2009 Claridade 7 Maio:Maquetación 1 · Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e...

MAIO DE 2009

EFEMÉRIDES

2009_Claridade_7_Maio:Maquetación 1 19/5/2009 10:14 Página 1

Edita: Fundación Luís Tilve

Consello de Dirección e Redacción:Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade,

Domingo Barros Montáns, Emilio Garrido Moreira, Mª Xosé RodríguezGaldo, Guillerme Pérez Agulla, José Ramón Copa Novo, Manuel BarbeitosAlcántara, Laureano Aragón Arroyo, Luis Sánchez Gala, Isidoro GraciaPlaza.

Consello Editorial:Fernando Gonzälez Laxe, Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza,José Antonio Gómez Gómez, Rosa Arcos Caamaño, Juan País Andrade.

Escriben neste número: Xesús Mosquera Sueiro, Rosa María López González, Ricardo VarelaSánchez, Guillerme Pérez Agulla, Miguel Martínez Losada, Eladio RomeroAres, Fernando González Laxe; José Antonio Gómez Gómez, ManoelBarbeitos Alcántara e Isidoro Gracia Plaza.

Redacción e administración:Avenida Cruceiro da Coruña, 22-baixo15705 Santiago de Compostela (A Coruña)Telf.- 981 58 54 90 ; Fax- 981 56 68 30;Correo-E: [email protected] e [email protected]; web: http://www.fundacionluistilve.org

Depósito legal: Depósito legal: C-1129/2006ISSN: ISSN: 1886-3639

Deseño e maquetación: Deseño e maquetación: FACTORImprime:Imprime: Plana Artes Gráficas, SLPlana Artes Gráficas, SL

Prezo: 6 euros - subscrición anual: 15 eurosTirada deste número: 1.000 exemplares

OS ARTIGOS PUBLICADOS NOS REFLICTEN O CRITERIO DA REVISTA,SENON A OPINIÓN QUE OS SEUS AUTORES VIRTEN NELES

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

3


SUMARIOPÁXINA

PRESENTACIÓN 7

30 ANOS DE UGT GALICIA 9Xesús Mosquera Sueiro

120 ANOS DO 1º DE MAIO 17Rosa María López González

25 HOMBRES, 130 AÑOS, UN COMPROMISO 23Ricardo Varela Sánchez

20 ANOS DA FUNDACIÓN LUÍS TILVE 25Xesús Mosquera Sueiro

O ARQUIVO E BIBLIOTECA DA FUNDACIÓN LUÍS TILVE:UN LABORATORIO DE HISTORIA SOCIAL 33

Guillerme Pérez Agulla

A CREACIÓN DO CONSELLO GALEGO DERELACIÓNS LABORAIS 39

Miguel Martínez Losada

CONSELLO GALEGO DE RELACIÓNS LABORAIS:O MOMENTO DA CONSOLIDACIÓN 45

Eladio Romero Ares

LA NUEVA GEOGRAFÍA ECONÓMICA DEL BIENESTAR:20 AÑOS DE BALANCE 47

Fernando González Laxe

O CADERNO DE BITÁCORA DUNHA CRISE AGUDA 53José Antonio Gómez Gómez

A CRISE FINANCIEIRA 59Manoel Barbeitos Alcántara

AUTOMÓVIL 2009: PERSPECTIVAS Y LÍMITES 69Isidoro Gracia Plaza

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

5


ACTIVIDADES DA FLT

O FORO SOCIAL GALEGO 73

FIRMA DUN CONVENIO COA CRTVG 73

CONMEMORACIÓN DO 75 ANIVERSARIO DO 1º CONGRESOGALEGO DA FNTT 74

PRESENTACIÓN DO LIBRO APUNTES PARA A HISTORIA DOASOCIACIONISMO PONTEVEDRÉS: 1882 - 1936 75

FIRMA DUN CONVENIO COA UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DECOMPOSTELA 76

FIRMA DUN PROTOCOLO DE COLABORACIÓN CO CONSELLO DACULTURA GALEGA 77

CURSO “ENTRE LA REVOLUCIÓN Y LA REFORMA.SOCIALISMO, CUESTIÓN AGRARIA Y ASOCIACIONISMO RURAL(1874 – 1939) 78

DE

CE

MB

RO

20

07

DE

CE

MB

RO

20

07

6


PRESENTACION

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

7

Este número deCLARIDADE estápensado en gran-

de medida para os delegados edelegadas participantes no 10ºCongreso da UGT de Galicia, ecéntrase nalgunhas efeméridesde importancia para os traballa-dores galegos e para as súasorganizacións.

Os delegados e delegadasque participan neste Congresoson o presente e o futuro inme-diato do sindicato. Teñen ante siun panorama difícil, de gravecrise económica e, polo tanto,cargado de desafíos. Enmomentos así, manter a pers-pectiva histórica do propio tra-ballo sindical pode ser impor-tante para acertar e tamén parasobrepoñerse ás dificultades.Ademais, os delegados e dele-gadas son os chamados a con-tinuar o traballo e a loita porfacer realidade as ilusións e asesperanzas que, ao longo dahistoria recente, impulsaron otraballo de sindicalistas e socia-listas.

Fai 130 anos, o 2 de maiode 1879, reuníanse nunhataberna madrileña vintecincopersoas: un marmorista, unestudiante de medicina, tres

médicos, dous diamantistas,dezasete tipógrafos (entre elesPablo Iglesias) e un zapateiro,convocados co obxecto de fir-mar a acta de constitución dunpartido que se denominaríaSocialista Obrero, para facerunha política distinta da quefacían os demais partidos bur-gueses. Nacía así en España oPSOE, o primeiro partido obrei-ro de clase, do que 43 anosmáis tarde, en 1922 xurdiríaunha escisión que daría lugar oPCE. Para falarnos deste acon-tecemento relevante contamoscoa colaboración de RicardoVarela Sánchez, ata fai poucoVicesecretario Xeral do PSdeG-PSOE e na actualidadePresidente da súa ComisiónXestora.

Fai 120 anos, en 1889,acordábase no primeiroCongreso da SegundaInternacional celebrado enParís, apoiar a campaña en proda xornada de oito horas inicia-da pola AFL en Estados Unidos,e a proposta do sindicalistafrancés Lavigne de organizarpara o 1º de maio unha grandemanifestación internacional enfavor da xornada de 8 horas.Deste xeito sentáronse asbases da festa socialista do 1ºde Maio. Naquela reunión parti-

F ai 130 anos,o 2 de maio

de 1879,reuníanse nunha taberna

madrileña vintecincopersoas: un marmorista,un estudiante de medici-

na, tres médicos, dousdiamantistas, dezasete

tipógrafos (entre elesPablo Iglesias) e un

zapateiro, convocadosco obxecto de firmar a

acta de constitución dunpartido que se denomi-naría Socialista Obrero


MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

8

ciparon delegados de 23 paí-ses, entre eles Pablo Iglesiaspor España. Para falarnosdesta celebración internacional,que non só permanece en todoo mundo despois de tantosanos, senón que se amosa deplena actualidade reivindicativa,temos o traballo da historiadorae periodista Rosa María LópezGonzález.

A UGT de Galicia vive esteano 2009 unha dobre conme-moración ao cumprirse 30 anosda súa constitución e celebrar oseu 10º Congreso ordinario.Lembrar como era o sindicatoen 1979, é o que fai XesúsMosquera nas súas notas. Aperspectiva do tempo permitepercibir o camiño recorrido, osavances acadados, os cambioshabidos e, sobre todo, compro-bar como o sindicalismo é sem-pre unha obra colectiva, maisaínda se cabe no caso dun sin-dicato cargado de historia comoa UGT.

Tamén cumpre anos, vinte,a Fundación Luís Tilve, quepola súa condición de entidadesen ánimo de lucro, aberta ásociedade galega e con voca-ción de servicio a causa dos tra-balladores e dos máis desfavo-recidos, quere que este númerode CLARIDADE ofreza a maiorinformación posible sobre a súapropia composición, obxectivose actividades, tarefa á que sededican traballos de GuillermePérez Agulla, Xesús Mosquera,e Roxelio Pérez Poza.

O Consello Galego deRelacións Laborais ven de cele-brar con importantes actos insti-

tucionais o seu 20º aniversario.Trátase dunha ferramentaimprescindible para os sindica-tos, os empresarios e a propiaadministración autonómica, quefoi creado sendo Presidente daXunta Fernando González Laxee Conselleiro de Traballo MiguelMartínez Losada, quen lembraas circunstancias en que tivolugar a creación desta impor-tante institución galega. Sobre amesma materia contamostamén cun traballo de EladioRomero Ares, relativo á novaetapa que se abre para oConsello, o cal debe consoli-darse tralas recentes reformas.

Finalmente non podían faltaros traballos de índole económi-ca, mais aínda tendo en conta asituación de crise que estamosatravesando. Neste senso des-taca o artigo de FernandoGonzález Laxe “La nueva geo-grafía económica y el bienestar.20 años de balance”, no que serefire o papel do territorio nodesenvolvemento económico,os desafíos das forzas do mer-cado, as transformacións domundo actual e as novas ideascon mentalidade global parafacer fronte os enormes des-equilibrios hoxe existentes.José Antonio Gómez Gómezaborda unha cuestión central,básica: cal é o papel dos sindi-catos fronte a crise, e ManuelBarbeitos ofrécenos un amplo edocumentado traballo sobre acrise financeira. Isidoro Graciatrata sobre o futuro dun sectorclave como é o da automoción,epicentro da crise xunto coaconstrucción.

AUGT de Galiciavive este ano

2009 unhadobre conmemoración

ao cumprirse 30 anos dasúa constitución e cele-brar o seu 10º Congreso

ordinario.


9

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

30 anos de UGT-Galicia

Xesús Mosquera Sueiro

Evocar o congresoconstituinte daUGT de Galicia,

supón valorar coa perspectivado tempo a importancia e oalcance da súa celebraciónfai trinta anos, máis taménrecordar os nomes dos seusprincipais protagonistas, moi-tos deles hoxe falecidos eoutros coa inexorable pátinado tempo, e da experiencia,sobre si. Estábase abrindounha páxina nova para os tra-balladores e traballadoras, epara Galicia. Para os que par-ticipamos naquel congreso,cos nomes, chéganos orecordo dos rostros, das acti-tudes e das ilusións de aque-les compañeiros e compañei-ras, que, como figuraba nogrande cartel anunciador doCongreso, querían nada máise nada menos que recoller atestemuña do seu paisano,Pablo Iglesias. Para todoseles vai este recordo.

AntecedentesTanto a UGT como o resto

das organizacións socialistasde todo tipo foran prohibidase desartelladas tralo golpemilitar de 1936, os seus bensincautados, e os seus dirixen-tes mortos, presos, fuxidos e,no mellor dos casos, exilia-dos. A represión seguiríasobre familiares e amigos ólongo de moitos anos.Despois, a longa noite depedra da dictadura, coa conti-nua e permanente persecu-ción derivada, acabarían porfacer desaparecer ate ocomezo dos anos setenta,calquera indicio de militanciadestacada ou mínima activi-dade organizada do PSOE eda UGT en Galicia.

Os irmáns Carlos e JoséMartínez Cobo, no seu libro“La Travesía del Desierto.

Intrahistoria del PSOE. 1954– 1970” (Editorial PabloIglesias), e no capítulo dedi-cado a “Geografía de laClandestinidad”, realizanunha descrición bastante por-menorizada sobre a situacióndos socialistas (PSOE-UGT)en cada unha das rexiónsespañolas naqueles anos,dando conta da existencia denúcleos organizados en todaselas, coa excepción deGalicia e Estremadura. Fanreferencia da viaxe de JoséCastro Mayobre en 1961 ACoruña, Vigo e Silleda e dosseus contactos, así como davisita de Lino Calle dous anosdespois e das súas entrevis-tas en Pontevedra, Vigo eBetanzos. Tamén mencionana visita de Ramón Rubial(Pablo) en 1963 para conec-tar con antigos compañeirosde cárcere, en tódolos casossen resultados apreciables. Oembrión de organización sóaparece na Coruña en 1969,


cando Nicolás Redondo(Juan) comproba a existencianesta cidade dun núcleo desete compañeiros cos quemantivo unha reunión, senque teñamos constancia dasúa continuidade nos anosseguintes. De feito, naquelesanos, os socialistas galegosnon participan como tales nasactividades orgánicas dasorganizacións socialistas.

Na reconstrucción daUGT e do PSOE en Galiciainfluiría a chegada deFrancisco Bustelo para ocu-par unha praza deCatedrático na Universidadecompostelá, e do núcleo deuniversitarios que se organi-zaría o seu arredor, entre elesSalvador Fernández Moreda,Francisco López Peña, eoutros, que logo tomaríancontacto con algúns vellossocialistas, así como conoutros mozos e traballadoresda Coruña, Vigo e demaislocalidades. Unha delegacióndeste primeiro núcleo com-posta por López Peña eCacheiro, participa noCongreso de Suresnes(Francia) en outubro de 1974.Sería sobre todo a partir dacelebración en Madrid doXXX Congreso da UGT nomes de abril de 1976, e doXXVII Congreso do PSOEcelebrado tamén en Madriden decembro de aquel ano,cando as organizaciónssocialistas se implantan conrapidez por toda a xeografíagalega.

Entre 1976 e 1977 a UGTorganízase en Unións

Provinciais e Unións Locaisen moitas localidades, com-partindo en ocasións a sedeco PSOE. O resultado das pri-meiras eleccións democráti-cas celebradas o 15 de xuñode 1977 outorgarían ó PSOE118 Deputados e 48 senado-res, converténdoo, contraprognóstico de algúns, nopartido de referencia daesquerda, do cambio e daruptura co pasado, algo quenaqueles anos contribuiránotablemente ó crecemento eexpansión da UGT.

En decembro de 1977 celé-brase o Congreso de fusiónUGT-USO. En maio de 1978celébrase en Barcelona o XXXICongreso da UGT, que concre-ta aspectos importantes sobre omodelo organizativo do sindica-to. Isaías Herrero substitúe aAntonio García Duarte nasecretaria de organización con-federal. Tras este Congreso, enGalicia comezan as conversaspara a preparación do congresoconstituinte da UGT de Galicia.

Daquela, os respectivossecretarios xerais provinciaisdo sindicato, eran RamónCalvo Romero, na Coruña;José Manuel Aguiar Rielo, enLugo; Agustín Vega Fuente,en Ourense; e Javier PedridoFráiz en Pontevedra. A orga-nización estaba lonxe aíndade ter estabilizadas as súasestructuras e liderazgos.Había tensións, sobre todonas provincias de Pontevedrae A Coruña, que concentra-ban máis afiliación e densida-de laboral. Os catro secreta-rios xerais provinciais, xunto

co Delegado en Galicia daFundación Largo Caballero,Ramón Félix Blanco e coacolaboración de IsaíasHerrero, conformaron a comi-sión organizadora, se benoutros moitos compañeiroscolaborarían na elaboracióndas diversas ponencias.Decidiuse que a participaciónno Congreso constituinte fosea través das “unións locais”,establecéndose o número demandatos ou afiliados condereito a voto en cada unhadelas, seguindo un criterio de“ponderación obxectiva”. Acelebración do Congresofixouse para os días 13 e 14de Outubro de 1979 enSantiago de Compostela.

Inicio do CongresoCelebrouse o Congreso

nas datas acordadas. Os tra-ballos leváronse a cabo norestaurante das antigas insta-lacións da feira do gando enSalgueiriños (Santiago), e adurmida foi no Hostal doConvento de San Franciscona zona monumental da cida-de compostelana.

Asistiron pola ComisiónExecutiva Confederal, oSecretario Xeral, NicolásRedondo; o Secretario deOrganización, Isaías Herrero,e o Vocal José Loira, viguésque fora elixido un ano antesno congreso de Barcelona.

A Comisión de Credenciaisquedou composta polos compa-ñeiros Diego Martínez Purriños e

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

10


Fernando Gondar Rey, emitindodictame coas seguintes represen-tacións acreditadas:

Pola provincia da Coruña,10 delegacións cos seus res-pectivos mandatos: Santiago,170; Pontedeume, 22; Boiro,22; Padrón, 77; Riveira, 88;Ferrol, 382; Betanzos, 83; AsPontes, 26; Rianxo, 12; e ACoruña, 595.

Por Lugo participaron 7delegacións, cos seguintesmandatos: Ribadeo,120;Monforte, 150; Chantada, 90;Lugo, 264; Burela, 10; SanCiprián, 60; Foz, 56.

Pola provincia de Ourense,9 delegacións sendo os seusmandatos os seguintes: Verín52; Celanova, 13; Carballiño,17; Xinzo, 23; O Barco, 102;Ourense, 217; Lovios, 3;Ribadavia, 48; Trives, 25.

A Provincia de Pontevedraparticipou con 8 delegaciónse os seguintes mandatos:Pontevedra, 100, Cangas deMorrazo, 50; Vigo, 480;Pontecesures, 16; Arcade,110; Vilagarcia, 250; O Grove,50; Redondela, 16.

Non se acreditaron estandoconvocadas as delegacións deSarria (20 mandatos), TerraChá (30 mandatos), A Garda(48 mandatos), Bueu (16 man-datos), A Pobra (34 mandatos),Cee (30 mandatos), Curtis (12mandatos), Ares (12 mandatos)e Noia (6 mandatos).

Acreditáronse 54 delega-cións, das 64 convocadas,

representando 3.846 manda-tos, e dicir o 94´87% dos afi-liados convocados.

O Secretario deOrganización Confederal,Isaías Herrero, tras saudar óspresentes, dou por constituí-do o Congreso que deucomezo co canto daInternacional e do HimnoGalego, procedéndose segui-damente á elección dos

membros da Mesa, que foronelixidos un a un, e con variaspropostas en tódolos casos, oque proba o interese e a vive-za coa que se tratarían tóda-las cuestións.

Para Presidente da Mesaforon propostos Luís TilveSantos, e Luís López deGuereñu, ambos dePontevedra, sendo elixidoLuís Tilve; Para

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

11


Vicepresidente houbo dúaspropostas, a do compañeiroMato de Ferrol, e a de LuísDíez, de Ourense, resultandoelixido este último. ParaSecretario de Actas foron pro-postos Eduardo del Val, polaCoruña, e Luís López deGuereñu por Pontevedrasendo elixido este último.Para Vicesecretario de Actashoubo tamén dúas propostas,a de Pilar Valiño pola Coruña,e a de Piñeiro do Morrazo,que foi o elixido. Para os doussecretarios de notas foronpropostos Rebollo deOurense, Blanco de Arousa, eMato de Ferrol, resultando eli-xidos os dous primeiros.Deste xeito, a Mesa doCongreso quedou compostapor:

Presidente: Luís Tilve Santos(Pontevedra); Vicepresidente:Luís Díaz (Ourense); Secretariode Actas: Luís López de Guereñu(Pontevedra); Vicesecretario deActas: Piñeiro (Morrazo);Secretarios de Notas: Rebollo(Ourense) e Blanco (Arousa)

Intervención deNicolás Redondo

Interveñen logo as delega-cións fraternais, pechando oacto de apertura NicolásRedondo que analiza a situa-ción socioeconómica deGalicia, e anima ós militantesuxetistas para traballar sendesmaio na acción diaria.

Insiste varias veces enque “o Congreso non o é

todo”, xa que logo veñen aacción sindical, o traballo dia-rio para mellorar a organiza-ción, e a solidariedade entretódolos sindicatos da UGT.

Fala da adecuación daUGT a cada situación real, eda sobrecarga ideolóxicaexistente ate o de agora, enque se impón unha actuaciónrealista na difícil situación queatravesamos os traballadoresá altura de 1979. Pide unesforzo para aumentar a afi-liación, recordando que nonse pode negociar con eficaciase non hai capacidade demobilización.

Dí que debemos ter res-pecto por CC.OO. pero, ómesmo tempo, debemossaber marcar as nosas dife-rencias ideolóxicas, tácticas eestratéxicas.

Referiuse ó Estatuto doTraballador, dicindo que unhacousa é non estar de acordocon el e outra non intentarcambialo por medio da nego-ciación e da acción institucio-nal. Recordou o dito ásdemais centrais sindicaispara intentar a negociación, eque CC.OO. dixo que non“con argumentos que non nosconvenceron” por contradicto-rios coas súas tácticas máisrecentes, e porque “seguenmimeticamente” a política doPCE.

Reiterou sen embargo orespecto a CC.OO. e preconi-zou o entendemento coaUGT. Fixo alusión á unidadeda clase obreira, dicindo que

deberá ser coherente, progre-siva, nunca imposta dendeposturas hexemónicas.Rexeitou unha estratexiacomún con CC.OO. e defen-deu os acordos en aspectosconcretos.

Citou o Plan Económico doGoberno (PEG), dicindo que iren contra de todo o PEG erainviable, porque non se dabanas condicións obxectivas parafacelo, preconizando unha loitasobre determinados puntosque o modifiquen e que ofagan globalmente aceptable.Punto fundamental nesteaspecto é o recoñecementodas seccións sindicais, poistrátase dunha reivindicaciónabsoluta da UGT. Rexeitou opluriemprego e as horasextraordinarias, chamando ásolidariedade.

Finalizou animando atodos para facer da UGT deGalicia a grande central daclase obreira galega, nomedio de grandes aplausos evivas a UGT.

Constitución dasPonencias

Constituíronse seis ponen-cias: Estatutos, PolíticaSindical, Pesca, Agricultura,Sanidade e Educación, que sono reflexo das principais preocu-pacións do sindicato naquelasdatas. Unha vez debatidas edictaminadas nos correspon-dentes grupos de traballo, foronpresentadas ó Pleno xuntocoas correspondentes emen-

12

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


das e votos particulares encada caso.

O compañeiro ManuelBarbeitos Alcántara deu lectu-ra á ponencia de Agriculturana que non se presentaronvotos particulares sendoaprobada por unanimidade.

Leuse igualmente o dictameda ponencia de Ensino porparte de Manuel VázquezConde, que sen votos particula-res, foi sometida a votación eaprobada con unha abstención.

O dictame da ponencia deSanidade foi lido por HumbertoPeña Díaz, que sen votos parti-culares, foi aprobada con catroabstencións.

Manuel Mena foi o encarga-do de presentar ó Pleno o dicta-me da ponencia de Pesca, quesen votos particulares foi apro-bada con unha abstención.

A compañeira Maribel Ayuso,da Unión Comarcal de Vigo, deulectura ó dictame da ponenciasobre Política Sindical, que conti-ña un voto particular da UniónComarcal de Vigo, que sometidoa votación no Pleno recibiu 1.375votos a favor fronte os 657 favora-bles o dictame, polo que a emen-da foi aprobada por ampla maio-ría e incorporada o dictame final.

Un compañeiro da UniónComarcal de Ferrol, deu lecturaó dictame da ponencia deEstatutos, ó que acompañabanvarios votos particulares. Traslongo debate, o texto sería final-mente aprobado cunha absten-ción. Sen dúbida esta foi a

ponencia mais transcendenteporque supoña, a propia consti-tución da UGT de Galicia eunha profunda renovación dassúas estructuras organizativas.

Comisión deEscrutinio

Foi elixida a Comisión deEscrutinio, encargada doreconto dos votos outorgadosa cada un dos compañeirospropostos para ocupar os car-gos de dirección da Comisiónrevisora de Contas e daComisión de Conflictos.Daquela as listas eran aber-tas, é dicir, cada delegaciónvotaba segundo os seus man-datos, podendo votar a toda alista ou non facelo por deter-minados membros da candi-datura, o que dificultaba ostraballos de escrutinio ereconto de votos.

A Comisión quedou inte-grada polos seguintes com-pañeiros e compañeira: AngelCastro Feijoo, Angel LópezSueiro, Carlos Díez Pomar,Mercedes Domarco eCarmelo Teixeiro.

Saúdo de ComisiónsObreiras

Os debates foron a portapechada, de maneira quecando se achegaba omomento da clausura, fixoentrada no salón de plenosunha representación deCC.OO. En nome deste sindi-

cato, unha delegada dirixiu unsaúdo o Congreso, para logoreferirse o PEG criticándoonegativamente. Ten palabrasde saúdo para UGT, e fala danecesaria madurez que nece-sitan as centrais sindicais enGalicia, e recalca o conceptode unidade da clase obreira.Finalizada a súa intervenciónabandona o salón de plenos,recibindo un caloroso aplausodos congresistas.

Intervención de IsaíasHerrero

O Secretario deOrganización Confederal, trasreferirse ós novos enfoquessindicais da UGT, fixo men-ción á situación actual domovemento obreiro enEspaña, dicindo que é moifráxil, debido entre outrascousas a que o procesodemocrático condicionou amarcha dos sindicatos porestar este proceso controladodende o poder.

“A UCD está facendo unhapolítica claramente antisindi-cal e non recibimos axudaalgunha da Administración.No noso pais non existía tra-dición sindical dende fai máisde corenta anos. A pluralida-de sindical condiciona taména situación que padecemos”.

A crise económica é outroaspecto importante da situa-ción. Os sindicatos protagoni-zamos a negociación colecti-va, pero prodúcese con unnivel salarial baixo, a pesares

13

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

14

dos aumentos porcentuaisimportantes dos últimos anos.

A proporción entre as loitase as conquistas está en des-vantaxe con respecto a estasúltimas. Empregamos demasia-do esforzo para o pouco conse-guido. Esto produce desgastesindical. Estivemos presos dadinámica anterior. A acción polí-tica imperaba sobre a sindical eá marxe de manobra dos sindi-catos é moi escaso. No parla-mento manda a burguesía e narúa, os sindicatos non mobilizanos traballadores. As mobiliza-cións de CC.OO. non foronsenón actos folclóricos.

Con respecto ó PEG, di queé malo pero que non cabemobilizacións globais, porquesería unha loita estéril.Propoñémonos quebrar algúnsdos aspectos máis negativos.Modificar substancialmente oEstatuto dos Traballadores étamén un obxectivo da UGT.

“A situación orgánica do sin-dicato en España”, -dixo-, “nonpresenta moitas diferencias acomo está en Galicia”. Tivemosfactores de crecemento distin-tos ós de outras centrais sindi-cais. A presencia na CNS porparte de CC.OO. antes da súadesaparición foi unha condicio-nante que obrou en contra daUGT. Por contra, as razóns docrecemento da UGT hai quebuscalas no triunfo electoral doPartido Socialista Obreiro a par-tires do 15 de xuño do ano1977. Sen embargo esto trouxounha contrapartida negativapara a UGT: o trasvase decadros uxetistas para traballar

nas filas do Partido Socialista.

