Puntuazioa Puntuazioa ProposaturikoAzpiatala gehienez gutxienez denbora

Azterketaren formatuagainbegiratzeko — — 3 min.

1. IDAZLANAIdazlana 25 15 55 min.Ortografia 5 1

2. ESALDIAK BERRIDATZI 5 2,53. SINONIMOAK EMAN 5 2,5 25 min.4. IRAKURMENA 10 5 45 min.Egindako lana gainbegiratzeko — — 12 min.Guztira 50 29 2h 20m

Idatz ezazu garbi eta tintaz: aztertzaileek ez dute zuzenduko irakurri ezin dena. Ariketaguztietan atera behar da gutxieneko puntuazioa azterketa gainditzeko.

EUSKO JAURLARITZAHEZKUNTZA , UNIBERTSITATEETA IKERKETA SAILA

GOBIERNO VASCODEPARTAMENTO DEEDUCACI�N , UNIVERSIDADES EINVESTIGACI�N

AZTERKETAKO ARIKETEN PUNTUAZIOA ETA DENBORA BANAKETA

Ahozkoaren ulermena ariketa burutu ondoren, 2 ordu eta 20 minutu dituzu azterketahau egiteko. Denbora nahi duzun moduan banatu eta azterketa nahi duzun ordenan egindezakezu baina hona, ariketen puntuazioekin batera, aztertzaileek pentsatutako denborabanaketa:

Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzerako Erakundea

2004ko urriaren 2koaA eredua

1. deitura: .................................................................................

2. deitura: .................................................................................

Izena: .................................................................................

NA zenbakia: .................................................................................

• 2 •

1. Zerk bultzatu zuen Martínez de Lezea aurreneko eleberria idaztera?

a) Bere buruari istorio bat kontatzeko gogoak.b) Eleberri historikoek izan ohi duten harrera onak. c) Ordura arte Euskal Herrian girotutako eleberririk inork idatzi ez izanak.d) 30 urtean eleberri historikoak besterik irakurri ez izanak.

2. Zer dio bere lehen eleberriari buruz?

a) Senarrak uste zuela ez ziotela argitaratuko.b) Ttartalo argitaletxeak euskal gaiei buruz plazaratutako lehen eleberri historikoa

izan zela.c) Ez zuela argitaratzeko asmorik izan.d) Lagunek animatu zutela argitaletxeetara bidaltzera.

3. Martínez de Lezearen iritziz, zergatik daude modan eleberri historikoak gaur egun?

a) Azkarregi bizi garelako, zalantzarik gabe.b) Liburu-dendetan mota honetako eleberri gehiago dagoelako.c) Iraganak orainak baino jakin-min handiagoa eragiten duelako.d) Lehen orain baino gauza gehiago gertatzen zirelako.

4. Non dago historiaren eta fikzioaren arteko muga bere eleberrietan?

a) Eleberriko istorioa historian sakontzeko aitzakia baino ez da.b) Irudimena nagusitu egiten zaio beti historiari.c) Eleberriaren arabera garrantzi handiagoa edo txikiagoa hartzen du batak edo

besteak.d) Pertsonaiak asmatu egiten ditu beti; gertakariak, inoiz ez.

5. Zer dio Martínez de Lezeak eleberri historikoaz?

a) Eleberri mota asko biltzen direla izen horren baitan.b) Erraz idazten den eleberri generoa dela.c) Eleberri genero bat dela, amodiozko eleberriak edo gerra-eleberriak bezalaxe.d) Berez ez dela eleberria, literaturaren eta historiaren arteko nahastea baino.

Aukera itzazu erantzun egokiak eta jar itzazu dagozkien letrak ondoko laukietan:

1 2 3 4 5

AHOZKOAREN ULERMENA I

• 3 •

6. Zer dela eta sartzen du bibliografia bere lanetan?

a) Irakurleak historia ez duela manipulatu egiaztatzeko aukera izan dezan.b) Eleberria irakurritakoan irakurle askok historian sakontzeko gogoa izaten dutelako.c) Pertsonaien arteko istorioa baino gogoko ez dutenengan historiarekiko

zaletasuna pizteko.d) Historialarien kritikak saihesteko.

7. Martínez de Lezearen iritziz, norainoko leialtasuna zor dio idazleak historiari?

a) Historialariek bestekoa.b) Dokumentatutako guztia dagoen-dagoenean kontatu behar du.c) Ez dio arreta handiegirik zor, ez baitago historia hitzez hitz sinesterik.d) Idazleak badu historia interpretatzerik, beti ere dokumentatuta dagoena kontuan

hartuz.

8. Zer dio historialariengandik jasotzen duen laguntzaz?

a) Kontu jakinetarako baino ez dela laguntza eskatzera ausartzen.b) Laguntzen diotenean lana arintzen diotela, besteak beste.c) Lehen ez, baina orain etengabe jotzen duela haiengana laguntza eske.d) Gero eta gehiago fidatzen dela historialariez.

9. Emakumeek bere eleberrietan duten trataeraz galdetuta, zer dio Martínez de Lezeak?

a) Bera emakume izateak eragina duela pertsonaien trataeran.b) Esanak esan, gizonek besteko garrantzia dutela emakumeek.c) Ez du uste bere eleberrietan emakumeak zintzoak direnik, eta gizonezkoak,

aldiz, gaiztoak.d) Emakumeei historian izan duten garrantzia aitortzea dela bere helburu nagusia.

