1814. José Gonz.z Merino. Sr. Dn. Antonio Vicente Arce.” A 2ª: “A la Comisión Militar. Marzo 21 de 1814. Con diferentes fe-chas, y p.r varios conductos, he remitido al augusto congreso algunosexemplares del adjunto manifiesto que dirijo a V.S. y no haviendo te-nido la menor contestación, ni resultado, con esta misma fecha remitoa todos los Sres. Diputados de las Cortes con un igual exemplar con elfin que por algun medio represente a S.M. como se solicita en la re-presentacion cabeza se inserta en el dicho manifiesto. Dios Guarde aV.S. ms. as. Coruña 9 de Marzo de 1814. José Gonz.z Merino. Sr. Dn.Vicente Ruiz Alvillos.” I. España. Cortes de Cádiz. II. José González Merino. Carta manus-crita

Impugnación del dictamen de las comisiones encargadas de informar a lasCortes acerca del restablecimiento y reforma de las Casas Regulares / daloa luz un regular... — [Santiago : s.n.], 1814 (Imprenta de la Estafeta)117 p. ; 20 cm

624

María de Lourdes Pérez González

García Quintana, DomingoManifiesto que hace a la Nación Española en general y al reyno de Galiciaen particular su Diputado en Cortes... / D. Domingo García Quintana.— Coruña : [s.n.], 1811 (Oficina de D. Antonio Rodriguez)8 p. ; 20 cm

García Quintana, Domingo Parece y es natural que se acerquen los apuros á proporcion que se apartandel conocimiento los medios de proveer á ellos. Necesítase dinero, y comoV.M. sabe quanto [sic], quando [sic] y para que, tengo por ocioso decirlo ypor ahorro de tiempo callarlo. V.M. intenta exâminar un plan bastísimoen lo que indica mucho mas que en lo que dice; pero entre tanto es necesarioque nuestros guerreros de mar y tierra en todas partes coman y vistan... /[Domingo García Quintana]. — Cádiz : En la Imprenta Real, 1810VIII p. ; 20 cm Precede ao tít.: Señor

Gómez Negrete, Manuel (O.F.M.) Oración panegirico-fúnebre en loor de los héroes del dos de mayo / pro-nunciada en la Colegiata de la Ciudad de la Coruña por Fr. ManuelGómez Negrete Religioso Franciscano de la Provincia de Cantabria.Año de 1813. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la Oficina de Prieto)25 p. ; 20 cm

González Gómez, José (Brigadier de artillería) Manifiesto del Brigadier de Artillería Don José Gonzalez dirigido a lasCortes ordinarias en 4 de diciembre de 1813. — Coruña : [s.n.], 1813(En la Oficina del Exacto Correo)40 p., [1] preg. ; 21 cm Comeza: “REPRESENTACION. Que por cabeza del Manifiesto dirigená las Cortes ordinarias Doña María Asumpción de Merino y Llanera, D.José y Doña Bárbara González de Merino en 4 de Diciembre de 1813.SEÑOR: Doña María Asumpcion de Merino y Llarena, D. José yDoña Bárbara González de Merino, muger é hijos del desgraciado yperseguido Brigadier de Artilleria D. José González, puestos á los Pies

Page 313: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

627

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

[I]

Instruccion adicional á la que se ha formado la Junta Superior de esteReino de Galicia, para las alarmas del esforzado paisanage, su regimen ygobierno. — Santiago : [s.n.], 1810 (Imprenta de D. Manuel de Vila)19 p. ; 31 cm

Igrexa Católica Papa (1742-1823: Pío VII) Tiernísima lamentación de N.S.P. Pio VII por su querido rebaño y con-frontación de los antiguos y modernos liberales, de los antiguos con los mo-dernos serviles, sobre la extinción de los frayles. — Reimp. — En Santiago: [s.n.], 1812 (por los Dos amigos)8 p. ; 20 cm Comeza: “Apenas empezó la Religión á predicarse en el mundo, quan-do el interés concilió contra ella las sectas mas opuestas. Para eximir larazón del yugo de la fé inventaron los argumentos mas especiosos yaparentes; los mas agudos y sutiles para explicar y ponderar las supues-tas contradicciones del cristianismo, y los mas eficaces y capciosos paradesacreditar su doctrina, sus dogmas y sus profesores. Judios y Gentilesse conjugaron contra Jesucristo y su Evangelio: los Celosos, los Lianios,los Julianos publicaron mil calumnias: Quanto se dice hoy se dixo en-tonces: los sistemas del dia non son otra cosa que los antiguos resuci-tados del olvido, sin mas diferencia que volverlos á la noticia de loshombres engalandos con el trage elegante del lenguaje y el ayre y co-lorido de la novedad. (…)”Remata: “(…) Españoles: ¡qué contraste! La disolucion ::: La austeri-dad. La malicia ::: La bondad. La impiedad ::: La religion. La políticapeculiar ::: El bien comun. El homicidio y sedicion ::: La caridad y lapaz. Los delitos mas atroces ::: La inocencia mas auténtica: Odios, fu-rias, venganzas ::: Benignidada, mansedumbre, amor. Enormes traicio-nes ::: Candor y buena fe. Vanidad, sobervia, orgullo, tiranía ::: Hu-manidad, paciencia, dulzura, afabilidad. Todos los vicios ::: Todas lasvirtudes. El ateo en fin pide, conjura, amenaza, extraña, encadena …extingid los frayles, dice. El vicario de Jesucristo resiste, niega, sufre,padece, presta su cuello, y con el heroismo que solo inspira el evangelio

626

María de Lourdes Pérez González

Baixo o tít.: Dalo á luz un Regular, amante de la verdad, del bien de lasReligiones, y de su reforma hecha por autoridad competente. Comeza: “INTRODUCCION. Dos clases de enemigos son los queen el dia combaten los institutos religiosos. A la primera pertenecenaquellos escritores impíos, que quitada la máscara, porque gracias á losbuenos temporales les parece que ya no la necesitan, claman abierta-mente por la extinción de los Regulares á pretexto de que son inútiles,perjudiciales, aun considerando su método de vida en sí mismo, ymucho mas si atendemos á la suma relaxación, á que dicen han llegadoen nuestros dias. Y como para esta casta de hombres, á pesar de quetodavía se llaman cristianos, no hay papas, santos padres, decisionesde concilios, excomuniones, censuras, ni otra cosa que pueda contenerel vuelo de sus envenenadas y libertinas plumas, no se avergüenzan dereproducir los errores de Viclef relativos á los bienes de la iglesia. (…)La segunda clase de enemigos, que tiene contra sí el clero regular, es lade aquellos hipócritas, que deseando no menos que los primeros laruina del estado monástico, y la ususrpacion de sus bienes, pero masprudentes, mas circunspectos, y con una política muy superior á la deaquellos atolondrados, caminan al mismo fin por senderos tortuosos,y poco hollados para no ser sorprendidos, y practican medios mas len-tos, y por lo mismo mas seguro para dar el golpe sin que suene tanto(…)”Remata: “(…) Asimismo debe acordarse, que el plan de reforma deRegulares, donde aquella sea necesaria, se execute al tenor de la buladirigida al señor cardenal Borbon, sin exceder las facultades que en ellase conceden; pues no teniendo para el efecto mas autoridad que la queel Papa delega en su Eminencia, es claro, que saliendo de los términosde la bula, será de ningún valor cuanto hiciere. De este modo, y con-sultados los prelados, y los individuos mas virtuosos y sabios de las Re-ligiones, podemos prometernos una reforma, útil á las mismas comu-nidades no menos que al Estado; así como por el contrario se causaríala ruina de aquellas sin ventaja alguna para la nación, si se llevase áefecto el plan propuesto por las comisiones; como hemos probado eneste escrito, y se hará ver mas por extenso en caso necesario.”

Page 314: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

629

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

I. Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano)

[L]

Leal Gallego, ElInconquistabilidad del Reyno de Galicia : al Excmo. Sr. Presidente y vocalesde la Junta Superior del Reyno de Galicia y á los señores vocales de las Co-misiones Provinciales en las siete provincias... / [El Leal Gallego]. — [ACoruña] : [s.n., 1812] (En la oficina del editor del Exacto Correo yPostillón, D. Juan Chacón)24 p. ; 20 cm

Lizardi, María del Carmen Representación dirigida á S.M. las Córtes por doña María del CarmenLizardi / la da gratis á sus conciudadanos D. Sinforíano López Alía, Te-niente del batallon de milicias urbanas de la plaza de la Coruña, Directorde Monturas de los exércitos nacionales y Socio de número de la Sociedadeconómica de amigos del pais de esta Ciudad; quien la dedica al Capitánde Cazadores del Rey, Don José Cribel. — Santiago : [s.n.], 1814 (En laimprenta de los dos Amigos)15 p. ; 20 cm Comeza: “SEÑOR: María del Carmen de Lizardi, natural de la Villade Azpeita en la Provincia de Guipuzcua, mayor de veinte y un añoscon el mas profundo respeto á V.M. expone: que cuando las autorida-des desobedecen y atropellan las leyes, con las mas escandalosas infrac-ciones, desaparecen del ciudadano los sagrados derechos, la libertad,seguridad y propiedad individual, no siendo mas que una quimera enel concepto de aquellos que obran con arbitrariedad y despotismo (...)”Remata: “(...) Á S.M. rendidamente suplica que por un efecto de supaternal bondad se digne mandar con arreglo al artículo 16 y 17 dela ley 24 de Marzo del corriente año, ó bien por infraccion á la Cons-titución política de la Monarquía, comisione persona de su confianzaque inspeccione y exâmine con toda escrupulosidad esta causa y dehecho preceptuar V.M. lo que fuese de su superior agrado en des-

628

María de Lourdes Pérez González

… No lo haré, responde … los conservaré, y protegeré … Españoles: soisjueces … decidid.”

[J]

J.P. Carta comunicada al procurador general del Rey y de la Nación en Cádiz: sobre el abuso de la imprenta, y necesidad de su reforma, para evitar quelos ignorantes continúen en sembrar en la España la falsa semilla de la im-piedad y la religión… / [el sencillo patriota J.P.]. — [Santiago de Com-postela : s.n., 1813?] (Imprenta de Vila). — [4] p. ; 21 cm

Jovellanos, Gaspar Melchor de (1744-1811)A sus compatriotas : Memoria en que se rebaten las calumnias divulgadascontra los individuos de la junta central. Y se dá razon de la conducta yopiniones del autor desde que recobró su libertad. Con notas y apendices /[Gaspar Melchor de Jovellanos]. — La Coruña : En la Oficina de D.Francisco Cándido Perez Prieto, 181110 f., CLVI p. ; 21 cm

Jovellanos, Gaspar Melchor de (1744-1811)Representación dirigida desde Muros de Noya en marzo de 1810. al Con-sejo Supremo de Regencia, por los vocales de la Junta Central Don Gasparde Jovellanos y Marqués de Campo Sagrado y extendida por el primero.Hablase en ella de la autoridad legítima de la Junta Central: de la Con-sulta hecha por el Gobierno de Castilla en Febrero de 1810 contra sus in-dividuos: y de los ultrajes y humillaciones que sufrian los dos que represen-tan, de la Junta Superior de Galicia / [Gaspar Melchor de Jovellanos].— Mallorca : en la Imp. de Melchor Guasp (S.a. : 1810)30 p. ; 15 cmI. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

Juicio imparcial sobre la conducta del obispo que fue de Orense. — Co-ruña : [s.n.], 1812 (En la Oficina de D. Antonio Rodríguez)42 p. ; 21 cm

Page 315: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

631

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Mr. Manuel Martínez. — Reimp. — En Santiago : [s.n., s.a.] (Por D.Juan María de Pazos)31 p. ; 15 cm Posible reimp. da ed. de: Valladolid : (por Roldán) [1812]

Martínez, Manuel, (1774-1827) (O. de M.)Discurso que en la solemnidad de jurarse la Constitución Política de laMonarquía española por el clero, pueblo y todas las autoridades de la ciu-dad de Valladolid en la santa Iglesia Catedral... / pronunció por encargodel ... Don Vicente de Soto y Valcarce en 13 de Setiembre de 1812 ElMr. Fr. Manuel Martínez, Mercedario Calzado... — Valladolid : porRoldán, [1812]34 p. ; 21 cmI. Soto y Valcarce, Vicente

Martínez, Manuel, (1774-1827) (O. de M.)Discurso que en la solemnidad de jurarse la Constitucion Española por elclero, pueblo y todas las autoridades de la ciudad de Valladolid en la santaIglesia Catedral en manos del señor comandante general ... Don José MaríaSantocildes, pronunció, por encargo del ... obispo D. Vicente de Soto y Val-carce, en 13 de Setiembre de 1812... / Fr. Manuel Martínez... — Cádiz: Imprenta Tormentaria, al cargo de D. J. D. Villegas, 1812[1], 26 p. ; 8ºI. Soto y Valcarce, Vicente

Martínez, Manuel (1774-1827) (O. de M.)Discurso que en la solemnidad de jurarse la Constitución política de laMonarquía española, por el clero, pueblo y todas las autoridades de ... Va-lladolid... / el maestro Fr. Manuel Martínez mercenario calzado... —Madrid : Imprenta de Repullés, 181231 p., [1] en br. ; 8ºI. Soto y Valcarce, Vicente

Martínez, Manuel (1774-1827) (O. de M.)Militar enfraylado por la liberalidad del Sr. D. Valentín de Foronda, y elfrayle militar por la gracia de Dios y del Rey : respuesta a la carta de aquel

630

María de Lourdes Pérez González

agravio de la que la exponente y su padre han sufrido y en observan-cia de la Constitucion, y leyes del reyno terminantes á la materia:gracia que espera de la rectitud de V.M. Coruña 30 de Noviembrede 1813, el 5º de nuestro MONARCA FERNANDO VII, y segundode la Constitucion política de la Monarquia. SEÑOR: María del Car-men Lizardi.”I. López Alía, Sinforiano (1780-1815). II. Cribel, José

López Rivera, Pedro D. Pedro López Rivera, canónigo magistral de la santa iglesia de Lugo yvocal secretario de la Junta Superior Provincial del ... Reyno de Galicia,certifico de orden de la misma, que en el archivo de la Junta existen origi-nales los tres documentos siguientes...— [S.l. : s.n., s.a.][9] p. ; 28 cm Os documentos son: Oficio de “Junta Superior” dirixido ao Cabidode Santiago pedindolle 200000 reais para o Exército.- Contestación,negativa do Cabido. Representación de D. Francisco Vázquez á JuntaSuperior comentando á negativa Texto con data: Santiago, 2 de junio de 1812

[M]

Martínez, Manuel (1774-1827) (O. de M.)Problema político sobre la elección de eclesiásticos para diputados en lasfuturas Cortes, publicado en varios números del Exacto en La Coruña enlos meses de marzo y abril. — Reimp. — Coruña : [s.n.], 1813 (Oficinadel Exacto Correo)36 p. ; 20 cm Reimp. en obsequio del digno clero de Galicia y a ruegos de personasrespetablesPosible reimp. da ed. de: Valladolid (Imprenta de la Plazuela Vieja)

Martínez, Manuel, (1774-1827) (O. de M.)Discurso que en la solemnidad de jurarse la Constitución politica de lamonarquía española... / pronunció ... en 13 de setiembre de 1812, el

Page 316: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

633

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Comeza: “Se empezaron estas obras en el dia 28, y en el 29 del mismome fuí nombrado y comisionado por el Comisario de Guerra DonJuan Bautista Blum, Ministro principal de Hacienda en dichas obras,para corta y conduccion de las maderas en las reales dehesas de las pro-vincias de la Coruña, Betanzos, Santiago, y jurisdicciones de Mens yMalpica; á cuya execucion salí desde el dia mismos en que se me co-misiono; (...)”Remata: “(...) Dios guarde á vmd. Muchos años.= Coruña 7 de marzode 1811.=Juan Bautista de Blum.=Sr. D. José Molinos. NOTA. Dedoscientos ejemplares que se tiran de este manifiesto solo tomaré veintey quatro, y los restantes dexo se vendan en el puesto de los papeles pú-blicos al precio que se estime justo, cuyo importe será entregado delexécito por D. Ramón Benavides, por lo cual anunciaré en el Diario.= Molinos.”

Nueva centinela contra los franceses o Adicción a la primera que escribióel célebre señor Capmany... / por un buen compatriota. — Coruña : [s.n.],1809 (por Don Manuel María de Vila)68, [2] p. ; 15 cm I. Capmany y Montpalau, Antonio de (1742-1813)

[O]

Observaciones sobre la conducta pastoral y política del obispo de Orense.— Madrid : [s.n.], 1813 (Imprenta de Ibarra) 94 p. ; 17 cm I. Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano)

Ortiz de Elguea, LorenzoEl Señor comandante británico de esta plaza me ha pasado la noticia si-guiente, que acaba de llegar del quartel general, noticias oficiales. / [Lo-renzo Ortiz de Elguea]. — Reimp. — Santiago : [s.n.], 1814 (Imprentade los dos Amigos)[3] p. ; 21 cm

632

María de Lourdes Pérez González

señor inserta en el Suplemento al Ciudadano por la Constitución del do-mingo 9 de mayo de 1813 / El Militar Enfraylado. — [Coruña : s.n.],1813 (Oficina del Exacto Correo)32 p. ; 20 cmI. Foronda, Valentín de (1751-1821)

Martínez, Manuel (1774-1827) (O. de M.)Unión y fuerza : colección de algunos discursos que con este epígrafe se die-ron a luz en los Diarios, Exactos Correos, y otros periódicos de La Coruñaen los meses de abril, mayo y junio de este año / publicábalos el PadreManuel Martínez. — Madrid : [s.n.], 1813 (Imprenta de Repullés)56 p. ; 21 cm

M.I.A. Relación de las funciones que hizo el M.I.A. de la villa de Noya, en losdias 20 y 21 de setiembre con motivo de la publicación de la Constituciónpolítica de la Monarquia Española. — Coruña : [s.n.], 1812 (En la Ofi-cina de D. Antonio Rodriguez)XIV p. ; 19 cm

Mondoñedo (Diocese). Cabido Exposición del ilustrísimo Cabildo de Mondoñedo al Señor IntendenteGardoqui. — Santiago de Compostela : [s.n., 1814] (Oficina de D.Manuel María de Vila)16 p. ; 21 cm

Molinos, José[Manifiesto en que Don José Molinos hace ver las funciones que ha tenidoen las obras de Fortificacion de esta plaza, desde que dieron principio en28 de marzo de 1810. Aunque el público cansado de leer papeles que tra-tan de las dilipidaciones que se atribuyen á los empleados de Fortificacion,mirará con indiferencia este sucinto escrito: puedo menos de publicarlopara que ya que este punto está en justificacion, se me hagan a mí los cargosde el empleo que desempeñé]. — [A Coruña : s.n., 1811]8 p. ; 19 cm

Page 317: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

635

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Carta circular del Excmo. Sr. obispo de Orense, remitiendo á los párrocosy fieles de su diócesis exemplares de su representacion : Pedro ... obispo deOrense, a todo el clero secular y regular y á los fieles de su diócesis... —Cádiz : [s.n.], 1812 (En la imprenta de Don Antonio de Murguía)4 p. ; 23 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Carta del Ilmo. Sr. Obispo de Orense al Supremo Consejo de Castilla. —Reimp. — [Santiago de Compostela : s.n.], 1808 (Juan FranciscoMontero y Frayz)16 p. ; 20 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Carta del señor Obispo de Orense : escrita desde su destierro en ... S. Pedrode Torey, diocesis de Orense, Reyno de Portugal, a las cortes extraordinariasdel Reyno, justificativa de su conducta y de los crimenes que se le imputan.— [s.l. : s.n., s.a.] [7], [1] p. en br. ; 20 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Copia literal exacta de lo ocurrido en la sesion de Cortes del dia 16 deagosto de este año de 1812, con motivo de la exposicion que hizo a las mis-mas el señor obispo de Orense, y de la del dia 20 de noviembre, del mismoaño, con el de las proposiciones hechas a las mismas por su diputado elseñor don Simon Lopez sacado de los periódicos titulados el Español num.39 y del Procurador General número 52 unido todo en un cuerpo parainstruccion del público. — Cadiz : [s.n.], 1812 (Imprenta de Antoniode Murguia)21 p. ; 21 cm

634

María de Lourdes Pérez González

Reimp. da ed.: [Vitoria : s.n., 1812.] ([Viuda de Larumbe])Comeza seguido do tít.: “Extracto del monitor del 4 de abril de 1814.Extracto del Monitor del 4 de Abril de 1814. Senado Conserva-dor. Extracto de los Registros del Senado Conservador. Sesion del Do-mingo 3 de abril de 1814, presidida por el Señor Senador Conde Bar-telemi. El Senado declara y decreta lo que sigue: Articulo 1º NapoleonBonaparte queda destituido del Trono y el derecho hereditario estable-cido en su familia, se declara abolid. / 2.º el pueblo frances y el exércitoquedan disueltos del juramento de fidelidad hacía Napoleon Bonaparte/ 3.º El presente decreto será transmitido por mensage al Gobiernoprovisional de Francia, enviando en seguida á todos los departamentosy á los exércitos, y proclamando incesantemente en todos los quartelesde la capital. No hallándose ningun otro objeto en la órden del dia, elSeñor presidente levantó la sesion.=el presidente Bartelemi.=CondeValence.=Pastoret, Secretarios. // Extracto de la Constitucion del miér-coles 6 de abril de 1814. ART. I.º el gobierno frances será monarquiahereditaria. (...)”Remata: “(...) NOTICIAS PARTICULARES. Por un impreso del Quar-tel general se dice que Napoleon ha entrado en conferencias con los alia-dos y viendo cerradas las puertas, para que él ocupase el trono propusoá su hijo, lo que absolutamente fue negado: en estas circunstancias pidioretiro con 30 millones de renta, lo que tampoco se le concedió, y últi-mamente accedió á las condiciones que le han dictado los aliados, y son:que se le concede la Isla de Elba situada al S. de Liorna entre Córcega, yel continente de Italia con un situado de 6 millones. Los aliados inglesesy españoles á las 5 de la mañana del 12 del corriente entraron en Tolosapor haberla evacuado los enemigos volando dos puentes: el dia siguiente13 recibió el General en Gefe el aviso de oficio de estar hecha la paz.=Luis18 Rey de Francia y Napoleón en Córcega. &c.&c. &c.”