Reclamou firmeza no traba-llo sindical, dicindo que nondebemos marxinar a compañei-ros en razón da súa proceden-cia política ou organizativa.Sóbrannos os que queren facerda UGT unha finca particular.

Hai que ter en conta a exis-tencia de dúas estructuras naUGT: a profesional e a territo-rial. Debemos potenciar a pri-meira sen descoidar a segun-da. Os problemas inherentes aesta tensión dialéctica entreambas estructuras dáse entoda Europa, e mais se ten quedar na UGT polas súas caracte-rísticas conxunturais.

O movemento sindicalespañol, e a UGT en concreto,teñen que adaptarse a novasituación. Non somos unhaorganización de cadros senónde masas. Debemos de preo-cuparnos de accións que favo-rezan directamente ós sindica-tos, á acción na empresa e ásconquistas no seu seo.

Rematou dicindo que os tra-ballos do Congreso teñen quesignificar o relanzamento daUGT en Galicia, ofrecendo acolaboración da executiva con-federal.

Escrutinio e ClausuraTralas votacións, a

Comisión de Escrutinio deulectura ós resultados, que-dando integrados os órganosde dirección polos seguintes

compañeiros e compañeiras:

COMISIÓN DE CONFLIC-TOS: Manuel Espárrago Patiño;Luz Lombera; Antonio EspinosaGonzález; Damián López Garcíae Jacinto Calvo.

COMISIÓN REVISORA DECONTAS: Manuel Carreira;Carlos García Pol e FranciscoSáa.

A primeira COMISIÓNEXECUTIVA da UGT deGalicia, recibiría o 89% dosvotos, formando parte damesma 17 persoas, entre asque figuraba una soa muller.Os seus nomes son osseguintes:

-Secretario Xeral: JavierPedrido Fráiz

-Secretario de Organización:Ramón Félix Blanco Gómez

-Secretario Administración:Rubén Lobariñas Martínez

- Secretario AcciónReivindicativa: Jesús MosqueraSueiro

-Secretario Coordinacióncoas Federacións: Isidoro GraciaPlaza

- Secretario de Formación:José Mesejo Cerdido

-Secretario RelaciónsSindicais : Enrique Teijeiro SanJuan

-Secretario Prensa eInformación: Fernando MartínezGonzález


-Secretario Propaganda:Vicente Meseguer

- 8 Vocalías: Pilar Valiño;Félix Maestre; José ManuelAguiar; Agustín Vega Fuente;Manuel Barbeitos Alcántara;Fernando González Laxe; LuisPena Vieitez, e Meléndez.

Interveñen dirixindo pala-bras de saúdo ó Congreso:Enrique Carreira, concelleirosocialista pola Coruña;Antonio Campos Romay,deputado provincial polaCoruña; e José LuísRodríguez Pardo, SecretarioXeral do PSdeG-PSOE.

Coas palabras de JavierPedrido Fráiz na súa condi-ción de novo Secretario Xeral,e o canto da Internacional edo Himno Galego, finalizou oCongreso.

Unha breve valoraciónAínda que os inicios da

UGT como tal, sitúanse enGalicia sobre o 1891, é dicir,tres anos despois de celebra-do a congreso constituinte deBarcelona, e o certo que, adiferencia do ocorrido coPSOE, o sindicato nuncachega a ter unha estructuraterritorial galega como tal ede conxunto. A participaciónnos congresos confederaislevábase a cabo directamentepolas diversas sociedades deoficios. Non será ate despoisde celebrado o XVI Congreso

da UGT en setembro de1928, cando se inicie enGalicia un proceso xenerali-zado de organización dasfederacións rexionais, máissen estructura de coordina-ción rexional intersectorial, oque en certo modo se realiza-ba en grande medida pola“Federación de AgrupaciónsSocialistas de Galicia”.

O Congreso de 1928resolveu que: “La UniónGeneral de Trabajadores deEspaña estará integrada porFederaciones o Sindicatosnacionales de industria, losque, a su vez, se constituirána base de Federaciones oSindicatos regionales, provin-ciales, comarcales y localesde una misma industria...”.Será a partir deste momentocando se vaian organizandodiversas federacións rexio-nais da UGT en Galicia: OsFerroviarios (Monforte, 1929),Traballadores da Banca (ACoruña, 1932), Traballadoresda Terra (Betanzos, 1933),Mestres (Vigo, 1936). Conanterioridades á resolución

do Congreso de 1928 esta-ban organizados xa diversosoficios como é o caso da“Federación de Canteros,Marmolistas y Similares” queen 1907 celebra en Vigo oseu IV Congreso Nacional,con participación do resto deEspaña, que entre outrascousas confirmou a sede daFederación Nacional en Vigo,na rúa do Príncipe 61. Outroscolectivos importantes, quesen embargo non chegaron aorganizarse rexionalmenteeran os metalúrxicos (Ferrol),Cigarreiras e Mixteiras (ACoruña), Traballadoras dasConservas de Pescado(Vigo), etc.

É por elo que o Congresocelebrado en Santiago enOutubro de 1979 pode cualifi-carse, sen ignorar a historia,como o primeiro ou o consti-tuinte da UGT de Galiciacomo tal.

O resumo do Congreso,que recolle o que se conservana acta do mesmo, ofrececoa perspectiva de 30 anos,

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

15


MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

16

unha visión bastante precisade como era a UGT deGalicia por entón: estrutura(Unións Provinciais e Locais,pero non federacións), pre-sencia, afiliación, e principaisdirixentes. Tamén se pon demanifesto o escaso papel demuller por entón, sobresaíndoo nome de Pilar Valiño, a pri-meira muller que formou parteda Comisión Executiva daUGT de Galicia, por entóndestacada líder sindical nafactoría coruñesa de“Pesquerías Españolas deBacalao” (PEBSA) e dirixentedo sindicato na Coruña.Sobresae igualmente o deMaribel Ayuso, economistapertencente a UGT de Vigo,que levou a ponencia de polí-tica sindical.

O debate Unións/Federa-cións estaba moi vivo naque-las datas como se podeobservar na propia interven-ción de Isaias Herrero. Aíndaque as resolucións doCongreso de Barcelona posi-bilitaban a constitución deUnións de Nacionalidade,tamén era posible seguirmantendo a estructura deUnións Provinciais. A estruc-tura emerxente nos inicios datransición democrática tiña unmarcado caracter territorial,sendo no Congreso de 1978en Barcelona onde se deseñao novo modelo de federa-cións estatais, que tardaríaanos en afianzarse. Habíareticencias importantes áxeneralización das Unións deNacionalidade, e en xeral a“crear poder territorial interno”en detrimento do modelo de

“Confederación de Federa-cións de Industria” conformeó resolto no Congreso de1928. Abrigábanse temoresos nacionalis-mos/rexionalismos que nace-ran naqueles anos en nume-rosas rexións españolas, equería evitarse un modelosindical fraccionado territorial-mente.

A Unión de Galicia foi asegunda en constituírse anivel confederal, despois deCataluña, pero con unha dife-rencia notable: A singularida-de de Cataluña, era un feitodende a formación da UGT enBarcelona no ano 1888, e xacon anterioridade á GuerraCivil contaba o sindicato enCataluña con unha estructurarexional. No caso de Galiciaconsiderábase dobrementearriscada a experiencia, polamenor tradición sindical esobre todo polo precedenteque supoña.

Por outra banda, o quesucedía no sindicato non eraalleo ó que estaba sucedendono plano político. As espe-ciais condicións da loita con-tra a dictadura, a implacablepersecución do PSOE e daUGT, propiciarán o nacemen-to a partir dos anos sesentade diversos partidos socialis-tas de ámbitos rexionais, eque por aqueles anos, sobretodo tralos resultados electo-rais de 1977, tiñan negociadoou negociaban a súa integra-ción no PSOE, como sucedeuen Galicia co “PartidoSocialista Galego” (PSG). Unresultado daquelas conversas

foi sen dúbida a organizacióndo Partido Socialista en basea Federacións rexionais oude nacionalidade, e a propiaConstitución de 1978 consa-grando o Estado dasAutonomías. De feito na clau-sura do Congreso intervén enrepresentación do PSdG-PSOE José Luís RodríguezPardo, un dos fundadores doPSG en 1963.

Polo contexto en que seproduciron as resolucións doCongreso no referente aEstatutos e política organiza-tiva foron moi avanzadas,pois suprimíanse as UniónsProvinciais e Locais, que serí-an substituídas pola propiaUnión Rexional ou de nacio-nalidade, integrada polasUnións Comarcais, e polasFederacións Rexionais deIndustria. Unha estructuraque, con variacións diversasen canto o número e ámbitodas unións e número e ámbi-to das federacións, seguevixente na actualidade, e queaxudaría a facer da UGT deGalicia, a “gran central daclase obreira galega” comopedía Nicolás Redondo en1979.


MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

17

Aloita polos derei-tos laborais é tanantiga como a

relación mercantil entre aforza de traballo, os obreiros,e os donos dos mecanismosde produción, os patronos. Noséculo XVIII coa RevoluciónIndustrial aparece a socieda-de de clases e novos grupossociais: capitalistas e proleta-rios. Para competir no controlpolos mercados abarátanseos custes de produción reper-cutindo nas condicións labo-rais dos obreiros que son obri-gados a traballar por salariosínfimos ata 18 horas diarias. Abusca de man de obra cadavez máis barata e a falla delexislación protectora levaos adispoñer de mulleres e nenospara traballar nas fábricas senas mínimas condicións de

seguridade e hixiénicas. Conintereses opostos, dos desen-contros entre patronos eobreiros xurde a cuestiónsocial a mediados do séculoXIX. En Inglaterra créanse, naclandestinidade, as primeirasTrade Unions. As condiciónsde traballo son tan deplora-bles que en 1827 prodúceseen Philadelphia unha granfolga. Os primeiros intentosde solucionar a situación dosobreiros veñen, a nivel empre-sarial, da man de RobertOwen, que ensaia cooperati-vas con melloras laborais eeconómicas para os obreiros.O cartismo e os socialistasutópicos e marxistas proporánoutras medidas con resulta-dos moi dispares. As folgas enEstados Unidos e Inglaterralograron melloras parciais narebaixa nos horarios e no tra-

ballo dos nenos e as mulleres.En 1868 díctase a LeiIngersoll legalizando a xorna-da de oito horas para as obraspúblicas. No II Congreso daFederación Norteamericanado Traballo reclámase a súaaplicación por igual a todos ostraballadores sen distinción deoficio, sexo ou idade. Pero asituación non cambia e, namaioría dos casos, as condi-cións de traballo son insopor-tables. En Chicago, a segun-da cidade en extensión dosEstados Unidos e cunha altísi-ma porcentaxe de obreirosque malviven en condiciónsdeplorables, é onde se xestaa preparación da gran folga o1º de Maio de 1886. Un totalde 5.000 folgas paralizaban opaís de costa a costa e340.000 obreiros coreabannas manifestacións:

120 anos do 1º de Maio

Rosa María López González

Historiadora e Xornalista

O home que non pode ofrecer mais que o seu traballo…está condenado por natureza a encon-trarse casi a merced do que o emprega

Frederick Morton Eden


“¡A partir de hoxe, ningúnobreiro debe traballar máis deoito horas por día! ¡Oito horasde traballo! ¡Oito horas dereposo! ¡Oito horas de recrea-ción!”.

Só en Chicago manifestá-banse máis de 50.000 obrei-ros. A axitación social era tangrande que provocou unharepresión totalmente desme-dida, ocasionando variasducias de mortos e centos deferidos. Oito anarquistasforon detidos dos cales cincoson axusticiados e tres encar-celados. O clamor ante estesfeitos foi mundial polo que se

lles considerou mártires polacausa obreira.

En España autorizábanseas asociacións obreiras decarácter mutualista en 1839.Desde entón as folgas sonfrecuentes ainda que a pri-meira de carácter xeral nonterá lugar ata 1855. As reivin-dicacións xiran en torno areducción da xornada laboral,aumentos salariais, segurida-de, protección e regulamenta-ción do traballo de mulleres enenos. Ata 1900 case doustercios da poboación españo-la ocupábase da producióndo campo que se atopabaanquilosada nas formas tradi-

cionais de propiedade, produ-ción e tenencia. O proletariourbano polarizouse entre asupervivencia das pequenasempresas de tipo artesanal eas penosas condiciónsimpostas nas primeiras fasesda Revolución Industrial. En1870 créase a FederaciónRexional Española de corteanarquista que será a quecontrole ás asociacións obrei-ras nunha primeira etapa. Osgrupos socialistas marxistasnon logran prender enEspaña ata que PabloIglesias funda o PSOE en1879. Tralo golpe de Estadoen 1874 á I República, o

movemento obreiro pasa áclandestinidade. En Galicia,con escasos proxectos indus-triais no textil e na salazón,máis dun millón e medio degalegos emigran a outros paí-ses. As medidas permisivasdo goberno de Sagasta, nasque decretou a liberdade deasociación, reunión, imprentae sufraxio universal, impulsa-ron o asociacionismo obreiro.En 1886 grupos de obreiroscataláns fixéronse eco daconvocatoria da folga do 1 deMaio de EEUU. No CongresoObreiro Socialista da IIInternacional en 1889 decideadoptarse o 1º de Maio comodía Internacional do Traballo

e de homenaxe aos Mártiresde Chicago. A este Congresoasiste Pablo Iglesias quecoñece de primeira man aexplotación laboral e as pési-mas condicións de traballo ásque se enfrentan miles deobreiros a diario.

Dende o primeiro momen-to as forzas obreiras marca-ron as súas diferenzas á horade lograr as reivindicacions:os anarquistas propoñían afolga e a presión directasobre os patronos e os socia-listas optaban polo seu esta-blecemento por Lei entenden-do, respetivamente, o 1º deMaio e as folgas como o díada afirmación da loita obreirae o instrumento reivindicativonon revolucionario. O 1º deMaio celébrase por primeiravez en España en 1890. Asprimeiras reivindicacións sona xornada de oito horas, ocese de explotación infantillaboral e outras melloraslaborais.

Os principais atrancos cosque se atopan os traballado-res para acadar as suas peti-cións son os patronos, a igre-xa, que ve ao movementoobreiro como unha amenaza,e a inestabilidade guberna-mental que fai que, según osigno político do goberno, seapoie e facilite ou non asmanifestacións e reivindica-cións dos obreiros.

A pesar disto, en 1900aparecen as primeiras medi-das de tipo gubernamentalainda que de escasa implan-tación: Lei de Accidentes do

“ ¡A partir de hoxe, ningún obreiro debe traballarmáis de oito horas por día! ¡Oito horas de

traballo! ¡Oito horas de reposo! ¡Oito horas derecreación!”.

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

18


Multitudinaria manifestación do 1 de Maio en Vigo, arredor do anos 30 do pasado século

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

19

Traballo e a Lei de Proteccióná Muller e aos NenosTraballadores. En 1909 regu-lase o dereito á folga e o lock-out empresarial. PabloIglesias é elexido o primeirodeputado socialista da histo-ria en 1910 e dous anos des-pois chega a prohibición dotraballo nocturno das mulle-res que participan, aínda queen segundo plano, das mani-festacións e mitins.

Case trinta anos despois deque os obreiros comezaran areivindicar a nivel mundial aimplantación da xornada de oitohoras lexíslase en España en1919 aínda que a súa aplica-ción é moi irregular. En 1921prodúcese unha excisión noPSOE por descontentos dal-

gúns dirixentes ante a modera-ción reivindicativa propugnadapor Pablo Iglesias e fúndase oPCE. As manifestacións obrei-ras máis grandes da historia deGalicia, ata o momento, teñenlugar en 1922. Éstas precedena un período de reivindicaciónssilenciadas por un Gobernoautoritario entre 1923 e 1929.Ata finais da década dos anosvinte só se autorizan xiras cam-pestres. Así, as celebracións do1º de Maio, quedan reducidas apequenos actos cun caráctermáis festivo que reivindicativo.

España non escapou aosdevastadores efectos da crackde Wall Street en 1929. A pese-ta devalúase, aumenta o des-contento social e as folgasreprodúcense por todas partes.

En 1930 ás peticións da carác-ter laboral dos obreiros engán-dese outras de tipo político nasque se pide o restablecementodas garantías constitucionais,solucións ao paro obreiro, aoencarecemento dos prezos e ocumprimento estricto da xorna-da de oito horas regulada dezanos atrás.

Sen disparar nin un só tiroo 14 de abril de 1931 procla-mábase a II República. Nosanos seguintes aumentan otipo de reivindicacións decarácter social e político senperder de referencia as labo-rais. A reclamación principal éo restablecemento das garan-tías constitucionais, ás queengaden a petición de amnis-tía, abolición dos castigos físi-


1 Chegada a Democracia á España os sindicatos reclaman a devolución do patrimonio incautado pola Ditaduraque ascendía, segundo os datos dos anos ostenta, a 1.800 millóns de pesetas.

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

20

cos e morais, da pena demorte e dos orzamentos deGuerra e Marina. No eidolaboral o tema máis preocu-pante é a falla de traballo edotar aos desempregados desubsidio laboral.

Se na década dos vintedestacou a mobilización do 1ºde Maio de 1922 previa a unperíodo dictatorial, na décadados trinta destacaron asmanifestacións de 1936. Axornada laboral máxima de40 horas, o establecementodun salario mínimo e o acce-so dos fillos de familias obrei-ras á universidade foron algu-nas das consignas que selanzaron máis de 40 anosdespois de celebrar por pri-meira vez a Festa do Traballoen España

Será a última vez que omovemento obreiro se cele-bre en décadas xa que duran-te 40 anos os sindicatos des-envolverán a súa labor naclandestinidade. O Decreto108, a Lei deResponsabilidades Civis e oForo do Traballo declaranfóra da lei e incautan os bensa todos os partidos políticos esocias que integraran aFronte Popular e por outrabanda legalizan a represióncontra os vencidos que seránconsiderados como rebeldes.A represión contra as socie-dades obreiras, organiza-cións políticas e sociais,mutualidades e cooperativas

é durisima. No caso da UGTe, durante a Ditadura, ábren-se mais de 200 expedentesde incautación1.

Nos anos 60 prodúcese enEspaña un crecemento econó-mico baseado nas remesas doscartos procedentes dos emi-grantes en Europa, o slogan“España es diferente” convirteanun dos principias focos deatracción turistica. O paro des-cende grazas á emigracióneuropea e aumentan as inver-sións extranxeiras en industriasimpulsadas sobre todo polosbaixos salarios. Son os anos nosque se apuntan algúns avancesnos dereitos das mulleres ecando os obreiros, sobre todo osmineiros, retoman as súas rei-vindicacións pedindo mellorassalariais e de traballo.

De Francia chegan osecos de maio do 68 e aUniversidade revélase polaanulación do SEU. O accesoa novas fontes de informacióne a maior mobilidade das per-soas provocaron cambios dementalidade que chocaban coinmobilismo da Ditadura.Dende finais dos anos 60 ecomezos dos 70 comezabana escoitarse voces reclaman-do liberdades sindicais e polí-ticas. A resposta do réxemenfoi a represión e a detenciónde varios líderes sindicais oque tivo unha grande reper-cusión internacional. Dende aclandestinidade os sindicalis-tas seguían traballando e, a

fins dos 60 e comezos dos70, xa se intuían movementosde cara ao rexurdimento daUGT e o PSOE en Galicia. Osenfrontamentos coas forzasrepresivas foron moi significa-tivas en Vigo e Ferrol desta-cando os sucesos do 10 demarzo de 1972 que se salda-ron con 30 feridos e 2 obrei-ros mortos por disparos dapolicía. Dirixentes políticos esindicalistas visitan Galiciapara coordinar a reestrutura-ción da UGT e a introduccióndo PSOE.

A Revolución dosCarabeis de abril de 1974 enPortugal foi un novo impulsopara os que ansiaban a liber-dade e a Democracia enEspaña. A morte de Francopuxo fin a décadas deDitadura e abría un lento pro-ceso de recuperación dosdereitos e as libertades.

Na transición áDemocracia os sindicatosafánanse en reorganizar assúas estruturas e recuperarun dos principios máis esten-didos na causa obreira: aunión fai a forza. En 1976 asmanifestacións do 1º de Maioindican que 40 anos deDitadura non lograron por finao movemento obreiro.Acadar a emancipación obrei-ra, recuperar o dereito á folgae a devolución do patrimoniosindical son as reivindica-cións máis frecuentes nocamiño á Democracia.


Artigo de Gómez Osorio para El Pueblo Gallego, con motivo do 1 de Maio

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

21Nos anos oitenta Galicia

cun gran desequilibrio indus-trial en comparación co restode España e unha deficienteinfraestrutura de comunica-ción interna e externa afrontaunha grave reconversiónindustrial que afecta a un pilarbásico da economía galega: onaval. Os plans de reactiva-ción e reindustrialización nontiveron os resultados espera-dos. Esta década ven marca-da por multitude de manifes-tacións contra a reconversiónindustrial e as medidas parapaliar os seus efectos que, atodas luces, son insuficientese de escasa efectividade.Nesta década a loita polasmelloras laborais ceden oposto á loita por erradicar oparo que será o cabalo debatalla do movemento obreiroata hoxe en día.

Pararon hasta los relojeseran os titulares que resumí-an a capacidade de convoca-toria e de repercusión dafolga do 14-D en 1988.Convocada polos sindicatosmaioritarios UGT e CCOOlograban a participación duns8 millóns de traballadores. EnGalicia o paro era o máis altorexistrado na comunidade ataese momento. Os sindicatosfortalecidos polo apoio popu-lar inciaban conversas cogoberno de Felipe Gonzálezao que non lle quedaba outroremedio que admitir o éxitodo paro obreiro e sentarse anegociar cos sindicatos. O14-D marcou un antes e undespois na loita polos intere-ses dos traballadores de caraa lograr o xiro social.

Nos anos noventa asisti-

mos a unha progresiva preca-rización e degradación doemprego e o incumplimentode acordos confederais. Oacoso aos sindicatos e a divi-sión sindical debilitan aomovemento obreiro. A patro-nal aproveita a situación eendurece as condicións detraballo o que provoca unambiente de crispación socialque desemboca nunha olea-da de manifestancións segui-das por máis de 2 millóns detraballadores baixo lemas bensignificativos: Todos porGalicia, Xuntos Podemos,Para que non sempre paguenos mesmos. A finais da déca-da o paro superaba a taxa do18% e presentábase como oproblema máis acuciantepara miles de traballadores.

Co cambio de século e


MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

22

tras unha etapa ficticia onde aconsigna era “España vabien” hoxe, sacudidos porunha crise mundial, contamoscos índices máis altos de parode toda a ComunidadeEconómica Europea. A preca-rización e a inestablidadelaboral é o panorama ao quese enfrentan a diario miles detraballadores. Como noutrasépocas as etapas de crise eaumento do paro son aprovei-tadas por moitos empresariospara endurecer as condiciónseconómicas e laborais dostraballadores. A sensaciónvolve a ser, como en décadasanteriores, que as crises aspagan sempre os mesmos.Así hai sectores que propo-ñen solucións para sair dobache económico e o aumen-to imparable do paro: nareducción de salarios,aumento de xornadas labo-rais, abaratamento dos despi-dos, retraso da idade de xubi-lación, aumento de tempocotizado para percibir a pen-sión (…) medidas que afec-tan, sobre todo aos que comoxa dicía Frederick MortonEden no século XVIII nonpoden ofrecer máis que o seutraballo

Sen distinción de naciona-lidades, razas, credos e cultu-ras, hoxe, máis ca nunca, ostraballadores debemos recu-perar a significanza reivindica-tiva do 1º de Maio. Loitemospor non dar nin un paso atrásnos dereitos laborais que tan-tos anos lle costou conquistarao movemento obreiro e faga-mos noso de novo o lema: aunión fai a forza.


Una institución tantrascendente, quesería prácticamen-

te imposible imaginar la historiade nuestro país sin la presenciadel Partido Socialista. Cincogeneraciones de hombres ymujeres militando, comprome-tiéndose, determinando pre-sente y futuro.

Hombres y mujeres del pue-blo, ejemplares en el ejerciciode la representación popular yde la acción política y ejempla-res en el sufrimiento de la repre-sión, el exilio, la cárcel y hastala pérdida de la vida en defensade sus convicciones.

No podemos olvidar que lahistoria de nuestro partido sefunde y se confunde con lareciente historia de nuestro paísy que durante este período losmilitantes socialistas vivieron

dos dictaduras, una guerra civil,un régimen republicano, unamonarquía absolutista, unamonarquía parlamentaria, añosde lucha clandestina, años degestión democrática en la opo-sición y en el gobierno, y creosinceramente que en todos ycada uno de esos casi 50.000

días el partido y sus militanteshan estado a la altura que serequería y que formamos partede la historia más noble deesos 130 años.

Y es cierto, también, queese inmenso caudal aportadodurante este largo período tienesu origen en un pequeño grupode personas lúcidas y compro-metidas a las que debemosrecordar ahora y siempre.

Veinticinco hombres que eldos de mayo de 1879 se reu-nieron en el Mesón Casa Labrapara “fundar un partido que sedenominaría Socialista Obrero,y cuya política se separaría dela que hacen los demás parti-dos burgueses, porque ningunode ellos representa los intere-ses del Proletariado”.

Mayoritariamente, aquellos25 adelantados, eran obreros y

25 hombres, 130 años,un compromiso

Ricardo Varela Sánchez

Secretario de Relacións Institucionáis do PSdeG-PSOE

Este casi telegráfico título refleja con bastante aproximación el nacimiento, el recorrido y la basesobre la que se sustenta uno de los más importantes movimientos sociales, transformado enorganización política, del último siglo y medio en España: el Partido Socialista Obrero Español.