10. Non girotu nahiko lituzke hurrengo eleberriak?

a) Zuberoan, Alkizan edo Bizkaian.b) Frantzian, Ingalaterran edo Espainian.c) Bai Euskal Herrian, bai Euskal Herritik kanpo.d) Euskal Herritik kanpo, beste herri batzuetako historia ezagutzeko irrikan dago-eta.

Aukera itzazu erantzun egokiak eta jar itzazu dagozkien letrak ondoko laukietan:

6 7 8 9 10

AHOZKOAREN ULERMENA II

• 4 •

Irakurri ondoko oharrak:

1. Argi idatzi behar da, eta albait garbien.

2. Idazlanak gutxienez 300 hitz izan behar ditu.

3. Idazlanaren kalifikaziorako ondoko hiru alderdi hauek izango dira ardatz:a) gaiaren eraketa eta garapena;b) hizkuntza-aberastasuna eta zehaztasuna;c) zuzentasuna.

4. Lehen orrialde hau gidoia egiteko, apunteak biltzeko... erabil dezakezu. Ez dazuzenduko.

5. Hurrengo orrialdeetan bi gai proposatzen zaizkizu, bat aukeratu eta garatzeko.Gaiak garatzeko, laguntza moduan, dossier bana eta puntu batzuk dituzu:galderak, gogoetak, iri tziak... Ez dira nahitaez kontuan hartu beharrekoak; zukzeuk aukeratutako bestelako ikuspuntu edo alderdi batzuetan oinarriturik ere egindezakezu.

ZIRRIBORROETARAKO ORRIA

1. IDAZLANA

• 5 •

HERIOTZA

Orri honetan dituzun testuak irakurri ondoren, idatz ezazu gaiari buruz (300 hitz,gu txienez). Ondoko puntu hauek erabil ditzakezu:

• Mugarik gabeko bizitzak ba al du zentzurik? Muga bat izateak ematen omen diobizitzari balioa.

• Heriotza mota guztiak berdinak?• Erlijioa, fedea: bizitza ondorengo itxaropenari eusteko habea.• Gorpuarekin zer egin? Hilobiratu, erraustu, Ganges ibaian hondoratu...• Heriotza onartzen ikas daiteke?

NABARRA aldizkaria 28. 2003ko uztaila.

NABARRA aldizkaria 28. 2003ko uztaila.

NABARRA aldizkaria 28. 2003ko uztaila.

Ez omen da txarra heriotzaz hitzegitea beldurra kentzeko.

“Nik ez diotheriotzari beldurrik,baina ez dut hanegon nahi horigertatzen denean.” (W. Allen)

“Santxo, adiskidea, denakberdintzen ditu heriotzak:handikiak eta morroiak,aberatsak eta behartsuak.” (Cervantes: Kixotea)

“Bizitza baloratzen ezduenak ez du merezi

bizitzea”(Leonardo da Vinci)

Herri txikietan heriotzak zentzusentikorragoa du; hirietan,

aldiz, inpertsonalagoa.

• 6 •

DIETA ETA ESTETIKA

Orri honetan dituzun testuak irakurri ondoren, idatz ezazu gaiari buruz (300 hitz,gu txienez). Ondoko puntu hauek erabil ditzakezu:

• Itxura osasuna baino garrantzitsuagoa ote?• Muturreko jarrerak: gizentasuna eta anorexia.• Jateko ohituren bilakaera.• Dieta kontuan, entzuten ditugun aholku askok ez du oinarri zientifikorik.• Gaurko eredu estetikoa eta horren inguruko merkatua.

“2030ean herritarren %60lodiak izango dira”(Europako Elkartea)

Iturr

ia:

Ber

ria. 2

004-

1-18

.

Euskal Herrian duela 15urte baino hiru bider umelodi gehiago

Iturria: Berri

a. 2003-12-3

Iturria: Egunkaria. 2003-1-12

Iturria: Berria. 2003-12-3

SHAKH AIVAZOV / AP

Esaerak dioenez, “Jan gabeko ederrik ez”

Zahar zein gazte, gizon zein emakume,denok estetikaren menpe

Jateko ohitura kaltegarrienondorioz loditasun arazoak

herrialde aberatsetan

• 7 •

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

• 8 •

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

• 9 •

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

• 10 •

Ariketa honetan ematen zaizkizun esaldiak beste modu batez adierazi behardituzu. Horretarako azpiko esaldia osatu behar duzu. Behean agertzen den esaldizatitxoak aurretik edo atzetik puntuak baldin baditu, zerbait idatzi behar da horri lotuta.

Adibidez:

...takoan etorritakoanPunturik ez badu aparteko hitza da. Ahalik eta gutxien aldatu behar dituzu goiko

esaldiko hitzak. Inoiz bat kendu edo beste bat sartu beharko da, baina beti ere esaldibakar bat osatuz. Adibidea:

0. Hasieran errua berari egotzi nion. Horrek lotsa eman zidan gero.

...................................... ...tzat .............................. lotsatu ....................................... .

1. Urtxintxak oso serio hartzen du bizitza eta horrela hartu behar da. Hori idatzi zuenHikmetek.

.................................................................. bezain ......................................................

................................................................................................................... Hikmetek.

2. Oso zaharrak garenean ere olibondoak landatuko ditugu eta guk ez ditugu sekulaikusiko, baina ez dugu horretan pentsatu behar.

.....................................................................................................................................

........................................................................................................................... gabe.

3. «Gezur errukiorrak esan nituen. Baina debaldeko gezurrik ez nuen inoiz esan».Hona bere aitorpena.

................................................................................................................. aitortu zuen

.......................................................................................................... bazituen .......... .

4. Albertok ez beste guztiek ekitaldian izango direla ziurtatu dute.

.....................................................................................................................................

