2 (48) 2016 - aktobe-orleu.kz · «Критериальное оценивание как...

1

№2 (48) 2016

2

ӘДІСКЕР ЖАРШЫСЫ

Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал

Республиканский научно-методический журнал

№2 (48) 2016

Редактор

Н.К.Кибатаева

педагогика ғылымының

кандидаты

Редакциялық кеңестің

төрайымы

Председатель редакционного

совета

Ш.И.Кубенова

физика-математика

ғылымдарының кандидаты,

доцент

Редакциялық кеңес

Редакционный совет

А.К.Қағазбаева

педагогика ғылымының докторы,

профессор

А.К.Каплиева


кандидаты, доцент

Н.А.Тойбазарова



Редакциялық алқа

Редакционная коллегия

А.К.Дүйсенбаев



А.Тоқсанбаев


кандидаты

Е.С.Давлеткалиева


кандидаты

К.З.Сансызбаева

психология ғылымының кандидаты

Г.Ж.Рахатова

педагогика ғылымдарының

магистрі

Компьютерде беттеуші

Компьютерный дизайн

Г.Г.Джумагазина

Ғылыми-әдістемелік журнал

Научно-методический журнал

2005 жылдан бастап шығарылды

Издается с 2005 года

Кезеңдік басылым 1 жылда 4 рет

Выходит 4 раз в год

Меншік иесі:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік

қоғамының филиалы «Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты»

Собственник:

Министерство образования и науки Республики Казахстан

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения

квалификации «Өрлеу» «Институт повышения квалификации

педагогических работников по Актюбинской области»

Редакцияның мекен-жайы:

Адрес редакции:

Индексі: 030020

Ақтөбе қаласы,

город Актобе,

Тургенев көшесі 86

улица Тургенева 86

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы «Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ»

баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бөлімі.

Отдел по связями с общественностью и издательской

деятельностью филиала АО «НЦПК «Өрлеу» «ИПКПР по

Актюбинской области».

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы «Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ»

баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бөлімінде

басылып, шығарылды.

Изготавливает и выпускает отдел по связями с общественностью и

издательской деятельностью филиала АО «НЦПК «Өрлеу»

«ИПКПР по Актюбинской области».

Телефон: 8 (7132) 56 05 37, 56 06 09

Е-mail: [email protected]

Қазақстан Республикасы инвестициялар және даму министрлігінде

тіркелген

Журнал зарегистрирован в Министерстве по инвестициям и

развитию Республики Казахстан

Куәлік № 15636-Ж, 22.10.2015 жыл.

Свидетельство № 15636-Ж, 22.10.2015 год.

Қолжазбалар қайтарылмайды.

Рукописи не возвращаются.

Теруге 02.02.16ж. жіберілді.

Сдано в набор 02.11.16г.

Баспаға 28.02.16ж. қол қойылды.

Подписано в печать 02.02.16 г.

Журналды шығару мерзімі .24.03.2016 ж.

Выход журнала 24.03.2016г.

Тапсырыс №343.

Заказ №343.

Таралымы 500 дана. (электронды түрде)

Тираж 500 экз. (в электронном виде)

mailto:[email protected]

3

МАЗМҰНЫ

Білім сапасын жақсарту жолдары

Кибатаева Н.К.

Профессиональная компетентность педагога как условие повышения качества

образования.................................................................................................................................

Байтохина Ж.Т.

Оқушылардың сөйлеу тілін дамыту жолдары..........................................................................

Даулеталин К.С., Жабаева Ш.Қ.

Құзыреттілік – оқушылар жетістігін бағалау...........................................................................

Досмагамбетова Г.Б.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында жаңа технологияларды қолдану................................

Евдокимова Н.В.

Мини – курсы по физике............................................................................................................

Жақсыбаева Г.Н.

Математикалық тілді меңгеру...................................................................................................

Жакупова Н.А., Нурсултанова Ж.

Бала құқықтарын қорғаудағы әлеуметтік серіктестіктің мәні................................................

Ильясова А.Т., Арзықұл Ж.Н.

Қазіргі заманғы сабаққа қойылатын әдістемелік талаптар.....................................................

Каплиева Р.А.

Оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру............................................................................................

Колганатова Р.

Деңгейлік әдіс-тәсілдер – жаңа білім жүйесі............................................................................

Кумарова Г.Е.

Жаңа оқытудың ақпараттық технологиялар.............................................................................

Макитова М.Ж., Рахатова К.Ж.

Инновационная деятельность в системе повышения квалификации педагогических

работников...................................................................................................................................

Сельбаева Ж.Е.

Бастауыш класс оқушыларына мазмұндама мен шығарма жаздыру жолдары.....................

Харенко И.В.

Технология личностно-ориентированного обучения на уроках математики........................

Шаштыгарина С.М., Асанбай Б.З.

Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың рефлексивтік дағдыларын

анықтау және дамыту..................................................................................................................

Педагогикалық зерттеу: ізденіс пен тәжірибе

Байшағанова Ш.Н., Нуркожаева К.Е.

Мультимедиалық технологияларды пайдалану......................................................................

Бутаева С.Т.

Қазақ тілі сабақтарында интерактивті оқыту әдістерін қолдану............................................

Ергазина А.У.

Ағылшын тілін оқытудың тиімді жолдары...............................................................................

Жуканова Н.К.

Технология пәнін оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды

қолдану.........................................................................................................................................

Камбарова Б.К.

Развитие творческих способностей детей через нетрадиционную технику рисования.......

Клютова Г.Ж.

Мемлекеттік тілді интерактивті әдістер арқылы оқушылардың шығармашылығын

дамыта оқыту..............................................................................................................................

9

12

15

17

20

22

24

26

30

32

34

36

37

40

42

44

47

50

51

54

57

4

Ковригина Л.М.

Веселимся от души (Авторская программа)............................................................................

Мадетхан Х., Назаров С.

Технология сабағында ақпараттық технологияны қолдану....................................................

Мухаева С.Г.

Жеке тұлғаны қалыптастыруда жаңа педагогикалық технологияларды пайдалану..........

Набиева А.М.

Технология сабағында жобалау әдісін қолдану.......................................................................

Нуржаубаева Р.Б., Тлесова Б.Н.

Применение сетевых сервисов в образовательном процессе................................................

Нұрмұханбетова М.Ш.

Білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану..............................

Сансызбаева А.Г.

Қазақ тілі мен әдебиет сабақтарында инновациялық технологияларды қолданудың

тиімді жолдары............................................................................................................................

Мектептегі тәрбие

Базарғалиев Ғ., Муханова А.

Профессор С.Қалиев – ұлттық этнопедагогика ғылымының негізін

салушылардың бірі......................................................................................................................

Василиева А.М.

Халық дәстүрі – асыл қазына.....................................................................................................

Жайылғанова Г.Қ.

Дарынды оқушы – ұлтымыздың болашағы..............................................................................

Жакешева Г.

Ойын ойға жетелер......................................................................................................................

Искайрова У.К.

Бастауыш класс оқушыларының тұлғалық қасиеттерін қалыптастырудағы

отбасы мен мектептің ролі..........................................................................................................

Ұстаз тәжірибесінен

Абдрахманова Ж.К.

Оқу құралдары. Сөмкеңде не бар?.............................................................................................

Абдуллина А.Н.

Қойнауы тарих, киелі мекен – Кемершиім...............................................................................

Абдуллина А.Н.

Бердібек Соқпақбаев «менің атым-қожа» повестіндегі Қожаның бейнесі...........................

Айтжанова Л.Ж.

«Миллионды кім алады?» интеллектуалдық ойыны...............................................................

Аманғожина Х.Ә.

Біздің колымыздың таңбалары...................................................................................................

Аманьязова М.И.

Не? Қайда? Қашан?.....................................................................................................................

Байбулова А.А.

Біздің отанымыз – Қазақстан.....................................................................................................

Балмагамбетова Б.А.

«Ақсақ киік» С.Сейфуллин........................................................................................................

Балсанова Н.Ж.

Тhis is my friend............................................................................................................................

Бекенова Б.Ж.

Бейімбет Майлин – қазақ тұрмысының шебер суреткері........................................................

59

63

66

68

69

71

73

75

77

80

83

84

86

89

92

94

97

98

99

101

102

103

5

Бекет Г.С.

Ерлікке тағзым.............................................................................................................................

Бисембаева Д.Т.

Ұйымдастырылған оқу қызметінің технологиялық картасы..................................................

Бисингалиева А.Б.

Чтение и запись многозначных чисел. решение задач............................................................

Бурибаева Л.Ж.

«Сүйемін туған тілді – анам тілін» атты сыныптан тысшара жоспары.................................

Василиева А.М.

Сөйлемнің тұрлаусыз мүшелері.................................................................................................

Глушко Н.В.

Путешествие в страну супов......................................................................................................

Дүйсебаева А.С.

«Қабанбай» Қ.Жұмаділов...........................................................................................................

Дүйсенбаева Г.С.

Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар.................................................................................................

Есалы А.Е.

Өсімдік мүшелері. Сабақ............................................................................................................

Жайлганова Г.Б.

Мың бір мақал, жүз бір жұмбақ................................................................................................

Жайлханова А.Ж.

Тіл талапкері................................................................................................................................

Жанаманов Н.Т.

Көз-оптикалық жүйе.көздің көру кемістігі және оларды түзету әдістері.оптикалық

аспаптар........................................................................................................................................

Жаримова Б.Т.

Атмосфера....................................................................................................................................

Жаримова Б.Т.

Америка құрамаштаттары. АҚШ-тың экономикалық-географиялық жағдайы

мемлекет тарихы..........................................................................................................................

Калиева Г.О.

Ілияс Жансүгіров «Жазғытұрым».............................................................................................

Кесекбаева А.И.

Жизнь домашних животных зимой...........................................................................................

Қожабекова Ж.Қ.

Айтыс өнері. TBL командалы-бағдарланған оқыту әдісі бойынша өткізілген сабақ........

Коршикова В.В.

Наш дом – Казахстан..................................................................................................................

Мәуленбергенова Ш.М.

С.Торайғыров «Шығамын тірі болсам адам болып»...............................................................

Муханбеталина А.А.

Сөз мерген....................................................................................................................................

Мұханова А.Қ.

Практикалық жұмыс...................................................................................................................

Нагишева Г.Б.

Тортайдың мұңы («Алпамыс батыр» жырынан үзінді)...........................................................

Нагметова Ш.А.

Электрондық кестелер................................................................................................................

Нургалиева М.К.

6-ға көбейту және бөлу кестесі..................................................................................................

105

107

109

113

115

116

118

119

121

122

124

127

129

132

135

137

139

146

148

149

151

153

155

156

6

Сарсенова М.А.

Дыбыстық ақпаратты өңдеу. фонограф. Ойнатқыш................................................................

Сафиева Г.З.

Сырнай үйретудің алғашқы сатысы..........................................................................................

Сейтенова С.Е.

Ұлылар елі. Сөйлем мүшелерін қайталау.................................................................................

Тайтенова А.А.

Көп таңбалы сандарды ауызша қосу және азайту тәсілдері...................................................

Тайтенова А.А.

Жиын және оның элементтері....................................................................................................

Умарова А.М.

Келді көктем құлпырып!.............................................................................................................

Хисамеденова А.Ү.

Азот қышқылы және оның тұздары, нитраттар.......................................................................

Шотикова А.А.

Квадрат теңдеулерге есептер шығару.......................................................................................

Назарбаева Р.К.

Библиографиялық дайджест......................................................................................................

158

161

162

163

164

167

168

171

172

7

ИНФОРМАЦИОННЫЕ ВЕСТИ

Уважаемые педагоги! Вашему вниманию предлагаются основные мероприятия научно –

методического характера филиала АО «НЦПК «Өрлеу» - института повышения квалификации

педагогических работников по Актюбинской области, вызвавшие положительный резонанс

педагогической общественности. В втором квартале 2016 года сотрудниками филиала был

проведен ряд важных мероприятий.

1. Согласно Операционного плана АО «НЦПК «Өрлеу» 27 апреля 2016 года на базе

института повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской области

состоялась областная научно-практическая конференция «Методы критериального

оценивания учащихся: международные исследования, отечественный опыт».

В работе конференции участвовали ученые и преподаватели кафедр, тренеры Центра

уровневых программ, тренеры ЦПМ, учителя НИШ, среди них учителя-экспериментаторы

областных школ, сертифицированные учителя. Всего 97 участников.

Программа конференции состояла из теоретической и практической частей: пленарное

заседание, демонстрация Мастер-классов и секционная работа. Библиотекой института была

организована книжная выставка на тему: «Критериалды бағалау-оқушы білімін нақты бағалау».

Пленарное заседание охватило круг проблемных ключевых вопросов, касающихся

международных исследований и отечественного опыта по теме внедрнеия критериального

оценивания. Доктор педагогических наук, профессор А.К.Кагазбаева акцентировала внимание на

необходимость и результативность проведения PISA, ТІМSS и PIRLS в Казахстане, а также

результатов рейтинга по Актюбинской области.

Научный руководитель областного эксперимента по теме: «Критериальное оценивание как

модель достижения качества образования» Е.С.Давлеткалиева продемонстрировала результаты

деятельности экспериментальных площадок.

Практикой внедрения и использования системы критериального оценивания из опыта

Центра педагогического мастерства и «Назарбаев Интеллектуальной Школы» и

результативными отличиями от традиционного оценивания поделились тренер-Т.

М.Копжасарова и учитель физики-Т.В. Юрман.

О необходимости повышении уровня профессиональной компетентности педагогов через

освоение научно-методических и психологических принципов организации контрольно-

оценочной деятельности поделилась Е.Г.Макарова, учитель физики средней школы-гимназии

№17 г.Актобе.

Участники конференции обменялись практическим опытом в ходе демонстрации Мастер-

классов:

Э.К.Айшуаковой, учителя русского языка и литературы СШ №23 г.Актобе. Тема:

«Оценивание для обучения, оценивание обучения»;

Т.П.Емельяновой, учителя информатики и математики ШГ №9 г.Актобе.Тема:

«Критериальное оценивание как процесс формирования предметных компетенций

учащихся»;

Г.О.Мукановой, старшего преподавателя кафедры филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по

Актюбинской области. Тема: «Педагогтардың оқу жетістіктерін критериалды бағалау-

заман талабы».

Работа трех секций проходила в различных форматах: дискуссия, тренинги, методический

вернисаж, на которых учителя области активно обсуждали вопросы практического применения

методов критериального оценивания.

По итогам конференции участниками были приняты соответствующие рекомендации,

адресованные руководителям организаций образования, работникам организаций образования,

ППС филиала АО «АО «НЦПК «Өрлеу» и вручены сертификаты об участии.

2. В филиале АО НЦПК «Өрлеу» - институте повышения квалификации педагогических

работников по Актюбинской области 28-го апреля 2016 года в режиме online прошла

Республиканская научно-практическая конференция на тему «Развитие этнопедагогической

компетентности учителя в поликультурном образовательном пространстве» (в рамках

реализации Национальной идеи «Мәнгілік Ел»).

8

Цель конференции: обсуждение проблемы развития этнопедагогической компетентности

учителя в условиях меняющегося мира, смены парадигм обучения.

В работе республиканской конференции приняли участие ученые, магистранты,

исследователи, методисты, творчески работающие учителя, руководители организаций

образования, работники филиалов АО НЦПК «Өрлеу» - институтов повышения квалификации

Жамбылской, Акмолинской, Атырауской, Мангыстауской областей.

Конференция началась со вступительного слова директора института повышения

квалификации, кандидата физико-математических наук, доцента Кубеновой Шолпан Ивановны.

С докладом на тему: «Развитие этнопедагогической культуры учителя в системе

повышения квалификаци» выступила заместитель директора института, к.п.н. Кибатаева Норслу

Казангаповна.

По вопросу воспитания гражданственности и готовности к активному участию в жизни

общества, понимании, сохранении, усвоении национальных культур, содействующих реализации

национальной идеи «Мәнгілік Ел» выступил Дүйсенбаев Абай Кабакбаевич, к.п.н. доцент,

заведующий кафедры инновационных технологий и методики преподавания естественно-

научных (гуманитарных) дисциплин.

С докладом на темы: «Теоретичекие основы формирования поликультурной личности

школьников» выступили доктор педагогических наук, доцент кафедры общего языкознания и

лингвистики Казахского университета международных отношений и мировых языков им.

Абылайхана Юнусова Муновар Садыковна, «Реализация национальной идеи «Мәңгілік ел»: опыт

развития полиэтнической толерантности» - главный специалист филиала АО «НЦПК «Өрлеу»

ИПК ПР по Костанайской области Хамитова Оразгуль Тулейбергеновна, «Формирование

этнокультурной и гражданской идентичности учителей в системе повышения квалификации» -

старший преподаватель кафедры методики преподавания естественно-научных (гуманитарных)

дисциплин филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Акмолинской области, Уалиев Серик

Сұлтанбекович, «Кәсіптік және техникалық білім беруде жеке тұлға мәдениетін

қалыптастырудағы этнопедагогикалық тәрбие: қазіргі көзқарас» - директор Актюбинского

колледжа им.Баишева,к.п.н Кулбаева Бакыт Сағындыковна, «Мәңгілік ел»ұлттық идеясы

арқылы ұрпақ тәрбиелеу дәстүрі» - учитель казахского языка и литературы Шалкарского района,

средней школы им.Жангельдина Насамбаева Жанар Темирхановна.

По итогам работы конференции подготовлен электронный сборник, в который вошли

более 150 - ти научных публикаций.

3. На базе ФАО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области с 25.04 по

06.05.2016г. дистанционно был проведен областной конкурс-методический калейдоскоп на тему

«Современный урок: творческий поиск и инициативы».

Задачи конкурса:

1. Развитие творческого потенциала сертифицированных педагогов области;

2. Повышение статуса современного педагога-организатора образовательного пространства

учащегося, педагога-консультанта, менеджера образовательного процесса;

3. Содействие, формированию надпредметного уровня мышления сертифицированных

педагогов.

В рамках данного конкурса определены лучшие электронные интернет-ресурсы учителей.

Уважаемые коллеги! Работа в сфере образования – это особое творческое призвание,

нацеленное только на позитивное развитие. Всегда оставайтесь вместе с «Әдіскер

жаршысы», и очень надеемся, что мы сможем опубликовать Ваши инновационные

материалы «Из опыта работы» ведущих учителей региона.

Желаем педагогическим коллективам и учителям, обучающимся на курсах

повышения квалификации по программе обновления содержания среднего образования,

неиссякаемой энергии, атмосферы созидания и творчества, блистательных побед и веры в

свое высокое предназначение.

9

ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КОМПЕТЕНТНОСТЬ ПЕДАГОГА КАК УСЛОВИЕ

ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ

Кибатаева Н.К.,

к.п.н., зам.директора филиала АО «НЦПК» «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области

На современном этапе развития об-

щество претерпевает существенные измене-

ния. Но какие бы реформы не проходили в

системе образования, в итоге они, так или

иначе, замыкаются на конкретном исполни-

теле – педагоге. Именно педагог является ос-

новной фигурой при реализации на практике

основных нововведений. И для успешного

введения в практику различных инноваций,

для реализации в новых условиях, постав-

ленных перед ним задач педагог должен об-

ладать необходимым уровнем профессио-

нальной компетентности и профессиона-

лизма.

Наряду с профессиональной компе-

тентностью в образовательной практике

достаточно широко стали использоваться

термины «профессиональная компетенция»,

«ключевые компетенции». Профессиональ-

ная компетенция характеризуется как общая

способность специалиста мобилизовать свои

знания, умения, а также обобщённые спосо-

бы выполнения действий [1, с.16].

В научной литературе имеются различ-

ные подходы к структурированию профес-

сиональной компетенции. Э.Ф.Зеер приводит

пять ключевых компетенций, которыми при-

даётся особое значение в профессиональном

образовании Европейского сообщества: со-

циальная компетенция – способность взять

на себя ответственность, совместно выраба-

тывать решение и участвовать в его реализа-

ции, толерантность к разным этнокультурам

и религиям, проявления сопряжённости лич-

ных интересов с потребностями предприятия

и общества; коммуникативная компетенция,

определяющая владение технологиями обще-

ния устного и письменного общения на раз-

ных языках, в том числе и компьютерного

программирования, включая общение через

Интернет; социально-информационная

компетенция – готовность к постоянному

повышению образовательного уровня, пот-

ребность в актуализации и реализации сво-

его личностного потенциала, способность са-

мостоятельно приобретать новые знания и

умения, способность к саморазвитию; спе-

циальная компетенция – подготовленность к

самостоятельному выполнению профессио-

нальных действий, оценке результатов

своего труда.

На современном этапе возникла не-

обходимость в качественной подготовке пе-

дагога, позволяющей сочетать фундамен-

тальные профессиональные знания и твор-

чество в практико-ориентированном иссле-

довательском подходе к разрешению кон-

кретных образовательных проблем[2].

Школа обеспечивает учащихся необхо-

димым багажом знаний (что подтверждается

результатами различных исследований), но

не всегда формирует умения выходить за

пределы привычных учебных ситуаций.

В Послании Президента Республики

Казахстан Н.Назарбаева народу Казахстана

от 27-января 2012 года «Социально-эконо-

мическая модернизация – главный вектор

развития Казахстана» отмечено: «Образова-

ние должно давать не только знания, но и

умения их использовать в процессе

социальной адаптации»[1].

В связи с этим Главой государства ука-

зана необходимость дальнейшего развития

функциональной грамотности школьников.

Современный период развития Казахстана

четко обозначил новые приоритеты в облас-

ти школьного образования, соответствую-

щие мировым тенденциям. Общие ориенти-

ры развития функциональной грамотности

определены в Государственной программе

развития образования Республики Казахстан

на 2011-2020 годы, в цели которой входят

БІЛІМ САПАСЫН ЖАҚСАРТУ ЖОЛДАРЫ

10

формирование в общеобразовательных шко-

лах интеллектуальной, физически и духовно

развитой личности, удовлетворение потреб-

ности граждан в получении образования,

обеспечивающего успех и социальную адап-

тацию в быстро меняющемся мире [2].

Для достижения указанных целей раз-

работан и принят к реализации Нацио-

нальный план действий на 2012-2016 годы

по развитию функциональной грамотности

школьников. Он включает комплекс меро-

приятий в нормативной, учебно-методиче-

ской, информационной областях, системах

подготовки и повышения квалификации

педагогических кадров и др. [3]. Осуществ-

ление этих мероприятий нацелено на обес-

печение формирования в школе таких функ-

циональных качеств и навыков личности, как

инициативность, способность творчески

мыслить и находить нестандартные решения,

умение выбирать профессиональный путь,

готовность обучаться в течение всей жизни.

В связи с этим остается актуальной

проблема повышения качества школьного

образования, решение которой зависит от

профессиональной компетентности педаго-

гических кадров.

11

Великий педагог XIX века

К.Д.Ушинский говорил: «Нельзя человека

научить на всю жизнь, его надо научить

учиться всю жизнь!» И это возможно, если

формировать и развивать функциональную

грамотность школьника, считает глава Пра-

вительства нашего государства Назарбаев

Н.А. В Послании народу Казахстана «Со-

циально-экономическая модернизация –

главный вектор развития Казахстана»

Президент постановил ввести 5-летний

Национальный план действий по развитию

функциональной грамотности школьников

на 2012-2016 годы. Именно это позволит

приблизить уровень современной общеоб-

разовательной школы к уровню НИШ.

Таким образом, в условиях этой

стратегически важной для страны задачи

главными функциональными качествами

личности являются инициативность,

способность творчески мыслить и находить

нестандартные решения, умение выбирать

профессиональный путь, готовность

обучаться в течение всей жизни. Эти

функциональные навыки должны

формироваться в условиях современной

школы.

Литература:

1. Э.Ф.Зеер.Личностно ориентированные

технологии профессионального развития

специалиста».-Екатеринбург, 1999.

12

2. Кусаинов А.К. Качество образования в

мире и в Казахстане. Алматы, 2013. -196с.

3. Государственная программа развития

образования Республики Казахстан на

2011 — 2020 годы.

4. Национальный план действий по

развитию функциональной грамотности

школьников на 2012 - 2016 годы.

http://www.primeminister.kz

ОҚУШЫЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУ ТІЛІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ

Байтохина Ж.Т.,

Ақтөбе қаласы №33 орта мектебінің логопед дифектологы

Әліппеге дейінгі кезеңнің басты мақса-

ты: оқушыны оқу мен жазудың алғашқы, қа-

рапайым дағдысын игеруге дайындау, білім

алуға деген ынтасын ояту, қалыптастыру,

баланың жалпы және сөйлеу тілі дамуында-

ғы ерекшеліктерін анықтау, есту және көру

дағдыларын дамыту, дыбыстарды дұрыс

айтуға және ажырата білуге үйрету, қолдың

бұлшық еттерін шынықтыру ауызекі сөйлеу

тілін жетілдіру. Әліппенге дейінгі кезеңдегі

басты мақсаттарды жүзеге асыру үшін

төмендегідей жұмыстар жүргізіледі.

1) Оқу бөлмесі ішіндегі заттармен танысу

парта, тақта, оқу құралдары т.б.

2) Оқушының дұрыс отыруы, тәртібі, сыртқа

сұрануы, сөзді тыңдауы, түсінуі т.б.

3) Оқушының ауызекі сөйлеу тілін дамыту:

шағын әңгіме, шағын ертегі, тақпақтарды

мұқият тыңдап түсінуге, мұғалімнің көмегі-

мен суретке сүйене отырып қысқа әңгіме,

айтуға, дыбыстарды дұрыс айта алмайтын

және қимыл-қозғалыстарда ақауы бар

балалармен арнайы жұмыстар жүргізіледі.

