45 Osatuberri APIRILA.qxp Maquetación 1 2019/05/07 16:19 … · 2020-01-09 · xotasunen...

45. zenbakia / 2019ko apirila

Gizarte baldintzaketa osasuna aztergaiDonostian

osatuberri

45_Osatuberri APIRILA.qxp_Maquetación 1 2019/05/07 16:19 Página 1

2 agenda / aurkibidea

3 arestianAzkenaldiko berri laburrak

4-5 adituakNagore Bernedo, alergologoa

6-7 urratsakSergio Moya ikerlaria, tumoreak oxigeno etaargiarekin suntsitzeko egitasmoaren gidaria

8-9 jardunaldiakArreta Integratuaren 19. Nazioarteko Kongresua

10-11 bidegileakAlgaraklown, Donostiako Ospitaleko pailazo taldea

12-13 geure zerbitzuakGorlizko Ospitaleko errehabilitazio eskolak

14-15 unibertsitatetik Joseba Pineda, EHUko Medikuntza eta Erizaintza Fakultateko dekanoa

16-17 euskara osakidetzanLehen mailako arretako profesional eukalduneneskaintza aktiboa Barrualde-Galdakaoko ESIan

18-19 euskara osakidetzanOsakidetza 21. Korrikan

20-21 lanetik haragoEnrique de la Peña medikua, Babestu Bizkaikozahar-etxeetako senideen elkarteko kidea

22 ja(ki)teaElikadura eta estresa

23 denbora-pasak

agendaMAIATZA

• EUSKARA IKASTAROAKOsakidetzako langileentzako lanorduz kanpokoeuskara ikastaroak (2019-2020 ikasturtea) Izen-emateak maiatzaren 26ra arte

Osakidetzako langileentzako udako euskaraikastaroak Izen-emateak maiatzaren 19ra arte

• OSASUN JARDUNALDIAKZainketa aringarri bereziei buruzko jardunaldiaMaiatzaren 16an, Hondarribiko Itsas Etxea auditoriumean

Kontratu programa: Bottom up proiektuakaurkezteko II. jardunaldiaMaiatzaren 23an, Osasun Sailaren Bizkaiko lurraldeordezkaritzan

Diziplinarteko ikuspegia melanomaren ikerketanMaiatzaren 24an eta 25ean, Bilbon, EHUren BizkaiaAretoan

Gaixotasun zeliakoaren II. jardunaldia: diagnostikogoiztiarra Maiatzaren 31n, Galdakaoko Ospitaleko areto nagusian

• KULTUR EKITALDIAKAntzerkia: «Garai zekenak» Maiatzaren 15ean eta 16an, Donostiako Victoria Eugeniaantzokian

Antzerkia: «Erlauntza» Maiatzaren 17an, Zumaiako Aita Mari antzokian

Musika: Eñaut Elorrieta Maiatzaren 18an, Barakaldo Antzokian

Literatur solasaldia: Arantxa Urretabizkaiaren«Bidean ikasia» liburuaren aurkezpenaMaiatzaren 23an, Donostian, Intxaurrondoko kultur etxean

Zinema: «Soinujolearen Semea»Maiatzaren 25etik 27ra, Kultur Leioan

EKAINA

• OSASUN JARDUNALDIAKMinari aurre egiteari buruzko IV. jardunaldiaEkainaren 6an, Gasteizko Europa jauregian

• KULTUR EKITALDIAKMusika: Anje DuhaldeEkainaren 1ean, Berrizko Andikoako santutegian

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.:945 00 63 [email protected]: Xabier Arauzo, Gontzal LopezEuskara-zuzentzaileak:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Koordinatzailea:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea) • Tirada: 5.000 aleLege-gordailua: SS 1472-2011 • ISSN 2254-450XDiseinua eta maketazioa:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Inprimategia: Leitzaran Grafikak


2019ko apirila / OSATUBERRI 45 / 3

arestian

Parkinson-en gaixotasuna kausa ezagunikgabeko nahasmendu progresiboa da, gel-dialdiko dardara, zurruntasuna, nahas-mendu posturalak eta ibilerarenak edotamugimendu zehatzak hasteko zailtasunaeragiten dituena. 65 urtetik gorako herri-tarren %2ri eta 40 urtetik 60ra bitarteko%0,5i eragiten die.

Osakidetzan, gaur egun, parkinsonariburuzko 30 ikerketa baino gehiago gara-tzen ari dira, bi ikerketa lerro nagusi dutuz-tenak: bata, diagnostiko goiztiarra hobe-tzea, faktore eragileen eta formahereditarioen identifikazioaren bitartez;bestea, tratamendu posibleak aztertzeaeta hobetzea, sintomak kontrolatzen edohaien eboluzioa atzeratzen laguntzeko.

Osakidetzan, Biocruces, Biodonostia

eta Bioaraba institutuetan egiten dira par-kinsonari buruzko ikerlan gehienak. Bio-crucesen, kasurako, nerbio sistemako gai-xotasunen ikerlariak erretina eta malkoaaztertzen dabiltza, lehena parkinsonarenmarkatzaile goiztiar gisa, eta bigarrenagarunean metatzen eta gaixotasuna eragi-ten duen proteina detektatzeko. Paziente-en etxeko errehabilitazioaren inguruko biproiektutan ere hartzen dute parte. Biodo-nostian, gaixotasun neurodegeneratiboengaineko ikerketek lagundu egin dute par-kinsona geroago garatu duten gizabanakoosasuntsuen laginetan biomarkatzailemetaboliko plasmatikoak identifikatzen.Gainera, pazienteen estimulazio kogniti-boa lantzen ari dira Basque Center on Cog-nition, Brain and Language erakundeare-

kin elkarlanean. Bioarabari dagokionez,diagnostiko teknika berria ezarri nahi dutelikido zefalorrakideoaren laginetan; bio-markatzaile biokimiko baten detekzioanoinarritzen da, eta, horrela, gaixotasunneurodegeneratiboen arteko bereizketakegitea erraztuko du.

Parkinson-en gaixotasunaren kirurgiaeta tratamenduaren arloan, Osakidetza,eta bereziki Gurutzetako UnibertsitateOspitalea, erreferenteak dira espainiarestatuan. Aurten 20 urte bete dira Guru-tzetan lehenengo ebakuntza egin zenetik,eta, harrezkeroztik, 300 ebakuntza bainogehiago egin eta aurrerakuntza nabarme-nak jazo dira bai gaixotasunaren trata-menduan baita gaixotasunaren garapenagelditzeko ere.

Joan den apirilaren 8an, Nekane Murga Osasun sailburuak eta JosuLlano Osatekeko zuzendari kudeatzaileak Osateken Euskara Norma-lizatzeko 1. Planaren edukiak aurkeztu zituzten Eusko Legebiltzarra-ren Osasun Batzordean.

Osateken euskara plana 2018ko abenduaren 3an onetsi zen, 2018-2022 epean garatzeko. Planak hiru helburu nagusi ditu: euskararenahozko eta idatzizko erabilera areagotzea, pazienteen hizkuntzaeskubideak bermatzea eta euskara lan hizkuntza izatera bultzatzea.

Plana onartu eta lehenengo hilabeteetan, oinarrizko normalizazioneurri batzuk ezarri ditu Osatekek: euskara batzordea sortzea, langi-leei planaren berri ematea eta dokumentuak itzultzen eta estandari-zatzen hastea, besteak beste.

Irudi bidezko diagnostikoen esparruan erreferente den erakunde-ak (erresonantzia magnetikoekin lagundu egin baitu 1.500.000 per-tsonaren diagnostikoetan) plan honekin aurrerapauso bat gehiagoeman du euskal herritarrei eskainitako osasun zerbitzuen kalitateahobetze aldera.

Osakidetzako Emergentziak zerbitzu erakundea duela 25 urte jarrizen martxan, urteko 365 egunetan eta eguneko 24 orduetan larrial-diko osasun eskariak koordinatu eta berehalako arreta ematekoxedez. 25 urte hauetan, zeregin horietan jardun dute, egunez egun,EAEko hiru lurraldeetan. Iaz, esate baterako, 414.781 dei jaso zituz-ten (mila dei baino gehiago egunean), eta, horren ondorioz, 185.286aldiz mobilizatu behar izan zituzten anbulantziak (500 irteera bainogehiago egunean) eta 411 aldiz helikoptero medikalizatua. Guztira,390.517 gertaeratan eman zuten arreta, aurreko urtean baino%5,14 gehiagotan. Lurraldeen arabera, Bizkaian 213.608 kasu arta-tu zituzten, Gipuzkoan 107.370 eta Araban 69.539.

Egun, emergentzia zerbitzuak 89 anbulantzia dauzka (67oinarrizko bizi-euskarrikoak, 11 bizi-euskarri aurreratukoak

eta 11 erizaintzadun bizi-euskarrikoak) gehi helikoptero medi-kalizatua. Iazko datuei erreparatuz gero, oinarrizko bizi-euska-rriko anbulantzien erantzun denbora 13 minutu baino gutxia-gokoa da kasuen %85 baino gehiagotan; bizi-euskarriaurreratuko anbulantzien denbora 15 minututik beherakoa dakasuen %95 baino gehiagotan; eta helikopteroa aktibatzekobatez besteko denbora 4 minututik beherakoa da.

Premiazko osasun arretaz eta garraioaz gainera, emergen-tzia zerbitzuak telefono bidezko osasun aholkularitzaeskaintzen du, paziente kronikoentzako arreta programenjarraipena egiten du, prebentzio gailuak planifikatu eta gara-tzen ditu, eta larrialdi eta emergientzien inguruko presta-kuntza ere ematen du.