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Carta circular del Excmo. Sr. Obispo de Orense, remitiendo á los párrocosy fieles de su diócesis exemplares de su representación. — Santiago : [s.n.],1812 (Imprenta de Juan Francisco Montero)2 p. ; 29 cm

Page 318: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

637

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

... y sin saber como, ni porqué, se le declara indigno del nombre español...— Reimp. — Cádiz : [s.n.], 1812 (Por D. Antonio de Murguía)8 p. ; 22 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Representación del excelentísimo Señor Obispo de Orense, dirigida al Su-premo consejo de Regencia. — Manresa : [s.n.], 1812 (en la imprentade Abadal)8 p. ; 18 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Representación dirigida á la regencia del reyno en vindicación de su con-ducta, y contra los procedimientos de las Cortes para su destierro / por elreverendo Obispo de Orense. — Madrid : [Librería de Villareal], 1812(Imprenta de Ibarra)14 p. ; 15 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Representación del Excelentisimo Señor Obispo de Orense dirigida al Su-premo Consejo de Regencia…— Palma [de Mallorca] : en la imprentade Brusi, 18128 p. ; 21 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Representación que hace á la Cortes el Ilustrmo sr. Obispo de Orense. —Reimp. — [Madrid] Impreso en la Coruña reimpreso en Madrid :[s.n.], 1812 (en la calle de la Zarza)8 p. ; 21 cm

636

María de Lourdes Pérez González

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Despedida que hace el Ilustrisimo Señor Obispo de Orense de su SantísimoChristo y exortación que hace al señor Deán, Canónigos y Racioneros deaquella Santa Iglesia para que no desmayen en la presente necesidad de laEspaña. — [Orense : s.n., 180-?][2] f. ; 32 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Exposicion que el ... Sr. Obispo de Orense D. Pedro Quevedo y Quintanohizo por escrito al tiempo de prestar su iuramento de obediencia á la Cons-titucion Española ... — Cadiz : imprenta de la viuda de Comes ; Ma-llorca : Oficina de Felipe Guash, 1812[2] f. ; 23 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Exposicion que el Excmo. Sr. obispo de Orense hizo por escrito al tiempode prestar su juramento de obediencia a la Constitucion española, y en queS.E. expresa el verdadero sentido en que debia prestarlo, y efectivamente lopresto. — [S.l. : s.n.], 181218 p. ; 22 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Impugnación de la doctrina moral y política del ilustrísimo Señor DonPedro de Quevedo y Quintano, Obispo de Orense, en su representacion alSupremo Consejo de Regencia, con fecha de 20 de setiembre de 1812. —Madrid : [s.n.], 1813 (En la Imprenta que fué de Fuentenebro) 48 p. ; 20 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Representación del Excmo. Sr. obispo de Orense, dirigida al supremo con-sejo de Regencia : serenísimo señor, el obispo de Orense ha visto un impreso

Page 319: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

639

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

49-126 p. ; 20 cm Inclúe: Representación dirigida á la Regencia del reyno por el reverendoObispo de Orense en vindicacion de su conducta y contra los procedimientosde las Córtes para su destierroTít. tomado da cabeceira do texto Texto con data: San Pedro de Torey de Orense, setiembre 20 de 1812

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Serenísimo Señor, el Obispo de Orense ha visto un impreso, copia de undecreto de V.A. con fecha de 17 de agosto, consiguiente a otro de las cortes... y sin saber cómo, ni porqué, se le declara indigno del nombre español...— [Ourense? : s.n., s.a.][11] p. ; 31 cm

Ourense. ConcelloEl Ayuntamiento constitucional de esta ciudad con fecha 26 de agosto úl-timo me dice lo siguiente: El ... Intendente general del exército y provinciade Galicia en 8 del corriente dice a este Ayuntamiento lo que copia. LosDirectores generales de la Hacienda pública con fecha de 26 de julio últimome dice lo que sigue: El ... Secretario del despacho de Hacienda con fecha24 del corriente dice a esta Direccion general lo que sigue: He dado quentaa la Regencia ... de una representación del Cabildo de la Santa Iglesia deOrense pidiendo ... no tenga efecto la órden comunicada por el ministeriode mi cargo a la extinguida Dirección general de provisiones en 28 de sep-tiembre...— [S.l. : s.n., s.a.] [1] f. ; 30 cm Texto asinado por Antonio Cano Manuel Texto con data: Orense, octubre 1813 I. Cano Manuel, Antonio. II. Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818:Pedro Benito Antonio de Quevedo y Quintano)

638

María de Lourdes Pérez González

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Representación y sencilla exposición que el Cabildo de la Catedral de Oren-se ha hecho al Supremo Consejo de Regencia, del atentado cometido contraesta Sta. Iglesia y sus capitulares, por D. Francisco Hubert, Ayudante Ge-neral del Estado Mayor del Egército de Reserva de Galicia. — Santiago :[s.n.], 1813 (Oficina de D. Juan María de Pazos)15 p. ; 31 cmI. Hubert, Francisco

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Respuesta dada a la Junta de Gobierno por el ilustrísimo Sr. obispo deOrense D. Pedro Quevedo y Quintano, con motivo de haber sido nombradodiputado para la Junta de Bayona...— [Orense : s.n., 1808] 6 p. ; 20 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Respuesta dada a la Junta de Gobierno por ... D. Pedro Quevedo yQuintano, con motivo de haber sido nombrado diputado por la Juntade Bayona. — [Orense? : s.n., 1808]3 p. ; 30 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Respuesta dada a la Junta de Gobierno por el Ilustrisimo Sr. obispo deOrense Don Pedro Quevedo y Quintano, con motivo de haber sido nom-brado diputado para la Junta de Bayona. — Reus : [s.n.], 1808 (porCompte)6 p. ; 21 cm

Ourense (Diocese). Bispo (1736-1818: Pedro Benito Antonio deQuevedo y Quintano) Segunda parte. Introduccion á la materia política contenida en la Repre-sentacion del señor Obispo de Orense. — [S.l. : s.n., s.a.]

Page 320: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

641

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

el Congreso Nacional ofrece á los escritores en esta materia. Aut verum,aut nihil.— Coruña : [s.n.], 1811 (Imprenta de Vila)1 f., 32 p. ; 4º, 22 cmComeza: “SOBRE LA CONSTITUCION. Es cierto que una buenaconstitucion proporciona la felicidad de un estado, y la observacion deella lo verifica. Es la constitucion la forma ó sistema de gobierno, ypara que este sea mejor, es preciso de la observacion, del consejo y dela sabiduria. Tambien es innegable, que no obstante la felicidad de losestados deriva de unos principios generales, de que no puede separarseel legislador, que las diferentes circunstancias, localidad, mas ó menospoblacion, ilustracion, mayor ó menor industria y otras notables dife-rencias exîgen alguna variacion del sistema; pues no es susceptible dela misma forma de gobierno en todas sus partes una region vastísima,y que se compone de partes y estados separados á larga distancia, queuna region pequeña reunida; porque siendo parte esencial de unabuena Constitucion ó sistema de gobierno la observancia y mejor exe-cucion de las leyes, principios y reglas de las acciones de los hombresy de su felicidad, es claro que para evitar que la mucha distancia ó se-paracion, la diferencia del clima y las costumbres, y aun de intereses,no atrasen y entorpezcan la execucion, necesita ser el gobierno mas efi-caz y absoluto en la parte ó poder executivo en los estados separados yvastos, que en los pequeños y reunidos; y por esos opinaron y sostienenlos políticos, que la democracia no puede hacer la felicidad de grandesestados, ni el poder executivo de muchos, en que influyen tanto la opi-nion y la representacion de los pueblos que se creen agraviados todaslas veces que no se les da lugar á ulteriores representaciones; sistemainconcebible con las urgencias de un estado en guerra, y opuesto en lapaz á la igualdad de la ley, y á la observancia de esta (...)”Remata: “(...) Representantes del pueblo: si estos arbitrios, que me ins-piran el zelo mas ardiente y el despotismo mas acendrado por la causapublica, merecen la aprobacion, seguire comunicando con mas indi-vidualidad y extension otros; y si no la merecen, me quedaré la satis-faccion de haber cumplido con el deber de buen ciudadano.”

640

María de Lourdes Pérez González

[P]

P.A. del R. Carta que en respuesta al papel intitulado vindicación del honor de losempleados en rentas, que salió á la luz de resultas de la inserta en el ExactoCorreo de la Coruña del 12 de mayo de este año / dirigía al editor de estaobra periódica P.A. del R. — Coruña : [s.n.], 1812 (En la oficina delExacto Correo)14 p. ; 20 cm Na contraport.: “In vitium duxit culpe fuga, / si coret arte... / Horac. inArt. Poet. v. 46 // El que abandona el camino, / Que el arte le ha señalado,/ Al huir por qualquier lado, / Cae en otro destino. ADVERTENCIA.La carta que sigue fué devuelta por la persona á quien se le dirigiera, paraque entregándola al Editor del Exâcto Correo la insertase en su periódico;dando por causa ser demasiado larga, y exceder mucho al volumen dedicha obra periódica. Esto, y haberse visto demasiado tarde por el autorel papel de la Vindicacion, á que se refiere, retardó su impresion.”

Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832)El Pueblo gallego no hizo gestion alguna para que el supremo gobierno res-tablezca el tribunal de la Inquisición, no obstante las representaciones quela junta Superior y las provinciales hicieron sobre este particular al Con-greso / [Pardo de Andrade]. — La Coruña : [s.n.], 1812 (En la Oficinade D. Antonio Rodríguez)25 p. ; 20 cm

Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832)El pueblo gallego no hizo gestión alguna para que el Supremo gobierno res-tablezca el tribunal de la Inquisición... — Cadiz : [s.n.], 1812 (ImprentaTormentaria al cargo de D. Juan Domingo Villegas)24 p. ; 20 cm

Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832)Reflexiones sobre la mejor Constitución posible de España / escritas porD. Manuel Pardo de Andrade. Publícalas baxo la seguridad que S.M.

Page 321: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

643

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Remata: “(...) Baste de fraterna, amigo, hecha con el secreto y reservaque Vmd. lo executó con el Pacificador. Lea Vdm. el diccionario espa-ñol, y verá que esta palabrita malbado, significa insolente, vicioso, malinclinado, y perdido, con que Vmd. saludó á unos Ministros del Altarpor haber procurado el bien de su alma. Y cotejando estas y otras ex-presiones que su irreligiosa persona vomitó contra ellos, con las que sele presentan aquí, verá que todas son miel. El P. Santa María está re-suelto á no contestar más á un animal tan necio: pero el pacificadorañade, que quedándole aún dos alforjas de mendrugos, las escalfaráhácia alla, porque nada ha dicho respecto á lo que resta, y que por siotra vez viene Vmd. por lana ha de salir trasquilado. Esto se entiende,si está de humor: pero lo esta siempre para pedir á Dios por la her-mandad cornamental y cascabelera, para que les dé juicio, y se dispongael hipócrita mi señor á hacer una buena confesión. Sírvase Vmd. ha-cerme presente á toda esa gravilla de desalmados, interin yo voy á hacerlo que se me acomode, y tenga mas ganas. Agur. Coruña 5 de Junio de1813. El pacificador.”Lorenzo Perables, según se le na denuncia do ano 1814 de liberaiscoruñeses a S.M: «D. Lorenzo Perabeles, comisario de guerra, delatorde los religiosos que predican contra los libertinos enemigos de nuestrasanra religión, y de V. M. Autor de varios escritos infamatorios a los másvirtuosos ministros de J. Ch. y defensores de S. M.» (Barreiro Fernández,1982: 167).Os «Cascabeles» fai referencia ao grupo de colaboradores do papel pú-blico: El ciudadano por la constitución.I. Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832). II. Santa María, Vicentede (O.C.D.). III. El Ciudadano por la Constitución (A Coruña,1812). III. Perabeles, Lorenzo [comisario de guerra]

P.D.R.M.B. Proyecto estadístico, económico y militar para seguridad y felicidad delReyno de Galicia / P.D.R.M.B. — Coruña : [s.n.], 1811 (Imprenta deVila)[4], 28 p. : gráf. ; 20 cm

642

María de Lourdes Pérez González

Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832) Os Rogos d’un Gallego establecido en Londres dedicados os seus paysanospara abrirles os ollos sobre certas iñorancias e o demais que verá o curiosolector / [Manuel Pardo de Andrade]. — Coruña : a instancias de variospatriotas..., 1813 (En la caxa tipográfica del diario), 18138 p. ; 19 cm[Ed. Valentín de Foronda (1751-1821)]I. Foronda, Valentín de (1751-1821), ed.

Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832)Os servís e os liberás ou sexa os odinotes e os constitucionás / por O Tan-gueiro. — Coruña 12 de marzo de 1814. — [A Coruña] : [s.n.], 1814(En la oficina de Don Antonio Rodriguez)16 p. ; 8ºO Tangueiro é pseud. de Manuel Pardo de Andrade

Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832)Los serviles y los liberales : ó sea los oudinotes y los constitucionales / ro-mance en gallego, por El Tanguero ; publicado en la Coruña el 11 demarzo de 1814 ; y puesto en castellano. — Madrid : por M. Repullés,181416 p. ; 19 cm O Tangueiro é pseud. de Manuel Pardo de Andrade

Pacificador, ElEl Pacificador al turbulento Don Lorenzo Perabeles (alias Cascabeles). —[A Coruña] : [s.n.], 1813 (En la Oficina de Prieto)10 p. ; 20 cmComeza: “Muy señor mio: Aunque tarde, leí el último quanto buenoha insertado V. en el num. 87 de su hermano y cómplice Ciudadano.Como Pacificador, y por débito á la verdad á que siempre falto V. enestos asuntos como tan natural á su caracter, debo manifestarla al pú-blico por si acaso se halla en algun hombre tan simple que ignore lasmañas tan propias de un liberal, en cuyo rango entra Vmd. de cabeza(...)”

Page 322: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

645

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

á la patria, y conseguiremos los troféos de los Griegos y la superioridadde los Romanos, debida á las virtudes de sus republicanos.”

Palacio, José Oración fúnebre, que en las exequias del Excmo. Señor D. Pedro Caro ySureda, Grande de España, Caballero Gran Cruz de la Real y distinguidaOrden de Carlos III, Capitan General de los reales exércitos de S.M.C., yen xefe del de la izquierda, celebradas en la iglesia del convento de PP. Do-minicos de Sta. Marta de Ortigueyra en el día 23 de abril / pronuncióFr. Josef Palacio, Catedrático de Cano en S. Pablo de Burgos, y actual-mente Lector en Teología en dicho Convento de Ortigueyra. — San-tiago : [s.n.], 1811 (En la Oficina de D. Manuel Antonio Rey)34 p. ; 21 cm I. España. Exército de la Izquierda. Sexto Exército (Galicia; Asturias;León, 1811)

Patisperris Carta que dirige a los Señores Blictiris, que se denominan Liberales, siendolos mas serviles, especialmente, al caporal, Ciudadano por la Constitución/ Patisperris, criado de los guerrilleros y galopin de la cocina de los her-mitaños [sic] del Tardon. — Coruña : [s.n., s.a.] (En la oficina de Prie-to)XV p. ; 21 cmPastiperris, ben poidera ser Vicente de Santa MaríaI. Santa María, Vicente de (O.C.)

Patriota, El Aviso importante y urgente a la nación española : juicio imparcial de susCortes. —La Coruña : [s.n.], 1811 (José Boltas)114 p. ; 22 cmI. España. Cortes de Cádiz

Patriota, ElLa península de España es inconquistable / el patriota. — La Coruña :[s.n.], 1811 (Imprenta de Vila)8 p. ; 21 cm

644

María de Lourdes Pérez González

Primeira folla con gráf.: “ESTADO de las rentas de España Europeacorrespondiente al año 1784, sacado de la Tesorería general de Ma-drid.”Comeza: “Firmemente persuadido á que en los apuros en que se hallala existencia de nuestra Patria, ningún español inútil para las armasdebe pensar, hablar y escribir sobre otro asunto que el de los mediosde su restauracion: me propuse cumplir con estos sentimientos, y so-brepujando el ataque de mi conocida ignorancia, me decidí á mani-festar á mis Patriotas, que si me falta instruccion, me sobra voluntadde que se remedien los males, orígen de nuestra ruina preparada por elsistema déspota de los Ministros, y por la mala administracion de lasrentas del Estado. Es un principio de conocimiento general en todaslas naciones cultas del Europa, que su fuerza y poder físico lo constituyeel comercio, la agricultura, la industria, la buena administracion y laeconomía, tan íntimamente enlazados entre sí estos ramos, que si unoflaquea todos se resienten (...)”Remata: “(...) Y por último, valor, actividad, constancia, execucion yunion son las capitulaciones de nuestra libertad; estas las armas que nues-tras Córtes deben oponer al enemigo; la lucha es contra nosostros mis-mos; si vencemos nuestras pasiones el triunfo es seguro: destrúyanse pueslos antiguos colosos del despotismo, de la ignorancia y de la preocupa-cion: sustitúyase en su lugar la sencillez y simplificacion en la recaudacionde rentas; deséchense los privilegios é inmunidades góticas; protéjanselas artes y las ciencias; refórmense los Tribunales de justicia; execútese laley sin excepcion; foméntese la industria y extermínese tanto holgazán:organícenselos exércitos: prémiense los buenos servicios en el momentomismo en que se executan, y castíguese en el mismo la cobardía y losefectos de la ineptitud ó malicia, especialmente en los xefes: procúrese elacierto en su eleccion, y fuera todo mérito de antigüedad en las cabezasde milicia; atiéndanse tambien á los clamores de la humanidad en esoshospitales de campaña; desestímese la creacion de cuerpos de luxo; quí-tense los sueldos y plazas supérfluas en todos ramos sin esperar á la len-titud de las vacantes: trasfórmense los principios de nuestra educacioncivil: hágase un código nuevo; no haya mas fueros que uno, una ley, unrey y una religion: solo el militar sea independiente en la legislacion cri-minal, y en fin tengamos todos unos sentimientos dirigidos á ser útiles

Page 323: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

647

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Piadosa devoción en que por nueve días continuos se pide a Dios el alivioy consuelo de las Santas afligidas almas que penan en el Purgatorio / dis-puesta según el Instituto y advocación de su capilla, sita en la parroquiade Santa María del Camino de... Santiago á Solicitud de la Cofradíade Animas... — Reimp.. — [Santiago de Compostela] en dicha ciudad: [s.n.], 1810 (por Juan Francisco Montero)[2] en br., 46 p. ; 10 cm

Piadosa devoción en que por nueve días contínuos se pide a Dios el alivioy consuelo de las Santas afligidas almas que penan en el Purgatorio... —Reimp. — [Santiago de Compostela] : [s.n.], 1813 (Por D. ManuelMaría de Vila)46 p. ; 10 cm

Pizarro, José Representación que don José Pizarro ... presentó al ... marqués de CampoSagrado ... satisfaciendo á los agravios hechos á S.E., gefes militares y masque comprehende por D. Manuel Acuña... : en su llamado oficio de 31 demarzo de este año de 1813. — Santiago : [s.n., s.a.] (En la imprenta delos Dos Amigos) 20 p. ; 21 cm I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sa-grado

Pizarro, JoséSeñores compostelanos, sin embargo de que soy desconocido á la mayor parte de Vms... / [Josef Pizarro]. — En Santiago : [s.n., 1811.] (Por D.Juan Francisco Montero)[6] p. ; 21 cmTexto con data: 1811

Posse Varela, Juan Antonio (1766-1854) Discurso sobre la Constitución / predixo Juan Antonio Posse. — Reimp.— En la Coruña : [s.n.], 1813 (Oficina de D. Antonio Rodríguez)24 p. ; 21 cm

646

María de Lourdes Pérez González

Comeza: “La perfida del gobierno revolucionario y despótico de Fran-cia, introduxo dentro de España un numeroso exército de 1500 hom-bres desde octubre de 1807, hasta abril de 1808, que se apoderó al ins-tante de las plazas fuertes de Cataluña, de Navarra y de algunasprovincias y hasta de la misma corte de Madrid, entrando igualmenteuna division en el Reyno de Portugal, con el fin aparente de guarnecerlos puertos marítimos de la Península y tomar á Gibraltar, á su rival laGran Bretaña. Los generales franceses conducían á sus soldados pro-metiéndoles conquistar la España sin tirar un tiro: así hablaba jactan-ciosos y voluptuosos Junot á su decantado exército de la Gironda,quando á fines de noviembre de 1807 le hizo pasar con grande riesgoel enbravecido y crecido rio Zézere para echarse evidentemente sobrela corte de Lisboa (...)”Remata: “(...) Señores mios: ¿porque la Inglaterra ha resistido (hace 21años) á la revolucion francesa?. Por ser una isla populosa, rica y biengobernada. ¿Y porque ha resistido España y Portugal (hace 3 años) á lamisma revolucion y los inmensos exércitos asoladores?. Por ser tambienuna Península ó casi una Isla con infinitos recursos. Es del Público ilus-trado su mas humilde venerador con todo respeto y atencion debida.= El Patriota.”

Pensamientos ocurridos á un observador sobre el voto que el Señor Ruiz dePadron diputado en Cortes, dió con el objeto de promover la abolición deltribunal de la Inquisición / publicalos El Editor del Sensato. — Santiagode Compostela : Juan María de Pazos, 1813 (El Editor de El Sensato)61 p. ; 19 cmI. Ruiz de Padrón, Antonio José (1757-1824)

Pesci, JoséInstrucción para los oficiales que tengan el encargo de atacar y defenderuna casa fuerte / escrita por el Coronel D. José Pesci. — Santiago deCompostela : [s.n.], 1812 (Imp. de la Estafeta)71 p., 3 f. ; 8ºTexto con data: Rivadeo y Junio de 1812

Page 324: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

649

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Prospecto al Diario Cívico-Patriótico de Santiago... : Es demasiado claroque los bienes ó los males de la sociedad vienen del buen o mal caracter delos gobiernos que presiden ... a las diferentes naciones ...— [Santiago deCompostela] : [s.n., s.a.] (En la imprenta de D. Juan María de Pazos)[1] f. ; 42 cmI. Diario cívico-patriótico (Santiago de Compostela, 1812)

Pulleiro, Luis Aquilino Daños que ha causado la falta de policía en La Coruña y descripción delas enfermedades que han reynado en su Hospital Militar por los meses deEnero, Febrero y Marzo de 1812 / por Luis Aquilino Pulleiro. — LaCoruña : [s.n.], [s.a.] (En la Oficina del Exâcto Correo)68 p. ; 20 cm

Pueblos de Galicia, quando la madre patria está invadida, todos sus hijosdeben presentarse para salvarla…— En la Coruña : [s.n., s.a.] (En laoficina de D. Francisco Cándido Pérez Prieto)22 p. ; 21 cmCon licencias necesariasTexto con data 1809Comeza: “Pueblos de Galicia, quando la madre patria está invadida,todos sus hijos deben presentarse para salvarla. El conquistador es undéspota que pretende reducir todo á su arbitrio y servidumbre. Leyes,costumbres, religion, propiedad y lo mas caro al hombre, queda pen-diente de su querer. Anula los privilegios de los pueblos, decreta el des-pojo de sus bienes para apropiárselos, ó remunerar á los que le hanayudado á vencer. Asi sucedió en todas las épocas, en las que se levan-taron esos colosos ambiciosos de poder y de grandeza, cuyo retrato nosconserva la historia (…)”Remata: “(…) En fin, si los ondeos vienen á las manos con sus contra-rios, no les queda otro recurso que el cuchillo y el chuzo. Deban puesprovéerse de estas armas. Si el reyno estuviera provisto suficientementede fusiles, tal vez sería superfluo el exercicio y el uso de la onda: masno habiendo aquellos, ni siendo todos capaces de manejarlos, ofreceesta defensa muchas ventajas contra el enemigo. Dedíquense siquiera

648

María de Lourdes Pérez González

Problema político sobre la elección de eclesiásticos para diputados en lasfuturas Cortes, publicado en varios números del Exacto en La Coruña enlos meses de marzo y abril. — Reimp. en obsequio del digno clero deGalicia y a ruegos de personas respetables por su dignidad y virtudes.— Coruña : [s.n.], 1813 (En la Oficina del Exâcto Correo y Postillon)36 p. ; 20 cmNa contraport.: “Y ¿quándo no hay un ciudadano que no pueda ser lla-mado á las Córtes, sea la que fuere su clase ó condicion solo en los indivi-duos de la nuestra será tasado el derecho de venir á ellas?. Y ¿tan poco val-drán nuestro patriotismo, nuestras luces, nuestro consejo, que lejos debuscarlos para tratar del bien de la Nacion, nos alejais de su seno, como sipudieran serle dañosos? Sr. Jovellanos, Apéndices y notas á la memoria ásus compatriotas, Núm. XV pág. 121.” Comeza: “PROBLEMA POLITICO. ¿Los Eclesiásticos, principal-mente los Obispos, Canónigos y Párrocos pueden ser elegidos Dipu-tados en Córtes? Resolucion. Porque yo veo que los pueblos al pasoque tienen modestia y desprendimiento, tienen también sabiduría, yde todas estas virtudes están dando continuamente exemplos bien se-ñalados. Jamás nombran para promover sus intereses sino á personasque á su parecer desempeñarán bien el encargo. Y si no, habiendo sidotan libre y popular la eleccion de estas Córtes ¿por qué no se ven en elCongreso labradores, menestrales y artesanos? ¡Qué argumento de dehecho tan convincente…! Son palabras del Sr. Argüelles en la sesionde 12 de setiembre de 1811, Diario de Cortes, pág. 277. tom. 8.º La nacion puede y debe todo lo que quiere. Sr. Conde de Toreno, se-sion del 28 de agosto de idem, pag. 64. (…)”Remata: “(…) ¡Frenéticos! Los padres de la Patria que aman la Religion,desdeñarán esos vuestros roncos y destemplados quejidos: al trono delAugusto Congreso llegarán y no podrán ser desatendidas estas unáni-mes voces del Clero Español. ‹‹Señor la soberanía os ha sido confiadano solo para el gobierno de la Nacion y sí tambien para proteccion ydefensa de la Iglesia; para que reprimiendo la criminal audacia de esosNavadores, defendais lo establecido, y nos deis la paz turbada por losmalvados, proscribiéndolos de en medio de nosotros (2).”