4) Оқушының естіп қабылдау қабілетін да-

мыту. Сөзді есту (ұғу) фонематикалық қа-

былдау қабілетін дамыту. Айналадағы қор-

шаған ортадан естілетін әртүрлі дыбыстарды

ажырата білу (тарсыл, сыңғыр, ызыңдау,

гүрілдеу т.б.)

5) Оқушының көріп, қабылдау қабілетін же-

тілдіру және дамыту, кең таралған түсінік-

терді ажырата білу (көру диктанты) жақсы

таныс қарапайым заттарды (орындық, үйшік,

терезе, баспалдақ) құрастыру. Көрсетілген

заттарды рет-ретімен (солдан оңға қарай)

көрсетуге және дұрыс айтуға дағдыландыру.

6) Жазуға үйретуге арнайы дайындық жазу

жұмысын жүргізу, сурет салу кезінде

партада дұрыс отыруын қадағалау.

Қол мен саусақтың қимылын жеделде-

ту және қозғалыс үйлесімін қалыптастыру,

түзу сызықтар бойынша қағазды қайшымен

қию, жапсыру, ретімен орналастыру. Сана-

ғыш таяқшалармен түрлі кескіндер жасау,

мозайка құрастыру.

Берілген үлгі бойынша тақтаға бормен

немесе фломастермен, қағазға қарындашпен

(көлденең, қиғаш, тік) сызықтар жүргізу.

көлденең

қиғаш

тік

Қағаз бетіне дайын үлгі бойынша (шеңбер,

үшбұрыш, квадрат) айналдыра сызу, бояу,

штрихтау.

7) Жеке жұмыс барысында оқушының

жалпы даму деңгейі мен сауат ашуға

дайындық дәрежесін зерттеу.

Оқушы әліппеге дейінгі кезеңде «сөй-

лем», «сөз», «буын», «дыбыс» сияқты ұғым-

дармен танысады.

«Сөйлем» туралы ұғым айналаны қор-

шаған нақтылы таныс заттар немесе олардың

іс-әрекетін бейнелейтін суреттер көрсету

арқылы беріледі. Мысалы: Дидактикалық

әмбебап материалдар, «Суретті әліппе» т.б.

Бұл не? бұл кім? деген сұрақтарды

пайдалана отырып, сөз деген ұғыммен таны-

сады. Сөйлемдегі сөздердің ретін анықтау

схемасын белгілеу. Сөздің буыннан, буын-

ның дыбыстан құралатынын аңғарту, сөздер-

ді буынға бөлуге жаттықтыру.

а) оң қолды иек астына қою арқылы

ба - ла – пан

ә) шапалақтау әдісі

қа – ра – қат

б) саусақтарды бір – бірлеп беру

арқылы

бас – па – на

http://www.primeminister.kz/

13

Сөздегі буынды жолақшамен немесе

сызықшамен белгілеу.

. .

Дыбыс деген ұғымды түсіндіру, қорша-

ған ортадағы әртүрлі дыбыстарды ажырата

білу

Сиыр- мө – ө – ө

қой- мә – ә – ә

ит- әуп – әуп – әуп

мысық- мияу – мияу

ұшақ- ыл – л – л – л

машина- дыр – р – р – р

кеме- ул – л – л – л

жапырақтар шулайды- ш – ш – ш – ш

жылан- с – с – с – с

шәйнек- ш – ш – ш – ш т.б.

Дыбысты дұрыс айтуға жаттықтыру

үшін еріннің, тілдің, таңдайдың және жақтың

қатысына қарай артикуляциялық жаттығу-

ларды пайдалану, әр дыбысты дұрыс айтып,

ұқсас дыбыстарды ажырата білуге үйрету.

Мысалы: С дыбысын эс, ыс демей т.б.

Көк дауыссыз, қызыл дауысты текше-

лер арқылы дыбыстарды қойып, буынға бө-

лу, ажырату. Өз тәжірибемде «Текшелер мен

суреттер» деген арнайы әдістемелік құрал

пайдаланамын. Ол жинақта түрлі суреттер

берілген, ыдыс-аяқ, жабайы аңдар, жемістер,

жидектер, көкөністер, үй жануарлары, үй

құстары, оқу құралдары.

Мысалы:

а л м а

а – дауысты, қызыл текшемен

л – дауыссыз, көк текшемен

м – дауыссыз,көк текшемен

а – дауысты, қызыл текшемен

Осындай жұмыстар оң нәтиже береді.

Енді құралған осы сөзді буынға бөлу

Мысалы: ал – ма (2 буын)

ба – ла – пан (3 буын)

ат (1 буын) т.б.

Бұдан оқушы сөзді тұтас, ал буынды

бөліп-бөліп айтуға болатынын аңғарады. Ар-

тикуляциясы дұрыс қойылмаған дыбыстарды

дер кезінде дұрыстап, әртүрлі артикуляция-

лық жаттығулар арқылы қоюға болады.

Мысалы: р – дыбысын қою кезінде «Ат

шауып келеді», «Сағаттың тілі», «Сылақ-

шы», «Тоқылдақ» т.б.

Сосын ұқсас дыбыстарды ажырата

білуін қалыптастыру.

н – ң, ұ – ү, о – ө, ы – і, р – л, ш – с, ж –

з, м – н, б – п, т – д т.б.

Бұл кезде түрлі ойындар, жаттығулар

жүргізуге болады.

ұн – үн

өң – оң

ыс – іс

ар – ал немесе тіл ұстарту

жаттығуларын кеңінен пайдалануға болады.

Жазба тілді дамыту маңызды, әрі күр-

делі мәселе. Жазба сөз ауыз сөзге қарағанда

өзгеше психологиялық негізі бар, айырықша

тіл функциясы. Ол өте қиын, саналы, әдейі

бір мақсатпен жұмсалатын тіл формасы.

Осы уақытқа шейін жазбаша тілді мең-

герудің, яғни оқушының жазу дағдысын қа-

лыптастырудың бастауышта үш кезеңі (эле-

менттік кезең, әріптік кезең, әріптерді жал-

ғастырып жазу кезеңі) бары, сол кезеңдерге

қойылатын талаптарды орындауға төселдіру

қажеттілігі және мұның бәрі өте күрделі

процес болып табылады.

Л.С.Выготский: «әріп жазуға үйрету

деп ойламау», - дей келіп, әрі қарай осы күн-

гі қолданылып жүрген дыбыстық талдаудың

да жазуға үйрету жатпайтындығы туралы:

«...тәжірибе көрсеткендей, сөз ішіндегі ды-

быстарды талдай алатын бала сөз жазып ке-

теді деп айтуға болмайды, оған жазу меха-

низмін үйрену қажет» дейді. Біз баланың

мектепке дейінгі ішкі ойын сыртқа шығаруы-

ның табиғи тәсілін мектепке келген бірінші

жылы «Әліппеден оқыған, жазғанымен, яғни

оқу, жазумен оны бейнелеу өнерімен инте-

грациялауымыз, тәжірибе көрсеткендей, жаз-

ба тілді дамытудың көзі болады.» Ауызекі

сөйлеу тілінің патологиясынан басқа жазу

тілдің бұзылуы болады. Қандай бала болма-

сын еш уақытта бірден дұрыс жазып және

оқып кете алмайды. Балалардың барлығы

оқу мен жазуды үйренудің алғашқы саты-

сында азды-көпті қателерді жібереді. Сөйлеу

тілі дұрыс жетілмеген балалар мектепке

дейінгі жастарында қажетті сөздік қорларын

игереді, сөйлеу тілінің грамматикалық түр-

лерін меңгереді, сөздерге дыбыстық талдау

жасай алады. Ал, сөйлеу тілдерінің түрлі па-

тологиялары бар балаларда бұлардың даму

барысы кешеуілдеп артта қалып қояды. Жа-

зуының кемістігі бар балалардың айтылған

сөздердің мағыналарын дұрыс түсінбеулері-

нің салдарынан жазған жазуларын түсіну өте

14

қиын. Оқу мен жазу бір-бірімен тығыз байла-

ныста болғандықтан, жазуындағы кемістік-

тер оқуында да қатар жүреді. Жазудың пато-

логиялары аграфия, дисграфия деген термин

сөздермен аталады.Аграфия – жазуды толық

меңгеруге қабілеті жетпейді, ал дисграфия-

жазу процесінің жартылай бұзылуын білдіре-

ді. Сол сияқты оқудың кемістіктері де алек-

сия, дислексия деген термин сөздермен ата-

лады. Қазіргі уақытта балалардың оқуы мен

жазуындағы кемістіктер сөйлеу тілінің фоне-

тико-фонематикалық және лексико-грамма-

тикасының барлық сыңарларының жалпы то-

лық дамымауы салдарынан жиі болатынды-

ғы анықталады. Дисграфия мен дислексия

жалпы сөйлеу кемістігінің 3-деңгейінде ба-

лаларда пайда болады, ал жалпы сөйлеу ке-

містігінің ауыр түрлерінде (1-2 деңгей) оқуы

мен жазуды меңгеру мүлде мүмкін емес.

Бұндай балаларды жазуға үйрету үшін

бірнеше жыл бойы олардың ауызекі сөйлеу

тілін қалыптастырумен айналысу керек.

Оқу мен жазу дағдыларын қалпына

келтіруге фонематикалық есту қабілеті мен

сөйлеу тілінің дамуымен қатар, көру түйсігі

және кеңістікті бағдарлауы, қимылы, жазуға

үйрету кезінде, ең алдымен, қолдың ұсақ

бұлшық еттерінің қимылдары дамуының

маңызы бар. Оқу мен жазу дыбыстық талдау,

жинақтау әдісі арқылы жүргізілетіні баршаға

мәлім. Сондықтан, ең бірінші талап бала-

лардың дыбыс есту қабілетін дамытып, тілі-

міздегі түрлі дыбыстарды ажырата білуге,

дыбыстық талдауға үйрету. Ол үшін әр түрлі

ойын түрлері пайдаланылады. Мысалы:

«Еденге не түсті?», «Қай аспапта ойнадым?»,

«Кім атыңды атады?», «Қай жануар үн

шығарды?». Келесі тапсырма – суреттермен

жұмыс. Суреттегі затты атап, оған дыбыстық

талдау жасау.

1. Сөздегі бірінші дыбысты ата.

2. Сөздегі соңғы дыбысты ата.

3. Сөздегі дауысты дыбысты ата.

4. Сөздегі дауыссыз дыбысты ата.

5. Дыбыстарды ретімен атап шық.

Дыбыстық жинақтау дағдыларын

қалыптастыру. Жеке кеспе әріптерден сөз

шығару. (Л, қ, а, р, ш, а)

Қолдың ұсақ моторикасын жетілдіру

Мектепке дейінгі және бастауыш мек-

теп жасындадағы кезеңде қолдың ұсақ мото-

рикасы мен қимыл-қозғалыстарын дамыту

жұмыстары маңызды болып табылады.

Адамның бас миындағы тілдің моторлы ор-

талықтары саусақтың моторлы орталықта-

рына жақын орналасқан. Сондықтан ұсақ қол

моторикасын дамыта отырып, адамның ішкі

ағзасына ықпал етеміз. Оқу мен жазуды үй-

рету аса жауапты да күрделі жұмыс. Өйткені

сауат ашу кезеңінде оқушылар дыбысты

әріппен таңбалай білуге үйретіліп қоймайды,

сонымен графикалық талапқа сай жазуға дағ-

дылануы тиіс. Демек, сауат ашудың міндеті

әріпті таңбалай білуге үйрету, оның әрбір

элементін дұрыс асқтауға, дәптерге қалай

болса солай жазбай, оңға қарай біркелкі көл-

беу, таза, анық жазуға машықтандыру мінде-

ті де тұр. Осы талаптарды орындау негізінде

оқушының көркем жазу дағдысы қалыптаса-

ды. Осы бағытта мынандай жұмыстар

жүргізіледі:

1. Трафарет, контурлармен жұмыс жасау, бе-

рілген нүктелерді қосу арқылы геометрия-

лық фигураларды сызу, фигуралардың ішін

штрихтау.

2. Дәптер жолынан шықпай түзу, сынық

сызықтардан тұратын оюлар салу.

3. Әріп белгілеріне ұқсас заттар салу.

4. Әріп элеметтерін сызу.

Сонымен қатар, әр түрлі дидактикалық

арнайы ойындарды қолданған жөн. Мысалы:

«Кім пирамиданы тез жинайды?», «Сиқырлы

дорба», «Кім жылдам?», (шашылған ұсақ

заттарды жинау), «Кесілген суреттерді

құрастыру». Бұл ойын барысында балалар

саусақтарын жаттықтырумен қатар, ойлау,

сөйлеу қабілетін де дамытады.

Тілі толық дамымаған балалардың көру

түйсігі мен кеңістікті бағдарлау қабілетін да-

мыту қажет. Өйткені, көру түйсігі негізінде

балалар ұсақ әріп белгілерін ажырата білуге,

оқуға, жазуға үйренеді. Аталған жұмыс түрі

мынандай бағытта жүргізіледі:

1. Заттың ұқсастықтарын, ерекшеліктерін

табуға дағдыландыру;

2. Бірден көріп, дұрыс қабылдауға үйрету;

3. Бүтінді бөлшектерге бөліп, бөлшектерден

бүтін зат құрастыруға үйрету;

4. Солдан оңға қарай жылжи отырып, бір

жолдан екінші жолға көшуге дағдыландыру;

5. Көру қабілетін күшейту.

Сонымен қатар, осы бағытта

М.Монтессори әдістерінің бірін пайдалану

тиімді. Қазіргі білім беру жүйесі оқу үрді-

15

сінде оқытудың интербелсенді әдістерін кең

қолдануды талап етеді. Сондай әдістердің

бірі - Мария Монтессори педагогикасы өзіне

көптеген мамандардың назарын аударуда.

М.Монтессори мектеп жасына дейінгі бала-

ларды тәрбиелеудің қазіргі заманда да ма-

ңызы жойылмаған әдістемесін жасаған ита-

льяндық педагог. М.Монтессори педагогика-

сының тиімділігі, өзектілігі қазіргі уақытта

да өз нәтижесін беруде.

Ойын: «Золушкаға жәрдем берейік».

Пайдаланатын құралдар: күріш, лобия.

Ойын барысында балалар күрішті, лобияны

ажырату керек.

Ойын «Бисермен ойын». Ойын алдында

моншақтарды араластырады. Балалар түс,

көлемі бойынша ажырату керек, бөлек қо-

раптарға салады. Ойын барысында балалар-

дың көру түйсігі қалыптасады, саусақтары-

ның қимылы бір қалыптан екінші қалыпқа

ауысуы дұрысталады.

М.Монтессоридің зерттеуі бойынша,

бала алдымен жазуды үй-рену керек, содан

соң оқуды. Жазуға қара-ғанда оқу процесі

қиын соғады. Жазуды үй-рену алдында бала

сөздегі дыбысты ажырата білу керек, әр

дыбыс қандай әріппен таңба-ланатынын,

жеке әріптерден сөз шығару, со-сын сөзді

жазып шығу. Осы бағытта жүргізі-летін

жұмыс түрлерінің бірі қатты қағаздан

қиылған әріптер. Бұл М.Монтессоридің әдісі

«Шероховатые буквы». Бала дыбыстық тал-

дауды меңгерген соң, ол сол дыбыстардың

таңбасын білу керек. Осы тапсырма беріледі.

Баланың көру түйсігімен қатар, саусақтар-

дың сезім қабылдауы дамиды. Саусақтары-

мен әріптің үстінен жүрген кезде, бала көз-

бен саусақтардың жүру бағытын қайталайды.

Әріптер жазба түрінде беріледі. Сонымен қа-

тар, жазу процесіне ықпал ететін саусақтарға

жасалатын массаж болып табылады. Мас-

сажды қарандаш арқылы жасауға болады.

ҚҰЗЫРЕТТІЛІК – ОҚУШЫЛАР ЖЕТІСТІГІН БАҒАЛАУ

Даулеталин К.С.,

Бестамақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Жабаева Ш.Қ.,

Құмжарған негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

І. Кіріспе.

«Құзіреттілік- оқушылар жетістігін

бағалау»атты жобаның мақсаты:

Оқытудың қиындықтарын анықтау;Оқыту

бағдарламасының мазмұнын және білім беру

стилін білу;Стандарттарды бақылау және

орындау;Болжау мен сұрыптау;Уәж(кері

байланыс)Жетістікке жеткендігін

көрсететін кері байланысЖобаның өзекті

мәселесі: -Оқушының білім, білік дағдысы

қалай бағалануы керек? - Оқушы жетістігін

бағалауда нені негізге аламыз? - Оқушы

жетістігі дегеніміз не? - Жетістіктерді қалай

анықтауға болады?

ІІ. Негізгі бөлім.

Қазіргі кезде білім беру саласының

барлық құрылымында оқу-таным әрекетінің

сапасын анықтайтын дәстүрлі ''5'' балдық

жүйелер қолданылады.

''5'' - оқу материалын толық, дәл

логикалық, бірізділікпен айтылған жауапқа

қойылады;

''4'' - оқу материалын толық біледі,

бірақ болар-болмас кемшілігі бар жауапқа

қойылады;

''3'' - жауабы негізінен дұрыс, бірақ

толық емес, білімінде кейбір проблемалар

еске алынбаған жауапқа қойылады; ‘'2-

оқушы жауабында қателер, білімінде елеулі

кемшіліктер бар жауапқа қойылады;

''1'' - тексерілген оқу материалы

бойынша білімі жоқ, толып жатқан өрескел

қателер үшін қойылады

12 жылдық білім беру кезеңінде жалпы

білім беретін мектептің сыныптарында

бағалау барысында талдануға сәйкес келетін

10 балдық бағалау жүйесі алынады:

0 балл – қанағаттанарлықсыз

1-2 балл – қанағаттанарлықтан төмен

3 балл – қанағаттанарлық

16

4 балл – қанағаттанарлықтан жоғары

5 балл – жеткілікті жақсы

6 балл — жақсы

7 балл — өте жақсы

8 балл — үздікке жақын

9 балл — үздік

10 балл — өте үздік

Қазақстандағы бағалау жүйесін талдай

отырып, бізде бес балдық емес, үш балдық

шкала деуге болады. Өйткені, журналға бір

және екі бағалары қойылмайды. Нәтиже-

сінде, үштік бағаның ауқымы кең болып

отыр. Бағалау критерийлері көрсетілмеген

жағдайда баға қою білімнің нақты деңгейін

анықтауға мүмкіндік бермейді. ҚР Үкіметі-

нің 2012 жылы 25-маусымда №832 Қаулы-

сымен оқушылардың функционалдық сауат-

тылықтарын дамыту жөніндегі 2012-2016

жылдарға арналған бесжылдық Ұлттық іс-

қимыл жоспары бекітілген. Функционалдық

сауаттылық дегеніміз не? Функционалдық

сауаттылығы дегеніміз адамдардың әлеумет-

тік, мәдени, саяси және экономикалық қыз-

меттерге белсене араласуы, яғни бүгінгі

жаһандану дәуіріндегі заман ағымына, жасы-

на қарамай ілесіп отыруы, адамның маман-

дығына, жасына қарамай үнемі білімін же-

тілдіріп отыруы. Функционалдық сауатты-

лықты арттырудың негізгі төрт механизімі

бар: оқу әдіснамасын жаңарту, бағалау жүйе-

сін өзгерту, қосымша білім беру жүйесін да-

мыту, ата-аналардың қатысуы. Білім сапасын

бағалау жүйесінде жаңарту мәселесібес бал-

дық жүйенің қазіргі заманға сай білім жүйе-

сін қанағаттандыра алмауы, оқушы таны-

мындағы өзгерістер мен білім саласындағы

қалыптасқан қайшылықтар, әлеуметтік сұра-

ныстардың өзгеруі қазіргі заманға сай баға-

лау қажеттігін көрсетті. Қазіргі заманғы ба-

ғалау икемді, көпқұралды, түсінікті, психо-

логиялық жайлы болуы тиісті еді. Екі құ-

рамды бағалау суммативті және формативті

болып бөлінеді. Мұндай бағалау арқылы

оқытуды жақсартуда көрінетін факторлар:

- Оқушылармен тиімді кері байланысты

қамтамасыз ету;

- Оқушылардың өзіндік оқуға белсенді

қатысуы;

- Бағалау нәтижелерін ескере отырып

оқытуды өзгерту;

- Бағалаудың оқушылардың өзін-өзі

бағалауы мен қызығушылығына ықпал етуі;

- Оқушылардың өздерін бағалай алуы және

оқуын қалай жақсартуға болатындығын

түсінуі;

Оқуды бағалаудың мынадай түрлері бар:

СУММАТИВТІ БАҒАЛАУ

Бағалау мақсаты:

Қорытынды жасау;

Негізгі бағалау белгілі бір тақырыпты

қорытындылау мақсатында орындалады;

Мазмұны оқылған материалды қамтуы

керек;

Негізгі бағалаудағы оқушының алған

бағасы тоқсандық баға болып табылады.

Оқыту үшін бағалау «ФОРМАТИВТІ

БАҒАЛАУ» деп аталады. Бағалау мақсаты:

оқытуды жақсарту;

Бағалаудың мынадай формалары бар:

қалыптастырушы және ынталандырушы;

Күнделікті алған білімініңмеңгеру

деңгейін анықтайды.

Негізгі бақылау жұмысына дейін

білімін жүйелейді. Кездескен қиыншылықта-

рын қалыпқа келтіруге оқушыға мүмкіндік

береді. Критериалды бағалау бұл білім беру-

дің мақсаты мен мазмұнына негізделген оқу-

шының оқу-танымдық құзырлығын қалып-

тастыруда алдын-ала белгіленген жетістік-

термен салыстыру үрдісі. Критериалды баға-

лаудың басты ерекшеліктері:

-алдын-ала ұсынылған бағалау шкаласы;

-анық,айқындылығы;

-бағаның әділдігі;

-өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі;

Критериалды бағалаудың мынадай

функциялары бар: ынталандыру, белсенділік,

түзету, дамытушы. Принциптері: нақтылық,

әділдік, жүйелік. Критериалдық бағалау жү-

йесі арқылы оқушының тұлғалық бағытын

белсенділікке бағыттау, тұлғаны нәтижеге

жеткізу,өсу динамикасын кез-келген кезеңде

анықтау, қалыптастырушы лық және негізгі

бағалау арқылы білімін анықтау. Критериал-

ды бағалаудың пайдасы: нақтылық, әділдік,

ынталандыру, белсенділік, жеке тұлға анық-

тау болып табылады. Критериалды бағалау-

дың маңыздылығы мынада: Мұғалімдер

үшін сапалы нәтижеге әкелетін критерийлер

құрастыруға, өз іс-әрекетін саралап және бо-

лашаққа жоспарлай алатын мәліметтер алуға,

сабақ берудің сапасын арттыруға, оқушының

жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқыту-

дың әр тұлғаға арналған ауқымын жоспар-

17

лауға, бағалаудың әртүрлі әдістерін пайда-

лануға, оқу бағдарламасын қолжетімді ету

үшін ұсыныстар енгізуге болады.

Оқушылар үшін танымдық қабілеті мен

ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүр-

лі әдістерін пайдалануға, табысқа жетелейтін

бағалау критерийлерін түсінуге, өзін және

өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа

түсуге,сыни ойлауына, еркін ойын айтуына,

өзінің білімін көрсетуге жол ашады. Ата-

аналар үшін баласының білім сапасының дә-

лелдемелерімен танысуға, оның оқуындағы

табыстылықты бақылауға, оқуына қолдау

көрсету үшін бағыт алуына мүмкіндік туғы-

зады. Бағалау жүйесінде негізгі бағалауда

барлық критерийлер барынша қолданылуы

керек. Критерий оқушының жас ерекшелі-

гіне, бағдарламаға сай алынады. Әрбір же-

тістік балмен және дескриптор арқылы белгі-

ленеді. Тоқсан соңында әр критерий бойын-

ша негізгі бақылаудан алынған орташа балл

есептелінеді.

Рубрика – Критерий – Дескриптор:

Рубрикалар оқушылар не үшін оқитынын

көрсетеді. Критерийлер оқушы нені үйрену

керектігін байқатады. Дескрипторлар (түйін-

ді сөз) оқушы қалай жоғары нәтижеге жете

алатындығын көрсетеді. Қазақ тілі мен әде-

биет сабақтарында мынадай формада қолда-

нылады. Тест, мәтінмен жұмыс, диктант,

мазмұндама, мәнерлеп оқу, шығармашылық

жұмыстар түрінде жүргізіледі. Онда мына-

дай талаптары қойылады. Сөздік қорының

орынды пайдалануы,синоним, антоним,

омоним, тұрақты сөз тіркестерін тәжірибе

жүзінде қолдана білу,сөйлемдегі сөздердің

орын тәртібін дұрыс пайдалану,өз ойын

грамматикалық тұрғыдан дұрыс, логикалық

бірізділікпен жеткізе білуі, өздігінен

қорытынды жасай біледі. Осы талаптарды

жүзеге асыруы тек жазылым әрекеті арқылы

емес, оқылым, тыңдалым, айтылым

әрекеттері негізінде іске асады. Критерилер

1.Мәтін мазмұнын түсінемін.

2.Мәтін мазмұнын әңгімелеп бере аламын.

3.Өз пікірімді, ойымды қорғау үшін дәлел

келтіре аламын.

4.Деректермен жұмыс істей аламын.

5.Деректерді тиімді қолдана аламын.

6.Деректерге байланысты болжамдар,

идеялар айта білемін.

7.Талдаудың жолдарын, кезеңдерін білемін.