OSAKIDETZAKO EMERGENTZIA ZERBITZUAK 25 URTE BETE DITU

OSATEKEK EUSKARARENERABILERA

NORMALIZATZEKO 1. PLANAABIATU DU

PARKINSONAREN IKERKUNTZAN, GAIXOTASUNAREN KAUSAK ETADIAGNOSTIKO GOIZTIARRA DIRA OSAKIDETZAREN IKERKETA LERRONAGUSIAK


4 / OSATUBERRI 45 / 2019ko apirila

Zer dira alergiak?Gure gorputzaren erantzun desego-kiak edo gehiegizkoak dira. Sistemaimmunitarioak erreakzio ezegoki ho-riek sortzen ditu, ingurumeneandauden substantzia arruntak direlamedio. Askotarikoak izan daitezkesubstantzia arrunt horiek: polena,janariak, akaroak, medikamen-tuak... Baina, alergien ordez, gaixo-tasun alergikoez hitz egin beharkogenuke, alergia termino orokorrabaita. Gaixotasun alergiko asko dau-

de: errinitis alergikoa, konjuntibitisa,urtikaria, asma… Gaixotasun alergikoen sasoia esatenzaio udaberriari. Zergatik?Udaberrian polenari alergia diotenensintoma biziengatik: errinitisa, kon-juntibitisa eta asmagatik. Dena den,gaixotasun horiek ez dira udaberriansoilik agertzen. Gure inguruan osoarrunta da hautsean dauden akaroeialergia izatea, esate baterako, etaakaroei alergia dietenek errinitisaedo asma izan dezakete urteko edo-

zein garaitan. Polenak sortzen dituensintomak nabariagoak dira, ostera;polen asko dagoen egunetan, pertso-na alergikoak doministikuka eta mu-ki-jarioan hasten dira, eta azkura iza-ten dute begietan. Akaroek ere errini-tisa sor dezakete, eta, haien sintomakbatzuetan hain nabariak ez badiraere, denbora luzeagoan iraun dezake-te eta arazo larri bihurtu. Horrez gain,ezin dezakegu ahaztu elikagaiek etamedikamentuek ere alergia sorraraz-ten dutela, eta alergia hori urtekoedozein sasoitan ageri dela. Beraz,alergien sasoia ez da soilik udaberria.Zein da alergien jatorria?Alergiak izateko, bi baldintza bete be-har dira. Alde batetik, norbanakoakalergiarako joera izan behar du sor-tzez. Gurasoek alergiarik badute, se-me-alabek askoz ere aukera gehiagodituzte alergikoak izateko. Eta beste-tik, alergia sortzen duen substantzia-rekin egon behar da kontaktuan. Bialderdi horiek bat egin behar dute. Ezgara alergiko jaiotzen, baizik eta

Nagore BernedoArabako ESIko alergologoa

Polenari alergia dioten pertsonentzat udaberria ezda garairik onena, baina badira urte osoa irautenduten alergiak ere: elikagaiena, medikamentuena,hautsaren akaroena... Nagore Bernedo BelarArabako ESIko alergologoak (Zaldibar, 1974) arazohoriekin dihardu. Hainbat tratamendu erabiliz,alergien sintomak gutxitzen saiatzen da. Txertobidezko immunoterapia da tratamendurikeraginkorrena.

ADITUAK

«Ez gara alergikojaiotzen, baizik etabihurtzen, jaiotzetikojoera dugulako etaalergenoekin kontaktuanjartzen garelako»



Nola egin diezaiekegu aurrepolenaren alergiaren sintomei?Lehenbizi, diagnostiko bat egin be-har dugu eta ikusi zer polen motakeragiten digun alergia. Bigarrenez,polen maila handia dagoen egunetankontu handiz ibili behar dugu. Ahaldela, egun horietan etxean gelditubeharko genuke, edo, bestela, polengehiago dagoen orduetan, batez eregoizaldean eta arratsaldean, ez genu-ke kalean denbora luzez ibili behar-ko, ezta mendialdean edo landa ere-muetan ere. Gainera, komenigarriada, begietako sintomak nabarituz ge-ro, eguzkitako betaurrekoak erabil-

tzea, eta, edozein kasutan, etxeraitzultzean arropaz aldatzea. Azkenbatean, alergia diogun substantzia-rekin ukipenean ez egotea da kon-tua. Eta gomendio horietaz gain, ga-rrantzitsua da medikuak emandakomedikazioa ondo hartzea: begietakotantak, sudurreko espraiak, pilulaantihistaminikoak… Hainbat farma-ko daude sintomak arintzeko.Nolako tratamenduak erabildaitezke alergien kontra?Tratamendu espezifikoak daude.Alergologoak diagnostiko zehatz bateginda daukanean, immunoterapiahobets dezake, hau da, alergiendakotxertoa jartzea, eraginkorrena baita.Esan dezakegu gaur-gaurkoz immu-noterapia dela gaixotasun alergiko-ak senda ditzakeen tratamendu ba-karra. Luzerako tratamendua da, hi-ru urtekoa. Tratamendu horrekin lor-tzen dugu gure gorputza alergia die-gun substantziekin toleranteagoaizatea. Adibidez, polenarekin kon-taktuan egotea saihestu ezin bada,immunoterapiarekin lor dezakegugorputzak gutxiago erreakzionatzeaeta sintomak txikiagotzea. Beraz, far-makoekin sintomak arindu egiten di-ra, eta immunoterapiarekin gaixota-sunaren jatorrira jotzen dugu, siste-ma immunitarioa modulatuz, subs-tantziekin toleranteago bihurtuz etaerreakzioak txikituz.Kutsadurak ba al du zerikusirikalergiekin?Bai, batez ere airearen kutsadurakdu zerikusia. Kutsadura horrek kal-tegarriago bihurtzen du polena, al-daketa bat eragiten diolako. Pole-nak, defentsa gisa, estres proteinaksortzen ditu, eta horiek arazo larria-goak sorrarazten dituzte alergikoen-gan. Kutsadura handia dagoen hirie-tan ikusten da pertsonek arazo etasintoma larriagoak izaten dituztelapolenarekin. Hori dela eta, polenarialergia dioten pertsonek hiri handie-tan sintoma larriagoak pairatzen di-tuzte.

bihurtzen, jaiotzez joera hori dugula-ko eta, alergia eragiten digun subs-tantziarekin kontaktuan jartzen ga-renean, alergia ager daitekeelako. Nolako alergiak sortzen diraudaberrian?Udaberrian polenak eragindakoalergiak agertzen dira. Hainbat polenmota daude, eta haien alergien arte-an badago aldea; ez da gauza berazuhaitzen polena eta gramineoena.Euskal Herrian, gehienbat, gramine-oei izaten diegu alergia, baina geroeta gehiago ikusten ari gara urkiare-na, esaterako. Nolakoak dira udaberriko alergiensintoma nagusiak?Begietakoak eta arnasbideetakoak.Begietakoak azkura handia, konjun-tibitisa eta beste izaten dira; arnasbi-deetakoak, berriz, sudurrekoak (do-ministikuak eta muki jarioa) edobronkioetakoak (asma, alegia). Uda-berrian batez ere arnasbideei lotuta-ko sintomak agertzen dira, polenaarnasteak eragindakoak.

«GAUR-GAURKOZIMMUNOTERAPIA DAGAIXOTASUN ALERGIKOAKSENDA DITZAKEENTRATAMENDU BAKARRA»



URRATSAK

Tumoreak argiarekin suntsi-tzen dituzte gaur onkologoek maiz,eta askoz modu eraginkorragoanegingo lukete oxigeno gehiago balegominbizi zelula multzoetan. Tumoree-tara ezinbesteko oxigeno hori garraia-tzeko nanomaterialak sortzea erron-katzat hartu du nazioarteko zientzia-lari talde zabal batek. Donostiako CICBiomagunetik koordinatuko dute Oxi-genated egitasmorako lana.

«Esperientzia handia daukat nazio-arteko egitasmoak koordinatzen»,esan du Sergio Moya egitasmoaren bu-ruak. Halako zortzi bat lanetan aritu dalehen ere. Kimika ikasi zuen Argentina-ko Hegoaldeko Unibertsitatean, etadoktoretza Alemaniako Max Planckinstitutuan amaitu zuen. Parisen arituzen ondoren, College de Francen, baitaCambridgeko Unibertsitateko Nano-zientzia Zentroan ere. CIC Biomagu-nen taldeburu bila zebiltzanean, izenaeman zuen, eta, geroztik han dabil ma-teria bigunaren nanoteknologian la-nean, hau da, nanozientzia biologiare-kin nahasten den eremu liluragarrian.

«Oxigenoa zeluletara eramateko sis-temak garatzea asko interesatzen zi-tzaidan, eta terapia fotodinamikoa ho-betzea».

Argiarekin suntsituMoyak proposatu zuen egitasmoa. Te-rapia fotodinamikoarekin dago lotutazuzenean. Horretan, argiarekin erreak-zionatzen duen molekula bat erama-ten da tumoreetara, eta, gero, argiare-kin kitzikatzen da, han dagoen oxige-noarekin erreakzioa sor dezan, erradi-kal askeak sortzeko. Azken horiek gai-xoturiko zelulak suntsitzen dituzte.Hainbat gaitz tratatzeko erabili izan daterapia, besteak beste aknea, adinare-kin lotutako begiaren makulako ende-kapena, eta lepoko, biriketako, mas-kuriko zein azaleko minbiziak. Prosta-tako minbizirako ere probatu dute,arrakastaz.

Baina tumoreen ezaugarri batekmugatu egiten du terapia argidinami-koaren eraginkortasuna. Ehunetanoxigenoa egotea ezinbestekoa du tek-nikak, eta, tumoreetan, oxigeno gutxiegoten da, haien egiturarengatik. Izanere, tumoreen oxigeno faltak berakeragiten du haiek kontrolgabe haztea,Georgiako Unibertsitateko Ying Xuikertzaileak duela zazpi urte iradokizuenez. Haren arabera, oxigeno gose-ak zain gehiago sortzera bultzatuko lu-ke tumorea, eta, zain horiek elikagaigehiago ekartzen diotenean, hazten

Ia milioi bat euro eman dizkio Europako BatzordeakDonostiako CIC Biomaguneko Sergio Moyaikertzaileari, nazioarteko talde bat koordina dezan.Nanomaterialak sortu nahi dituzte, elkarlanean,minbizi zeluletara oxigenoa eramateko, geroargiarekin suntsitzeko. Martxoan hasiziren horretan lanean, lau urterako egitasmoan.

erantzungo luke tumoreak. Hazkuntzahorrek oxigenoa gutxituko luke berriz.Gurpil zoro horrek bultzatuko luke tu-morearen hazkuntza.

Hemoglobina da oxigenoaren ga-rraio naturala, «baina ezin da injektatuzuzenean, kalte egiten dielako zainei»,Moyak azaldu duenez. Horregatik, na-nopartikulak sortu nahi ditu ikertzaile-ak, hemoglobina kapsulatzeko, eta tu-moreetara zuzenean eramateko.