Page 325: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

651

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

y los Frayles cantarán odas en su alabanza: la España y los Frayles ...Pero ... Véase la Gaceta de 29 de Agosto de 1812 (...)” Remata: “(...) ¡Que exemplo para su confusion nos ofrece la gran Bre-taña! Esa nacion magnánima, esa nacion guerrera, esa nacion generosa,enemiga eterna del tirano, de satélites y apoderados; benéfica auxilia-dora de quantas potencias se declaran contra él, recibe con agrado álos Frayles de la Trapa; les concede terreno para fundar; los socorre conmedia onza diaria; y su altera real el Príncipe Regente les manifiesta susentimiento porque las urgencias del estado no le permite extendersemas. En España se le retienen sus bienes, y no se les consiente habitarsus propias casas. En tiempo de los déspotas (en boca de los liberaleslo son todos los Reyes y el mismos S. Fernando no está exênto de estemote), fué necesario recurrir á Roma, instar, consultar, formar procesos,y otras mil diligencias para extingir una sola religion. En estos dias dejusticia, de libertad, y en que se respetan escrupulosamente los derechosimprescriptibles del hombre, ¿basta para extingir todas una pluma delos liberales? O tempora ¡O mores!NOTA. Quien quisiere ver documentos de quanto aquí se expresa, y mu-chísimos mas que se omite, acuda á Casa de D. Juan Soler, calle del Hus-tillo, núm. 54. donde se manifestarán.”

[Q]

Quintana, Manuel José (1772-1857)El Consejo de Regencia de España e Indias a la América Española. —Cádiz ; La Coruña : [s.n.], 1811 (Oficina de Prieto)7 p. ; 19 cm

[R]

Real Consulado do Mar (A Coruña)Coleccion de los reglamentos, reales órdenes y acuerdos á que se arreglanlas Juntas generales y de gobierno del Real Consulado de la Coruña y su

650

María de Lourdes Pérez González

los jóvenes á este exercicio, mientras no puedan manejar fusil. He dichoque las criticas apuradas circunstancias en que se halla el reyno, exîgenque nos aprovechemos de toda clase de defensa, sea la que fuere; entanto no tengamos exércitos respetables, provistos de armas y muni-ciones, diestros y organizados con todo el rigor que previenen las or-denanzas militares.”

¿Qué han hecho los frayles que merezca su extinción?. — Reimp. — EnSantiago : [s.n.], 1812 (Por D. Juan Francisco Montero)8 p. ; 20 cm Reimp. da ed.: [Cádiz : s.n., 1812] Comeza: ¡Que infeliz es la suerte de los Frayles! Un vasallo honradocon la confianza del Rey, que abusaba de su autoridad hasta quererreñir el trono con la sangre de su Príncipe, los detesta, los aborrece, lospersigue. El apostólico Godoy, el anacoreta Urquijo los quisieron ex-tingir. Suplican á Roma, ruega, instan; solo consiguieron un Breve dereforma, que tal vez padece los vicios de... Entó el tirano en España.Artificiosos, reservado, los permite por política, los observa con disi-mulo. No cautiva sus corazones: y vengativo, severo, cual publica eldecreto de su total destruccion. Separados de su patria, sin nombre,sin crédiro, sin recursos para matar su hambre, y cubrir su desnudez;cruelmente abandonados, reducidos á la última de las condiciones hu-manas, errantes de ciudad en ciudad, de provincia en provincia ¡oh re-ligion santa! tú eres su único consuelo. Bienaventurados los que pade-cen perservacion por la justicia. Nuevos sucesos reaniman su esperanza;la aurora se descubre. Un hombre héroe de este siglo, general de la Eu-ropa, espíritu elevado, guerrero intrépido, político profundo; humano,magnífico, sensible; un hombre cuya celebridad, cuya fama, cuyo mé-rito vuela de un polo á otro polo: el inmortal Lord Wellington, honory gloria de la Gran Bretaña, quebranta los grillos de los Frayles en loscampos de Salamanca. Sus habitaciones, sus retiros, sus templos, suslibros, sus haciendas claman por sus legítimos dueños. El general, tanvaliente como benéfico, los recibe con agrado, los escucha con aten-cion; y convencido de su jsuticia, les concede entrada franca en sus res-pectivas casas. ¡Gloria inmortal al vencedor de los vándalos! La España

Page 326: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

653

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

sagradable canto sus necias, y antiguas cantinelas: et veterem de limorenæ cencinere querelam. Tampoco intento convencer al público de queel Redactor de la Marcial; prescindiendo de las negras calumnias, ha fal-tado á todas las reglas que deben observarse para que qualquiera Crítica óCensura sea medianamente tolerable (...)”I. Gayoso, Miguel (O.S.B.). II. Negueruela, Josef (O.S.B.). III. Ga-ceta marcial y política de Santiago (Santiago de Compostela, 1812)

Representación de las damas españolas a Jorge Tercero, Rey de Inglaterrasobre los vagos rumores acerca de la Conducta del gobierno inglés... en laguerra de España. — La Coruña : Ofic. de D. Antonio Rodríguez, 181123 p. ; 22 cm

Riego y Flórez Valdés, Miguel del (1781-1848)Observaciones sobre los atentados de las Cortes Extraordinarias de Cádizcontra las leyes fundamentales de la Monarquía Española y sobre la nuli-dad de la constitución que formaron. / P.D.M.R. — Reimp. — [Santiago: s.n.], 1814 (En la de la Estafeta)27 p. ; 20 cmDissipat impios Rex sapiens, et incurvat super eos fornicem. Pver cap. 20.V. 26.É reimp. da ed. de Madrid, Imprenta de Ibarra 1814

Riego y Flórez Valdés, Miguel del (1781-1848)Romance el anciano de Hespéria : romance : dedicado a las tropas astu-rianas y exercito al mando del Exmo Sr. D. Francisco Ballesteros. TenienteGeneral de los reales exercitos &c. / P.D.M. del R. — Coruña : [s.n.],1811 (En la Oficina de D. Francisco Cándido Perez Prieto)18 p., [1] f. en br.; 4º Comeza: “ROMANCE. El anciano de Hespéria. // Al par de la tumbafria / hace tiempo que suspensa, / Y vacilante mi planta / El fin de lavida espera. / Cargado de años y males, / La varia espinosa senda / Delvivir casi acabada, / Anciano me mira Hespéria. (...)”Remata: “(...) De tu libertada hermosa: / Y debil la planta incierta, /Sin verte gozar las dichas / Que la tuvieron suspensa / Al par de la

652

María de Lourdes Pérez González

tribunal de Justicia formada por disposicion del mismo Cuerpo. — San-tiago : Ignacio Aguayo, 1811

Reconciliación entre serviles y liberales. — Reimp. — Santiago : [s.n.],1814 (Oficina de D. Manuel Antonio Rey)8 p. ; 21 cm

Refutacion de la iniqua censura estampada en la Gazeta Marcial de cincode enero de este presente año contra los sermones de los Padres Maestros Fr.Miguel Gayoso y Fr. Josef Negueruela Benedictinos, predicaron en la Ca-tedral de Santiago, el primero el dia 30 de Diciembre del año próximo pa-sado y el segundo el 2 de enero del presente año. — Santiago : [s.n.], 1813(Juan Francisco Montero)28 p. ; 21 cm Con licenciaNa contraport.: “Testificor coram Deo, et Jesu-Christo, qui judicaturusest vivos et mortuos, per adventum ipsius, et regnum ejus: prædica verbum,insta opportunè, importunè: argue, obsecra in omini patientiâ, et doctrinâ.Erit enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad suadesideria coacervabunt sibi Magistros, purientes auribus: et à veritate qui-dem auditum avertent, ad fabulas autem convertentur. Tu verò vigila, inomnibus labora, opus fac Evangelistæ, ministerium tuum imple. Ep. 2. B.Pauli ad Timoth. c. 4. v. 2.4.5.. // Protesto delante de Dios y de Jseu-christo, que ha de juzgar vivos y muertos, en su venida, y en su reyno:que prediques la palabra, que insistes á tiempo: reprehende, ruega,amonesta con toda paciencia, y doctrina. Porque vendrá tiempo, enque no sufrirán sana doctrina, antes amontonarán Maestros conformeá sus deseos, teniendo comezón en las orejas, y apartarán los oidos dela verdad, y los aplicarán á las fábulas. Mas tu vela, trabaja en todas lascosas, haz la luz de Evangelista, cumple tu ministerio. (Traducion delPadre Scio.)”Comeza: “ADVERTENCIA. No escribo esta refutacion para cerrar laboca á los Marciales, y Diaristas, porque es imposible que callen. Son comociertos insectos que se irritan con la repulsa de sus agijones: nolli, irritarecrabones; ó como aquellos otros, que nunca dexan de reproducir con de-

Page 327: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

655

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Rodríguez Gayoso, Miguel (O.S.B.) Discurso que en la apertura del capítulo general de los monges benedictinosde la congregación de España, celebrado en el monasterio de Celanova dió-cesis de Orense, pronunció el día 8 de mayo de 1814 el R.P.Fr. Miguel Ga-yoso, Predicador jubilado de la Orden, designado y votado en el mismoCapítulo para predicador del Rey nuestro Señor. — Santiago de Com-postela : [s.n.], 1814 (Imprenta de La Estafeta)XXVII p. ; 21 cm Con las licencias necesariasNa contraport.: “ADVERTENCIA: Siendo este discurso una produccionextemporanea del momento, y de la situacion, no puede salir rectificadoen ideas, y menos estar limado y correcto con el cuidado que pide Horacioen su Poética: non multa litura coercuit, y segun corresponde al gusto delos Oradores, y delicadeza de los Literatos. Iguales defectos se advierten porel mismo principio en las demas producciones del Autor, que atento á pro-ducir los sentimientos de su alma, y hablar el lenguaje de la verdad, se párapoco en vestir á esta noble Matrona con las flores, frases, y prímores de lalocución, que... las obras. Pide pues la indulgencia de los lectores, y la esperade los discretos.” Comeza: “¿Quis enim hominun poterit scire consilium Dei. Ait cogniturequid velit Deus... nisi tu dederis sapientiam, et miseris Spiritum Sanctumtuum de altisimis? Por fin es llegado el día, P. Rmo., y Sta. Congrega-cion; al fin despues de nueve años llego el ansiado dia de vuestra reu-nion capital, suspendida por la cadena de trastornos inauditos. Sobre-vivimos á los fracasos tremendos, vísteis caminar la destruccion y lamuerte por el ámbito de las provincias: la vísteis invadir vuestros mo-nasterios, y arrojaros inhumanamente de vuestros asilos. Perseguidos,abandonados de los hombres, amenazada en cada momento vuestraexistencia con el esterminio y el desamparo (...)”

Rodríguez Gayoso, Miguel (O.S.B.)La filosofía sin máscara ó Espejo de los sofistas españoles : Quaderno pri-mero / que preventa á la consideraciom de sus amados Compatriotas,en obsequio de la verdad, y para el desengaño del Público. Fr. MiguelGayoso, Monge Benedictino. — [Santiago de Compostela : s.n.], 1812

654

María de Lourdes Pérez González

tumba fria, / Hácia la tumba me lleva. / Y en breve, en breve, se oirá:/ Casi su esperanza muerta, / Y sin ver su patria libre, / Murió el An-ciano de Hesperia.”

Rigada, Benito de la Observaciones del teniente de fragata...Benito de la Rigada, sobre el artí-culo estampado en el Exacto Correo de 8 de enero por D. Julián Cid conel objeto de debilitar la representacion que contra él mismo dirigió aquelal Supremo Gobierno en 22 de Diciembre último, y se publicó en el mismoperiódico de 5 del corriente. — Santiago : [s.n.], 1813 (Imprenta de losDos Amigos)7 p. ; 20 cmComeza: “He visto por experiencia que el ultimo recurso de apelacionque tienen en estos tiempos ciertos hombres cuando se ven atacadosen público con las armas de la razón y de justicia, es pedir que se sus-penda el juicio, sobre las exposiciones que puedan perjudicarles; paralo cual ofrecen sincereara su conducta y ponerse á cubierto de todacensura. Tal es el medio que procuro adoptar D. Julian Cid, y segura-mente no tenia otro de que echar mano, cuando trato de rebatir mirepresentacion dirigida al supremo Gobierno en 22 de Diciembre ul-timo, por medio de un articulo que estampó en el exácto correo de 8de Enero. Todo su contenido se reduce á cuatro párrafos, de los cualesel primero está tan obscuro y enigmático, que aunque entiendo me-dianamente nuestro idioma, apenas pude percibir su sentido para mitan intrincado como pudiera serlo el mas dificultoso problema escritoen Griego por el mismo Euclídes. (...)”I. Cid, Julián

Rivera y Gil, JoséEl filósofo cristiano ó Impugnación de la obra intitulada ; Carta críticade un Filósofo Rancio que impugna á la española antigua y no a la francesael discurso del Sr. diputado Argüelles, sobre contribución de diezmos, etc./ [por J.I.L.]. — Coruña : [s.n.], 1812 (En la oficina de don AntonioRodriguez)LXXII p. ; 19 cm

Page 328: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

657

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

[2], 40, [6] p. ; 20 cm Videte ne quis vos decipat per philosophiam, et inanem fallatiam. S. Paul.Epist. Ad Colos. C.2.V.8Na nota final: el autor concluye la publicación

Rodríguez Gayoso, Miguel (O.S.B.) Oración fúnebre histórico-moral que el monasterio de S. Salvador de Ce-lanova consagra a ... Fr. Benito Uría y Valdés... / pronunciola ... Fr. Mi-guel Rodriguez Gayoso... — En Santiago : [s.n.], 1811 (Por D. JuanFrancisco Montero)72 p. ; 20 cmI. Uría y Valdés, Benito (O.S.B.)

Rubio, José MaríaLa Guerrilla o instrucción para el exercicio y maniobras de las compañíasde cazadores : Para la enseñanza de los cadetes de la Escuela Militar delcuarto exército / por José María Rubio. — Santiago : [s.n.], 1814 (Imp.de Los Dos Amigos)1 f., XII, 120, 8 p. : 6 plan., 1 partitura ; 15 cm

Ruiz de Padrón, Antonio José (1757-1823)Dictamen del Doctor D. Antonio José Ruíz de Padrón, Ministro calificadordel Santo Oficio, Abada de Villamartín de Valdeorres y diputado por lasIslas Canarias, que se leyó en la sesión pública de 18 de enero sobre el Tri-bunal de la Inquisición. — Reimp. — [A Coruña : s.n.], 1813 (Oficinade Don Antonio Rodríguez)63 p. ; 21 cmReimp. da ed. de: Cádiz : [s.n.], 1813 (En la Imprenta Tormentaria)Na contraport.: Omnis plantario, quam nom plantavit Pater meus cœ-listis, eradicabitur. Math. cap. XV. Comeza: “SEÑOR: Ocupado V.M. en uno de los asuntos mas impor-tantes y trascendentales á la seguridad y prosperidad de la Monarquía,de si ha de exîstir ó no por mas tiempo aquel famoso tribunal, conocidodesde el siglo XIII con el dictado de Inquisicion, he creido dar mi dic-tamen por escrito para que sea cual fuere la resolucion del Congreso,

656

María de Lourdes Pérez González

(En la imprenta de D. Ignacio Aguayo) [2], 30 p. ; 20 cm Na p. 30: “a obra constará de diez cuadernos, cinco de materias civilesy políticas y otros cinco de materias religiosas y eclesiásticas”Baixo o tít.: Videte ne quis vos decipiat per philosophiam, et inanem fa-llatiam. S.Pau. Epist. ad Colos. c.2.v.8.Comeza: “Mi P. Predicador, y amigo: hemos visto con sorpresa, y condolor el Num. 13 de la Gaceta Marcial de Santiago, en la que se insultadel modo mas lujuriosos, y grosero al ministerio, y á los ministros dela divina palabra. Visto lo visto quieren desacreditar hasta nuestros púl-pitos, y predicadores para quitar este escudo á la Religion unico alivioentre nuestras penas, y calamidades; y recurso único que quedaba á lapiedad de los fieles, para instruirse, y defenderse de los multiplicadosasaltos, y emboscadas de la impiedad, y libertinage. A mi no me causótanta novedad el impudentismo desenfreno de tal Gaceta, porque yatenia idea del caracter avieso de este periódico y le habia observadootras veces en algunos trozos del Diario y Cartel; pero mis convecinosN.N. quedaron tan escandalizados, y aturdidos, que resolvimos decomun acuerdo no comprar, ni leer otro numero, y ellos, é yo espera-mos que la Junta de censura mantendrá recoger aquel Numero escan-dalosos, que atropella las prohibiciones del reglamento de imprenta; ytambien le pedimos y no dudamos que V. vindicará la verdad, y honorde su sagrado ministerio de tan feos insultos y vilipendios... (...)”

Rodríguez Gayoso, Miguel (O.S.B.)La filosofía sin máscara, lucero entre los ilustradores sofistas : quaderno se-gundo, ilustración filosófica / sigue por el mismo autor, Fr. Miguel Ga-yoso. — Santiago de Compostela : [s.n.], 1812 (En la Imprenta de Ig-nacio Aguayo)[2], 32 p. ; 20 cm

Rodríguez Gayoso, Miguel (O.S.B.) La Filosofía sin máscara : concluye el discurso de la ilustración filosóficacon una salva á las luces del Señor diputado Argüelles, lucero entre los ilus-tradores sofistas : quaderno tercero. — [Santiago de Compostela : s.n.],1812 (En la imprenta de D. Ignacio Aguayo)

Page 329: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

659

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

[S]

Salcedo, Eustaquio [Carta de Eustaquio Salcedo (alias Pintos) comandante de guerrillas, nom-brado por el digno antecesor V.E. marques de la Romana...]. — [A Coruña: s.n.], 1812 (Imprenta de Don Antonio Rodríguez)13 p. ; 20 cm

Salgado Ulloa y Feixó, José Representación político-racional que ... Josef Salgado Ulloa y Feixó ofrece,presenta y dirige a las Cortes soberanas de España sobre el reglamento queconviene hacerse de las rentas y riquezas del estado eclesiástico…— San-tiago : Ignacio Aguayo, 181192 p. ; 21 cm

Sánchez Vaamonde, Pedro Antonio (1749-1806) Apología en favor de la Santa Iglesia de Santiago en razón de la renta devotos que cobra. Se desvanecen sus calumnias con que este punto se ha pre-tendido y pretende informarla. Se prueba con certidumbre histórica serverdaderos los sucesos de Clavijo referidos por los Historiadores del sigloXIII. Se defiende el diploma de Ramiro I. de las objeciones con que se lecombate; y se hace ver aun los testimonios de los principales impugnadoresdel Voto que el derecho de la Iglesia á esta Renta es indisputable / su autor,P.A.S.V. — [Santiago de Compostela : s.n.], 1813 (Santiago de Com-postela : Imprenta de D. Juan Francisco Montero)319 p. ; 23 cmComeza: “SECCION PRIMERA. Numero primero. Motivo de escri-bir, y calumnias contra la Iglesia de Santiago. Si los que impugnan eldiploma del Voto de Ramiro I se contuvieran dentro de los justos lí-mites, estaría yo muy distante de mezclarme en esta contienda, dexan-do a los diplomáticos disputar de su legitimidad, y á los abogados dela Iglesia de Santiago defender los derechos de ella. Pero al ver que conesta ocasion se imputan fraudes, falsedades y todo género de crimenespara llevar adelante un perverso empeño, creí debia emplear mi cortotalento en vindicar á una madre inocente, siguiendo los pasos del gran-

658

María de Lourdes Pérez González

se transmita y llegue mi opinion á las futuras generaciones. Este graví-simo asunto, que ha llamado la atencion de muchos ilustrados y vir-tuosos ciudadanos, que hacen sudar continuamente prensas para ilus-trar al pueblo español en su religion y verdaderos intereses, convieneexâminarlo detenidamente segun las luces del Evangelio, los funda-mentos del derecho público de las naciones, y los principios de la sanafilosofía (...)”

Ruiz de Padrón, Antonio José (1757-1823)Dictamen del Doctor D. Antonio José Ruiz de Padron ... que se leyó en lasesión pública de 12 de octubre, contra el voto de Santiago. — Reimp. —Coruña : [s.n.], 1812 (En la Oficina de D. Antonio Rodriguez)70 p. ; 22 cm

Ruiz de Padrón, Antonio José (1757-1823)Juicio crítico ó analisis del dictamen y apéndice del doctor Don AntonioJosé Ruiz de Padron sobre el tribunal de la Inquisicion / compuesto eninglés por Reynaldo Mackinnon ; traducido al castellano por un patriota; y publicado en obsequio de la Nacion por D.M.A. y M. Presbítero. —Sevilla : [s.n.], 1813 (En la Imprenta de Calle Vizcaynos a cargo deAnastasio Lopez)20 p. ; 22 cmI. Mackinnon, Henry (1773-1812). A journal of the campaign in Por-tugal and Spain, containing remarks on the inhabitants, customs, trade,and cultivation, of those countries, from the year 1809 to 1812 / by thelate Major Gen. Henry Mackinnon. — London : printed for CharlesDuffield, 1812

Ruiz de Padrón, Antonio José (1757-1823)Pensamientos ocurridos á un observador sobre el voto que el señor Ruiz dePadron, diputado en Cortes, dió con el objeto de promover la abolicion deltribunal de la Inquisicion / publicalos el Editor del sensato. — Santiagode Compostela : [s.n.], 1813 (Oficina de D. Juan María de Pazos)61 p. ; 20 cm

Page 330: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

661

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

en este dichoso Café tomando mi taza de cascarilla, quiso la fortunaque á mis espaldas estuviesen blasfemando de sus producciones ciertossugetillos, de los muchos que Dios conserva en el mundo para tormen-to de los hombres sensatos y despreocupados. La conversación caía sobrelos últimos impresos de vmd., y contestacion al Padre Misionero.”Remata: “(...) Peut perdre impunement de l’encre & du papier. Y aunquediría vmd. y diría bien que por este medio hace circular el contenido,dando que trabajar a la imprenta, la imprenta, al traficante de papel,éste á los fabricantes, y los fabricantes á una infinidad de artesanos quenecesita emplear en su elaboración, y los operarios, las fábricas, el co-merciante y la imprenta que pagan las contribuciones con que se hade sostener el exército. Viniendo vmd. sin gastar mas cera que la quearde á ser el resorte primario de toda esta gran máquina, mejor seríapara vmd. Conseguir el mismo efecto, empleando sus grandes talentosen arreglar un sistema de real Hacienda, por ser mas adaptado al em-pleo que disfruta, ó en presentar al público algún otro proyecto de eco-nomía que pueda sernos útil en las presentes circunstancias, para queá lo menos, si se veía vmd. expuesto á la censura pública, fuese porhombres sensatos, y no por quatro farándulos como los que esta tarderevolvieron los huesos, y ínterin no se proporciona ver á vmd. lo es conel mas cordial afecto su apasionado Q.B.S.M. Coruña I.º de mayo de1812.=J.* M.* Y L.*”I. Foronda, Valentín (1751-1821) Quizais tras as siglas J. M. y L. esteao propio Vicente de Santa María.