8.Талдауды ауызша және жазбаша түрде тіл

мәдениеті талаптарына сай жеткізе аламын

ІІІ.Қорытынды.

Қазіргі заманға сай осындай бағалау

формалары болған жағдайда жақсы нәтиже-

лерге жетеді. Мұғалім бағаның не үшін еке-

нін түсіндірмей баға қоюға болмайды бұл нә-

тижелі оқуға әкелмейді. Мұғалім мен оқушы

арасындағы қарым-қатынаста сенімсіздік

туындайды. Сондықтанда бағалау да оқыту

үшін болу керек.

«Адамзат табиғатының терең қасиет-

терінің бірі адамдардың өз дәрежесінде баға-

лануына деген құштарлық болып табылады»

У.Джеймс.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. «Жеке тұлғаның шығармашылық дарын-

дылығын дамыту жолдары» Е.Т.Акитбаев.,

2006 ж. 15 бет.

2. Г.Әтежанова «Психологиялық-педагогика-

лық құзырлықты қалыптастырудағы жаңа

формация мұғалімінің ролі» Қазақ тілі, № 4

2008ж. 6 бет.

3. «Қазақ тілі және әдебиеті» журналы.

2008ж. №11

4. «Бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеу»

Қ.Жүнісханов. 2008 ж. 39 бет.

5. Воровщиков С.Г. «Учебно-познавательная

компетентность школьников» Завуч.

Управление современной школой №6 2007г.

81 стр.

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ

ҚОЛДАНУ

Досмагамбетова Г.Б.,

Қарғалы ауданы Қос-Истек орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Ұстаз алдындағы басты мақсат – сапа-

лы білім мен саналы тәрбие беру, шәкірт-

тердің талабы мен ағымына сай қалыптасу-

ына ықпал ету. Баланы жан-жақты жетілді-

18

руде үлкен танымдық баспалдақтарына же-

телер дағды-машықтарды қалыптастыруға

жол ашатын оқыту мен тәрбие технология-

сын жете білу, оны меңгеру, өз біліктілігін

арттыру.

Қазақ тілі сабағы әрі тартымды, әрі

қызықты, әрі сапалы болуы әр ұстаздың

өзіне, білім деңгейіне, кәсіби шеберлігіне

байланысты. Оқу-тәрбие негізі сабақ. Жаңа

әдістерді пайдалануы бүгінгі күннің талабы.

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Келер ұрпақ ал-

дында зор жауапкершілік жүгін арқалап

келеміз», - деген сөзі ұстаз қауымына үлкен

тапсырыстарды артып отыр. Еліміздің көрке-

йіп, өркениетті елдердің қатарына қосылуы

бүгінгі ұрпақ бейнесімен көрінеді.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында

жаңа технологияларды қолдану арқылы оқу-

шылардың таным белсенділігін арттыру, қа-

зіргі қоғам талабына сай ой-өрісін дамыту,

шығармашылығын кеңейту, дамыту, терең

білімді, бәсекеге қабілетті тұлғаны жасау,

заман сұранысына сай ізденімпаз тұлғаны

қалыптастыру болып отыр.

Оқыту процесінің нәтижелі болуы ұс-

таздың сабақ беру шеберлігіне, сабағын қыз-

ғылықты жүргізіп, зейін қойдыра білуіне,

оқушылардың өздігінен білім алуға үйре-

нуіне байланысты. Қандай да болмасын жаңа

әдіс-тәсілдер әрбір оқушының өзбетімен

оқып үйренуіне сенімін ұялатып, шығарма-

шылықпен жұмыс істеуіне, қорытынды жа-

сай алуына, сөйлеу мәдениетінің өсуіне ық-

пал етеді, білім сапасын арттырады. Жаңа

әдіс-тәсілдерді мән-мағыналарына, ерекше-

ліктеріне қарай таңдап қолдана білсек,

балаға білім беруде ұтарымыз анық.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында

жаңа технологияларды қолданудың тиімділі-

гі өте зор. XXI көшбасшысы жаңашыл, ізде-

німпаз, шебер ұстаз. XXI ғасыр ұстазы бү-

гінгі күн талабына сай жан-жақты дамыған,

өмірге реалистік тұрғыдан қарайтын, терең

біліммен қаруланған оқушы тұлғасын сом-

дау үшін өзі де шеберліктің шыңынан көрі-

нуі тиіс.

Қазіргі таңда оқу үрдісінде қазақ тілі

мен әдебиетін оқытуда сан-алуан жаңа әдіс-

тәсілдері мен технологиялар сапалы білім

беруде үлкен рөл атқарады. Атап айтатын

болсақ, «Сын тұрғысынан ойлау», «Модуль-

дік оқыту технологиясы», «Логикалық мо-

дельмен оқыту технологиясы» сабақ бары-

сында оқушыларға сапалы және терең білім

беруде атқаратын қызметі орасан зор.

Орыс тілінде оқытылатын мектептерде

қазақ тілінен сабақ беруде оқушының ой-

лауы мен тілін дамытуда. Дүниетанымын қа-

лыптастыруда алдымызда үлкен міндеттер-

дің тұрғанын мәлім.

Қазақ тілі сабағында жаңа

технологияларды пайдалана отырып,

оқушылардың сөздік қорын молайту, сөйлеу

тілінің грамматикасын қалыптастыру, ды-

быстарды дұрыс айту, диалогтік сөйлеудің

қалыптасуы, түсінгенін айта білу, сауатты

жазуға дағдыландыру, дүниетанымын, ой -

өрісін кеңейту, өмірге деген көзқарасын жан-

жақты дамытып, шығармашылық қабілетіне

жол ашу. Ол сонымен бірге басқа ұлт бала-

ларына қазақтың әдебиеті мен мәдениетін,

ғылымын, өнерін насихаттайтын пән.

Оқытушы сабақты дұрыс жоспарлап,

мақсатын нақты белгілеп алмайынша деге-

ніне жете алмайды. Әр сыныптың бағдарла-

масына қарай оқушылар жаңа сөздерді

меңгереді, сөздерді жаттаумен тынбай, сол

сөздерді қатыстырып, сөйлем және мәтін

құрастыра білу керек деп ойлаймын.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан-

ның болашағы – қазақ тілінде” және “Тілі-

міздің мемлекеттік қызметте де, өндірісте де,

ғылымда да, білім беруде де дәл орыс тілінің

қолданылуындай болып қолданылуы үшін

қолдан келгеннің бәрін істеу керек” деген

сөздері бар. Жаңа технологияларды сабақта

қолданудың тиімділігін қашан да жолға қоя-

мыз.

Сабақ тартымды, әсерлі, айқын, мақсат-

ты, қызықты және толықтай мәнді болады.

Жоғарыда айтылғандай сабақтың мазмұнын,

құрылысын, дәлдігін, жұмыс жүргізу тәсілін

білім мазмұнын әлемдік стандартқа жеткізу

үшін жаңаша оқу үдерісі арқылы өз ойын

еркін айтатын, өзіне сенімді, жан-жақты

ойлай алатын, ақпараттық технологияларды

жетік меңгерген, бірнеше тілді білетін

оқушыларды дайындау үшін мұғалімнің

құзіреттілігін жетілдіру керектігін түсіндім.

Жаңаша жаңғыртып оқыту, интерактив

әдістер, жаңа технологиялар тіл үйренушінің

танымдық, білімдік белсенділігін тудыруға,

уәждемесін тудыруға бағытталған.

19

Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: «Біз өмір

бойына жететін білім алу» моделінен «өмір

бойы білім алып өту» моделіне көшуге

тиіспіз» - деген пікірі өзгерем деген әрбір

оқушының да, мұғалімнің де, басшының да

рухани азығы болуы тиіс. Олай болса

келешек ұрпағымыздың жан-жақты, терең

білімді, яғни интеллектаулды деңгейін

жоғары болуына қойылатын талап зор.

Ұстаздың басты міндеті-жеке тұлғаның

өзіне, қоғамға қажетті қабілеттерін қалып-

тастыру, дамыту және өз бетімен білім алуға,

өзін-өзі дамытуға жағдай жасау. Ұстаз атал-

мыш міндеттерді жүзеге асыруда ақпаратты

технологияны тиімді қолданып, сапалы білім

беруге ерекше көңіл бөлуі қажет. Сапалы бі-

лім оқушының сабаққа қызығушылығы бол-

ған кезде ғана жүзеге асады.

Дәстүрлі сабақтарда жаңа сабақты

меңгеруде сынып оқу-шыларын толық қамти

алмаймыз, бірі сабақты түсінбесе, екіншісі

бұл материал таныс, сондықтан оқушыға

тыңдау қызықсыз, үшінші оқушы бір

сарынды сабақтан жалығады. Нәтижесінде

орташа деңгейдегілер ма-териалды игеруге

деген қызығушылығын жоғалтады, ал

қабылдау деңгейі төмен оқушы белсенді

болғанымен оқу үдерісіне ене алмайды.

Мұның себебі оқушылардың психоло-

гиялық тұрғыдан әртүрлілігінде. Есту, жазу,

сезіне отырып көру арқылы қабылдайтын

оқушылар үшін электрондық оқулықтар өте

тиімді. Оқушылардың сабақтағы қызығушы-

лығы мен белсенділігін қалыптастырудың

жолдары сан алуан.

Сондықтан, қандайда бір пән

болмасын, сол пәнге оқушының қызығу-

шылығын, мен қолданылатын жұмыс түрле-

ріне сәйкестігі. Сабақта берілетін оқу мате-

риалдарын оқушыларға жеткізу үшін, әртүр-

лі оқыту әдістерін қолдануға болады. Оқушы

бойына білім, дағды, құндылықтарды қалып-

тастыруда ана тілі пәнінің алатын орны

ерекше.

Әрбір оқушының жүрегіне жол таба

білу, оны қызықтыра білу, ойланып сөйлете

білу-ұстаздың шеберлігінің жемісі. Мұғалім

оқушыны «объект» түрінде санамай,

«субъект» ретінде таныса, қарым-қатынас

жасаса, яғни, бұл жаңа білімдік парадигма.

«Егер сен маған айтсаң,мен ұмытып

қала-мын, көрсетсең есте сақтаймын, ал егер

сен менің әрекет жасауыма мүмкіндік берсең

мен үйреніп аламын» - деп ұлы ғұлама

айтпақшы оқушы үнемі өз білімін жетілдір-

генде ғана білім шыңына жетеді.

Мұғалім оқушылардың бойында өз

бетімен білім алуға, өзін-өзі реттеу

дағдыларын қалыптасты-руға,өзі де заман

талабына сай өзгеруі керек. Оқыту мен оқуда

жаңа тәсілдерді ұтымды, шебер қолданып,

мұғалім мен оқушы қойылған мақсатқа

бірлескен іс-әрекетпен жетіп жатса, бұл

нағыз сабақ болады. Қазіргі таңда олардың

негізгі мақсаты: сапалы білім алу, оқу

үдерісіне тікелей өздері жауапты екенін

түсіну.

Сабақтың көрнекілік ұстанымын тех-

никалық құралдар арқылы жүзеге асыру-

оқушыларда білімге деген қажеттілікті туды-

ру ынталандыру және берілетін білімінің

түсінуін қамтамасыз ету. Қазіргі оқушылар

оқулықпен шектеліп қалмай АКТ материал-

дарын пайдалану, сол сабаққа байланысты

көп нәрсені ұқтыруға мүмкіндік береді.

Оқушылардың логикалық ой-өрісін да-

муына және өздігінен жұмыс істеу қабіле-

тінің қалыптасуына ықпал етеді. Қоғамда

ақпараттық технологиялар күннен күнге

дамып өрістеп келеді. АКТ оқушыларға

ғылыми ұғымдарды түсіндіруді және

олардың қабылдауын, түсінуін жеңілдетуге

мүмкіндік беріп, мұғалімдерге сабақ беруде

көмектесетін маңызды құрал болып отыр.

Өз тәжірибемде оқушылардың қызығу-

шылығын ояту мақсатында әр түрлі әдістерді

пайдаландым. Тек қана түрлі әдістер

арқылы, қызықты да қиын тапсырмалар

орындау барысында оқушылардың талантты-

лығын анықтаймыз, дарындылығын даралай-

мыз және жас ерекшеліктеріне сай оқыта

аламыз.

Осы қағидаттарды бұлжытпай сақта-

ған кезде ғана оқушылар үлкен табыстарға

жете алды.

20

МИНИ – КУРСЫ ПО ФИЗИКЕ

Евдокимова Н.В.,

КГУ «Донская средняя школа» г.Хромтау с.Дон

Современное среднее образование 21 ве-

ка требует от учителя творческого подхода к

планированию учебного процесса. Это явля-

ется залогом максимального развития уча-

щихся с самыми разными способностями и

интересами.

Известно, что знания всегда должны

пополняться, что на уроке важно не только и

не столько «передать» их, сколько

сформировать у ученика умение и потреб-

ность учиться черпать сведения из разно-

образной литературы и в первую очередь из

учебника. В связи с этим следует особо вы-

делить проблему повышения эффективности

урока, так как именно на нем решаются

главные задачи обучения и воспитания.

Первое, что предстоит сделать, чтобы

поднять результативность урока, это увели-

чить удельный вес самостоятельной работы

учащихся.

Ведь не секрет: школьникам на уроке

слишком часто отводится роль пассив-ных

слушателей, учителя тратят излишне много

времени на объяснение нового мате-риала,

проводят затянутые устные опросы; в итоге

учащимся не остается времени для са-

мостоятельной проработки учебного мате-

риала на уроке, их работа с учебником пере-

носится на дом. Нередко ученики впервые

знакомятся с текстом параграфа при выпол-

нении домашнего задания, что приводит к

большим затратам времени и перегрузке.

Второе важное условие повышения эф-

фективности преподавания расширение те-

матического диапазона каждого занятия. Не

всегда оправдано дробление учебной темы и

изучение ее по частям на отдельных уроках.

Ошибка в том, что мы хотим получить

от всей работы сиюминутный результат: дал

сегодня урок, объяснил новый материал, а на

следующий день уже проводим опрос, про-

веряя, как усвоено новое. А ученики ничего

еще не успели усвоить: для этого нужно не

только время, но и соответствующая работа

каждого, которой еще не было.

Именно поэтому опыт показал, что

оправдывает себя планирование и

проведение уроков в системе с многократной

проработкой учащимися всей учебной темы

на нескольких занятиях, объединенной

единой логикой и общими учебно-

воспитательными целями.

Я убеждена, что темы нужно давать

крупными блока-ми, объединяющими

несколько вопросов, рассчитанными на 5-7

часов. Первоначальное ознакомление

происходит сразу же на первом уроке.

На всех последующих тема опять – таки

рассматривается в целом, но от занятия к

занятию более углублено. В результате

учащиеся многократно возвращаются к

изученному материалу, однако каждый раз

подходят к нему по-новому и глубже.

Это позволяет, во-первых, воспринять

еди-ную изучаемую картину явлений, во-

вторых, как следует понять, усвоить и

закрепить входящие в нее вопросы, в-

третьих, осознать связи между ними,

проявляющиеся при анализе материала с

разных точек зрения.

На основе научных статей и журналов я

предлагаю свой вариант модульной системы

преподавания по физике.

21

Схематизация модульного обучения

На основе первой схемы мною разработаны учебные модули для 7 класса, то есть

календарное планирование.

Учебные модули

Номер

модуля

Тема модуля Параграф Кол-во часов Сроки

1. Физика и природа. Физический эксперимент. 1-13 9

2. Строение вещества. 14-16 3

3. Движение. 17-29 10

4. Масса и сила. 30-36 6

5. Сложение сил. Явление тяготения. 37-42 6

6. Давление. 43-47 6

7. Сообщающиеся сосуды. Изменение давления. 48-54 6

8. Архимедова сила. 55-62 7

9. Работа. Мощность. Энергия. 63-68 7

10. Момент силы. 69-73 7

При поурочном планировании по моду-

лям я ставлю перед собой на весь модуль

сразу триединую цель: учебную, развиваю-

щую и воспитательную. Я считаю, что эти

цели распространяются на все уроки модуля

и ежедневно писать их не обязательно.

Урок-лекция посвящен развернутому

содержанию материала, входящего в кален-

дарное планирование модуля. Цель лекции

общий разбор темы: основных явлений, зако-

нов, теории. На этом уроке я дважды объяс-

няю материал сначала кратко знакомлю с

главным и планом лекции (на это уходит не-

сколько минут), затем подробно сопровож-

дая рассказ демонстрациями (презентация,

видео, физические приборы). Привлекаю

внимание учащихся к учебнику, даю общую

ориентировку в тексте параграфов, связываю

новое с ранее изученным. При первоначаль-

ном изучении учащиеся слушают меня, не

рассеивая внимание на ведение записей; бла-

годаря этому они не теряют логическую нить

объяснения, лучше понимают и легче

усваивают материал.

Проблема модульного обучения

Формирование прочных знаний по физике учащихся 7 класса с

использованием технологии модульного обучения

Цель: развивать личность ученика, обеспечить воз-

можность его самораскрытия, самореализации

Актуальность: необходимость развития интел-

лекта и креативности, неумение самостоятельно

добывать знания и применять их на практике, а так

же работать с книгой.

Гипотеза: Знания физики дают

дорогу к овладению

высокотехническими

специальностями.

Источники:

1.«Физика в школе»,2002 г.

2. «Республиканский научно-методический журнал»,

№5, 2003 г., Алматы.

3.«Методика преподавания физики» А.А.Найдин,

Павлодар, 1993 г.

4. «Технология модульного обучения»

М.М.Жанпеисова, Актюбинск, 1998 г.

Объект исследования:

7 русский класс

22

На вторую часть урока отводится до 20

минут. Наибольшая сложность для меня, как

учителя, состоит в отборе того, что включить

в основное сообщение. В конце урока в

течении 10 минут я даю примеры решения

задач, аналогичные задачи даю на дом.

Семинарские занятия (семинар, как

следует из толкового словаря русского языка

это групповое практическое занятие под ру-

ководством преподавателя) их я использую

по следующей причине. Все люди разные.

Школьники, как и взрослые, имеют разные

интересы, наклонности, у них разные спо-

собности к тому или иному виду деятель-

ности, разные психофизиологические осо-

бенности. Поэтому, если учить всех до одно-

го уровня владения предметом, потребуется

разное время; если же заниматься со всеми

одно и то же время, получим разные знания.

Значит ориентация на то, чтобы учить на

уроке всех абсолютно одинаково, не верна,

она наносит вред. Равные для всех требова-

ния подавляют слабых и обкрадывают

сильных, лишая их пищи для ума.

Надо помнить: одни слабы в одном,

другие в другом. Разумная постановка обра-

зования требует дифференциации и индиви-

дуального подхода к ученикам, что позволит

каждого проявить себя с хорошей стороны и

утвердиться как личность, достойная уваже-

ния. Поэтому и возникла необходимость

разделить учебный материал на модули и

изучать его на трех уровнях. Первый обяза-

тельный для всех, включающий самое суще-

ственное. Второй дополнительный материал,

«слабым» для ознакомления, сильным для

овладения. Третий адресуется только «силь-

ным» (осуществляется на дополнительных

занятиях).

Остановимся на групповой работе по

опорам. Класс делится по группам, например

на три группы. Деление на группы можно

делать разными способами: мобильные (кто,

где хочет сесть), с лидером (учитель опре-

деляет лидера), по желанию, по уровням (го-

товый список учащихся), «иди за лидером»

(ученики сами выбирают лидера)

Сравнивая результаты обучения 7 клас-

са 2015 года, работающего по данной систе-

ме обучения, и 7 класса 2014 года, обучаю-

щегося по традиционной системе, я пришла

к следующим выводам: хотя оба класса нахо-

дятся на одном уровне, в плане сформиро-

ванности умений и навыков, но результаты

контрольных работ показывают более

высокий уровень качества знаний учеников 7

класса 2015 года, особенно там, где было

применено модульное обучение, а уровень

обученности дает 100% результат.

Использование данной технологии

обучения, которое отличает проблемный

подход, творческое отношение обучаемого к

процессу обучения, комплексная работа над

изучением теории и практики, позволяет мне

сформировать у учащихся прочные,

осознанные знания и умения, развивать

познавательные способности и создавать

условия для развития компетентной

личности каждого ученика.

МАТЕМАТИКАЛЫҚ ТІЛДІ МЕҢГЕРУ

Жақсыбаева Г.Н.,

Мұғалжар ауданы Жаңажол орта мектебінің математика пәні мұғалімі

Сапалы, нәтижелі жүргізілген сабақ ұс-

таздың тынымсыз еңбегінің айғағы. Қызық-

ты сабақтар мұғалімнің ашқан жаңалығы,

әдістемелік ізденіс, қолданған әдіс тәсілдері

арқылы ерекшеленіп, шәкірт жүрегінен орын

алады. Қазіргі таңда білім беру жүйесінде

үлкен салмақ оқушының өзіне түседі. Бүгінгі

оқушы ертеңгі күні еліне, халыққа қызмет

Зачет % качества

2015 2014

Масса и сила 51 50

Сложение сил. Явление тяготения 57 50

Давление 66 59

23

ететін, мектептен жан-жақты білім алған, сол

алған білімін өмірде кез-келген жағдаятта

пайдалана алатын, өз ойын сауатты жеткізе

алатын дара тұлға, болашақ маман. Қазіргі

қоғамдық сұранысты қанағаттандыру үшін

жеке тұлғаның қалыптастыруына жағдай жа-

салынып жатыр. Оқушы алған білімін өмір

өзгерістеріне қарай өзі қорытындылап, нәти-

же шығара алатындай қабылдау керек .

Өзімнің көп жылдар бойы жинақтаған

тәжірибемнен түйгенім, математика пәні бо-

йынша оқу процесінде оқушының сөйлеу мә-

дениеті ерекше орын алады. Кейбір оқушы-

лар математикалық терминдерді білмегендік-

тен, оларды басқа тілмен шатыстырады, жа-

зуда қателіктер жібереді. Сондықтан, осы ба-

ғытта оқушылармен жұмыс тыс қалмауы ке-

рек. Жаңа тақырып өткенде кездескен мате-

матикалық терминдерге оқушылардың наза-

рын аудару, олардың жазуына мен айты-

луына мән беру, сонымен қатар, сұрақтарды

өзгертіп қойып, толық жауап беруді талап

ету оқушының сөйлеу мәдениетін дамытуда

пайдасы зор .

Оқушылардың сөйлеу мәдениетін

дамытудың кейбір жолдары

1. Оқушының жаңа түсініктерді меңгеру ке-

зінде олардың бұрынғы білімдері ескеріліп,

жаңа ұғымды белгілі ойлар негізінде енгізу.

2. Сөз және ойлаудың бірлігі ескеріліп,

анықтамалардың дұрыс айтылуын, жаңа

ұғымның мағынасының толық ашылуына

көңіл бөлу.

3. Әрбір жаңа ұғым талдау жасалу арқылы

қабылдануы тиіс.

4. Математикалық түсініктер мен ұғымдар-

дың табиғаттағы заттармен байланысын

ашып отыру қажет.

Бағытталған мақсатта орындалатын

жаттығулар

1. Мұғаліммен ілесіп мәнерлеп дауыстап

оқу. Бұл кезде математикалық өрнектердің

әртүрлі варианттары пайдалынады.

2. Ауызша айтылған математикалық

сөйлемдерді символ түрінде жазу.

3. Есептің немесе мысалдардың шығару

барысының әрбір кезеңдерін негіздеп отыру.

4. Математикалық терминдердегі дұрыс

жазу мен айта білуге арналған жаттығулар

орындау.

5. Сөйлемнің мағынасы дұрыс болатындай

етіп көп нүктенің орнына тиісті сөзді таңдау.

Оқушылардың математикалық сөйлеу

сауаттылығын арттыруда сабақтың

кейбір тәсілдері

1.Терминологиялық сөздікпен жұмыс.

2. Математикалық терминдерді көп атау

жарыстары.

3. Математикалық диктант.

4. Математикалық сөз – жұмбақтар

5. Оқулықпен жұмыс.

Мысалдар

Қалай айтамыз:

1) «теңдеуді шешеміз» әлде «теңдеуді

есептейміз»?

2) «өрнекті ықшамдаймыз» әлде «өрнекті

шешеміз»?

«П»әрпінен басталатын математикалық

терминдерді жаз.

Ойлан!

транспортир 5≤ Х≤ 9 спорт

геометрия 4≤ Х≤ 7 ?

Керек математикалық терминді жаз:

Геометриялық атауларды жаз:

Т І К Т Ө Р Т Б Ұ Р Ы Ш

2а

10а2 - аудан

5а14а

24

Өрнек түрінде жаз :

1/ 3 - пен У-ің айырмасының квадраты.

2/ Х - пен У-ің қосындысының кубы.

Теңдеумен берілген есептің шартын

құрастыр :

5х + 2 =16

Оқушылардың сөйлеу мәдениетін

дамытуда математикалық ойындар да ерекше

орын алады. Тарау өткеннен кейін

оқушылармен мынадай ойын ұйымдастыруға

болады: оқушылар екі командаға бөлініп,

бір-біріне тақырып бойынша сұрақтар қояды

және оқушылардың жауаптары әртүрлі бо-

луы мүмкін /анықтама, сызба, формула, түсі-

ніктеме, т.б./ Ойынға қатысқан оқушылар

бірте-бірте математикалық тілде сауатты

және мәдениетті сөйлеуге үйренеді.