23

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


artesanos, marmolistas, zapa-teros, diamantistas y tipógrafosy también un pequeño grupo dejóvenes estudiantes, entre ellosnombres que mas adelanteserían referentes imprescindi-bles del socialismo españolcomo Jaime Vera, o el propioPablo Iglesias, gallego nacidoen Ferrol, emigrado a Madrid alos 11 años y que con 28 seconvierte en el primer secretariode aquella incipiente organiza-ción a la que dedicó su vidahaciendo de ella el más impor-tante movimiento político de laEspaña contemporánea

Desde esa fecha de mayodel 79, el Partido Socialista fuecreciendo y robusteciéndose,generando una potente estruc-tura orgánica y estableciendomecanismos democráticos quehan pervivido hasta hoy. Seextendió a lo largo y ancho deEspaña llegando hasta los máspequeños núcleos de poblacióny generando una imparabledinámica de debate político enla búsqueda de la igualdad, lajusticia y la solidaridad que, aunsin los resortes del poder insti-tucional, contribuye a cambiarEspaña decisivamente.

Esa extensión en el territoriollega también a Galicia, y lo hacede la mano de Francisco

Fernández, maestro ferrolano,que sería el primer presidente denuestra primera agrupación.Desde ahí hasta hoy un largocamino del socialismo en Galicia,que comparte sus vicisitudes, ale-grías y sinsabores con el resto deEspaña, pero con un marcadoperfil propio cuyo embrión tendría-mos que buscarlo seguramenteen aquel primer congreso cele-brado en Vigo en noviembre de1904, que deriva en el ComitéRegional de las agrupacionesSocialistas de Galicia conHeraclio Botana al frente comoPresidente.

Esa personalidad propia delSocialismo gallego se mantieneen el tiempo y a pesar de laguerra y la dictadura; en febrerodel 77 el primer Congreso de laFederación Socialista Galega,que elige como secretario aPaco Vázquez, pone en mar-cha el proyecto del PartidoSocialista de Galicia, piezaclave en la política Gallega delos últimos treinta años, en laoposición y en los gobiernos,locales o autonómicos.

Con la democracia, y lossocialistas convertidos en uneje central de los cambios,España y Galicia emprendenuna profunda renovación desus estructuras en el campo de

las libertades, las relacioneslaborales (con la colaboracióndeterminante de la UniónGeneral de Trabajadores,compañero de viaje duranteestos 130 años del partido)renovación también de lascoberturas sociales, de la sani-dad y la educación, renovaciónde los espacios de decisiónpolítica con la incorporación dela Unión Europea.

Todos estos avances sonimpensables sin la aportacióny el esfuerzo de los socialistas,y esa aportación, ese esfuerzo,viene determinado por el terce-ro de los componentes del títu-lo de este artículo: ElCompromiso. Esa determina-ción de los socialistas deempeñar lo mejor de sí mis-mos para hacer un mundo másjusto, más solidario, con másigualdad en las oportunidades,con más justicia. Ese compro-miso es el combustible que hamovido durante todos estosaños a nuestra organización,el que nos ha empujado haciadelante, el que ha permitidoresistir en la dificultad, es elque nos hace saber enmomentos como estos dedecepción por la pérdida deunas elecciones, que losgobiernos son coyunturalesque no son un fin, son unmedio para la realización denuestras ideas, que lo impor-tante, lo básico es la existenciay la permanencia del partido,porque ahí es donde están loshombres y mujeres, ahí esdonde están los compromisos,y ahí es donde están las ideasque tarde o temprano se abri-rán paso.

Ese compromiso es el combustible que ha movidodurante todos estos años a nuestra organiza-

ción, el que nos ha empujado hacia delante, elque ha permitido resistir en la dificultad

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

24


20 anos da Fundación Luis Tilve

Xesús Mosquera Sueiro

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

25

¿ Para que unhaFundación sindical?

Estábase facendo historia.A da transición dunha dictadu-ra de preto de corenta anos aun réxime democrático e deliberdades. Un tránsito con for-tes tensións políticas, peropacífico, a pesar dos actosterroristas. A UGT, en Españae tamén en Galicia era unhaorganización protagonista. Asúa experiencia sería valiosapara o futuro por ofrecer aperspectiva do proceso dendeo punto de vista dos traballado-res, e dende unha comunidadeautónoma das chamadas his-tóricas.

Ó propio tempo era nece-sario recuperar a historia dosindicato en Galicia dendefinais do século dezanove ateos anos da Guerra Civil.Cando, onde e como se empe-zou a organizar, as súas activi-dades, as súas sedes, as súaspublicacións, os seus dirixen-tes, os asasinatos, a represión,

a incautación dos seus bens, oque sucedeu co inicio da gue-rra e da dictadura, etc. Existíanpersoas que gardaban memo-ria do sucedido naqueles anose precisábamos recoller a súastestemuñas.

Existía serio perigo deperda de documentos valio-sos. De feito moita da docu-mentación existente nos edifi-cios da AISS (sedes do vellosindicato vertical) foi destruída,ben polos funcionarios queabandonaban aquelas sedespor temor a deixar rastroscomprometedores, ben polospropios traballadores integra-dos nos novos sindicatos declase en sinal de rexeite a todoo que aquelo representaba.Moita da inxente cantidade dematerial que a actividade xeraldos sindicatos empezaba axerar naqueles anos tanto noplano interno (corresponden-cia, actas, informes, etc.) comono externo (manifestos, decla-racións, boletíns, periódicos,carteis, pegadiñas, fotografías,etc.), e sociopolítico ( grandes

conflictos laborais e sociais,mobilizacións, manifestacións,folgas, reconversión industrial,etc.), corría risco de perderse.

As necesidades de forma-ción dos novos cadros sindi-cais medraban de maneiracontinuada. Os pequenosnúcleos iniciais forxados naloita e o compromiso clandesti-no pronto serían insuficientescando non necesitados deadquirir coñecementos propiosdun sindicalismo tamén dexestión, alternativas e respon-sabilidades compartidas nasempresas, nas institucións enunha sociedade sometida aimportantes cambios.

Na UGT de Galicia consi-derouse que a fórmula dunhafundación permitiría abordarestas necesidades dun xeitoaberto, en colaboración conespecialistas, coas universida-des, e a través de actividadescomplementarias ás do sindi-cato, e incorporando incluso aexperiencia dos futuros ex -dirixentes do propio sindicato.


¿Por que chamada LuisTilve?

Daquela sabíase pouco dosdirixentes históricos do sindicatodurante os anos anteriores aGuerra Civil, de maneira que eradifícil decidir a quen dedicar onome da Fundación, se a undeterminado líder local en detri-mento de outros, ou incluso se elonon podería suscitar algún pro-blema ou dificultade de índolelegal.

Na decisión da darlle o nomede Luís Tilve coincidiron variosfactores. Por un lado a súa traxec-toria persoal: mestre, militante daesquerda dende os anos 60,ingresara na UGT e no PSdeG-PSOE no ano 1976. Foi o primei-ro Secretario Provincial da FETEde Pontevedra despois dos anosda República. Delegado dePersoal no colexio no que traba-llaba, foi tamén secretario xeral daUGT de Pontevedra durantevarios anos, pasando a ocupar aSecretaría de Formación da UGTde Galicia no III Congreso cele-brado en Vigo en xullo de 1983.Foi o Presidente do CongresoExtraordinario do PSdeG-PSOEcelebrado en Vigo en Agosto de1980, e membro da ComisiónFederal de Conflictos do PSOE.Entre 1980 e 1983 foi reelixido dexeito ininterrompido Presidente doComité Nacional da UGT deGalicia. Por outro as circunstan-cias da súa morte: Luís Tilve fale-ceu en marzo de 1984 noHospital Xeral de Santiago, ondefoi internado despois de sufrir uninfarto cando en calidade desecretario de formación estaba

mantendo unha entrevista coConselleiro de Traballo da Xuntade Galicia, Juan Corral. O impac-to no conxunto da UGT de Galiciafoi moi grande. Pouco despois aFETE e a UGT de Pontevedra,promoverían na cidade do Lérezunha asociación cultural, e crearí-an un Premio Xornalístico conome de Luís Tilve.

Nace a FundaciónO día nove de outubro de

1989, comparecían diante donotario compostelán, IldefonsoSánchez Mera, os entón noveintegrantes da ComisiónExecutiva da UGT de Galicia:Jesús Mosquera Sueiro, CarlosAntonio Fernández Castro,Álvaro Ansias Bacelar, ManuelGolpe Gómez, Samuel MartínVelázquez, Rubén MiguelLobariñas Martínez, LuísSánchez Gala, Juan CarlosAlonso Gianonatti e JesúsGarcía Seco, acompañados doavogado asesor do sindicatoDaniel Pereiro Cachaza, paraconstituír unha fundación conome de “Fundación LuísTilve”. A dotación económica

inicial foi dun millón das antigaspesetas, previamente deposita-do na sucursal en Santiago daCaja de Ahorros Provincial dePontevedra.

A primeira ComisiónExecutiva da nova Fundaciónquedou formada por: JesúsMosquera Sueiro, comoPresidente; Daniel PereiroCachaza, como Secretario; ecomo vocais, Carlos AntonioFernández Castro, Álvaro AnsiasBacelar e Rubén MiguelLobariñas Martínez.

Nacía así unha Fundaciónobreira, porque estaba promovidae integrada por traballadores, eporque a súa razón de ser, o seuobxecto fundacional xiraba arre-dor do feito sindical.Lamentablemente, no seuPadroado, ó igual que sucedíacoa executiva do sindicato entón,non figuraba ningunha muller. Aafiliación da muller ó sindicato eraxa importante daquela, pero moilimitada aínda, case excepcional,nos diversos niveis dos órganosde dirección.

En España, Felipe Gonzálezpresidía un Goberno con maioríaabsoluta do PSOE, e poucosmeses antes (decembro de 1988)tivera lugar a folga xeral do “14 –D”, que paralizaría o pais, e mar-caría o inicio dun novo modelonas relacións entre o PSOE aUGT. En Galicia, FernandoGonzález Laxe era o Presidenteda Xunta, e dun goberno formadopolo PSdeG-PSOE, CoaliciónGalega, e Partido NacionalistaGalego. Nas eleccións autonómi-cas celebradas o 17 de decembrode aquel ano gañaría o Partido

Luis Tilve, no II Congreso daUGT de Galicia

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

26


Popular, iniciándose a partir domes de febreiro do ano seguinteunha etapa con sucesivos gober-nos de Manuel Fraga que se pro-longaría ate o verán do ano 2005.

Obxecto e finalidade:Son obxectivos da Fundación

Luís Tilve, definidos nos seusEstatutos, os seguintes:

- Fomentar o coñecementoe o espallamento da culturasindical.

- Axudar ó estudio e á inves-tigación da historia dos sindi-catos, e en particular da UGTde Galicia.

- Axudar ó estudio e á inves-tigación do sindicalismo e dasúa problemática na sociedadegalega de hoxe.

- Contribuír ó estudio e áinvestigación da emigracióngalegas.

- Contribuír á formación, noseu lato significado, dos res-ponsables e dirixentes sindi-cais, en orde a favorecer omellor cumprimento das súasresponsabilidades específicas.

- Contribuír á formación daclase traballadora, tanto dendeo punto de vista laboral comodende unha perspectiva profe-sional, incluíndo a do profeso-rado en exercicio.

- Ser depositaria dos arqui-vos Histórico e Documental daUGT de Galicia

- Custodiar, ordenar e man-ter a Biblioteca da UGT deGalicia.

- Facilitar ós estudiantes einvestigadores de cuestiónsrelacionadas con este obxectofundacional o seu labor.

- Elaborar e subministrarinformación sobre tódolostemas que signifiquen un pro-greso para a clase traballadora.

- Promover os valores dotraballo digno, as accións soli-darias e a defensa do medioambiente e dos bens comúns.

- Fomentar o estudio e ainvestigación no ámbito dasciencias sociais, históricas exurídicas, para o mellor cum-primento dos fins antes salien-tados.

Para o cumprimento dos seusfins, establécese que a Fundacióndesenvolverá na medida en que opermitan os seus medios econó-micos, e conforme ós programas

concretos que en cada caso apro-be o Padroado, tódalas activida-des que estime precisas, e dunxeito especial:

a) Organizar cursos,conferencias, congresos,simposiums, conversas esesións de estudio e inves-tigación arredor de temas eproblemas sindicais, labo-rais, industriais e sociais.

b) Redactar, editar,subvencionar e distribuírfolletos, monografías e todaclase de publicacións deinformación, formación,divulgación de temas rela-cionados co mundo sindi-cal, laboral, industrial esocial.

c) Realizar exposi-cións monográficas arredorde aspectos e temas labo-rais, industriais, sociais esindicais.

d) Relacionarse conoutros Arquivos e

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

27


MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

28

Fundacións que teñan rela-ción co obxecto e finalidadefundacional.

e) Calquera outra acti-vidade que a Xunta doPadroado estime conve-niente para o cumprimentodo obxecto fundacional.

Os órganos de goberno:Padroado e ComisiónExecutiva

A representación, o gobernoe a administración daFundación están a cargo, demodo exclusivo, do Padroado,sen outras limitacións que asestablecidas nas Leis. OPadroado estará integrado porun mínimo de cinco e un máxi-mo de setenta e cinco mem-bros. A condición de membro doPadroado ten carácter gratuíto eunha duración de catro anos,con posibilidades de reelección.Ademais dos nomeados naCarta Fundacional, accedese amembro de Padroado a travésde elección pola ComisiónExecutiva da UGT de Galicia,cubríndose as vacantes polomesmo procedemento.

O primeiro Padroado estivointegrado polos dez membrosparticipantes no acto fundacio-nal, e dende aquela constituciónforon formando parte domesmo, entre outros, os sucesi-vos integrantes das ComisiónsExecutivas da UGT de Galicia.Con carácter ordinario reúnesedúas veces o ano, e de xeitoextraordinario cando e convoca-

do polo Presidente, ou o solicitaun tercio dos seus membros.

Cada catro anos, oPadroado elixe de entre os seusmembros un Presidente, unSecretario, e tres vocais, que orepresentan e se ocupan dostraballos ordinarios de xestión eadministración, formando aComisión Executiva.

Declarada de IntereseGalego:

Foi recoñecida con carác-ter de Fundación CulturalPrivada pola Consellería deCultura e Xuventude (D.O.G.de 22 de abril de 1991), edeclarada de Interese Galegopor Orde da Xunta de Galiciade1 de abril de 1991 (D.O.G.do 13 de maio de 1991).

Acordo de colabora-ción coa FundaciónLargo Caballero

Por resolución do CongresoConfederal da UGT, correspon-de á Fundación LargoCaballero o depósito, custodiae xestión do Arquivo Históricoda UGT e de tódalas súasorganizacións no ámbito doEstado Español. En virtudedesta resolución a FundaciónLuís Tilve carecía entón decompetencias para ser a depo-sitaria e xestionar directamenteo arquivo histórico do sindicatoen Galicia, como figura nosseus estatutos.

Para salvar esta dificultadefirmouse un “Acordo deColaboración” entre ambas fun-dacións. A súa firma tivo lugaren Madrid o día 1 de xullo de1991, intervindo dunha parteSebastián Reyna Fernández,Secretario de AdministraciónConfederal da UGT, e Directorda Fundación Largo Caballero;e de outra Jesús MosqueraSueiro, Secretario Xeral daUGT de Galicia e Presidente doPadroado da Fundación LuísTilve.

En virtude do mencionadoacordo, e “por delegación daFundación Largo Caballero”, aFundación Luís Tilve pasou aser a depositaria do arquivo his-tórico da UGT de Galicia, com-prometéndose a facilitar infor-mación detallada e completados seus contidos a LargoCaballero, quen a súa vezdesignou a un representantepropio para formar parte doPadroado e da Executiva daFundación Luís Tilve. O acordoentrou en vigor na mesma datada súa firma, con duración inde-finida.

Primeira sede daFundación e doArquivo Histórico

A sede inicial da Fundacióne do Arquivo Histórico quedouestablecida na rúa GarcíaPrieto, nº 7, en Santiago deCompostela, aínda que logo asede administrativa e a sede doarquivo terían situacións e loca-lizacións diferentes.


Primeira publicación.No ano 1990 ve a luz a primei-

ra publicación. Un traballo da eco-nomista Olga Crespo Sáncheztitulado “Entidades Financeiras enGalicia: aforro e investimento”, noque constata como o aforro gale-go, lonxe de investirse en Galicia,tamén emigra.

1992 – NOVA ETAPA.O 12 de setembro de 1992

reúnese o Padroado daFundación con destacadas cues-tións na orde do día, das que sederivarían importantes acordosentre os que destacan:

- A incorporación o Padroadode 27 novos membros, entre osque figura a primeira e únicamuller: Julia Martínez González.Deste xeito un novo Padroado, decomposición case exclusivamen-te masculina, queda integradopolas seguintes persoas: JuanCarlos Alonso Gianonatti, ÁlvaroAnsias Bacelar, Manuel BarbeitosAlcántara, Ramón Félix BlancoGómez, Miguel Cortizo Nieto,Eduardo Del Val Martínez,Manuel Angel Egea Martínez,Carlos Antonio Fernández Castro,Manuel Ferreiro Mosquera, JuanFrancisco Fontela Fernández,José Luís Gacio Caeiro, BenitoGama Calvo, Roberto GarcíaGonzález, Jesús García Seco,Manuel Golpe Gómez, FernandoIgnacio González Laxe, IsidoroGracia Plaza, Rubén LobariñasMartínez, Alberto López Edreira,Samuel Martín Velázquez, Julia

Martínez González, Luís MedínBlanco, Carlos Morán Iglesias,Jesús Mosquera Sueiro, JoséBenito Núñez López, Lois PenaViéitez, Daniel Pereiro Cachaza,Roxelio Pérez Poza, José ManuelPose Mesura, Luis SánchezGala, Santiago Santalla Campos,Francisco Sardina Picos, ValentínTato Sánchez, Enrique TeixeiroSanjuán, Miguel Vázquez Calvo,Agustín Vega Fuentes.

- Conforme ó acordo estable-cido coa Fundación LargoCaballero, decídese constituírunha “Sección de ArquivoHistórico e Documental”, e nome-ar responsable da mesma, aManuel Egea Martínez, que portal condición será tamén membroagregado da nova ComisiónExecutiva da Fundación.

- A Comisión Executiva exis-tente ate entón presentou a dimi-sión naquel acto, sendo aceptadapolo Padroado, que de seguidoformulou unha proposta que foiaceptada, resultando elixida unhanova executiva que quedou inte-grada por: Fernando GonzálezLaxe, como Presidente; DanielPereiro Cachaza, como

Secretario; José Luís GacioCaeiro como Director; ÁlvaroAnsias Bacelar, comoAdministrador; e Jesús MosqueraSueiro, como vocal. Como vocalagregado e responsable da“Sección de Arquivo Histórico eDocumental”, Manuel EgeaMartínez, membro a súa vez daFundación Largo Caballero.

A Fundación mantivo semprea súa sede administrativa enSantiago, primeiro en GeneralPardiñas nº 27, logo en Avda. deSan Lázaro nº 81, e na actualida-de en Avda. do Cruceiro daCoruña, nº 22. O Arquivo Históricosen embargo estivo situado endiversas localidades, primeiro enSantiago, na rúa García Prieto;logo en Pontevedra, na rúaPasantería 1; posteriormente enRábade, Lugo, e retornando aSantiago, rúa Avda. Cruceiro daCoruña nº 22, en xaneiro do ano2007.

Baixo a Presidencia deFernando González Laxe, aFundación dinamiza o seu traba-llo, e estabiliza a súa actividade, apesar da frecuente renovacióndos responsables en tarefas dedirección, e os cambios de sede.Así, o 24 de maio do ano 1993,reúnese o Padroado daFundación, procedendo a unhareorganización da ComisiónExecutiva habida conta de que oDirector, José Luís Gacio Caeiroresulta elixido membro da execu-tiva federal do Metal da UGT,sendo substituído por FranciscoOsorno Gutiérrez. En 1996 pasaa ocuparse da Dirección JoséLuís Crespo Garrido, e en 1998 ofará Manuel Martínez Barreiro, aquen sucederá no ano 2001

Fernando González Laxe,actual Presidente de Honor da FLT

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

29


Roxelio Pérez Poza. O cargo deSecretario da Fundación seríadesempeñado por Daniel PereiroCachaza durante 12 anos, a quénsucedería José Benito Núñez noano 2001, e Roxelio Pérez Pozano 2004.

20 anos de actividadesA publicación de libros, as

diversas actividades culturais, oarquivo histórico, os traballos deinvestigación, os Premios eHomenaxes, son algunhas dasprincipais actividades desenvolvi-das a longo destes vinte anos.

Na actualidade, van publica-dos 38 libros, algúns dos calesestán esgotados, e outros como éo caso do da UGT de Vigo, vanpola segunda edición. En conxun-to, o número total de exemplareseditados supera os 25.000.Sobresaen os destinados a dar acoñecer a historia da UGT deGalicia -estudios sobre o sindicatoen Vigo, Coruña, Ferrol, Santiagoe Pontevedra-, e federaciónscomo Fete e Unións Agrarias.Destacan tamén os de perfís bio-gráficos e memorias (ManuelMaroño Calvo, Luís Tilve,Severino Chacón, Víctor Fráiz,Alfonso Ortega Prada), e os relati-vos á acontecementos relevantescomo os sucesos do 10 demarzo de 1972 en Ferrol, a FolgaXeral do ano 2001 en Galicia. Noeido da economía, van publica-dos traballos sobre os desafíoseconómicos de Galicia, o papeldas entidades financeiras na eco-nomía galega, o transporte maríti-mo Galicia Europa, traballossobre o sector téxtil, informe sobre

a converxencia económica coasrexións europeas. En materia desocioloxía industrial e laboral cabefacer mención ós traballos sobrea fábrica de tabacos da Palloza,as misteiras coruñesas, as mulle-res rurais, a situación laboral nacomarca de Ferrol, a precarieda-de laboral en Galicia, a emigra-ción, ou a comunicación demasas na sociedade galega.Compre subliñar igualmente o ini-cio da publicación da revistaClaridade a partir de xuño do ano2006. En canto ós autores, a polí-tica seguida ten unha dobre ver-tente: Por un lado a divulgaciónde traballos de autores de presti-xio recoñecido, e por outro a publi-cación de estudios e investiga-cións de outros que empezan emerecen un estímulo.

Pola súa importancia, ó tratar-se dunha actividade levada acabo en combinación con entida-des doutros países europeos no

marco da Iniciativa ADAPT, mere-ce destacarse a posta en marchaen 1995 do Proxecto Textilive. Untraballo encamiñado a analizar oimpacto das novas tecnoloxías,os cambios na organización dotraballo e a relaciónhome/máquina, detectando asnecesidades de formación exis-tentes, a evolución das profe-sións/postos de traballo, e os con-tidos dos futuros plans estratéxi-cos de formación e fomento daeconomía social. Dirixido por MarIglesias Criado, contou coa cola-boración de outras trece institu-cións entre elas varias Cámarasde Comercio, así como as 42principais empresas galegas dosector téxtil. Levouse a cabo unhaexhaustiva análise do sector, connumerosas e pormenorizadasenquisas, permitindo acadar unsresultados magnificamente valo-rados polas empresas e os profe-sionais deste importante sectoreconómico.

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

30


Loxicamente, as actividadesculturais ocuparon un lugar rele-vante ó longo destes anos a tra-vés de numerosas conferencias,xornadas de estudio, mesasredondas, exposicións, e máisrecentemente do “ForoClaridade”. Os temas tratadosforon amplos, variados e en con-sonancia coas preocupacións enecesidades do mundo do traba-llo e da sociedade galega en cadamomento. Así por exemplo as esi-xencias e os problemas deriva-dos da integración en Europaforon unha constante na décadados noventa: Tratado deMaastricht, Concertación Social eConverxencia Económica, pro-blemática específica de sectoresproductivos: forestal, lousa, téxtil,transporte marítimo, UniónMonetaria, Euro,Turismo, sectorfinanceiro, etc. Tamén outros decarácter económico-social: medioambiente, emigración, violenciacontra a muller. Máis recentemen-te a globalización económica e assúas consecuencias sería igual-mente motivo de análise e deba-te: Taxa Tobin, medio ambiente,enerxías renovables, estado debenestar, deslocalización indus-trial, etc. Entre as exposicións

cabe mencionar: “Pablo Iglesias(1850-1925). Vida ePensamento”; “Pablo Iglesias:obrero, líder, demócrata, ferrolán”;“Histórica e Documental sobre aUGT en Galicia”; “UGT Galiciamais de cen anos ó servicio dostraballadores”; “Sindicalismo natransición política en Galicia (1968– 2005); “FETE – UGT Galicia: 25nos”; “Simbolismo do 1º de maio”.

A recompilación de documen-tos, resolucións, declaracións,actas, fotografias, vídeos, grava-cións sonoras, carteis, pegadiñas,biografías, foi tamén una constan-te nas actividades da Fundación olongo destes anos, froito do calpuido ir conformándose o actualArquivo Histórico da Fundación,de importancia crecente.

Os “Premios Luís Tilve” nassúas diversas modalidades, emáis recentemente as homena-xes a persoas como NicolásRedondo, José Luís RodríguezPardo, ou Antonio Blanco Solla,foron dende o comezo da súaactividade, recursos ou medios através dos que a Fundación veupromovendo de xeito permanentea cultura do esforzo e do estudio,

do compromiso persoal e degrupo coas tarefas de servicio ásociedade e ós valores da digni-dade do traballo, do traballador eda traballadora, do respecto omedio ambiente, do valor “dopúblico” e das cousas de todos, eda solidariedade, como elemen-tos imprescindibles para unhasociedade mellor e máis xusta.Conscientes de que o valor des-tas actividades non só reside nofeito do premio que se entrega, ouna homenaxe que se outorga,senón no seu coñecemento poloconxunto da cidadanía, foi preo-cupación constante ó longo des-tes vinte anos a súa mais ampladifusión entre os traballadores e oconxunto da sociedade galega.

Recursos económicosConstituída ó amparo do arti-

go 34.1 da ConstituciónEspañola, réxese polos seusEstatutos e pola Lei deFundacións de Interese Galego,aprobada polo Parlamento deGalicia o 1 de decembro do ano2006, e polo seu posteriorRegulamento.

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

31


Como entidade sen ánimo delucro, dedica o seu obxecto fun-dacional á totalidade dos seusingresos, que proceden: 1) Dosrecursos que lle aporta a UGT deGalicia; 2) Das doazóns efectua-das polos seus socios-colabora-dores; 3) Dos ingresos derivadosda venda de publicacións; 4) Dassubvencións específicas paraactividades concretas.