Ikerketaren partaidetako bat Berlin-go La Charite da, Europako unibertsi-tate erietxerik handienetako bat, etaMoyak han egin zuen bere tesiaren zatibat. Han adituak dira oxigenoa ga-rraiatzeko sistemak garatzen, besteakbeste odola ordezkatzeko transplan-teetarako organoak gordetzeko or-duan. Izan ere, transplanteetan arazo-rik handienetako bat da behar den

Moya —eskuinean—, taldearekin, CIC Biomagunen.

Oxigeno gehiago,tumorea itotzeko



Argentinako Hegoaldeko Unibertsita-te Nazionala arituko dira elkarlanean.«Egitasmo guztietan bezala, hein ba-tean ezagutzen duzun jendearekinegiten da lan, eta, gero, osatzeko be-har duzun ikertzaileekin».

Europako Batzordeak 920.000 euroeman dizkio taldeari, plana gauzatze-ko, Horizon2020 ikerketa eta berrikun-tza egitasmo markoan, eta Marie Sklo-dowska Curie Ikerketa eta BerrikuntzaLangileen Truke Ekintza egitasmoarenbarruan. Europa eta Europatik kanpo-ko ikertzaileen eta enpresen artekolankidetza sustatu nahi du horrek. Mar-txoaren 1ean hasi ziren Oxigenatedegi-tasmoan lanean, eta 2023ko otsailaren18ra arte jarraituko dute.

«Materialak garatzen jarraituko du-gu orain, eta, hurrengo faseetan, in vi-tro arituko gara, zelulekin probatzen;azkenean, in vivo [animaliekin eta gi-

zakiekin] probatzeko», azaldu du Mo-yak. «Terapia bat hobetzeko saio bat dahau, apur bat ezberdina, gu materialenkimikariak garelako». Moyak, besteakbeste, nanomedikuntzan eta minbizia-ren terapian aditua den Patricia Andre-ozzi argentinar herrikidearekin aritukoda lanean. Horrez gain, Eduardo Gisa-solak minbiziaren kontrako gaiak kon-trolpean askatzeko sistemetan duenezagutzaz baliatuko da taldea. Biona-nomaterialetan aditua den Elisa Bindi-nik osatuko du CIC Biomaguneko ikertr-zaile taldea.

«Minbizia ez da nire gai nagusia, bai-na, azken batean, honetan lan egitendugu sufritzen ari direnei lagundukodiegulakoan, eta gaixoaren bizi baldin-tzak hobetzeko», esan du Moyak. «Iker-tuko dugun bide honek aukera handiakditu».• Iturria:BERRIA egunkaria. Edu Lartzanguren.

«OXIGENOA ZELULETARAERAMATEKO SISTEMAKGARATZEA ASKOINTERESATZENZITZAIDAN»

odol kopuru handia, organoa egoeraonean mantentzeko. Hor ezagutuzuen taldearekin berriz arituko da la-nean Moya, Oxigenated egitasmoan.Horrez gain, Brasiliako Unibertsitate-ko talde batekin arituko da, terapia fo-todinamikoetan adituak baitira han.Argentinako Unibertsitate Nazionale-ko taldea ere ezagutzen du aurrekoegitasmo batetik. Tartuko Unibertsi-tatearekin (Estonia), Alemaniako Na-notec enpresarekin, ChulalongkongoUnibertsitatearekin (Thailandia) eta



Arreta Integratuaren 19. Na-zioarteko Kongresuan, ikusmin eta in-teres handia piztu zuten apirilaren 2anMichael Marmot epidemiologo ingele-sak eta M. Angeles Duran soziologomadrildarrak emandako hitzaldiek.

Michael Marmot Osasunaren GizarteDeterminatzaileen Batzordeko kideada, eta gizarte baldintzen eta osasuna-ren arteko lotura izan zuen mintzagai.Hitzaldiaren hasieran gogora ekarrizuen bizi-itxaropenak gora egin duelamunduko herrialde garatu guztietan.Erresuma Batuko datuak eman zituenhorren erakusle: 1980tik bizi-itxarope-nak urtebeteko igoera izan du lau urte-rik behin. Estatu Batuetako (AEB) da-tuek, ordea, ñabardura bat dute: gizo-nezkoen bizi-itxaropena handituz joanden arren, emakumezkoenak behe-ranzko joera izan du 1920tik, betiere 50urtetik gorakoen kasuan. Alegia1920ko AEBetako emakumeek gauregungoek baino bizi-itxaropen handia-goa zutela adin horretatik aurrera. Da-tu horiek emanda, baieztapen bat eginzuen Marmotek: «Harreman estua da-go gizartearen baldintza sozialen etaosasunaren artean, eta, baldintza so-zialak hobetuz gero, osasuna ere hobe-tu egingo litzateke.» Baina baieztape-naren ostean zehaztapena etorri zen:«Esandakoaren arabera pentsa litekeherrialdearen aberastasun mailak,hots, Barne Produktu Gordina (BPG)handiagoa edo txikiagoa izateak, betibaldintzatuko duela herrialdeko biz-tanleriaren osasun egoera, eta datuekbatzuetan kontrakoa erakusten dute».Adibide gisa, konparazio bat egin zuen:«AEBek Amerikako BPG indizerik han-dienetakoa badute ere, Costa Rica, Txi-le edo Kubako biztanleek bizi-itxaro-pen handiagoa dute.»

Zehaztapena eginda, herrialdeetakobaldintza sozialak aldatzea eta biztan-leen osasuna hobetzea ahalbidetu di-tzaketen zenbait irizpide azaldu zituen.Alde batetik, oso garrantzitsutzat jo zi-tuen bultzatzaile estrukturalak, eta na-turarekin gizakiak duen harremana al-

Eusko Jaurlaritzaren Osasun Sailak, Gipuzkoako Aldundiaketa Donostiako Udalak sustatuta, aurten DonostiakoKursaal jauregian egin da IFIC (Internacional Foundationfor Integrated Care) fundazioaren Arreta Integratuaren 19.Nazioarteko Kongresua. Apirilaren 1etik 3ra burututakobiltzarrak munduko adituen azken proiektu etaberrikuntzak ezagutzeko eta haiekin iritziak trukatzekoaukera eman du, makina bat hitzaldi, mahai-inguru, lantailer eta poster zientifikoen aurkezpenetan. Bi elementukomun nabarmendu dira tesi guztietan: bata, arretaintegratua onuragarria dela herritarren osasunari zeinsistemaren jasangarritasunari begira; eta bestea, arretasanitarioak eta sozialak pertsona izan behar dutelaerdigunean (nor bere ezaugarri partikularrekin, beretestuinguru sozialarekin eta bere bizi-proiektuekin).Kongresuan osasun eta gizarte arloetako 1.322 profesionaleta ikertzailek hartu dute parte.

JARDUNALDIAK

Nolako baldintzasozialak,halako osasuna

M. Angeles Duran eta Michael Marmot.


tan zaintza nola banatzen den ere argi-tu behar da.

Gatazkaren beharra ere azpimarra-tu zuen soziologoak, «gatazkarik gabeez baitago hobekuntzarik». Gaur egun-go baldintzak XIX. eta XX. mendeetakolangile borrokaren emaitza direla gai-neratu zuen. Hortik zaintzaleria kon-tzeptua garatu du, zaintzaileen klasea.

Amaitzeko, aldarrikapen bat eginzuen Duranek: «Zaintza beste era bate-ra antolatu behar da; ez da emakume-aren gain erori behar.» Horretarako,zaintzaileen aitormen soziala beha-rrezko ikusten du. Salatu zuenez, esta-tuan diru-laguntza publikoak eska-tzen dituzten zaintzaileek hilean 387 €baino ez dituzte jasotzen.


datzeko beharra aldarrikatu zuen. Na-tura errespetatu eta klima aldaketariaurre egiteko neurriak hartzea eskatuzuen, bere ustez osasunari zuzen eragi-ten diolako. Beste alde batetik, hasie-rako berdintasuna deritzon alderdia ai-patu zuen, hau da, botere publikoek,eta batez ere administrazioak, pertso-na orori aukera berdintasuna bermatubeharko lioketela gizarte eremu guztie-tan, egoera soziala hobetzeko neurriakgiza eskubideen esparruan kokatu be-harko liratekeelako. Horren harira, he-rrialde aberatsetako haurren pobreziatasak gogorarazi zituen: Frantziakoa,esaterako, %17,7koa, eta Espainiakoa%21ekoa. «Pobrezia ez da patua» esan-da, gizarte baldintzak hobetzea ezin-bestekoa dela adierazi zuen.

M. Angeles Duran soziologo eta CESI-Ceko ikertzailea zaintza kontzeptuaz,zaintzaren zamaz eta zaintza lanen ba-naketaz aritu zen. Ekonomia eta abe-rastasuna bereizten abiatu zuen sola-saldia. Bere hitzetan, «Adam Smithekaberastasunaren eta aberastasun ma-terialaren ideiak garatu zituen, bainaNazio Batuen Erakundeak aberastasu-na birdefinitu behar zela ebatzi zuen.»Eta birdefinizio horretan, hain zuzen,gako bat aurkitzen du Duranek: zain-tza ez da merkatuan sartzen, zaintza-ren aberastasuna ikusezina da.

Duranen esanetan, kontzeptu gisazaintzak ez dauka definizio argirik, etatermino anabasa handia dago. Bereiritziz, definizio hori Munduko OsasunErakundeak egin beharko luke, eta,horretarako, zenbait alderdi hartu be-harko lituzke kontuan: bateko, identi-fikatu egin behar da zaintzaren pro-duktore nagusia zein den (estatuaedota merkatua), eta, horri lotuta, za-marik handiena zer esparruk hartzenduen. Besteko, definitu egin behar dirazaintzaren kontsumitzaileak nortzukdiren: haurrak, nagusiak, gaixoak...,baita, termino erlatiboetan, populazioosasuntsua eta adin ertainekoa ere.Eta horrez gain, ez da nahikoa ekoizle-ak eta kontsumitzaileak identifika-tzea; haien arteko lotura diren kanale-

Carlos Sola SarabiaOsakidetzako AsistentziaSanitarioko zuzendariordeak(1956) parte hartu zuen ArretaIntegratuaren 19. NazioartekoKongresua prestatzekolantaldean. Arretaintegratuarekin konprometitua,IFIC fundazioaren lanagoraipatu zuen.