БАЛА ҚҰҚЫҚТАРЫН ҚОРҒАУДАҒЫ ӘЛЕУМЕТТІК СЕРІКТЕСТІКТІҢ МӘНІ

Жакупова Н.А., Нурсултанова Ж.,

Әйтеке би ауданы М.Жумабаев ат. орта мектебі

Адам баласы өзінің дүниесін қайырымдылықпен қайғыны түсіне білу қасиеттерімен

нығайтып, шынайы өмір сүре білу керек.

Сара Алпысқызы

Қазақстан Республикасының ұлттық

саясатының негізгі бағыттарының бірі бала-

лардың құқықтары мен заңды мүдделерін

қорғау. Қоғам өмірінің сапасын арттыруға,

бірінші кезекте балалардың өмір сүру сапа-

сын жақсартуға бағытталған. Мемлекет бас-

шысының «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»

атты Қазақстан халқына жолдауы осының

дәлелі. Елбасының жеткіншектердің өмір са-

пасын жақсарту, оған байланысты әлеумет-

тік құрылымдарды жетілдіру жөнінде берген

апсырмаларына орай елімізде балалардың

құқықтарымен заңды мүдделерін қорғауға

ереше көңіл бөлуде. Қоғамда баланы зорлық-

зомбылықтың барлық түрінен қорғауға, бала

құқығын қорғау үшін тиісті шараларды қол-

дануға міндетті деген. Адам құқығына үлкен

үлестерін қосқан Ш.Монтескье, И.Кант,

Т.Джефферсон сияқты ойшылдар адам құ-

қықтарының негізгі ережелерін алғаш

анықтап, белгілеген. Өзіміздің ойшылдары-

мыз Төле би, Әйтекеби, Қазыбек би және

Абай Құнанбаевтар адам құқықтары мен

бостандықтарын қорғаған. Адам дүниеге

келгеннен кейін, оның өмірі денсаулығын,

тыныштығын, біздің мемлекетіміздің Ата

Заңы Конституция қорғайды. Ата Заңымыз-

дан басқа тікелей балалардың құқығын қор-

ғайтын Заң бар ма? 1989 жылдың 20 қараша-

сында Бала құқықтары туралы Конвенция

БҰ ұйымында қабылданып, 1995 жылдың

желтоқсан айында Елбасымыз Нұрсұлтан

Әбішұлы Назарбаев «Бала құқығы туралы

Конвенцияға» қол қойды. 1-маусым халық-

аралық балаларды қорғау күні. 20-қараша

дүниежүзілік балалар күні. 10-желтоқсан

адам құқығы күні. 10.12.1948 ж. адам құқық-

тарының жалпыға ортақ Декларациясын

БҰҰ қабылдады. 1959 ж. әлемде бала құқы-

ғының халықаралық күнін мерекелеу Декла-

рацияны жариялаудан басталды. 1979 ж.

халықаралық балалар жылы өтті. 20.11.1989

ж. БҰҰ-да Бала құқықтары туралы Конвен-

ция қабылданды. 28.01.1993 ж. ҚР-ның тұн-

ғыш Конституциясы қабылданды. 8.06.1994

ж. Қазақстан Республикасы Бала құқықтары

туралы Конвенцияны бекітті. «Адам құқығы,

бала құқығын қорғаудан басталады.

Адамның шыр етіп жерге түскен мину-

тынан бастап, оның өмірін, денсаулығын,

тыныштығын қорғап отырған заң бар. Бұл

заң 1948 жылы 10 желтоқсанда қабылданған.

«Адам құқығының жалпыға бірдей деклара-

циясы», сонымен қатар 1959 жылы қабыл-

данған «Бала құқығы Декларациясы», осы

декларациядан кейін 61 ел қол қойған 1989 ж

20 қарашада «Балалар құқығы туралы

Конвенция» қабылданды. Қазірде бұған 191

мемлекет кірген. Конвенция деген - арнаулы

мәселелер жөніндегі келісім шарт. Осы Кон-

венция негізінде 2002 ж. тамызда Қазақстан-

да «Балалар құқығы туралы» заң қабылдан-

ды. Бұл заң 9-тарау, 53-баптан тұрады. Осы

ережелерді бұлжытпай орындау біздің Ота-

нымыз, еліміз, халқымыз алдындағы парызы-

мыз. Біздің өміріміздегі кейбір болып жаткан

25

келеңсіз жағдайлардың көбі біздің заң та-

лаптарын, тәртіптерін білмейтіндігімізден

болып жатады. Бүгінгі таңда республикада

сәби жастан кәмелетке толғанға дейінгі жас

аралығында 5 миллионға жуық бала өмір

сүреді (0 -18 жас). Оның ішінде: 1 млн. 508

мыңы мектеп жасына дейінгі балалар, 3

миллионға жуығы мектеп жасындағы бала-

лар, олардың әрқайсысы түрлі деңгейдегі

мемлекеттің қамқорлығына мұқтаж. Респуб-

ликада балалық шақ мәселесімен айналыса-

тын 9 министрлік пен ведомство, әр түрлі

үкіметтік емес ұйымдар бар, олар өз құзіреті

шегінде қызметтерін атқарады.

Аталған мемлекеттік және үкіметтік

емес құрылымдардың қызметін үйлестіру,

сондай-ақ балалардың құқықтарын қамтама-

сыз етуді неғұрлым жақсарту бойынша ха-

лықаралық міндеттемелерді орындау мақса-

тында республикада алғаш рет баланың мүд-

десін қорғауды басқарудың жаңа мемлекет-

тік жүйесі құрылды. Оның басты құрамдас

бөлігі адамның адамгершілік-рухани дамуы.

Бұл жүйенің үйлестіруші органы Қазақ-

стан Республикасы Білім және ғылым минис-

трлігінің Балалардың құқықтарын қорғау ко-

митеті болып табылады. Республикадағы ба-

лалардың жағдайын жақсарту мәселелерін

тиімді шешу үшін, Комитет 2007-2011 жыл-

дарға арналған «Қазақстан балалары» бағ-

дарламасын әзірледі және Қазақстан Респуб-

ликасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 желтоқса-

нындағы №1245 қаулысымен бағдарлама

бекітілді. Бұл бағдарламада балалардың өмір

сүру сапасын жақсарту, әлеуметтік жетімдік-

тің алдын алу, жетім балалар мен ата-ана-

ларының қамқорлығынсыз қалған балаларды

отбасы үлгісіне жақындатылған жағдайлар-

мен қамтамасыз ету көзделген. Бағдарлама-

ны жүзеге асыру барысында 5 білім берудің

арнайы түзету ұйымын, кәмелетке толмаған-

дарға арналған 3 оңалту орталығын, 6 отбасы

үлгісіндегі балалар ауылын, 12 жасөспірім-

дер үйін, 15 отбасы үлгісіндегі балалар үйін,

сондай-ақ қорғаншылық және қамқоршылық

органдары мамандарының санын көбейту

жоспарлануда. Қазақстан Республикасы Үкі-

метінің 2007 жылғы 24 мамырдағы №415

қаулысымен Қазақстан Республикасының

Үкіметі жанындағы кәмелетке толмағандар-

дың ісі және олардың құқықтарын қорғау

жөніндегі ведомствоаралық комиссия

құрылды. Аталған Комиссияның жұмысшы

органы Білім және ғылым министрлігі болып

табылады, ол балалардың құқықтары мен

заңды мүдделерін қорғау мәселелері бо-

йынша мемлекеттік органдардың, үкіметтік

емес ұйымдардың және бұқаралық ақпарат

құралдарының бірлескен іс-қимылын дамы-

тудың бастамашысы болды. Комиссияның

отырыстарында қиын өмір жағдайындағы кә-

мелетке толмағандардың құқықтарын қор-

ғауды қамтамасыз ету, тәрбиелеу колонияла-

рынан оралған және сәтсіз отбасыларда тұ-

рып жатқан кәмелетке толмағандарға жағдай

жасау, жасөспірімдер суициді және балалар

мен жастар арасындағы суицидтік мінез-құ-

лық проблемалары, республикада ювеналдық

әділет жүйесін жасау, сондай-ақ жалпы білім

беретін мектеп оқушыларын сапалы және

теңгерімді тамақпен қамтамасыз ету мәселе-

лері қаралып, тиісті шаралар қабылданды.

Балалардың құқықтарын қорғауды қамтама-

сыз етудегі Комитеттің негізгі серіктестері

барлық мүдделі министрліктер мен ведомст-

волар, әр түрлі халықаралық және үкіметтік

емес қоғамдық ұйымдар, бұқаралық ақпарат

құралдары және ата-аналар жұртшылығы.

Тиімді ведомствоаралық жүйе құру

үшін Комитет жергілікті атқарушы орган-

дардың қолдауымен балалық шақ мәселеле-

рімен айналысатын үкіметтік емес қоғамдық

ұйымдардың қызметін саралаудан өткізіп,

республикалық деректер банкісін жасады.

2008 жылғы 1 қаңтардағы мәлімет бойынша

республикада мұндай үкіметтік емес ұйым-

дардың саны 604. Комитет олардың кейбірі-

мен ынтымақтастық туралы Меморандум-

дарға, шарттар мен келісімдерге қол қойды.

Атап айтқанда, білім беру ұйымдарына, қор-

ғаншылық және қамқоршылық органдарына,

үкіметтік емес қоғамдық ұйымдарға балалар-

дың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша

тәжірибелік көмек көрсету мақсатында

Комитет БҰҰ ЮНИСЕФ Балалар Қорымен

бірлесіп «Әлеуметтік қорғау жүйесін жетіл-

діру» Жылдық Жұмыс Жоспарына қол қой-

ды. Онда балалардың құқықтарын қорғау

мен іске асыру мониторингісін жүргізу, отба-

сыны қолдау қызметі, БҰҰ бала құқықтары

жөніндегі Комитеттің ұсынымдарынан ха-

лықтың хабардар болуы үшін коммуника-

циялық кампаниялар өткізу сияқты бағыт-

тарда ынтымақтастық көзделген. Жетім

26

балалар мен ата-аналарының қамқорлығын-

сыз қалған балалардың тұрғын үй құқығын

қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдау

мақсатында Жоғарғы сот, Бас прокуратура,

әділет және ішкі істер минитрліктері, кәме-

летке толмағандардың ісі жөніндегі

мамандандырылған сот, БҰҰ Балалар қоры

(ЮНИСЕФ) өкілдерінің қатысуымен «Жетім

балалар мен ата-аналарының қамқорлығын-

сыз қалған балаларға арналған білім беру

ұйымдары тәрбиеленушілерінің атына тұр-

ғын үйді бекіту мен сақтаудың өзекті

мәселелері» тақырыбында аймақтық семинар

өткізілді. Н.Ә.Назарбаевтың «Жаңа әлемдегі

жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халықтары-

на Жолдауын насихаттауға және іске асыру-

ға ықпалын күшейту. Ата-аналар өздерінің

балаларын тәрбиелей отырып, оны қорғауға

міндетті. Әлі жасы жетпегендіктен, әлі қабі-

леті толық қалыптаспағандықтан балалар өз

мүдделерін өздері қорғай алмайды. Сондық-

тан ата-аналар, біріншіден, балаларының құ-

қығын қорғауға міндетті. Бұл оның мүлкіне

де, жеке басына да қатысты. Екіншіден, ба-

лалардың мүддесін қорғауға заң жүзінде бел-

гіленетін құқық, мысалы, баланың мұрагер

болу құқығы да жатады.

Құқықты қорғауға баланың құқығын

бұзуға жол бермеу үшін күресу мәселесі де

қосылады. Ата-аналар өз балаларының заңды

өкілі болып табылады. Ата-анасының қам-

қорлық жасауынан айрылған баланы тәрбие-

леп, мәпелеу мемлекеттің, қоғамның қасиетті

борышы. Жетімдерге қамқор болу кез келген

халықтың қалыптасқан дәстүрі.Бүгінгі таңда

республика, облыс, аудан көлемінде жетім

балалар, мүмкіндіктері шектеулі, мүгедек,

көп балалы және жағдайы нашар отбасының

балаларын қолдау үшін тегін берілетін ат-

тракциондар, концерттік алаңдарда «Қайы-

рымды жүрек жомарт қол», «Балаларға кө-

мектесейік», «Әлем-балалар үшін» қайырым-

дылық акциясы өткізіледі. Сыйлықтар мен

жүлделер беріледі. Република көлемінде өт-

кізілетін «Мектепке жол акциясы» тамыз

айында мүмкіндігі шектеулі, тұрмыс жағда-

йы төмен, қамқоршылықтағы балаларға бар-

лық жағдай жасалып, мектепке дайындық ре-

тінде киім-кишек, оқу-құралдарымен толық

қамтамасыз етіледі. Сонымен қатар жалпыға

бірдей оқу қорынан республикалық қолдау

акциясы тарапынан қыркүйек, қараша

айында балаларға көмек көрсетіледі, оқу

орындарында міндетті түрде ыстық тамақпен

қамтамасыз етіледі. Отбасы жағдайына бай-

ланысты өзім жетекшілік ететін 7 сыныпта

Д.Қажығалиев оқушым 2015 жылы «Прези-

дент шыршасына» қатысып, ноутбук тағы

басқа сыйлықтарға ие болып қайтты.

Мектебімізде мұғалімдер атынан тұрмысы

төмен оқушыларға үнемі қолдау көрсетіліп

отырады. Біз

әрқашан қайы-

рымдылық,

қамқорлық

жасауды

ұмытпауымыз

керек. Бала

біздің

болашағымыз.

ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ САБАҚҚА ҚОЙЫЛАТЫН ӘДІСТЕМЕЛІК ТАЛАПТАР

Ильясова А.Т.,

Мәртөк ауданы Кеңсахара орта мектебінің технология пәнінің мұғалімі

Арзықұл Ж.Н.,

Шалқар ауданы №5орта мектебінің технология пәнінің мұғалімі

«Қызықтырар ұстаз болса, қызықпайтын шәкірт болмас»

К.Д.Ушинский

Мұғалімдердің алдына қойылып отыр-

ған басты міндеттердің бірі оқытудың әдіс-

тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа

педагогикалық технологияны меңгеру. Педа-

гогикалық технология мұғалімнің кәсіби

қызметін жаңартушы және сатыланып жос-

парланған нәтижеге жетуге мүмкіндік бере-

тін іс-әрекеттер жиынтығы. Педагогикалық

технологиядағы басты міндет оқушының оқу

27

танымдығын әрекетін жандандыра отырып,

алға қойған мақсатқа толықтай жету.

Сабақ бұл жастары шамалас, құрамы

тұрақты оқушы топтарымен оқытуды ұйым-

дастыру формасы, тұрақты кесте және бәріне

ортақ оқыту бағдарламасымен сабақ өткізу.

Бұл формада оқу-тәрбие процесінің барлық

компоненттері - мақсат, мазмұн, құралдары,

әдістері, ұйымдастыру және басқару қызметі

және оның барлық дидактикалық элемент-

тері қарастырылады. Біртұтас дидактикалық

жүйе ретіндегі оқыту процесіндегі сабақтың

мәні мен мақсаты мұғалім мен оқушының

ұжымдық-жекелей өзара қарым-қатынасына

алып келеді, соның нәтижесінде оқушылар

білім, білік және дағдыны иемденеді, олар-

дың қабілеттері, қызмет тәжірибесі, арала-

суы мен көзқарастары дамиды, сонымен қа-

тар мұғалімнің педагогикалық шеберлігі же-

тіледі. Сонымен, сабақ, бір жағынан тұтастай

алғанда оқытуды қозғаушы форма түрінде,

екінші жағынан, оқытудың заңдылықтары

мен принциптерінен туындайтын, мұғалім-

нің сабақты өткізуді ұйымдастыруына қойы-

латын негізгі талаптарымен анықталатын

оқытуды ұйымдастыру формасы түрінде

анықталады. Мұғалім оларды басшылыққа

ала отырып, сабақты оқыту процесінде оқу-

шылардың тұрақты құрамымен мектептің

күнделікті нақты жағдайында шешілуге тиіс-

ті дидактикалық міндеттердің (білім беру,

тәрбие, даму) жүйесі ретінде дайындалады.

Педагогикалық процестің біртұтастығы

тұрғысынан сабақты оны ұйымдастырудың

негізгі формасы ретінде қарастыру қажет.

Сыныпты-сабақтық жүйенің барлық артық-

шылықтары тек сабақта ғана көрініс табады.

Сабақ оқытудың ұйымдастырылған тү-

рі ретінде динамикалық құбылыс. Ол педаго-

гикалық процестің негізгі даму теңденцияла-

рын оның біртұтастығы бағытында бейнелей

отырып, ұдайы дамиды. Бәрінен бұрын ол

оқытудың үш бірлік - білім беру - тәрбие -

даму - қызметін тиімді іске асыруда көрінеді,

олай болса, оқушылардың табиғи қасиетте-

рін шығармашыл дамытуға бағытталғанды-

ғымен де көрінеді.

Қазіргі заманғы сабаққа қойылатын

әдістемелік талаптар:

1. Әрбір сабақта білім беру, даму

және тәрбиелеу мақсаттарының бірлігі

сақталуы керек. Әрбір сабақ оқыту

процесінің басты заңдылықтарын жүзеге

асыруға ықпал етуі қажет.

Сабақта белгілі бір білімді баяндай

отырып, оқушылардың пайымдауын дамыту,

олардың ойлау қабілетінің дамуына ықпал

ету және оларды қоршаған дүниеге лайықты

қатынасын қалыптастыру.

2. Әрбір сабақ дидактиканың барлық

принциптеріне және бәрінен бұрын оқыту

мен өмірдің ғылымилығы мен байланы-

сына жауап беруі керек. Кез-келген оқу

пәні бойынша кез келген сабақ - ол

процестін бір бөлігі, сондықтан да оқып-

үйретуді ғылыми танымда нақтылықтың

критерийі рөлін атқаратын өмірмен,

практикамен байланыстыра білу.

3. Әрбір сабақ, ең алдымен, сабақтың

тақырыбымен жиі ауыстырылатын ай-

қын дидактикалық мақсатпен сипатта-

луы керек. Әрбір тақырып бойынша бір-

неше сабақ өткізілуі мүмкін және олардың әр

қайсысының өзінің нақты дидактикалық

мақсаты болуы тиіс: оқушыларды ойлау

операцияларымен қаруландыру (классифика-

циялау, көшіру, жалпылау, т.б.), білімін

практикада қолдануға дағдыландыру.

4. Сабақтың барлық кезеңдерінде

оқушылардың танымдық қызметін жан-

дандыру мақсатында оқытудың әр алуан

әдістері мен тәсілдерін пайдалану. Оқушы-

ларға кез-келген бірыңғай ұзақ ықпал ету

(мысалы: ұзақ ауызша түсіндіру) олардың

ынтасының ыдырауына, енжарлыққа алып

келуі мүмкін. Олар сабақта алаңдайды, мұға-

лімнің ақпаратын қабылдамайды. Сондықтан

да әрбір сабақта оның әрбір кезеңдерінде

оқушылар қызметінің түрлерін орынды

өзгертуге ұмтылу керек.

5. Сабаққа қойылатын талаптардың

бірі оның эмоционалдығы. Оқушылар сер-

гек болуы үшін сабақ эмоционалды болуы

керек, бұл олардың белсенділігін арттыру

тәсілдернің бірі. Сабақта әр түрлі проблема-

лық ситуацияларды пайдалану да эмоцио-

налдылыққа жағдай жасайды, оқушылардың

танымдық кызметін жеделдетеді.

6. Әрбір сабақта оқушылардың білі-

мін үздіксіз есепке алу жургізілуі керек.

Оқыту процесі кез-келген сабақта тұрақты

кері байланыс болған жағдайда тиімді бола-

ды. Бұл жерде ең бастысы-әрбір мұғалімде

оқушының сабақтағы танымдық кызметінің

28

нәтижесін бағалау үшін байқағыштық

қасиеті жақсы дамуы керек.

7. Әрбір сабақ өзінің ұйымдастыру-

шылық заңдылықтарымен, оң нәтижелер-

ді сезінгіштігімен ерекшеленуі керек.

Әрбір өткен сабақ мұғалім мен оқушыға алға

басушылық сезімін туғызуы керек. Сабақ

білім көлемінің елеулі өсуін қамтамасыз етуі

керек. Әрбір сабақ оқыту процесінің

тамандалған бөлігі болуы тиіс.

8. Әрбір сабақта жүйелі қайталаудың

элементтері қатысуы тиіс. Қайталау ешқа-

шан да жаттанды қайта айтуға алып келуі

тиіс емес. Әрбір сабақтағы жаңадан оқыла-

тын материал бұрын өтілгеннің тұрғысынан

қарастырылуы керек. Мұғалім жаңа мате-

риалды баяндағанда мүмкіндігінше оны

алдыңғы өткенмен байланыстыруы, оған

сүйенуі керек.

9. Әрбір сабақ техникалық оңтайлы

және дидактикалық жарақ-тандырылган

болуы керек. Таным сезімдік қабылдаулар-

дан басталады. Әйтсе де, көрнекілік, техни-

калық құралдарды орынды пайдалану қажет,

бәрінің де шегі болуы керек. Мұғалімнің

сабаққа дайыңдалуда көрнекі, дидактикалық

құралдарды ойлап табуға және дайындауға

кеткен уақыты оқытудың нәтежесімен

ақталады.

10. Кез-келген пән бойынша әрбір

сабақтың өткен және алдағымен

байланысы. Кез-келген сабақ басқалардан

оқшауланып қарастырылмауы керек, ол

сабақтың жалпы жүйесіндегі белгілі бір

буын болуы керек. Мұғалім белгілі бір пән

бойынша сабаққа дайындалғанда өткен

сабақты жақсы елестете білуі керек.

11.Сабақтың барлық уақытын үлкен

табыстылықпен пайдалану. Сабаққа да-

йындалғанда оқушылардың 45 минут бойы

жұмысын ұйымдастыруды ойластыру керек.

Сынып ешқашанда бүкіл сынып үшін

жеткілікті мөлшерде тапсырмалар, сұрақтар

жинақтаған мұғалімнің назарынан тыс

қалмауға тиіс. Сабақта оларды дайындауға

уақыт шығындамау үшін көрнекі құралдар,

аспаптар, техникалық құралдар алдын-ала

тексерілуі керек. Дәстүрлік құрылымның өзі

де (сұрау, түсіндіру, бекіту) қызметтің бір

түрінен екіншісіне көшкенде уақыт

жоғалтуға алып келеді.

12. Оқушылардың бүкіл сабақ бойы

оқу-еңбек тәртібін қамтамасыз ету. Ал-

дыңғы айтылған талаптарды орындау са-

бақтағы тәртіпті белгілі бір деңгейде қам-

тамсыз етеді Әйтсе де, мұғалім тәртіпті үстау

үшін әрбір оқушының жеке басын силай

отырып, белгілі бір талап қоя білуі керек.

Сынып ұжымы тәртіп бұзушылыққа төзбей-

тіндей болуға қол жеткізуі керек, өйткені

сабақтағы тәртіп- олардың ынтасының

орнықты болуына негіз салады.

13. Сабаққа қойылатын талаптар-

дың бірі оның құрылымдық икемділігі

болып табылады. Мысалы, мұғалім сабақ-

тың айқын құрылымын, оның нақты мақ-

сатын ойластырды, бірақ кейде сабақ белгі-

ленген жоспар бойынша өтпейді. Бұл жағ-

дайда мұғалім сабақ барысында қажетті түзе-

тулер енгізе, оның құрылымын ауыстыра,

қосымша тәсілдерді пайдалана білуі керек,

бірақ мақсатқа жету керек. Сабақ - спектакль

емес, оған көп дайындалғанмен де, ол

ешқашан репетицияланбайды.

14. Сабақтың кәсіби бағыттылығы.

Әрбір сабақтың оқу пәніне тәуелсіз, кәсіби

бағыттылығы болуы керек. Мүмкіндігінше

әр ретте оқу материалының болашақта

қандай да бір мамандықты иемденудегі

маңызын, алған білімнің алдағы бүкіл

өмірдегі маңызын атап көрсету керек.

15. Үй тапсырмасының тиімділігі жә-

не оны міндетті тексеру. Мұғалім, үйге тап-

сырма бере отырып, оқушылардың барлығы

оны орындай алатынына сенімді болуы

керек. Кейде өте қиын тапсырма ұсынылады,

бірақ кез-келген жағдайда мұғалім үй тап-

сырмасына, оның мәні неде екенін, мақсаты

қандай, оны орындаудың негізгі ережелерін

қайдан оқуға болатынын түсіндіре отырып,

түсініктеме беруге міндетті. Оқушылар

орындаған кез-келген үй тапсырмасы міндет-

ті түрде тексерілуі, талдануы керек, әйтпесе

оқушылардын өз бетінше танымдық қызмет-

ке деген қызығушылығы жойылады.

16. Қолайлы моральдық-психология-

лық және санитарлық-гигиеналық жағ-

дайлар туғызу. Бұл жағдайлар көпшілігінде

сабаққа қойылатын барлық жоғарыда атал-

ған талаптардың орындалуымен анықталады.

Әрбір сабақта, бәрінен бұрын, сыныптағы

оқушылардың арасында, мұғалім мен оқу-

шылардың арасында қалыпты қатынас орна-

29

ту керек. Оқушылардың психофизиология-

лық ерекшеліктеріп де ескеру керек. Жоға-

рыда сабаққа қойылатын он алты талап қа-

растырылды, бірақ бұл тізімді (перечень)

жалғастыруға болмайды дегенді білдірмейді.

Әрине, мұғалімнің әрбір сабақта олардың

барлығын орындауын талап етуге болмайды.