....................................................................................................................... bakarra.

5. Zaila da pertsona bati hainbeste gauza hain dotore eta hain hitz gutxitan esatea.

Nekez ........................................................................ ...ke ........................................ ................................................................................................................................... .

6. Zuk ez duzula nahi? Bada, baten batek hartuko du!

.................................................................................. ba... ..........................................

........................................................................................................................ duenik!

7. Tinta mantxak kentzeko onena esnea da, benetan.

Benetan diotsuet .................................................................. .......................................

................................................................................................................. bezalakorik.

2. ESALDIAK BERRIDATZI

Hasieran bera errudun jo izanak egin ninduen gero

• 11 •

8. Konturatuko al da behingoan ezin dugula horrela jarraitu? Hori da jakin nahi nukeena.

Jakin nahi nuke .................................................................... .......................................

ote ............................................................................................................................ .

9. Nire familiaren historia azaldu beharko dut aurretik, bestela gertaera hau ezin daerraz ulertu.

........................................................................................................................... ezean

.......................................................................................................................... ...tzea.

10. Joan nahi bazuen, garaiz eskatu behar zuen.

................................................................. ...tekotan ...................................................

....................................................................... eskatzea ........................................... .

Ondoko esaldietan markatuta dauden hitzen sinonimo egoki bana jarri beharduzu, beti ere testuinguruko esanahia errespetatuz eta atzizki bera jarriaz. Sinonimobat baino gehiago emanez gero, denek izan behar dute zuzenak.

1. Funtsezko erreformak akuilatzeko agindua eman du nagusiberriak.

2. Lana tamainan ona da, baina ez da komeni gehiegi egitea.

3. Ergel hori isekaz ari zaie adiskideei zein etsaiei.

4. Kontu horiek guztiak ikusteko modua izan genuen bertan egokituginelako.

5. Heldu eta berehala jabetu ginen ezezagun haien jokabidebitxiaz.

6. Lur jota dabil Joxe. Izan ere, zuzendaritza hartu baino ez eta badu hark, bai,

hamaika katramila .

7. Gaztea izan arren, ederki eskastu zaio ilea hari ere.

8. Napoleonek boterea iritsi zuenean egoera erabat aldatuko zelauste zuten herritarrek.

9. Denon ahaleginarekin kirola eta ikuskizuna uztartzea lortubehar dugu.

10. Argi dago gure lanean darabiltzagun hainbat datu eta izen gordeaneduki behar ditugula.

3. SINONIMOAK EMAN

• 12 •

Ondoko testua arretaz irakurri eta atzean datozen galdera guztiak erantzun itzazu.Erantzun okerrengatik ez da punturik kentzen; kalifikazioa erantzun zuzenena izango da.

JUAN LUIS GOENAGA«NIRETZAT DENA DA PINTURA; LOTURA FISIKOA DUT PINTURAREKIN»

lkizako herritik Zelatungo lepora bidean, Ernio mendiaren babesean, Aritzategi baserria duaspalditik bizileku Juan Luis Goenagak (Donostia, 1950). Baserriaren behealde osoa estudioada, artistaren askatasun gune erabatekoa, leize-zulo ezinbestekoa. Galerietan edo museoetanbaino gertuago sentiarazten dute han margolanek artistaren arnasa. Han daude, han dautza,

artearen misterio liluragarrian bilduak, kazetariak artistaren hitz urri, lotu eta deserosoetan sekula ezinatzemango dituen erantzunak.

Guggenheimi, Artiumi, Baluarteri, Tabako Fabrikari, San Telmori edo Euskal Kulturaren Planariburuz zer iritzi duen galdetuta, Goenagak, ahal duena egin ondoren, estututa, urduri, etsi egin du:«Ezin naiz kontu horietan murgildu. Nirea pintatzea da. Horregatik bizi naiz hemen. Bestela,nahastuko nindukete goizetik gauera, erotuko nindukete, honen alde edo bestearen kontra al nagoeneta abar... Herri honetan dena justifikatu behar duzu. Honetaz eta hartaz galdezka etortzen zaizkizu, etaez duzu asmatzen erantzuten, ez daukazulako behar adina informazio. Nahiko zaila da, berez, pintatzea,gero gainera horrelako saltsetan sartzeko».

Egunaren 24 orduetan eta bizitzako urte guztietan izan da pintore Goenaga. Zortzi urterekinegindako margolan txiki bat du, Oriamendiko paisaia, baserriaren goialdean gordea, familiarenbizilekuan. Oso txikitatik izan zuen argi pintorea izango zela, eta ez du inoiz horren inguruan zalant-zarik izan, ez du krisialdirik igaro. «Niretzat dena baita pintura. Ez da ofizio bat. Dena da. Dena harra-patzen du pinturak. Nirea fisikoa da, lotura fisikoa dut pinturarekin, pintatzeko behar fisikoa dut.Garro batzuk banitu bezala da». Ez da bakarrik sentitzen horretan. Belaunaldi oso bati dagokionezaugarria deritzo Goenagak pinturarekiko lotura fisiko horri. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoakgara, abereen modukoak, primitiboak».

Oraingo artisten artean ez du horren zabaldua ikusten pintura sentitzeko modu hori.«Argazkigintzako, bideogintzako eta Interneteko teknologia berriekin, mila gauza egiteko aukera dagoeta gazteek horiek probatzen dituzte», egin du gogoeta. «Gaur egun ere badira pintore gazteak, eta osoonak, baina pintura hutsa, bere horretan, gutxietsia dago, konplexu moduko bat sortu da pinturareninguruan. Belaunaldi bati min egin dio horrek, baina uste dut gainditzen ari dela. Pintoreak betiegongo dira. Ez beharbada milaka, baina beti egongo dira».