Tralo 9º Congreso de UGTGalicia, celebrado en xuño do ano2005, prodúcese a reestructura-ción dos órganos de direcciónvixentes na actualidade, que sonos seguintes:

Presidente de Honor,Padroado e ComisiónExecutiva

É Presidente de Honor daFundación Fernando GonzálezLaxe.

O Padroado está integradopor 49 persoas, das que sete(14’28%) son mulleres. Os seusnomes son os seguintes: ÁlvaroAnsias Bacelar, Rosa ArcosCaamaño, Baldomero AreánGonzález, Manuel BarbeitosAlcántara, José Domingo BarrosMontáns, Carlos Bellas Cebreiro,Mª Carmen Brea Iglesias, VicenteCalvo Loureiro, Ramón CalvoRomero, Javier Carro Garrote,José Luís Crespo Garrido, CarlosA. Fernández Castro, ManuelFerreiro Mosquera, ErnestoFontanes Blanco, Juan FontelaFernández, José Luís GacioCaeiro, José Benito Gama Calvo,Roberto García González, Jesús

García Seco, Raquel GarcíaTiagonce, Emilio Garrido Moreira,Manuel Golpe Gómez, JoséAntonio Gómez Gómez,Fernando González Laxe, IsidoroGracia Plaza, Alberto LópezEdreira, Samuel MartínVelázquez, Delia Irene MartínezConde, Julia Martínez Fernández,Diego Martínez Purriños, JoséMesejo Cerdido, Jesús MosqueraSueiro, Carmen NodarSanmartín, José Benito NúñezLópez, Francisco OsornoGutiérrez, Juan Ramón PaisAndrade, Javier Pedrido Fraiz,Daniel Pereiro Cachaza, RogelioPérez Poza, José M. PoseMesura, Marisa RodríguezVázquez, Eladio A. Romero Ares,Luís Sánchez Gala, FranciscoSardina Picos, Valentín TatoSánchez, Enrique TeixeiroSanjuán, José Tome Roca,Ricardo Varela Sánchez, JoséManuel Vázquez Riveira.

Compoñen a ComisiónExecutiva cinco persoas: Xesús

Mosquera Sueiro, Presidente;Roxelio Pérez Poza, Secretario;Rosa Arcos Caamaño,Administradora; Vocais: JoséAntonio Gómez Gómez e JuanPais Andrade. Como Director doArquivo Histórico e da Biblioteca foinomeado Guillerme Pérez Agulla.

Prioridade Actual osTraballos deInvestigación

A Fundación, que sempreconcedeu unha grande impor-tancia ós traballos de investiga-ción, está levando a cabo naactualidade, e gracias as axudasrecibidas da DeputaciónProvincial da Coruña e da Xuntade Galicia, un esforzo sen prece-dentes no campo da reconstruc-ción da historia das organiza-cións socialistas en Galiciadende o seu nacemento en 1891ate o ano 1936.

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

32


33

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

O Arquivo e a Biblioteca daFundación Luís Tilve:Un laboratorio de historia social

Guillerme Pérez Agulla.

Director do Arquivo e Biblioteca da Fundación Luís Tilve

En outubro de 1989,a Comisión Execu-tiva da UGT-Galicia

puxo o primeiro pilar do queserá o Arquivo e a Biblioteca, aocrear a Fundación Luís Tilve, xaque a xestión da documenta-ción en posesión do sindicatopasaba a depender da novaentidade.

Tamén pensouse na necesi-dade de recuperar unha historiapouco coñecida, como era a domovemento obreiro en Galicia,e en particular da súa vertentesocialista, representada polaUGT e o PSOE, dado o enormedéficit que había do seu estudo,sempre ensombrecido pologaleguismo, o cal incluso con-vertérase nunha das bases donovo socialismo nacido no tar-dofranquismo. A eliminaciónbrutal e programada de todorastro político durante a repre-

sión e a Ditadura, fixera des-aparecer aos persoeiros e diri-xentes, así como a súa mensa-xe, do que había sido un enor-me movemento obreiro galego,xa dende finais do século XIX.Os alcaldes do partido dos tra-balladores, os seus concellei-ros, que tantos cambios fixeranna política municipal; os líderesobreiros que lograran avancessignificativos, para a época, nascondicións laborais, a través defolgas e manifestacións cunhaaltísima participación, pese aosperigos que isto supuña, o cár-cere, a fame, todo elo vencidomediante a solidariedade; unhaafiliación de miles de persoas;todo elo esquecérase na brumado sensenso. O colectivo quemáis mortos tivo durante arepresión franquista desapare-ceu baixo un imaxinario máisromántico, como é o dos inte-lectuais galegos da xeraciónNós e o Partido Galeguista, que

si ben tamén sufriron, moito, emerecen o noso recoñecemen-to, representaban en realidadeá clase burguesa, e tiñan asorte de estar presentes a tra-vés da literatura, o que os sal-vou do esquecemento.

Da suma de arquivo, biblio-teca e investigación, xurde oque é hoxe en día a FundaciónLuís Tilve, un laboratorio de his-toria social.

O arquivo¿Qué é un arquivo?, ¿Qué

aporta? Como tódolos proxec-tos e tódolos órganos, o Arquivocumpre un papel ben definido eten un clara razón de ser, a calparte da propia existencia daentidade da que depende,UGT-Galicia. Tódalas entida-des xeran documentación, e


cando esta vólvese demasiadovoluminosa xurde a necesidadede xestionala, coa fin de quenon perda a súa utilidade eefectividade, de tal maneira quecando se precise un documen-to concreto, pese aos anos quepuideran pasar, se atope deforma rápida e precisa. O finprincipal, polo tanto, do Arquivo,é servir á administración deUGT-Galicia, recollendo astransferencias documentais detódolos seus órganos (federa-cións, unións e sindicatoscomarcais), clasificando e des-cribindo a documentación parafacilitar o seu uso.

Sen embargo, nunha épocacomo a actual, na que as novastecnoloxías invaden toda anosa existencia e permitennovas utilidades, o Arquivo nondebe limitarse só a servir adocumentación dunha formatradicional, dada a cantidade deinformes, estudos, circulares,propostas, convenios, etc., quese gardan e que poden ser de

gran utilidade para os cadrossindicais. Por iso, dende aFundación pretendeuse dar unpaso máis, cara o futuro, planifi-cando e instalando un Sistemade Xestión DocumentalInformatizado (SXDI), que estáxa operativo, en período deproba, e a través do cal se podedixitalizar a documentación,gardala e conservala en caixasde memoria, recuperalamediante unha aplicación debusca por diversos campos, edifundila dende un Servidor e através da rede á administracióndo sindicato, facilitando os pro-cesos de consulta e anticipán-dose a unha realidade cada díamáis presente, como é a des-aparición do formato papel.

Pero iso só é un dos papeisque ven cubrir o Arquivo; ooutro, como un bo viño, se vaicumprindo cos anos, a medidaque a documentación vaigañando valor histórico. Comodicíamos, a falta de documenta-ción do período 1893-1936,

impediu conservar a historia domovemento obreiro socialista,xa que todos os papeis dassociedades obreiras e do parti-do desapareceron por causa domedo, da represión, das clau-suras, da clandestinidade, etc.,e con elo o rastro da súa exis-tencia. Para que isto non volvapasar e a nosa historia non nolaescriban con lagoas que desvir-túen a realidade, o Arquivo daFundación cumpre tamén esamisión de conservar a historia eofrecela aos novos historiado-res e investigadores. Non obs-tante, non podíamos confor-marnos con isto; había querecuperar a historia dos nososantergos, dos primeiros traba-lladores que se enfrontaron áunha situación de miseria eexplotación que hoxe en díacustaríanos imaxinar, doshomes que fixeron das siglasUGT e PSOE unha herdanzade enorme poder, construídacon sangue, suor e lágrimas, áque lle debemos un firme res-pecto. Por iso, o equipo de tra-

34

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


ballo do Arquivo dedícasedende fai anos á recuperaciónde todo o material posíbel rela-cionado coa UGT e o PSOEnos anos anteriores á Ditadura,con moito traballo, pero taméncon moitas satisfaccións, perco-rrendo arquivos, bibliotecas,museos, asociacións, recorren-do a familiares e protagonistas(é de destacar a colaboraciónda familia de Manuel Suárez,Francisco Tilve ou Juan Tizón,entre outras), tanto en Galiciacomo fora dela. O resultado, atao de agora, é un fondo no quese poden atopar: xornais, car-tas (entre elas orixinais dePablo Iglesias ou LargoCaballero), informes de xestión,actas de congresos, libros deactas, regulamentos, etc., asícomo moita documentaciónindirecta –xerada por outrasinstitucións en relación comovemento obreiro-, consellosde guerra, expedientes de res-ponsabilidades políticas e civís,actas municipais, clausuras,etc. Neste senso, é destacábelo esforzo de dixitalización deconsellos de guerra no ArquivoMilitar de Ferrol, de gran valorhistórico.

Outro dos períodos docu-mentais a recuperar é o daetapa da clandestinidade e daTransición, dada a cantidadede información que se perdeupor gardarse en casas particu-lares, por traslados de sedes oupouca conciencia do seu valorfuturo. Este déficit estasecubrindo grazas a doazóns ecesións documentais, como asque fixeron Jesús Mosquera,Ceferino Díaz, Isidoro Gracia,José Luís Rodríguez Pardo,

Fernando González Laxe, JoséNogueira, Mario Bouza, MiguelCagigal Fariña, Pilar Lavia,entre outros. Por iso aproveita-mos este artigo, ademais depara presentarvos o Arquivo,para recordarvos que calqueramaterial relacionado coa nosahistoria, que pensedes que nonpoda ter valor, si o ten, e queantes de tiralo o podedes traerá Fundación, así como materialque queirades conservar peroque poidamos dixitalizar.Finalmente esta recuperacióndocumental se irá completando

con entrevistas a persoeiros daépoca.

Toda a documentación recu-perada, tanto en copia como enorixinal, é dixitalizada, paramellorar a súa difusión e con-servación, e clasificada noArquivo. Esta labor ten como finúltimo facer realidade o labora-torio de historia social do quefalamos, permitindo aos investi-gadores e historiadores –taménaos medios de comunicación,como La Voz de Galicia que uti-lizou material do noso arquivo

35

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


para “A gran historia deGalicia”- ter a súa disposiciónun arquivo do mundo do traba-llo en Galicia; e a través deldifundir e dar a coñecer aoscadros sindicais e aos cidadánsen xeral, porque vivimos hoxemellor que os nosos avós, quenforon os que loitaron por iso, ecomo non debemos dar pasosatrás nesas vitorias sociais.

A importancia da documenta-ción que alberga o Arquivo da

Fundación, imprescindíbel paracomprender a historia laboral econtemporánea de Galicia, faique este pertenza como tal áRede de Arquivos de Galicia. Asúa inclusión na rede permite,ademais, utilizar a aplicacióninformática desta Rede, ALBA-LA, xestionada dende a Xuntade Galicia e en rede con outrosarquivos galegos, que nos per-mitirá, antes de que acabe o ano,a consulta en Internet, medianteOpac, dos nosos fondos.

Os fondos existentes supe-ran as 4.000 unidades de insta-lación, que van crecendo a tra-vés das transferencias, doa-zóns, cesións ou recompila-cións, e poden dividirse en:fondo documental anterior a1960 ou “Antigo”, fondo docu-mental posterior a 1960 ou“Democrático”, fondo fotográfi-co, fondo de cartelería e fondoaudiovisual.

O fondo “Democrático”, quecorresponde ás etapas de clan-destinidade, Transición eDemocracia, é o núcleo centraldo arquivo e a documentaciónmáis abundante, xa que é froitodunha administración en curso.Este fondo se pode subdividir entres subfondos: a documenta-ción propia da UGT-Galicia (quesuporía o maior volume), adocumentación do PSdeG-PSOE, e a documentación dou-tros sindicatos (incluído materialinternacional), partidos ou move-mentos sociais. Por outro lado, ofondo “Antigo” está aínda enfase de clasificación, xa que éfroito dos proxectos de investiga-ción e recompilación, inda enmarcha, como veremos.

En canto ao fondo fotográfi-co, este contén máis de 4.000imaxes, xa dixitalizadas, organi-zadas mediante un programa dexestión informática de fotografí-as, que permite a súa rápidabusca por temas, protagonistas,etc. As fechas extremas vandende 1920 ata a actualidade.É, por tanto, unha fonte de moitautilidade para a historiografíaactual, necesitada de materialvisual que engadir ás novas tec-noloxías e formas de comunica-

36

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


ción. Tendo en conta esta nece-sidade, tamén dará moito xogo ofondo audiovisual, cada vezmáis útil e habitual, no que serecollen manifestacións, congre-sos, conferencias, mitins, folgas,entrevistas (fonte para a historiaoral), etc. Outro fondo suma-mente interesante é o relativo ácartelería, con máis de 500 orixi-nais ata a fecha. Ademais dou-tros materiais como pegatiñas,pins, chapas e diverso materialde propaganda.

A BibliotecaXunto ao material de arqui-

vo, a Fundación Luís Tilvetamén recibiu o encargo deorganizar e xestionar o material

bibliográfico da UGT-Galicia, oque deu lugar á unha bibliotecade carácter especializado, cuxatemática é o mundo do traballo.

A Biblioteca supón un com-plemento e apoio imprescindí-bel para os cadros sindicais eafiliados do sindicato, ademaisde para os investigadores daFundación e para tódolos usua-rios da mesma, xa que conténobras de diversa temática: sin-dicalismo, política, socioloxía,economía, emigración, xustiza,historia e calquera outra mate-ria relacionada co mundo labo-ral ou que poida ser de utilidadepara o sindicato.

O seu fondo bibliográfico secompón de obras, xornais erevistas, folletos, manuais, estu-

dos, informes, material audiovi-sual, etc. Pero o gran interese domesmo reside, non só no seucarácter especializado, senónen que conta con moito materialdifícil de encontrar noutras biblio-tecas, por ser de consumo sindi-cal ou obras moi especializadasde pequena tirada.

A entrada de libros e revis-tas é constante, nutríndose detransferencias, doazóns, com-pras e intercambios con univer-sidades ou outras entidades,ademais de recibir periodica-mente revistas, o que supón adía de hoxe un volume de máisde 4.500 obras, 400 cabeceirasde revistas e 100 audiovisuais,todos eles catalogados no pro-grama informático de xestiónde bibliotecas, MEIGA.

37

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


38

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

A biblioteca está operativadentro da Rede de Bibliotecas deGalicia, integrada no proxecto doCentro Superior Bibliográfico deGalicia (CSBG), a través do citadoprograma MEIGA. Esta rede fun-ciona dende Internet, sendo a súapáxina de acceso:http://www.opacmeiga.rbgalicia.org

Nela aparecen tódalasbibliotecas galegas que estánconectadas por rede co citadoprograma. De tal maneira que,actualmente, se pode consultaro catálogo da nosa bibliotecadende Internet, tanto no men-cionado enlace como dende anosa páxina web(www.fundacionluistilve.org), noapartado Biblioteca, onde sepoden ver as derradeiras incor-poracións que se produciron,xa que o catálogo é actualizadotódalas semanas. DendeMEIGA pódese realizar calque-ra consulta ou busca dos librosrexistrados, a través do marxeesquerdo da pantalla, onde di“Buscar información”, que pro-porciona diversos campos debusca (título, autor, materia,serie, CDU, editorial ou ISBN).

Os proxectos deinvestigación

Tanto o Arquivo como aBiblioteca se complementancos proxectos de investigación.O Arquivo recibe a documenta-ción que os investigadores vanatopando nas súas pescudas,que a súa vez se nutren doArquivo, namentres que aBiblioteca aporta máis informa-

ción. A finalidade destas investi-gacións ou proxectos é engadirao Arquivo un coñecementomáis contextualizado do sabercontido, así como facer uso domesmo.

Os proxectos principais quese están a desenvolver nestesintres son:

� Proxecto de Investigaciónpara a elaboración do“Diccionario biográfico delsocialismo español”, encolaboración coa FundaciónPablo Iglesias e integradosno seu equipo de investiga-ción, estando ao cargo doapartado relativo a Galicia.Este proxecto, xa finalizado,continua agora cara á ela-boración dun diccionarioespecifico e máis completode Galicia, así como para ainstalación dunha páxina deconsulta, máis continua ecompleta, en internet doproxecto inicial.

� Proxecto de Investigación “Omovemento obreiro socialistana provincia de Ourense”, enfase de finalización, no que serecollerá a historia do mesmodende a súa aparición ata osanos 40.

� Proxecto de Investigación“O movemento obreirosocialista na provincia deLugo”.

� Proxecto de Investigación“O movemento obreirosocialista na provincia dePontevedra”.

� Proxecto de Investigación

no Arquivo Militar de Ferrol,dixitalizando os consellos deguerra relacionados comovemento obreiro.

� No 2009 iniciouse a colabo-ración da Fundación coaUniversidade de Santiagode Compostela en proxec-tos de investigación.

Finalmente e coa intenciónde difundir o saber contido noArquivo, así como os resultadosdos traballos de investigación, aFundación ven desenvolvendodende fai anos unha destacábellabor editorial.

Por último, só me quedaagradecer o traballo realizado,con cariño e dedicación, polosprofesionais -arquiveiros, biblio-tecarios, historiadores, xornalis-tas- que colaboraron e pasarondurante estes anos polaFundación, deixando cada undeles un gran do seu saber quefloreceu no que hoxe é xa olaboratorio de historia socialcun día soñamos.


39

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

Ás veces, transcorri-do o tempo, chega-mos á conclusión

de que aquel modelo, aquelaidea que semellaba interesanteno seu momento era realmenteinútil e que foi un artificio deriva-do dunhas ideas que daquelanos enganaron. Podemos pen-sar en institucións, entidadesou organismos que creados faianos, veñen arrastrándose naactualidade penosamente exustificando en si mesmos asúa propia supervivencia.

Noutros casos aquelasideas ou proxectos medraron,consolidáronse e reformáronsedemostrando a súa validez, alu-meando ao longo do temponovas posibilidades e novosfuturos. Un destes casos é oConsello Galego de RelaciónsLaborais de Galicia do que é bo

momento, cumpridos xa 20anos da súa creación, paralembrar os seus inicios e refle-xionar sobre o seu futuro e posi-blemente sobre o futuro dosórganos de participación social.

Considerar e ata analizar ascircunstancias de nacemento edesenvolvemento do Consello

Galego pode ser unha achegainteresante para deseñar e bus-car o seu futuro. O feito de quelogo de dúas décadas se modi-ficara o seu marco normativopara a súa consolidación xurídi-ca e para potenciar as súasposibilidades, non fai inoportu-no falar da súa evolución futurasenón que será ata útil paraaxudar a reflexionar sobre ofuturo desenvolvemento etransformación doutros organis-mos ou entes de participación.

Nestas liñas pretendo sim-plemente lembrar e transmitiralgúns feitos e circunstanciasdo proceso de creación e postaen marcha do Consello, basica-mente extraídos da miña propiamemoria, coa vontade de facerunha achega reflexiva.

Pode haber dificultades endescribir ou analizar feitos nos

A creación do Consello Galego deRelacións Laborais


Ex Conselleiro de Traballo e Benestar Social

Cando corresponde analizar a existencia ou o funcionamento de algo (dunha institución, dunorganismo ou de calquera realización ou modelo) é diferente realizalo en vivo, con carácterinmediato á súa creación, ou desde a perspectiva temporal, unha vez pasado un tempo suficien-te para valorar a súa validez, solidez, a resposta ás súas avarías ou problemas e se realmentesegue funcionando e é útil.



40

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09 Galicia necesi-

taba entón, esegue a

necesitar hoxe, que osseus empresarios e os

seus traballadores seestruturen en organiza-

cións non só fortes erepresentativas, senónque socialmente sexan

consideradas comointerlocutores válidos

para a solución de pro-blemas e para a xestiónde respostas de avance

social

que se tivo algún protagonismo enos que se recordan a amigos epersoas, algúns desgraciada-mente desaparecidos, perotamén cando se miran fotos ou selen actas dos momentos da súacreación, ou memorias do seudesenvolvemento, xorde unhagrande satisfacción xa que o pasodo tempo deu o seu aprobado aoque fai vinte anos non estaba tanclaro como agora.

Non debemos esquecer queno ano 1987 a Autonomía deGalicia, o propio Estatuto deAutonomía estaba recente eque o Goberno galego levabasó seis anos de funcionamento.Pensemos que desde entónpasaron vinte e dous anos.

As transferencias en mate-ria laboral recibíronse catroanos antes, en 1983, e aíndaalgunha estaba pendentenaqueles tempos; non existíaun marco de función públicagalega como tal e a título deexemplo, podemos mencionarque entón se empezaba a tra-ballar na difícil transferencia doINSALUD

O Goberno tripartito asumiuas súas funcións á metade dasegunda lexislatura, xa no últi-mo trimestre de 1987, coanecesidade de non só gobernarsenón de construír país.

Na área de traballo tratábasede crear unha metodoloxía dediálogo social e de participaciónno ámbito das relacións laborais,pero tamén era necesario integraras competencias de caráctersocial nunha consellería de mar-cado carácter social.

Por iso se creou unhaConsellería de Traballo eBenestar Social que incluíu,ademais de relacións laborais,os servizos sociais transferidosdo INSERSO e o relativo á pro-tección de menores que naque-les anos se asumiu.

Naquel momento non existíano ámbito das relacións laborais,aínda a poucos anos daTransición e mais alá de persoasde prestixio e transcendente valía,unha vertebración sistemática depolíticas laborais, que permitiraintervir de xeito mantido na reali-dade laboral.

Era necesario naConsellería de Traballo eBenestar Social artellar astransferencias competenciaisrecibidas nunha administraciónlaboral homoxénea, así como,de forma crecente, intervir nosproblemas sectoriais e deempresas que se expuñan conforza na sociedade galega.Pero, así mesmo, era necesarioavanzar na vertebración socialcreando institucións de partici-pación social, como aposta defuturo.

Galicia necesitaba entón, esegue a necesitar hoxe, que osseus empresarios e os seus tra-balladores se estruturen enorganizacións non só fortes erepresentativas, senón quesocialmente sexan considera-das como interlocutores válidospara a solución de problemas epara a xestión de respostas deavance social. A tensión perma-nente, que é inevitable candonon hai institucións sólidas dediálogo e participación, leva á


41

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

perda do respecto social aospropios procesos de diálogo.

Naqueles anos era urxentea creación de institucións dediálogo no ámbito laboral, quepermitisen e potenciasen o pro-tagonismo dos interlocutoressociais, que favorecesen asvontades de acordo dos axen-tes sociais. Xa se perderanalgúns anos desde a recepcióndas transferencias en materiade relacións laborais e a confli-tividade laboral era apreciable econ tendencia a aumentar, senque se dispuxera de mecanis-mos que favoreceran o avancesocial.

Tratábase, en definitiva,dunha normalización social naliña dos países europeos e anecesidade dun Consello deRelacións Laborais estaba per-

fectamente fundamentada nascorrentes internacionais que ins-taban e definían a necesidade decanles de encontro de carácterinstitucional entre as organiza-cións representativas dos traballa-dores e as dos empresarios parafacilitar o diálogo e a adopción deacordos. Lembremos que o artigo7º da Constitución Española atri-búelles un papel clave ás organi-zacións sindicais e patronais nadefensa dos intereses económi-cos e sociais que lles son propioscomo instrumentos fundamentaispara a participación política.

Por outra banda as posiblesdúbidas que existiran noutrasCCAA en canto a que se creasenestes órganos de participación anivel autonómico estaban xaresoltas polo propio TribunalConstitucional. Pode parecer sor-prendente hoxe en día que puide-

sen existir estas dúbidas, pero asúa existencia sérvenos para lem-brar o lonxe que estamos xa notempo e qué cuestións ou con-ceptos, que son adoitados e indu-bidables hoxe, eran entón motivode reflexións e discusión.

É xa innecesario lembraraquí que o Estatuto deAutonomía de Galicia, no seuartigo 4.2 sinala que lles corres-ponde aos poderes públicos deGalicia facilitar a participaciónde todas as galegas e de todosos galegos na vida política, eco-nómica, cultural e social, e queo artigo 27º lle atribúe a compe-tencia exclusiva en materia deorganización das súas institu-cións de autogoberno.

No Parlamento Galego pre-sentáranse anteriormente ini-ciativas relacionadas co tema


pero sen que se chegasen aconcretar. Existía unha certaconfusión entre o que é unmarco laboral de participación easesoramento bipartito co quepodía ser outro marco de parti-cipación social de carácter maisamplo centrado no que máistarde se concretaría noConsello Económico e Social.Nada tiñan que ver pero odebate xeral estaba freando acreación do Consello Galegode Relacións Laborais

Era urxente a posta en mar-cha das institucións participati-vas en materia de relaciónslaborais e tamén na entón cha-mada seguridade e hixiene no

traballo, e era así mesmo nece-sario realizalo con rapidez dadoque xa existía un atraso e alexislatura estaba na súa meta-de. A rapidez é, algunhasveces, o factor primordial daxestión pública e esta era unhadesas ocasións.

O presidente da Xunta deGalicia Fernando GonzálezLaxe, nada máis tomar pose-sión definiu a urxencia de avan-zar rapidamente na creación demarcos de participación nomarco das relacións laborais een consecuencia transmitiumeesas prioridades.

Non era posible, por razóns

de tempo, abrir un proceso for-mal de diálogo social e en pou-cas reunións directas entre aConsellería de Traballo e ossecretarios xerais dos sindica-tos e separadamente co presi-dente da CEG José PabloRodríguez Mantiñán, definiusea necesidade e a urxencia decrear o Consello Galego deRelacións Laborais como órga-no bipartito.

Se queremos ser rigorososcoa historia, foi nun par de con-versacións entre o secretarioxeral de UGT Galicia, SusoMosquera e o autor deste arti-go, en outubro de 1987, ondese concretou a decisión de cre-

ación do Consello, o seu conti-do e o que foi decisivo, a utiliza-ción da vía do proxecto de lei.

Foi necesario realizar unesforzo de rapidez para podergarantir que o Consello Galegode Relacións Laborais estiveraen funcionamento antes doremate da lexislatura e por isose levou a cabo o proceso lexis-lativo e de desenvolvementocunha celeridade que, vistadesde a actualidade, parecenecesario subliñar.