Оқытуды технологияландыру 50-60

жылдар аралығындағы алдымен американ-

дық, содан соң европалық мектептерді ре-

формалау ісімен байланысты. Оның қалып-

тасуына программалап оқытудың көп әсері

болды. Бұл туралы М.В.Кларин программа-

лап оқытуды педагогикалық технологияның

туындысы ретінде қарастырған болатын. Бү-

гінгі күнгі ғылыми-теориялық әдебиеттерде

педагогикалық технологияларға әртүрлі

анықтамалар беріледі. Технология қайсы бір

істе, өнерде, шеберлікте қолданылатын тә-

сілдер жиынтығы.

Д.Г.Левитестің пікірінше оқыту техно-

логиясы орындалуы педагогикалық мақсатқа

жетуге кепілдік беретін реттелген қызмет

жүйесі. Педагогикалық технология

Б.Т.Лихачев бойынша оқыту мен тәрбиелеу

құралдарын, формаларын, әдістерін анықтау-

дағы психологиялық-педагогикалық талап-

тар жиынтығы. Педагогикалық технология-

лар туралы сөз еткенде олардың «әдіс» ұғы-

мын қаншалықты байланысы бар, айырма-

шылығы қаншалықты екендігі жөнінде мәсе-

ле туындайды. Осы тұрғыдағы белгілі дидак-

тардың еңбектерін басшылыққа ала отырып,

төмендегідей тұжырым жасалады:

• педагогикалық технология әдістер

жүйесінен тұрады;

• педагогикалық технологияда танымдық

белсенділік білім алушылардың тарапынан

болады;

• педагогикалық технология оқытудың бар-

лық деңгейінде, барлық пәндерде қолдануға

болатын әмбебаптығымен ерекшеленеді;

• пеадгогикалық технологиялар ақырғы

нәтижеге жеткізеді.

Аралас сабақтың құрылымы:

- Ұйымдастыру кезеңі;

- Үй тапсырмасын тексеру, сабақ мақсатын

қою;

- Оқушыларды жаңа ақпаратты қабылдауға

дайындау;

- Жаңа тақырыпты зерттеу және түсіндіру;

- Осы және өткен сабақта өтілген

тақырыпты бекіту;

- Білім және біліктерін қорыту және жүйе-

леу, алғашқы алынған және қалыптасқанды

жаңамен байланыстыру;

- Сабақ нәтижесі және қорытынды;

- Үйге тапсырма;

- Мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-

қатынас

- Іс-әрекеттік оқыту тәсілі

- Даму заңдылықтарын ескеру

- Педагогикалық ықпалдың, дамудың

алдын-алу

- Баланы іс-әрекет субъектісі ету

- Ақпараттық және жалпы біліммен бірге

амалдар мен құндылықтар жиынтығын

қалыптастыру;

Қазіргі сабаққа қойылатын талаптар:

Құзырлылығы (компетент).

Іздендіру, зерттеу, білімді өз беттерімен алуды қамтамасыз ету.

Технологияға құрылу.

Өнімсіз деңгей

Білім Түсінік Қолдау

Өнімді деңгей

Анализ Синтез Баға

Оқыту

Дәстүрлі Технологиялық

Мұғалім Оқушы

Оқу

құралы Оқу

құралы

Оқушы Мұғалім

30

Үй жұмысы ретінде проблемалық

тапсырмалар, жағдаяттардын мысалдар

келтіріп беретін пәндерден үлгерімі төмен

болса да, кәсіпке бағдарланып, мамандыққа

бейімделген кейбір оқушылар арнайы

технология сабағынан ерекше ықыласты

болып келеді. Ал озық технологияны шебер

меңгерген мұғалім, осы үлгерімі төмен

оқушылар мұғалімге артылған үлкен,

жауапкершілік. Яғни, тәуелсіздік еліміздің

жан – жақты азаматтары мен азаматшаларын

дайындау сіз бен біз жауаптымыз.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасында білім беруді

дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған

мемлекеттік бағдарламасы. – Астана, 2012

2. Н.Ә.Назарбаев. «Қазақстандық жол –

2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ»

Қазақстан халқына Жолдауы. А., 2014

3. Боранбаев Ж., Омарова Л. Қазақ

мектептерінде «Кембридж» тәсіліне

негізделген жаңаша оқытудың бүгінгі

баспалдақтары. – Алматы, «Білім», 2012. –

4б

4. Монахов В.М., Ярыгина А.Н., и.др.

Педагогичекие объекты. Педагогическое

проектирование. KNOW HOW технологии.

Т., 2004

5. Қараев Ж.А., Кобдикова Ж.У. Актуальные

проблемы модернизации педагогической

системы на основе технологического

подхода. – Алматы, 2005. 136с

6. С.К.Исламғулова. Оқу

үрдісінтехнологияландыруға жаңаша

көзқарастар. А, 2010 ж

7. Мұғалімніңпедагогикалықшеберлігі.

//Білімәлемі. Алматы., 2004 ж. №6.

ОҚУ ҮРДІСІН ЖАҢАША ҰЙЫМДАСТЫРУ

Каплиева Р.А.,

Ақтөбе облыстық арнаулы (түзетім) есту қабілеті бұзылған балалар мектеп-интернат-

колледжінің мұғалімі

Қазіргі таңда білім беру жүйесі түбе-

гейлі өзгеріп,оның мазмұны мен міндеттері

күн санап күрделене түсуде. Мұның себебі

тәуелсіз еліміз өз алдына дербес мемлекет

ретінде өркениетті елдер қатырына қосылу-

ды мақсат етіп отыр. Сондықтан білім беру

саясаты жоғары сапалық деңгейден көрінуі

тиіс.

Жаңа білім беру парадигмасы бойынша

да ең алдымен, баланың жеке тұлға ретінде

дамуын қойып отырғандығы белгілі. Бұл

шаралардың барлығы мектептегі оқу-тәрбие

ісін заман талабына сай тиімді ұйымдас-

тыруды міндеттейді. Жеке тұлғаны заман

талабына сай оқыту мен тәрбиелеу ,әсіресе,

бұл даму қабілеті шектелген жандарға қа-

тысты,оларды мүмкіндігіне қарай қалыптас-

тыру заңдылықтары жан-жақты қарастыры-

лып жатыр.

Осыған орай, арнаулы мектептің басты

міндеті – оқу-тәрбие үрдісін жаңаша бағытта

ұйымдастыру нәтижесінде, заман ағымына

сай мүмкіндігінше өмір сүре алатын, қорша-

ған ортаға бейімделген, танымдық қабілеті

қалыптасқан тұлға даярлау. Бұл міндет мұ-

ғалімдерге үлкен жауапкершілікті жүктейді ,

оның салмағы да жеңіл емес екені күн сайын

дәлелденуде. Сондықтан мұғалімдер педаго-

гика ғылымындағы жетістіктерді игере оты-

рып, алуан түрлі ізденістер үлгісін көрсетуі

тиіс. Осы мәселелерді шешуде озық тәжіри-

белерге, жаңа педагогикалық технологиялар-

ға сүйеніп,оны шығармашылықпен әрі қарай

дамыта түскенде ғана сапалы білім беру

жағдайы мүмкін болады.

Қазіргі таңда педагогикалық техноло-

гиялардың бірнеше түрі сөз болып жүр. Бұ-

лардың бәрі тәжірибеде қолданылып тиімді-

лігі жан-жақты дәлелденуде. Жалпы «техно-

логия» деген термин сапалы білім беру,

мақсат қою және оған жету жолдарын таң-

дау, нәтижеге қол жеткізу деген сөз. Оны әр

мұғалім оқу мазмұнына, оқыту мақсаты мен

оқушылардың ерекшелігіне сәйкес таңдап

алады.

Мен соңғы уақытта жаңа технология

мәселесін зерделеп ,оның арнаулы мектеп

ерекшелігіне сай келетіндерін бағдарлап

жүрмін. Технологиялар өте көп, солардың

ішінде мектеп мүмкіндігіне сай келетіндері

31

мыналар деп ойлаймын. Олар: ойын арқылы

оқыту, проблемалық оқыту (танымдық қабі-

лет, оқыту мазмұнын оқушы өмірімен байла-

ныстыру), тірек белгілер арқылы оқыту, са-

ралап деңгейлеп оқыту, модульдік оқыту т.б.

түрлерін атап өтуге болады. Әсіресе, модуль-

дік оқыту технологиясын ерекше айтуға бо-

лады, себебі бұл технология оқушының тілін

дамытуға бағытталған, тақырыптың ең

негізгі түйінін ұғындыру мақсатын көздейді.

Қазіргі кезде қазақ тілі мемлекеттік тіл

болғандықтан, оны өзге ұлт өкілдеріне үйре-

ту, қарым-қатынас тіліне айналдыру кеңінен

қолға алынуда. Сондықтан тілді жедел әрі

сапалы оқыту үшін, әсіресе, орыс мектептері

М.Жанпейісованың модульдік технология

бойынша жазған оқулықтарын, әдістемеле-

рін, жұмыс дәптерлерін оқу үрдісінде қол-

дануда.

Біздің мектептің де мақсаты оқушы-

ның ауызекі сөйлеу тілін дамыту, қоршаған

ортаны таныту, өмір сүруге бейімдеу, мүм-

кіндігінше басқалармен қарым-қатынас жа-

сай білу дағдыларын қалыптастыру болып

табылады. Сондықтан арнаулы мектепте

оқытылатын барлық пән тіл дамытуға негіз-

делуі тиіс. Егер тіл сабақтарында мұғалім ба-

ланы сөйлеуге, жазуға, оқуға жаттықтырса,

ал басқа пәндерде де тілге төселдіруді

мақсат етеді.

Мысалы, математика сабағында сан ту-

ралы ойлаумен бірге, ойша шығарған есепті

сөзбен айтуға жетелейді. Сонымен қай пәнді

алсақ та, бәрі ойға қозғау салып, түсінгенін

ауызша немесе жазбаша жеткізеді. Олай

болса, тілсіз оқытылатын, ұғынатын пән жоқ

екенін талай ғалымдар дәлелдеген. Сондық-

тан модульдік оқыту мәселесін болашақта

жан-жақты зерделеу қажеттігі туындап

келеді.

Енді күнделікті тәжірибеде жиі қол-

данып жүрген технология элементтерінің

кейбіріне қысқаша тоқтала кетейін. Ойын

арқылы оқыту. Сабақ барысында оқушының

ойын сергітіп, миын шынықтыруға негіздел-

ген әдіс-тәсілдердің тиімді болатыны белгілі.

Әсіресе, танымдық,дидактикалық және

грамматикалық ойындардың маңызы өте зор.

Қазақ тілі сабақтарында жаңа сабақты

бекіту немесе өткенді қайталау, пысықтау

барысында ойын элементтерін қолдану өте

тиімді болады. Себебі оқушының логикалық

ойлау, танымдық қабілеттері мен белсенді-

ліктері арта түседі, сөздік қорларын молайта

түсуге септігі бар, сонымен бірге тақырып-

тың тиянақты меңгерілуіне пайдасы да зор

болмақ.

Ойын элементтерін пайдаланудағы

мақсат оқушылардың пәнге деген қызығу-

шылығын арттыру, ойлау, сөйлеу қабілетте-

рін жетілдіру, дүниетанымын кеңейту, сөздік

қорларын молайту. Мен күнделікті сабағым-

да ойындарды көп қолданамын. Бұл оқушы-

ның өз еркімен ойлануына, сөйлеу тілінің

дами түсуіне жетелейді. Мысалы, «Фонети-

ка» тақырыбын өткенде дыбыстық ойындар,

шашылған әріптерден сөз ойлау, сөзден

сөйлем құрастыруға үйретуге болады.

Оқу үрдісінде ойындарды қолдану өз

нәтижесін беріп келеді, бұған дәлел оқушы-

лардың байланыстырып сөйлеу дағдылары

қалыптасып, сөздік қорлары молайып, бел-

сенділіктері артқаны байқалады. Тест тап-

сырмаларын қолдану.

Бұл өмір талабынан туып отырған,

барлық сабақта да пайдала-нуға болатын ең

тиімді әдіс. Мұнда оқушы-ның білімі

шынайы бағаланады. Себебі есті-мейтін бала

әрдайым өте жақсы баға алғысы келеді, өз

қателігін түсінбей жатады. Сон-дықтан

олардың оқуға деген ынтасын жоғал-тып

алмау үшін, оның үстіне тек бағаға бола

оқымай, оның білім көрсеткіші екеніне көз-

дерін жеткізу керек.

Тест әдісімен өткізген сабақтың

мақсаты сапалы білімге қол жеткі-зу, Оқушы

білімін бақылау, әділ түрде баға-лау, ой-

өрістерін арттыру, жүйелі білім беру. Тест

жұмысы баланы ойландырады, ізденді-реді,

есте сақтауға үйретеді. Тәжірибеде өткенді

жинақтап қорытуда және жаңа сабақты

қаншалықты меңгергенін бақылау кезінде

тест түрлерін пайдаланамын. Тест түрлері

өте көп. Оны әр мұғалім шеберлігіне сүйене

отырып жүргізе алады. Мысалы, оқу

бағдарламасына сәйкес бір тақырыпты

өткеннен кейін,оқушының білімді қалай

меңгергенін бақылау үшін тіл дамыту

сабағында «Біздің сынып» тақырыбына

мынадай тест жұмысын орындаймыз:

1. Сен нешінші сыныпта оқисың?

А) Бесінші

Ә) Оныншы

Б) Бірінші

32

2. Дұрыс құрастырылған сөйлемді тап .

А) Мен бесінші сыныпта оқимын.

Ә) Мен сыныпта оқимын бесінші.

Б) Мен бесінші сыныпта оқимыз.

3. Мына сөйлемді аяқта: Біздің сынып.

А)тұр

Ә) таза

Б) ұзын

4. Мен жақсы оқимын. Сөйлем тақырыбын

анықта.

А) Жыл мезгілі

Ә) Мектеп

Б) Жануарлар

Сонымен қатар, сәйкестік тесті, толық-

тыру тесті, тестік диктант т.б. түрлерін са-

бақта кеңінен қолдануға болады. Мұның бәрі

оқушының пәнге деген қызығушылығын оя-

тып, жалығудан, бір сарындылықтан құтқа-

рады.

Осындай жаңа технология элементте-

рін тәжірибеде жиі қолдану сапалы білім, са-

налы тәрбие беру жағдайына жеткізетін

бірден-бір жол болып табылады. Сонымен,

ойымды қорытындылай келе, заман талабы-

на сай сапалы білім беру мәселесін қарасты-

ру басты міндет екенін түсінуіміз қажет.

Сондықтан арнаулы мектеп талаптарын

негізге ала отырып, коррекциялық бағытта

жаңаша түрде білім беруге көшу үшін, ең ал-

дымен, сапалы бағдарламалар, оқулықтар

мен әдістемелік құралдар мәселесі күн тәрті-

біне қойылып келеді. Өз ісіне үлкен жауап-

кершілікпен қарап, үнемі талмай ізднеген,

кәсіби білімін жетілдіріп отыратын педагог

қана, мүмкіндігі шектеулі жандардың

ерекшелігіне сай сапалы білім беріп, соның

нәтижесінде оларды жеке тұлға ретінде

үлкен өмірге дайындай алатыны сөзсіз.

ДЕҢГЕЙЛІК ӘДІС-ТӘСІЛДЕР – ЖАҢА БІЛІМ ЖҮЙЕСІ

Колганатова Р.,

Қарабұтақ орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Мұғалім білімі өз арнасымен ұзақ жолға шыққан өзенге ұқсайды. Өзен өмір бақи

қозғалыста болып алға жылжумен ол өзінің тазалығын, мөлдірлігін сақтаса,

мұғалім жетістігі де бір орнында тұрып қалмай үнемі ізденісті, қозғалысты

үздіксіз дамуды қажет ететін мамандық.

Қазіргі болып жатқан саяси-экономи-

калық, мәдени-әлеуметтік өзгерістер халық-

қа білім беру жүйесінің барлық буындарын-

да білім беру ісін жаңа сатыға көтеруді талап

етіп отыр. Осыған байланысты жаңа кезеңде-

гі озық педагогикалық тәжірибелерді заман

талабына сай қолдану ерекше маңызға ие.

Қазіргі кезеңдегі заман талабына сай білім

берудің негізгі мақсаты оқушының жеке тұл-

ғасын дамыту, оның жан-жақты ойлауын,

шығармашылық қабілеттерін дамыту, оқу-

шылардың бейімделуіне жағдай жасау.

Бүгінгі күнде ең алдымен, оқушыға

оның қажеттілігі мен қызығушылығына

көңіл аударуды күшейтіп, әр оқушының

жеке тұлғалық қасиеттерінің барлық

байлығын дамытып, оны толық ашуға

мүмкін болған жағдайды құру қажет.

Осыған байланысты қазіргі мұғалімдер

алдында тұрған міндет оқушыға белгілі бір

білім жүйесін терең меңгертіп қана қоймай,

оқу белсенділігін арттырып, олардың әрқай-

сысының шығармашылық қабілетін айтар-

лықтай дамыту болып табылады. Сондықтан

оқушылардың сабаққа қызығушылығын арт-

тырып, әр сабақты дұрыс ұйымдастыру мұға-

лімнің педагогикалық шеберлігіне байланыс-

ты. Өміріне құр ғана сабақ болып қоймас

үшін, ол қызықты болуы керек. Осыған қол

жеткенде ғана мектеп жасөспірімдер үшін

рухани ошағына, жетпес қазынасына

айналатыны сөзсіз.

Осы айтылган талаптарды орындау

үшін қазақстан білім және ғылым министр-

лігі тарапынан кембридждік оқу бағдарлама-

сын білім беру саласына енгізу туралы ше-

шім қабылданды.

Қазіргі таңда шетел әріптестеріміздің

тәжірибесімен бөлісу мақсатында үш айлық

І, ІІ, ІІІ деңгейлі оқыту курстары жүргізіліп

жатыр. Сол курстың білім алушыларының

бірі, яғни І деңгейлі тыңдаушысы болып мен

33

де қатысып білім алдым. Осы курста мен

мұғалімдерді көш-басшылыққа тәрбиелеу,

мектептер арасында желілік қоғамдастық

құру, тәлімгерлер, коучтар дайындау,

«Lessonstidy» әдісі арқы-лы 1,2,3 деңгейдегі

оқушыларды зерттеу сияқты әдістерді

меңгердім. Кейін мектепте-гі тәжірибеде өз

үйренгенімді өзіме жүктел-ген мұғалімдер

Шыныбаева Л., Ижанова Н. үйреттім. Ал

кейін осы мұғалімдерге де ІІІ деңгейлі

курстан оқуға жағдай жасалды.

Әлем өзгергендіктен, сіз өзгересіз және

қазіргі сәтте өзгеріссіз қалу өте қауіпті

екенін білесіз. Сіз өзгересіз, себебі сіз білім

алғанды, білім бергенді жақсы көресіз,

балаларды сүйесіз және олар мына жылдам

өзгеретін әлемде бағыт беріп отыратын сізді

қажет ететіндігін білесіз, оны істеу үшін сіз-

ге алдымен өз жолыңызды табу қажет.

Сондықтан сіз де, олар да өзгеруі

қажет. Білім беру жүйесіне өзгеріс енгізу

үшін мұғалім-дердің қалыптасып қалған

көзқарасын өзгерту негізгі мақсатым болды.

Өйткені, «Мектеп жұмысы мен оқушы

жетістіктерін өрістетудегі негізгі тұлға-

мұғалім». Осыған орай, Әйтеке би ауда-

нында педагогикалық шеберлік орталығы-

ның Ақтөбе қаласындағы филиалының

тренері Көпжасарова Тұрсынай Муафиковна

І, ІІ, ІІІ деңгейлі курс бітірушілерін жинап,

бас қосу өткізді.

Мақсаты аудан мұғалімдерінің жұмыс

жасауына қолдау көрсету, ой пікірлерін тың-

дау және кездесіп жатырған қиындықтарды

білу еді. Кездескен кедергілер болса бірге

шешу жолдарын қа-растыру туралы ой

салды. Мұғалімдерге бұл кездесудің маңызы

ерекше болды. Көптен шеше алмай жүрген

сұрақтарына жауап тапты.

Мысалы, Т.Г.Шевченко атындағы орта

мектебінің І деңгейлі мұғалімі Ахметова Ф.

«Деңгейлік әдісті математика пәнінен сабақ-

та қолдану қиынға соғатынын мұғалімдерім

жиі айтады. Осы мәселені бірі-гіп шешпесек,

мұғалімнің қызығушылығы төмендеп қалуы

ықтимал.» Осы сұрақтың төңірегіндегі

талқылаудың барысында І деңгейлі

Талдысай орта мектебінің мұғалімі жауабы

нақтылау болды. «Мен математика пәні

мұғалімімін өз сабағымда кембридж

әдісініңтиімді екенін байқадым. Әсіресе,

ҰБТ-ке дайындау кезінде Конфуцийдің:

«Маған айтып берсең - ұмытып қаламын,

көрсетсең – есте сақтаймын, өзіме

жасатсаң – үйренемін» деген қағидасын

басшылыққа аламын.

Оқытудың кейбір тәсілдерін

қолданғанда мәліметтің есте сақталуы ол

оқушылардың бірін-бірі оқытуы екенін үнемі

назардан тыс қалдырмаймын. А.Маслоудың

идеялары бойынша 90% білім үйренген

білімді дереу қолдану, басқаларды үйрету

екені бәрімізге анық.

Сондықтан мен ойлаймын кембридж

әдісін математикадан қолдану өте тиімді.»

Осы талқылаудан соң, «Математика пәнінен

білім беруде кембридж әдісін қолдану»

тақырыбында аудандық се-минар,

коучингтер өткізу туралы ұсыныстар

айтылды. Сонымен қатар, мұғалім портфо-

лиосының жинақталуы туралы да айтылды.

І деңгейлі Талдысай орта мектебінің

мұғалімі өзінің портфолиосын үлгі ретінде

көрсетті. І деңгейлі курстың бітірушісі

М.Жұмабаев ат. ОМ математика пәнінің мұ-

ғалімі Р.Байғонова аудан мұғалімдерінің ара-

сында желілік қоғамдастық құрылып, жұ-

мыстың жүргіліп жатқанын айтты, бірақ,

қөбінесе мұғалімдердің бас қосуына жұмыс

уақытының қиындық келтіруі сөз болды.

Осыдан кейін, І деңгейлі мұғалімдерге

жұ-мыс күнінен бір күнді босатып беру

туралы ұсыныстар айтылды. Ауданның

әдіскерлері А.Дабыловаға, С.Бекенбаеваға

осы ұсыныстарды ескеру тапсырылды.

Осылай қызу талқылаумен өткізілген

семинардың аудан мұғалімдеріне көптеген

тірелген қиындық-тарды шешуіне әсерін

тигізді. Әрине, бір кездесуден бәрі реттеледі

деп ойламаймыз, сонда да бұл әр мұғалімге

өз- өздеріне есеп беруіне жәрдем болар деп

ойлаймыз. Осындай кездесу ұйымдастырған

тренеріміз Көпжасарова Тұрсынай

Муафиковнаға үлкен алғыс айтамыз.

34

ЖАҢА ОҚЫТУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Кумарова Г.Е.,

№47 жалпы білім беретін орта мектебінің технология пәні мұғалімі

«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты

әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет»

Н.Ә.Назарбаев

Еліміздің мәртебесінің биік болуы қо-

ғам мүмкіншіліктеріне және мүшелеріне, ке-

лешек ел қожасы жас ұрпақтың белсендігі-

мен іскерлігіне тікелей байланысты. Ендеше

сауатты, саналы, ұғымды, шапшаң халқы-

мыздың барлық дәстүріне де, әлем мәдение-

тіне де қанық, ел тізгінін берік ұстай білетін

ұрпақ тәрбиелеу ұстаздарға сеніп тапсырып

отыр. Сондықтан әр бір ұстаз жаңаша оқы-

туға көңіл аударуы қажет.

Тәрбие дегеніміз – адамды қайда жүрсе

де өз орнын таба алатын, өз мүмкіндігін көр-

сете білетін, ойын ашық айтып, тыңдай ала-

тын, ықпал ету, көмек көрсету, жанашырлық

таныту сияқты адами мүмкіндіктерге ғана

қол жеткізу емес, сондай-ақ, өзі өмір сүрер

ортада тұлға ретінде танылып, бақытты өмір

сүретін адам дайындау. Сонымен қатар,

тұлға рухани адамгершілігі жоғары сезімдері

дамыған, талғамы биік, өзінің іс-әрекеттеріне

мақсат қоя білер адам - қоғамның ажырамас

бөлігі. Балаларға қосымша білім беруде оқу-

шының білімін, шеберлігін көрсету. Оқушы-

ны шығармашылық жұмысқа тарту арқылы

танымдық қабілеттерін, қызығушылығын

арттыру, жетістіктерін бағалап көрсету, бел-

сенділігін қалыптастыру, өздігінен еңбек

етуге дайындау, іскерлігін дамыту. Сапалы

білім берумен қатар еңбекке баулу, үйрету

аса қажет. Жастарымыздың өнерлі болуы

қоғамдық өмірімізге үлкен әсерін тигізеді

деп ойлаймын.

Олай болса, біздің басты міндетіміз

жаңа заман ғылымының мол жетістіктерімен

қаруланған, мәдени дүние танымы, көзқара-

сы қалыптасқан бәсекеге қабілетті маман

жастарды тәрбиелеу. Қолөнер үйірмесі өнер

мен білім беру ісін бір-бірімен ұштастырып,

бала санасына ұялатуда үлкен жүрек, мол

мейрімділікпен қоса кәсіби дарын, іздем-

паздық, іскерлік екендігі адамның адамгер-

шілік дүние танымын қалыптастырып үйре-

ту. Технология сабағында оқушылар өз беті-

мен шығармашылық жоба деген жұмыстар-

мен жұмыс жасайды.