1300 pertsona baino gehiago kon-gresu batean Kursaalen. Zer zegoenhorren atzean?IFIC fundazioa zegoen atzean, hauda, osasun publikoan arreta integra-tua bultzatu eta hobetu nahi duenerakunde ospetsu bat, herrialdeaberatsetako adituez osatua. Berekongresuetan erakundeak herrialdeaskotako esperientziak ezagutaraz-tea izaten du helburu, arazo konkre-tuei irtenbide egokiak topatu etaarreta integratuaren kalitatea eten-

gabe hobetzeko. Horregatik, IFIC pro-posatzen dituen neurriak eta aldake-tak EAEko osasun sisteman ere ezar-tzen ditugu.Zenbat denbora eman zuenDonostiako kongresua prestatzeak?Bi urteko prozesua izan zen, bainaemaitza positiboak izan ditu. Guztira,1322 partaide egon ziren, osasun etagizarte arloetan dihardutenak, mun-duko bazter guztietatik etorriak: Euro-pako hainbat herrialdetatik, AEBtik,Afrikatik, Australiatik...Lehen esan duzunez, Osakidetza adiegoten da IFICeko kongresuetakoekarpenei. Eta Osakidetzak, kasu ho-netan adibidez, zer eman dio kongre-suari?Hasteko, kongresua egiteko hiri apro-posa eman dio. Halaber, kongresuaantolatzeak (gaiak eta hizlariak auke-ratzeak, tailerrak proposatzeak, lan-taldeak osatzeak…) arreta integra-tuarekiko konpromisoa erakutsi du,eta bisitariek aukera izan dute gureosasun sistema bertatik bertara eza-gutu eta arreta integratua nola gara-tzen ari garen aztertzeko.

CARLOS SOLAOsakidetzako Asistentzia Sanitariokozuzendariordea



rezia sortu da osasun langileen eta gureartean.Aldaketarik izan al da hastapenetikhona?Hasieran hamabost egunean behin ber-taratzen ginenok gero astean behin joa-ten hasi ginen, eta orain astean hirutan,astelehen, astearte eta asteazkenetan.Boluntarioak izanik, hasieran, lau paila-zorekin, egitasmoa ez zen oso egonkorra,zaila baitzen denon lan eta bizitza priba-tuarekin tartekatzea. Orain, berriz, ha-malau bat lagun gaude, eta egitasmoegonkorra lortu dugu. Hala ere, gehieneklan boluntarioa egiten jarraitzen dute, di-ru iturri txikia dugulako. Hiru pailazori,

Zerk sortu zuen Algaraklown?Gogo handi batek. 19 urte nituela, pailazoizateko formakuntza jaso nuen, eta horabiatu zen dena. Ohituta nengoen paila-zoak leku irekietan, espazio publikoetan,kalean ikusten, baina orduan jakin nuen«toki ez oso atseginetara» ere joaten zire-la, ospitaleetara edo espetxeetara, esatebaterako. Eta nik hori egin behar nuelapentsatu nuen. Ospitaleetan clown ari-tzeko formakuntza Madrilen ematen zu-tela entzun nuen, eta, bi aldiz pentsatugabe, hara jo nuen. Han, Amparo ezagutunuen, donostiarra bera, nire asmo ber-tsuarekin zebilena, eta bion gogoak etairrikak eraman gintuzten urrats batgehiago egitera.Formakuntza ospitaleetan clownaritzeko?Bai. Pailazo batek, oro har, ez du mugarikizaten kalean edo leku publikoetan, bai-na ospitaleetan bai. Ospitaleetan deon-tologia kodea bete eta zenbait gauza izanbehar dira kontuan. Hasteko, ospitaleanpailazook joaten gara haurrengana, ez

haiek gugana, kalean bezala. Horrezgain, haurrekin egoteko, gurasoen bai-mena lortu behar dugu, eta, are garran-tzitsuagoa, haurrek gurekin egon nahiizatea. Madrilgo formakuntzan ezetza-ren garrantzia ikasi nuen, ospitaleanpailazo batek nola jokatu behar duen,zer hartu behar duen kontuan, zer meto-dologia erabili. Horretaz guztiaz ohar-tzen lagundu zidan ikastaldiak. Eta gero?Lehenengo, inguruko beste pailazo ba-tzuk prestatzen hasi ginen, eta, ondo-ren, Osakidetzari proiektu bat aurkeztueta Donostiako Ospitaleko umeekin jar-duteko hitzarmena sinatu genuen,2012an. Lau bat lagun hasi ginen bisitakhamabost egunean behin egiten. Hasie-ran, errezelo handia zegoen osasun lan-gileen artean; izan ere, ez gintuzten eza-gutzen, eta, ezjakintasunagatik-edo, ezzuten gure egitekoa oso ondo ulertzen.Baina geletan haurrekin hizketan eta jo-lasean ikusi gintuzten, eta gaurdaino.Zazpi urte igaro dira, eta hartu-eman be-

Begiek diz-diz egiten diote Saioa Aizpurua Arribasi(Errenteria, 1978) bere ogibideez mintzatzean. «Bisemeren ama izateaz gain», psikomotrizista, clowna, ipuinkontalaria eta jolas terapeuta ere bada, jarduera guztietanartea eta osasuna uztartuz. 2010ean, ospitaleetakohaurrentzat clown lanak egiteko trikimailuak ikasi zituenMadrilen, eta bueltan Algaraklown taldea jarri zuenmartxan. Pailazoak astean hirutan joaten dira DonostiakoOspitalera, umeei sendatzen laguntzera. Bertan oin batjartzen duen momentutik, Saioa Pantxineta bilakatzen da.

BIDEGILEAK

«Dena ez da barreeragitea; pailazoa gaixoenemozioak azaleratzen etakanalizatzen laguntzekoere badago»



zuzendari artistikoari eta administraziokudeaketaz arduratzen denari soilik or-daintzen zaie. Hala ere, gure asmoa dagero eta pailazo gehiagori ordaindu ahalizatea. Zein umerekin egoten zarete eta zermetodologia aplikatzen duzue?Normalean ospitaleratutako haurrenga-na joaten gara, baina onkologia unitate-koei ere egiten dizkiegu bisitak, baita pe-diatriako kontsultetakoei ere. Haurrenbati ebakuntza egin behar badiote, ope-razio gelara joaten gara, lagun egitera.Geletara binaka sartu ohi gara, jolasabien artekoa baita, eta inprobisazioariekiten diogu. Lehendabizi, haurra ezagu-

tzen saiatzen gara, eta, ondoren, hare-kin zer egin dezakegun probatzen has-ten gara: mugimendua, dantza, musi-ka, magia... Tresna guztiak eramatenditugu poltsikoan, eta haurraren etaegoeraren arabera ikusten dugu zerkfuntziona dezakeen ondoen. Haur ba-tzuekin denbora behar da. Haurraknahi duenean egin behar du pailazoakegitekoa. Dena den, gelara sartu aurre-tik haurrari buruzko informazioa eska-tzen diegu unitateko erizainei: adina,gaixotasuna, gaixotasunaren iraupenaeta larritasuna, nola sentitzen den, eahitz egin dezakeen... Horrela, proposa-men batekin sartzen gara gelara, eta 15minutuko bisita egiten dugu. Zein hizkuntzatan mintzatzen zarete?Euskaraz, noski. Euskara da Algara-klownen komunikazio tresna. Zure begiek distira erakusten dute;bihotzetik hitz egiten duzun seinaleBai, lan ederra egiten dugulako. Guk di-tugun baliabideak besteren mesedetanjartzen ditugu, kasu honetan haurrenmesedetan, haientzat baliagarriak izandaitezen. Bizitzaren gorabeheretan ba-rre eta negar egiten dugu, eta ortzada-rra bezalakoa da hori, eguzkiari eta eu-riari esker sortzen dira koloreak. Gukantzeko zerbait ikusten dugu ospitale-an: gaixo dauden haurrek emozio askoizaten dituzte, eta pailazook lagunduegiten diegu hori ateratzen eta modujostagarrian bideratzen. Dena ez da ba-

rre eragitea; pailazoa gaixoen emozioakazaleratzen eta kanalizatzen laguntzekoere badago, eta haurrek komunikatzekomodurik naturalena jolasa dutenez, jola-saren bidez azaleratzen ditugu haienemozioak, ondoez edo ahultasun egoe-ran adorea eta indarra emanez. Pailazooktentel eta inozo samarrak garenez, leunkieta samurki ateratzen dizkiegu emozioak,emozio horiek transformatzeko eta sen-datzen laguntzeko.Inoiz jaso al duzue ezetzik inorenpartetik?Bai, tentsio une handiak bizi ditugunean,beti ez gaude pailazo bat ikusteko. Bainahori ulertzen dugu, ez da ezer gertatzen.Haurrekin egoten zarete beti, alahelduekin ere jarduten duzue?Noiz edo noiz bisitatzen ditugu ospitalekoheldu gaixoak, batik bat ekainean eta Ga-bonetan. Zaharren egoitzetara ere joatengara, Zarauzko Geriatriklown proiektua-ren bitartez. Etorkizunean gehiago landunahi genuke helduen alorra. Etengabeko formakuntza prozesuanibiltzen zarete, hortaz.Jakina, une oro gabiltza geure burua for-matzen: gaixotasunen inguruan, haurrengarapenaren inguruan, zer abesti dagoenorain modan, nolako marrazki bizidunakikusten dituzten umeek gaur egun... Hile-ro elkartzen gara eta talde terapia ere egi-ten dugu psikologo baten laguntzaz, guresentimenduak partekatu eta bideratzekoasmotan.

Saioa Aizpurua (Pantxineta)Pailazoa, psikomotrizista, ipuin kontalariaeta jolas terapeuta



GEURE ZERBITZUAK

Gorlizko Ospitalean, ohiko errehabilitazio programaeta saioez gainera, ospitaleko altaren ondoko hiruerrehabilitazio eskola dituzte: garuneko gaitzeneskola, aldakarena eta anputazioena. Hainbatlanbide esparrutako profesionalek gidatuta(mediku espezialistek, fisioterapeutek, terapeutaokupazionalek, erizainek, erizaintzakolaguntzaileek…), pazienteei eta haien senide etaingurukoei beharrezko formakuntza ematen diete,etxera itzuli ostean gaixotasuna eta errehabilitazioprozesua zelan bideratu ikas dezaten.