Así, no mes de decembro, oConsello da Xunta de Galiciaaprobaba o proxecto de Lei decreación do Consello de

Relacións Laborais e remitíaoao Parlamento de Galicia nomes de xaneiro para a súa tra-mitación, quen finalmente oaprobou en xuño de 1988.

Debemos destacar a impor-tante participación durante atramitación parlamentaria dodeputado socialista RamónFélix Blanco Gómez como rela-tor na Comisión e como porta-voz no Pleno; non quero deixarpasar a ocasión sen recoñecera súa importante achega.

No debate de totalidadepara pór de manifesto a vonta-de do Goberno para levar acabo a articulación do Consellocoa maior rapidez e urxenciaposible, mencionábamos quenos propios orzamentos do ano1988, xa aprobados, se incluíaunha partida para permitir asprimeiras accións de xestión efuncionamento, e tamén, resal-tábamos en relación aoConsello o seu carácter expan-sivo, de crecemento, de posibleampliación do seu traballo, conreflexo tanto na estrutura comonas funcións definidas no texto.Unha estrutura que reflectía avontade de independencia eneutralidade, de modo que foseo propio Consello quen fosedefinindo desde a súa propiaindependencia o seu camiño deacordo coa vontade das partes.

O debate parlamentario puxode manifesto a diferenza da liñado Goberno, centrada nun conse-llo bipartito, órgano de diálogo ins-titucional entre sindicatos e aso-ciacións empresariais, así comoórgano consultivo e asesor dacomunidade autónoma nas mate-

42

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Era urxente a posta en marcha das instituciónsparticipativas en materia de relacións labo-

rais e tamén na entón chamada seguridade ehixiene no traballo


rias relativas á súa política laboral,con algúns deputados do entónexistente grupo mixto que só que-rían algo semellante a unConsello Económico e Social, ocal non era realmente o debate domomento.

A Lei do 12 de xullo de1988, de creación do ConselloGalego de Relacións Laboraispublicouse no DOG do 26 dexullo de 1988, a menos de 10meses logo da formación dogoberno tripartito.

Unha vez desenvoltas asnecesarias actuacións adminis-trativas, nomeados o presidente evicepresidente e designadospolas organizacións correspon-dentes os membros titulares esuplentes nos termos definidosna propia Lei 7/1988, o Conselloinicia a súa andaina con carácterformal o 20 de febreiro de 1989 nosalón de actos da Consellería dePresidencia e AdministraciónPública, en acto presidido polopresidente da Xunta de GaliciaFernando González Laxe, que-dando así constituído o ConselloGalego de Relacións Laborais

Previamente adscribiusepola Xunta ao Consello un localen Santiago de Compostela narúa Fray Rosendo Salvadoonde iniciou as súas activida-des ao longo do ano.

Era unha idea compartidapor todas as organizacións, epor suposto polo propioGoberno Galego, que xurdiríandificultades nos primeiros anospropias da tarefa a desenvol-ver; estas dificultades sen dúbi-da existiron pero seguro que

contribuíron á consolidación doproxecto. Un obxectivo en simesmo do Consello era xerarhábitos e técnicas de debateque puidesen contribuír ás rela-cións laborais e ao avancesocial no noso país.

Quizais deberíamos men-cionar aquí tamén a creaciónnaqueles anos dos órganos departicipación en seguridade ehixiene, concretamente oConsello Galego deSeguridade e Hixiene noTraballo, creado polo decreto162/1988 de 9 de xuño, con-xuntamente cos catro ComitésProvinciais como órgano departicipación e asesoramentoen materia de seguridade e ensaúde laboral. No ano 2007veuse consolidado pola súainclusión, consolidación e arte-llamento como un Capitulo 2 naLei 14/2007, do 30 de outubro,pola que se crea e regula oInstituto Galego de Seguridadee Saúde Laboral

A situación socioeconómica

do país viña marcada, naquelesmeses, por axustes, reconver-sións e conflitos sociais deriva-dos de peches de empresas.Nomes como Telanosa, Álva-rez, Sidegasa, o Naval e outrosforon referencias daquela déca-da dos 80. A Xunta intentabapor medio da Consellería deTraballo intervir e mediar encada caso.

Por outra banda, o desen-contro histórico entre UGT e oGoberno socialista en Españaque culminou na folga xeral do14 de decembro de 1988 e nofracaso posterior en febreiro de1989 das negociacións entre oGoberno español e os sindica-tos UGT e CCOO, non tivorepercusión transcendente enGalicia, dado que por parte daXunta se considerou que a con-frontación non se dirixía á súapolítica e os sindicatos nonobxectaron, en xeral, esta idea.

A concertación fracasaraen España pero en Galicia,polo menos nos conflitos pun-

43

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

Acto final en Madrid da folga xeral do 14 de decembro de 1988


tuais e en accións sociais,seguían existindo diálogossingulares, aínda que seríairreal afirmar que a confronta-ción xeral no Estado non cau-sou efectos colaterais enGalicia como a dimisión deSuso Mosquera como depu-tado do PSdeG PSOE noParlamento Galego e proba-blemente teñamos que reco-ñecer que o desenvolvemen-to inicial do Consello duranteo ano 1989 sufriu algunhaconsecuencia.

Por outra banda pensandono desenvolvemento adminis-trativo e a evolución política, aparticipación institucional dasorganizacións sindicais e patro-nais non se pode considerarcomo algo abstracto, xeradorde debates xerais ou concep-tuais senón que debe concre-tarse en accións concretas emesmo na execución de fun-cións.

Se no ano 1992 a sinaturado “Acordo Galego de SoluciónExtraxudicial de ConflitosColectivos de Traballo” abriu aporta ás novas saídas máis áxi-les nos conflitos laborais decarácter colectivo, a situaciónactual suxírenos a potenciacióndeste sistema e a busca denovas fórmulas que dean res-posta rápida e satisfactoria atodas as situacións de conflito,incluso individuais, que se poi-dan producir nas relaciónsentre empresarios e traballado-res.

A referida Lei 7/1988, do 12de xullo, aínda que definía oConsello Galego de Relacións

Laborais como un marco per-manente de encontro dos inter-locutores sociais, como unórgano de diálogo institucionalentre eles e como órgano con-sultivo e asesor da comunidadeautónoma nas materias relati-vas á súa política laboral, deixa-ba a súa natureza xurídica inde-finida. E recentemente a Lei5/2008, do 23 de maio, polaque se regula o ConselloGalego de Relacións Laboraisconverteu ao Consello Galegode Relacións Laborais nun entepúblico de carácter indepen-dente con autonomía e investi-do de personalidade xurídica ecapacidade de obrar para aca-dar os fins que ten encomenda-dos. Un novo paso que abrecamiño cara un Consello conmaiores capacidades

Os órganos ou instituciónsde participación social deberíandesenvolverse asumindo tare-fas de utilidade pública, fun-cións de xestión de asuntosrelacionados co seu ámbito ecompetencias delegadas ouencomendadas polas propiasadministracións mais alá dapropia realidade da participa-ción.

É difícil imaxinar un crece-mento permanente das dimen-sións da propia administración,dado que aínda que fose posi-ble teoricamente en termosorganizativos non o seríadende a realidade das hostilida-des que a propia administraciónxera, do crecente rexeitamentodende áreas privadas e mesmopolas propias rixideces que seviñeron fabricando na propiaadministración.

Unha ensinanza destelongo proceso é o dialogo socialcomo método e a necesidadede manter a propia consolida-ción das institucións de partici-pación como obxectivo.Consolidación que non debeentenderse como cuestiónmeramente formal, senóncomo definición de contidos,funcións e competencias.

O Diálogo Social no 2005-2008 entre a Xunta de Galicia eos axentes económicos esociais galegos é un bo exem-plo de metodoloxía de avancesocial, que permitiu acadar econsolidar acordos que naactualidade xa son realidades.

Finalmente non quero rema-tar sen lembrar a todos aquelesque fai xa dúas décadas contri-buíron, de diferentes formas edende diferentes posicións eresponsabilidades, á creacióndo Consello Galego deRelacións Laborais, que foi unprimeiro paso do xa longo cami-ño das relacións laborais enGalicia.

44

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


45

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

Consello Galego de Relacións Laborais:O momento da consolidación

Eladio Romero Ares

Secretario de Acción Sindical de UGT-Galicia

O 20 aniversario do Consello Galego de Relacións Laborais (CGRL) coincide co nacemento dunNovo Marco de Relacións Laborais, ao abeiro do Diálogo Social aberto en Galicia o pasado 5 denovembro de 2005, que inclúe un Acordo sobre a nova regulamentación normativa do CGRL, coseu reflexo na Lei aprobada polo Parlamento autonómico.

Con esta Lei vesesatisfeita unha vellademanda de UGT,

xa que incorpora novidadesimportantes que consideroimprescindibles para o seu bofuncionamento. Pero tamén sitúo-me na tesitura de que estas por sisoas non van ser quen de colocarao órgano na relevante posiciónque debería ter. È necesaria acolaboración, apoio e confianzadecidida de todos os axentesimplicados.

Esta posición de relevanciasocial debería comezar polocoñecemento da propiaInstitución e recoñecemento dacidadanía social.

Pero esta nova Lei si constitúeun primeiro paso neste camiño.

Primeiro, dota ao CGRL de perso-nalidade xurídica propia e autono-mía financeira. Isto posibilítanosaos axentes sociais que estamospresentes no Consello, a travésdos seus órganos, configurar assúas prioridades de actuación coseu correspondente reflexo nosdiferentes capítulos de gasto, senprexuízo das limitacións ao crece-mento total do mesmo e dasfacultades de intervención e con-trol ás que debe estar sometido,en tanto que se trata dunha enti-dade xestora de fondos de carác-ter público.

Isto, xunto co novo procede-mento de elección do seu presi-dente e as funcións atribuídas aomesmo, constitúen os elementosmáis importantes na configura-ción do CGRL, como un órganoque goza dunha ampla autono-

mía do poder político.

Coa nova lexislación da quenos dotamos no proceso de diálo-go social, a elección do presiden-te deixa de ser un trámite de sim-ple consulta e emerxe o poderdecisorio do pleno. De feito, precí-sase o acordo da maioría absolu-ta de cada unha das representa-cións sociais que conformamos oConsello.

Neste 20 aniversario doCGRL dende a UGT considera-mos que a nova lexislación o con-solida como un órgano consultivoe asesor de Galicia en materiasrelativas á súa política laboral,pero aquí quero lembrar de novoa insuficiencia da Lei por si soapara converter a esta Instituciónnunha protagonista principal domarco laboral.


Somos moitos os actores quetemos que por da nosa parte eoutorgarlle ao Consello a confian-za que precisa. O Executivocando actúa na súa función lexis-lativa, a través da promulgaciónde normas regulamentarias, etamén o Lexislativo, a través dasproposicións de Lei, deben amo-sar unha actitude de colaboracióncos axentes sociais a través doConsello.

Pero tamén nós deberemosactuar dilixentemente dada anosa capacidade de exercitar aacción gobernativa a través daemisión por iniciativa propia deinformes ou estudos.

A actividade consultiva e ase-sora do Consello, desenvolvida através da emisión de ditames,debe ser quen de converterse enprotagonista da actividade execu-tiva e mesmo normativa, regula-mentaria ou legal.

No CGRL tamén debemosser capaces de desenvolver unhaactividade de estudo, divulgacióne mesmo formativa capaz deespertar o interese dos seus des-tinatarios naturais pero tamén dacidadanía en xeral.

Pero o traballo, o “leitmotiv”,do Consello ten que ver cas tare-fas relacionadas co fomento eampliación da negociación colec-tiva, a preparación de propostasde acordos laborais de posterioraplicación ou a promoción damediación e da arbitraxe e da cre-ación de comisións paritarias.

En canto á negociación colec-tiva, considero que a súa estrutu-ra hoxe en Galicia dista de ser a

desexable, condicionada polapropia atomización empresarial.Aquí, cómpre facer un chama-mento á parte empresarial paraacadar unha estrutura axeitada ecubrir os eidos aínda desregula-mentados na nosa Autonomía.

No eido da mediación e a arbi-traxe debemos recoñecer quesomos herdeiros das nosas tradi-cións xurídicas. En particular, adesconfianza cara a arbitraxe.Aquí tamén o papel do Consellovai estar determinado polo pulointerno na súa labor de ofrece-mento da mediación e promociónda arbitraxe, e nesto os axentessociais temos un papel determi-nante.

Non debemos deixar de signi-ficar que nos últimos tempos aXunta de Galicia, a través daConsellería de Traballo e, máisconcretamente, a través daDirección Xeral de RelaciónsLaborais, asumiu, canto menosen conflitos dunha certa relevan-cia social, un papel importante e,porque non dicilo, de éxito quenos debe levar á reflexión desde oseo do Consello sobre unha certaparálise nese senso.

Debemos asumir o reto deimpulsar decididamente a activi-dade arbitral do Consello. Os 60expedientes tramitados ó longodo ano 2008, que afectaron a49.746 traballadores e 4.705empresas, constatan a escasaactividade desenvolvida nesteeido. Aínda que si é mencionablea considerable mellora en rela-ción ao ano anterior. No 2007 osexpedientes tramitados foron 38.

A Lei tamén sitúa no ámbito

do Consello a competencia deemisión de informes preceptivosrelativos á extensión de efectosdos convenios colectivos, o calafonda na liña de afianzar e refor-zar o seu papel institucional nasrelacións laborais.

Creo que non me trabucocando afirmo que a Lei no seuespírito configura un órgano forte,protagonista, de relevancia. Olexislador, respectando a vontadeexpresada a través do consensono seo do Diálogo Social, dótanosdun instrumento do máximo nivelnormativo axeitado para elo.Agora é a nosa hora. Agora é ahora dos interlocutores sociais.

E os interlocutores sociaistemos que adoitar o compromisodecidido de converter ó Consellonun verdadeiro órgano de encon-tro e de diálogo institucional que,forzosamente, ten que ser quende trasladar os seus froitos ómarco das relacións laborais; tenque ser quen de transmitir a utili-dade e relevancia do seu labor ósprimeiros destinatarios damesma: o conxunto dos traballa-dores de Galicia.

O Consello Galego deRelacións Laborais será –engrande medida o que os seusmembros queiramos que sexa eno seu XX aniversario é omomento de, ademais de avaliaros logros deste últimos anos,mirar cara adiante e afianzar estaInstitución e as súas funcións.

46

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


47

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

La nueva geografía económica y elbienestar: 20 años de balance

Fernando González Laxe

Catedrático de Economía Aplicada. Universidad de Coruña

Ex Presidente de la Xunta de Galicia y presidente de la Fundación Luis Tilve

Está demostrado queel crecimiento eco-nómico desde la

perspectiva geográfica tiende aser desequilibrado. Se confirmaque a medida que las economí-as se desarrollan, la producciónse concentra espacialmente, segeneran desequilibrios y unaseconomías ganan posiciones yotras, por el contrario, ven mer-madas sus opciones.

Esta polarización geográficatiende a subrayar un rasgo fun-damental: las ciudades, laszonas y los países costeros quepresentan buenas conexionesen los últimos años han gozadodel favor de las inversiones.

El reciente informe sobre eldesarrollo económico elabora-do por el Banco Mundial marcaunos datos bien elocuentes entorno al espacio y a los lugares.

Afirma, por ejemplo, que en lospróximos años, una personaque nazca en EEUU ganarácien veces más que una nacidaen Zambia; y vivirá tres dece-nios más. O dicho de otraforma, un niño nacido en unaaldea lejos de la capital deZambia vivirá menos de lamitad de un niño nacido en laciudad de Nueva York, y duran-te su vida, ganará 0,01 dólarespor cada 2 dólares que gane elneoyorquino. Finalmente, ésteúltimo ganará a lo largo de suvida un total de 4,5 millones dedólares y el de la Zambia ruralmenos de10.000 dólares

¿Qué marcan estas cifras?Las abultadas divergenciasentre ingresos y entre nivelesde vida subrayan la evidenteheterogeneidad del desarrolloeconómico; y que la prosperi-dad no es igual, ni llega a todoslos lugares al mismo tiempo.

1.-El papel del territorioen el desarrolloeconómico

Las ciudades avanzan másrápidamente, distanciándosedel campo y del mundo rural; ylos niveles de vida aumentancuanto más próximos seencuentren de los núcleosurbanos. Por tanto, una primeraafirmación es que a medida queun país se hace rico, adquieremayor importancia la ubicaciónde los ciudadanos y de lasempresas. Y una segundaconstatación es que a medidaque en los países avanza eldesarrollo la ubicación geográfi-ca importa menos para las fami-lias y más para las empresas.

Por tanto, da la impresiónque el desarrollo otorga a unespacio/lugar la capacidad debeneficiarse económicamente


de las mayores concentracio-nes de la producción y de lasopciones para poder obtenerlas ventajas sociales resultan-tes de la convergencia en elconsumo.

Al mismo tiempo, tambiénse puede constatar en los últi-mos estudios de los investiga-dores económicos que el con-cepto de proximidad es rele-vante. Los importantes núcleosurbanos no dejan que sus peri-ferias se sumerjan en la pobre-za; es decir, los lugares próxi-mos a las ciudades y regionesprósperas se han beneficiadosiempre de dicha proximidad; yal igual que la prosperidad haceque la actividad económica seexpanda más allá de los límitesoriginales, también es ciertoque dicha irradiación se hacecon las áreas más próximas

La geografía económica,por tanto, nos señala las distin-tas oportunidades y hace que elespacio desempeñe un rol fun-damental en la elaboración yplanificación de las políticaspúblicas

2.- Los desafíos de lasfuerzas del mercado

No sólo la geografía presentavarios desafíos, sino que las fuer-zas del mercado contribuyen aque los procesos de integraciónrevelen distintas opciones. En pri-mer término, la concentración ypolarización de la producción esti-mula la urbanización. En estesentido, la población urbanaaumentará en los próximos añosa tasas muy elevadas.

Se estima que en lossiguientes veinte años los incre-mentos serán de un total de 450millones de personas, lo que sig-nifica que cada mes se agregaráun nuevo Paris. La segundaconsecuencia viene dada por larespuesta al interrogante de silos aumentos de población signi-ficarán aumentos de prosperi-dad, y la respuesta no es hala-güeña. Se prevén mil millonesde habitantes viviendo en tugu-rios de las ciudades en desarro-llo, mil millones de personas enzonas retrasadas, y mil millonesde personas en el nivel más bajode la jerarquía mundial de nacio-nes. Como se afirma en elInforme mundial sobre el des-arrollo “aunque aparentementeinconexas, comparten unacaracterística fundamental: endiferentes escalas geográficasson la manifestación mas visiblede la geografía económica parael desarrollo”.

Las transformaciones geo-gráficas para el desarrollo eco-nómico pueden clasificarse entres dimensiones: densidad,distancia y división.

a) La densidad es la dimen-sión más importante en el planolocal o subnacional. El desafíoconsiste en conseguir una den-sidad adecuada, buscando quelas fuerzas del mercado alien-ten la concentración y promue-van la convergencia en los nive-les de vida entre ciudades yaldeas. De ahí la relevancia dela distancia y la apuesta por laurbanización.

b) La distancia es la dimen-sión geográfica más importante

desde el plano geográfico. Eldesafío consiste en ayudar aempresas y ciudadanos a redu-cir sus distancias a la densidad.Para ello, apuesta por la movili-dad y reduce los costes detransporte mediante fuertesinversiones en infraestructuras;por lo que las distinciones o divi-siones internas dentro de lospaíses suelen ser pequeñas.

c) La división es la dimen-sión más importante desde elplano internacional. En la medi-da que la producción se con-centra en un número pequeñode países, también se constataque están integrados. Las res-tantes están divididas y noconectadas. Por eso, si la dis-tancia es importante en el planointernacional en lo que hacereferencia a los mercados, lasdivisiones asociadas a la imper-meabilidad de las fronteras y alas diferencias de monedas yreglamentaciones, son obstá-culos mucho más grandes quelas propias distancias.

La actual desmaterializaciónde la actividad productiva y elfomento del outsourcing permi-te afirmar que los lugaresatraen a la producción y a laspersonas con diferentes ritmos;y estas diferencias son las quedeterminan las disparidadesgeográficas en los niveles deingresos y de vida. En suma, nose corrobora la afirmación deThomas Friedman de que elmundo es plano.

El crecimiento llega a algu-nas zonas antes que a otras ylas diferencias geográficas enlo que atañe a los niveles de

48

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


vida divergen antes de conver-ger. La tierra está formada porgrandes cimas y simas en lasque se concentra la población,la riqueza, la tecnología, losinvestigadores, etc, tal y comolo describe muy atinadamenteRichard Florida en contra de lastesis de Th. Friedmann.

En síntesis, las dinámicascorroboradas revelan losiguiente:

a) La concentración esespecialmente rápida en elplano local. Se contrasta conlas tasa de urbanización (tantoen términos de crecimiento dela densidad económica y de lapoblación en ciudades y urbes).

b) La concentración es más

constante en el plano nacional.Se advierte un crecimiento másintenso en las áreas más avan-zadas; en tanto que en los paí-ses en desarrollo se recrude-cen las disparidades subnacio-nales

c) La concentración es parti-cularmente lenta en el planointernacional y dura más tiem-po. O sea, la producción y lariqueza continúan concentrán-dose en los países de alta rentay las naciones vecinas parecencrecer o estancarse juntas, conlo que la proximidad ayuda a laprosperidad, en tanto que laproximidad a las nacionespobres perjudica la dinámica decrecimiento.

Escudriñando un poco más

en el análisis tendríamos que laintensidad de la concentraciónes más rápida en los países demenor renta que en los demayores ingresos. Entre losaños 2000 y 2005, el crecimien-to medio de la población urbanaen los paises de ingresos bajosfue del 3% anual, más del dobleque en los paises de ingresomediano; y más de tres vecesal de los países de superiorrenta. Dichas transformacionesresponden a los cambios secto-riales de los países; esto es,vienen como consecuencia deltránsito de la agricultura a laindustria y a los servicios.

Estos procesos de cambioarrastran fuertes desplazamien-tos de la población. Las perso-nas se trasladan con la espe-

49

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


ranza de encontrar solucionesde futuro mas sólidas y se tras-ladan para mejorar sus condi-ciones de vida.

En segundo lugar, la veloci-dad de concentración es másacusada en las ciudades queen las restantes áreas de lospaíses. Así la densidad econó-mica crece en las áreas urba-nas. Ello supone que la produc-ción de los países desarrolla-dos se concentra más veloz-mente hasta lograr alcanzarunos niveles elevados de ingre-sos. Llegado a un momento, lasciudades se convierten en másricas, pero no más concentra-das.

Finalmente, la concentra-ción se realiza en un gruporeducido de países, y luego seproduce un efecto desborda-miento hacia los espacios limí-trofes y vecinos.

3.- Las transformacio-nes en el mundo actual

El mensaje del BancoMundial en su informe sobre eldesarrollo de 2009 es muyclaro: el crecimiento económicotiende a ser desequilibradogeográficamente. A lo largo delos dos últimos siglos de des-arrollo se aprecian fuertes dis-paridades en lo tocante a losingresos y a la producción, conlo que es difícil aventurar unaglobalización uniforme en elespacio.

Las transformaciones espa-ciales están estrechamenterelacionadas con los cambios

sectoriales, pasando de las tra-dicionales especializacionesagrarias a las industriales y pos-teriormente al predominio delos servicios. Y en el marco deestos cambios las personas sedesplazan para mejorar suscondicioness de vida. Por eso,la concentración nacional en laszonas adelantadas se prolongadurante más tiempo, lo quesupone atisbar el hecho de quela concentración aumenta conrapidez; en tanto que la concen-tración internacional en algunospaises y regiones avanzadascontinúa durante algún tiempo.

Esta dinámica de concen-tración presenta, asimismo, tresimportantes procesos. En pri-mer lugar, el consumo esencialde los hogares es el primero enconverger; en segundo término,la convergencia siguiente tienelugar en los servicios públicosbásicos, tales como la educa-ción básica, la salud, el aguapotable y el saneamiento; y entercer lugar, los últimos en con-verger son los salarios y losingresos. De ahí que el BancoMundial estime que “la conver-gencia de los niveles de vidacomo la concentración de laactividad económica avanzamás rapidamente a escala geo-gráfica local; mientras que elritmo es más lento en el planointernacional”.

Dicho de otra manera: a)localmente, la convergencia delos niveles de vida básicacomienza antes; b) en el planonacional, la divergencia en losniveles de vida se produce conrapidez, pero la convergenciaes más lenta; y c) en el plano

internacional, la divergencia deingresos continúa durantealgun tiempo, mientras que laconvergencia es especialmentelenta.

Habiendo analizado la con-centración y la convergencia sepuede comprender que elactual panorama del planetamuestra varias notas de interés.

Presenciamos ciudadesmás grandes. La poblaciónurbana ha crecido mucho ysobre todo en los países endesarrollo. En consecuencia,las mayores urbes del mundoson hoy en día más grandes, eltamaño medio de las 100mayores ciudades del mundoes ahora casi 10 veces el regis-trado en el año 1900.

Estamos ante mercadosmás amplios. Los avances tec-nológicos y del transporte juntocon los nuevos conceptos demercado hacen que el comer-cio mundial sea cinco vecesmás que en 1900. La economíaasiste, asimismo, a una mayorapertura; a constantes proce-sos de mayor liberalización; y amayores intensidades en losflujos de capital, elementos queprecipitan situaciones de diver-gencia sub-nacionales y en dis-tintas oportunidades para acce-der a los mercados mundiales.Un dato revelador en este sen-tido es que las áreas costeras ylas más densamente pobladasestán en mejor situación.

Se advierte la existencia demás fronteras. Si bien los mer-cados son más internacionalesdebido a las mejoras en el

50

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


transporte y en las comunica-ciones, el mundo está más frag-mentado políticamente. En1900 había 100 fronteras inter-nacionales y en la actualidadhay más de 600; debido a losmayores procesos de indepen-dencia. Esta fragmentaciónhace que los mercados nacio-nales sean cada vez máspequeños.

Este nuevo panorama alien-ta tres fuerzas. La relativa a laaglomeración, la que conciernea las migraciones, y la queatañe a la especialización.

El desarrollo económicotransforma el paisaje de los pai-ses consolidando fuertes asen-tamientos muy vinculados entresí, en donde se puedan obser-var las economías de escala,de urbanización y de aglomera-ción. En este sentido, se insi-núa que las ciudades más gran-des pueden ser las más indica-das para las empresas quecomienzan; y las de menortamaño podrán ofrecer mejorescondiciones para las que estánya arraigadas.