Шығармашылық жоба бұл мұғалім-

нің жетекшілігімен орындалатын қорытынды

шығармашылық жұмыс. Жобаның қанша-

лықты орындалуы арқылы оқушылар сабақ-

ты қаншалықты игергені, білімдері байқала-

ды. Бұл шығармашылық жұмысты техноло-

гия пәні бойынша алған білімдерін қорытын-

дылайтын бақылау жұмысы деуге де болады.

Адамның әдемілікке деген қызығушылығы

адамзат пайда болғаннан бері бар. Жоба

таңдағанда қойылатын талаптар.

Таңдаған затың өзіңе жақсы таныс, тү-

сінікті, қызықты болуы тиіс. Таңдаған зат-

тың тұрмыста пайдаланылатын орнын білу

қажет. Ол сенің шығармашылығыңды көрсе-

те ала ма? Осы затты жасау қолыңнан келе

ме? Алға қойған міндетіңді орындай аласың

ба? Таңдаған жобаңның күрделілігін, қанша

еңбекті қажет ететінін білу керек.Жоба жеке

бөліктерден тұрады: суреттерден, қандай да

бір бұйымдардан және тағамнан, киімді

жобалау, моделдеу, қолөнер, интерьер т.б.

Зерттеу нәтижесінде жоба экономикалық

есепте шығарылады. Жобаны орындау бары-

сында оны бір оқушы немесе бірнеше оқушы

бірігіп орындауға болады. Жобаны бірнеше

оқушы бірігіп орындағанда жұмысты мұға-

лім теңдей етіп бөліп береді. Ұйымдастыру

және дайындық кезеңі. Жобаның орындалу

барысы. Шығармашылық жобаны бастамас

бұрын жұмыс барысына көңіл бөлуді қажет

ететін жайттарды сұлба түрінде жасап алған

дұрыс. Жоба қорғауға қажетті құрал-жаб-

дықтар мен бұйымдар. Тігін машинасы, ине-

лер, қайшы, қалам, милиметрлік қағаз, ой-

мақ, үтік, кергіш

Қорытынды саты

1. Жоба қорғау. Шығармашылық

жобаны қорғағанда оқушы орындалған

жобамен кластастарын таныстырып немесе

дайындаған бұйымын көрсетіп шығады. Не-

35

ліктен осы жобаны таңдағаны туралы, сон-

дай-ақ жобаны орындауға қойған мақсат пен

міндеттері туралы айтып береді. Жобаны

орындау барысында қолданылған құралдар

мен амал-тәсілдер, қосымша әдебиеттер:

Таңдап алған бұйымы туралы, оның жеке

сәнге айналғаны, ерекшелігі туралы айтып

береді. Таңдаған матаның қасиеті, оның осы

бұйымға, оның пішініне сәйкестігі, түстер

үйлесімділігі: бұйымның жағымды және жа-

ғымсыз жақтарын, бұйымды өңдеу әдістерін

көрсету. Осы жобаны орындау барысында

жинаған тәжірибесі мен кездескен қиындық-

тарды бөлісу: бұйымның өзіндік құнын жа-

риялау, бұйымның дұрыс таңдалғанын, оның

орын-далуының мақсатқа сәикестігі.

2. Сапасына қарай бағалау. Орындалған

жобаға өздігінен баға беру, ойымен бөлісу

және мұғалімнің бағалауы.

Орта мектептегі оқытудың негізгі мін-

деттері білім беріп қана қою емес, білім маз-

мұны арқылы баланың өмірге, еңбекке, адам-

дарға, айналадағы ортаға, дұрыс қарым-қа-

тынасын қалыптастыру. Оқыту мен тәрбие

бір-бірімен байланысты процесс, бір нәрсе-

нің екі жағы сияқты. Тәрбиелік сабақтың

мазмұнын анықтай отырып, сабақ барысын-

да оқу және тәрбие міндеттерін шешеді. Тех-

нология сабағында ұлттық тәрбие берудің

міндеті жан-жақты дамыған жеке тұлғаны

қалыптастыру болғандықтан, жаңа техноло-

гия бойынша әдістемелік жүйенің басты бө-

лігі ұлттық қолданбалы қолөнерді техноло-

гия сабағында қолдана білу болып табылады.

Мұны орындау үшін мына ұстанымдар

жүзеге асуы тиіс:

Оқушыларға технология сабағында

ұлттық тәрбие беруге шығармашылық іс-әре-

кеттерді меңгеру талап етіледі. Өйткені, көр-

кем шығармашылық іс-әрекеттердің күнде-

лікті пайдаланып жүрген оқыту әдістерінен

айырмашылығы бар. Яғни, жаңа жағдайдагы

«оқыту технологиясы» деп отырғанымыз ха-

лық мұрасындағы қолданбалы қолөнері

арқылы ұлттық тәрбие беру ұстанымының

өзара тығыз байланыстыгы.

Демек, бұнда ұлттық тәрбие беруде

бірінші орында оқушы тұрады және оның

білім алудағы белсенділігіне баса назар

аударылады. Технология сабағында ұлттық

тәрбие берудің негізгі түрлері тәрбие берудің

дербес және топтау түрлері. Бұл жерде алға

қойған басты мақсат оқушыға деген сенім,

ұлттық қолданбалы қолөнерге қызығу

мүмкіндіктеріне сүйеніп, ұлттық қадір-

қасиет сезімін дамыту.

Ал, оқытудың фронтальды түрлері, кө-

бінесе бағыт беру, талқылау және түзету ен-

гізуге ғана пайдаланылады. Жаңа техноло-

гияның мақсаты бойына технологиялық бі-

лімін жетілдіру үшін пайдаланылатын әдіс-

темелік құралдар оқушылардың танымды-

лық іс-әрекеттерін жүргізе алатындай болуы

керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар мұндай

талапты қанағат-тандыра алмайды, сондық-

тан, оқушылардың технологиялық білімін

жетілдіру үшін жаңа типтегі оқулықтар

қажет-ақ.

Қазақ халқының қол өнері түрлерін

меңгерту процесінде оқушылардың техноло-

гиялық мәдениетін қалыптастыру мақсатын-

да әртүрлі әдіс-тәсілдерді (сөздік, көрнекілік,

аудиокөрнекілік, практикалық, салыстыру,

теңестіру, ақпараттық, эвристикалық, қоры-

тындылау, іздестіру және т.б.) пайдалана-

мыз.

Оқушының шеберлігін қалыптастыру

мақсатында қазақ халқының қол өнерін оқы-

туды ұйымдастыру: мұғалімді оқушылардың

ақыл-ойы мен практикалық іс-әрекетін бел-

сендендіретін және олардың жүзеге асуын

қамтамасыздандыратын оқыту формаларына,

әдістеріне бағдарлауға; оқушылардың қазақ

халқының халық педагогикасы негізінде тәр-

биеленушілердің тұлғасын қалыптастыруда

мектептегі оқу-тәрбие үдерісін және олар-

дың күнделікті өмірін дұрыс ұйымдастыруға

баса назар аударылып, педагогикалық іс-әре-

кеттерде қолданған әдіс-тәсілдердің тиімді

eкендігі мәлім. Сонымен қатар, шеберлікті

мирас етіп қалдыруда отбасының орны

ерекше.

М.Краевский қазақтардың мына ерек-

шелігіне баса назар аударады: «...қыздарын

кішкене кезінен бастап кесте тігіп, кілем то-

қуға үйретеді, ал олар үлкейгенде осының

бәрін өз бетінше жасауларын талап етеді».

Үй иесі анасы мен бірге мектептегі ұстаздар

кішкентай жасынан қыздарды қолөнерге

әдемі бұйымтайлардың ою-өрнектері мен

суреттерін көрсете отырып баулыса.

Оларға кілем тоқудағы жіпті иіру мен

тоқудың жәй ғана тәсілдерін үйрете отырып,

үлкейе келе күрделі технологиялық амалдар-

36

ды жан-жақты меңгертіп. Осы кезеңдерде ба-

лаларда ыждаһаттылық, шыдамдылық, көр-

кемдік талғам, өзбетінше жұмыс істеу,

нақтылық, ұқыптылық сияқты қасиеттері

қалыптасып отырады.

ИННОВАЦИОННАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ В СИСТЕМЕ ПОВЫШЕНИЯ

КВАЛИФИКАЦИИ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ РАБОТНИКОВ

Макитова М.Ж.,

начальник отдела методического обеспечения инновационного развития

филиала АО НЦПК «Өрлеу» «ИПК ПР по Акмолинской области»

Рахатова К.Ж.,

начальник отдела методического обеспечения инновационного развития филиала АО НЦПК

«Өрлеу» «ИПК ПР по Актюбинской области»

В условиях смены парадигмы общест-

венного развития, перехода к информацион-

ному обществу, повышения требований к ин-

теллектуальным параметрам работника ин-

новационная деятельность в сфере образо-

вания взрослых обретает новый смысл.

Именно инновационное образование подго-

товит человека к жизни в динамичных, быс-

троменяющихся условиях, а также позволит

профессионалу участвовать в позитивной

трансформации мира.

Инновационная деятельность в систе-

ме повышения квалификации педагогиче-

ских работников – это деятельность, направ-

ленная на освоение, разработку, внедрение и

распространение новых идей, содержания,

технологий обучения взрослых для достиже-

ния нового качества образовательного ре-

зультата, в том числе развитие у педагогов

инновационной способности, которая явля-

ется одной из составляющих профессиональ-

ной компетентности педагога. На сегодняш-

ний день с целью повышения конкуренто-

способности образования и науки, развития

человеческого капитала для устойчивого

роста экономики принята Государственная

программа развития образования и науки

Республики Казахстан на 2016-2019 годы, в

которой рассматриваются основные направ-

ления, пути достижения поставленных целей

и соответствующие меры.

В связи с этим организации образо-

вания должны системно рассматривать воп-

росы повышения эффективности своей дея-

тельности, чтобы выдержать борьбу за пот-

ребителя своих услуг. Образовательная сре-

да, в которой работает институт повышения

квалификации педагогических работников,

становится воистину конкурентной. И для

того чтобы занять в ней лидерское место,

профессорско-преподавательским составом

филиалов АО «НЦПК «Өрлеу» ведется

большая работа по следующим направле-

ниям:

мониторинг качества образовательных

услуг ИПК ПР;

обновление содержания образовательных

программ курсов повышения квалификации,

ориентированных на профессиональное раз-

витие педагогических работников системы

образования;

применение современных образователь-

ных технологий (прежде всего, технологий

компетентностного подхода, информацион-

но-телекоммуникационных технологий, дис-

танционных образовательных технологий);

информатизация образовательного прос-

транства института;

подготовка кадров института к иннова-

ционной деятельности;

организация региональных эксперимен-

тальных площадок на базе отдельных

территорий и образовательных учреждений

для отработки, проверки и распространения

новаций на всю систему образования в

регионе;

участие в различных инновационных об-

разовательных проектах;

развитие форм международного сотрудни-

чества.

Одним из параметров мониторинга, оп-

ределяющих степень востребованности в

курсовой подготовке, является анализ

количества организованных курсов и охвата

37

ими педагогов. На основе комплексных дан-

ных мониторинга образовательного процесса

и диагностики актуальных потребностей

педагогов строится дальнейшая работа по

совершенствованию содержания курсовой

подготовки и качества преподавания.

Содержание обучения педагогов ориен-

тировано на инновационный подход к обу-

чению, предусматривающий развитие тех

качеств профессиональной деятельности,

которые в наибольшей степени способст-

вуют самореализации профессионально-лич-

остного потенциала педагога, развитию его

потенциала в педагогической деятельности.

Планируется обновление образовательных

программ курсов повышения квалификации

в области менеджмента, в которые будут

включены инновационные формы управле-

ния по развитию лидерских качеств в усло-

виях новой парадигмы образования.

Информатизация сегодня признается

большинством специалистов как глобальная

мировая тенденция, характеризующая про-

цесс перехода от индустриального типа об-

щества к информационному, т.е. к такому,

где большинство трудоспособного населения

занято в сфере создания, распределения, об-

мена информации, а каждый член общества

сможет получить необходимый информа-

ционный продукт или услугу в любом месте

и в любое время. Вышеназванные тенденции

отразились и в системе повышения квалифи-

кации. При проведении занятий со слушате-

лями используются современные практико-

ориентированные формы. В ходе курсовой

подготовки широко применяются Smart-тех-

нологии, современные стратегии активного

обучения, обучение в режиме on-line, дис-

танционное обучение. Во время проведения

курсов слушатели имеют возможность полу-

чить дополнительные знания и навыки по

работе с интерактивной доской и по техно-

логизации учебного процесса.

Также осуществляется эксперимен-

тальная работа совместно с организациями

образования под научным руководством

преподавательского состава ИПК ПР. Функ-

ционируют инновационные площадки, кото-

рые реализуют проекты в области разра-

ботки и реализации нового содержания,

форм и методов организации образователь-

ного процесса, соответствующих им спосо-

бов управления и взаимодействия, реализа-

ции иных форм инновационной деятельнос-

ти. Результаты деятельности инновационных

площадок публикуются в виде статей в жур-

налах и сборниках, методических пособиях.

Филиалы транслируют передовой ми-

ровой педагогический опыт, изученный сот-

рудниками института на международных

стажировках. Поддержкой потребностей слу-

шателей и преподавателей является внедре-

ние Smart-технологий, опытом использова-

ния которых поделились коллеги из Южной

Кореи.

Таким образом, эффективное развитие

профессорско-преподавательского состава в

системе повышения квалификации педагоги-

ческих работников рассматриваются как вза-

имосвязанные, взаимодополняемые и взаимо-

обусловленные процессы: овладение препода-

вателем инновационной деятельностью с уче-

том субъективного опыта ее осуществления в

организации образования и профессио-

нального развития учителя, ориентированного

на выполнение инновационной деятельности.

БАСТАУЫШ КЛАСС ОҚУШЫЛАРЫНА МАЗМҰНДАМА МЕН ШЫҒАРМА

ЖАЗДЫРУ ЖОЛДАРЫ

Сельбаева Ж.Е.,

Ақтөбе қаласы №51 гимназияның бастауыш класс мұғалімі

Оқушылардың өз ойын ауызша және

жазбаша тиянақты айтып, жазып беруге үй-

рету бастауыш класс бағдарламасының бас-

ты талабы. Таза, әрі дұрыс сөйлем жаза білу

үйретуге байланысты. Оқушы өз ойын терең,

шебер, толғана айтып, жазып бере алмаса,

онда біздің әдебиеттік оқу мен қазақ тілінен

берген біліміміздің бір жақты болғаны. Әде-

биеттік оқу сабағы-оқушылардың логикалық

ойын, ойлау қабілетін,білімін жетілдірудің,

сезімталдығын арттырудың басты құралы.

38

Сондықтан бұл пәннің білімдік, тәрбиелік

мүмкіндіктерін сарқа пайдалануымыз керек.

Оқушыларға мазмұндама, шығарма жа-

зуды үйретудегі басты мақсат білетін сөзде-

рін қаншалықты дұрыс қолдана алатынды-

ғын анықтап,ойын жүйелі жазуға үйрету.

Шығарма жаздыруды ең алдымен маз-

мұндамадан бастаған дұрыс. Мазмұндама

жазуға әуелі оқыған мәтіннің мазмұнын оқу-

шы ауызша айтып төселеді. Онда мұғалім

мәтінді әуелі өзі көрнекті етіп оқып, одан соң

мазмұнын қысқаша айтады да, кейін тағы

оқушылардың өздеріне қайталатып оқытады.

Егер мәтінде оқушыларға таныс емес сөздер

кездессе, оған түсінік беріледі. Мұғалім сұ-

рақты класқа қояды. Жауаптың бір сөйлем-

нен болғаны тиімді. Сонда оқушылардың ой-

лануына жеңіл тиіп, мәселенің түйінін ше-

шуге жетелейді. Кейде сұраудың жауабын

мәтіннен таптырудың да пайдасы бар.

Мәтінді ауызша мазмұндауға жаттық-

тырған соң ғана жазбаша мазмұндауға ауы-

самыз. Мұғалім мәтінді оқып, ауызша түсін-

діреді немесе оқушылардың өздеріне қайта

оқытып, айтқызып мазмұнын толық түсіндір-

геннен кейін тиісті сұраулармен мәтіндегі

түсініксіз және жазылуы қиын сөздер тақтаға

жазылады. Оқушылар тақтадағы жоспардың

ретімен мәтіннің мазмұнын жаза бастайды.

Оқушыларды мазмұндама жазуға дағ-

дыландырудың бір жолы өлең жолдарын қа-

ра сөзге айналдырту. Мәселен, Крыловтың

«Шегіртке мен құмырсқа» өлеңін оқушылар

қара сөзге былай айналдырды: «Шегіртке

жаздың жайдары, әдемі күндерінде еңбек ет-

педі.

Бір көгалдан екінші көгалға ұшып-қо-

нып, дайын тамақты жеп, уақыт өткізді. Ал,

құмырсқа болса, бұл кезде өзіне күн суыт-

қанда тұратын үйшік жасады. Азық жинады.

Күз басталғанда ол осы үйіне кірді. Жазда

жинаған тамағын қорек етіп тұра берді. Бұл

кезде шегіртке тоңып, кіруге орын, жеуге та-

мақ таппады. Құмырсқадан келіп тамақ пен

үй сұрады. Құмырсқа сұрағанын бермеді.

«Қыс боларын жаз неге ойламадың? - деп

ұрысты». Мәтінде стильдік кемшіліктер бар.

Оны мұғалімнің көмегімен қайта мазмұнда-

тып, түзеген соң ғана жазбаша орындауға

көшеді.

Мазмұндама жазуға толық төселіп,

меңгеріп алғаннан кейін ғана балалар жақсы

білетін тақырып бойынша шығарма жаздыр-

та бастаймын. Шығарма жазғызу-оқушыны

өздігінен жұмыс істеуге үйретудің ең күрделі

түрі. Сондықтан шығарма жазуды үйретуді

жеңіл де ең қарапайым, балаларға бұрыннан

таныс тақырыптардан бастаған дұрыс. Мұн-

дайда көрнекіліктің пайдасы зор.

Шығармадағы сөйлем, сөйлемдегі сөз

саны да солай молаяды. Қарапайым жай

жоспарлы сұрақтармен қатар, бір сұраққа

үш-төрт, кейде одан да көп сөйлемдік жауап

қайтаратындай да жағдай жасалады. Бұдан

оқушылардың логикалық ойды қадағалап,

толықтыра білу қабілеттері жетіле түседі.

Олар өмірден көргенін, табиғаттан сезгенін,

адам тіршілігінен түйгенін байыптай алатын

дәрежеге көтеріледі.

Мұндайда кітаптан оқығандары,

мұғалімнен естігендері, саяхат, еңбек үстінде

көріп қаныққандарының да жәрдемі көп.

Шығарма жазушы өмір, табиғат, тіршілік

құбылыстарын бақылаушы ретінде ғана

емес, соған тікелей араласып, тиісті қоры-

тынды жасаушы болып та сезінеді. Ауа-райы

мен табиғат күнделігін жүргізу, жыл

мезгілдеріне қарай орындалатын шаруа-

шылық туралы жазғызу: Әжесінің айтуымен

хат жазу т.б жұмыстар шәкірттерді машық-

тандырады.

Демек, көрген-білгендері бойынша ер-

кін тақырыпқа шығарма жаздыру-оқушылар-

дың шығармашылық ойын дамытудағы ай-

рықша мәні бар, қолайлы әдіс. Тәжірибеде

шығарма жаздыруда көбінесе мынадай тақы-

рыптарды пайдалануға болады: «жаз», «күз»,

«Орманда» «Біз шыршаны қалай безен-

дірдік», «Бүгінгі ауа-райы», т.б. Тақырып

қиындау болған жағдайда жай жоспар жүргі-

зуге болады. Мәселен, «Жайлау» тақырыбы

бойынша мынадай сұраулар беріліп, қысқа

әңгіме жүргізілді.

1. Жайлауда не көрдіңдер?

2. Қойшылар не істеді?

Ауызша әңгімеден кейін былай

жоспарладық;

1. Жайлау.

2. Қойшылардың жұмысы

3. Бөрі басар

Осы жоспар бойынша бір оқушының

шығармасын келтірейін.

39

Жайлау

Біз жайлауға бардық. Ауыл көлдің жа-

ғасында екен. Самал жел соғып тұрды. Қой-

шылардың өмірімен, тіршілігімен таныстық.

Біреуі қой жайса, екіншісі күзетеді. Қойшы-

ның Бөрібасар деген үлкен иті бар. Түсі

суық, айбынды-ақ.

Өзі қойшының жанынан қалмайды. Ол-

қойларды қасқырдан қорғай-ды. Бұдан

шығатын қорытынды: оқушылардың көрген-

білгені мен сурет бойынша жазған

шығарманың арасында елеулі айырма-

шылық аз. Тек шығарма жаздыруға алынған

суреттің мазмұнына, эстетикалық құрылы-

мына ерекше көңіл бөлінеді.

Яғни,сурет сюжетінің оқушы өміріне,

жас ерекшелігіне, ой өрісіне, біліміне лайық

болғаны мақұл. Мысалы; - «Мұз үстінде»

деген сурет алдымен төмендегіше ауызша

мазмұндалады.

Мұз үстінде бір ересектеу бала тұр.

Аяғында коньки. Екінші бала қасында құлап

жатыр. Оның аяғында да коньки. Үлкені

кішісіне коньки тебуді үйретіп жүргені

байқалады. Үлкені кішісін сүйемелдей ұста-

ған. екеуі қатарласып барады. Кішісі коньки

тебуді аздап үйренген сияқты. Осы шамалас

мазмұндама балалар суретті көріп, түсінген

ойын жүйеге келтіріп,қағаз бетіне түсіреді.

Мұнда қажетті сөз,сөйлемдерді талғап,

таңдап алады. тақтаға әңгіменің мынадай

жоспары жасадық:

1.Ағасы мен інісі қайда барды?

2.Інісі неге құлады?

3.Інісі коньки тебуді қалай үйренді?

Оқушылар осы жоспарға орай суреттің

мазмұнын ретімен жазбаша баяндайды.

Әрине жоспарды өзгертіп, басқаша да құруға

да болады. Сыныпта шығарма жазуға арнал-

ған суреттердің ішінде мазмұны күрделілері

де кездеседі. Мұндайда шығарманың жоспа-

ры тақырып жүйесімен де жасалады.

Экскурсия материалдары да

пайдаланады. Оқушылар барған жерінің

табиғат жағдайларын, көріністері мен сол

күнгі ауа райын, жыл мезгілін, желдің соғуы

мен күннің батуын, кім бастап апарғанын,

қай жерге барғанын т.б. дәптерлеріне жазып

алу күні бұрын ескертіледі. Экскурсия

жөнініде әңгімелесіп, оны шығарма етіп

жаздыру қолайлы. Бұл туралы балалар

ұмытып қалмау үшін ізін суытпай жаздырған

дұрыс.

Кей ретте балаға жазылатын шығарма-

ның тақырыбын беріп,шығарманы өздігінен

жазуға көшеміз. Мұндайда тақырып жеңіл,

баланың өзінің таныс істерінен бастау жақ-

сы. Мазмұндамада бала бір адамның ойын

айтып не жазып беруге үйренсе, шығармада

өзінің ойын жүйелі көрсетуге дағдыланады.

Шығарма баланың шығармашылық ойын,

қиялын дамытады.

Бастауыш кластарда шығарманы

оқыған, естіген, көрген, өмірлеріндегі

кездесетін оқиғаларына, әр түрлі өнер саласы

мен табиғат құбылыстарына бақылау

негізінде де жаздыру пайдалы. Мен шығар-

маны көбіне табиғат құбылыстарына, жыл

мезгілдеріне жазғызамын. Бала табиғат тура-

лы көп нәрсені жақсы біледі.

Сондықтан білетіндерін қағаз бетіне

оңай түсіреді. Мысалы 3 класта «Алтын күз»

тақырыбына шығарма жазу жоспарланса,

балаларға 10-15 күн бұрын хабарлап,

тапсырма бердім, ауа райы, күздің белгілерін

жазып жүреді, яғни табиғат күнтізбелік

жүргізеді.

Грамматика сабағында да оқушылар-

дың сөздік қорына назар аударып, оның мо-

лығуын қадағаладым. Класқа әр түрлі ағаш-

тардың жапырақтары мен бұтақшаларын,

піскен жемістердің әр түрін әкеп, олардың

түр-түсін, аттарын,өнімдері жайлы сөздерді

дәптерлеріне жазғыздым.

Мысалы: құрғақ, күз, ашық, сарғылт,

түсті алма, қызғылт, піс-кен, хош иісті, күзгі

күн т.б. сөздер жөнінде мағұлмат беріп

отырдым. Түрлі түсті суреттер көрсетілді.

Сөйтіп, бастауыш класс оқушыларына

мазмұндама және шығарма жаздырып үйрету

өте үлкен жауапкершілдікті, еңбектенуді

және шеберлікті талап етеді. Бастауыш

кластың ең басты міндеті-оқушылардың

ойын, тілін ауызша және жазбаша дамыту

екендігін естен шығармау керек.