Etxeko susperraldiaerrazteko baliabideak

G aixotasun batek guztizalda dezake pairatzen duenaren bizi-modua. Ez berea bakarrik; ingurukosenide eta adiskideen egunerokoanere erabateko eragina izan dezake.

Horregatik, bai pazienteek bai haienzaintzaren ardura hartzen dutenekoinarrizko ezagutza eta baliabideakbehar dituzte etxera bueltatu etaondoko aldiari ahalik eta ondoen eta

seguruenen aurre egiteko. GorlizkoOspitalean aspaldi hasi ziren beharri-zan horren gainean gogoetan, eta biondorio nagusi atera zituzten: bate-tik, ezinbestekoa dela alta medikoajaso ondoren pazienteak eta senitar-tekoak informatzen eta formatzenjarraitzea; eta, bestetik, hori lortzekobaliabideak ere eman behar dizkiete-la. Helburu horiekin sortu zutenlehen errehabilitazio eskola, garune-ko gaitzena, 2005ean. «Pazienteenkopurua zela-eta, premiagatik eraba-ki genuen lehenengoz eskola horiabiatzea, eta, ordutik, etengabekogarapena izan du gaur arte», adierazidu eskolen arduradun mediko IsabelMontesek. Geroago sortu ziren alda-kako gaitzen eskola eta gorputz adarbat falta dutenena. Momentuz hiruerrehabilitazio eskola horiek daudeGorlizen.



roko bizitzan egin behar dituzten gau-zei buruzko aholkuak ematen dizkiet:muinoia nola lotu, zeintzuk jarrera di-ren egokiagoak anputaturiko gorputzadarra indartzeko, eta abar».

Errehabilitazio eskolak etengabeari dira beharrizanen arabera egoki-tzen eta bilakatzen. Beharra aldebi-koa dela uste du Montesek: «Bi alde-tatik dator beharra: batetik, paziente-aren ezinegonari erantzuna ematekobeharra dago, eta, bestetik, profesio-nalek hautematen dituzten okerrakedo hobetzekoak; eta batuketa ho-rren emaitza dira eskolak.»

Diziplina anitzeko erremintaHainbat diziplinatako ezagutzak ira-katsi behar direnez, profesional ba-koitzak bere alea ereiten du prozesuaelikatzeko. Batzuek gaitzari aurre egi-teko tresna emozionalak lantzen di-tuzte. Hori da, esaterako, Beatriz Rayaneuropsikologoaren egitekoa. «Seni-deei babesa ematea da nire helburua.Bizi-aldaketa handiei egin behar dieteaurre, eta nire lana da errealitatea zeinizango den garbi azaltzea». Garunekogaitzak pairatzen dituzten gaixoen fa-miliekin talde saioak egiten ditu aste-an behin, «senideak bizitzen ari dire-naren garrantziaz jabetu daitezen».

Beste esparru batzuetako profesio-nalek, berriz, eguneroko bizitzari bu-ruzko aholku praktikoak ematea duteeginkizun nagusia, fisioterapeutek,terapeuta okupazionalek edo logo-pedek adibidez. «Ariketa sorta batproposatzen diet aldaka hausturaizan dutenei, ariketa horien bidezapurka hobetzen joan daitezen»,azaldu du Xabier Intxaurbe aldakeneskolako fisioterapeutak. Terapeutaokupazionalek eta logopedek ere an-tzeko norabidean laguntzen diete pa-zienteei. Zuatz Amezua garuneko gai-tzen eskolako terapeuta okupaziona-lak dioenez, «gure eskolan daudenpazienteek desgaitasun gradu handiaizan ohi dute, eta gu saiatu egiten garaegunerokoan autonomia garatzekoaholkuak ematen: nola jantzi, nola

elikatu, nola garbitu…, gauza prakti-koak azken finean».

Arreta klinikoaz gain, baliabide so-zialen inguruko aholkularitza ere es-kaintzen da Gorlizko errehabilitazioeskoletan. Begoña Bereziartua gizar-te langilea arduratzen da egiteko ho-rretaz. Prozesu soziala martxan be-randu jartzea da bere kezka. «Asko-tan osasungintza eta gizarte zerbi-tzuen arloa bide ezberdinetatik doaz,eta okerra da hori; beranduegi hastengara arlo sozialari erreparatzen».

Prozesua aurretiaz bizi izandutenen esperientziaProzesua aurretiaz bizi izan duten pa-ziente eta senideek ere parte hartuohi dute eskoletan, kolaboratzaile gi-sa. Horrela, pazienteek aukera duteegoera berean egon diren beste per-tsona batzuen bizipenak eta ahol-kuak entzuteko. «Oso garrantzitsuada haien parte-hartzea; besteok en-patiza dezakegu, baina askoz hobetoulertzen dituzte egoera berean egondirenek», adierazi du Ana Herreromedikuak. Alde horretatik, etorkizu-nean paziente aktiboen kopurua igo-tzeko asmoa dute.

Etengabeko jarraipena etahobekuntzakEskoletan arreta integrala ematenahalegintzen dira, eta etengabeko ja-rraipen eta ebaluazio sistema bataplikatzen dute. Taldeka zein bakar-ka lan egiten dute, aukeren eta bestealdagai batzuen araberako hobekun-tzak proposatzen. Montesek garbi duetorkizuneko bidea: «Erronkarik han-diena da paziente eta zaintzaile ba-koitzari behar dutena ematea, norba-nakoari egokitua, alegia». Ebaluazio-rako, eskolako ikasleen asebetetzemaila eta iritziak jasotzen dituztesaio guztien amaieran. Hiru galderaegiten dizkiete: saioa zer irudituzaien, zenbateraino izango zaien era-bilgarri eta zer hobetu litekeen. Galdesorta horri esker, etengabeko hobe-kuntzak egiten dituzte.

Garrantzitsuena daerrehabilitazioaren helburuaulertzeaIvan Ortega, garuneko gaitzen eskola-ko medikuetako bat, bere eskolarenfuntzionamenduaz mintzatu da: «Pa-zientea eta haren familia gonbidatzenditugu eskolara, eta bertan profesio-nal bakoitzak patologiari buruzko in-formazioa ematen die, erraz ulertzekomoduan. Garrantzitsuena pazienteaketa senitartekoak egoeraz kontzienteizan daitezen lortzea da, hots, erreha-bilitazioaren helburua ulertzea». Iaz,300 paziente inguruk hartu zuten par-te garuneko gaitzen eskolan. Ortegakzehaztu duenez, hiru asterik behin egi-ten dira saioak, bitan bereizita, bataasteartean eta bestea ostegunean. Pa-ziente kopuru handia dela-eta, saioaktaldeka antolatzen dituzte, talde ba-koitzean 40 bat pertsona bilduta.

Anputazioen eskolan, tratua indibi-dualagoa da. Mari Mar Garcia eskola-ko medikuak eman du azalpena: «Gu-re eskola bereziagoa da; anputazioakjasaten dituzten pertsonen kopuruamurritza da, eta norberaren beharrenarabera egokitzen ditugu saioak». Ba-tez beste, 30 bat kasu izaten dituzteurtean, eta, kopuru horrekin, malgu-tasunez jardun dezakete. Informazioteorikoa zein praktikoa ematen dute.Ixone Gomez fisioterapeuta da saiopraktikoak gidatzen dituena. «Egune-

«PAZIENTEEK ETA HAIENZAINTZAILEEKOINARRIZKO EZAGUTZAETA BALIABIDEAK BEHARDITUZTE, ETXERABUELTATU ETA ONDOKOALDIARI AHALIK ETAONDOEN ETASEGURUENEN AURREEGITEKO»


Joseba PinedaEHUko Medikuntza eta Erizaintzafakultateko dekanoa


Zein da gaur egun Medikuntzan sartzendiren ikasleen profila?Bi ezaugarri nagusi dituzte: batetik, erren-dimendu akademiko ona dute, eta, beste-tik, bokazioa, hau da, medikuntza eta, orohar, osasun zientzien arloa dituzte gogoko.Bokazioa oso garrantzitsua da, baina me-dikuntza ikasten hasten denak diziplinahandia ere behar du, eta hori ere badakiteikasleek, ibilbidea oso luzea dela, alegia.Zertan bereizten dira gaur egungoikasleak aurreko belaunaldietatik?Batez ere ikasteko era aldatu da. Oraingoikasleek baliabide elektronikoak erabil-

UNIBERTSITATETIK

Bi urte daramatza Joseba Pinedak (Bilbo, 1965) EHUkoMedikuntza eta Erizaintza fakultateko dekano karguan.Balantze ona egin du orain arteko ibilbideaz.Medikuntzako euskarazko matrikula kopurua sendotzeaizan da, ziurrenik, bere taldeak hartutako erabakirikentzutetsuena. Kalitatezko osasun sistema publikoansinesten du Pinedak, eta horretarako ezinbestekotzatjotzen du medikuen formakuntza eta ikerketa sustatzea.Horrekin batera, beste erronka batzuk ere aipatu ditudatozen urteei begira: metodologia berritzaileak,egituren hobekuntza edo fakultateko profesionalenlanaren zabalkundea, besteak beste.