Al poseer dichos asenta-mientos capacidad de ejerceratracción sobre las personas ysobre el capital, se constatanimportantes desplazamientosde dichos factores productivos.Se pone de manifiesto unamigración del campo a la ciu-dad, de las actividades agrariasa las industriales y a las de ser-vicios. Asimismo, los trabajado-res a escala nacional se trasla-dan para reducir la distancia alos mercados en los lugaresprósperos; y a escala interna-

cional la migración regional esuna parte considerable de lamovilidad laboral.

Al incrementarse el comer-cio se produce una rápida diná-mica de especialización quecontribuye a transformar demanera muy radical la ubica-ción de las empresas y el pro-pio carácter del comercio. Deuna parte, la producción se con-centra más en las zonas econó-micamente más densas paraaprovechar las economías deescala y de aglomeración; y deotra parte, es cada vez mayor elcomercio intra-sectorial, esto esel comercio de insumos inter-medios de la produccion, con loque los países se especializanen una pequeña parte de lacadena de producción. Ambosprocesos refuerzan la mayor

concentración geográfica de laactividad económica.

4. Nuevas ideas conmentalidad global

De resultas de la informa-ción proporcionada por losinformes económicos de losorganismos internacionalesdebemos tener claros variosconceptos. El primero es que laintegracion regional no debecrear islas. Es decir, es precisauna intensa colaboración paraayudar a los países a acceder alos mercados mundiales a losque no tendrían acceso por supropia cuenta. El segundo, esque la concentración de la acti-vidad económica es una diná-mica inevitable. Implica, por lotanto, que las empresas se

51

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


especializan y aumentan laescala de producción en ciertoslugares lo que supone quealgunas áreas posean mayoresbeneficios que otras. En tercerlugar, es que producto de dichaespecialización e integración seasiste a un intenso proceso dedesplazamientos poblacionalesy las migraciones se conecta-rán en torno a las regiones másimportantes, dinámicas que exi-girán la puesta en marcha deprogramas de compensaciónexplícitos para asegurar elacceso a servicios sociales y deinfraestructuras básicas en elcaso de las economías menosavanzadas.

De la misma foma, las trans-formaciones geográficas llevadasa cabo en los últimos años supo-nen considerar el fenómeno deque las estrategias de integraciónregional no son uniformes; con loque se afianzan fuertes fronteraseconómicas y que indudablemen-te se plasma en un dualismo evi-dente: distintas densidades eco-nómicas dentro de las áreas yuna disímil distancia respecto alos centros y principales merca-dos globales.

Esta distinción es suma-mente importante de cara aplantear ideas globales pueslas regiones se pueden llegar aclasificar en torno a varios ejes:a) regiones cercanas o alejadasde los mercados mundiales; b)regiones con distintos nivelesde especialización tecnológica;c) regiones son distintas cualifi-caciones de capital humano; yd) regiones con disímiles dota-ciones de servicios básicos y deinfraestructuras.

Los riesgos que hay queevitar son que exista una diver-gencia entre la concentraciónde la producción y de las perso-nas, hay que atenuar, por lotanto, la existencia de zonasatrasadas; y, finalmente, sedebe actuar para que las dispa-ridades territoriales no seanduraderas.

En consecuencia, las institu-ciones no deben ser neutrales,ni en su diseño ni en su cober-tura. Deben ser integradoras yproactivas de manera que pue-dan coadyuvar nuevos formula-mientos de cara a nuevas ideascon mentalidad global

Bibliografía.

Banco Mundial (2008). Informesobre el desarrollo mundial.Washington.

Brüllart, M. (2008). “An account ofglobal intra-industry Trade 1962-2006”. Estudio de referencia pre-parado para el informe de WDR2009. http://econ.worldbank/wdr.

Deichmann, U. & Gill, I. (2008).Geografía económica de la inte-gración regional. Finanzas &Desarrollo, diciembre, pp. 45-47.

Florida, R.(2002). The rise of thecreative class. Basic Books. NewYork.

Florida, R. (2009). Las ciudadescreativas. Paidos. Barcelona

Friedman, Th. (2005).The World isflat. Farrar, Strauss and Giroux.

Krugman, P. (2007). “The neweconomic geography: Where AreWe?”, en M. Fujita (ed) RegionalIntegration in East Asia. PalgraveMacmillan, New York

Mayer, Th, (2008) “Market poten-tial and development”. Estudio dereferencia preparado para el infor-me WDR 2009http://econ.worldbank/wdr.

52

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


53

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

O caderno de bitácora dunha crise aguda

José Antonio Gómez Gómez

Secretario Xeral de UGT-Galicia

En termos médicos, a nosa economía e o noso mercado de traballo presentan unha clínica pre-ocupante que apuntan a unha enfermidade aguda pero agardo que nin crónica nin terminal. Paraiso, estamos os sindicatos que, xunto cos empresarios e coas administracións, temos que tra-ballar por saír adiante da actual conxuntura reforzados, cun modelo produtivo que nos faga máiscompetitivos e cun mercado de traballo forte, sólido e estable.

Non fomos nós, ostraballadores, osque xeramos esta

crise pero si somos os queestamos a pagar as súas con-secuencias e a padecer a súavertente máis dura, o desem-prego, a merma dos dereitoslaborais, inestabilidade e maio-res dificultades para o acceso ávivenda ao restrinxirse taxativa-mente a concesión de créditos,entre outras.

Todo o contrario, a orixe daactual conxuntura atopámolano sistema financeiro que sesituou ante o espello dos seuspropios excesos.

En Galicia non somos alleosá crise pero, de momento, unpouco diferentes. Os grandesindicadores, PIB e todas asvariables relativas ao mercadolaboral, semellan ter un com-

portamento, aínda que negati-vo, “menos malo” que no restodo Estado.

Non obstante, os indicado-res son moi preocupantes. Oúltimo dato do PIB, publicadopolo IGE o 3 de marzo de 2009,amosa os efectos da crisecunha variación intertrimestraldo -0,2 por cento, aínda asíGalicia non está en recesiónsegundo a definición oficial por-que non se acada unha varia-ción consecutiva negativa inter-trimestral do PIB. Sen embargo,no conxunto do Estado si seentrou en recesión no cuarto tri-mestre de 2008, de igual xeitoque na Europa dos 27.

A outra gran variable quemarca o estado de saúde danosa economía son todos osindicadores relativos ao merca-do de traballo que marcan,sobre todo, a dimensión social

desta crise. Segundo a EPA,nesta última década Galiciaviviu inmersa nunha senda con-tinua de creación de emprego,diminución do número de per-soas paradas e aproximaciónaos niveis estatais pero no últi-mo ano rexistrouse unha infle-xión no comportamento do des-emprego ao aumentar en16.000 persoas. Si que amosa-mos, en Galicia, unha evoluciónpositiva en termos de tempora-lidade, con 7.200 novos asala-riados indefinidos que se incor-poran, cifra superior á saída de6.270 temporais, o que significaunha taxa de temporalidade do30,6 por cento.

É evidente que o Acordopara a Mellora do Crecementodo Emprego no Estado e oNovo Marco de RelaciónsLaborais en Galicia deron osseus froitos en materia de redu-ción da temporalidade.


A situación de crise quevivimos está a deixarse sentiren todos os sectores de ocu-pación. No primario, agricultu-ra e pesca, pérdese poboa-ción ocupada, un total de9.200 no último ano. A fortísi-ma caída da construción, con15.400 ocupados menos,constitúe un importante deto-nante do decorrer e orienta-ción desta crise, aínda que aindustria xa comeza a amosarsignos preocupantes cunhadiminución de 2.100 empre-gos. Tan só o sector servizoscreou 30.900 novos postosde traballo.

Todo isto acompañadodunha situación salarial quenada axuda para incentivar oconsumo e facilitar a saída ácrise. Os traballadores galegospercibimos un salario medioanual de 16.743 euros, un 7,43por cento máis baixo que o damedia estatal. A nosaComunidade é a sexta polacola en materia salarial. E nonpodemos esquecernos dos288.489 asalariados que perci-ben rendas inferiores ao SMI.

Son moitas as pegadasnegativas que esta crise está adeixar no mercado laboral. OsExpedientes de Regulación de

Emprego (ERE`s) son un indi-cador de que as cousas vanmal. No 2008 os expedientespresentados na nosaComunidade foron 483 e, final-mente, foron 6.267 os traballa-dores afectados, maioritaria-mente, por suspensión deemprego.

Como xa comentaba ante-riormente, a orixe desta crise éesencialmente financeira. Unhacrise que podemos cualificarcomo a máis grave e intensadestes últimos setenta e cincoanos e que aínda non presentavisos de rematar.

Abrimos o milenio cunhacrise, a das puntocom, que seresolveu con rapidez. Despoisdisto, os sistemas financeirosdedicáronse a trasladar ofertascrediticias de indubidable atrac-tivo con intereses realmentebaixos e criterios de avaliacióndo risco bastante laxos. Así, foiestimulada a explosión dademanda en cantidade e prezo,sobre todo no sector inmobilia-rio cun crecemento significativonas expectativas de revaloriza-ción. Cando se pecha a posibi-lidade de crédito, desplómase aeconomía. O detonante foi arevelación dos impagos millo-narios das hipotecas subprime.

A partir de aquí as entidadesfinanceiras optaron por unhaestratexia conservadora depechar o grifo, tanto para asfamilias como para as empre-sas. O que fixo que se compri-mise a produción e a demandae, como consecuencia, oemprego resíntese.

Pero desta crise , a pesarde todas as súas consecuen-cias negativas, pódense sacarvarias leccións. Primeiro, ponsede manifesto a insuficiencia domercado como regulador exclu-sivo da actividade económica,cando máis aportaron ao des-envolvemento económico sem-pre foi en presenza de benspúblicos esenciais, como aeducación, a sanidade, o urba-nismo, a xustiza ou o ordenpúblico.

En concreto, no noso paíspode que fósemos bos alum-nos no eido da regulamenta-ción do sistema bancario peronon en canto ao funcionamentodo sector inmobiliario. Duranteanos cometeuse o erro dun cre-cemento desorbitado dos pre-zos da vivenda e basear o cre-cemento económico neste sec-tor e, todo isto, co beneplácitodas institucións financeiras.

É evidente que, despoisdesta experiencia, hai que esixirao Estado un papel moito máisactivo no funcionamento dosmercados financeiros e políti-cas máis ambiciosas no eidodos mercados da vivenda.

Ademais das solucións ouadopción de medidas na nosapropia casa, no eido internacio-

54

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Son moitas as pegadas negativas que estacrise está a deixar no mercado laboral.

Os Expedientes de Regulación deEmprego (ERE`s) son un indicador de que as cousas

van mal


nal urxe iniciar un plan de recu-peración coordinado a granescala para estabilizar os mer-cados de capitais mundiais,sacar ás economías da rece-sión e volver ás sendas de cre-cemento e creación de empre-go de calidade. Trátase de ata-llar a crise financeira cantoantes para evitar o trasladocompleto á economía produtiva.

Unha regulamentación dosmercados financeiros mundiaistamén é precisa para evitarunha nova crise desta enverga-dura. Isto parello á creación dunnovo sistema internacional degobernanza económica, estan-do presentes os sindicatos e noque se faga fronte a todos osdesequilibrios do crecemento eaos fluxos de capital que contri-buíron á crise.

Existe outra materia pen-dente que a raíz desta criseponse aínda máis de manifesto,a desigualdade na distribuciónda riqueza. Requírese un novoréxime de crecemento quegaranta un aumento equilibradodos salarios reais en liña cosaumentos da produtividade.Unha fiscalidade progresiva,responsable e xusta non debe-ría facilitar a acumulación defortunas, nin incitar á continuaespeculación, senón máis ben,contribuír ao crecemento.

Nós, dende UGT, aposta-mos por responder a esta crisea través do impulso do diálogosocial, promoción da negocia-ción colectiva, fortalecementodas institucións laborais e dosorganismos reguladores e decontrol, así como, o reforza-

mento da participación doSindicato na vida económica esocial. Os obxectivos finaisdeben ser o emprego e o forta-lecemento da protección social.

En materia de diálogo social anivel estatal contamos cun com-promiso válido para toda a lexisla-tura que debería acadar un nivelde concreción similar ao de haicatro anos. En Galicia na anteriorlexislatura acadáronse dous fitoshistóricos en materia de concerta-ción, o Acordo polo emprego e oPacto pola competitividade. Noprimeiro caso, xa son numerososos froitos recollidos en materia deemprego, igualdade, saúde notraballo, formación ou representa-ción institucional.

O Pacto pola competitivida-de abrangue unha serie de ini-

55

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

O Diálogo Social constitúese nun instrumento fundamental para a saída da crise


ciativas destinadas ao cambiode modelo produtivo na nosaComunidade, cunha serie demedidas a curto prazo, perooutras que o novo Executivo vaiter comprometerse a desenvol-ver.

O diálogo social é unhaferramenta que nos permite,por primeira vez no noso país eante unha situación de crisecomo a actual dispoñer dunhadiagnose compartida e que aarticulación de medidas sepoña enriba da mesa excluíndocalquera actuación non con-sensuada sobre o mercado detraballo e sobre os dereitossociais e laborais.

Na actual situación, no nosopaís a crise financeira estasetrasladando á economía produ-tiva, o que se traduce nun incre-mento das dificultades de acce-so ao crédito, ralentización daprodución e aumento significati-vo do desemprego. Sen embar-go, este país dispón dunhaserie de fortalezas que hai queconverter en oportunidadespara resolver a crise. A amplapoboación activa, un entrama-do de empresas internacionali-zadas, un sistema financeirocapitalizado e solvente e un diá-logo social institucionalizado.

A nosa principal preocupa-ción e prioridade é o emprego e

a aposta por un modelo de cre-cemento económico equilibra-do e duradeiro, baseado namellora da competitividade e oreforzo da cohesión social.

A nova situación implicanovas prioridades dirixidas áreactivación da economía e doemprego. É necesario afrontaras necesidades de financia-mento das empresas, especial-mente das pemes. Ademais,débese previr a destrución deemprego, facilitar a recoloca-ción dos desempregados egarantir a cobertura social.

O novo modelo produtivoesixe un mercado laboral que

xere un entorno que facilite otránsito de empregos de baixaprodutividade a empregos defuturo e con maior valor engadi-do. Debemos investir en capitalhumano, mellorando o nososistema educativo, reducindoas taxas de fracaso e abandonoescolar e potenciando a forma-ción profesional e a súa vincula-ción ao emprego.

Os mercados de bens e ser-vizos deben dotarse de maiorcompetencia co obxecto dereducir o diferencial de inflaciónfronte aos nosos principaiscompetidores. Debemosampliar tamén a capacidadeinvestigadora e innovadora no

sistema de ciencia e tecnoloxíae nas empresas.

O sindicato ten na acciónsindical unha ferramentaimprescindible para loitar frontea quenes pretenden suprimir osdereitos dos traballadores paraprecarizar as relacións laborais.

Así, a negociación colectivaxoga un papel relevante comofactor de cohesión social e terri-torial, especialmente, nosmomentos de crise económicanos que se pretende facerpagar a crise aos traballadores.

A nosa acción inmediatadebe ir dirixida á promoción dacontratación indefinida, trans-formación dos contratos tempo-rais en fixos, ao mantemento doemprego e igualdade de opor-tunidades. Igualmente, presta-ráselle especial atención ámellora e protección dos sala-rios. Sendo necesario tamén,introducir nos convenios asmelloras legais derivadas dodiálogo social.

Como xa dixen en parágra-fos precedentes esta crise esta-se a levar por diante á partemáis feble do mercado laboral,os traballadores, que en moitoscasos están perdendo o seuemprego. Para intentar paliar asúa situación, UGT demanda aampliación das coberturassociais, reforzando o nivel con-tributivo e asistencial das pres-tacións mediante a flexibiliza-ción dos requisitos de accesoás mesmas. Non se poden tras-ladar aos traballadores os efec-tos dunha crise que eles nonorixinaron mentres que os

56

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Anosa principal preocupación e prioridade é oemprego e a aposta por un modelo de crece-

mento económico equilibrado e duradeiro


57

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

directivos se reparten salarios ebeneficios millonarios contra omáis elemental senso da xusti-za e da solidariedade.

Nos procesos de reestrutu-ración de empresas a nóscorrespóndenos estar vixiantesen relación ao cumprimento doprincipio de transparencia e departicipación sindical. Temosque prestar especial atención aque nos expedientes de regula-ción de emprego sobre suspen-sión e extinción de contratosquede efectivamente acredita-da a causa da suspensión eextinción de contratos de traba-llo. Pero non podemos esque-cernos da protección que sedebe dar en materia tamén dedespedimentos individuais.

O salario dos traballadores,outro dos elementos máis ata-cados durante esta crise, haique preservalo e na medida doposible melloralo polo seupoder de compra e, polo tanto,de reactivación da economía.

Precisamente, en materiade reactivación da economía,

as administracións, tanto cen-tral como galega, veñen deaprobar unha serie de medidasde choque que, inicialmente,merecen unha valoración positi-va porque constitúen un instru-mento útil para incentivar oinvestimento produtivo, por unlado, e manter o gasto social,por outro.

Non obstante, hai unhaserie de decisións discutibles,como a redución da ofertapública de emprego e a ausen-cia de medidas realmente com-prometidas cunha política inme-diata de reactivación industrialatendendo á influencia notoriaque a crise inicialmente finan-ceira vai tendo sobre a econo-mía produtiva.

Un obxectivo básico destafase tamén debe ser o impulsodos servizos públicos esenciaispara a comunidade, dada aobriga que teñen os poderespúblicos de dar resposta ásnecesidades dos cidadáns,mediante prestacións e servi-zos públicos con carácter uni-versal.

Finalmente, gustaríame vol-ver a incidir na necesidadeurxente do cambio de modeloprodutivo. Como ata das cou-sas máis negativas sempre sesaca unha ensinanza, destacrise concluímos todos a nece-sidade deste cambio, algo que,por outra banda, dende UGT xaviñamos demandando coninsistencia.

Para que un país sexa com-petitivo, é indespensable quesexa capaz de adoptar innova-cións tecnolóxicas que lle per-mitan reducir custes con novosprocesos, responder a deman-das do mercado con novos pro-dutos e introducir cambios nassúas formas de xestión e orga-nización.

Esta novo modelo debe terunha base eminentemente tec-nolóxica que partirá do coñece-mento e a tecnoloxía, entendi-da esta nun senso máis amplo,investigación, desenvolvemen-to e innovación e I+D+i.


59

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

A crise nosistema financeiroestadounidense

Nesa primavera do 2007 osistema financeiro estadouni-dense que pasaba por ser omais solvente e dinámico domundo, entra nunha crise senprecedentes véndose afecta-das ás principais instituciónsbancarias. Os cinco grandesbancos de inversión dos USA–Lehman Brothers, BearStearns, Merrill Lynch,Morgan Stanley, GoldmanSachs- un tras outro, e nuncurto período de tempo,anuncian grandes perdas,algunhas de tal magnitudeque supoñen ben a prácticadesaparición –por bancarro-ta- da entidade, ben o pase–a venta- a outras mans.

Lehman Brothers, que viñasendo o cuarto maior banco deinvestimento estadounidense(32.200 millóns de euros entítulos hipotecarios respaldadospor activos e 25.935 emprega-dos en todo o mundo), declára-se finalmente (setembro 2008)en bancarrota (un pasivo de613.000 millóns de dólares froi-to da súa forte aposta polassubprime) converténdose nameirande creba da historia. Acreba de Lehman Brotherstamén afectará ó sistema finan-ceiro español, aínda que polode agora de xeito “suave”:0,13% (300 millóns de euros)do patrimonio total dos fondosespañois. A dirección financeirado banco atribúe a bancarrotaá “falta de liquidez derivada daelevada aposta por títulos hipo-tecarios danados pola crise das

subprime”. Se para algúnsautores de prestixio “o afundi-mento do Lehman Brothersestivo a punto de destruír o sis-tema financeiro mundial” (P.Krugman), outros irían mais alóó subliñar que “como LehmanBrothers era un actor tan rele-vante a nivel global a súa des-aparición, ademais de xerargrandes perdas para os seusacredores, conxelou o mercadomonetario estadounidense, unmercado de 2,5 billóns de eurosque as empresas de todo omundo utilizan para financiar assúas operacións a curto prazo”(F. Steinberg). Pódese dicir, sentemor a esaxeración, que coacaída desta entidade (setembro2008) o mercado financeiromundial deixou de funcionar e,aínda hoxe (marzo do 2009), osistema segue sen funcionar.

A crise financeira

Manoel Barbeitos Alcántara

Economista

Na primavera do ano 2007 e de xeito aparentemente inesperado para moitos -non para todoscomo veremos mais adiante- a economía mundial comeza a dar sinais evidentes de que “algovai mal”. As primeiras novas viñeron do centro financeiro mundial, os Estados Unidos, e afec-taron a xoia da coroa: o propio sistema financeiro dese país.

Fagamos memoria.


Bear Stearns declárase taménen bancarrota sendo finalmentevendido (marzo 2008), para evi-tar o colapso, a JP MorganChase por 240 millóns de dóla-res USA prestados polaReserva Federal. A creba destebanco ameazaba con deixar ódescuberto 13,4 millóns dedólares en derivados. MerrillLynch, deica entón rival deLehman Brothers, anuncia per-das (2007) por valor de 7.800millóns de dólares e débedasincobrables por investimentosrelacionados con hipotecas dealto risco no mercado inmobilia-rio estadounidense, con renun-cia ó cargo do seu presidente–a pesares diso os seus directi-vos cobrarían primas por valorde 3.500 millóns de dólares-.Será vendido (setembro 2008)por 31.000 millóns de euros aBank of América. MorganStanley –segunda entidade deinvestimentos en importanciados USA- revela (decembro2007) perdas por valor de 9.000millóns de dólares USA e anun-cia a venta de accións (10%) ógoberno chino para conseguirdiñeiro. Goldman Sachs anun-cia que os seus beneficios(marzo 2008) reducíronse ámetade.

A crise non so afectará ósbancos de investimento senóná todo o sistema financeiroestadounidense. Una crise que“obrigará” ás autoridades fede-rais a intervir directamente xaque en caso contrario todo oedificio pode virse abaixo conconsecuencias incalculables.Paradoxos de historia: unhadas administracións máis libe-rais en materia económico-

financeira dos derradeiros tem-pos (“os lobbies da grandebanca privada estadounidense,apoiados pola administraciónrepublicana, non deixaban derepetir, antes da crise, que opoder público debía pregarseás leis do mercado por seren asúnicas que poden xestionar coneficacia os recursos e fixar osprezos ó seu xusto valor”) optapola intervención como saída ácrise financeira.

Citigroup –primeiro bancoestadounidense- anuncia(novembro 2007) tamén fortesperdas (57%) nos beneficios,provocadas polas perdas nosmercados dos préstamos dealtos riscos ou subprime. Naactualidade (febreiro 2009) ogoberno dos Estados Unidosnegocia con este banco ampliara súa participación deica o 25%ou o 40% do seu capital o que,de levalo a cabo, suporá a par-cial nacionalización. Asemade,as autoridades financeiras esta-dounidenses interveñen tempo-ralmente (xullo 2008) un dosprincipais bancos hipotecariosIndy-Mac e dúas das institu-cións financeiras mais impor-tantes Fannie Mae e FreddieMac –entre ámbalas dúas acu-mulan mais da metade dadébedas hipotecarias dos USA:5 billóns de dólares, uns pasi-vos que as converteran eninsolventes- cunha inxección de140.000 millóns de euros ennovo capital e liñas de crédito.Para entender a crise destasenormes institucións téñase enconta que aquelas últimas“tiñan un rateo pasivo/capital de70/1”. Anteriormente un dosbancos de investimento mais

importantes dos EstadosUnidos, Bank of America –osegundo banco dos USA- queacordara (setembro 2008) acompra de Merril Lynch,(31.000 millóns de euros) anun-ciaría (outubro 2007) fortes per-das. Por esas datas WachoviaCorp., cuarta institución finan-ceira dos USA, anuncia(novembro 2007) tamén gran-des perdas (1.100 millóns dedólares).

Como se pode ver trátaseen tódolos casos de grandesperdas provocadas pola forteaposta en hipotecas de altorisco –subprime- que rematanen moitos casos en “bancarro-tas” e que supoñen ben a prác-tica desaparición da entidadefinanceira (LehmanBrothers), ben o cambio de titu-laridade por venta (BearStearns e Merrill Lynch), anacionalización (Citigroup,Indy-Mac, Fannie Mae, FreddieMac, Américan InternationalGroup), e/ou a insolvencia(Morgan Stanley, GoldmanSachs, New Century Financial,Bank of America, Wachovia).En números podemos dicir queá data na que escribimos–febreiro 2009- as perdas acu-muladas polas entidades finan-ceiras estadounidenses citadasascenderon a mais de 625.000millóns de dólares, cifra que daidea da magnitude do “desastrefinanceiro” nos Estados Unidose que, dadas as característicasdo capitalismo financeiro dehoxe en día, afectará a todo osistema financeiro mundial.

Finalmente subliñar quesegundo algúns autores “o

60

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


xigantesco rescate inmobiliarioe financeiro custará ós contribu-íntes estadounidenses un billónde dólares ou mais”. Os feitosdanlle a razón ó profesor M.Aglietta xa que -a marzo do2009- as perdas contabilizadaspolas principais entidadesfinanceiras estadounidensesascenden a 625.000 millóns dedólares, houbo unha inxecciónde capital público de 448.000millóns de dólares e produciusea perda –por despido- de174.000 empregos –sen contaros resultados da bancarrota deLehman Brothers e a venta deMerrill Lynch-.

A crise trasládase aEuropa

A crise financeira estadouni-dense, como non podía serdoutro xeito dadas as caracte-rísticas dos mercados financei-ros, trasládase –polos mecanis-mos clásicos do sistema finan-ceiro globalizado- ás entidadesfinanceiras de Europa.