Santa María, Vicente de (O.C.D.)El Café de las Once Mil Virgenes : parte segunda. — La Coruña : [s.n.,s.a.] (En la oficina del editor del Exâcto Correo y Postillon)8 p. ; 21 cmComeza: “... ¡o vos qui futilitates 7 Aprendendo modernorum extra-ñare soletis / Quod non dant vobis nec pesetas, nec honorem / Noliteesse asinos!. Metrificatio invectiv. V. 143. // La nota, al parecer de men-gua, que la opinion de algunos hombres poco ilustrados pretende im-primir á la pobreza, y el desprecio ordinario con que se mira todo quan-to la rodea, hace casi siempre que el genio observador no se atreva á

660

María de Lourdes Pérez González

de Morales que juzgó en semejante caso obligarle a ello la conciencia.Este es el motivo que he tenido para responder á la memoria del SeñorCamino, y que me mueve ahora á tomar pluma contra un escrito quese ha publicado despues intitulado: Discurso sobre el Voto de Santiago,ó sea demostracion de la falsedad del privilegio en que se funda, y de la in-justicia de su exâccion, para precaver de error á los que en él se remiten,leyeren la obra con el título Diploma de Ramiro I. ha publicado elP.M.F.P.R., esto es, el P.M. Fr. Pablo Rodríguez. (...)” I. Rodríguez de Ledesma y Vayrado, Francisco. Discurso sobre el votode Santiago : o sea demostración de la falsedad del privilegio en que sefunda, y de la injusticia de su exâcción, para precaver de error a los queleyeren la obra, que con el título de Diploma de Ramiro I, ha publicadoE.P.M.F.P.R.— Madrid : [s.n.], 1805 (Imprenta de Sancha)

Santa Cruz de Marcenado, Joaquín Navia Ossorio, Marqués de(1750-1816)Representaciones del Capitán General Marqués de Santa Cruz de Marce-nado, á la Junta Suprema Central, al Consejo de Regencia, y alas (sic)Cortes extraordinarias de España. — La Coruña : [s.n.], [1811] (En laoficina de D. Francisco Cándido Pérez Prieto) 71 p. ; 4º, 20 cm

Santa María, Vicente de (O.C.D.) / J.M. y LEl Cafe de las Once Mil Vírgenes ó sea Opinion del vulgo sobre la respuestade gracias de Don Valentín Foronda al padre misionero Fray Vicente deSanta María. [Parte primera] / J.M. y L. — La Coruña : [s.n., 1812](En la oficina del editor del Exâcto Correo y Postillon)8 p. ; 21 cm Carta con data: La Coruña, 1 de mayo de 1812Comeza: “Señor Don Valentín de Foronda. Muy señor mio: la necesi-dad y causalidad todo á un tiempo me han llevado esta tarde á desayu-narme al Café de las once mil Vírgenes, establecido en el barrio de Ato-cha de esta ciudad, sitio que freqüento despues que la escasez de lostiempos, la falta de pagas, y la ruina á que me arrastró la mala suertedel juego, me sepultaron en la miseria y abandono. Hallándome, pues

Page 331: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

663

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

le proporcionó su adulacion e intriga ::: Yo no tengo otro apoyo que lajusticia, que me asiste, y aguardaré con resignacion, á que se me haga,pero esto no quita para que le advierta, que el señor Comisario de Gue-rra no le autoriza para tratarme de hombre infame, corrido, y otrosimperios propios de su instruccion ¿Acaso este modo de expresarse loaprendió en la casa del Señor Orcasitas, en el Convento de Capuchinosde Alcalá, de donde se le echó por revoltoso, ó en los Pósitos de Ma-drid, donde tiene por o mismo una causa pendiente? No lo creo, enqualquiera de aquellos destinos hay crianza, moderacion, y Religion,pero Perabeles lo olvidó todo (I) Véase un Manifiesto impreso en laCoruña en 17 de Julio de 1812.”Remata: “(...) Ya van escritas mas de Cinco Palabras. Si el Sr. Perabelesno escribe en adelante con mas verdad, juicio, y decoro, que hasta aquí,si en sus papeles no lleva por norte la verdad, protexto que no le res-ponderè, pero le desafio à que en presencia de hombres juiciosos, losque èl quiera escoger, me de una prueba de las falsedades, que me pro-paga: yo estoy pronto á sostener toda la doctrina, que ha predicado enpresencia de un Concilio, y mi patriotismo decidido á la vista de nues-tro Congreso. Valete.”I. Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832). II. Perabeles, Lorenzo

Santa María, Vicente de (O.C.)Dos palabras que sirven de respuesta fraternal con tres breves notas del P.Fr. Vicente de Santa Maria Carmelita Descalzo a Don Lorenzo PerabelesCatolico, Apostolico, Romano amigo de los Frayles, y espíritu al Hijo delos R.R. P.P. Dominicos. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la oficina dePrieto)22 p. ; 20 cmVeritas odium parit. Lorenzo Perabeles é comisario de guerra e delatado á S. M. no grupodos liberais da Coruña en 1814.Comeza: “Señor Don Lorenzo, carísimo Hermano en nuestro adorableSalvador Jesu Cristo! Supongo, que Vdm. como tan sabio, sabe, quees tan antiguo como el mundo, este verdaderisimo proloquio, la verdadengendra odio contra el que la profiere. Veritas odium parit. Un dis-

662

María de Lourdes Pérez González

registrar ciertos monumentos dignos de la atencion de las almas sensi-bles y despreocupadas (...)”Remata: “(...) Detestamos la necedad de aquellos hombres reformado-res de nuestros buenos usos; despreciamos sus orgullosos pensamientos,y bendiciendo la sabia crítica del café, nos marchamos. AVISO. A pro-puesta de los concurrentes al café de las once mil Vírgenes se desea re-compensar los relevantes méritos de J.F. Alzuru por su alto y grandiososproyecto de un nuevo y fecundo arbitrio nacional sin gravamen, y conventaja del contibuyente. ¡Artesanos, he aquí la ocasión de desenvolvervuestros circunscriptos talentos! ¡Labradores, llegó ya el tiempo de de-poner vuestras rancias y serviles costumbres! ¡Cafeteros, la nación va áser rica, no habrá un solo pobre entre nosostros, todo florecerá con eltrabajo de los días de fiesta y vuestras casas serán el depósito del peculioadquirido en los 52 domingos de todo el año; en las cuatro fiestas mó-viles que son: Resurreccion, Ascension, Pentecostés y Corpus... Unamedalla con el templo de Salomon, una estatua tan gigantesca comoel proyecto, una corona de cardos, ó una taza de cascarilla podrán dealgún modo premiar los raros y monstruosos talentos de este genio li-beral, quien ya no nos proporciones trabajo, lo hace á lo menos de diaspara trabajar. ¡Loor eterno á los sabios y modernos ilustradores! ¡Gloriainmortal al célebre proyectista Alzuru!”I. Alzuru, Juan Eligio

Santa María, Vicente de (O.C. D.)Cinco palabras y algunas mas en respuesta a las obstinadas calumnias delSeñor Don Lorenzo, bien conocido en el público por sus arrebatos comoindican las siguientes expresiones de un Papel Público / [Vicente de SantaMaría]. — Coruña : [s.n.], 1813 (En la oficina de Prieto)34 p. ; 20 cm AnónimoLorenzo Perabeles é comisario de guerra e delatado a S. M. no grupodos liberais da Coruña en 1814.Comeza: “TEXTO. Me he detenido ::: para hacer ver al Público, quePerabeles es otro Maquiabelo en sus mâximas, capaz de ser instrumentode perder al que se le ponga en la cabeza, fiado tal vez en el favor, que

Page 332: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

665

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Santa María, Vicente de (O.C.)Sermón patriótico predicado en la bendición de las banderas del Alarmadel primer número de La Coruña... / por Fr. Vicente de Santa María ...el día 28 de junio de 1812. — Coruña : a expensas de los señores Gefes,1812 (En la Oficina de D. Antonio Rodríguez)29 p. ; 20 cm

Santiago de Compostela. CabidoRepresentación hecha por el Ayuntamiento Constitucional de Santiago ala Regencia del Reyno contra la clase militar de la nación española. —[Santiago : s.n.], 1814 (Imprenta de los Dos Amigos)20 p. ; 20 cm

Santiago de Compostela. CabidoLa Justicia y regimiento de esta M.N. y L. Ciudad de Santiago, Voto enCortes de S.M., Capital del Reyno de Galicia... — [S.l. : s.n., 1812.]2 p. ; 30 cm

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821: Ra-fael de Múzquiz y Aldunate)Carta pastoral del excelentísimo señor D. Rafael de Múzquiz y Aldunate,Arzobispo de Santiago, dirigida a todos sus súbditos, así eclesiásticos comoseculares. — Santiago : [s.n.], 1814 (Imp. de D. Juan Francisco Mon-tero)72 p. ; 20 cm

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821: Ra-fael de Múzquiz y Aldunate)Dos cartas, contra la ligereza demasiada en juzgar y contra la poca pre-caución en creer/ el Editor. — Santiago : [s.n.], 1813 (Oficina de Mon-tero)33 p. ; 20 cm Comeza: “Una feliz me puso ahora mismo (I de Diciembre) en lasmanos la siguiente correspondencia que doy luego á la luz casi ciertode que hago en las presentes circunstancias un servicio importante alPúblico y á la Nacion, harto mas que al ilustre personage en favor de

664

María de Lourdes Pérez González

creto, teniendo presente este adagio, pregunta, si la verdad es dulze poractiva, y amarga por pasiva; dulze para el que la profiere, y amarga parael necio, que la oye. (...)”Remata: “(...) Basta por ahora; y con esto es de Vmd. Señor Católico,Apostólico, Romano, con el mas profundo respeto, y la mas alta con-sideracion su Hermano, y afecto Capellan Fr. Vicente de Santa MariaCarmelita.”Contén: Dos palabras al célebre, al famoso, al justo, al sabio, al dulce, allógico, al político, al venerable patriarca de los iluminados pensadores D.Valentín Foronda. Comeza: “Muy Señor mio! No lleve á mal que diga á Vsa. Venerabili-dad, que en su nota á su tontísima carta inserta en el Anti-Ciudadanopor la Constitucion violada en los mas principales articulos por esteGacetero de Pepe Botellas en Valladolid con escándalo de aquella lea-lisima Ciudad, me levanta un falsisimo testimonio, pues, supone, queyo he dado á Vsa. Venerable persona los elogios, que insinua; sepa, quees un gran mentiron, muy semejante al del año pasado. Nada estraño,porque el artículo fundamental de su Santa Hermandad es mentir (...)”Remata: “(...) Vs. Venerabilidad, Señor Don Valentin, mire lo que es-cribe, y no mentira, como miente en su nota; basta de aviso para quese corrija, si es susceptible de correccion. Y con esto soy, como siempresu amigo, que le saludo, como debo, quando le encuentro en la calle,y vuestra Filantropía me vuelve la espalda, por que no soy de su cofra-dia. Fr. Vicente de Santa Maria Carmelita. Señor, y Venerable Don Va-lentin Foronda.”I. Vicente de Santa María (O.C.D.).Dos palabras al célebre, al famoso,al justo, al sabio, al dulce, al lógico, al político, al venerable patriarca delos iluminados pensadores D. Valentín Foronda. II. Pardo de Andrade,Manuel (1760-1832). III. Foronda, Valentín (1751-1821)

Santa María, Vicente de (O.C.)El padre misionero sin máscara fray Vicente de Sta. Maria contra la cartade un cierto sugeto de La Coruña, inserta en la Gaceta Militar y Políti- ca de Santiago de 14 de marzo del presente año...— Coruña : [á expensasde un Comerciante], 1812 (En la oficina del Exacto Correo)38 p. ; 21 cm

Page 333: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

667

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821: Ra-fael de Múzquiz y Aldunate)Representación dirigida a las Cortes por el M.R. Arzobispo de Santiago yR.R. Obispos de Lugo, Mondoñedo, Tuy y Santander. — Reimp. — [San-tiago : s.n.], 1814 (Imprenta de D. Juan Francisco Montero)19 p. ; 29 cmComeza: “Por una casualidad llegó a mis manos un papel, que consultadocon Personas de sano juicio, y buenos Patriotas, y pareciéndonos muy opor-tuno, é interesante al Público en las circunstancias críticas, me aconsejaronsu impresion. Conducido pues estos principios, y deseoso de contribuir pormi parte á la mayor satisfacion de mis Amigos y Conciudadanos, me resolvíá imprimirle y publicarle, cuyo literal texto dice así. SEÑOR. El Arzo-vispo de Santiago y demas Prelados, que abajo firmamos, recurrimosa V.M. por medio de esta atenta representacion la mas justa en las ac-tuales imperiosas circunstancias que traen agitada á la Monarquía es-pañola, y en que para fixar un sistema constante de gobierno, hastaque la providencia nos restituya á nuestro amado é infortunado Sobe-rano el Sr. D. Fernando VII, se trata de juntar en Córtes á la Nación,que el Supremo arbitro del destino de Reynos é Imperios ha encomen-dado á su cuidado. Á la verdad ninguno otro medio consideramosmejor y mas acertado para mantener ilesos los derechos del Trono y laNacion, que son los de un moderado mando y una moderada libertad,y para exterminar de una vez al Tirano de la Europa y arrojar á susExércitos del territorio Español, que la reunion de voluntades de losprincipales Representantes de la misma nacion, congregados en Córtes,cuyas deliberaciones establezcan un plan de administracion capaz dellenar los deseos de los buenos Patriotas, que suspiran la restauraciony estabilidad de la Monarquia, degradada de su dignidad y decóro porlos esfuerzos ambiciosos, y por el mas impotente despotismo de unhombre orgullosos, revoltosos, violento, que parece se ha formado enhorrible designio de acabar de una vez con todas las instituciones, conque hasta ahora se habia gobernado el género humano, y acaso nomenos ¡o dolor! por muchos indignos y desnaturalizados Españoles,que imbuidos de principios y máxîmas republicanas, subversivas denuestra Constitución fundamental las han ido esparciendo entre el

666

María de Lourdes Pérez González

quien parece estar escrita á principios de agosto ¡Ojalá que impresa depronto no hubiera corrido por todo el Reyno, y que en ella se hubieseextendido algo mas el Autor de la respuesta contra los indiscretos quesin conocimiento de causa, se explican rotunda y decisivamente sobrela pericia de nuestros Generales, y sobre el patriotismo de los Diputa-dos de Provincias! Para bien ser habia de haber un diario o una gacetasemanal, ó aunque no fuera sino un mercurio cada mes, sin otro objetoni cuidado que hacer abierta y cruel guerra á la maligna curiosidad quetanto se alampa por adquirir noticias precisamente tristes é injuriosas;y a la ligereza suma en juzgar de sucesos y personas. Podriamos asiandar sin miedo por medio de las calles, y asistir con gusto á las tertu-lias: no sufririamos en éstas la molestia de estar oyendo horas y horasá un irrestañable parlador que para dar y quitar los títulos de traidor ypatriota segun y como le acomoda, se empeña de recio sacar por falsauna noticia de oficio ó acreditar por lo menos de muy verosimil unavoz vaga escrita en una carta que hasta se ignora de donde vino; y notropiezariamos á cada paso en aquellas con quienes por costumbre pre-guntan maquinalmente á todo el mundo, y á todos instantes ¿qué no-ticias hay? Quanto no aprovecharia un tal periódico, lo conocen bienlos buenos Españoles que saben callar, y obedecer; y aun en apuradascircunstancias ceder de su derecho y prerrogativas que son nada quandose trata de la salud de la patria. Carta á Santiago. Amigo tantas y talesson las maldades atroces que por aquí se atribuyen á vuestro Arzobispo,que aunque por su misma enormidad se hacen desde luego increibles,(porque la mitad no mas que fueran ciertas, bastaba, y sobraba paraprivarle de cien eminentes empleos que ocupase, y perder mil vidasque tuviere) hay sin embargo no pocos incautos que las extiendan, yquizás las abultan (...) Respuesta de Santiago (...)”Ben poidera ser o Editor do escrito o propio Arcebispo Rafael Múzquiz.

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821: Ra-fael de Múzquiz y Aldunate)Representación dirigida a las Cortes / por el M.R. Arzobispo de Santia-go... [et al.]. — [Santiago : s.n.], 1811 (Imprenta de D. Juan FranciscoMontero)19 p. ; 30 cm

Page 334: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

669

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

los señores obispos sus sufraganeos, el ilustrísimo Cabildo metropoli-tanos y el clero del mismo arzobispado dirigieron por duplicado á lasCórtes generales y extraordinarias. — Santiago : [s.n.], 1812 (Por D.Juan Francisco Montero) [10] p. ; 21 cm Comeza: “El Arzobispo de Santiago con los obispos que suscriben, ytodo el Cabildo y Clero de dicho Arzobispado se dirigen á V.M. pene-trados de la mas segura confianza que les inspira el generoso carácterde Representantes de una Nacion magnanima, y el interes comun dela gloria de Dios, de la Religion y de la Patria. Destinados por el Espi-ritu Santo para el gobierno de sus respectivas iglesias se persuaden quefaltarían á sus principales deberes, sino implorasen con el mayor enca-recimiento la poderosa y energica proteccion de V.M. La infusa épocade turbulentos tiempos en que vivimos, si ha producido gentes infielesá la Nacion, no es menos abundante de impíos, de filósofos y liberti-nos, que desprecian la Religion de Jesu-cristo, impugnan sus dogmas,ridiculizan sus máxîmas, y se mofan de sus Ministros. Si á pesar delsábio Decreto, que es la mayor gloria del Trono, y la mayor satisfaccionde la Nacion, en que la Religion Católica con exclusion de toda sectasea la única en todas las Españas: si á pesar del trastorno y sensaciongeneral que causó en el augusto Congreso la proposicion irreligiosadicha por uno de sus individuos, acaso sin contumacia y por equivo-cación: si á pesar de la piedad, respeto y delicadeza con que todas susdeliberaciones ha procedido sin querer meterse en el Santuraio, ni mez-clarse en los derechos de la iglesia, dexando éstos á un Concilio; si ápesar de todo esto, ni el exemplo de S.M. se sigue ni imita, ni la calidadde ser nuestra Religion ley y Religion del Estado les refrena ¿qué po-demos hacer? (...)”Remata: “(...) Dignese pues V.M. oir las voces propias de nuestro zelo,y de nuestro amor á la Religion y á la Patria. Dignese oir los votos deestos Prelados y los de todo este Reyno fidelisimo y heroico: persuadaseintimamente que este deseo general y uniforme consentimiento merecey es acreedor, no solo al asenso y aprobacion, sino al jubilo y alegria deV.M.; no lo dudamos y esperamos con la mayor confianza que V.M.reproduzca el vigor de las leyes que instalaron y el de las que hoy rigen

668

María de Lourdes Pérez González

Pueblo inocente hasta estamparlas en papeles públicos con escándalode la parte mas sana y juiciosa de la Nacion, según justamente se haquejado, enderezando sus clamores al Trono, el respetable y circuns-pecto Magistrado del Supremo Consejo de España é Indias en su con-gratulación dirigida á V.M. por el establecimiento de la Regencia. Nosabemos, si este desenfreno, y disolución de unas plumas venales, pros-tituidas y acaloradas con un fanático entusiasmo, que llega, á delirio,ha provenido en parte de la indolencia de la Junta Central, y otras Subal-ternas, faltas de vigor y energía para oponer una barrera respetable altorrente impetuoso de tantos funestos escritos, ó folletos, como haninundado á la Nacion, envenenados de mortíferos sistemas é insolentesdoctrinas desconocidas por nuestros Padres, tomadas, y copiadas á laletra de AA. extranjeros y peligrosos, cual un Rousseau, este apóstol dela libertad cívica... (...)”

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821: Ra-fael de Múzquiz y Aldunate)Representacion que el Excmo. é Almos. Sres. arzobispo de Santiago y obisposde Galicia dirigieron á S.A. la Regencia del reino, solicitando suspendiesela ejecución de los decretos de abolición de Inquisición. — Santiago : [s.n.,s.a.] (Oficina de D. Manuel María de Vila)VIII p. ; 21 cm

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821: Ra-fael de Múzquiz y Aldunate)Representacion que el Excmo. e Almos. Sres. arzobispo de Santiago y obisposde Galicia dirigieron á S. A. la Regencia del reino, solicitando suspéndeselaejecución de los decretos de abolición de Inquisición... : Santiago y abrilde 1813. — Reimp. — Madrid : [s.n.], 1813 (En la Imp. de Dávila) VIII p. ; 19 cm

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821: Ra-fael de Múzquiz y Aldunate)Representación sobre el restablecimiento del Santo Tribunal de la Inquisi-ción / que el Excelentísimo Señor Arzobispo de Santiago en union con

Page 335: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

671

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Reimpreso á solicitud del Vicario General de Capuchinos de las Pro-vincias de España y sus Indias: Fr. Mariano de Bernardos: en Madrid: Imprenta Repullés (Plazuela del Angel), Año de 1812Y reimpreso segunda vez en Santiago : Por D. Juan Francisco Montero,año de 1812Na contraport.: “¿Quién pudiera imaginar que en una Nacion (la Fran-cia) de las mas ilustradas se pudiese ver un trastorno tan horrible? ¿Qué sehallasen en ella tantos individuos que á la voz de algunos incrédulos seprecipitasen á tanto furor y á tal extremo de iniquidad? No era dificil co-nocer que la causa de todo esto era el funesto influxo de los modernos sofis-tas. Muchos años antes con la licencia de los escritos se había multiplicadoel número de sus sectarios: sobre todo, entre la gente de cierta clase que conmas fortuna y otra educacion querian vivir al gusto de sus pasiones, y as-piraban á distinguirse por opiniones atrevidas. En la viveza de mi doloryo acusaba al gobierno de haber dexado de pagar esta secta impía y des-tructora: me quexaba del clero, que ó no conoció el peligro, ó no supo átiempo tomar medidas eficaces para preveerle: me consternaba al ver lamuchedumbre por ignorancia y no por tener una idea viva y segura de laverdad de su religion, la dexaba envilecer. Evangelio en Triunfo: Prólo-go.”Comeza: “EL EDITOR AL QUE LEYERE. Luego que leí esta utilisi-ma obra, ví claramente en ella quán perfectamente desempeña su autorquanto en su prospecto promete. Lo executa con tanta oportunidad,tanta exâctitud y tanta elegancia, que me pareció haria un gravisismoagravio á mi patria, si por todos los medios que me fuese posible, noprocuraba que obra tan útil, y en los días presentes necesaria, llegase álas manos de todos los españoles... En ella encontrarás la oportunidad,ya la mires con relacion al tiempo, ya á los lugares en que sale á la luz,y se reemprime. Nunca mas que en nuestros dias se han esforzado losenemigos de la religion y de la patria en poner en execucion los perni-ciosos proyectos, que tanto tiempo ha tenian meditados los falsos filó-sofos para quitarnos la una, y esclavizarnos la otra. Los pueblos deCádiz y de Madrid son los en que en el dia mas se combate el argu-mento que en ella se trata con partidarios por una y otra parte. En-contrarás exâctitud, pues nada dexa que desear, y que no aclare quanto

670

María de Lourdes Pérez González

y gobiernan el Santo Tribunal de la Fé. De este modo triunfará este desus calumniadores, la Religion se conservará pura y sin mezcla de secta,y V.M. logrará ser aplaudido y celebrado, el pueblo se llenará de alegriay regocijo, y nosotros tendremos la satisfaccion de ver cumplidos nues-tros deseos y la de pedir con toda la efusion de nuestro corazon al Om-nipotente por la prosperidad de V.M., de la Religión y del Estado. San-tiago y Julio 10 de 1812.=.Señor.=Rafael Arzobispo de Santiago.=Fr.Gerardo Obispo de Salamanca.=Manuel Vicente Obispo de Astor-ga.=Andres Obispo de Mondoñedo.=Lucas Diez de Freyjo, Goberna-dor vacante en Lugo.=José Antonio Rivadeneyra, Gobernador vacanteen Lugo.=Por el Cabildo de Santiago: Blas Echalecu: Chantre.=VicenteMaria Aguilar.=Maximo Garcia.=por el Clero; Martin Ordaz, Arci-preste de Santiago, Diputado del Clero.=José Bayo Martinez, Arcipres-te de Iria Flavia, Diputado del Clero.”