Izenik aipatu nahi ez badu ere, maite ditu Goenagak euskal pintore gazteen erakusketak. «Adinago, ahal dudan neurrian. Oso pintura ona egiten da hemen. Behin adin batera iritsi eta gero artistabere bidean dago, eta horrekin zerikusia duena interesatzen zaio, baztertu egiten du gainerakoa. Bainapintura ona beti interesatzen zait, berdin zaharrena edo gazteena. 15.000 urte daramagu pintatzen, etagauza onak daude».

Pintatzen «gero eta gehiago» gozatzen du Goenagak. «Nire helburua hori da, nik pintatzen gozatuegin nahi nuke, eta ez nuke nahi pintatzea tortura izatea. Kanpotik begiratuta hala ematen badu ere,ez da erraza. Pintura erabakiak hartzeko kontua da; azkar gainera. Hori oso neketsua da. Iritsi behar daerabaki horiek askatasunez hartzera, beste era batera».

URTEAK ETA AS KATAS UNA

Urteek ematen dute horretarako aukera eta bidea. «Urteekin askatasuna lortzen da, ume batekbezala pintatzea. Hori oso zaila da. Joan Mirok esaten zuen hori: bizitza osoa behar duzu ume batekbezala pintatzeko». Eta pintatzean gehiago gozatzearekin lotua dago hobeto pintatzea ere:«Pintoreetan, argi dago zenbat eta zaharrago, orduan eta hobeak direla. Rembrandt eta Picasso adibideargiak dira. Picassoren azken garaia ikaragarria da».

Nahiz eta berak bere burua "leize-zuloko" pintoretzat izan, azken urteetako bilakabideak koloreargiagoetara eraman du, nabarmen, Goenaga. «Orain beldurrik gabe nabil alde horretatik. Lehen eznuen horrelako beharrik».

4. IRAKURMENA

AA

• 13 •

Ez daki zer-nolako lotura duen argirako joera gero eta handiago horrek pinturaz gozatzeko gero etajoera handiagoarekin. Ez dirudi horretaz asko pentsatu duenik orain arte; kazetariak galdera egin dionarte, alegia. Horra artistaren erantzuna: «Prozesu batean zaude eta prozesu horretan etorri egiten da.Argia erabiltzeko joera ere prozesuaren parte bat da. Menorcarako bidaia baten ondoren hasi nintzenkolore argiagoak erabiltzen, eta Menorcara joatea ere zerbaiten ondorio izango zen, prozesu batenbarruan».

Argiaren bila baserri atarira irtetea maite du. Ahal duenean, ez baita erraza, inondik ere. «Eguraldiona dagoela ikusi, astoa eta margotzeko trasteak atera eta euria hasten zaizu noiznahi. Elurretan erearitu naiz aurten kanpoan pintatzen, aterki batek babestuta. Iaz Kutxako Kuboan egin genuenBidaideak erakusketa kolektiboko lanetako batzuk kanpoan eginak ziren, udako eguraldi onazbaliatuta».

«Dena den, orain ere ez ditut koadro berean kolore asko eta oso desberdinak erabiltzen Zumetakegiten duen bezala», ñabartu du, zuhurtziaz. «Beti gama baten barruan ibiltzen naiz ». Fosforito askoerabiltzen du, baina hori ez da, berez, joera berria, lehen ere bazuelako, kolore ilunagoekin arituagatikere, fosforitorako joera. «Lehengo koadro askotan ikusten da joera hori».

Beste artista asko bezala, Parisek utzitako arrastoa gogoan duen margolaria da Goenaga. Osogazterik izan zen han, aurretik Madrilen eta Bartzelonan ikasten aritu ondoren. «Parisek, garai hartan,beste erreferentzia bat ematen zizun», ekarri du gogora. «Han denetik ikusten zenuen, pintura motaguztiak zeudelako: Paul Kleeren eta beste artista askoren obra ezagutzeko aukera eskaintzen zuenParisek. Irekitzen laguntzen zizun, hemen ikusi ezin zenituen gauza asko. Louvre eta gainerako museoguztiak ere ikusi nituen».

Artista batzuekin harremanak ere izan zituen garai hartan, Parisen. «Zirkulu batekin harremanakizan nituen, eta eskultura egiten hasi nintzen, errumaniar batekin».

Egun ere egiten ditu batzuetan eskulturak; ez, ordea, burdinazkoak eta harrizkoak, garai hartanbezala. Argazkigintza da Goenagak landu duen beste adierazpide bat. Pinturaren nagusitasuna zalantzaguztietatik kanpokoa izan da, hala ere, beti Goenagaren kasuan.

GAZTETAKO FILMAKETAK ETA ADIS KIDETAS UNAK

70eko hamarkadaren erdialdean, Jose Llanos, Bixente Ameztoi, Ramon Zuriarrain eta beste lagunbatzuekin batera, filmaketa batzuk ere egin zituen Goenagak; antzinako euskal jantziak soineanzituztela filmatu zituen orduan lagunak. «Nik neukan Super 8ko kamera batekin aritu ginen», adierazidu. «Baina inolako asmo artistikorik gabe. Lagun arteko kontua izan zen hura, jolas moduan egina,besterik gabe. Orain zintak puskatuta daude eta badut konpontzera eramateko asmoa».