Será na Gran Bretaña, tantopolas especiais característicasdo seu sistema financeiro comopola súa vinculación coa bancaestadounidense, onde os efec-tos da crise sentiranse conmaior forza. Northern Rock,quinto establecemento de prés-tamos hipotecarios e oitavobanco do sistema británico,pide axuda (setembro 2007)por falta de liquidez ó Banco deInglaterra e remata sendonacionalizado. “A causa inme-diata da creba debeuse á con-tracción na liquidez do mercadomonetario” (M. Aglietta) “O

banco era un exemplar da novaeconomía. En pouco tempopasara de ser un pequenobanco rexional do NE deInglaterra a ocupar o quintoposto no ranking hipotecariobritánico. Empaquetaba hipote-cas en bonos que logo vendía ainvestidores de todo o mundo.Entre paquete e paquete cubríaas súas necesidades de caixacolocando papel comercial acurto prazo, garantindo conderivados financeiros, no mer-cado monetario (no que operanfondos –fondos do mercado

monetario- que invisten a curtoprazo), despreocupándose datarefa primordial de calquerabanco, obter depósitos (...) Asúa expansión foi meteórica.Nos primeiros meses de 2007os seus préstamos eran o 31%superiores ó mesmo período doano anterior, pasando do 7% ó19% de cota do mercado hipo-tecario británico nun solo ano.Cando a primeiros de agosto do2007 para sorpresa dos seusdirectivos... e das autoridadesmonetarias británicas.... conxe-louse a liquidez do sistema,

61

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


rompeuse a roda –andaba faltode caixa xa que o seu derradei-ro empaquetamento fora enmaio- e o banco tivo de pecharas súas fiestras de caixa”(ídem). Lloyds TSB, que inicial-mente chegara a un acordo cono Halifax Bank of Scotland, amaior entidade hipotecaria doReino Unido, para a súa com-pra (35.000 millóns de euros),posteriormente e xunto a RoyalBank of Scotland e HBOSveranse obrigados a aceptar aaxuda do goberno británico(21,4, 25 e 21,4 millóns deeuros respectivamente) a cam-bio da nacionalización parcialreflectida na entrada do estadono seu capital (63% no segun-do caso e 44% no primeiro eterceiro) e nos consellos deadministración (5 cadeiras encada un), nacionalización par-cial que non impide que nocaso concreto do RBS se anun-cien despedimentos de entre10.000 e 20.000 empregosdunha planeilla total de215.000. O mesmo camiño danacionalización seguiráBardford&Bingley. Pero a criseé de tal magnitude que oHSBC, banco que conta cunhaforte participación china e queparecía estar a salvo das turbu-lencias, revela que tamén se veafectado polas subprime querecortaron os seus beneficiosen dous tercios e as acciónscaen case un 25%.

En Alemania o BancoIndustrial Alemán informa deque debido á súa exposición áshipotecas de alto risco estadou-nidenses (setembro 2007)obterá neste ano cuantiosasperdas. Outro xigante financei-

ro, Hypo Real Estate, segundobanco hipotecario alemán sitúa-se (outubro 2008) ó carón dacreba. Mais drástica será adecisión gobernamental conHypo Real State –cuxasaccións caeron mais do 60%-que será nacionalizado.

En Suíza o seu maiorbanco, e un dos maiores ban-cos europeos, –UBS (UniónBancaria Suíza)-, para facerfronte ós malos resultados(outubro 2007) polos seusinvestimentos nas hipotecas dealto risco estadounidense, pro-cede a depreciar os seus acti-vos e a recortar en 1.500 osseus postos de traballo sen porelo poder evitar grandes perdas(10.000 millóns de dólares USAen decembro 2007) e lanza ómercado unha emisión dedereitos preferentes por valorde 15.500 millóns de dólares.

En Francia, dúas grandesentidades bancarias (Caissed´Espargne e BanquePopulaire) que atravesan apu-ros deciden (febreiro 2009)fusionarse con o apoio gober-namental –con un investimentoentre 2.500 e 5.000 millóns deeuros á xeito de créditos subor-dinados que lle permitirán dis-por en torno o 15/20% dasaccións- para crear o segundogrupo bancario francés.

Consonte transcorre otempo a crise agudízase leván-dose por diante outras entida-des financeiras europeas querematan sendo intervidas polosgobernos: Fortis –que perdera2.000 millóns de euros nashipotecas de alto risco e que

conta con 85.000 empregados-é nacionalizada polos gobernosdo Benelux. O mesmo camiñoda nacionalización seguenoutras entidades: Dexia polosgobernos de Francia e Bélxica,Roskilde Bank por Dinamarca eGlitnir, Landsbanki e Kaupthingpor Islandia. Espectacular ocaso deste último país xa queentre os tres bancos citadosacumulan unha débeda supe-rior ós 60.000 millóns de euroscando o PIB nacional anda entorno ós 14.000 millóns.

En números digamos que–marzo do 2009- a crise finan-ceira en Europa reflectiuse nun-has perdas avaliadas en305.000 millóns de dólares,unha inxección de diñeiro públi-co por valor de 342.000 dólarese unha perda de 87.900 empre-gos.

A crise financieirafaise unha crisexeralizada nos paisesmáis desenvolvidos

A crise financeira, dun xeitoacelerado e intenso, transfor-marase nos países mais desen-volvidos nunha crise xenerali-zada con dramáticos efectossobre a actividade e o empre-go. “A crise hipotecaria esta-dounidense comezou a propa-garse case en todo o mundo,mediante mecanismos propiosdos sistema financeiro globali-zado, deica os bancos e associedades de localizaciónfinanceira (os Mutual Funds, osHedge Funds e as sociedadesespecializadas en préstamoshipotecarios)”–como xa vimos-

62

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


”Non son tocados soamente ospaíses fortemente interconecta-dos con a finanza estadouni-dense. O son tamén os queteñen moedas mais expostasós efectos da caída do dólar. Xaque logo, os niveis de activida-de económica, de emprego ede disposición ó consumo ou oinvestimento nun conxunto depaíses poden diminuír” –xa oestá á facer- “a consecuenciado que ocorre nos EstadosUnidos” (F. Chesnais).

Certamente os países daOCDE experimentan en con-xunto o maior retroceso econó-mico dende o ano 1.960: o seuPIB cae un 1,5%, un descensoque si é especialmente acusa-do no Xapón (3,3%) e naAlemania (2,1%) afecta a todos

os países mais desenvolvidos.Nos Estados Unidos “O forteparón déixase notar” –xaneiro2009- “en toda a economía: osdespedimentos afectan a traba-lladores da construcción(Caterpillar)”–recorte de 20.000postos de traballo- “a industriafarmacéutica (Pfizer)” –uns19.000- “a banca (ING), as tele-comunicacións e a electrónicade consumo (Sprint-Nextel” -8.000- “e Philips” -6.000- “osgrandes fabricantes automobi-lísticos (General Motors)”–afectará ó 14% dos asalaria-dos, o groso nos EstadosUnidos: 3.400 empregos sobreun total de 29.500-“as compañí-as de gran consumo (HomeDepot -7.000 empregos-Starbucks) e a producciónmineira (Corus)”- recorte de

3.500 empregos-.....A nivel sec-torial a crise é especialmentegrave no sector do automóbil: afinais de febreiro (2009) dousdos xigantes do automóbil(General Motors e Chrysler)estaban estudiando a posibili-dade de “declararse en quebra”co obxectivo de facilitar a recon-versión sen ter que atender ósacredores.

Na Europa, e por citar soalgúns exemplos mais relevantes,en Holanda o grupo bancario INGcomunica “que despedirá a 7.000empregados” –xaneiro 2009-, e amultinacional das telecomunica-cións Philips “iniciará unha rees-tructuración con 6.000 despedi-mentos adicionais”. En GranBretaña, o productor de aceirosCorus adianta que “votará a 3.500

63

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


persoas”. Multinacionais dasnovas tecnoloxías comoMotorola, Google, Intel, Ericssone Microsoft anuncian –xaneiro2009- despedimentos que supo-rán a perda de 52.000 postos detraballo, o Royal Bank of Scotlandanuncia miles de despedimentos.En Alemania a sinatura do auto-móbil Opel, filial de GeneralMotors, anuncia un plan de sane-amento –marzo 2009- que con-templa a reducción de 3.500 pos-tos de traballo e recortes salariaisao tempo que subliña que pode-ría verse en problemas financei-ros tales que ameazarían deica300.000 postos de traballo –entredirectos e indirectos- en Europa.España, como non podía ser dou-tro xeito, non escapa ós efectosda crise xeneralizada. Aíndamais, sofre con moita maior inten-sidade as consecuencias comoreflicten, en primeiro lugar, osdatos negativos do emprego quepresentan o peor balance a niveleuropeo: “España ten 1,28millóns de parados mais que en2007, e suman 3,5 millóns”(febreiro, 2009) a maior cifradende 1.996 situándose, conmoita diferencia, como pais conmaior taxa de desemprego(14,8%) tanto a nivel da OCDE(6,9%), como da UE (7,6%) e daEurozona (0,2%). En segundolugar o “descalabro da demandainterna” (-2,4%) -a pesares doincremento no consumo público(+5%)- fortemente condicionadosámbolos dous pola gran caída doinvestimento –especialmente naconstrucción de vivenda, con caí-das históricas (-20%), que fora omotor do crecemento económiconos derradeiros dez anos perotamén noutros sectores da activi-dade (-9,3% a nivel xeral)- e do

consumo privados –con unhacaída do 2,3%- que acadan ospeores niveis dende a crise do1.993 . A nivel sectorial ademaisda forte caída da actividade naconstrucción (-8%) –segundoEurostat “España pasou a lideraro desplome na construcción”-tamén se produce unha moi fortecaída interanual na producciónindustrial –colocándose, tamén, ofronte á nivel europeo cunhacaída do 19,6% fronte ó 11,5% demedia no conxunto do UniónEuropea-, o turismo experimenta(ano 2008) a súa primeira caída(2,6%) dende 1.995, o comercioexterior segue o comportamentoda demanda –cunha caída dasimportacións do 13,2% que seviron parcialmente “favorecidas”por unha caída menor das expor-tacións (7,9%)-,... feitos todos elesque “confirman” –segundo oInstituto Nacional de Estatística(INE)- “a entrada en recesión daeconomía española o que nonsucedía dende fai 15 anos”.Recesión que non afecta a todospor igual por que amais de que oemprego acade os peores resul-tados en décadas, líder á niveleuropeo, as rendas de capital(con un avance do 4,8%) “resis-ten” mellor a crise que as rendasdo traballo (un avance do 1,6%),acadando o maior nivel de des-igualdade dos derradeiros anos.Tendencia que tamén parecereflectirse a nivel territorial. Galicia,independentemente das maisvariopintas interpretacións que sefan da situación actual, verase for-temente golpeada pola crise xaque, por exemplo, o emprego pre-senta, coma no conxunto deEspaña, un balance moi negativocon 206.000 desempregados,froito dunha forte caída da activi-

dade en sectores e ramas pro-ductivas estratéxicos (construc-ción, automoción -onde a produc-ción cae mais dun 50%-, alimen-tación, etc.)

O profesor J. Stiglitz subliñaque “moitos países emerxentesconvertéronse en víctimas ino-centes da crise (....) a causa diso(das políticas dos países desen-volvidos) a crise é hoxe severa entodo o mundo e países comoBrasil van a sufrir de verdade (...)moitos países emerxentes nece-sitarán axuda para supera-lacrise”.

A construción devivenda como motordo crecementoeconómico

Impulsada, entre outros facto-res, pola baixa nos tipos de xuro–pasara do 16 ó 6%- o sector davivenda privada experimentaradende mediados da década dosnoventa un crecemento especta-cular nos USA: o investimento envivenda representaba un 6% doPIB –o máximo nos derradeiros50 anos- supoña un 9,1% do cre-cemento do PIB –no ano 2005contribuíra ó 23% do PIB (!)- econcentraba o 40% dos novosempregos creados. Os prezos davivenda subiron dende 1999 un21%. Segundo algunhas “fontesautorizadas” o negocio inmobilia-rio adquirira nos USA niveis histó-ricos actuando como auténticomotor do crecemento económiconese pais –igualmente en Irlanda,Gran Bretaña e en España ondese vivía unha expansión notabledo emprego no sector da cons-trucción moi superior á doutros

64

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


países desenvolvidos comoFrancia, Suecia, Austria, Bélxica,Holanda, etc.- substituíndo ó sec-tor das novas tecnoloxías da infor-mación e a comunicación comomotor do crecemento económico–“o estalido da burbulla tecnolóxi-ca dos anos 2000 e 2001 produ-zo unha fuxida de capitais deinvestimento tanto institucionaiscomo familiares en dirección osbens inmobles”-.

Esta crise tamén puxo en evi-dencia na Unión Europea algo,por outra parte, xa sabido: o distin-to papel que o sector da construc-ción de vivenda privada tivo nes-tes anos e nos diferentes paíseseuropeos entre os que España“experimentara un forte ritmo deactividade tanto en edificacióncomo en obra civil, o que supuxoque o Valor Engadido Bruto (VEB)do sector experimentara taxas decrecemento próximas ó 15% (enmoeda corrente). A taxa de varia-ción interanual prometio do VEBnominal do sector entre 1995 e2006 situouse en torno ó 12%,mentres que o PIB nominal total,medrou unha taxa interanual pro-metio do 7,3% durante o mesmoperíodo (...) preto do 24% do totalde empregos creados entre 2005e 2006 foron na construcción(...).En particular, mentres a taxade variación interanual do empre-go na construcción medrou a unprometio do 7%, no conxunto daeconomía española fíxoo ó 3,3%(...) se no derradeiro trimestre de1.997 o VEB do sector da cons-trucción representaba o 6,4% doPIB, no derradeiro trimestre do2006 acada o 10,8% (....). O pesoda construcción en España pre-sentou “grandes diferencias coresto dos países do noso entorno,

que si ben non eran excesiva-mente grandes fai uns anos, sonagora moi significativas. Mentres”–nos países da UE-15- “o sectorda construcción ten unha partici-pación media no PIB total entorno o 6%, España duplica esacifra. Soo Irlanda supera o 10%,mentres que Alemania, Franciaou o Reino Unido non acadan amedia europea (...) a relevanciano conxunto de Europa do sectorda construcción español confír-mase ó analizar os datos deinvestimento. O investimento enconstrucción da economía espa-ñola no 2006 representa o 15,2%do investimento total da construc-ción na UE-15, fronte o 12,7% deItalia, o 15,1% do Reino Unido, o15,8% de Francia e o 18,3% deAlemania, países todos eles cunPIB significativamente maior queo de España (...)”. En España,ademais, a actividade constructi-va céntrase basicamente navivenda privada, xa que “se afon-damos un pouco e vemos comose distribúe a actividade do sectorentre os seus catro segmentosprincipais, edificación residencial,

a non residencial, a rehabilitacióne a obra civil, as diferencias aíndason mais apreciables. A maisnotable é a referente a edificaciónnas súas dúas vertentes, se benno conxunto tanto en Españacomo en Europa supoñen unhaporcentaxe moi parella, a distribu-ción entre os dous tipos de edifi-cación si delata un par de caracte-rísticas específicas do noso país.A primeira é o enorme peso” –enEspaña- “da edificación residen-cial sobre o total do mercado, un37% fronte o 24% de Europa, édicir trece puntos porcentuaismaior en España que na UE-15.E a segunda é que a rehabilita-ción e mantemento en edificacióné, aproximadamente, doce pun-tos inferior ó prometio da UE-15.E dicir, a economía españolainviste mais en construcción devivenda nova que en rehabilita-ción e mantemento, mentres noprometio UE-15 sucede o contra-rio. Pero non rematan aí as pecu-liaridades do noso mercado enrelación ós nosos veciños, taméntemos un menor peso da edifica-ción non residencial en compara-

65

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


ción co mercado europeo, enconcreto un 16% fronte a un 18%.E por último temos a obra civilcuxo peso en ámbolos dous mer-cados foi moi parecido: un 20%en España fronte a un 20% enEuropa” (ICE).

Velaí o perfil da construcciónen España marcado pola priorida-de case absoluta deica á vivendaprivada. A outra cara da moedareflicte que este crecemento,apoiado nos excesos da cons-trucción de vivenda, viu acompa-ñado dunhas taxas de endebeda-mento particular moi alto, “unhabomba de reloxería” -segundo oprofesor J. Stiglitz- que rematarápor explotar como explicaremos acontinuación.

A crise actual: crise dosector inmobiliario ecrise financeira.O paradigmaestadounidense

A “explosión desta bomba dereloxería” comezaría nosEstados Unidos cando o prezodas vivendas, que fora especta-cular entre os anos 2001 e 2005,baixa drasticamente (2007) cubi-cándose no menor nivel en 21anos. Cae asemade bruscamen-te o investimento en construcciónespecialmente na vivenda priva-da e as grandes empresas cons-trutoras dan sinais evidentes deatravesar por dificultades.

A desaceleración no mercadoda vivenda estendese e amplía-se, incrementándose o númerode execucións (93%: o total deexecucións hipotecarias nos USA

do ano 2006 foi de 1.200.000).Se no ano 2006 o derrube inmo-biliario en construcción de viven-das novas fora do 17%, no 2007foi do 18%. Estas caídas, asmaiores dende 1991, quitaron 1,2puntos porcentuais do crecemen-to do PIB e romperon o crece-mento acelerado dos anos ante-riores con revalorizacións superio-res ó 10% dende o ano 2001posibilitando que o stock de viven-das sen vender medrara expo-nencialmente –mais de 1,4millóns de unidades- e que tiveralugar (xaneiro do 2008) un forteincremento da taxa de desempre-go nos USA, a mais alta nos dousderradeiros anos.

Esta crise do sector daconstrucción de vivenda priva-da nos USA rematará por tras-ladarse ó sector financeiro edeste ó conxunto da economíacomo xa dixemos en páxinasanteriores.

Os custos dunhapolítica crediticia dealto risco

A cousa non remataría aí. Osbancos estadounidenses co gaiode protexerse das débedas hipo-tecarias, no caso de que houberaproblemas de liquidez, procede-ran apoiados polo goberno fede-ral a súa titularización –conversióndas hipotecas en títulos cotizables(“capital ficticio”), títulos como osRMBS (Resiental MortgageBacket Securities), CDS (CreditDefault Swaps) e CDO(Collateralized Debt Obligations) ea creación dunha serie de socie-dades (SIV: StructuredInvestment Vehicles, sociedades

de préstamos hipotecarios inde-pendentes), de moi alto risco ecuxas operacións non figurabanna contabilidade propia dos ban-cos, que procederon a compradas débedas hipotecarias trans-formadas agora –como dixemos-en títulos –papeis hipotecariosresidenciais- ó traveso dos“hedge founds” –fondos especu-lativos de alto risco filiais, na súamaioría, dos grandes bancos-. Coestoupido da burbulla inmobiliariadeixaron de venderse os títulosdeixando sen liquidez ás SIV queentraron en crise arrastrando conelas –pola sucesiva quebra dosfondos especulativos- ós gran-des bancos que tiveron queasumir as súas débedas e com-promisos co gaio de evitar quequebraran: débedas que agoravíronse obrigados á incluír nosseus balances.

O negocio dashipotecas titularizadas

En primeira instancia a titulari-zación das hipotecas trouxo apa-rellada un abaratamento dasmesmas –que beneficiaba ósprestatarios- e un mellor rende-mento do diñeiro –que beneficia-ba ós inversores: calquera podíaendebedarse para comprar unhacasa con pouco ou ningún pagoinicial e pago de intereses duran-te moitos anos no futuro-, ámbo-los dous na crenza de que os pre-zos das vivendas non baixarían–nunha primeira fase este auxehipotecario provocou un aumentoda compra de vivenda que, a súavez, multiplicou o prezo-. Ensegunda instancia os investidores–estimulados polos baixos tiposde interese e convencidos de que

66

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


o mercado inmobiliario era unhaaposta segura- financiaban osseus investimentos con débeda enon con recursos propios.

Pero o prezo das vivendaschegou ó seu tope máximo e–como dicíamos- comezou acaer e con el tódalas fichasdeste novo mercado financeiro:cae o valor dos títulos e, conestes, a liquidez das socieda-des (SIV) que operaban conaqueles, que arrastran na súacaída ós fondos especulativose estes ós bancos que forzan aintervención da ReservaFederal para que os provera deliquidez. Paralelamente os ban-cos atópanse coa propiedadede casas cuxo valor non cubreo valor da débeda hipotecaria econ hipotecas envoltas en com-plicados produtos financeirosque dificultan a avaliación dosriscos. “Os bancos empezarona minorar o ritmo de concesiónde novos créditos e a morosida-de nas hipotecas empezou amedrar. Os prezos das viven-

das chegaron o seu tope máxi-mo a medida que se reducironos préstamos e despois os pre-zos empezaron a baixar. A bur-bulla inmobiliaria rebentou enoutono do 2007 e os bancoscon grande cantidade de hipo-tecas comezaron a comunicarperdas enormes, as veces bas-tante grandes para destruír obanco como no caso do BearStearns” (J. D. Sachs).

O impacto dunhaburbulla

O estalido da burbulla inmo-biliaria -que se baseaba nasganancias e a alta rendibilidadeque garantían a compra evenda de activos inmobiliarios-prodúcese, no momento en queremata a suba de prezos, comoconsecuencia tanto da satura-ción da demanda como dacaída dos ingresos nas familiase o sobreinvestimento dos pro-motores inmobiliarios –excesode oferta-.

Un estoupido, repitamos,que “comezou afectando á acti-vidade económica estadouni-dense no sector da construc-ción, pero tamén á economíaen xeral. O ritmo da creaciónneta de empregos caeu (...)implicou a creba dalgunhassociedades financeiras”, xa que“no curso da derradeira décadae a despeito do mundo bursátil,as plusvalías realizadas coacompra e venta de casas dehabitación individuais foran aprimeira fonte (60%) do enri-quecemento patrimonial dosfogares estadounidenses e asplusvalías bursatis (20%) ocu-paron a segunda posición. Apráctica de préstamos hipote-carios xeneralizouse dende faimoito, pero tamén e de manei-ra aínda mais importante a detitularización dos prestamoshipotecarios posuídos polosbancos. Sobre este dispositivodescansa o soño americano(mais exactamente o mecanis-mo de estabilidade social) deacceso a propiedade da viven-da (....). O desregulamento ace-lerado dos anos 1990 e 2000permitiu o florecemento desociedades de préstamos hipo-tecarios independentes (quehoxe a FED recoñece nonpoder controlar nin sequerasupervisar). Son as que estándirectamente na orixe do mer-cado de préstamos “subprime”(literalmente “inferiores á normade calidade”). Pero para queprestamos de risco moi fráxilese dubidosos non so fosen acor-dados, senón que tamén osmesmos foran vendidos, erapreciso que as sociedades depréstamo hipotecario indepen-dentes atoparan sociedades

67

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


financeiras robustas (ó menosaparentemente) fronte as caleselas puidesen titularizar os con-tratos que fixeran asinar. E osfondos especulativos de altorisco (os Hedge Funds), enxeral filiais dos grandes bancosde investimento ou grandesbancos comerciais aceptaronfacelo. Estes fondos e as súassociedades nais non son soestadounidenses senón taménestranxeiras. Esto é o que pro-vocou un proceso de rápidapropagación dunha crise real-mente mundial co sistemafinanceiro como escenario” (F.Chesnais). Para entender a realimportancia destes fondosespeculativos de alto risco(Hedge Funds) saibamos que,deica fai moi pouco, realizabanentre un tercio e a metade dastransaccións diarias combina-das de Nova York e Londres.

Interrogantes sobre acrise

Para rematar este apartadocabe preguntarnos, cal é a realdimensión do problema?: Nonse sabe. Por qué?: porque nonse sabe o volume ni quen sonos bancos e sociedades afecta-dos xa que a situación real,tanto de activos como de pasi-vos, da maioría de empresas ede bancos, descoñécese naactualidade. Ninguén sabe aciencia certa “o valor da enormeacumulación de capital ficticioque se creou nas derradeirasdécadas debido o carácterpuramente ilusorio, senón fal-sario dos títulos que compoñenese capital, velaí a desconfian-za en prestarse entre si os ban-

cos temerosos da solvenciados seus conxéneres que faisubir o euribor“. Asemade“seguimos sen saber a formaexacta que adoptarán os resca-tes financeiros planeados enEuropa ou, xa postos, nos USA,e moito menos si de verdadevan a funcionar (...) O pinchazoda burbulla inmobiliaria causougrandes perdas a calquera quemercase activos hipotecarios;estas perdas deixaron a moitasinstitucións financeiras dema-siado endebedadas e condemasiado pouco capital paraproporcionar o crédito que aeconomía necesita; as institu-cións financeiras en apurosintentaron pagar as súas débe-das e aumentar o seu capitalvendendo activos, pero estoafundiu o prezo de ditos acti-vos, co cal o seu capital viuseaínda mais reducido (...) o natu-ral é afrontar o problema dafalla de capital financeiro facen-do que o Estado proporcione asinstitucións financeiras maiscapital a cambio dunha parte dasúa propiedade, unha soluciónadoptada en moitas crisesfinanceiras anteriores” (P.Krugman).

Para axudar aentendela crise actual

Hai unha serie de ideasbásicas –que se repiten ó longodeste traballo- que resumimosa continuación e que podenaxudar a entender a criseactual:

1. Estamos asistindonunha parte importante da“economía mundo” –liderada

polos Estados Unidos e nosque se inclúen Gran Bretaña,España, Irlanda, e os paísesdo Leste, entre outros- ó finaldun ciclo económico expan-sivo baseado no incrementoexponencial da construcciónprivada de vivenda. Final quese reflicte en “o estalido daburbulla inmobiliaria” primei-ro orixe da actual crise.

2. Como efectos da criseanterior, e polas razóns xaapuntadas, asistimos a unhanova crise financeira provo-cada polo uso e abuso dashipotecas e que se reflicte en“o estalido da burbulla finan-ceira” que amplificou eestendeu a crise inmobiliariatanto ós países mais desen-volvidos –coa UniónEuropea, en primeira fila-como a outras zonas da eco-nomía mundial.

3. Estamos diante do quepode ser unha nova configu-ración da economía mundialxa que si os Estados Unidos,como potencia hexemónica,estiveron na orixe dos pri-meiros e mais importantesimpulsos da mundialización,na actualidade xa non é así:emerxe un novo centro mun-dial localizado no suesteasiático e que tendo comoeixo a China marcará non soa fondura da actual crisesenón tamén a súa posiblesaída.