40

ТЕХНОЛОГИЯ ЛИЧНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННОГО ОБУЧЕНИЯ

НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ

Харенко И.В.,

ГУ «Средняя школа №26» г.Актобе

У каждого ребенка свои индивидуаль-

ные интеллектуальные способности, разный

уровень мотивации обучения, да и содер-

жание образовательных программ, особенно

в основной школе стремительно усложняет-

ся, уровень навыков требований по всем

учебным предметам повышается от класса к

классу. Решить эту проблему мне позволяет

технология личностно-ориентированного

обучения (ЛОО). Поэтому я уже несколько

лет работаю по теме «Личностно-ориенти-

рованное обучение на уроках математики и

во внеурочной деятельности», так как имен-

но ЛОО обеспечивает всемерный учёт воз-

можностей и способ-ностей, обучаемых и

создаёт необходимые условия для развития

их индивидуальных способностей. Идея лич-

ностно ориентированного образования при-

нята сегодня массовой школой. Это означает,

что учителя отказываются от авторитарного,

инструктивно-репродуктивного характера

обучения в пользу демократического,

поисково-творческого. Попытаюсь ответить

на вопрос: “Почему я решила реализовать

эту идею в своей работе?”

Во-первых, меня беспокоит падение

интереса школьников к обучению вообще и

обучению математике в частности. Во-вто-

рых, изучая специальную литературу, меня

заинтересовала идея рассматривать обучение

как обеспечение права каждого школьника

на индивидуальное развитие, которое не

противоречит его психологическому статусу

(возможностям, склонностям, интересам).

В-третьих, я считаю, что именно эта

идея актуальна, то есть, отвечает потребнос-

тям нашего времени.

В-четвёртых, мой предмет имеет широ-

кое практическое применение в различных

сферах жизнедеятельности. Но часто полу-

чается, что ученик, имея знания, не владеет

ими. А, как известно, первый компонент раз-

вития умение применять полученные знания

на практике. Это умение нельзя сформи-

ровать, если школьник не знает, зачем ему

необходимо данное конкретное знание. По-

этому очень важный компонент личностно

ориентированного обучения развитие моти-

вации учебной деятельности. Личностно-

ориентированные технологии ставят в центр

всей образовательной системы личность обу-

чаемого, обеспечение комфорта, бесконф-

ликтных условий её развития, реализацию её

природных потенциалов.

Характеризуются гуманистической и

психотерапевтической направленностью и

имеют целью творческое развитие учащего-

ся, формирование у него положительной «Я»

- концепции. Личностно-ориентированные

технологии имеют следующие особенности:

Продумывание учителем возможностей

для самостоятельного проявления учеников.

Предоставления им возможности задавать

вопросы, высказывать оригинальные идеи и

гипотезы. Организация обмена мыслями,

мнениями, оценками. Стимулирование уча-

щихся к дополнению и анализу ответов това-

рищей. Стремление к созданию ситуации ус-

пеха для каждого обучаемого. Побуждение

учащихся к поиску альтернативной инфор-

мации при подготовке к уроку. Продуманное

чередование видов работ, типов заданий, что

уменьшает утомляемость учащихся. Лич-

ностно-ориентированная педагогика откры-

вает новые принципиальные подходы и

тенденции в решении вопросов «чему» и

«как» учить сегодня.

-содержание обучения рассматривается как

средство развития личности, а не как

самодовлеющая цель

-обучение ведется, прежде всего, обобщен-

ным знаниям, умениям и навыкам и спосо-

бам мышления; осуществляются объедине-

ние, интеграции различных дисциплин

-достигается вариантность и дифференциа-

ция обучения на основе деятельного подхода

-активно используется положительная

стимуляция учения.

На личностно-ориентированном уроке

создается та учебная ситуация, когда не

только излагаются знания, но и раскрывают-

ся, формируются и реализуется личностные

41

особенности учащихся. На таком уроке гос-

подствует эмоционально положительный

настрой учащихся на работу.Учитель не

просто создает благожелательную творчес-

кую атмосферу, он признает самобытность и

уникальность каждого обучаемого.

В рамках ЛОО как самостоятельные

технологии можно выделить:

-разноуровневое обучение,

-коллективное взаимообучение,

-модульное обучение,

-технологию проектного метода,

- игровые и информационно-коммуникатив-

ные технологии,

-технологию сотрудничества.

В своей работе активно использую

четыре основные технологии ЛОО:

1. Технология разноуровневого обучение

2. Технология проектной деятельности

3. Игровые технологии

4. Информационно-коммуникационные тех-

нологии.

Я считаю, что система работы учителя

математики состоит из следующих компо-

нентов:

- Диагностика обучаемости и обученности

учащихся как условие реализации техноло-

гии личностно-ориентированного обучения

математике.

- Дифференциация обучения с постановкой

разноуровневых целей к каждой учебной

теме позволяет учителю использовать инди-

видуальный подход к детям, управлять учеб-

но-познавательной деятельностью учащихся.

- Рефлексивный характер обучения; оценка

учащимися своих возможностей и результа-

тов учения; предоставление учащимся выбо-

ра содержания и форм учения; сочетание

самоконтроля, взаимоконтроля учащегося и

контроля со стороны учителя; система поощ-

рительных приемов, дающая комплексный

подход к получению оценки; самостоятель-

ная формулировка реальных и перспектив-

ных целей урока.

- Создание условий для включения каждого

ученика в деятельность, соответствующую

его «ЗБР»: организация системы дифферен-

цированных заданий на протяжение всей

темы, работая с алгоритмами, тестами позво-

ляет организовать доминирующую самостоя-

тельную деятельность ученика по целепола-

ганию, самопланированию, самоорганиза-

цию, самоконтролю, самооценке и коррек-

ции своих знаний, умений и навыков.

- Уровневое домашнее задание на всю тему с

различными способами коррекции на каж-

дом занятии. Разработка учениками к каж-

дому занятию серии репродуктивных и проб-

лемных вопросов по изучаемой теме. Состав-

ление учащимися кроссвордов, карточек-

заданий, написание ими рефератов, сказок,

стихов.

Таким образом, использование техно-

логий ЛОО на уроках математики и во вне-

урочной работе в течение нескольких лет да-

ет высокие, и стабильные результаты обуче-

ния развивает творческие исследовательские

способности учащихся, повышает их актив-

ность, способствует интенсификации учебно

-воспитательного процесса, приобретению

навыков самоорганизации, помогает разви-

тию познавательной деятельности учащихся

и интереса к предмету. Все это подтверж-

дают результаты итоговой и промежуточной

аттестации обучающихся во всех паралле-

лях, а также результаты ЕНТ.

Итак, новые жизненные условия, в ко-

торые поставлены все мы, выдвигают свои

требования к формированию молодых лю-

дей, вступающих в жизнь: они должны быть

не только знающими и умелыми, но и ини-

циативными, самостоятельными. Растить

именно таких людей вот заказ нашего

современного общества.


1. Капустин Н.К. Педагогические технологии

адаптивной школы. - М., Академия, 2001.

2. Селевко Г.К. Современные образователь-

ные технологии. -.,1998

3. Степанов Е.Н., Лузина Л.М. Педагогу о

современных подходах и концепциях

воспитания. Творческий центр «Сфера» -

М.,2002,160с.

4. Якиманская И.С. Личностно-

ориентированное обучение в современной

школе. – М.,1996.

42

БІЛІКТІЛІК АРТТЫРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ПЕДАГОГТАРДЫҢ РЕФЛЕКСИВТІК

ДАҒДЫЛАРЫН АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ

Шаштыгарина С.М., Асанбай Б.З.,

«Өрлеу»БАҰО» АҚФ Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ

Білім беру саласындағы реформалау

үдерістері, жаңашыл бастамалар, осыған

орай педагогтардың біліктілігін арттыру

жүйесіндегі өзгерістер қоғамның әлеуметтік

экономикалық дамуындағы басты мақсаты

пен құралы. Жаңа өмір жағдайында әлеует-

тік мүмкіндіктерін меңгерген педагогикалық

ойлау стилімен ерекшеленетін, кәсіби мәсе-

лелердің шешімін сауатты шеше алатын, іс-

әрекет нәтижелерін мен педагогикалық шы-

найылықты көрсете білетін маман.

Қазақстанда мұғалімдердің біліктілігін

арттыру жүйесі түбегейлі өзгерістерге ұшы-

рады: білім саласын реформалау жүйелі іске

асырылып, оқыту сапасын көтеру мәселелері

шешілуде, интерактивті оқыту әдістері енгі-

зілуде. Осы мақсатпен ПШО және

«Назарбаев Зияткерлік мектептерімен»,

Кембридж Университеті мамандармен бірле-

се мұғалімдердің біліктілігін арттыру курс-

тары ұйымдастырылды. Бұл жоба жалпы бі-

лім беретін мектеп мұғалімдернің біліктілі-

гін халықаралық үздік тәжірибелерге сай

арнайы бағдарлама бойынша жүргізілуде.

Бағдарлама мұғалімдердің шығарамашылық

қабілетінің дамуына, өз еңбегінің мазмұны

мен нәтижесіне жауапкершілікпен қарауды

дамытуды, оқу үдерісіне интерактивті әдіс-

терді енгізуге мүмкіндік береді.

Деңгейлік Бағдарламалар курстарында

педагогтың кәсіби шеберлік қасиеттерін

қалыптастырып, дамытатын тәсілдердің бірі

рефлексия. Ал рефлексия педагогтың кәсіби

дамуының кепілі. Рефлексивті мұғалім өз тә-

жірибесін зерделей алатын, талдайтын, са-

раптайтын ойшыл мұғалім. Рефлексия деге-

німіз бұл мұғалімнің қызметінің кемелденуі-

не бағытталған саралау, өз ішкі әлеміне, өз

әрекеттеріне терең бойлауы болып табыла-

ды. Рефлексияның төмен деңгейдегі көрініс

табуы, өкінішке орай, білім саласындағы ре-

формалардың табысты орындалуына кедергі

келтіреді. Рефлексивті дағдыны дамыту мә-

селелері кәсіби ғана емес, кең ауқымдағы

әлеуметтік мазмұнға ие. Деңгейлік Бағдарла-

ма курстарында рефлексивтік дағдыларды

дамытуға аса зор назар аударылады.

Рефлексия сөзі латын тілінен кірген

reflexio кейінге айналым мағынасын білдіре-

ді. Бұл терминді Джон Локи 17 ғасырда бер-

ген. «Рефлексия адамның өз істерінің мәнін

түсіну, олар туралы ойлану барысында өзіне

өзінің нені, қалай жасағаны туралы толық

және анық есеп беруі немесе өзі әрекет бары-

сында басшылыққа алған ережелер мен кес-

телерді мойындауы не жоққа шығаруы».

Өзін-өзі дамытумен қатар индивидтің жан

мен тән үйлесіміне сәйкес өз ойын жинақтау

қабілетін бейнелейтін рефлексия ұғымы

пайда болды.

Жаңа дәуір философиялық идеялары

"өзіндік" және "мен" ұғымдарына бағыттала-

ды. Жаңа құндылық адамның өзіндік "мен"

құндылығы пайда болды. Бұдан басқа да

рефлексия жайында айтылған философиялық

ойлар негізінен «адамның өзіне бағытталған

зерттеу жұмысы», «өзіңнің ақылын мен ру-

хыңды өзіңнің бақылауың» дегенге келіп

саяды. Н.В.Кузьмина адам өзін-өзі іске қосу

барысында дамуға мүмкіндік алады дей келе,

ол үшін әр түрлі дереккөздерден алынған бі-

лімді жинақтау, оларды тәжірибеде қолдану

үшін жүйеге келтіру, «кері байланысты» жү-

зеге асыру сияқты әрекеттер жасайтынына

тоқталады. Н.Б.Ковалева және И.Н.Семенов

кәсіби шығармашылықтағы рефлексияның

рөліне байланысты оны әр түрлі кәсіби по-

зицияларға өтудегі икемділік деп есептейді.

Рефлексияны ойлау, ес, сана сияқты таным-

дық үрдістер адам табиғатына тән болған-

дықтан олардан бөліп қарауға болмайды.

Оқыту барысында білім алушылардың

жас ерекшеліктеріне қарай рефлексияның да

әр түрлі формаларын жиі қолдануды мақсат

етіп, ол сабақ соныңда асығыс атқарыла

салмай, балаға байыппен ойлануға мүмкіндік

беретіндей етіп үйымдастырылуы шарт. Реф-

лексияны адамның рухани әлеуетін ашу мен

анықтаудың инновациялық жолдарының бірі

деп тани отырып, Б.З.Вульфов пен

В.И.Харькин «Рефлесияны ешкім және еш

43

нәрсе алмастыра алмайды» деген пікір білді-

реді. Себебі, рефлексия мұғалімдердің өз

қызметіне сыни баға беріп, оқыту мен оқуда-

ғы мәселелерді сезіне біліп, олардың шеші-

мін табуға көмектесетін қажетті дағды. Реф-

лексивтік дағдының дамуына мұғалімдердің

интерактивті әдістер арқылы оқыту негізінде

белсенді қызметке тарту тиімді. Тыңдаушы-

лардың арасында сенімді қарым-қатынас

туғызатын түрлі тренингтер, пікірталастар,

диалогтік оқыту ерекше рөл ойнайды.

Мұғалімдердің рефлексивті дағдыла-

рын қалыптастыруда психологиялық тұрғы-

дан әсер ету өте маңызды. Тренердің мақ-

саты мұғалімдердің өз қызметтеріне сыни

баға беруіне жағдай туғызу. Сол мақсатпен

оқу дәрістерінің соңында тыңдаушыларға

бірнеше сұрақтарға жазбаша жауап беру сұ-

ралады. Көп жағдайда мұғалімдер сабақ ке-

зінде орын алған қиыншылықтар мен же-

тістіктері туралы өз ойларын жазбаша жет-

кізуге қиналып жатады. Мысалы« Сабақ ұна-

ды ма?», «Егер де жоқ немесе иә болса, не

үшін?», «Сіз дәріс кезінде не жасай алды-

ңыз?», «Сіз үшін қиын болған тұсы?...». Ба-

сында мұғалімдер осындай сұрақтарға

қысқаша жауап беріп, бірыңғай «иә, ұнады»,

«қиындықтар болмады», «ұсынысым жоқ»,

«бәрі ұнады» деп жауап беретін.

Осыдан келіп шығатын қорытынды,

мұғалімдерде рефлексия деген ұғым туралы

түсінік пен өз жұмыстарына сараптама, тал-

дау жүргізудің жеткіліксіздігі анықталады.

Бірақ, аз ғана уақыт ішінде, тренерлердің

түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануларының арқа-

сында оқытушыларды ауызша және жазбаша

рефлексивтік дағдылары қалыптасады. Тре-

нерлер мұғалімдерге рефлексивтік күнделік,

есеп жазуға үйретеді. Мектептегі тәжірибе-

ден өту, екінші кезеңде мұғалімдердің реф-

лексивтік дағдысын дамытуға рефлексивтік

күнделік жүргізудің ықпалы зор. Жай ғана

жазба жүргізу жеткіліксіз, ол үшін келесі

әрекетті ұйымдастыруға ой салатын реф-

лексия қажет. Әр сабақтан соң оқытушы-

ларға күнделіктеріне мынадай жазбалар

түсіруді ұсынамыз.

Сабақ қалай өтті?

Таңдалып алынған әдіс-тәсілдер тиімді

болды ма? Неге?

Егер де сабақты қайта өткізу мүмкін

болғанда нені өзгертер едің?

Білім алушылар не білді? Не үйренді?

Не арқылы үйренді? Үйренбесе не

себепті үйрене алмады?

Келесіде мен ... жасаймын.

Осындай күнделік жазбалары оқыту-

шыға келесі сабақты жоспарлауға қажет.

Жазбалар мұғалімдерге қорытынды шыға-

рып, жақсартуды талап ететін тұстарын

ескеруге, өз қызметін жетілдіруге көмекте-

седі. Үш айлық курс соңында мұғалімдер өз

тәжірибесімен білімін айқындап, бекітетін,

7000 сөзден тұратын рефлексивтік есеп жа-

зады. Бұл есептері мұғалімнің тәжірибе кезе-

ңіндегі жұмыстарын талдауға бағытталып,

тренерлер тарапынан қалыптастырушы және

жиынтық бағалау жүргізіледі.

Өз тәжірибелерінің басым мен жетілді-

ретін тұстарын талдап, «әлсіз тұстарын» «ба-

сымдыққа» қалай айналдыру, болашақтағы

іс-әрекеттерін жақсартуға байланысты

сұрақтар күнделіктің маңызды сұрақтары

болып табылады. Дегенмен рефлексивтік

есеп жазу барысында тренерлер мынадай

мәселелерге тап болады:

Мұғалімдер көп жағдайда интернет көз-

дерінен алған ақпараттарды сол қалыпында

пайдаланатындығы, ақпарат көзіне сілтеме

жасамайтындығы ойландырады.

Немесе, тақырыптан ауытқып, мазмұны

сәйкес келмей жатады.

Көптеген есептер сипаттама түрде жазы-

лып, не болғандығын баяндап, неге олай бол-

ды деген сұрақтарға жауап беретін аналити-

калық талдау жүргізілмейді.

Мектептегі тәжірибе кезіндегі іске асыра

алмаған мәселелері туралы жазуға немесе

келешекте қандай мәселені шешу керектігін

жоспарлау жеткіліксіз.

Осы мәселелерді шешу үшін деңгейлік

бағдарламалар орталығының тренерлері

төмендегідей жүйелі жұмыстар жүргізуде:

Бетпе-бет кезеңдерінде дәріс барысында

ауызша немесе жазбаша кері байланыстар

жүйелі жүргізеді;

Курстың барлық кезеңдерінде мұғалім-

дердің рефлексивтік дағдыларын дамытуға

көмектесетін рефлексивтік күнделік жүргізі-

леді.

Тренерлер әрбір мұғалімдерге рефлексив-

тік есеп жазуға он-лайн, оф-лайн түрінде

кеңестер береді.

44

Сонымен бірге, іс-әрекеттеріне қоры-

тынды жасауға, өз құндылықтарын бағалау-

ға, әлсіз және күшті тұстарын зерделеуге,

рефлексивті есептерін үш критерийге: бағ-

дарлама идеясын білу, түсіну, тәжірибеде

қолдануға сай жазылуына, тәжірибелік қыз-

метін сараптауға көмектеседі.

Зерделеуші, рефлексивті мұғалім анық

мақсат қоя білетін, қызықты сабақ өткізе

алатын, оқушыларға қамқор, сыйлайтын,

нақты бағалай алатын, тәуелсіз, оқу

процесіне білім алушыларды белсенді тарта

алатын мұғалім.

Деңгейлік Бағдарламалар курсы мұға-

лімдерге әдіс-тәсілдерін қайта қарауға, оқу-

шылардың жеке, жас ерекшеліктеріне сай,

психологиялық қажеттіліктеріне сәйкес стра-

тегиялар таңдауға көмектеседі деп ойлай-

мыз. Курс барысында мұғалімдердің рефлек-

сивті дағдыларының қалыптасуы мен дамы-

ту үрдісі олардың өзіндік жетілуіне, өзара

әрекеттесуі мен өзін-өзі реттеумен қамтама-

сыз етеді.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Бизяева А.А. Психология думающего

учителя: педагогическая рефлексия. – Псков:

ПГПИ им. С.М. Кирова, 2004. – 216 с.

2. Задорожная Н.П., Низовская И.А. От

педагогического опыта к педагогической

рефлексии: Методические рекомендации по

организации и проведению педагогических

мастерских /Общ.ред.Т.А. Матохиной. – Б.:

Maxprint, 2011.

3. Хохотва О. Методические рекомендации

по написанию рефлексивных отчетов и

подготовке презентационной речи – Астана:

Центр педагогического мастерства АОО

«Назарбаев Интеллектуальные школы»,

2013.

МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ

Байшағанова Ш.Н.,

Ақтөбе қаласы, №30 ОМ

Нуркожаева К.Е.,

Ақтөбе қаласы, №13 ОМ

Кімде-кім халқынан алмаса тәлім,

Оны үйрете алмас ешбір мұғалім.

Ж.Баласағұн

Ұлы дидактик Я.А.Коменский „Алтын

ережеге” балаған көрнекілік ұстанымының

талаптарына толық жауап бере алатын муль-

тимедиалық технологиялар ұғымдарын қа-

растырайық. Алдымен мультимедиа ұғымы-

на талдау жасап көрейік. Мультимедиаға

зерттеушi ғалымдар түрлiше анықтама бередi:

Мультимедиа әртүрлi типтi ақпараттар-

ды компьютердiң ұсыну мүмкiндiгiн дамы-

татын және адамның мультисенсорлық таби-

ғатына негiзделген технология (D.Little).

Мультимедиа екi не онан да көп типтi

ақпараттарды интерактивтi формада бiрiктi-

ру (D.H.Jonassen). Мультимедиа әртүрлi

формада ұсынылған ақпараттарды бiрiктiруге

мүмкiндiк беретiн компьютердiң аппараттық

және бағдарламалық құралдары кешенi

(И.И.Косенко). Мультимедиа графика, гипермә-

тiн, дыбыс, анимация, бейнемәлiметтердi пайда-

лануға мүмкiндiк туғызатын аппаратты-бағдар-

ламалық құрал (И.Вернер).

Мультимедиа терминi латын тiлiнiң

„multy” (көп) және „media” (орта) деген

сөздерiнiң бiрiгуiнен құралған. Сондықтан

да, мультимедиалық жүйеге арналған

оқулықтарды, ғылыми еңбектердi саралай

келе бұл терминге „ақпараттық орта” деген

мағына беруге болады. Ал, ақпараттық орта

түсiнiгiн белгiлi бiр ор-тада ақпараттық

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ:

ІЗДЕНІС ПЕН ТӘЖІРИБЕ

45

технологияларды пайдалану арқылы

ақпаратты ұсыну мен өңдеуге ба-ғытталған

арнайы ұйымдастырылған процесс деп

қабылдай аламыз.

Осы орайда, мультимедиаға және оған

қатысты ұғымдарға өздiгiмiзше анықтама

бере кетейiк. Мультимедиа - компьютерлiк

графикамен, суреттермен, бейнеақпараттар-

мен, анимациямен, мәтiндермен, жоғары

сапалы дыбыстармен жұмыс iстеудi қамта-

масыз ететiн интерактивтi жүйе. Кез келген

қарым-қатынас тілінде әртүрлі мағынада

қолданылатын сөздер бар. Сол секілді „муль-

тимедиа” сөзін де бірнеше мағынада қолдана

аламыз.

Яғни, мультимедиа –

әртүрлі типті ақпараттарды өңдейтін құ-

ралдарды жасаудың, пайдаланудың тәртібін

анықтайтын технология;

әртүрлі типті ақпараттарды өңдеу мен

ұсыну технологиясы негізінде құрылған

ақпараттық ресурс;

түрлі типті ақпараттарды өңдеу мен ұсы-

нуға мүмкіндік беретін компьютерлік бағ-

дарламалық жабдық;

пайдаланушыға барынша тиімді әсер ету

мақсатында түрлі бағдарламалық және тех-

никалық құралдарды пайдаланатын ақпарат-

тық технологиялар спектрі.

Мультимедиалық технологиялар – әр-

түрлi типтi мәлiметтердi дайындау, өңдеу,

бiрiктiру, ұсыну әрекеттерiн аппараттық жә-

не бағдарламалық жабдықтарды пайдалану

арқылы жүзеге асыратын технологиялар

(әдiстер мен тәсiлдер) жиынтығы.

Бiлiм берудегi мультимедиа – бiрiншi-

ден, таным процесiнiң жоғарылауына септi-

гiн тигiзетiн, екiншiден, бiлiм беру мазмұ-

нын интерактивтi формада ұсынатын дидак-

тикалық аппаратты-бағдарламалық құрал.

Мультимедианың бағдарламалық құ-

ралдары – кезкелген типті ақпаратты инте-

рактивтi режимде пайдалануға мүмкiндiк

беретiн компьютердiң бағдарламалық жаб-

дықтары. Қазiргi қоғамның ғылыми-техни-

калық, экономикалық, әлеуметтiк салаларын-

дағы мультимедиалық технологиялардың

алатын орны, оның болашақ даму тенденция-

лары мен перспективалары жан-жақты тал-

дауды, талқылауды қажет етедi.

Өйткенi, қазiргi кезде бiздiң елiмiзде

оны пайдаланушылар арасында қарама-

қайшылықты пiкiр қалыптасқан, бұл мульти-

медиалық технологиялар жөнiнде толықтай

түсiнiктiң болмауынан туындайтын мәселе.

Осының салдарынан оның көптеген мүмкiн-

дiктерi мен қолданылу салалары әлi толық

айқындала қойған жоқ. Мультимедиа техно-

логиясын оқы-туда пайдаланудың жаңа

бағыттарының бiрi компьютерлiк желiлерде

теле және бейне конференциялар ұйымдас-

тыру.

Мультимедиалық технологиялар интер-

нет-технологияның да дамуына тiкелей әсер

етiп отыр. Электрондық пошта арқылы ды-

быстық және бейне хабарларды қабылдау,

жiберу немесе интернет арқылы байланысқа

түскен адамның бет-бейнесiн компьютер мо-

ниторынан көрiп отыру мультимедианың

жемiсi.

Бейнеконференциялар ұйымдастыруда

дыбыстық және бейнелiк хабардың сапасын

төмендетпей ұсыну мультимедиалық құ-

ралдардың жүзеге асыратын iс-әрекетi.

Мультимедиалық технологиялардың көмегi-

мен бүгiнгi таңда кез келген адам өзi жө-

нiндегi мәлiметтердi, фотосуреттердi, тiптi,

өз дауысын интернет желiсiне шығаруға

мүмкiндiк алып отыр.