Jose Luis Zumeta are lehenagotik ezagutzen du Goenagak, txikitatik, Zumetak Donostian zuelakoestudioa, Goenagatarren etxetik gertu. «Alejandro Tapia, Carlos Bizkarrondo, Javier Arozena, AmableArias eta abar ere gazterik ezagutu nituen, Aurrera tabernan, gure familiak Donostiako Urbieta kaleanzuen tabernan. Ni haien aldean oso gaztea nintzen».

Garai hartako euskal artistak taldeetan bildu eta antolatu ziren: Gaur, Hemen, Orain... BainaGoenagak ez du uste gaur horrelako taldeak ez sortzea artisten artean indibidualismoa nagusitu izanarenondorio denik. «Orduan ere bazegoen indibidualismoa. Oso ezberdinak ginen, nork bere bidea egitenzuen, nahiz eta askotan erakusketa kolektiboak egin; batzuetan gaur egun irudikaezinak izangoliratekeen lekuetan izaten ziren erakusketa horiek, herri txikietan eta abar».

Arte merkatuaren inguruko kezka handirik ez zaio igartzen Goenagari. «Nik, neure kasuan, ez dutsekula gorabehera handirik sumatu merkatuari dagokionez», dio. «Nork bere bezeroak ditu, eta ezdigute askorik eragiten merkatuaren gorabeherek. Denbora bat daramagun pintoreez ari naiz, jakina.Ez ni bakarrik, pintore gehienak hasten dira lasai bizitzen urte batzuetan borrokan aritu ondoren,jarraitzaileak erakarri ondoren, izen bat egin eta harreman batzuk landu ondoren... Hori hemen,Alemanian eta edozein lekutan gertatzen da».

Juan Luis ZabalaBERRIA, 2004 / 06 / 15

(Moldatua)

• 14 •

1. Zergatik egiten du lan Goenagak Alkizako bere baserrian?

a) Museoek bere kultur egitasmoetatik bazter utzi dutelako.b) Galerietan edo museoetan bezain hurbil sentitzen dituelako artelanak baserriko

bere estudioan.c) Arte munduko ika-miketatik urruti, pintatzeko behar duen askatasuna topatzen

duelako baserrian.d) Pintatzeko derrigorrezko dituelako artearen misterio liluragarrien erantzunak.

2. «Gure belaunaldikoak pintore fisikoak gara, abereen modukoak, primitiboak». Zeresan nahi du?

a) Beraren belaunaldiko margolariek nahitaezko dutela pintatzea.b) Goenagaren belaunaldiko margolariek motibo fisikoak pintatzen dituztela,

paisaiak eta horrelakoak.c) Harreman zuzena dutela pinturarekin, ez teknologia berrien bidezkoa.d) Goenagaren belaunaldiko margolarientzat pintura egunean 24 orduko

dedikazioa eskatzen duen lanbidea dela.

3. Zer iritzi du Goenagak pintore gazteez?

a) Behin adin batera iritsita baino ez dutela pintura ona egiten.b) Beren burua gutxiesten dutela, nahiz eta batzuk oso onak izan.c) Ez du iritzirik aipatu nahi, pinturaren kalitateak ez baitu zerikusirik pintorearen

adinarekin.d) Lehen baino urriago direla gazteen artean margolari baino ez diren artistak.

4. Goenagaren ustez,…

a) gozatu barik ez dago pintatzerik.b) erabakiak sakon hausnartuz lortzen da ondo pintatzea.c) erabakiak askatasunez hartzen direnean lortzen da pintatzen gozatzea.d) nekagarri bezain gozagarri izan behar zaio margolariari pintatzea.

5. Zer esan daiteke Goenagaren azken urteotako bilakaeraz?

a) Orain kolore argiagoak erabiltzen dituelako gehiago gozatzen duela pinturaz. b) “Leize-zuloko” pintore izateari utzi eta egun-argitan lan egiten hasi dela. c) Menorcara egindako bidaia batetik itzulitakoan, aurretik egindako lanarekin

eten eta beste ibilbide bati ekin ziola. d) Lehen ez bezala, argia erabiltzeko joera duela azkenaldian.

Ondoko hamar galderetan, aukera ezazu bakoitzean erantzunik egokiena eta dagokionletra koadro honetan ipini.

1 2 3 4 5

6 7 8 9 10

• 15 •

6. Koloreen erabilerari buruz zera baiezta genezake:

a) Beti izan du gogoko fosforitoa erabiltzea, kolore iluneko koadroetan batik bat.b) Ez ditu elkarrengandik urrun dauden koloreak nahasten.c) Zumetaren aldean, argi-ilun nabarmenak erabiltzen ditu.d) Zumetaren antzera, kolore gama berbera erabiltzen du koadro guztietan.

7. Zer du gogoan Goenagak Pariseko egonaldiaz?

a) Beste arte-ikuspegi batzuk deskubritu zituela.b) Eskultura landu zuela, batik bat.c) Paul Kleeren lanek irekitzen lagundu ziotela, pintura mota guztiak lantzen

baitzituen.d) Paul Kleeren eskolako artistekin izandako harremanek beste arte molde

batzuetara zabaltzen lagundu ziotela.

8. Goenagak landutako arte-adierazpideez zera esan daiteke:

a) Parisen eskultura eta argazkigintza landu bazituen ere, Goenaga margolari da,funtsean.

b) Pintura landu dituen gainerako arte-adierazpideei gailendu egiten zaie.c) Garai batean eskultura, argazkigintza eta bideogintza ere landu zituen arren,

gaur egun pintatu besterik ez du egiten.d) Pintura ez beste arte-adierazpide guztiak asmo artistikorik gabe landu ditu.