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821: Ra-fael de Múzquiz y Aldunate)[Representación del Arzobispo de Santiago, pidiendo a la regencia la con-servación del Santo Tribunal de la Fé, en 1813]. — [S.l. : s.n.], [s.a.](Sevilla : Imprenta del Correo Político...)6 p. ; 21 cm

Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1777-1850: Ra-fael Vélez) Preservativo contra la irreligión : ó los planes de la filosofía contra la Re-ligión y el Estado realizados por la Francia para subyugar la Europa se-guidos por Napoleón en la conquista de España, y dados a la luz por algu-nos de nuestros sabios en prejuicio de nuestra Patria / por Fr. Rafael deVelez, Exâminador sinodal del Obispado de Siguenza, y Lector de sa-grada teología en su Convento de padres Capuchinos de la Ciudad deCádiz, donde se imprimió. — Reimp.. —- En Santiago : [s.n.], 1813(Por D. Juan Francisco Montero)231 p. ; 19 cmReimp. da ed. de: Cadiz : [s.a.], 1812 (En la imprenta de la Junta deProvincia, en la casa de Misericordia)

Page 336: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

673

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

del monitor del 4 de abril de 1814...— Reimp. — En Santiago : [s.n.],1814 (Imprenta de los dos Amigos)[3] p. ; 21 cmReimp. da ed. de: [Vitoria : s.n., s.a.] ([Viuda de Larumbe])

Señor, los prelados de treinta y quatro comunidades de religiosos que com-ponian antes de la invasion francesa en las Andalucias el Estado Regularde la ciudad de Sevilla protegidos por la ley y fiados en la probidad, justiciay religión de V.M... — Reimp. — Santiago : [s.n., s.a.] (Por D. ManuelMaría de Vila)[4] p. ; 20 cm Reimp. da ed. de: Cádiz : Imprenta de la Junta de Provincia en la Casade Misericordia, 1812

Sermon patriótico predicado en la bendición de las banderas de la alarmade la villa de Puente de Hume : año de 1812. — Coruña : [s.n.], 1813(En la Oficina de Prieto)14 p. ; 21 cm Comeza: “Thema: Nos vero pugnavimus pro animabus nostris, et legibusnostris, et ipse Dominus conteret eos ante faciem nostram. Lib. I. Machab.cap. 3.. v. 21. et 22.INTRODUCCION. Compatriotas mios! Quisiera yo atraher vuestraatencion con las mismas expresiones, que articuló el Padre de los Ma-cabeos, para alentar á los leales de Israel, quando el impío Antiocô Reyde Siria tenia al Pueblo escogido, y á la ciudad Santa en estado de unaseducion, subersion, y ruina mui semejante, y parecida á la que afligeá nuestra amada Patria. La Santa Escritura dice, que hallándose el Pue-blo de Dios en el mas doloroso abandono, pues muchos Hijos iniquosde Israel se habian unido á sus enemigos, para obrar el mal; otros co-bardes, apartandose del Testamento Santo se sugetaron al impío y sa-crílego Antiocô, y ofrecido incienso á los Idolos... (...)”

Sermon primero moral en el que se exorta a defender la religión y el estado.— Coruña : [s.n.], 1813 (En la Oficina de Prieto)19 p. ; 21 cm

672

María de Lourdes Pérez González

cabe en el laconismo con que era preciso tratar un argumento tan di-fuso. Encontrarás utilidad para todos: para el que gobierna, viendo enella las precauciones que debe tomar contra los enemigos de la patriay la religion. Para el Clero, conociendo las doctrinas que debe evitar, yenseñar al pueblo. Para el padre de familias, aprendiendo lo que debeinspirar á los que están á su cuidado. Á todos es útil su lectura (...)”Remata: “(...) NOTA. La faena de las tres Imprentas, que no descansande dia, ni de noche, no permitió lugar á este papel, escrito al principiode la revolucion.”I. Bernardos, Mariano (O.F.M. Cap.)

Santiago de Compostela. DeputaciónEl Excmo. Sr. Marqués de Campo Sagrado, gefe superior de esta provinciadice al Ayuntamiento de esta ciudad lo que sigue : Las Cortes generales yextraordinarias con el fin de evitar las dudas que pudieran suscitarse acercade la administración de justicia por los alcaldes constitucionales han de-cretado... — [S.l. : s.n., s.a.][1] p. ; 30 cm Asinado por: Marqués de Campo Sagrado Texto con data: Santiago, 18 de Noviembre de 1812 I. Bernaldo de Quirós, Francisco de Asís, Marqués de Campo Sagrado

Sarasola, Juan Ignacio Carta de don Juan Sarasola, rector de la parroquia de Santiago de la ciu-dad de la Coruña, en respuesta á un amigo suyo que con instancias solicitósaber de él todas las circunstancias de su prisión, que decretó el gefe políticoD. Damian de Lasnata, por haberse negado aquel á seguir en la lecturade los decretos de la abolición de la santa Inquisición. — [A Coruña :s.n., 1813.] (Oficina del Exacto Correo)16 p. ; 20 cm Se añaden algunas notas de mano agenaContén 15 documentos

El Señor comandante británico de esta plaza me ha pasado la noticia si-guiente, que acaba de llegar del quartel general, noticias oficiales, extracto

Page 337: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

675

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Suárez del Villar, JoaquínDon Joaquín María Suárez del Villar, comisario ordenador efectivo de[los] Exércitos Nacionales, y comisionado por el Sr. Intendente general deExército y de la provincia de Galicia, para ocupar las temporalidades del[Ilmo.] Sr. D. Rafael de Muzquiz y Aldunate, arzobispo de esta ciudad yarzobispado. — [Santiago. : s.n., 1813][1] p. ; 30 cm I. Santiago de Compostela (Arquidiocese). Arcebispo (1801-1821:Rafael de Múzquiz y Aldunate)

[T]

Talleyrand Perigord, Charles Maurice, Duque de (1754-1838) Representación que un catolico rancio dirige al emperador de los francesesbaxo el nombre de su vice-grande elector Carlos Mauricio Talleyrand conel doble objeto de corregir a ambos si es posible y manifestar al mundo lausurpación de los Estados Pontificios que acaba de consumar el primero /[Charles Maurice Talleyrand Perigord]. — Coruña : [s.n.], 1810 (Enla oficina de D. Francisco Candido Perez Prieto)15 p. ; 20 cm Comeza: “SEÑOR. Desde la paz de Tilsit, época la mas brillante parael Imperio, y en la que S.M.I. se ha presentado tan terrible y formidableá sus enemigos como grande y poderoso á sus amigos y aliados; ha sidotal la mutuacion y variedad de los sucesos, tan desigual y tortuosa laconducta del Gobierno y de su Gefe, que esta basta y al parecer flore-ciente monarquía amenaza ruina, ante los ojos del sabio político y justocalculador, que la ven en medio de sus conquistas caminar á pasos lar-gos á su total exterminio. V.M.I. como todo conquistador se deslumbray embriaga con la fortuna; y seguro de que esta coronará siempre susacciones emprende sin reflexîon á lo por venir quanto pueda al presentelisongear su gusto ó su poder (...)”Remata: “(...) Señor: mi zelo, aunque tardio, me arrebata. Perdonadaestas digresiones que todas sirven á la mejor instruccion de V.M.I. quetanto deseo. Dad señor á la Iglesia su gefe, á este sus dominios: á España

674

María de Lourdes Pérez González

Sermon segundo exortatorio a tomar las armas contra Francia. — Coruña: [s.n.], 1813 (En la Oficina de Prieto)19 p. ; 21 cm Comeza: “Thema: Nunquid Frates vestri ibunt ad pugnam, et vos hicsedibit?. Num 32. Expedite, pergite ad pugnam. Todo hombre, quando nace, contrahe la obligacion de amar á su Patria,y alimentándose despues en su seno, ratifica, y confirma el empeño devivir, y de morir por ella; Pero como son muchas y diversas las necesi-dades del Estado; exîge este de sus Hijos diferentes sacrificios; unos de-rraman su sangre en los combates; otros riegan nuestras campiñas consus sudores; estos levantando las manos al Cielo, piden al Señor pornuestra prosperidad, ó lloran sobre nuestros pecados; aquellos velandosobre el depósito de las leyes, matienen entre los Ciudadanos los dere-chos de la equidad, y de la justicia; Pero si de repente, ó de pensado,echandose sobre nosotros un enemigo, destruyese nuestras posesiones,robase, ó degollase á nuestros Conciudadanos, violase nuestras mas sa-gradas leyes, asolase nuestros altares, profanase nuestros templos; ame-nazando al estado, y á la Religion con un transtorno universal, á losprimeros gritos, que á impulso del espanto y del dolor, diese nuestraafligida Patria, descendiendo de los Tribunales, suspendiendo los sa-crificios, abandonando los Claustros, y acudiendo de los desiertos, Jue-ces, Sacerdotes, Cenobitas, y Solitarios vendrían á aumentar el númerode la Tropa, y á dar ilustres exemplos de zelo, y de valor, y si acaso nosupiese pelear, enseñarían por lo menos á morir (...)”

Sobrino Taboada, FelipeBreve y sencilla exposición de las operaciones, ideas y sentimientos del doctorD. Phelipe Sobrino Taboada, vecino de la ciudad de Santiago y catedráticoen aquella universidad de concilios generales. — Coruña: [s.n., 1810](En la oficina de D. Francisco Cándido Pérez Prieto)32 p. ; 22 cm

Soneto en onor del Padre Rancio. — Coruña : [s.n.], 1813 (En La oficinade D. Francisco Cándido Pérez Prieto)[1] p. ; 19 cm

Page 338: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

677

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

I. Thorel, Jean-Baptiste (Abade) (1736-1816). La Voix de la naturesur l’Origine des Gouvernemens; traite en deux volumes, Dans laquel ondeveloppe l’origine des societes, des inegalites, des droits, des proprietes, desautorites, des souverainetes, des corps civils, des lois, des constitutions, etc.,etc. — London : Dulau, 1809.

Thorel, Jean-Baptiste (Abade) (1736-1816)Cartas sobre la nobleza ó El Emilio desengañado : sobre la naturaleza, elrango, la dignidad y la necesidad de la nobleza de cada país : sobre el orígende sus tierras, de sus títulos, de sus dominios, y de sus posesiones. Ceguedaddeplorable sobre este órden. Animosidad de los facciosos para destruirle.Sistema desolador que trastorna el mundo. Origen fecundo de calamidadespara los pueblos.&c. &c. &c. “Litem natura diremit. Ovid. Metamr.” /traducidas del francés á el castellano de la edición que se publicó enLondres en 1812. — Santiago : [s.n.], 1814 (Juan Francisco Mon-tero)124, [4] p. ; 21 cm Comeza: “El autor á los pueblos. En mi primera obra intitulada la vozde la naturaleza, he combatido el sistema monstruoso que destruye elmundo. Habiendo probado hasta la evidencia sus absurdos, sus riesgos,y su imposibilidad, he hecho ver que acaba con los gobiernos, princi-palmente con los gobiernos populares; y para ello he caminado siemprecon los hechos en la mano. Pásese la vista por todos los países evolu-cionados, y no se hallará en ellos ni republicas, ni democracias, ni go-biernos mixtos, ni cámaras de pares, ni cámaras baxas, ni parlamentos.Nada de todo esto quieren los facciosos, porque su único fin es el dedominar como déspotas, y apoderarse de todo para sí y sus partidarios(...)” I. Thorel, Jean-Baptiste (Abade) (1736-1816). Debe tratarse do 2ºvolume que se anuncia en La Voix de la nature… — London : Dulau,1809, do que se fala no rexistro anterior. En todo caso, non o atopamoseditado solto.

Tenreiro y Montenegro, Joaquín, Conde de VigoExpediente relativo á la Reconquista de Vigo, sitio de Tuy y las gracias ensu virtud concedidas / que publica y por medio de una reverente repre-

676

María de Lourdes Pérez González

su legítimo soberano: á los Reyes del Norte sus provincias, y al mundotodo la paz. Dejad descansar la humanidad oprimida; y creed. Señor,que nos espera una eternidad en que se premian las virtudes y castigansin remision los delitos. Señor, esta es la última voz de C.M. Talleyrand.FIN.”No colofón da obra: “LICENCIAS: Los comisionados que nombró estaJunta Superior para el exâmen del papel anterior, son de dictamen, quepor su doctrina y erudicion es acreedor á la luz pública, y para satisfaccionde su Autor, se avise en el Diario. Coruña y Marzo de 1810. Lamela.Umbria. // Junta Superior de 17 de Marzo de 1810. Imprimase. Riva-deneyra. Coruña 22 de Marzo de 1810. / Pasé á la Censura del S.D. /Vicente Moltalban. Navia Bolaño. // Señor regente: He visto y reconocidoeste papel, y nada hallo en él que notar: tiene instruccion y particular eru-dicion: por lo que juzgo acreedor á que V.S. le conceda la licencia que so-licita. Asi lo siento en la Coruña á 23 de Marzo de 1810. Dr. D. VicenteAntonio Montalban. Coruña 23 de Marzo de 1810. Imprimase. NaviaBolaño.”O autor —un «católico rancio»— parece escribir empregando o nomede Telleyrand. Non está clara a autoría.

Theodoro de Merch, JorgeBreve compendio de la muerte del Papa Pio VI / por el general Jorge Theo-doro de Merch, natural de Suavia en Alemania; dedicado á la naciónespañola. — En la Coruña : [s.n.], 1811 (En la Oficina de D. FranciscoCándido Prieto)[II, 22 p. ] ; 19 cmI. Igrexa Católica. Papa (1775-1799: Pío VI)

Thorel, Jean-Baptiste (Abade) (1736-1816)La Voz de la naturaleza sobre el origen de los gobiernos : se manifiesta enesta obra el origen de las sociedades, de las desigualdades, de las propiedades... y en general las cuestiones mas importantes de derecho natural, políticoy civil... / traducida del francés al castellano de la segunda edición quese publicó en Londrés en 1809. — Santiago : [s.n.], 1813 (Oficina deD. Manuel María de Vila)v. ; 21 cm

Page 339: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

679

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

esperamos, dandoos á todos nuestra bendición.- Dada en nuestro Pa-lacio Episcopal de Tuy á quince dias del mes de Noviembre de milochocientos y trece. Juan Obispo de Tuy. Por mandado de S.S.I., elObispo mi Señor. Dr. D. Juan Garcia Benito y Alvarado. Sriô.”

[V]

Valenzuela, José María Sermón predicado el día 26 de julio de 1812 en la Santa iglesia catedralde Tuy, en la solemne función celebrada para jurar la nueva constituciónde la monarquia española, promulgada en Cádiz a 19 de marzo del mismoaño / por José María Valenzuela. — Santiago : [s.n.], 1812 (Oficinade D. Manuel Antonio Rey)14 p. ; 20 cm

Vallejo, José Calendario para el Reyno de Galicia y Principado de Asturias del año de1811 / compuesto por Josef y Andrés Vallejo, comisionado por S.M.para este efecto. — Santiago : [s.n.], [s.a.] (En la imprenta de D. Ma-nuel Antonio Rey)16 p. ; 16 cmBaixo o tít.: Las fiestas de precepto van de letra bastardilla, excepto losDomingos : los dias en los que se puede trabajar, con obligacion de oir Misaántes ó despues de las labores, llevan esta señal - y los en que se saca Animaesta - Con arreglo al meridiano de Santiago.I. Vallejo, Andrés

Vázquez Aguiar, Francisco (1758-1843)Representación que hizo á la Junta Superior Provincial de Galicia, su vocalD. Francisco Vazquez Aguiár, Cura Párroco de Bastabales para satisfaceral Ilustrísimo Cabildo de Santiago, que en contestacion á Oficio de lamisma Junta le intitula autor obscuro, y le supone de mala fé contra losintereses de su Cuerpo. — [Santiago : s.n., 1812]. — [11] p. ; 31 cmI. Galicia. Xunta. II. López Rivera, Pedro

678

María de Lourdes Pérez González

sentación vindica y consagra á la magestad del Congreso Nacional Joa-quin Tenreiro Montenegro. — Coruña : [s.n.], 1812 (En la oficina delExâcto Correo y Postillon)29, 79 p. ; 20 cm

Tui (Diocese). Bispo (Juan García Benito y Alvarado)Carta pastoral del reverendo obispo de Tuy instruyendo á sus diocesanos delo que ha practicado en solicitud de la conservacion del santo tribunal dela Inquisición antes y despues de la publicacion de los decretos de su supre-sion, y exórtandolos á que se mantengan constantes en la doctrina que lesanunció en su circular de 20 de Abril, sobre la debida obediencia, sumisiony respeto á las legítimas potestades. — Santiago : [s.n.], 1813 (En la im-prenta de D. Juan Francisco Montero)[36] p. ; 29 cmComeza: “Nos Don Juan Garcia Benito, por la gracia de Dios y de laSanta Silla Apostólica Obispo de Tuy y del Consejo de S.M. &c. Á todosnuestros amados diocesanos, asi Eclesiásticos como Seculares de qualquiergrado, clase y condicion que sean, salud en Nuestro Señor Jesu-Christo, quees la verdadera salud. Aunque nos hallamos intimamente convencidos(A.H.N.) de la sinceridad y pureza de nuestras acciones é intenciones,en quanto hasta ahora os hemos dicho por escrito, y enseñado connuestro exemplo en el delicado punto de la Publicacion de los decretossobre abolicion del Santo Tribunal de la Inquisicion, cuya conservacionpedimos en tiempo oportuno, deseándola como vosotros, y cuyo res-tablecimiento estamos todavía solicitando del Supremo Gobierno; sinembargo nos vemos hoy en la sensible y amarga necesidad de acredi-taros aquellas irrefragables, para que manteniendoos constantes en elsosiego y tranquilidad que manifesteis al tiempo de la publicacion dedichos decretos, no os dexeis deslumbrar con siniestras relaciones, niseducir con vanas palabras (...)”Remata: “(...) Asi mismo os encargamos y mandamos que leais estanuestra Carta á vuestros feligreses en el primer domingo que ocurrieredespues de su recibo al tiempo del Ofertorio de la Misa para que todossepan vuestros sentimientos, y ninguno ignore que ha sido nuestra con-ducta, y lo que hemos practicado acerca del indicado punto.- Asi lo

Page 340: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

681

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Villanueva y Astengo, Joaquín Lorenzo (1757-1837)Defensa de las Cortes y de las regalías de la Nación : en contestación á lainstrucción pastoral de los seis reverendos obispos refugiados en Mallorca /[Joaquín Lorenzo Villanueva y Astengo]. — Coruña : [s.n.], 1813 (Enla caxa typografica del Diario)51 p. ; 15 cm AnónimoNa contraport.: “«El amor y el respeto à los Soberanos, à la familia realy al gobierno es una obligacion que dictan las leyes fundamentales delEstado y enseñan las letras divinas à los sùbditos como punto grave deconciencia. De aquî provienen que los eclesiàsticos, no solamente ensus sermones, exercicios espirituales y actos devotos, deben infundir alpueblo estos principios sino tambien y con mas razon abtenerse ellosmismos en todas ocasiones, y en las conversaciones familiares, de lasdeclamaciones y murmuraciones depresivas de las personas del Gobier-no que contribuyen á infundir odiosidad contra ellas ... cuyo crímenestima como alevosia y traicion la ley 2, tít. 1, libro 3 de esta recopila-ción.». El sr. D. Cárlos III. en Real decreto de 14 de setiembre de1766.”Comeza: “PROLOGO. En la pastoral de los seis RR. Obispos debendistinguirse tres cosas: primera, las materias puramente religiosas: se-gunda, la doctrina política en òrden à la autoridad de intervencion òderecho de proteccion de los príncipes en puntos eclesiásticos: tercera,un hecho, esto es, el juicio de lo que han expuesto en las Cortes algunosseñores diputados, y de lo proyectado ò acordado por las mismas cortes.En los puntos de religion venero como católico la doctrina de la pas-toral: y la recomendaria, si mi voto pudiese darle algun peso: y solodeseo que todos los fieles arreglemos à ella nuestra conducta. En losotros dos puntos de hecho y de política no estoy conforme con estosRR. Obispos. En el hecho, porque juzgo que en su pastoral ofenden,aunque contra su intencion, à algunos señores diputados del augustoCongreso, y al mismo Congreso (...)”Remata: “(...) Si os persuadisen que se trata de extinguir las òrdenesreligiosas, suplicadles que lean el dictamen sobre restablecimiento y re-forma de conventos, presentado à las Córtes por catorce de sus indivi-

680

María de Lourdes Pérez González

Vega, Juan Antonio de la Representación al Augusto Congreso Nacional, solicitando se revoque laorden de 10 de octubre, que al señalar con igualdad los electores á cadaparroquia de esta Ciudad para la formacion del nuevo ayuntamiento, pa-rece está en contradiccion con lo que se anunció como aprobado en la sesionde que dimana, y asimismo sobe la imposibilidad de que las parroquiasrurales de distrito concurran con electores para el referido ayuntamiento; ymanifiesto de los pasos que ha dado para desempeñar el título de Procura-dor Síndico Personero de La Coruña que debió á la bondad de sus conciu-dadanos / D. Juan Antonio de La Vega. — La Coruña : [s.n.], 1812(En la oficina de Antonio Rodriguez)55 p. ; 19 cm