«Mediku gehiagorekin osasun emaitzakhobetu litezke, lehen mailako arretanadibidez, baina ikerkuntza arloan ikustendut batez ere kopuruak handitu beharra»



tzen dituzte etengabe, eta horrek ikas-teko beste modu bat ekarri du; liburu fi-sikoak eta paperezko bibliografía ira-kurtzeko grina galduz joan da. Bestal-de, bokazioa apalagoa da ikasle ba-tzuengan. Medikuntza arloak enplega-garritasun handia eta iraunkorra du,askotan lan baldintza onekin, eta hain-bat gaztek horregatik aukeratzen dutemedikuntza. Amaitzeko, ez dugu ahaz-tu behar graduaren ospea ere handitudela. Hala ere, profila aldatu den arren,medikuntzako ikasleek oso onak izatenjarraitzen dute.Mediku kopurua hazteko beharrikdago?Ez dago gure esku gizartean zenbat me-diku egon behar diren zehaztea edo era-bakitzea. Paziente-mediku kopuruakgaur egun egoki samarrak dira Araba,Bizkai eta Gipuzkoan, baina beti dagokopuru horiek igotzeko eta hobetzekoaukera. Nire ustez, mediku gehiagore-kin gizartearen osasun maila hobea li-tzateke. Lehen mailako arretan, adibi-dez, profesional gehiagorekin hobetu li-tezke emaitzak. Dena dela, ikerkuntzaarloan ikusten dut batez ere kopuruakhanditu beharra; beharrezkoa da medi-ku ikertzaile gehiago izatea.Nola dago ikerkuntza zuen fakultatean? Talde indartsuak ditugu, eta datuak osoonak dira. Joan den ikasturtean, esate-rako, fakultateko irakasle ikertzaileek320 artikulu zientifiko baino gehiagopublikatu zituzten, eta milioi bat euroinguruko finantzabidea lortu zuten. Ho-rrez gain, 83 doktorego tesi defendatuziren. Deustuko Unibertsitateak medikuntza

fakultatea zabalduko duela-eta, zeiniritzi duzu? Ez dut medikuntza fakultate pribatueninguruko iritzirik, ez alde ez kontra. Ha-la eta guztiz, Espainiako medikuntza fa-kultateetako dekanoen adierazpena si-natu dut, eta ikasle kontseiluarekin batnator. Adierazpen horren arabera, gauregun ez dugu medikuntza fakultategehiagorik behar; une honetan fakulta-teetatik irteten diren ikasleak nahikoaeta sobera dira eskaintzen diren BAME-en lanpostuak betetzeko. Gure betebe-harra da, eta are gehiago fakultate pu-blikoa garen heinean, EAEn eskaintzendiren BAMEen plaza kopuruari ahaliketa ondoen egokitzea. Horrek esan nahidu gure fakultateak EAEko BAMEen es-kaintza osatzeko adina plaza bermatubehar dizkiela irizpide akademikoakberdintasunez betetzen dituzten hau-tagaiei, ez baldintza akademikoak betegabe dirua dutenei. Bestalde, forma-kuntzari dagokionez, gauza berberakeskatu behar zaizkie fakultate guztiei:kalitatezko praktika klinikoak eta iker-ketak. Eta azkenik, nahitaezkoa da ne-gozio pribatuek finantzaketa publikorikez jasotzea, eta finantzaketa publikoazari naizenean praktika klinikoak ospita-le publikoetan egitea ere esan nahi dut.Zer du desberdin EHUko MedikuntzaFakultateak? Euskara da bereizten gaituena. Gurea damunduan euskaraz irakasten den medi-kuntza fakultate bakarra. Are gehiago,gure ikasle euskaldunek, kalitate estan-darra eta bikaintasuna lortzeaz gainera,gehigarri bat dute: gai dira zerbitzua ber-tako bi hizkuntzetan emateko, eta horiegitea, nire ustetan, funtsezkoa da kalita-tezko osasun sistema publiko batean. Euskarari dagokionez, datorrenikasturteko matrikula berrien %40euskaraz ikasiko dutenei gordetzeaerabaki duzue. Zein da arrazoia? Matrikulazioaren kudeaketari lotutakozerbait da, gehienbat. Medikuntzan ba-rruti bakarraren matrikulazio sistemadagoenez (estatu osoa), kanpoko ikaslebatzuek baldintzatutako matrikula egi-ten dute; kurtsoa hasita beste unibertsi-

tate batean hartzen badituzte, EHUtik jo-aten dira, hemengo hautagaiak kanpoanutziz. Horrela, matrikula mota horreneraginez, azken urteotan euskarazko etagaztelaniazko plazen arteko banaketanaturala, hau da, barruti bakarrean sartuarte ikasleek askatasunez egindako hau-taketa gaztelaniaren alde desorekatuda, euskal lerroko plazak murriztuz. Horisaihesteko erabaki da kupoak aurretikzehaztea eta bereizitako bi matrikulazioprozesu ezartzea. Horrela, baldintzatu-tako matrikulek gaztelaniazko plazetansoilik izango dute eragina, eta euskaraz-ko eta gaztelaniazko lerroak orekatutamantentzea ziurtatuko da. Bi urteko jardunaren ostean, zeintzukdira oraingo helburuak?Lehenik, Osasun Sailarekin, berezikiOsakidetzarekin, eta errektoretzarekinditugun aliantzak finkatu nahi genituz-ke, gure formakuntzaren kalitatea ho-betze aldera. Bigarrenik, fakultatekoirakasle klinikoek plaza iraunkorra lor-tzeko arazoak daudenez, klinikoen ka-rrera unibertsitarioa ondo arautu nahidugu. Eta azkenik, egiturak hobetzekolanak ere egin nahi ditugu. Orain, adibi-dez, martxan daude Basurtuko Ospita-leko fakultate berria eta Usansolo-Gal-dakaoko Ospitalea unibertsitate ospita-le bilakatzeko proiektua. Nolako erronkak dituzue aurrerabegira?Kudeaketan, formakuntzan, ikerkuntzaneta giza konpromisoen arloan dituguerronkak. Aliantzak finkatzea, euskaraz-ko plazen eskaintza sendotzea, metodo-logia berritzaileak sustatzea, fakultatekoadar guztien koordinazioa hobetzea, le-hen mailako arretan formakuntza etapraktika klinikoak handitzea, mugikorta-sun programak indartzea eta fakultatekoikerkuntza bultzatzea dira erronka horie-tako batzuk. Halaber, gizarte konpromi-so bat dugun neurrian, egiten dugunagehiago ikusarazi behar dugu, eta horre-tarako, webgune berria sortzeaz gain, la-nean jarraitu behar dugu gure profesio-nalak kanpoko gune eta foroetan dibul-gazioa egitera joan daitezen eta merezi-tako aitorpenak jaso ditzaten.

«IKASLE EUSKALDUNEK,KALITATE ESTANDARRALORTZEAZ GAIN, BERTAKO BIHIZKUNTZETAN EMANDEZAKETE ZERBITZUA, ETAHORI FUNTSEZKOA DAKALITATEZKO OSASUNSISTEMA PUBLIKO BATEAN»



EUSKARA OSAKIDETZAN

Herritarren hizkuntza-hautuaerregistratzearekin batera, azken urteetanBarrualde-Galdakaoko ESIn lanean dabiltzaeuskara lehenesten duten pazienteeieuskarazko osasun-arreta eskaintzeko. LeireSagastizabal erakundeko euskara-teknikariak(Bilbo, 1967) orain arte egindako urratsenberri ematen digu artikulu honetan.

O sakidetzako zerbitzu-erakundeok 2015eko apirilean jasogenuen ahozko komunikaziorakoherritarrek lehenesten duten hizkun-tza ofiziala erregistratzeko jarraibidea.Erregistroa martxan ipinita, azterketabi egin genituen: herritarren hizkun-tza-profila batetik, eta profesionalasistentzialena bestetik. Azterketakhonakoa erakutsi zuen: lehen mailakoarretako profesionalen antolakuntzakhainbat kasutan ez zuen ahalbidetzenosasun-sisteman sartzen denetikatera arte erabiltzailea bere hizkun-tzan artatzea. Horri irtenbidea bilatunahian, programa-kontratuarenbottom-up proiektua lantzea otuzitzaigun, xede honekin: «Gure osa-sun-zentro guztietan, euskararenaldeko hautua erregistratuta dauka-ten erabiltzaileei osasun-arreta inte-grala euskaraz eskaintzea». Zelan?Dauzkagun giza baliabideak berranto-

latuz eta talde asistentzial (medikugehi erizain) elebidunak osatuz. Horre-la, pazientearen hizkuntza-hautuarenaraberako asistentzia-eskaintza lehenmailako arretan landu genuen, eta,ondoren, arreta espezializatura zabal-du. Hona hemen egindako bidea:

Kupoen kudeaketa-prozesuamoldatuLehenengo pausoa izan zen kupoen ku-deaketa-prozesua (2017ko bertsioa)berrikustea eta moldatzea, helburu ba-tekin: fakultatiboen artean pazienteenbanaketa optimizatzea, arreta pazien-teak aukeratutako hizkuntzan berma-tzeko. Horretarako, jarduera-irizpide-ak zehaztu ziren eta kupoen orekarakodoiketa egin. Nahitaez bete behar deneta jarraipen estua duen dokumentubat ere sortu zen, eta bertan jaso ziren,besteak beste, profesional fakultati-boa (praktikan, talde asistentziala) es-

leitzeko betekizunak, horien salbues-penak, pazientearen hizkuntza-hautuaerregistratzeko prozesuaren deskrip-zioa, lanketa-dokumentuak, baita ja-rraipen sistematizaturako kontrol-adierazleak eta fitxak ere.

Unitateburuen inplikazioa, kupoenprozedura berria hedatzekoKupoen kudeaketa-prozesu berria ze-haztuta, lehen mailako arretako unita-teburuei prozesua azaldu genien etatalde asistentzialak osatzeko zeregina-ri heltzeko eskatu. Horretarako, unita-teetako fakultatiboak oinarri hartuta,taula bat osatu genuen unitateko: zuta-be bat Familia Medikuntzako eta Pedia-triako fakultatiboekin eta haien euska-ra-gaitasunarekin, eta, aldamenean,beste zutabe bat, hutsik, erizaintzakoprofesionalen datuak idazteko (horiendatuak ere eman genizkien aparte).

Datuok egoeraren argazki ezin ho-bea erakutsi eta pista garbiak eskain-tzen zituzten hurrengo pausoak zeinnorabidetan eman jakiteko. Planteatuzen helburua formula batean (adieraz-le izan daitekeena) zehaztu zen: taldeasistentzial elebidunen portzentajea /unitateka ezarritako derrigortasun-da-ten gutxieneko helburua. Harrezkero,

Herritarren lehentasunezkohizkuntzaren araberakoarreta-eskaintzaBarrualde-Galdakaoko ESIan

Leire SagastizabalBarrualde-Galdakaoko ESIkoeuskara-teknikaria



zen aurretiaz euskararen aldeko hiz-kuntza-hautua eginda zeukatenen etakupo ez-elebiduna esleituta zeukate-nen kasuetan? Hasteko, informatikarieilaguntza eskatu genien datuak gurutza-tzeko, hau da, euskara aukeratuta zeu-katen erabiltzaileak eta haien kupoakikusteko. Hala, kupo elebidunik ez zeu-katen herritarrak identifikatzea errazlortu genuen, eta, ondoren, pertsonahoriei kupo-aldaketa proposatzeko eta,onartuz gero, esleipena bideratzeko bi-dea finkatu genuen, kupoen kudeake-ta-prozeduran txertatuz. Izapide ho-rren urrats guztiak lauhileroko jarrai-pen sistematizatuaren fitxara bildu zi-ren, eta, zelan ez, intuitiboegia ez zelairitzita, BAEko profesionalei saioakeman zitzaizkien zeregin hori era ego-kian burutzeko.