9. Egungo euskal artistek ez dute taldetan biltzeko ohiturarik. Izan ere, Goenagarenustez,...

a) nork bere jarraitzaileak izatea eragin du.b) gaur egun, garai batean ez bezala, indibidualismoa da nagusi. c) gaur egun onartezina dirudi erakusketa kolektiboak egitea, eta are gutxiago

ezohiko tokietan.d) aspaldikoek erakusketa kolektiboak eginagatik, artistak, berez, bere bidea egin

nahi izaten du.

10. Zer eragin dute arte-merkatuaren gorabeherek artistengan?

a) Pintore ezagunengan ez dute eragin handirik izaten.b) Goenagaren irudiko, margolariengan ez dute inolako eraginik.c) Zerikusi zuzena dute artista batek bezeroak izatearekin edo ez izatearekin.d) Berdin antzera eragiten dio merkatuak leku bateko zein besteko artistari.

• 16 •

Azterketahonetan

lorturikoaErreferentzia

AHOZKOAREN ULERMENA: guztira

IDAZLANABERA

ORTOGRAFIA

Edukia

Moldea

Zuzentasuna

ESALDIAK BERRIDATZI

SINONIMOAK

IRAKURMENA

AZTERTZAILEAK ERABILTZEKO

* Adierazi gurutze edo zenbaki batekin zein alderdi ez duen gainditu.

*

*

*

5

25

5

5

5

10

0-7

0-8

0-10

Kali fikatzeko irizpideakAztertzaileentzako jardunbidea liburuko azalpenen eta oharren sintesia.

IDAZLANA

EDUKIA (0-7) puntu. Honetan adierazia kalifi -katuko da, hots, garatzeko eskainitako gaiazein neurritan osatu den:• Gaiarekin lotura duten / ez duten alderdien

garapena.• Argudio eta adibide asko / gutxi.• Gutxieneko hitz kopurua.

MOLDEA (0-8) puntu. Adierazpena kalifikatukoda, hots, edukia azaltzeko moldearen kalitatea:• Egitura aberatsak / sinpleak.• Lexiko zehatza eta adierazkorra / desegokia

edo urria.• Ideien eta egituren arteko kohesioa, lotura.• Idazlanaren egituraketa orokorra,

paragrafoen antolamendua.

ZUZENTASUNA (0-10) puntu. Hizkuntz akatsnabarmenen araberako kalifikazioa, hots,joskerazko zuzentasuna:• Deklinabidean: kasu atzizkiak zuzen / oker

erabiltzea.• Aditz mailakoa.• Perpausen egituraketa.

Hiru alderdi horietakoren batean nabarmenhuts eginez gero edota, oro har, hiruretan mailakaxkarra erakutsiz gero, ezingo da Idazlanagainditutzat eman.

ORTOGRAFIA

ES ALDIAK BERRIDATZIBerridatzi den esaldiak honako baldintzak

bete behar ditu zuzentzat eman ahal izateko:

• Esaldi bakarra atera behar da berridazketarenondorioz.

• Eredutzat ematen den esaldiaren zentzuaosorik jaso behar du.

• Eskaintzen den “bidea”ri jarraituz osatuaizan behar du, eta ez beste bide batetikeratua.

• Gramatikaren aldetik zuzena izan behar du,osorik.

• Komatxoak-edo erabili badira, horiek adie -razten duten elementuen ordenak eta puntua-zioak ere zuzenak izan behar dute.

• Ortografia zuzena eduki behar du.

S INONIMOAKOntzat hartu ahal izateko:

• Testuingurua kontuan hartuta, egokiaizatea.

• Bat baino gehiago jarriz gero, denek izanbehar dute zuzenak.

5 Oso zuzena3-4 Akats ez oso larriak1-2 Akats larri batzuk

0,1-1 Oinarrizkoak edo akats larri ugari

• 1 •

A Z T E R K E T A I D A T Z I A

2004ko urriaren 2koa

Eredua

A

A Z T E R T Z A I L E E N T Z A K O O R R I A K

• 3 •

AHOZKOAREN ULERMENA I

TOTI MARTÍNEZ DE LEZEA «Kritikak ere iristen zaizkit, baina bost axola niri, gogoko dudana egiten baitut»

• Euskal Herriko idazlerik irakurrienetakoa zara, sari ugari jaso dituzu, zure zenbait eleberribeste hizkuntza batzuetara itzuli dira... Duela urte gutxi batzuk, idazteari ekin zenionean,norbaitek horrelakorik esan izan balizu sinetsiko al zeniokeen?

Ez, ez baitzen hori idazten hastean nuen asmoa. Neure buruari istorio bat kontatzea zen xedea,eleberri historiko bilakatua, hori baita niri gustatzen zaidana. Azken 30 urteetan ez dut eleberrihistorikoak irakurri besterik egin. Ez nuen Euskal Herriari buruzkorik aurkitzen, ordea. Izan badira,baina gutxi batzuk soilik, eta horiek jada irakurrita nituen. Hala, nik neuk idaztea erabaki nuen. Idatzinuen lehenengo eleberria, La Abadesa, ez nuen inora bidali. Gero, La calle de la Judería idatzi nueneta lagun batzuei eman nien irakur zezaten. ‘Bidal ezazu argitaletxeren batera’ esaten zidaten. “Baina,nork argitaratuko dit hau?” pentsatzen nuen nik. Azkenean zenbait lekutara bidali eta zortea izannuen –nire senarrak zorterik ez dagoela dio, baina nik baietz uste dut–, Ttarttalok euskal gaieiburuzko eleberri historikoen sail bat hasia baitzuen. Eta hor azaldu nintzen ni.