68

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


69

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9

Cultura y hábitosEl actual usuario de un vehí-

culo automóvil es generalmentepropietario, lo utiliza intensa-mente, incluso para muchos delos desplazamientos en queexiste una alternativa más eco-nómica, está acostumbrado aunas prestaciones elevadas:reposta cada 700 o 800 km enpocos minutos, dispone decalefacción y/o aire acondicio-nado, música y radio, ademáslos propietarios de clase mediay alta disponen, con frecuencia,de GPS, ordenador, video parapasajeros, etc. cualquier cam-bio de modelo deberá tener encuenta estos elementos parano lastrar su éxito.

Alguna de las alternativas,por ejemplo la del coche eléctri-co, cuestionarán incluso la pro-piedad como solución más via-ble, un contrato de movilidad

que incluya coche y bateríasentraría más en la lógica deeste tipo de vehículos. La logís-tica para cualquiera de las tec-nologías que ahora están sobrela mesa exige soluciones costo-sas y de extensa implantación.Pero además, las posibles solu-ciones no impedirán, a corto ymedio plazo, que el usuariosufra inconvenientes adiciona-les, y no sólo me refiero a unarecarga de energía cada 200km., que duplicará o triplicará eltiempo ahora necesario pararepostar, sino a aspectos demayor importancia como el pre-cio inicial y el coste del recicla-do al final de la vida útil.

Del tamaño actual de mer-cado dan idea algunas cifras. Elparque mundial se estimaentorno a los 600 millones devehículos y la producción mun-dial ronda los 60 o 65 millonespor año, duplicando las cifras

de producción anual en queesta se estabilizó al principio delos años 80, después de las pri-meras crisis del petróleo.

La práctica totalidad deestos automóviles utilizan hidro-carburos como fuente de ener-gía primaria al 100%, sólo unospocos añaden biocombustibleen mezcla con hidrocarburos.

VehículosDos son las tecnologías

alternativas de vehículo com-pleto que en la actualidad apa-recen como más disponibles: elvehículo eléctrico puro y el vehí-culo híbrido.

Respecto al primero, sonpocos los comercializadoshasta la fecha y ningún granfabricante los comercializa de

Automóvil 2009:

Perspectivas y límites

Isidoro Gracia Plaza

Ingeniero industrial


forma genérica. Los motoreseléctricos son mucho más efi-cientes en el uso de la energíasecundaría que los térmicos, sibien será necesario tener encuenta el conjunto del ciclo, yaque la energía eléctrica exige almenos una primera trasforma-ción desde una fuente de ener-gía primaría. Dos son la posibi-lidades de alimentación de estetipo de vehículo, acumuladoreso baterías con recarga de red,actualmente se avanza en lasolución tecnológica de “ionlitio”. Otra posibilidad es larecarga desde una reserva,embarcada en el propio vehícu-lo, opción en la que pareceavanzar la “pila de combustible”alimentada por hidrogeno a altapresión, previamente obtenidopor electrólisis del agua o porrotura de las moléculas de gasnatural (esta es la opción másutilizada hoy).

Respecto al vehículo híbri-do, estos incorporan simultáne-amente motores de combustióninterna y motores eléctricos yello da lugar a distintas combi-naciones y tipos. Siguen a con-tinuación algunas descripcio-nes.

Híbridos completos: semueven bien mediante el motoreléctrico, bien el de combustióno simultáneamente de ambos.Híbridos asistentes, el motoreléctrico ayuda al de combus-tión en las situaciones en que lonecesita y recupera en las fre-nadas o pendientes. Híbridosenchufables con baterías degran carga que permiten un usomás amplio del motor eléctrico,quedando el térmico como

apoyo. Híbridos con sistema“Stop y Start”, el motor térmicopara al detenerse el vehículo yel motor eléctrico lo impulsa deforma instantánea al arrancar.Híbridos basados en otras com-binaciones de varías tecnologí-as, por ejemplo con traccióneléctrica a las cuatro ruedas.

En todos los casos las posi-bilidades de implantación deforma suficientemente generali-zada pasan por: coste, autono-mía y facilidad de recarga. Hoypodemos afirmar que existe via-bilidad técnica desde la pers-pectiva del vehículo en cuanto aautonomía, tanto eléctrico puro,para uso urbano, como híbrido,en cualquier entorno. Es nece-sario analizar esa viabilidaddesde su exterior: red eléctrica,estaciones de servicio, posibili-dades de aparcamiento, etc.,pero no es competitivo en térmi-nos de coste al usuario indivi-dual.

Energía y materiasprimas

ENTORNO

Como de lo que se trata esde la evolución o sustitución deuna cultura mundial de usomasivo de un bien como elcoche, con un consumo masivode hidrocarburos, cualquiersolución pasa por la implanta-ción masiva de una o variasalternativas. Para aproximarnosal estudio de los impactos nece-sitamos alguna referencia, aúncuando sea sólo con la preci-sión propia de “las cuentas de

la abuela”. En España se hasugerido conseguir en un plazorelativamente corto la implanta-ción de 1 millón de vehículoseléctricos puros o híbridosrecargables. El consumo mediode uno de estos vehículospuede situarse entre los 0,15 y0,20 kwh/km (este dato puedeobtenerse de los expedientesde homologación de los vehícu-los actuales), suponiendo unrecorrido anual de 20.000km/vh el consumo total de esteparque se situaría en los 4 Twh(Terawatios hora), menos del1,5% de la producción anualespañola. Esta carga es asumi-ble por las actuales instalacio-nes de producción y grandeslíneas de distribución, con laúnica condición de que se llevea cabo, en su mayor parte, enlas llamadas “horas valle”. Otrotema es la pequeña distribuciónque exigiría de inversionesinmediatas, simplemente paraque exista la posibilidad derecarga, piense cada uno en sugaraje o su plaza en plena calle.En caso de que se optara porlas descargas rápidas en esta-ciones de servicio, estas tienendos graves inconvenientes: noestá garantizado el horario“valle” y disminuye drástica-mente la vida útil de las baterí-as, además la inversión nece-saria para crear los puntos decarga rápida es mayor y muchomás compleja técnicamentehablando.

Más adelante analizaremoslas repercusiones medioam-bientales, pero es fácil deducirque para que el rendimiento delciclo energético completo seaaceptable, solo será posible uti-

70

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09


lizar para las recargas fuentesrenovables en horas de baja uti-lización, o energía sobranteprocedente de otras fuentesque se perdería en caso de noutilizarse de forma inmediata,por ejemplo como alternativa albombeo para mantener operati-vas en términos de rentabilidadgrandes centrales.

Algunas de las alternativastienen otras repercusiones entérminos de seguridad.Actualmente no está permitidoen garajes cerrados o en sóta-nos el aparcamiento de vehícu-los que utilizan gas como car-burante (por razones obvias), silos combustible gas natural oGLP tienen riesgo de explosión,imaginemos el riesgo del com-bustible perfecto: el hidrogeno.Existe una experiencia deexplotación de este combusti-ble en una flota de autobusesen Finlandia; pues bien, a

pesar de las extremas condicio-nes meteorológicas de la zona,el edificio donde se recargan yreparan estos vehículos ha sidodiseñado sin techo. Cualquiertécnico en la materia sabe quelas instalaciones de recarga debaterías utilizan material eléctri-co antideflagrante y volúmenesimportantísimos de renovacióndel ambiente mediante ventila-ción forzada. Garantizar que losvehículos no emitan H2 en suslugares de aparcamiento, nisiquiera por accidente, es unacondición sin la cual la mayorparte de los actuales garajes nopodrían ser utilizados.

VIABILIDAD MEDIOAMBIENTALExiste consenso científico

acerca de que la humanidad seenfrenta a dos grandes retos glo-bales: el cambio climático y laseguridad del suministro energé-

tico. Según la AgenciaInternacional de la Energía losyacimientos petrolíferos se estánagotando a mayor ritmo del pre-visto y según algunos científicosla producción de petróleo ya estáen su cenit. Si recordamos lascifra de 600 millones de vehícu-los circulando en base a hidro-carburos y las correspondientesemisiones de CO2, óxidos denitrógeno y azufre, una conclu-sión aparece en primer plano: elactual modelo no es sostenible,tiene límites evidentes y estosestán muy próximos o inclusosuperados.

Para analizar la posibleevolución del modelo convienesaber que antes de haber recorri-do el primer kilómetro un automó-vil ya habrá producido una granparte de su polución. Para produ-cir un vehículo se habrán utilizado300.000 litros de agua, y unas 25o 30 toneladas de otras materiasprimas, entre ellas unos 1.500litros de petróleo. Utilizar no es lomismo que consumir, ya querecientes decisiones de la UE hansituado en el 90 o 95% la posiblereciclabilidad de un vehículo ter-minado destinado a su mercado.Pero está claro que un vehículoeléctrico, más pesado que losactuales, utilizará en principio másmateria prima que los que hoyson estándar, y que solamentecontribuirá a paliar el calentamien-to global y mejorar la seguridadenergética si la fuente primariausada para sus recargas provienede las renovables.

Otros límites los marcan losrecursos existentes sobre la tie-rra, o al menos los hoy conoci-dos. Comencemos por el más

71

MA

IO 2

00

9

MA

IO 2

00

9


72

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

abundante: el hidrogeno, seencuentra en cantidadesinmensas en el agua y en laatmósfera además de en loshidrocarburos, pero no está dis-ponible de forma natural, 1º esimprescindible aportar la ener-gía capaz de romper la molécu-la de agua o del gas correspon-diente, esta energía será supe-rior en cantidad a la que poste-riormente liberará para el traba-jo útil, por lo que, dejando a unlado el coste, solamente lasenergías renovables puedenser utilizadas; y 2º no existe pla-tino o paladio suficiente parafabricar las pilas de combusti-ble, sólo son necesarios unosgramos por unidad pero hayque recordar las millones deunidades anuales necesarias.

Analicemos otro elementobásico en las nuevas alternati-vas. Todos los proyectos eléctri-cos más o menos avanzadostienen un punto en común: ellitio. Como en el caso del plati-no las cantidades no son impor-tantes por unidad. Cada vehícu-lo necesitaría unos 2 kg de litio,para unos cientos de kilos debatería, con las reservas demineral hoy apenas se garanti-zan las necesidades para orde-nadores, teléfonos móviles,video consolas, etc., que llevanunos 0,6 gramos por unidad,

para los próximos 30 años, sitodas ellas se dedicaran a fabri-car vehículos en cifras de pro-ducción similares a las actua-les, ¿por cuánto habría quedividir?

Sin poder considerarlacomo tecnología alternativa, yaque la práctica totalidad de losvehículos con motor de explo-sión existentes admiten enmayor o menor medida biocom-bustible, los biocombustiblesson ya una realidad en uso.Alguna de las limitaciones sehan puesto de manifiesto con lareciente crisis de precios de loscereales, a raíz de los proyec-tos de incremento de fabrica-ción de biocombustibles, que-dando manifiestamente clarosriesgos de desequilibrios eco-nómicos y sociales, de depen-dencia energética de los esca-sos posibles suministradores yéticos y medioambientales, si laproducción de biocombustibleentra en competencia con losrecursos destinados a la ali-mentación humana y animal.Otro límite, dado por la escalaque supone el parque de auto-móviles de un país desarrolla-do, sería la necesidad de dupli-car (o más) la superficie de tie-rra cultivable para sustituir deforma decisiva el suministro depetróleo por biocombustible.

ConclusionesLa primera y más evidente

es la necesidad de revisar elmodelo en cuanto al tamaño,para garantizar una cierta sos-tenibilidad en el tiempo.

La segunda, que todas lastecnologías disponibles seránnecesarias adaptándolas alsegmento de usuarios al quepueden ser útiles, aún cuandoel coste pueda resultar elevado.

La tercera, y quizá la másimportante para un país des-arrollado con usuarios y consu-midores que no pueden pres-cindir, en el medio plazo, quetienen asumido el automóvilcomo un componente de la cul-tura e identidad propia, el sectorcontinuará siendo estratégicodurante mucho tiempo.


- ACTIVIDADES DA FLT -

73

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

O Foro Social Galego

A Fundación Luís Tilve colaborou activamente noForo Social Galego.

Os días 5, 6 e 7 de decembro do 2008, cele-brouse en Santiago de Compostela o “ForoSocial Galego”, que adoptou a Carta de

Principios do Foro Social Mundial, e que pretendeu ser unespazo aberto de debate democrático de ideas, de afon-damento da reflexión, de formulación de propostas, inter-cambio de experiencias e de artellamento de movementossociais, redes, ONGs e outras organizacións da sociedadecivil que se opoñen ao neoliberalismo e ao asoballamentodas persoas fronte ao capital, denunciando calquera forma de imperialismo.

A idea deste foro, como din os seus organizadores, é a de “pensar e construír alternativas dende Galicia”.Para iso, acolle como obxectivo acadar a confluencia e a visualización de alternativas á globalización neolibe-ral, propostas dende un amplo abano de movementos sociais, sen partidismos e dende a pluralidade de ideas.

Tanto a Fundación como UGT-Galicia quixeron estar presentes neste conclave de interese social, comoparte que forman da sociedade e dun colectivo como é o dos traballadores, vítimas da globalización mal enten-dida. Deste xeito, colaborouse cun stand, nos foros e coa proxección de documentais sobre o movementoobreiro. Os actos, que tiveron lugar no Auditorio de Galicia e no Campus anexo, contou cunha boa participa-ción, especialmente de xente moza.

Firma dun convenio coa CRTVG

AFundación Luís Tilve e a Compañía de Radio-Televisión de Galicia estableceron unconvenio de colaboración coa intención de favorecer e promover o estudo e difusióndo patrimonio cultural, social e documental de Galicia.

O 16 de marzo de 2009, procedeuse a firma do convenio entre ambas entidades, asinandodunha parte, Benigno Sánchez García, Director Xeral da CRTVG, e da outra Jesús MosqueraSueiro, Presidente da Fundación Luís Tilve.

A finalidade do convenio marco é o de establecer unha base de colaboración en todas aquelas actividadesnas que conflúan os fines das dúas entidades, entre as que se destaca o intercambio de fondos documentais.Este intercambio permitirá poder afondar no estudio do movemento obreiro e na súa difusión, podendo acce-der a un fondo documental de especial valor como é o audiovisual. Por outro lado, se promoverá o coñece-mento e conservación de material documental que forma parte do Patrimonio galego, a través da posíbel cre-ación de documentais ou material audiovisual e educativo.

Comparecencia pública das organizacións inte-grantes do Foro Social Galego, entre elas UGT-Galicia



74

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Conmemoración do 75 aniversariodo 1º congreso galego da FNTT

Con motivo dos 75 anosda celebración enBetanzos do I

Congreso Galego da “FederaciónNacional de Trabajadores de laTierra”, que tivo lugar en febreiro de1933, sendo Ramón Beade, o seulíder máis destacado, deputadosocialista, así como por cumprirse25 anos do Congreso Fundacionalde Unións Agrarias, en Lalín, enfebreiro de 1983, a Fundación LuísTilve, coa colaboración de UniónsAgrarias e da Agrupación Socialistade Betanzos, levou a cabo unha serie de actos na cidade betanceira.

Estas actividades se realizaron o sábado 13 de decembro do 2008, iniciándose ás 11 da mañá cunha ofren-da floral no cemiterio parroquial de Betanzos, diante do Panteón de Ramón Beade, que ademaisde deputado no Parlamento Español (onde foi vocal da Comisión para a Reforma Agraria), tamén foi alcaldedo citado concello.

A ofrenda contou coa presenza de destacadas personalidades da vida política e sindical galega, así comocoas verbas de Jesús Mosquera, quen esbozou a biografía do homenaxeado; Antonio Lagares, que contoucomo coñecera a Beade, recordando que por moito que se corte a foresta o bosque sigue medrando; JoséAntonio Gómez e Roberto García, que se mostraron orgullosos polo camiño percorrido e de proseguir coas rei-vindicacións emprendida por traballadores como Beade.

Ás 12 horas, no Centro Sociocultural de Caixa Galicia en Betanzos, presentouse o libro realizado para aocasión: Unións Agrarias. O sindicato con raíces (1933-2008), que contou con numeroso público e coas inter-vencións de: Jesús Mosquera, Presidente da Fundación Luís Tilve; Antonio Lagares, Deputado Provincial doPSdeG-PSOE que, como betanceiro que é, fixo un percorrido histórico pola historia do movemento agrario esocialista do concello, do cal formaron parte familiares seus; Rogelio Pérez, coordinador do libro, que afondouno exposto con anterioridade; Roberto García, Secretario Xeral de Unións Agrarias, quen falou do traballo rea-lizado polo sindicato agrario dende a súa creación e os avances que se produciron neses anos; José AntonioGómez, Secretario Xeral de UGT-Galicia, que recordou o feito, pero tamén o que queda por facer, nun momen-to histórico no que a Unión Europea pretende tirar a baixo os logros conseguidos pola clase traballadora dendeo século XIX. José Antonio, tamén incidiu na importancia da Lei da Memoria Histórica e na necesidade de queesta se cumpra, recuperando a lembranza de moita xente que deu a súa vida pola liberdade de todos nós eque agora están esquecidas. Por último, afirmou que dende UGT-Galicia se apoiarán sempre todas aquelasiniciativas que pretendan recuperar “a verdade histórica”, como prefire dicir.



75

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Presentación do libro Apuntes para ahistoria do asociacionismo pontevedrés:1882 - 1936

Opasado día 14 de abril tivo lugar enPontevedra a presentación do libro“Apuntes para a Historia do

Asociacionismo Pontevedrés: 1882 – 1936”, edi-tado pola Fundación Luís Tilve. Un traballo deNatalia Fraguas Fernández, Licenciada enHistoria da Arte, Conservadora do Museo dePontevedra e autora de diversos traballos deinvestigación e publicacións. Conta cunha pre-sentación de José Antonio Gómez, e un extensoprólogo de Roxelio Pérez Poza.

Trátase dunha ampla recompilación docu-mental da prensa local da época e material dearquivo orixinal (gráfico e documental) sobre osdistintos movementos asociacionistas dePontevedra e a súa comarca. Trala descrición,precisa e de comentarios medidos, percíbensepor un lado, a realidade laboral da época: tipó-grafos, dependentes de comercio, xastres, coci-ñeiros, camareiros, ebanistas, barbeiros, perru-queiros, albaneis, agricultores, zapateiros, can-teiros, marmoristas, panadeiros, curtidores, etc. Por outro, o tipo de sindicalismo: múltiples socie-dades de oficio cun papel determinante, entre elas o da UGT e do PSOE, e un anhelo común: verconstruída a Casa do Pobo.

Particularmente interesante e novedosa, é a documentada e pormenorizada descrición dacelebración do 1º de Maio entre 1898 e 1936, que pon de manifesto a grande importancia que selle concedía por parte de tódolos gremios e sociedades. Ademais das manifestacións, os mitins,as proclamas e discursos dos oradores, as demandas e reivindicacións, descríbense outras acti-vidades como obras de teatro, festas, bailes, artigos na prensa, e incluso cancións.

Estamos diante dun libro que será de utilidade para historiadores e investigadores, que ilustra-rá ós sindicalistas ou ós políticos de hoxe, e que será de interese para tódalas persoas desexo-sas de saber máis sobre algo que durante tantos anos se silenciou. O libro tamén é, tal vez senpretendelo, unha homenaxe a aqueles pioneiros do asociacionismo dos traballadores e artesánsen Pontevedra e no resto de Galicia.



76

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Firma dun convenio coaUniversidade de Santiago deCompostela

A Fundación Luís Tilve e a USC estableceron un convenio de colaboración para levar a caboeventos de carácter académico, encontros de investigadores, consultas documentais e publica-cións especializadas.

O acto dafirma tivolugar o 27

de febreiro do 2009, noPazo de San Xerome, asi-nando o convenio Senén BarroAmeneiro, Rector daUniversidade de Santiago deCompostela, e XesúsMosquera Sueiro, Presidenteda Fundación Luís Tilve.Tamén asistiron a sinaturaLourenzo Fernández Prieto,Vicerreitor de RelaciónsInstitucionais da USC eGuillerme Pérez Agulla,Director do Arquivo e Biblioteca da Fundación Luís Tilve.

O convenio asinado permitirá estreitar as relacións entre a Fundación e a Universidade, per-mitindo que se incremente e facilite un canal de contacto e colaboración entre ambas. Isto serveao propósito de partida do mesmo, a colaboración da Universidade na realización dun curso sobresocialismo e movemento agrario que terá lugar en xullo deste ano, promovido e organizado polaFundación Pablo Iglesias e a nosa entidade. Por este motivo tamén asistiu ao acto Rosa MaríaLópez González, codirectora do curso.

O convenio establece, ademais, un marco de actuación para a colaboración na realización decongresos, cursos, seminarios, conferencias, exposicións, consultas documentais, asesoramentoen investigacións, encontros de investigadores, colaboración en publicacións. Así mesmo, se abrea colaboración entre os investigadores da Universidade e os da Fundación, a fin de afondar nainvestigación do movemento obreiro, para o que se compartirán fondos bibliográficos e documen-tais, e se poderá contar co asesoramento dos profesionais da Universidade.



77

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Firma dun Protocolo de colaboraciónco Consello da Cultura Galega

AFundación LuísTilve e oConsello da

Cultura Galega asinaron unprotocolo de colaboracióncoa fin de promover e difundiro coñecemento e a cultura noseo da sociedade.

O Presidente doConsello da CulturaGalega, Ramón VillaresPaz, e o Presidente daFundación Luís Tilve, JesúsMosquera Sueiro, asinaronun Protocolo de colabora-ción entre ambas entida-des, o pasado 21 de abrilde 2009, na sede do Consello, no Pazo de Raxoi.

A base deste Protocolo é promover e profundar na historia e estudo do movemento obreiro,entendido como valor social e cultural do pobo galego, así como en diversas actividades dendeas cales se impulse o coñecemento, a investigación, o estudo e a comprensión da realidadesocioeconómica e cultural galega, tales como cursos, publicacións, conferencias, concertos, colo-quios, realización de materiais didácticos, intercambio de publicacións, colaboración en traballosde investigación, etc. Con este acordo ábrese tamén a posibilidade de colaboración, intercambioe asesoramento cun órgano do Consello tan importante para a investigación do sindicalismo e domundo obreiro como é o Arquivo da Emigración.

Tralo acto, no que tamén estiveron presentes Marcelino Fernández Santiago, Xerente doConsello da Cultura Galega, Guillerme Pérez Agulla e Rosa María López González, Director doArquivo e Biblioteca e historiadora da Fundación respectivamente, púxose en marcha o que seráa primeira colaboración entre ambas institucións, o xa citado curso sobre socialismo e movemen-to agrario, que terá lugar na sede do Consello.



78

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Curso “Entre la revolución y lareforma. Socialismo, cuestión agrariay asociacionismo rural (1874-1939)”

AFundación Luís Tilve e aFundación Pablo Iglesias,coa colaboración da

Universidade de Santiago deCompostela e o Consello da CulturaGalega, realizarán un curso sobresocialismo e movemento agrario queterá lugar nos primeiros días de xullo.

Dende o ano 2005, a FundaciónPablo Iglesias ven desenrolando unmagnífico e enorme proxecto de investi-gación, que recollerá tódalas biografías dossocialistas españois, no que será o“Diccionario biográfico del socialismo españolhasta 1930”. Este traballo proseguirá logo,engadindo biografías e alongando o espazobiográfico temporal ata os anos 50, nun por-tal web, dende o que se promoverá a difusióne estudo da historia do movemento obreiro.

A Fundación Luís Tilve involucrouse noequipo de investigación da Fundación PabloIglesias no ano 2006, recibindo o encargo derecoller as biografías dos socialistas galegos,tarefa que ven desenvolvendo dende entón ena que prosigue. Dentro deste proxecto,veñen realizándose cursos de verán tódolosanos, nos que se impulsa o estudo do socia-lismo e se promove e difunde os resultados

do proxecto por toda España. No 2009 a responsabilidade de organizar o curso –xa se fixera en Madrid e enCantabria-, recaeu na Fundación Luís Tilve, que promove así, un pouco máis, a historia do socialismo galego.

O curso, que se está a organizar, abordará unha temática nunca antes analizada nun congreso de historiaa nivel estatal, o que supón unha novidade na historiografía española: os movementos agrarios e o asociacio-nismo rural, con especial atención á vertente socialista. Nel participaran historiadores e catedráticos de todaEspaña, especialistas ou con traballos recentes na materia, tales como Miguel Cabo Villaverde, da



79

MA

IO 2

00

9M

AIO

20

09

Universidade de Santiago de Compostela, e codirector do curso xunto a Guillerme Pérez Agulla e Rosa MaríaLópez González; Diego Caro Cancela, da Universidade de Cádiz; Manuel Morales Muñoz, da Universidade deMálaga; Emilio Majuelo Gil, da Universidade de Navarra; Manuel Requena Gallego, da Universidade de CastillaLa Mancha; Enrique Bernad Royo, da Universidade de Zaragoza; Salvador Cruz Artacho, da Universidade deJaen; Francisco Cobo Romero, da Universidade de Granada; Samuel Garrido Herrero, da Universidade JaumeI; Juan Pan-Montojo, da Universidade Complutense de Madrid; Ricardo Robledo, da Universidade deSalamanca; José Ramón Rodríguez Lago, da Universidade de Vigo; Pedro Barruso e Aurelio Martín Najera,da Fundación Pablo Iglesias; Xaime Barreiro Gil, María Xosé Rodríguez Galdo, Lourenzo Fernández Prieto eRamón Villares Paz, pola Universidade de Santiago de Compostela.

O programa do curso, que contará con créditos de libre configuración e homologación, se dividirá en tresbloques: diferenzas e contraposición das distintas variables rexionais, diferenzas e contraposición das distintasideoloxías e visións, e outros aspectos e perspectivas. Estes bloques contarán con tres mesas redondas ondese debaterán as distintas opcións e perspectivas históricas, a fin de chegar a conclusións que enriquezan oscoñecementos plurais dos participantes. Finalmente haberá unha visita guiada ao Museo do Pobo Galego naque tamén se proxectará un documental fílmico que leva por título: “O carro e o home”, realizado en 1940 eque reflexa unha visión de todo o tratado.

Tódalas persoas que estean interesadas en obter máis información do curso poden dirixirse á FundaciónLuís Tilve.


2009 Claridade 7 Maio:Maquetación 1 · Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e...

Documents

Transcript of 2009 Claridade 7 Maio:Maquetación 1 · Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e...