Vida pública del Excelentísimo Señor Arzobispo de Santiago D. RafaelMúzquiz, desde el año de mil ochocientos ocho hasta el de ochocientos ca-torce. — Santiago : Imp. de Minerva, 181432 p. ; 19 cmI. Múzquiz y Aldunate, Rafael de, Arcebispo de Santiago de Com-postela (1747-1821)

Villageliú, Andrés (O.F.M.) Observaciones sobre la libertad de la imprenta : acompañadas de algunasrazones apologísticas de nuestra santa religión / por Andrés Villageliú. —Santiago : [s.n.], 1811 (En la oficina de D. Manuel Antonio Rey) 27 p. ; 20 cm

Villageliú, Andrés (O.F.M.) Oración fúnebre que en obsequio del... Señor Marqués de la Romana, ca-pitán general de los reales exercitos... / dio a luz el R. P. Fr. Andrés Villa-geliu... — Santiago : [s.n.], 1812 : Imp. de D. Juan Francisco Montero32 p. ; 4º (19 cm)I. Caro y Sureda, Pedro, Tercer Marqués de la Romana (1761-1811).II. España. Exército de la Izquierda. Sexto Exército (Galicia; Asturias;León, 1811)

Page 341: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

683

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Villares, VicenteManifiesto político y moral a mis compatriotas / [Vicente Villares]. —[Santiago de Compostela : s.n., s.a.]16 p. ; 20 cm

Villares, VicenteMonumento de gratitud que, en nombre del fidelísimo Reyno de Galiciaofrece á la digna memoria del mortal Marqués de la Romana el Lic. D.Vicente Villares, abogado de los Reales Consejos y dl Ilustre Colegio de LaCoruña. — Coruña, Imp. de Vila, 1811Reimp. en: Mallorca : en la Oficina de Doña Marcelina Serrá, [1811?]1 f., 16 p. ; 20 cmNa contraport.: “Finis vitæ ejus nobis luctuosus, amicis tristîs, extraneis,ignotisque non siné cura fuit. Tacit. Vit. Agricolæ ƒ 9.º”Comeza: “¡Sublime Young! ¡Melancólico Harvey! (a) Prestadme porun momento vuestras liras de oro. Voy á hablar de la muerte ... la nochecontinúa su fúnebre cursos; la pálida luna, oculta entre negros cegales,apenas permite divisar los objetos; el mundo yace aletargado, calla todala naturaleza viviente, y solo se perciben los roncos quexidos del buhorepetidos por el eco (...)”Remata: “(...) NOTA. Como han pasado mas de 15 días despues deconcluido este papel que no pudo publicarse antes por lo recargada detrabajo que se halla la imprenta; en este intermedio aprobaron las Cór-tes los honores propuestos por la comision que se habla en el elogio.Pueden verse en los Diarios de dichas Córtes número 14, tomo 4º ysolo copiamos aquí la inscripcion que se manda poner para el gobienoen la lápida de la sepultura destinada para recibir el cadáver de nuestrohéroe. Aunque sencilla, es muy expresiva, y debe servir de freno á losinjustos censores de sus virtudes morales, militares y políticas. Quandola nacion ha sancionado el mérito de un hijo suyo, ningún particularpuede atacarlo con libelos incendiarios. Dice así: AL GENERAL /MARQUES DE LA ROMANA / LA PATRIA RECONOCIDA: /ASI LO DECRETARON / LAS CORTES GENERALES Y EX-TRAORDINARIAS / EN CÁDIZ A VII DE MARZO DEMDCCCXI”

682

María de Lourdes Pérez González

duos. Si os dicen que los falsos sabios del dia han causado el trastorno ge-neral de las costumbres, (pag. 12) contestadles que bueno fuera extendereste juicio á los casuistas laxôs que antes de ellos habian preparado estacorrupcion, y todavia siguen atizandola. Si os dicen que se abusa de lalibertad de imprenta, contestadles que por su parte contribuyan á dis-minuir este exceso enfrenando con su exemplo á los escritores que ins-piran desafecto y desamor á la soberania nacional. Si os persuaden queEspaña está en inminente riesgo de perder la fe, poneos de rodillas, ycon las lágrimas en los ojos suplicadles, que restituyendose quandopuedan á la parte libre de sus diócesis, según el exemplo que les danlas autoridades civiles, opongan á este torrente, como lo han hechohasta ahora, la continua predicacion, la oracion, el zelo segun ciencia,la caridad como la describe San Pablo, y las demas armas con que sedefiende y consolida en los estados este don del cielo. Ayudemos todosà este gran designio, siguiendo la máxîmas cristianas que inculcan estosprelados en su pastoral: porque á esto en nada se opone la compasionde los desaciertos polìticos que en ella han cometido.”I. España. Cortes de Cádiz. II. Carta pastoral dirigida por los Obisposque se hallan refugiados en Palma de Mallorca a sus respectivos diocesanoscontra el Diccionario crítico-burlesco. — Cádiz : [s.n.], [1812] (Imp.Tormentaria)

Villanueva y Astengo, Joaquín Lorenzo (1757-1837)Representacion hecha por los infrascriptos [Arzobispo de Santiago y Obisposde Orense, Tuy, Mondoñedo, Astorga, Salamanca y Santander] al augustoCongreso de las Cortes / [Defensa del Tribunal de la Fe por el Dr. JoaquinLorenzo Villanueva contra el obispo de Blois. Cádiz : Imprenta de An-tonio Murguía, 1812]. — [Cádiz : s.n., 1812] (Imp. de Antonio Mur-gia])[2], 8 p. ; 20 cm I. Grégoire, Henri, Bispo de Blois (1750-1831)Os Tribunais de Fe en mans dos bispos eran a opción pro-xansenista eregalista, constitucionalista, fronte ao Tribunal da Inquisición do An-tigo Réxime. Véxase: Cartas de un presbítero español sobre la carta delciudadano Grégoire, Obispo de Blois, al señor Arzobispo de Burgos, In-quisidor General de España, (Madrid, 1798). O presbítero é Villanueva.

Page 342: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

685

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

que los hombres que los han de gobernar abusan en algun caso, ó por ig-norancia, ó por malicia; fuera matrimonios, porque los hay malos, fueraexércitos y Generales que entre estos tambien hay abusos; fuera imprenta,que se abusa con escandalo de su libertad: tal es Lector, la filosofia nuevadel dia, y la que por medio de papeles publicos difundió errores, calumnias,y hechos truncados contra el Santo oficio, y magistralmente se han metidoá decidir en materias en las quales no tienen conocimiento, ni pueden,de lo que se obraba y practicaba por el Tribunal. La obrita que presentoen esta tercera reimpresion titulada: Vindicacion de la Inquisicion en sumodo de proceder y enjuiciar no es terminante á lo que este Sabio, Justo,Legal, Religiosos y muy político Tribunal practicó en el principio de su cre-acion, en el qual las circunstancias del tiempo le precisarían á usar, sino álo que executa de ciento y cincuenta años á esta parte... (...)”

Vindicacion de los insultos dirigidos injustamente á los párrocos de Galiciapor el redactor de la Gazeta Marcial de Santiago en el suplemento á la deljueves 22 de abril. — Santiago : [s.n.], 1813 (En la oficina de JuanMaría de Pazos)19 p. ; 15 cm

Viqueyra, Juan Carlos Representación sobre que esta capital [Betanzos] conserve su nombre enuno de los Cuerpos de Reserva mandados establecer en Galicia / de Feli-ciano Vicente Faraldo y Juan Carlos Viqueyra. — Santiago : [s.n.],1813 (Ignacio Aguayo)[10] p. ; 30 cm I. Faraldo, Feliciano Vicente

[X]

Ximénez de Palacios, Luis Reflexiones sobre el papel titulado “Representación hecha al Supremo Con-sejo de Regencia por varios naturales del Reino de Galicia : Y refutación

684

María de Lourdes Pérez González

I. Caro y Sureda, Pedro, Tercer Marqués de la Romana (1761-1811).II. España. Exército de la Izquierda. Sexto Exército (Galicia; Asturias;León, 1811)

Villaverde, Benito María Sotelo de Noboa y Niño, Marqués de¿Que era la Constitución? ó sea Observaciones sobre la que sancionaronlas cortes generales y extraordinarias publicadas en 1812 / reimpresasahora de nuevo en un sólo volumen por su autor Benito Maria Sotelode Noboa y Niño, Marqués de Villaverde... — Madrid : [s.n.], 1814(Imprenta de Ibarra)202 p. ; 21 cmRecolle os artigos publicados en El Sensato (Santiago de Compostela,1811)I. Sensato, El (Santiago de Compostela, 1811)

Vindicación de la inquisición y relación exacta de su modo de enjuiciar yproceder. — [3ª reimp.]. — Santiago : [s.n.], 1813[5], 27 p. ; 20 cmReimp. da ed.: Cadiz : [s.n.], 1812 (En la imprenta de la viuda deComes) ; reimpreso en Mallorca (en la de Felipe Guasp) e novamenteen Santiago : [s.n.], 1813 (En la de los dos Amigos)Comeza: “AL QUE LEYERE. La verdadera Filosofia no quiere decirotra cosa que amor á las ciencias; y la Lógica que es su primera parte, esun compendio de reglas para distinguir lo verdadero de lo falso, y formarjuicios exactos de lo que se vé, oie, ó entiende; pero la falsa del dia es la delembrollo de todo, y queremos alucinar con palabrotas huecas é insignifi-cantes, como las de libertad, fanatismo, preocupacion, supersticion, despo-tismo &c.&c. que con valentia, energia y convencimiento son explicadaspor el Filosofo Rancio, y aun mas por el P. Velez, Religioso Capuchino: asi-mismo esta señora filosofia saca consecuencias generales de casos particula-res, é asi porque algun Rey, Papa, Ministro, Obispo, Militar, General yLego hubiesen sido malos, infiere que no deben existir estos entes, y por lamisma regla se nos debe privar del vino, carnes, pescado, agua y aun delSol, pues que por sus abusos contrahemos enfermedades, é asi fuera todo,dexe yermo este mundo, y hecho una selva; no haya tribunales, ni leyes por-

Page 343: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

687

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

SEGUNDA PARTE:PAPEIS PÚBLICOS, ACHEGAMENTO POR ORDE

CRONOLÓXICA

Diario de Santiago (Santiago de Compostela, 1808)Diario de Santiago. — N. 1 (1 xuño 1808)-(12 xan. 1809). — [San-tiago de Compostela : Junta de Armamento y Defensa], 1808-4 p. ; 4ºDiario ata o 12 xan. 1809Editor: Manuel María de Vila, Pedro Rey RomeroXornal patriota conservador con Manuel María de VilaPatriota moderado con Pedro Rey RomeroContinuado por: El Patriota Compostelano (Santiago de Compostela,1809) En Santos Gayoso (1990-1995: T. 1, 25): “La publicación sale «con li-cencia de la junta gubernativa de esta ciudad y provincia, Editor: ManuelMaría Vila», a partir del 10-VIII-1808 lo hizo Pedro Rey Romero enla imprenta de Juan Francisco Montero y finalmente en noviembre enla de Francisco Rey” En Checa Godoy (2009: 204): “Durante el semestre de ocupaciónfrancés, Santiago queda sin prensa propia, pero en julio de 1809 asomaun nuevo periódico, El Patriota Compostelano. En realidad es una con-tinuación del diario, así lo reconoce en su primer número, de fecha 16de julio, con Rey de nuevo como impresor y editor responsable” Ed. facs. no Consello da Cultura Galega (2008: T. II-III)I. Galicia. Xunta de Armamento e Defensa (Santiago de Composte-la), ed. II. Vila, Manuel María de, imp. II. Montero, Juan Francisco,imp. III. Rey Romero, Pedro, imp.

Diario de La Coruña (A Coruña, 1808) Diario de La Coruña. — N. 1 (22 xuño 1808)-(xan. 1809). — [A Co-ruña : Xunta Superior de A Coruña, 1808-1809] (Imp. de FranciscoCándido Pérez Prieto)4 p. ; 4ºContinuado por: Diario del Gobierno de La Coruña (xullo 1809-ag.1809). 2ª época

686

María de Lourdes Pérez González

de las calumnias que en ella se han levantado al Capitán de la primeraCompañia de Artilleros Urbanos D. Luis Ximenez de Palacios. — Cádiz: [s.n.], [s.a.] (Imprenta de la Junta Superior)16 p. ; 21 cmTexto con data: en Cádiz, 1811

Page 344: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

689

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Ed. facs. no Consello da Cultura Galega (2008: T. III)I. Nolasco Martín, Pedro. II. Pérez, Antonio (O.S.A.). III. Pérez Prie-to, Cándido, imp.

Telégrafo político y literario de La Coruña (A Coruña, 1808)Telégrafo político literario de La Coruña. — N. 1 (23 set. 1808)-(1809?).— [A Coruña : s.n., 1808-189?] (En la Imp. de Don Manuel MaríaVila)4 p. en 4ºDiarioEn Uxío Carré Aldao, BRAG, n. 4: “Diario: comenzó en 23 de Sep-tiembre de 1808; no sabemos cuando terminó, suponiendo lo hiciera,como el Diario y La Gaceta, al entrar los franceses en la Coruña”Pé de imprenta: Con superior permiso: En la Imprenta de Don ManuelMaría Vila, impresor de la Junta del ReynoXornal liberalEd. facs. no Consello da Cultura Galega (2008: T. III)

Apéndice al primitivo Diario de Santiago (Santiago de Compostela,1808)Apéndice al primitivo Diario de Santiago. — N. 1 (dec. 1808)-1808?.— [Santiago de Compostela : Xunta de Santiago], 1808? (Imp. deVila)Periodicidade descoñecidaXornal absolutistaDirector: Freire CastrillónEn Barreirro Fernández (2008: 188): “A existencia deste Apéndice alprimitivo Diario de Santiago constitúe un enigma para os investigado-res. Dáme a sensación de que este xornal, que saía ocasionalmente, es-taba impreso por Vila cando perdeu os dereitos para imprimir o Diariode Santiago, o que parece xustificar a referencia ao «primitivo› Diario»,é dicir, ao primeiro que foi impreso por él.”En Barreiro Fernández (2008: T. 1, 89): “Tampouco puidemos con-sultar os 18 números do xornal Apéndice al Primitivo Diario de Santiagoque chegou a ver Odriozola. Só vimos un exemplar. O Apéndice foi un

688

María de Lourdes Pérez González

Continuado por: Diario de La Coruña (ag. 1809-xuño 1814). 3ª épocaContinuado por: Diario Antiguo de La Coruña. (set. 1814-xan. 1815).4ª época1ª época: N. 1 (xuño 1808-xan. 1809)2ª época: (xullo 1809)Director: 1ª época, Manuel Pardo de Andrade (1760-1832) Director: 2ª época, Ángel Antonio Henry Veira (1768-1813) Xornal patriótico, reformista, liberal. En Gómez Imaz (2008: 97-98): “Publicábase este diario en La Coruñaen 1808, era en su comienzo patriótico y de noticias, después fue re-formista; salía todos los días, en tamaño en 4º de dos hojas é imprimí-ase De orden superior del Reyno. — En la imprenta de D. FranciscoCándido Pérez Prieto. Comenzó por junio de 1808; en 1813 publícaseen igual tamaño y medio pliego, é imprimíase en este año En la oficinadel Exacto Correo, valiendo 2 cuartos el número … Lo fundó y pu-blicó su redactor D. Manuel Pardo de Andrade, que había sido frailede la Orden de San Agustín; lo comenzó en Junio de 1808 (primeraépoca); en julio de 1809 cedió la publicación a un tal D. AntonioHenri, que continuó hasta 1814 (segunda época), comenzando Pardode Andrade á publicar El Semanario Político, Histórico y Patriótico deLa Coruña”Ed. facs. no Consello da Cultura Galega (2008: T. IV)I. Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832). II. Henry Veira, ÁngelAntonio (1768-1813). III. A Coruña. Xunta do Reino de Galicia.Xunta Superior, ed.

Gaceta de La Coruña (A Coruña, 1808)Gaceta de La Coruña. — N. 1 (22 xuño 1808)-(xan. 1809). — La Co-ruña : s.n., 1808-1809 (Imp. de Cándido Pérez Prieto)Bisemanal: mércores e sábadosPeriodicidade irregular con números extraordinariosXornal patriota, moderado Colaboran entre outros: Pedro Nolasco Martín, Antonio Pérez(O.S.A.)2ª etapa, bonapartista: Gaceta de La Coruña (xan. 1809-xuño 1809?)

Page 345: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

691

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Diario del Gobierno de La Coruña. — N. 1 (xullo 1809)-(ag. 1809).— 2ª época. — [A Coruña : s.n., 1809]2ª épocaTít. anterior: Diario de La Coruña (1808). 1ª épocaContinuado por: Diario de La Coruña (ag. 1809-xuño 1814). 3ª épocaContinuado por: Diario Antiguo de La Coruña (set. 1814-xan. 1815).4ª épocaDirector: Angel Antonio Henry Veira (1768-1813) En Gil Novales (2009: 84): “Los seis primeros números de Julio 1809,y 15 de agosto 1809, reimpresos en Cádiz”.Xornal patriota, reformista, liberalI. Henry Veira, Ángel Antonio (1768-1813). II. A Coruña. Xunta doReino de Galicia. Xunta Superior, ed.

El Patriota Compostelano (Santiago de Compostela, 1809) El Patriota Compostelano : post fata resurgo. — N. 1 (16 xullo 1809)--(29 xan. 1812). — Santiago [de Compostela] : [s.n.], 1809-1810(Con superior permiso en la oficina de D. Manuel Antonio Rey)4 p. ; 4ºImpresor: Manuel Antonio ReyColaboradores: José Verea y Aguiar, Sinforiano López, Valentín Foron-da, Juan Bautista Camiña, Joaquín Patiño, Domingo Fontán, ManuelAcuña MalvarContinuación do: Diario de Santiago (Santiago de Compostela, 1808)Director: Pedro Rey Romero, Juan Bautista CamiñaDelatado por Freire y Castrillón o 23 de novembro de 1814 (AHN,Inq., leg. 4449) (González Fernández, 2011: 217-223)Non o atopamos incluído no Índice, quizais porque o delator non car-gaba moito a man sobre el.I. Rey Romero, Pedro, dir. II. Camiña, Juan Bautista (1774-1827), dir.

Semanario político, histórico y literario de La Coruña (A Coruña,1809)Semanario político, histórico y literario de La Coruña. — N. 1 (ag.1809)-(out. 1810). — [A Coruña : s.n., 1809-1810] (En la Oficinade Francisco Cándido Pérez Prieto)

690

María de Lourdes Pérez González

xornal que dirixiu Freire Castrillón (...). A cabeceira parece aludir aoprimeiro ou primitivoDiario de Santiago que imprimía Vila e dependíada Xunta de Santiago. A Xunta Superior de Galicia, na súa loita coaXunta compostelá, pasará a controlar o Diario de Santiago. Foi entóncando apareceu o Apéndice como continuador do primitivo Diario deSantiago, controlado pola Xunta de Santiago e oposto tanto á XuntaSuperior como ao liberalismo que empezaba a aparecer nos xornais.Era de saída irregular.”Ed. facs. no Consello da Cultura Galega (2008: T. III)I. Freire Castrillón, Manuel (1751-1820). II. Vila, Manuel María de,imp. III. Galicia. Xunta de Armamento e Defensa (Santiago de Com-postela), ed.

La Gaceta Francesa de La Coruña (A Coruña, 1809)La Gaceta francesa de La Coruña. — N. 1 (29 xan. 1809-maio 1809?).— [A Coruña : s.n.], 1809 (Imp. de Cándido Pérez Prieto)8 p. ; en 4ºBisemanal: mércores e sábadosPeriodicidade irregular con números extraordinariossXornal afrancesado Tít. anterior: Gaceta de La Coruña (A Coruña, 1808)Colabora: Pedro Nolasco MartínDirector: Manuel García Pardo En Carré Aldao, BRAG, n. 9, 126: “Salió, según nuestras noticias, elprimer número el 29 de Enero de 1809, o sea a los nueve días de haberentrado los franceses en la Coruña…, sin pie de imprenta, suponiendono fuese de las establecidas en la Coruña; sino tal vez alguna de cam-paña de que no carecían los ejércitos de Napoleón, y cuyo ejemplo ha-bían de imitar los ejércitos españoles”… “No hemos podido ver ni unsolo número de este periódico, suponiendo fuesen destruidos todos alevacuar a Galicia los franceses, por temor a las consecuencias los queconservasen ejemplares” CCG (2008: 7-8): “en realidade continuación da Gaceta de la Coruña.”Gaceta de La Coruña (A Coruña, 1809)I. García Pardo, Manuel. II. Nolasco Martín, PedroDiario del Gobierno de La Coruña (A Coruña, 1809)

Page 346: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

693

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Xornal patriota, liberalI. Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832), dir.

Diario de La Coruña (A Coruña, 1809)Diario de La Coruña. — (ag. 1809)-(xuño 1814). — A Coruña :[Xunta de Armamento e Defensa do Reino], 1809-[1814] (ManuelMaría Vila)3ª épocaContou con varios impresores: en out.-nov.? de 1811 imprime AntonioRodríguez; dende 1812 imprímeo o Exacto Correo de España en La Co-ruña; a partir de nov. 1813 a Caxa Typográfica del Diario e dende 1814faise na oficina propia de José de la Callexa y LLanoTít. anterior: Diario de La Coruña (A Coruña, 1808). 1ª épocaTít. anterior: Diario del Gobierno de La Coruña (A Coruña, 1809). 2ªépocaContinuado por: Diario Antiguo de La Coruña (set. 1814-xan. 1815).4ª épocaXornal oficialDelatado por Freire y Castrillón á Inquisición o 3 de novembro de1814 (AHN, Inq., leg. 4449) (González Fernández, 2011: 217-223).Non aparece recollido no Índice, quizais pola imprecisa informaciónofrecida polo delator.I. Galicia. Xunta de Armamento e Defensa do Reino (A Coruña), ed.