• Gainera, badirudi eleberri historikoaren unea dela hau. Zure ustez, zergatik dago modan?

Ez dakit, niretzat beti egon baita modan. Egia da liburu-dendetan askoz eleberri historikogehiago ikusten direla. Zergatik? Agian, jendeari niri gertatu zaidana gertatu zaiolako. Gaur egunhain azkar doa dena, gauzak hain azkar gertatzen dira... Komunikabideek hainbeste informazioematen digute mundu osoan gertatzen diren gauzei buruz... Ez dago jakin-minerako lekurik. Ezdago misteriorik. Iragana, berriz, bestelakoa da. Lasaitasuna eskaintzen du. Eta ez orduan ezzelako ezer gertatzen. Gauza ugari gertatzen ziren, baina denbora luzea behar zen edozertarako:bidaiatzeko, gerrarako... Garai harekin alderatuz, orainak ez du misteriorik.

• Nondik abiatzen zara eleberri bat idazterakoan? Gai edo garai jakin batetik, entzundakoistorioetatik...

Beti dago erakartzen nauen zerbait. La calle de la Judería-ra, esaterako, Gasteizek eramanninduen. Gasteiztarra naiz, eta badugu judutegi bat, nahiz eta inor gutxik izan horren berri.Anboto, berriz, hortxe bertan dut eta hara begiratzen nuenean herri bat irudikatzen nuen. EdoMarkinatik Durangaldera jaisten hasten naizenean... Baztanen azken aldiz izan nintzenean behe-lainoa zegoen... Txundigarria da hori guztia. Milaka istorio asma daitezke momentu horietatikabiatuta. Batzuetan asmatu egiten dut den-dena, eta beste batzuetan, berriz, ez erabat. Los hijosde Ogaiz eleberrian, esaterako, asmatu egin nituen pertsonaiak; gertaerak ez, ordea: gosea, izurribeltza... La Herbolera-n ere asmatu egin behar izan nituen pertsonaiak, epaiketako aktak erreegin zirelako. Beste batzuetan, haatik, dokumentazio lan handiagoa dago eta irudimenak ez duhorrenbesteko tarterik.

• Ez al da lan bikoitza historialariaren zehaztasuna eta idazlearen irudimena uztartzea?Honelako liburuak idatzi eta irakurtzen ditugunontzat horixe da plazera, literatura eta historia

nahastea. Baten batzuen ustez, ez dugu ez bata, ez bestea egiten, baina niri bost axola hori badagustuko dudana! Kritika dezatela. Badira honelako eleberriak idaztea oso erraza dela diotenak:zenbait datu eta gertaera hartu eta hutsuneak bete, besterik ez. Euren iritzia da. Eleberri historikoekjarraitzaile amorratuak dituzte, baina baita aurkari sutsuak ere, gaixotu ere egiten direnak. Zergatik,ordea? Idatz dezala bakoitzak nahi duena, irakur dezala gogoko duena, eta kito. Historia lari -engandik nahiz idazleengandik datoz kritikak. Batzuek diote hori ez dela historia; besteek, berriz,ez dela literatura. Baina, zer da historia? Zer da literatura? Ez dela ona. Baina, zer da ona? Dena daerlatiboa. Nik honelakoak idaztea eta irakurtzea dut gogoko, eta nik bezala, dirudienez, beste askokere bai. Nik uste dut, gainera, eleberri historikoa ez dela, berez, genero bat. Izan ere, nik amodiozkoeleberriak idazten ditut, baita suspense, abentura edota gerra-eleberriak ere...

• 4 •

AHOZKOAREN ULERMENA II

• Izan al daiteke eleberri historikoa historiarekiko interesaren pizgarri?Horixe da niri gertatzen zaidana. Nik horrelako eleberri bat irakurri ostean entziklopediara

jotzen dut informazio bila. Horrexegatik sartzen dut bibliografia nire lanetan. Behin historialaribatek esan zidan nire eleberria irakurri ondoren izan zela lehen aldiz Antso III.a irudikatzeko gai.Beste batzuei, berriz, gehiago gustatzen zaie eleberriko istorioa; hau da, pertsonaien artekoa.Denetarik dago. Beste historialari batek esan zidan historia manipulatzeko arriskua dagoela,eleberrian esandakoarekin geratzen baita gehienetan irakurlea. Baina hori idazlearen zintzo-tasunaren menpe dago. Idazleak badu, alabaina, gauzei buruzko iritzi bat izateko eskubidea. Nikgertaera edota bataila bat jasotzen badut, data zuzena ematen dut. Historialariak ere ez dira adosjartzen askotan, ordea. Beste gauza batzuk asmatu egiten ditut, bai; horixe da eleberriaren zatia.Baina, esaterako, inoiz ez dut inor hartuko hiltzailetzat horri buruzko daturik ez badago. Historiaasko irakurtzen duzunean konturatzen zara, bestalde, garai hartako kronistek ere euren modurakontatzen zituztela gauzak, eta ezin dela dena hitzez hitz sinetsi. Hala balitz, judu guztiak ume-hiltzaileak zirela pentsatu beharko genuke edota sorginek hegan egiten zutela onartu...

• Zer-nolako laguntza eman dizute historialariek?Gero eta handiagoa, egia esan, baina lehen eskatzen ere ez nintzen ausartzen. Izugarri

eskertzen dut laguntza hori, konfiantza ematen didalako eta lana kentzen didalako. Baina ez naizbeti haiekin ibiltzen, gauza jakin batzuetarako egiten diet kontsulta.