Talde asistentzial elebidunetakoprofesionalentzako trebakuntzaAurreko izapideez gain, arreta asisten-tziala euskaraz behar bezala emateko,euskararen ahozko trebakuntza-ikasta-roak eskaini genizkien talde asistentzialelebidunetako profesionalei, horrenbeharra bazeukaten, kasu batzuetanhorixe baita kontsultan euskaraz ez egi-tearen arrazoia, jario falta hain justu,nahiz eta gaitasunaren nahikotasun-maila aitortuta eduki.

Euskarazko asistentzia-eskaintzaarreta espezializatura zabalduOraindik bidea ibiltzea falta zaigun

arren, lehen mailako arretan urratsaknorabide egokian eta sendo ematendihardugula baiezta dezakegu. Hala-ber, arreta espezializatuan pauso ga-rrantzitsu batzuk eman ditugu xedeberberarekin eta metodo berberari ja-rraikiz. Horrela, anbulatorioetakokanpo-kontsultetan eta, horretarakoaukerarik ez dagoenean, Galdakao-Usansoloko Ospitalean, euskarazkoarreta medikoaren gutxieneko eskain-tza zabaltzen joan gara, eta dagoene-ko espezialitate gehienetan eskaintzahori martxan dago. Falta diren biz-pahiru espezialitateei begira, laneangabiltza aurten helburua erdiesteko.Eta talde asistentzialak osatzeko, eri-zaintzako atalari ekin diogu oraintsu,zirkuitu osoa euskaraz bermatze alde-ra. Zalantzarik gabe, duela bizpahiruurte pentsaezina zena errealitate bila-katzen ari da.

Euskarazko arreta espezializatukoagendak identifikatuEspezialitateen eskaintza aktibatzekofalta den hirugarren alderdia ere lantzendihardugu: euskarazko arreta espeziali-zatuko agendak identifikatzeko sistemaezartzea. Zergatik? Horrexek ahalbide-tuko duelako, hitzordua ematerakoan,euskararen hautatu duen herritarraarreta espezializatuko euskarazko kon-tsultara erraz bideratzea. Zeregin horre-tan bidelagun ditugu Osakidetzako Asis-tentzia Sanitarioko Zuzendaritza etaEuskara Zerbitzu Korporatiboa.

prozeduran finkatutako moduan, da-tuok urtean bitan bidaltzen zaizkio Eus-kara Zerbitzuari eta hilero BezeroenArretarako Eremuko (BAE) profesiona-lei, eurak baitira kupoen kudeaketaz ar-duratzen direnak.

Bezeroen Arretarako Eremukolangileen prestakuntza Ondoren, BAEko profesionalek presta-kuntza-saioak jaso zituzten kupoen ku-deaketa-prozesuaren berritasunak zer-tan ziren azaltzeko, bai kupoak esleitzearibegira, baita hizkuntza-hautuaren erre-gistroa zelan jorratu argitzeari begira ere.

Hizkuntza-hautuaren erregistroalanduZelan landu da erregistroa gurean? Ha-sieran, agindutako eran: alta berrien etamediku-aldaketen kasuetan, erabiltzai-leari galdetzen genion zein hizkuntza le-henesten zuen, eta hori erregistratzengenuen bere fitxan. Kasu horietan, kupo-en prozesuari jarraikiz eta hautua ain-tzat hartuz esleitzen hasi zen profesio-nala. Horraino ondo, baina zer gertatzen

IREKITA ETA ITXITA DAUDEN KUPOAK 2015 HILEA LMAU

RELACIÓN DE CUPOS ABIERTOS/CERRADOS MES UAP

OSASUNZENTROA

CENTRO DESALUD

Kategoria

FAMILIAKOMEDIKUA/PEDIATRIAMEDICO DEFAMILIA/

PEDIATRIA

OHARRAK EUSKARA ERIZAINAENFERMERIA OHARRAK EUSKARA TXANDA

TURNOKUPOA IREKITACUPO ABIERTO

KUPOA ITXITACUPO CERRADO

Kupoen informazio-fitxa BAEko profesionalarentzat.

«EUSKARAREN ALDEKOHAUTUA ERREGISTRATUTADAUKATEN ERABILTZAILEEIOSASUN-ARRETAINTEGRALA EUSKARAZESKAINTZEA DA XEDEA»


/ OSATUBERRI 45 / 2019ko apirila

EUSKARA OSAKIDETZAN


EUSKARA OSAKIDETZAN

Osakidetza21. Korrikan

Euskararen aldeko herri lasterketaren 21. edizioa apirilaren14an heldu zen helmugara, Gasteizera, 10 egun lehenagoGarestik irten eta Euskal Herri osoan 2.500 kilometroko ibil-bidea egin eta gero. Aurtengo edizioan “Klika” izan da auke-ratutako goiburua, antolatzaileen esanetan “jendea euska-raren aukera klikatzera animatzeko”, eta Txillardegi euskalidazle, hizkuntzalari eta ekintzaile kultural eta politikoaizan da pertsonaia omendua.

Aurreko edizioetan bezala, aurten ere ehun milaka per-tsonak hartu dute parte Korrikan. Osakidetzak ere presen-tzia nabarmena izan du: 15 zerbitzu erakundek kilometroakerosi dituzte (batzuek bat baino gehiago) eta langile taldebatzuek ere hainbat kilometro erosi dituzte. Horiez gain,Osakidetzako milaka enplegatuk hartu dute parte eurenkabuz.

Atal honetan jasotako argazki bilduma osatu dugu.

Arabako Errioxako ESIa.

Gorlizko Ospitaleko

langileak.

Arabako Osasun Mentalekoenpresa batzordea.

Uribeko ESIa.


2019ko apirila / OSATUBERRI 45 / 2019ko apirila / OSATUBERRI 45 / 111999

Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea. Ezkerralde-Enkarterri-Gurutzetako ESIa.

Barrualde-Galdakaoko ESIa.

Gipuzkoako Osasun Mentaleko Sarea.

Goierri-Urola Garaiko ESIa.

Transfusio eta Giza Ehunen Zentroa.

ZuzendaritzaNagusia.

Debabarreneko ESIa.

Debagoieneko ESIa.

Donostialdeko ESIa.

Emergentziak eta BOMS.

Bidasoko ESIa.SI

Arabako ESIa.Arabako ESIa

Bilbo-Basurtuko ESIa.



Enrique De la Peña Varona (Bilbo, 1958) familia-medikua da Sondikako osasun-zentroan. LehenagoBilboko eskualdean aritu zen, eta bertako zuzendarimedikoa ere izan zen. Osakidetzatik kanpo, adinekopertsonen zaintza-eredua hobetzeko lanean dihardu,Babestu elkartean.

Duela bi urte, amaginarrebaBarakaldoko zahar-egoitza bateansartu behar izan zuten De la Peñak etabere familiak, eta, ordutik, gertutik eza-gutu dituzte zahar-etxeetako arazoak:«Egoitzen helburu ekonomizistenondorioz, langileen baldintzak txartueta zaintzaren kalitatea hondatzen joanda». Kontatu duenez, amaginarrebareneta beste egoiliarren etengabeko kexen-gatik eta egoitzako arduradunen eran-tzunengatik konturatu zen «egoitzanzaintzaren funtzioa bigarren mailandagoela eta zerbitzuak ez duela kobra-tutako dirua justifikatzen». Gainera,prezioen igoera etorri zen laster, eta

senideek gehiegizko tarifen kontrakosalaketa ipini zuten.

Egoitzetako langileen greba etaBabesturen sorreraGarai hartan Bizkaiko zahar-etxeetakolangileen greba hasi zen. 370 eguniraungo zuen lanuzteak «egoitzetakoerrealitatea jendarteratu eta bi irakas-pen utzi zizkigun: egoitzetako arazoakorokorrak direla, sistemarenak, eta se-nideen presioa beharrezkoa dela kon-ponbidea topatzeko». Testuinguru ho-rretan, Bizkaiko hainbat egoitzatako se-nideek Babestu sortu zuten, kalitatezkozerbitzu publikoa eta egiazko tarifak hi-tzartzeko. Helburuokin bat etorrita, el-kartean sartu zen De la Peña.

Grebak iraun zuen bitartean, estutuegin ziren egoitzetako langileen eta Ba-bestuko kideen arteko harremanak.«Egoitzetako lana lan gogorra, feminiza-tua eta gutxietsia da gure gizartean, bai-na gustuz eta mimoz lan egiten duenjende mordoa dago, eta ikaragarria izanzen haien testigantzak entzutea: kon-

tratu, soldata eta ordutegi prekarioak;egoiliarrak laguntzeko, garbitzeko etasendatzeko denbora murriztua; ratiourriak; materialen eskasia; presiopekolana; txarto zaindutako nagusiak...» Se-nideentzat ulergaitza zen. Haien ustez,«profesionalak mimatu egin behar dira,beharrezko baliabideak eta formakun-tza eskaini behar zaizkie, gure nagusienongizatea, atsegina eta osasuna haienesku dagoelako». Horren haritik, norba-nakoarengan oinarritutako arretareneta inplikatutako profesionalen ereduaekarri du gogora: «Horixe da Babestureneskaera, nagusi bakoitzaren beharriza-nei egoki erantzungo dien eta senideaketa langileak asebeteko dituen eredua,hain zuzen».