Exacto Correo de España en La Coruña (1810)Exacto Correo de España en La Coruña. — N. 1 (dec. 1810-mar. 1811).— [A Coruña : s.n.], 1810-1811 (Oficina del Exacto)8 p. ; 4ºDiarioResponsable: Juan ChacónContinuado por: Exacto Correo de España en La Coruña (A Coruña,1811). 2ª etapa (abril 1811). BisemanalXornal servilI. Chacón, Juan

692

María de Lourdes Pérez González

57 n. ; 24 p. ; 4º Outro tít.: Semanario político y literario (A Coruña, 1809)Director: Manuel Pardo de Andrade (1760-1832)En Uxío Carré Aldao, BRAG, n. 9: “Constaba de tres secciones: polí-tica, histórica y literaria, redactada la primeras y última casi exclusiva-mente por el fundador… No debió ser muy próspera la suerte del pe-riódico cuando cesó, según confesión de su fundador, por falta depatriotismo en el público.”En Santos Gayoso (1990-1995: T. 1, 32): “La parte histórica de sema-nario está casi toda ocupada por las «cartas y relaciones», dirigidas aleditor por testigos presenciales de los memorables sucesos ocurridosen Galicia en la guerra contra los franceses.”En Gómez Imaz (2008: 270-271): “Fue su fundador y editor D. Ma-nuel Pardo de Andrade… en Junio de 1808 fundó y redactó el Diariode la Coruña, que comenzó en junio de 1808 y terminó en Enero de1809 (1ª época), cediendo al fin esta publicación á un tal D. AntonioHenri, que la continuó desde aquella época hasta 1814 (2ª del perió-dico). Cuando dejó el Diario de la Coruña, emprendió la publicacióndel Semanario político, histórico y literario de la Coruña, en sentido li-beral, pues Pardo de Andrade era, como queda dicho, demócrata exal-tado; entre los escritos que más determinan sus ideas fueron, el papeltitulado El pueblo gallego no ha hecho gestiones por la Inquisición, y Osrogos d’un gallego, sátira en verso contra la Inquisición y algo más, porlo que fue excomulgado por el Arzobispo de Santiago Múzquiz. En1813 fue nombrado vocal de la Junta censoria de Galicia, valiéndosemuy donosas y finas sátiras de D. Manuel Freire Castrillón, que redac-taba la Estafeta de Santiago y era hombre de talento y gozaba de gran-des prestigios en la falange servil; llamábale á Pardo de Andrade el re-verendo padre Fray Fué… los dos papeles, El pueblo gallego no ha hechogestiones por la Inquisición, y Os rogos d’un gallego fueron incluídos enel Edicto de la Inquisición de 1815. El Sr. Villamil y Castro en su co-lección posee los 37 números primeros”Ed. facs. cunha introdución de María Rosa Saurín de la Iglesia, en Se-manario político, histórico y literario de La Coruña : 1809-1810 / Ma-nuel Pardo de Andrade. — A Coruña : Fundación Pedro Barrié de laMaza 1996

Page 347: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

695

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

El Robespierre Español (A Coruña, 1811)El Robespierre Español : amigo de las leyes. — [N. 1 (mar. 1811)-[n. 32(xullo 1812)?]. — A Coruña : [s.n, 1811-1812?]8 p. en 4ºDo mesmo xeito que El Conciso (A Coruña, 1811), trátase dunha adap-tación de El Robespierre (Cádiz, 1811), dirixido por Pedro Pascasio Fer-nández Sardinó e a súa dona, María del Carmen Silva.En Sánchez Hita (2008: 259-265): “En el primero de los números fi-gura el lema: «Si ad pernicien patriae res spectabit, patriae salutem (fillius)anteponent salitis patris» «Si ve a la patria en inminente peligro, debeun hijo sacrificar a su padre a la salvación de la patria». SeguidamentePedro Pascasio Sardinó a modo de advertencia hace la presentación delnuevo impreso describiendo los objetivos que con el mismo persigue.«Yo me erijo en Robespierre. Sólo deseo ardientemente que el poderejecutivo se ponga en manos de un hombre íntegro, duro, inflexible,que pesando con igual balanza todos los crímenes de los ciudadanosespañoles, esgrima la espada de la justicia indistintamente desde el ge-neral hasta el más infinito soldado, desde el consejero de Estado o deCastilla hasta el último alcalde de una aldea y desde el primer ministrohasta el súbdito más infeliz… convendrá que este Robespierre empa-ñase el mando por un tiempo limitado, como de tres meses, y con lamayor responsabilidad, en términos que al cabo de los tres meses fueseindispensable su reelección por los representantes del pueblo, parapoder seguir en el mando. Si su conducta fuese débil o injusta, el nuevoRobespierre que le sucediese, debería empezar descargando sobre él elprimer golpe de terribilidad… desengañémonos; sin rigor, sin severí-sima disciplina, sin continuo degüello, sin fusilamiento reitiradísimo,sin horcas a centenares seremos víctimas del más execrable de los tira-nos. Por mi parte juro no perdonar a nadie, sin que me arredre la ele-vación de los puestos. No pretendo ascender en mi carrera, y así a nadiequiero adular. Los escritos patrióticos terribles serán remitidos a la im-prenta de Francisco Periu, en la Isla de León, no sólo de Cádiz, sinode todas partes; pues mi convite se extiende a todos los honrados yfuertes españoles de todas las provincias de España y América».”Impresores: Francisco Cándido Prieto, Antonio Rodriguez, e na Ofi-cina de El Exacto.

694

María de Lourdes Pérez González

El Postillón del Exacto Correo de España en La Coruña (A Coruña,1811)El Postillón del Exacto Correo de España en La Coruña. — (mar. 1811--1814?). — En La Coruña : s.n., 1811-1814? (En La Coruña : Oficinade Juan Chacón)Martes, mércores e domingos Na port.: Rex in sempiternum vive. Dan. II-4Na port.: Vita tamen vinces aversque Troja resurgesEn Uxío Carré Aldao, BRAG, n. 10: “Hijuela de El Exacto”En Antonio Checa Godoy (2009: 220): “No queda claro, a tenor delos ejemplares que nos han llegado, el papel y la autonomía de cadauno de estos títulos”En Alberto Gil Novales (2009: 170): “Es el apéndice dominical delExacto Correo de España en la Coruña. Tres días a la semana, martes,viernes y domingos”Xornal absolutista

Exacto Correo de España en La Coruña (A Coruña, 181l)Exacto Correo de España en La Coruña. — (abril 1811-maio 1815). —La Coruña : s.n., 1811-1815 (Coruña : Oficina de Juan Chacón, 1814) 2ª épocaEn la Oficina del Exacto Correo y Postillón D. Juan ChaconPeriodicidade irregularOutro tít.: Diario exacto de España en La Coruña (out. 1814)Outro tít.: Exacto Diario en La Coruña (xan. 1815)Tít. anterior: Exacto Correo de España en La Coruña (A Coruña, 1810)En Santos Gayoso (1990-1995: T. 1, 34): “Imprime en los primerostiempos en casa de Prieto y luego en la de Antonio Rodríguez, hastaque tuvo imprenta propia en julio de 1811 y que más tarde por cues-tiones políticas se denomina, «Imprenta que está á cargo de D. JuanChacón (1814)» (pues el que figuraba este año como editor del perió-dico había sido arrestado por los liberales, con otros absolutistas en elCastillo de San Antón.”Xornal absolutistaII. Castro, Nicolás de, (O.P.) (1760-1842). III. Martínez Ferro, Ma-nuel (O. de M.) (1774-1827)

Page 348: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

697

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Estado Mayor, 6º Exército, resultado de las operaciones de este exér-cito (Lugo, 1811)Estado Mayor, 6º Exército, resultado de las operaciones de este exército. —(maio 1811)-(dec. 1812?). — [Lugo : s.n., 1811-1812?] ([Lugo] : Enla Imp. del 6º Exército) 4 p. ; 4ºOutro tít.: Diario de operacionesOutro tít.: Diario de operaciones del Ejército EspañolOutro tít.: Estado Mayor, 6º Exército, Cuartel General del exércitoEn Uxío Carré Aldao, BRAG, n. 4: “Trasladado a la ciudad lucense elcuartel general del 6º Cuerpo, llevó para su servicio una imprenta decampaña, como hicieron otros cuerpos del ejércio, a imitación de losfranceses.”Xornal de campañaDelatada por Freire y Castrillón ao Santo Oficio o 3 de novembro de1814 (AHN, Inq., leg. 4449) (González Fernández, 2011: 217-223). Curiosamente, non é recollido pola Inquisición, a pesar da énfase dodelator. Vese que cos militares había outra vara de medir.I. España. Exército de la Izquierda. Sexto Exército (Galicia; Asturias;León, 1811)

El Conciso Gallego (A Coruña, 1811)El conciso-gallego : nuevo periodico en que á imitacion del de Cadiz deeste título, se dán las noticias en un tono ligero y jocoserio, para que hayade todo. — N. 1 (15 nov. 1811)- . — A Coruña : [s.n.], 1811 (En laOficina de Prieto)4 n. por semanaEn la Oficina de Francisco Cándido PrietoXornal liberal, satíricoSegue as pautas de El Conciso (Cádiz, 1810)En Sánchez Hita (2008: 90-99): “Parte de la reproducción manuscritadel primer prospecto de El Conciso, donde se perfila pautas y objetivosdel periódico: «Nunca ha sido más conveniente que en esta época ac-tual, el propagar cuantas ideas y noticias puedan ser útiles a la nación.Nadie es más charlatán ni escribe más que los franceses; nadie es más

696

María de Lourdes Pérez González

En Uxío Carré Aldao, BRAG, n. 15: “Las verdades que decía le pro-dujeron más de un disgusto, entre ellos el ser reducido a prisión y til-dado de afrancesado y español espurio, su editor, si bien más nos parecepor su estilo, contrarrevolucionaria esta publicación… En sus averi-guaciones, que tanto temían todos se ocupa con detención en los asun-tos políticos que se sucedían en Galicia, que en aquella época tanto in-fluía en la marcha de los asuntos políticos. De ahí que se reimprimieseen la Coruña El Robespierre, por ser insuficiente la tirada de la IslaLeón.”É mandado recoller por decreto da Inquisición do 22 de xullo de 1815.

Gaceta Instructiva de la Junta Superior de Galicia (La Coruña, 1811)Gaceta Instructiva de la Junta Superior de Galicia. — (maio 1811--1814?). — En La Coruña : [Junta Superior de Galicia], 1811-1814? Periodicidade irregularÓrgano oficial da Xunta Superior de Galicia na Coruña Tivo a intención de contrarrestar a información oficial da Rexencia eo seu Papel: Boletín Patriótico (A Coruña, 1811), que en certas ocasiónsera visto como alleo a Galicia.Edita suplementos: Gaceta ExtraordinariaRedactores: Antonio Pacheco y Bermúdez, Vicente VillaresContinuada por: Gaceta Instructiva (maio 1812-11 nov. 1811)Continuada por: Gaceta política y militar de La Coruña (12 nov. 1812--1814?)Delatado por Freire y Castrillón ao Santo Oficio o 3 de novembro de1814, polo triunvirato coruñés formado polos PP. J. Chacón e MiguelGarcía, e o comisario da Santa Ignacio Carrillo y Niebla, o 1 de de-cembro de 1814; e, finalmente, por Fr. Manuel de Gregorio o 2 dedecembro de 1814 (AHN. Inq., leg. 4449) (González Fernández,2011: 217-223)Como Gaceta político-militar de La Coruña é mandada recoller por de-creto do 22 de xullo de 1815I. Pacheco Bermúdez, Antonio. II. Villares, Vicente. III. Galicia.Xunta (A Coruña), ed.

Page 349: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

699

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

pitán de fragata), José Rivera y Gil (Tenente coronel da milicia), Sin-foriano López, José María Crivell Xornal liberal exaltadoEn Santos Gayoso (1990-1995: T. 1, 42): “EL CIUDADANO PORLA CONSTITUCIÓN fue objeto de ataques de los obispos y curasrefugiados en Portugal, que reunieron una respetable cantidad de di-nero (15.000 duros) «para acabar y trastornar dicho periódico». Enparte el clero consiguió lo que se proponía: el editor Peña fue preso enoctubre de 1813 y conducido entre bayonetas a Ponferrada, donde bajosu libertad, se le dejó en libertad.” En Alberto Gil Novales (2009: 64): “Es el gran periódico liberal deGalicia y de toda España”Ed. facs. cunha introdución de Rosa María Saurín de la Iglesia, en: ElCiudadano por la Constitución : (1812-1814) (1997) Foi delatado por Freire y Castrillón á Inquisición o 3 de novembro de1814, polo comisario Carrillo y Niebla, e os PP. J. Chacón e M. García,o 1 de setembro de 1814, e, finalmente, por Fr. Manuel de Grego-rio o 2 de decembro de 1814 (AHN., Inq., leg. 4449) (González Fer-nández, 2011: 217-223). Mandado recoller por decreto inquisitorial do 22 de xullo de 1815I. Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832), dir. II. Calero Soto, Mar-celo, dir. III Peña, Antonio de la

Diario de La Coruña a la Aurora (La Coruña, 1813)Diario de La Coruña a la Aurora. — N. 1 (xan. 1813-1814). — En LaCoruña : s.n., 1813-1814 (En La Coruña : Imp. a cargo de Juan Cha-cón)4 p. en 4ºColabora: Fr. Vicente de Santa María En Soto Freire (1982: 43): “Sus tendencias eran políticas muy marca-das, defendiendo el régimen monárquico aunque sin conveniente len-guaje”En Santos Gayoso (1990-1995: T. 1, 47): “Impresores: los primerosnúmeros salieron de la imprenta de «El Exacto»; en 1814 se hizo en laimprenta de Juan Chacón … EL DIARIO DE LA CORUÑA A LA

698

María de Lourdes Pérez González

modesto ni escribe menos que los españoles; esta ventaja que tienenaquellos para alucinar y seducir los incautos, sólo puede contrarrestarsemultiplicando por nuestra parte diversos papeles y escritos para su con-fusión, y para ilustración de los ciudadanos…»”

Boletín Patriótico (A Coruña, 1811)Boletín Patriótico. — N. 1 (set. 1811-set. 1812?). — En La Coruña :s.n., 1811-1812 Organo oficial do Consello de Rexencia do ReinoDirector: Manuel Pardo de AndradeEn Uxío Carré Aldao, BRAG, n. 15: “Su director fué Manuel Pardo deAndrade, y fue fundado por el Serenísimo Consejo de Regencia delReino, según decreto de 17 de Septiembre de 1811, para contrarrestarlos escritos contra el nuevo régimen. Insertaba extractos de Cortes, de-cretos del consejo de regencia y noticias oficiales”… “El Boletín, a pesarde su carácter oficial no obtuvo el favor de la junta Superior de Galicia,quien prestando poca o ninguna atención a lo detectado por el Consejode Regencia, por entender —y entender bien la Junta gallega— queejercía ella a su vez la soberanía, hizo su órgano oficial a la Gaceta Ins-tructiva.”Mantivo unha ed. paralela en AlacanteXornal liberalI. Pardo de Andrade, Manuel (1760-1832). II. España. Consello deRexencia (A Coruña)

El Ciudadano por la Constitución (A Coruña, 1812)El Ciudadano por la Constitución. — N. 1 (16 set. 1812-1815)En fol. 4 n. por semanans. extraordinariosBaixo a data: Sentire, quae sentías, dicere licet. TácitoDirector: Manuel Pardo de Andrade, Marcelo Calero SotoEditor: Marcelo Calero Soto, Antonio de la PeñaColaboran entre outros: Valentín de Foronda, José Lucas Labrada,Pablo de Jérica, Manuel de Saturnino García Sala, José O’Conock (Ca-

Page 350: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

701

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Diario Antiguo de La Coruña (A Coruña, 1814)Diario Antiguo de La Coruña. — (set. 1814-xan. 1815). — La Coruña: s.n, [1814-1815]4ª épocaEn Alberto Gil Novales (200: 82): “Es el título que adoptó el Diariodel Gobierno de la Coruña, con lo que adaptándose a las circunstanciasconsiguió prolongar su vida meses, siempre con permiso del capitángeneral”Tít. anterior: Diario de La Coruña (A Coruña, 1808). 1ª épocaTít. anterior: Diario del Gobierno de La Coruña (A Coruña, 1809). 2ªépocaTít. anterior: Diario de La Coruña (A Coruña, 1814). 3ª épocaDelatado polos PP. Chacón e García e o comisario Carrillo y Niebla o1 de decembro de 1814.Non consta que fose incluído no Índice Inquisitorial, quizais porqueos datos que ofrecían os delatores non eran moi claros.

El Filósofo de antaño (A Coruña, 1814)El Filósofo de antaño. — N. 1 (1814)- . — [A Coruña : s.n., 1814] (Ti-pografía Exacto Correo)22 n. (12, 264 p.), 4ºEn Soto Freire (1982: 43): “No nos ha sido posible averiguar la fechaen que salió a la luz el primer número, ni tampoco los días en que sepublicaba, porque ni uno solo tenía fecha de los 22 que hemos visto.Era su redactor D.F.A.B., filósofo de antaño, devoto de los liberales.Esta publicación más bien es un libro que un periódico, pues todo else ocupa de una sola materia dividida en capítulos y separado el títulode cada número, que es lo único que de periódico tiene, queda un ver-dadero libro, con portada y prólogo. Su único objeto era ridiculizar alos liberales y sus teorías, defendiendo el sistema absoluto con todo elcalor que dominaba a los partidos de aquella época, pero no con len-guaje escogido ni pulcro. Lo consideramos de 1814, porque se publi-caba estando abiertas las Cortes.”En Uxío Carré Aldao, BRAG, n. 24 “Fue reimpresión del mismo fo-lleto de Cádiz, en 1813, lo que desconoció Soto Freire, que lo creyóexclusivamente coruñés. Más que periódico es libro, pues se ocupa en

700

María de Lourdes Pérez González

AURORA hacía una apasionada defensa del absolutismo, ello le llevóa emplear muchas veces un lenguaje incorrecto y fuera de tono. Fe sus-tituido por «Diario Exacto de España en La Coruña».”En Uxío Carré Aldao, BRAG, n. 24: “Editor Fr. Nicolás de Castro ydirector el reverendo P. M. Fr. Manuel Martínez, a los que por lo visto,no bastaban para la defensa de sus ideales El Exacto y El Postillón”Xornal absolutistaI. Chacón, Juan. II. Martínez Ferro, Manuel (O. de M.) (1774-1827). III. Santa María, Vicente de (O.C.D.)

Los guerrilleros por la religión, la patria y el rey o diario polemico-religioso (La Coruña, 1813) Los guerrilleros por la religión, la patria y el rey o diario polemico-religioso.— N. 1 (1 feb.)-n. 79 (2 abril 1813). — En la Coruña : s.n., 1813Periódico patriótico, católico, conservador, absolutistaImpreso en: Oficina de Francisco Cándido Pérez Prieto (1-29). En laOficina de Antonio Rodríguez (30-31). E posteriormente en: Oficinadel Exacto Correo de EspañaPeriodicidade irregularEn Checa Godoy (2009: 202-203): “Es un diario muy doctrinal, delenguaje confuso, lleno de citas bíblicas y sin noticias”En Barreiro Fernández (2008: 185-211): “que máis ca un xornal eraun longo e indixesto discurso por entregas”, “Tardaron moito máis enhabituarse ao estilo xornalístico os clérigos para os que os artigos debíanmanter a estructura das homilías con citas en latín e someterse ás nor-mas dunha retórica de sermonario. Quen se atreva a ler as páxinas doxornal Los Guerrilleros poderá atopar o modelo deste tipo de artigosnos que parece ser que o autor trata de probar una tese teolóxica cosargumentos da Sagrada Escritura, da Patrística e dos chamados argu-menta rationis, como se se tratase dun exercicio escolástico”Director: Nicolás de Castro, Manuel Fernández FerroColabora: Nicolás de Santa MaríaA colección completa deste Papel está na Bibliothèque Nationale deFrance; Cote: 4- OD- 30I. Castro, Nicolás de, (O.P.) (1760-1842). II. Martínez Ferro, Manuel(O. de M.) (1774-1827). III. Santa María, Vicente de (O.C.)

Page 351: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

703

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

SemanalPeriodicidade irregularResponsable: Antonio Javier Alvarez (1777-1845), P. José Bentín, (do-minico), Santiago Francisco CabreraXornal servil, doutrinal, absolutistaColaboran entre outros: Bernardo Caamaño, Manuel Freire Castrillón,Benito María Sotelo de Noboa y Niño, Marqués de Villaverde da Limia Réplica constante aos “papeis públicos” liberais: El patriota composte-lano, El cartel (Santiago de Compostela, 1811), Gaceta marcial y políticade Santiago (Santiago de Compostela, 1812)En Santos Gayoso (1990-1995: T. 1, 40-41): “Tendencias: nace na-cionalista, luego se vuelve moderado, para terminar en eclesiástico ymuy absolutista. El periódico es consciente que España está en un pe-riodo de transición, y su línea de libre pensamiento, le acarrea proble-mas con los sectores más aburguesados … La aristocracia y la iglesiason blancos de sus iras, y a ésta le llama represiva, y descalifica al Tri-bunal de la Inquisición. Su línea nacionalista se hace notar siempre, loque hace que «El patriota compostelano» arremeta siempre que puedacontra él. No admite que ofenda al pueblo gallego y contesta a todainjuria. A través de sus hojas muestra la alegría de ver como por fin,en junio de 1811, las Cortes determinan aprobar el decreto sobre laabolición de los señoríos y vasallajes … Sin embargo la creación —afinales de agosto de 1811— de un tribunal de Censura establecido enLa Coruña, supone un freno ideológico para EL SENSATO, quienpoco a poco va moderando sus criterios. Su línea nacionalista decrece,iniciándos a partir de 1811 una posición burguesa … ahora inclusono sólo no ataca a «El Patriota» compostelano sino que incluso le hacepublicidad.”En Alberto Gil Novales (2009: 180-181): “Colaboradores BenitoMaría Sotelo de Novoa y Niño, marqués de Villaverde, autor de unaserie de artículos contra la Constitución de 1812, que en 1814 reunióen un volúmen”I. Álvarez, Antonio Javier (177-1845). II. Bentín, José (O.P.). III.Francisco Cabrera, Santiago

702

María de Lourdes Pérez González

una sola materia dividida en capítulos y, separado el título de cada nú-mero es lo único que tiene de diario, constituye un verdadero libro conportada y prólogo. Su objetivo es ridiculizar las teorías e ideas liberales,defendiendo con gran calor el absolutismo, con bastante incorrecciónde frase.”En Barreiro Fernández (2008: 1813): “Reimpresión doutro editado enCádiz no ano 1813”Sánchez Hita (2008) non o recolle.Pode ser que en realidade se trate da adaptación que se fixo na Coruñaen 22 n. da obra: I. Alvarado, Francisco. Prodigiosa vida, admirabledoctrina, preciosa muerte de los venerables hermanos los filósofos liberalesde Cádiz, su entierro y oración funebre, hasta el requiescant amen / porD. F. A. y B., Filosofo de antaño, devoto de los venerables. — Cádiz :Imp. de Lema, 1813. — 346 p. ; 21 cm

Gaceta de Galicia (Santiago de Compostela, 1812)Gaceta de Galicia. — N. 1 (26 maio 1812)-(maio 1814). — [Santiagode Compostela : s.n.], 1812-1814 (Imp. Vila)Bisemanal4 p. ; 4ºVoz oficial da Xunta Superior de Galicia trasladada a Santiago de Com-postela en maio de 1812En Gómez Imaz (2008: 156): “Publicábase en Santiago en 1813, en4º, e imprimíase en la oficina de D. Manuel Vila; publicaba Suple-mentos. Col. del Sr. Villamil y Castro.”En Alberto Gil Novales (2009: 122): “Publicó un prospecto y tambiénsuplementos.” Delatado por Freire y Castrillón o 3 de novembro de 1814 (AHN,Inq., leg. 4449) (González Fernández, 2011: 217-223). Non apareceincluído no Índice. Entendemos que o título, tamén neste caso, erademasiado confuso.I. Galicia. Xunta (Santiago de Compostela), ed.