• Gustatuko al litzaizuke iraganerako bidaia hori benetakoa izatea, hau da, zu zeu garaihaietara itzultzea?Joan, zerbaitetan asmatu ote dudan ikusi eta itzuli. Edo joan, apunteak hartu, itzuli eta idatzi.

Egia esan, XXI. mendeak ez du misteriorik izango, baina erosotasuna bai, ordea. Ez dut nireburua aspaldiko garaietan ikusten, irakurtzeko aukerarik gabe, esaterako. Hala ere, Erdi Aroanjaio izan banintz gehienak bezalakoxea izango nintzatekeela uste dut: nekazaria, egunsentitikgauera lanean, seme-alabak ekarri eta ekarri... Edota moja, ikasteko aukera izango bainukehorrela. Emakume apartak daude historian, gauza bikainak egin dituztenak medikuntzan,literaturan, pinturan... Asko dira, baina ez ditugu ezagutzen.

• Zuk, ordea, garrantzi handia ematen diezu emakumeei zure lanetan. Historiak duenhutsune hori bete nahian-edo...?Hutsunea handia izateaz gain, ni erosoago sentitzen naiz emakumeak deskribatzen ditudanean,

ezaugarri jakin batzuk ditugu-eta. Badakit zer den gaztetan maitemintzea, goiz ezkontzea, amaizatea... Sentimendu eta egoera asko oso antzekoak dira. Hori bai, norbaitek esan zidan behin nireemakumeak apartak izan ohi zirela eta gizonezkoak, berriz... Ordura arte ez nintzen konturatu,baina errepaso bat eginez gero hala da. Gizonezko zintzoak azaltzen dira, baina beti bigarrenmailan. Noizbait emakume gaiztoren bat jarri beharko dut, ordea, ezagutzen baititut baten batzuk.

• Azkenaldian plazaratu dituzun lan batzuk Euskal Herritik kanpo daude girotuak, Asturiasen,Gaztelan… Txiki geratu al zaizu Euskal Herriaren historia?Idazle baten bizitza osorako adina istorio dago Euskal Herrian, baina niri beste gauza batzuk

ere gustatzen zaizkit eta ona da, higienikoa neuretzat nahiz irakurleentzat, beste gai batzukukitzea. Inguruko herrialdeen historia ezagutzeko irrikan nago, Frantzia, Ingalaterra, Espainia...Euskal Herriak jarraitzen du, alabaina, nire pentsamenduen muinean. Zuberoarekinmaiteminduta nago, esaterako, eta hari buruzko eleberri bat idatzi nahiko nuke. Gipuzkoanbadago Azkoitia inguruan istorio bat... Goierrik ere erakartzen nau, handik gertu, Alkizan, ikasibainuen euskara. Arabarra izanik, Arabari buruz gutxi idatzi dudala leporatzen didate etaBizkaian, berriz, hortxe daude, besteak beste, historia joria duten Enkartazioak. Aukera handiadago. Kanpora irteten ere jarraituko dut, dena dela. Ideiak, herriak eta pentsatzeko erakalderatzea beharrezkoa da niretzat. Agian, gehiago aterako bagina, hobeto ulertuko genuke elkar.

Olatz ElosegiZABALIK, 2003 / 7 / 18

(Moldatua)

• 5 •

Aeredua

2004 / 10 / 2 AHOZKOAREN ULERMENA

1 A 2 C 3 C 4 C 5 A

6 B 7 D 8 B 9 A 10 C

Aeredua

1 C 2 A 3 D 4 C 5 D

6 B 7 A 8 B 9 D 10 A

1. Urtxintxak (hartzen duen) bezain serio hartu behar dela bizitza idatzi zuen Hikmetek.

2. Oso zaharrak garenean ere olibondoak landatuko ditugu, guk sekula ez ditugula ikusiko pentsatu gabe.

3. Debaldeko gezurrik ez zuela inoiz esan aitortu zuen, gezur errukiorrak esan bazituen ere.

4. Alberto (izan) da ekitaldian izango dela ziurtatu ez duen bakarra.

5. Nekez esan dakioke (lekioke) pertsona bati hainbeste gauza, hain dotore eta hain hitz gutxitan./ dakizkioke (lekizkioke)

6. Zuk nahi ez baduzu (ere), izango da hartuko duenik!

7. Benetan diotsuet tinta mantxak kentzeko ez dagoela esnea bezalakorik.

8. Jakin nahi nuke (ea) behingoan konturatuko ote den ezin dugula horrela jarraitu.

9. Nire familiaren historia aurretik azaldu ezean, ez da erraza gertaera hau ulertzea. /...zaila da gertaera hau ulertzea.

10. Joan nahi izatekotan (Joatekotan), garaiz eskatzea zeukan!

1. akuilatzeko: bultzatzeko, sustatzeko...

3. tamainan: neurrian, proportzioan...

3. isekaz: burlaz, trufaz…

4. egokitu: aurkitu, gertatu, suertatu…

5. jabetu: konturatu, ohartu…

6. katramila: nahaste, buruhauste, istilu,korapilo, arazo…

7. eskastu: urritu, gutxitu, murriztu,mehaztu...

8. iritsi: erdietsi, lortu, eskuratu…

9. uztartzea: bateratzea, batzea, biltzea,ezkontzea, lotzea…

10. gordean: isilpean, sekretu(pe)an,ezkutuan…

2004 / 10 / 2 IRAKURMENA

SINONIMOAK (Erantzun-ereduak)Hemen ageri ez den sinonimoren bat ontzat emateko zalantza izanez gero, jarri ohar batneurketa-fitxan.

ESALDIAK BERRIDATZI (Erantzun-ereduak)