Kalitatezko zerbitzua, bidezkoprezioak eta plaza publiko gehiagoaldarriBabestuk aztertuta dauzka kalitatezkozerbitzua bermatzeko behar diren gu-txieneko egiturak, pertsonala, arretapertsonalizatuaren denbora… Ratioei

LANETIK HARAGO

«Aurrekontuaren %1igota,Osakidetzakberma lezake osasun-arreta egokia EAEkozahar-etxeetan»

Enrique De la PeñaUribeko ESIko familia-medikua etaBabestu Bizkaiko zahar-etxeetakosenideen elkarteko kidea


dagokienez, 110 egoiliarreko sendagilebat behar da eta 30 egoiliarreko erizainbat. «Horrek erakusten du egoitzagehienetan egun dagoen mediku-kopu-rua ez dela nahikoa», azaldu du.

Zahar-etxeetako egoiliar bakoitzarenegiazko kostua ere kalkulatuta daukate:«Egoiliar baten zaintzak 2.050 €ko kos-tua du hilean (172,5 € mediku-erizainenarretagatik eta gainontzekoa zerbitzusozial eta egoitzagatik), baina familiek3.100 € ordaintzen dituzte». Horri gehitubehar zaio «mendekotasunen bat dutenadinekoen kopurua handituz doala etaegoitzetako plaza-kopurua nahiko urriadela». Horregatik, prezioak benetakokostura egokitzeaz batera, plaza publi-ko gehiagosor ditzatela eskatzen dute.

Egoitzen pribatizazioa gelditzea eregaldegiten dute. Bizkaian, plazen %75pribatuak dira, eta «pribatizaziorako jo-era kezkagarria» sumatu dute azkenal-dian: «Aldundia enpresa pribatuen eskuuzten ari da egoitza publiko batzuen ku-deaketa». Horri lotuta, kontrolik eza ereleporatzen diote Aldundiari: «Jarraipen

zorrotza egin behar dute, kalitate-irizpi-deak betearazteko».

Ekimen ugariBere aldarrikapenak ezagutarazi etaegoitzetako arazoei konponbidea bilatunahian, Babestuk hainbat ekimen abia-tu ditu: BFAko eta zahar-etxeetako or-dezkariekin batzartu dira; alderdi politi-ko eta sindikatuekin batu dira; Eusko Le-gebiltzarrean, Bizkaiko Batzar Nagusie-tan eta Bilbo eta Barakaldoko udalba-tzetan hitz egin dute; prentsa artikuluakargitaratu dituzte; egoitzetako grebala-rien mobilizazioetan parte hartu dute;Pentsionistak Martxan plataformarekinmanifestaldi bat eta nagusien mende-kotasun eta zaintzari buruzko jardunal-diak antolatu dituzte; egoiliarren fami-

liei balorazio-inkesta egin diete... Oro-bat, informazioa eta aholkularitza ema-ten dituzte Bizkaiko egoitzetan.

Denon arazoaGaur egun 10.000 bizkaitar bainogehiago daude zahar-etxeetan, baina,De la Peñak gogorarazi duenez, egoi-tzetako arazoak ez dira bertan daude-nenak eta haien senideenak bakarrik:«Aurreikuspen demografikoen arabe-ra, 2050era bitartean gehien haziko denadin-taldea 85 urtetik gorakoena da;beraz, gero eta jende adindun gehiagojoango da egoitzetara, gutariko askoere bai». Horregatik uste du «oraingo-engatik ez ezik, geugatik eta geure se-me-alabengatik egin behar dugula bo-rroka, denontzako zahartzaro duinaziurtatzeko».

Konponbiderako proposamen batere badu De la Peñak: «Gaurko egoeranOsakidetzak bere gain har lezake EAEkozahar-etxeetako osasun-arreta». Era-kundearen aurrekontuaren %1 igoz ge-ro, 20.000 egoiliarri osasun-estalduraegokia bermatuko lieketen profesiona-lak kontrata litezke. «Hautapen-proze-su publikoen bidez, profesional kualifi-katuak lortuko lirateke, baldintza dui-netan lan egingo luketenak, eta, horre-la, populazio-talderik zaurgarrienetakobat era egoki eta homogeneoan izangolitzateke artatua, osasun-sistema publi-koaren kalitatezko irizpideak aplikatutaeta ez egoitzen kudeatzaileenak». Erahorretan, egoiliarrek askoz gutxiago or-dainduko lukete, eta administrazio pu-blikoarentzat ez litzateke kostu gehiga-rririk egongo, «nagusi horiek dagoene-ko osasun-estaldura publikoa ere or-daintzen ari direlako».

«ORAINGO NAGUSIENGATIKEZ EZIK, GEUGATIK ETAGEURE SEME-ALABENGATIKEGIN BEHAR DUGU BORROKA,DENONTZAKO ZAHARTZARODUINA ZIURTATZEKO»


De la Peñaren hitzaldia, Babesturen jardunaldietan.



JA(KI)TEA

Gure bizimoduan, gertaera konkretufisiko zein psikiko batzuen eraginez,estresa sortzen da, batez ere erantzunaproposik ez daukagunean. Ohituraosasuntsuak izateak estresa kontro-latu edo desagertzea eragiten du.Ohitura on horien arteko bat elikadu-ra egokia mantentzea da.

Estresa pairatzen denean, gorpu-tzeko organo askotan antzematen di-ra kalteak, batez ere bihotzean, siste-ma kardiobaskularrean eta sistemaimmulogikoan. Azken horri dagokio-nez, gorputzeko defentsek beheraegiten dute, eta gaixotasun zein infek-zioak izateko aukerek, berriz, gora.

Estresak eragiten duen beste efek-tu bat antsia da. Askotan pertsonagaizki jatera eta bete-bete gelditu artejatera bultzatzen du antsiak. Jarrerahorrek antsia gehiago dakar, gainera,gurpil zoro baten moduan jokoabehin eta berriz errepikatuz.

Antsietatea alterazio psikosomati-koa da; hasieran kalte emozionaleaneragiten badu ere, gerora, gorputzekobeste organoetan du eragina, etaafekzio fisikoak sortzen ditu, horienartean buruko mina, takikardiak, ur-

daileria, kolon suminkorra, hiperten-tsio arteriala, ultzera peptidikoa etaazaleko arazoak.

Dieta egoki batekin posible da an-tsia zuzendu edo gutxitzea, baina, be-ti bezala, dietak pertsonalizatua be-har du izan, beharren arabera; beraz,bakoitzaren arabera aldatzen da.Mantenugai batzuk, ordea, ezinbes-tekoak dira aztertzen ari garen ka-suan.

Burmuinak karbohidratoak beharditu bere funtzionamendurako, era-biltzen duen energia karbohidratoe-tatik lortzen baitu batez ere. Dietankarbohidrato nahikorik ez badago,proteinen eta lipidoen bidez lortzendu energia, eta hori ez da batere ko-menigarria, gorputzeko metabolis-moan alterazioak sortzen baitira.

Beraz, burmuina ondo elikatutaedukitzeko, ez da beharrezkoa dieta-ren energia igotzea; baina beharrez-koak diren karbohidratoak hartzeakomeni da.

Karbohidratoez gain, badira arre-taz begiratu beharreko beste mante-nugai batzuk ere: B taldeko bitaminak(tiamina, niazina, piridoxina eta B12),

E bitamina, potasioa, magnesioa, zin-ka, litioa, zilizioa, selenioa, kromoaeta zenbait gantz azido. Horiek guz-tiak oso garrantzitsuak dira nerbiosistemaren funtzionamendurako,esate baterako, igorpen nerbiosoaegiteko, oroimen ona izateko, gogo al-darte aproposa izateko eta oxigenoagarraiatzeko. Mantenugaiok ziurta-tzeko dieta orekatu bat egin behar da.

Otorduak errespetatu behar dira:ordutegi zorrotza betetzea garrantzi-tsua da oso, odoleko glukosaren mailajaitsiera zakarrik eduki ez dezan. Oro-korrean, aproposena da bost otorduegitea —gosaria, hamaiketakoa, baz-karia, askaria eta afaria—, lau edo bostorduko tartearekin, eta bakoitzarenordutegiaren arabera banaturik.

Gosariak askotarikoa izan behar du:esnekia, gozoren bat —azukrea, mar-melada, eztia…—, zerealak —gosal-tzeko zerealak, ogia edo gailetak— etafrutaren bat.

Bazkaria eta afaria denetarikoakizan behar dira: barazki, lekale, zerealeta proteinez osatuak; fruta edo jo-gurta ere behar dute postre gisa. De-netarikoa izateak, ordea, ez du kanti-tate handikoa esan nahi. Plater pisu-tsuak jatea ez da komeni, berezikigauean, janari horiek loa honda deza-ketelako.

Bestalde, kontu handia izan beharda argaltzeko dietekin. Sarritan osomurrizgarriak izaten dira, beharrezkomantenugai gabeak —batez ere mi-neral eta bitamina falta izaten dute—.Gabezi horiek nerbio sistema aztoradezakete, estresa eta depresioa sor-tuz edo areagotuz.

Elikadura zaintzeagarrantzitsua daestresariaurre egiteko

Antsietateak nahasmendu ugari eragin ditzakenorbanakoarengan, baita arazo fisikoak ere. Burmuina ongielikatuta edukitzea garrantzitsua da. Horretarako,karbohidratoak ezinbestekoak dira, haietatik hartzen baituenergia garunak.

Cristina PerezNutrizionistaElikadura



DENBORA-PASAK


ZerbixekominbiziaGaraiz detektatzea,hortxe dago koska.Goiz detektatzeko programa.

euskara ikastaroakOSAKIDETZAKO LANGILEENTZAKO

2019-2020 ikasturteko lanorduz kanpoko ikastaroak

Izena emateko epea: apirilaren 9tik maiatzaren 26ra

Web-helbidea: osakidetza.eus > profesionalak > euskara > euskarazkoprestakuntza > euskalduntze ikastaroak

2019ko udako ikastaroak (uztail, abuztu eta irailekoak)

Izena emateko epea: maiatzaren 3tik 19ra

Web-helbidea: osakidetza.eus > profesionalak > euskara >euskarazko prestakuntza > euskalduntze ikastaroak

Informazio gehiago: Osakidetzako erakundeetako euskara zerbitzuetan


45 Osatuberri APIRILA.qxp Maquetación 1 2019/05/07 16:19 … · 2020-01-09 · xotasunen...

Documents

Transcript of 45 Osatuberri APIRILA.qxp Maquetación 1 2019/05/07 16:19 … · 2020-01-09 · xotasunen...