El Sensato (Santiago de Compostela, 1811)El Sensato. — N. 1 (15 ag. 1811 -(xan. 1815). — [Santiago de Com-postela : s.n.], 1811-1815 (Imp. de Juan Francisco Montero)

Page 352: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

705

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Santos Gayoso recólleo, pero non puidemos localizar esta folla en nin-gures. Ben pode ser o N. 1 de: El Cartel (Santiago de Compostela, 1811)I. Camiña, Juan Bautista (1774-1827)

El Estandarte (Santiago de Compostela, 1811)El Estandarte. — N. 1 (1811)-Réplica de: El Cartel (Santiago de Compostela, 1811)Xornal absolutistaSabemos da súa existencia por outras fontes, pero non o atopamos enningures

Correo de la Comisión Provincial de Santiago (Santiago de Compos-tela, 1811)Correo de la Comisión Provincial de Santiago. — N. 1 (21 nov. 1811)--n. 54 (28 xuño 1812). — Santiago de Compostela : [s.n.], 1811-1812. — Santiago de Compostela : [s.n.], 1811-1812 (Of. de IgnacioAguayo)54 n. ; 21 cmBisemanalXornal absolutista doutrinalRéplica de: El Cartel (Santiago de Compostela, 1811)Responsable: Manuel Freire CastrillónI. Freire Castrillón, Manuel (1751-1820)

Gaceta marcial y política de Santiago (Santiago de Compostela,1812)Gaceta marcial y política de Santiago. — N. 1 (feb. 1812)-(dec. 1813).— [Santiago de Compostela : s.n.], 1812-1813 (En la oficina de D.Manuel Antonio Rey)1 prg. ; 4ºCronoloxía revolucionaria-constitucional: “Año quinto de nuestra glo-riosa revolución o primero de nuestra sabia constituciòn”Bisemanal: mércores e sábadosEn parte continuación de: El Patriota Compostelano (Santiago de Com-postela, 1809)

704

María de Lourdes Pérez González

El Cartel (Santiago de Compostela, 1811)El cartel. — N. 1 (ag. 1811)-(xan. 1812). — [Santiago de Compostela: s.n.], 1811-1812 (En la oficina de Manuel Rey)En fol. Xornal liberal avanzadoRéplica de: El Sensato (Santiago de Compostela, 1811), Correo de la Co-misión Provincial de Santiago (Santiago de Compostela, 1811), El Estan-darte (Santiago de Compostela, 1811)Responsable: Juan Bautista CamiñaEn Soto Freire (1982: 99): “Redactado por el propio Camiña no tene-mos más noticias que las expresadas en El Diario general (vid. GacetaMarcial y política). Este periódico fue prohibido por el Santo Oficiodespués de la restauración de 1814.”En Gómez Imaz (2008: 70): “Publícase este periódico en Santiago (Ga-licia), durante el periodo constitucional 1812 (?); escribíase en sentidoliberal avanzado; no hemos visto ningún número; lo que indicamos deél lo deducimos por estar incluído en el Edicto de la Inquisición de 22de Julio en Madrid, mandado recoger y prohibido su lectura bajo penade excomunión mayor latæ sentetiæ.”En Gil Novales (2009: 61): “el primer número se llamó Archi-periódico.Redactado por Juan Bautista Camiñas. Colabora José Verea y Aguiar.Publicó un prospecto cuando ya habían cinco o seis números.”Denunciado á Inquisición por Freire y Castrillón o 3 de novembro de1814 (AHN, Inq., leg. 4449) (González Fernández, 2011: 217-223)Mandado recoller por decreto do 22 de xullo de 1814I. Camiña, Juan Bautista (1774-1827). II. Verea y Aguiar, Xosé(1775-1849)

Prospecto de un periódico supremo-enciclopédico-máximo o delarchi-periódico español (Santiago de Compostela, 1811)Prospecto de un periódico supremo-enciclopédico-máximo o del archi-pe-riódico españolEn Manuel Soto Freire (1982: 97): “Hemos visto esta hoja de la im-prenta de Rey en 1811. Ignoramos si continuaron publicándose máshojas, puesto que su objeto y tendencia era combatir a El Sensato”

Page 353: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

707

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

de España conserva, baixo a signatura R/60313, un volume deste título,que abrangue dende o n. 118 (1 marzo 1813) ao n. 195 (29 maio1813). Faltan os n. 139-141. O n. 164 vén acompañado dun suple-mento. Estes exemplares non se localizaron con anterioridade, debidoa que estaba asociado de xeito erróneo a Santiago de Chile. Estes fondos incorporáronse á Biblioteca Nacional despois de que estaadquirise, mediante poxa, algúns dos lotes da biblioteca privada deGómez Imaz no ano 1984.En Gómez Imaz (2008: 94): “Publicábase este diario en Santiago en1812; era político de ideas reformistas y noticioso; su tamaño en 4º,de 2 hojas foliadas cada número, é imprimíase en la oficina de D. JuanMaría Pazos. Comenzó por Noviembre de 1812, y terminó con el nú-mero 195 del 28 de Mayo de 1813, constatando la colección de 195números y 774 páginas. Encabezaba sus números con el lema Año 6ºde nuestra Revolución: 2º de la Constitución política; seguía el santoraly comenzaba el texto compuesto, generalmente, de artículo político,noticias extranjeras, de España y una sección de Cádiz, terminandocon anuncios; insertaba algunas poesías en dialecto gallego. Era unode los redactaores D. Antonio Benito Fandiño. Defendió ardientemen-te las ideas reformistas, siendo incluído en el edicto de la Inquisiciónde Madrid de 1815” Parte dos manuscritos, inseridos no Diario, podémolos atopar noExemplar da Real Academia Galega [signatura 4567], ficticio e misce-láneo encaderrnado e corrixido polo propio autor. No n. de 20 de marzo de 1813, “Sábado, S. Niceto Obispo, y Sta. Eu-femia, Año 6º de nuestra Revolución: 2º de la Constitución política”,que é o último conservado na BNE e quizais sexa o último tamén pu-blicado, insírese o seguinte aviso: «AVISO. Los editores de este perió-dico se ven en la precisión de separarse de la empresa desde el día dehoy, suplicando á los Sres. subscriptores se sirvan disculparles a qua-lesquiera involuntarios defectos que hayan padecido, y acudir á la im-prenta de Pazos á recoger la cantidad que se les adeude hasta el com-pleto de la subscripción, como es de esperar satisfagan en la misma casalos que no lo hayan hecho./Oficina de Pazos».” Pode tratarse, este aviso,de remate de edición do papel periódico ou de diferenzas insalvablesentre o director e o impresor.

706

María de Lourdes Pérez González

Xornal liberalResponsable: Juan Bautista CamiñaColaboran entre outros: José Regueiro Vázquez, Manuel Acuña Mal-var, Verea y AguiarEn Soto y Freire (1982: 93): “Don Juan Bautista Camiña, catedráticode Física de la Universidad, y uno de los mejores médicos de nuestropaís, fue su único redactor. De carácter político, sus tendencias liberalesavanzadas las defendía con todo el entusiasmo de la juventud y connotable entereza, sosteniendo grandes y acaloradas polémicas con suscontrarios, que le acarrearon muy serios disgustos. Publicaba editoria-les, intencionados por lo general, el extracto de las sesiones de cortes,artículos, comunicados y noticias extranjeras y españolas. El mismoCamiña publicó también El Diario general y El Cartel. Periódicos quea nuestro juicio debían ser de las mismas ideas y condiciones, pues nohemos podido adquirir noticias. Este periódico fue prohibido por elSanto Oficio después de la Restauración de 1814.” Delatado por Freire y Castrillón o 3 de novembro de 1814, e por Fr.Manuel de Gregorio o 2 de decembro de 1814 (AHN, Inq., leg. 4449)(González Fernández, 2011: 217-223)Mandado recoller por decreto inquisitorial do 22 de xullo de 1815I. Camiña, Juan Bautista (1774-1827). II. Regueiro Vázquez, José.III. Acuña y Malvar, Manuel de (1757-1845)

Diario cívico-patriótico (Santiago de Compostela, 1812)Diario cívico-patriótico : Año 5º de nuestra Revolución. 1º de la cons-titución política. — [Santiago de Compostela : s.n., 1812-1813] (Of.de Juan María Pazos) 2 f. ; en 4ºResponsable: José Verea Aguiar, Sinforiano López AlíaColabora: Antonio Benito Fandiño Cronoloxía revolucionaria-constitucional: “Año 5º de nuestra Revolu-ción. 1º de la constitución política”Xornal liberalSegundo Checa Godoy, non se conserva ningún número.Pero non é así: xunto aos exemplares que ten a Real Academia Galega(1812: N. 21, 36, 43, 63; 1813: N. 106, 178), a Biblioteca Nacional

Page 354: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

709

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

Diario general de Santiago (Santiago de Compostela, 1814)Diario general de Santiago. — N. 1 (1 xan. 1814)-(31 mar. 1814). —[Santiago de Compostela : s.n.], 1812 (Imp. del Diario General) Cronoloxía revolucionaria-constitucional: “Año séptimo de nuestra glo-riosa insurrección contra los tiranos extranjeros y domésticos. Tercero de lasabia constitución española”Responsable: Juan Bautista CamiñaEn parte continuación de: Gaceta marcial y política de Santiago (San-tiago de Compostela, 1812)Xornal liberalDelatado por Fr. Manuel de Gregorio o 2 de decembro de 1814(AHN, Inq., leg. 4449) (González Fernández, 2011: 217-223)Non o atopamos no Índice Inquisitorial, quizais pola confusión coacabeceira.I. Camiña, Juan Bautista (1774-1827)

Diario de Santiago (Santiago de Compostela, 1814)Diario de Santiago. — N. 1 (1814?)-(mayo 1814)Réplica a: Estafeta de Santiago (Santiago de Compostela, 1812)Xornal liberal

Colección de las más importantes piezas que se van publicando (San-tiago de Compostela, 1813) Colección de las más importantes piezas que se van publicando. — N. 1(xan. 1813? – abr. 1813?). — Santiago [de Compostela] : [s.n.], 1813-(En la Imp. de los Dos Amigos 1813- )8 n.N. 4-7 en la Imp. de Manuel María VilaXornal absolutistaEn Soto y Freire (1982: 100): “Ignoramos el nombre de su redactor.Por su título debemos considerarlo un Apéndice de otro periódico,pero después de examinar los ocho números citados, consideramos quedebe ocupar un lugar independiente. De carácter político defendía convirulencia las doctrinas absolutistas, aunque no con digno ni escogidolenguaje. No correspondía a su título, porque lejos de ser una colección

708

María de Lourdes Pérez González

Delatado por Freire y Castrillón o 3 de novembro de 1814 e por Fr.Manuel de Gregorio o 2 de decembro de 1814 (AHN, Inq., leg. 4449)(González Fernández, 2011: 217-223)Mandado recoller polo decreto do 22 de xullo de 1815I. Verea y Aguiar, Xosé (1775-1849). II. López Alía, Sinforiano(1780-1815). III. Fandiño, Antonio Benito (1779-1831)

Estafeta de Santiago (Santiago de Compostela, 1812)Estafeta de Santiago. — N. 1 (21 abr. 1813)-n. 144 (2 set. 1814). —[Santiago de Compostela : s.n.], 1813-1814 (Imprenta de los DosAmigos)144 n. ; 21 cmBisemanal (ata o n. 59 os mércores e sábados; dende o n. 59, martes evenres)Números extraordinariosN. 16-59 na Oficina de Ignacio AguayoN. 60-144 na Oficina de La EstafetaImprenta de los Dos Amigos: Manuel Freire Castrillón y Pedro ReyRomeroEn parte continuación de: Correo de la Comisión Provincial de Santiago(Santiago de Compostela, 1811)Responsable: Manuel Freire Castrillón Colaboradores: José Bentín, Nicolás de Castro (dominicos) En Sánchez Imaz (2008: 141): “Periódico que se publicaba en Santiagode Galicia en los años 1813-1814; en 4º, tirándose en la Oficina deD. Ignacio Aguayo. Era político y noticioso; defendía las ideas absolu-tistas, y estaba muy bien escrito por su editor y redactor D. ManuelFreire de Castrillón, que había sido diputado en Cortes extraordinarias.En la colección del Sr. Villamil y Castro existen los números de esteperiódico hasta el 21, que corresponde al 30 de junio de 1813.”Xornal absolutistaI. Freire Castrillón, Manuel (1751-1820). II. Castro, Nicolás de(O.P.). III. Bentín, José (O.P.)

Page 355: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

711

FONTES BIBLIOGRÁFICAS E HEMEROGRÁFICAS

En Sánchez Hita (2008: 40-42): “En el segundo de los números de ElAmante de la Libertad Civil el editor deja constancia de la buena aco-gida que entre el público gaditano tuvo el impreso y, convencido desu utilidad, inserta una nota en la que queda patente que con el papelno se buscaba el conseguir un hueco que le permitiese ganarse la vidaholgadamente con la profesión de gacitero, sino que su cometido eracimentar las bases del sistema constitucional: «Permito la reimpresiónde éste u otro cualquiera número en todas las demás provincias de Es-paña, con tal de que el que la haga, dé la cantidad que tenga a bienpara ayuda de los gastos de la nación, insertando en el número o nú-meros que reimprima el recibo de la suma que hubiese dado, firmandoel recaudador del ayuntamiento constitucional del lugar en que se hayahecho la reimpresión, para que por este medio pueda hacerse cargo alque lo recaude sin más intervención». Esta cabecera no estaba dirigidaal gran público, como sucedía con la mayoría de las publicaciones delmomento, sino a los «representantes de la nación».”

710

María de Lourdes Pérez González

de documentos importantes, era un periódico de polémica y daba ca-bida a escritos políticos, añadiéndoles, siempre que no estaban confor-mes con su opinión, largas coletas a guisa de artículos editoriales, conestilo poco pulcro, formando un todo de muy poco gusto, pero queresulta cuan intransigentes eran entonces los partidos servil y liberal.” Xornal absolutistaRecolle parte do que se publica noutros papeis públicos absolutistas.Está dixitalizado na súa totalidade na Hemeroteca Digital da BibliotecaNacional de España

El Telégrafo (Santiago de Compostela, 1810-1813)El Telégrafo. — [N. 1 (1810)-(1813)]. — [Santiago de Compostela :s.n., 1810-1813]En Sánchez Imaz (2008: 283): “Publicábase en Santiago de Galicia du-rante el período constitucional (1810-1813); lo hemos visto incluídoen el Edicto de la Inquisición de Madrid de 1815, prohibiéndose sulectura y mandándose recoger, bajo excomunión mayor latæ sententiæ.”I. Verea y Aguiar, Xosé, 1775-1849

El Amante de la libertad civil (Santiago de Compostela, 1813)El amante de la libertad civil. — [N. 1 (1813)- ]. — [Santiago de Com-postela : s.n., 1813]É reimp. da ed. de: El Amante de la libertad civil (Cádiz 1813-1815).— N. 1 (12 ag. 1813)-(22 xullo 1815). — Cádiz : s.n., 1813-1815(Imp. de García Campoy)Outro tít.: Apéndice al Amante de la libertad civilOutro tít.: El amante de la libertad civil a los representantes del puebloespañolPeriodicidade irregular, pasou ao final a ser semanalOutras reimp.: Madrid, 1813 en Imp. de Villalpando e Imprenta deAlvarez, Postigo de San Martín, en realidade non se trata de reimpr.,senón do simple traslado da prensa gaditana a Madrid coas Cortes. Moitas das cabeceiras eran remisas ao traslado a Madrid, entre elas ElAmante de la Libertad Civil (Cádiz, 1813-1815)

Page 356: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

713

BIBLIOGRAFÍA

CABANO VÁZQUEZ, I. (dir.) (2002): A Imprenta en Galicia: século XIX.Santiago de Compostela, Xunta de Galicia. 2 v.

CANTOS CASENAVE, M., DURÁN LÓPEZ, F. e ROMERO FERRER, A. (ed.)(2006-2008): La guerra de pluma: estudios sobre la prensa de Cádizen el tiempo de Las Cortes (1810-1814). Cádiz, Universidad, Serviciode Publicaciones. 3 v.

CARRÉ ALDAO, U. (1902): «Apuntes para la historia de la imprenta yel periodismo en La Coruña. Primera parte», Revista crítica de his-toria y literatura española, portuguesa e hispanoamericana, VII (1902),p. 45-59.

CARRÉ ALDAO, U. (1903): La Literatura gallega en el siglo XIX. A Co-ruña, s.n. (Librería Regional de Carré).

CARRÉ ALDAO, U. (1915): El Alzamiento contra los Franceses en Galicia:1808-1809. Nova ed. Madrid, Francisco Beltrán (Coruña, Lit. eImp. Roel).

CARRÉ ALDAO, U. (1991): A Imprenta e a prensa en Galicia. Ed. de X.Agenjo e I. Cabano. Santiago de Compostela, Xunta de Galicia.

CARRÉ ALDAO, U. (2012): «La imprenta y el periodismo en La Coru-ña», Revista gallega [en liña]. [Data de consulta: 22 de outubro2012]. Dispoñible na RAG http://www.realacademiagalega.org/di-cionario#inicio.do

CHECA GODOY, A. (2009): La prensa española durante la guerra de laindependencia (1808-1814). Cádiz, Quorum.

EL CIUDADANO POR LA CONSTITUCIÓN (1997): El Ciudadano por laConstitución: (1812-1814). Ed. facsímile e introdución por MaríaRosa Saurín de la Iglesia, [patrocinadores] Biblioteca Nacional, Di-putación de A Coruña. A Coruña, Deputación Provincial. 2 v.

FERNÁNDEZ PULPEIRO, J.C. (1981): Apuntes para la historia de la prensadel siglo XIX en Galicia: con un índice general de publicaciones editadas enGalicia entre los años 1800-1950. Sada (A Coruña), Ediciós do Castro.

GIL NOVALES, A. (1975): «La prensa en el Trienio liberal (1820-1823)».En TUÑÓN DE LARA, M., ELORZA, A. e PÉREZ LEDESMA, M. (ed.):Prensa y sociedad en España (1820-1936) (V Coloquio de Pau, 12 y13 de abril de 1974, Centro de Investigaciones Hispánicas, Univer-sidad de Pau). Madrid, Editorial Cuadernos para el Diálogo, Edi-cusa, p. 201-206.

712

María de Lourdes Pérez González

BIBLIOGRAFÍA

ÁLVAREZ JUNCO, J., FUENTE MONGE, G. de la (2009): El nacimientodel periodismo político: la libertad de imprenta en las Cortes de Cádiz(1810-1814). Madrid, Ediciones APM.

ARCHIVO HISTÓRICO NACIONAL (AHN). (Madrid). Sección Inquisición.Leg. 4449: Delación de los papeles públicos, impresos e individuos deManuel Freire Castrillón del 3 de Noviembre de 1814, de los PP. J.Chacón y M. García, y el Comisario del Santo Oficio en La CoruñaIgnacio Carrillo y Niebla, el 1 de Diciembre de 1814, y de Fr. Manuelde Gregorio, el 2 de Diciembre de 1814. En GONZÁLEZ FERNÁNDEZ,M.: «Censura e liberalismo: Manuel José Quintana y Lorenzo(1772-1857) e Casiano de Prado y Vallo (1797-1866)», en BARCIAGONZÁLEZ, J. (ed.): Fidelidade á terra. Estudos dedicados ó profesorXosé Luís Barreiro Barreiro. Santiago de Compostela, Servizo de Pu-blicacións da Universidade, 2011, p. 215-268.

BARREIRO FERNÁNDEZ, X.R. (1982): «Apéndice 1. Año 1814. Liberalesde La Coruña denunciados ante S. M. con el fin de que se les per-siga. En Liberais y absolutistas en Galicia. Vigo, Edicións Xerais deGalicia, p. 163-174.

BARREIRO FERNÁNDEZ, X.R. (2002): «A Cultura da transgresión naGalicia do século XIX». En XORNADAS DE HISTORIA DE GALICIA

(11ª. 2000. Ourense), Historia da cultura en Galicia: XI Xornadasde Historia de Galicia. Ourense, Deputación Provincial, p. 171-182.

BARREIRO FERNÁNDEZ, X.R. (2008): «O xornalismo galego no cicloda Guerra da Independencia: (1808-1815». En BARREIRO FERNÁN-DEZ, X.R. (coord..), O liberalismo nos seus contextos: un estado dacuestión. Santiago de Compostela, Universidade, p. 185-211.

BARREIRO FERNÁNDEZ, X.R. (coord..) (2003): Parlamentarios de Gali-cia: biografías de deputados e senadores (1810-2003). 2ª ed. corrixidae aumentada. Santiago de Compostela, Parlamento de Galicia; ACoruña, Real Academia Galega.

CABANO VÁZQUEZ, I. (1997): Cadernos dun cazador de bibliosaurios:José Villaamil y Castro e a bibliografía en Galicia no século XIX. San-tiago de Compostela, Dirección Xeral de Promoción Cultural.

Page 357: A CONSTITUCIÓN DE 1812 EN LINGUA GALEGA. …consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_2012_A-constitucion-de... · autoría de Manuel Pardo de Andrade, unha alegación demole-dora

715

BIBLIOGRAFÍA

SÁNCHEZ HITA, B. (2008): Los periódicos del Cádiz de la Guerra de laIndependencia (1808-1814): catálogo comentado. Cádiz, Servicio dePublicaciones de la Diputación.

SANTOS GAYOSO, E. (1990-1995): Historia de la prensa gallega. Sada(A Coruña), Ediciós do Castro. 2 v.

SOTO FREIRE, M. (1982): La Imprenta en Galicia. Lugo, Círculo de lasArtes.

VILLAMIL Y CASTRO, J. (1997): “Ensayo de un catálogo sistemático ycrítico de algunos libros, folletos y papeles así impresos como ma-nuscritos que tratan en particular de Galicia”. En CABANO VÁZ-QUEZ, I. (1997): Cadernos dun cazador de bibliosaurios… op. cit.

714

María de Lourdes Pérez González

GIL NOVALES, A. (2009): Prensa, guerra y revolución: los periódicos es-pañoles durante la Guerra de la Independencia. Madrid, Consejo Su-perior de Investigaciones Científicas, Doce Calles.

GÓMEZ IMAZ, M. (2008): Los periódicos durante la Guerra de la Inde-pendencia. Sevilla, Renacimiento. (Reprod. facs. da ed. de: 1910).

HIDALGO, D. (1862-1881): Diccionario general de bibliografía española.Madrid, Imprenta de las Escuelas Pías, 1862-1881. 7 v.

LÓPEZ GARCÍA, X., ANEIROS DÍAZ, R. (coord.) (2008): Primeiros diariosgalegos (1808-1809). Santiago de Compostela, Consello da CulturaGalega. 4 v. Contén: t. 1: Estudos críticos — t. 2: Diario de Santiago— t. 3: Diario de Santiago; Apéndice al Primitivo Diario de San-tiago; Gazeta de La Coruña; Telégrafo político y literario de La Coruña— t. 4: Diario de La Coruña.

MURGUÍA, M. (1999): Diccionario de escritores gallegos. Santiago deCompostela, Consellería de Cultura. (Reprod. facs. de Vigo,J. Compañel, 1862).

ODRIOZOLA, A. (1992): Historia de la imprenta en Galicia. A Coruña,Biblioteca Gallega.

PALAU Y DULCET, A. (1948- ): Manual del librero hispanoamericano:bibliografía general española e hispano-americana desde la invenciónde la imprenta hasta nuestros tiempos con el valor comercial de los im-presos descritos. 2ª ed. corr. e aum. Barcelona, A. Palau. 28 v.

PAPÉS d’emprenta condenada: a escrita galega entre 1797 e 1846 (2008--2012). Ed. dos textos, fichas introdutorias e notas de Ramón Ma-riño Paz. Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega.

PARDO DE ANDRADE, M. (1996): Semanario político, histórico y literariode La Coruña: 1809-1810. A Coruña, Fundación Pedro Barrié dela Maza. 2 v. (Ed. facsimilar).

PÉREZ COSTANTI, P. (1992): Historia del periodismo santiagués. Sada (ACoruña), Ediciós do Castro. (Reprod. facs da ed. de Santiago, Es-cuela tip. municipal, 1905).

RIAÑO DE LA IGLESIA, P. (2004): La imprenta en la Isla Gaditana durantela Guerra de la Independencia: libros, folletos y hojas volantes (1808--1814) ensayo bio-bibliográfico documentado. Madrid, Ediciones delOrto. 3 v.