Интерактивтi негiздегi мультимедиа-

лық технологиялар интернет желiсi және

CD-курстар арқылы ауыл мектептерiнiң

әлемдік ғылым, білім жетістіктерінен оқшау

қалып қою мәселесiн де шешуге мүмкiндiк

бередi. Мультимедианың ажырамас бөлiгi

болып табылатын лазерлiк дискiлерде жа-

зылған электрондық энциклопедиялар, оқу-

лықтар мен сөздiктер оқыту процесiнде ерек-

ше маңызға ие.

Мысалы, электрондық сөздiктерде

әрбiр сөздiң аудармасы мен жазылуы ғана

емес, сонымен бiрге оның айтылу үлгiсi де

қамтылады. Электрондық энциклопедиялар

мен сөздiктердiң тиiмдiлiгi қажеттi мәлiметтi

тез iздеп табуға болады. Сонымен қатар тiл

үйретуге бағытталған интерактивтi оқыту

бағдарламалары диалогты байланыс жасауды

жоғары деңгейде жүзеге асыра алады.

Әлемнiң атлас картасы, жекелеген қа-

лалардың картасы сияқты әртүрлi электрон-

дық-картографиялық жүйелер, қажеттi дағ-

дыны қалыптастыруға, жетiлдiруге негiздел-

ген тренажерлiк бағдарламалар, адамның ой-

өрiсiн дамытуға бағытталған ойын түрiндегi

46

оқытушы бағдарламалар оқыту процесiнде

жиі қолданылуда.

Соңғы кездері ағылшын тілінде edu-

tainment және infortainment деген сөздер ком-

пьютерлік термин ретінде жиі айтылады.

Олар education (білім беру), information (ақ-

парат) и entertainment (көңіл көтеру) деген

сөздерден құралған. Бұл терминдер мульти-

медиалық құралдарды пайдалану арқылы

оқыту кезінде көңіл көтеру мен оқу қызметі-

нің арасындағы алшақтықтың азаятынын

білдіреді. Мектепке дейінгі немесе мектеп

жасындағы балалар болсын, үлкендер бол-

сын, компьютерде көңіл көтеретін ойындар-

ды ойнау арқылы, алдына білсем деген ар-

найы мақсат қоймаса да, біршама білімге, әр-

түрлі ақпараттарға қол жеткізеді. Бұл да

мультимедианың тиімді жағы болып

табылады.

Мультимедиалық бағдарламалардың

негiзгi атқаратын функцияларының бiрi бас-

қаруды қамтамасыз ету. Қажеттi ақпаратқа

еш кедергiсiз ауысу мүмкiндiгi қамтылған.

Мысалы, кинофильмдердi көру барысында

мультимедиалық бағдарламалар пайдалану-

шыға қажетсiз кино үзiндiлерiн өткiзiп жi-

берудi, керектi киноүзiндiнi бiрнеше қайтара

көрсетудi жүзеге асырады.

Оқытуды интерактивті түрде өткізу

мультимедиалық технологиялардың келесі

бір маңызды сипаттамасы болып саналады.

Американдық ғалым А.Галбриц интерактив-

тiлiктiң үш түрiн атап көрсетедi:

реактивтi интерактивтiлiк: оқушылар мен

студенттер компьютердегi бағдарламаның

бағыт берiп, көмектесуi нәтижесiнде жауап

бередi;

әрекеттiк интерактивтiлiк: бұл жағдайда

оқушылар, студенттер бағдарламаны басқара

алады;

екi жақты интерактивтiлiк: оқушылар,

студенттер бағдарламамен өзара ықпал

жасай алады.

DEC компаниясының хабарлауынша,

дұрыс жолға қойылған (яғни, аппараттық,

бағдарламалық және әдiстемелiк құралдар-

мен толық жабдықталған) мультимедиа тех-

нологиясын пайдалану оқытуға жұмсалатын

шығын көлемiн едәуiр азайтады екен.

Зерттеушiлердiң пiкiрi бойынша дәс-

түрлi оқыту әдiсiмен берiлген материалдың

25%-ы, көру арқылы 33%-ы, көру-есту

арқылы 50%-ы, ал, мультимедиалық инте-

рактивтi оқыту бағдарламалары көмегiмен

берiлген материалдың 75%-ы есте

сақталады. Мультимедиалық технологиялар-

ды пайдалану мен дәстүрлi оқыту әдiстерi

арасындағы айырмашылықты 2-суреттен

көруге болады.

Диаграммадан көріп отырғанымыздай,

мультимедиалық технологиядарды пайдала-

нып оқыту, атап айтқанда, мынадай нәтиже-

лерге қол жеткiзедi:

- оқуға кететiн уақыттың үнемделуiне;

- оқу мотивациясының жоғарылауына;

- зейiн аудару нәтижесiнде оқу материалын

толық түсiнуге;

- алынған бiлiмнiң ұзақ уақыт есте

сақталуына.

Мультимедиалық технологияларды

бiлiм сапасына әсерi, оқытудағы тиiмдiлiгi,

қасиеттерi, субьект iс-әрекетiн дамыту

мүмкiндiгi, т.б. сипаттамалары бойынша 3-

суреттегiдей жiктеуге болады.

0,45

0,38

0,5

0,3

0,52

0,75

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

Жұмсалған уақыт Зейін аудару Есте сақтау

Дәстүрлі оқыту әдісі

Мультимедианы қолдану арқылы оқыту

47

Сурет 3 - Мультимедианың оқытудағы сипаттамалары бойынша жiктелуi

Сонымен, мультимедиалық техноло-

гиялар:

әрбір пайдаланушының қабілеті мен

ерекшелігін ескере отырып, олардың оқу

мотивациясын арттыруға септігін тигізеді;

түрлі типті ақпараттарды біріктіріп ұсыну

арқылы оқытудың интерактивтілік ұстаны-

мын қамтамасыз етеді, өйкені, әртүрлі типті

ақпаратты пайдалану адамның әртүрлі сезім

мүшелері арқылы оқу материалын жан-

жақты қабылдауына ықпал етеді;

нақты, күрделі де қиын, белгілі көлемде

шығын мен ұзақ уақытты қажет ететін

экспериментті модельдеуді жүзеге асырады;

құбылыстар мен процестерді динамикада

көрсету арқылы абстрактілі ақпараттарды

көрнекі тұрғыда ұсына алады;

макро және микро әлемдегі нысандарды

визуалдауға мүмкіндік береді;

бiлiм беруге жұмсалатын шығынның

азаюына ықпалын тигізеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ќазаќстан Республикасында бiлiм берудi


мемлекеттiк бағдарламасы//Егемен

Ќазаќстан, 16 ќазан, 2004.

2. „Орта бiлiм беру жүйесiн аќпараттанды-

рудың” мемлекеттiк бағдарламасы. - Астана,

1997.

3. „Бастауыш және орта кєсiптiк бiлiмдi

аќпараттандырудың” мемлекеттiк

бағдарламасы. - Астана, 2001.

4. Абдеев Р.Ф. Философия информационной

цивилизации. -М.: ВЛАДОС, 1994. -334 c.

ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ИНТЕРАКТИВТІ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ

Бутаева С.Т., Қарғалы ауданы №1 Бадамша орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Бүгінгі таңда жеке тұлғаны басқару

емес, оның даму үдерісін басқару қажет.

Оны педагогикалық іс әрекет арқылы көрі-

неді. Оқушы белсенділігінің әсерін арттыру

үшін қолданылатын әдістерді-интерактивті

әдіс деп атайды.

Интерактивті әдісті таңдау себебі

көбіне ол оқушылардан модельдеуді және

қатысушының дағдысын дамыту, яғни

бүгінгі демократиялық қоғамға қажетті

болуын талап етеді. Мұнан ары қарай

"интерактивті оқыту" терминінің мазмұны

түсіндіріледі, біз бұл оқыту түрін не үшін,

қайда қолдануымыз керек, сонымен бірге

оны сабақ барысында сенімді түрде және

үнемі қолдану керек.

Атап айту керек, ұсынылып отырған

әдістер кез келген сабаққа, кез келген дең-

гейге қатысы бар. Интерактивті үдеріс деге-

німіз оқу үдерісіне қатысушылардың өзара

ықпалдастығы мен бір - біріне өзара әсерінің

мақсатқа бағытталған түрдегі үрдісі.

Интерактивті әдіс оған қатысушы-

лардың қарым-қатынас жасауының жоғары

қарқындылығы-мен, өзара қызмет алмасуы-

мен, қызмет түрлерін ауыстырумен және

түрлендіруімен, процессуалдылықпен (қаты-

сушылар жағдайының өзгеруімен), олардың

өз қызметін мақсатқа бағыттау түріндегі

рефлекциясымен сипатталады.

Оқыту мен оқудағы интерактивті әдіс,

бұл сабақ барысындағы оқушы - оқушы,

оқушы - мұғалім арасындағы жоғары

деңгейдегі өзара әрекеттер. Мұндай өзара

әрекеттер көбіне, ұсынылған шешімнің

қаншалықты қажеттілігіне және де

мәселелердің қандай жолдармен шешілетін

нұсқаларын талқылау формасында жүзеге

асырылады.

Мұндағы ең бастысы, жауаптың өзінен

де мәселені шешу үдерісінің маңызды неме-

се маңыздырақ екенін түсіну. Интерактивті

әдістің мақсаты тек қана ақпарат беру ғана

емес, оқушылардың өз бетімен жауап табу

Мультимедиа

Оқыту құралы Бiлiм беру ресурсы

Бiлiм беру ортасы Қарым-қатынас құралы

48

дағдыларын қалыптастырумен байланысты

болып отыр және педагогикалық өзара ық-

палдастық әрекетіне қатысушылардың мінез-

құлық және қызмет үлгілерін өзгерту және

жақсарту. Өз әрекетін және серіктесінің әре-

кетін талдай келе, әрбір қатысушы өз мінез -

құлқының үлгісін өзгертеді және оны саналы

түрде меңгереді.

Интерактивті үдерісті ұйымдастыру-

дың жетекші қағидалары:

- ойлау қызметін ұйымдастыру;

- мазмұн шығарушылық қызметті ұйым-

дастыру;

- таңдау еркі;

- рефлекцияны ұйымдастыру.

Интерактивті әдіс өзара әрекет түрін

және кең көлемдегі тапсырмаларды қамтиды.

Бірақ та қандай әдістемелік тәсілдер болма-

сын, негізгі білім көздері оқушының өз

өміріндегі тәжірибесі болып табылады. Оқы-

ту барысында оқушылармен өзара әрекеттер

болады:

- мұғаліммен (яғни оқушы мұғалімнің

сұрақтарына жауап бергенде);

- Шақырылған адамдармен (немесе сынып

басқа мекемеде және адамдардан бірге);

- басқа оқушылармен (жұптық жұмыс);

- шағын топта (3 - 5 оқушы);

- үлкен топта (рөлдік ойындар/дебат,

сыныптағы талдау және т.б.);

- оқушылар тобы және тұрғындар (оқушылар

әлеуметтік сұрау жүргізеді);

- кейбір техниканың түрлері (мысалы,

компьютермен).

Интерактивті оқыту әдісін ұйымдасты-

рудың негізгі ережелері:

Бірінші ереже. Жұмысқа барлық оқу-

шылар қатыстырылуы керек, осы мақсатта

пікірталас әрекетіне барлық қатысушыларды

тартатын технологияны таңдау маңызды.

Екінші ереже. Қатысушыларды психо-

логиялық дайындау қажет. Мұндай жұмыс

түріне барлық қатысушылар бірдей дайын

болмауы мүмкін. Осыған байланысты қаты-

сушыларды үнемі мақтап, өзін көрсетуге

мүмкіндік беріп отыру керек.

Үшінші ереже. Интерактивті оқытуда

қатысушылар саны көп болмау керек, 25

адамнан артпауы керек. Тек осы жағдайда

ғана, аз топпен жемісті, дұрыс жұмыс

жасауға болады.

Төртінші ереже. Жұмыс жасауға

арналған жердің дайындығы. Оқушылар топ

- топпен және жалпы түгелдей сыйуы үшін

жайлылық қажет.ъ

Бесінші ереже. Жұмыс уақытын нақты

белгілеу. Бұған жұмыс басында келісіп, оны

бұзбау керек. Әркімнің сөз сөйлеуге құқылы

екендігін есте сақтау керек.

Алтыншы ереже. Топтарға бөлу кезінде

түсіністікпен қарау керек. Бас кезінде өз

еріктерімен, қалауынша бөлінуін қамтамасыз

ету. Содан кейін кездейсоқ таңдауды

пайдалануға болады.

Қазақ тілі пәнін оқытудың оқушы қы-

зығушылығын арттыруда өзіндік ерекшелік-

тері бар. Сондықтан оқушылардың мектепте

алатын білімі мен тәрбиесін жетілдіруде

оқытудың жаңа формасы тиімді болмақ. Қа-

зіргі кезде оқыту үрдісінде сын тұрғысынан

ойлау, жаңа ақпараттық технологияларын са-

бақта қолдану бастауыш сынып оқушылары-

ның ойлау қабілеттерін, белсенділігін артты-

рады.

Интерактивті тақта мұғалімнің сынып-

тағы әрбір оқушыға ақпаратты тиімді жеткі-

зуіне көмектеседі. Интерактивті тақта әр түр-

лі бағытта оқытуды және сабақ беруді өз-

гертуі мүмкін. Олар сабақтан тыс, уақытты

жоспарлауға, сондай-ақ сабаққа дайындалу-

ға, оқушылардың зейінін аударуға және

ынталандыруға, ақпараттарды көрсетуге,

уақытты тиімді пайдалануға өте қолайлы.

Интерактивті тақта – барлық сыныпта

оқыту үшін таптырмайтын құрал. Бұл ви-

зуалды ресурс мұғалімнің жаңа материал-

дарды оқушыларға өте тартымды және тез

жеткізуіне көмектеседі. Бұл тақта ақпарат-

тарды әр түрлі мультимедиялық ресурстар-

дың көмегімен жеткізуге мүмкіндік береді:

мұғалімдер мен оқушылар материалдарды

түсіне және жете толық игере алады. Қиын

мәселелерді жеңіл түсіндіріп, схемаларды

беруде өте ыңғайлы.

Жалпы білім беру жүйесінде үйреншік-

ті дағдыдан үйлесінді, күрделі сабақтастық-

тарды қамтуға, жаңа ақпараттық, компьютер-

лік жабдықтармен жұмыс істеуге көшу –

қазіргі заман талаптарынан туындап отыр.

Біздің елімізде қазақ тілі - мемлекеттік

тіл. Соған орай оқу орыс тілінде жүретін

мек-тептерде егемендік еліміздің

мемлекеттік тілі – қазақ тілін оқыту өмірлік

49

зор маңызға ие. Орыс тілді мектептерінде

қазақ тілі саба-ғының білімдік дәрежесі

бүтіндей басқа. Өйткені, орыс топтарындағы

қазақ тілін оқы-тудың әдісі де, оған

қойылатын талаптары да өзгеше. Мақсаты-

оқушыларды қазақша сөй-лей білуге үйрету

болады да, сондықтан сөз-дерден сөйлем

құрау үшін грамматикалық ережелер,

анықтамалар сөз үйретудің техни-касы

ретінде қарастырылады. Қазіргі уақыт-та

орыс тілді мектептерде қазақ тілін оқыту-

дың тиімділігі жоғары түрлі оқыту техноло-

гиялары қолданылады, соның бірі ИКТ.

Интерактивті тақта сабақты түрленді-

руге көмегін тигізіп, оқытудың барлық кезе-

ңінде, яғни, бастауыш мектепте оқытуды қы-

зықты да әсерлі өткізуге ықпалын тигізеді.

Интерактивті тақта бастауыш сыныптар

үшін өте қолайлы.

Оқушылардың қызығушыларын артты-

руда, сабақ барысында дидактикалық мате-

риал түрінде қолдануға, жаңа тақырыптар

меңгерген кезде мұғалімге түсіндіру бары-

сында, оқушыларға тақырыпты меңгеруге

көмекші ретінде қолданылады.

Әр тұлғаның қайталанбас мүмкіндігін

есепке ала отырып, әр оқушының өзіндік

дамуына, өзіндік ізденуіне ықпал ету арқылы

оның ой-өрісін кеңейту, біліктілігін нығайту.

Бұл технология оқыту әдісінің тиімділігі,

баланың жеке тұлға ретінде ашылуы, оның

жан-жақты дамуына табиғи әсер етеді.

Интерактив (ағыл.бірлескен әрекет) өз-

ара әсер ету деген мағынаны білдіреді. Инте-

рактивті оқыту әдісі оқушының оқу үрдесін

ұйымдастыруға толық қатынасын белсенді

тұлға болып қалыптасуына мүмкіндік аша-

тын тиімді оқыту әдісі.

Қазақ тілі сабағында ақпараттық

технологияларды тиімді қолдану әр ұстаздың

міндетіне айналып келеді. Бірақ бұл

технологияларды біз қалай қолдануымыз

керек?

Мұғалім бұрынғыдай дайын білім

бермейді, оқушыларға өз бетімен ізденуге

нұсқау ғана береді. Оқу үрдісін ақпараттан-

дыру арқылы нәтижеге жетемін деген мұ-

ғалім алдымен келесі міндеттерге мән беру

керек

Компьютерлік оқу құралдарын зерде-

леу және қолдану;

1. Ақпараттық технологияларды зерделеу;

2. Тиімді тәсілдерді анықтау;

3. Тәсілдер мен материалдарды құрастыру

және қолдану;

4. Қолданылған тәсілдердің нәтижесін

бағалау.

Қазіргі кезде сабақта әдістемелік мақ-

сатқа қарай келесі бағдарламаларды қолда-

нуға болады:

1. Тренажер – бағдарламалар;

2. Бақылаушы - бағдарламалар;

3. Тәлімгерлік бағдарламалар;

4. Көрнекіліктер бағдарламалары;

5. Ақпараттық-анықтамалық бағдарламалар

Тренажер бағдарламалар оқушының бі-

лімін, білік-дағдысын бекітуге, пысықтауға

арналған. Бақылаушы бағдарламалар бақы-

лауға қажетті тұрақтылықты, көпнұсқалы-

лықты, бағаның мұғалімнің субъективтік

көзқарасынан және тағы да басқа факторлар-

дан тәуелсіздігін қамтамасыз етіп, білім беру

үрдісінің сапасын жоғарлатып, оқытушының

еңбек өнімділігін, нәтижелілігін жоғарлата-

ды.

Тәлімгерлік бағдарламалар оқушылар-

дың жауабын өндейтін бағдарламалар. Көр-

некілік бағдарламалары арқылы компьютер-

ді көрнекілік құралы ретінде қолдана оты-

рып оқушыларды жаңа тақырыпқа керекті

материалдармен таныстыруға болады.

Дәстүрлі оқыту әдісімен салыстырған-

да интерактивті оқытуда мұғалім мен оқу-

шының өзара әрекеттесуі өзгереді, мұғалім

белсенділігі оқушы белсенділігімен ауысады.

Мұғалімнің міндеті оқушының ынта-ықыла-

сына жағдай туғызу.

Мұғалім оқу үрдісін ұйымдастыруда

оқушының тек көмекшісі болады.

Интерактивті оқыту әдісін соңғы кездері

қарқынды оқыту технологиясында кеңінен

қолдануда. Бүгінгі таңда өскелең ұр-паққа

сапалы білім беру барысында осы аталмыш

технология нәтижелі жетістік, оқу-шылар

бірінші болып интерактивті тақтаның

педагогикалық мүмкіншіліктерін аса жоғары

бағалап, оны іс жүзінде тиімді қолдану тәсіл-

дерін үздіксіз зерттеу үстінде. Шынында да,

интерактивтік тақта сабақты түрлендіруге

көмегін тигізіп, яғни оқытудың барлық кезе-

ңінде, әсіресе бастауыш сыныптарда қазақ

тілін оқытуды қызықты да әсерлі өткізуге

ықпалын тигізеді.

50

Оқушыны ойлау мен сөйлеу дағдыла-

рына төселдіруде интерактивті тақта оқыту

әдісінің бір түрі болып саналады. Мәтінді кө-

ре отыра тыңдауды қалыптастыру мәдение-

тін сөз етсек, ең алдымен, жаңа техникалық

құрал-жабдықпен, яғни интерактивті тақта-

мен жұмыс жүргізу технологиясы алға тар-

тылады.

Қазақ тілі сабағанда интерактивтік

тақтамен жұмыс жүргізу технологиясындағы

автономды түрде меңгеріп негіздеуіне мүм-

кіншілік береді. Интерактивтік тақта арқылы

дидактикалық материалдармен қоса неше

түрлі дыбыстарды оқушаларға естіртуге бо-

лады мысалы: құстардың үнін, судың дыбы-

сын т.б.

Сонымен қатар айта кетерлік мұғалім

ғана емес оқушыда тақтаны қолдана алады,

мысалы айтқанда заттарды үлкейту немесе

керісінше кішірейту, бір затты биік немесе

аласа түрін көрсету, тақтада мұғалім ар-

қылы дайындалған тапсырмаларды орын-

дау.

Сабақта интерактивті тақтаны қолдану

оқушының пәнге деген қызығушылығын арт-

тыруға ықпалын тигізеді. Өз тәжірибемде са-

бақты тартымды және динамикалы түрде

жеткізу үшін тақтаны пайдаланамын. Осы

орайда интерактивті тақтамен өткізген қазақ

тілі пәні бойынша 3-сыныптың «Күз» сабақ

үлгісін ұсынып отырмын.

Қорытынды: Қорыта келе интерактивті

әдістеме оқу-тәрбие үрдісінде тиімді қолдану

ұстаздар жұмысын өнімді, нәтижелі, ал

оқушылардың білім алу әрекетін мәнді,

қызықты пайдалы етеді.

АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ

Ергазина А.У.,

№3 Хромтау орта мектебінің ағылшын тілі пәні мұғалімі

Ағылшын тілі сабақтарын оқытуда не-

гізгі көзделетін мақсат оқушыларға грамма-

тиканы және лексиканы түсіндіре отырып,

олардың ойлау қабілетін дамытып, жаттығу

жұмыстарын орындай отырып тиімді әдісін

таңдай білу және жазу сауаттылығын көтеру

болып табылады. Оқушыларға тиянақты бі-

лім алу мақсатында түрлі тәсілдер қолданып,

сабақта берілген ұғымдар мен жаңа мате-

риалдарды оқушылардың есінде мұқият қал-

дыру жолында алуан жұмыстар жүргізіледі.

Сабақты сәтті ұйымдастырудағы басты

мақсат оқушының сабаққа деген қызығушы-

лығын арттырып, бүгінгі заман талабына сай

білім беру. Сабақтың сәтті өтуі біріншіден

мұғалімнің біліміне, іскерлігіне, тәжірибесі-

не байланысты болса, екіншіден сабақ мате-

риалына, ал үшіншіден сынып типіне, төр-

тіншіден мұғалім мен оқушының көңіл-кү-

йіне де байланысты. Сабақты тартымды әрі

сәтті өткізе білу мұғалімдер қауымынан көп

ізденуді, білімділікті, қабілеттілікті және

тапқырлықты қажет етеді.

Еліміз егемендік алған соң қоғам өмірі-

нің түрлі салаларында, оның ішінде білім са-

ласында бірінші кезекте адамға қарай бет-

бұрыс жасалып, оның жан дүниесіне баса на-

зар аударылды және жеке тұлғаның қалып-

тасып дамуына бағытталған жаңа жүйе ай-

қындалды. Қай кезеңде болмасын, мектепте-

гі басты тұлға мұғалім. Алған білімін адам-

зат игілігіне жұмсайтын, қазақтын ой-та-

нымының иесін де тәрбиелейтін мұғалім.

Ж.Аймауытов: «Сабақ беру жай ғана шебер-

лік емес, ол жаңадан жаңаны табатын өнер»

деген екен. Сондықтан да шығар қазіргі са-

бақ қандай болу керек, оның қандай жақтары

жеткіліксіз, қай саласына көп мән бөлу

керек, күнделікті сабақтың сәтті өтуін қалай

қамтамасыз етуге болады деген сан алуан сұ-

рақтар әрқайсымызды толғандырып жүргені

сөзсіз. Мұғалімнің басты мақсаты өзіндік

адамгершілік құндылықтарды бала бойына

дарыта отырып, оның жүрек түкпіріндегі ру-

хани қазынасын жарыққа шығару, әрбір ба-

ланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру. Мұ-

ғалім әрбір сабақтың идеялық ғылыми жағы-

на терең үңіліп, оның өзіндік ерекшелігін

жан-жақты аша біліп, практикалық ерекшелі-

гіне баса назар аударып, оқушының сауатты-

лығын арттыруды әрбір сабақтың мақсаты

етіп қоя білуі қажет. Сол үшін де қазіргі таң-

дағы педагогика жаңалықтарын қолдана білу

оқыту мақсатына жетудің бірден бір жолы.

51

Соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогика-

лық технологиялары енгізілуде. Менің ойым-

ша, сабақты сәтті ұйымдастырудың бірнеше

алғы шарттары бар. Олар:

- сабақтың тақырыбына сай сабақ жоспарын

жасау. Сабақ жоспары нақтылы жүзеге аса-

тындай етіп жасалынуы қажет. Дұрыс құ-

рылмаған сабақ жоспары жақсы нәтиже

бермейді.

- тақырыпқа сай сабақ түрін, оның әдіс-

тәсілдерін түрлендіріп отыру.

- қосымша материалдарды тақырыпқа сай

шығармашылықпен іріктеп ала білу.

- дидактикалық,техникалық құралдарды,

электрондық оқулықтарды мақсатқа сай,

оқушы сезіміне әсер ететіндей тұрғыда

пайдалану.

- сабақта алдыңғы қатарлы озық іс-тәжіри-

белер мен жаңа технологияларды пайдалану.

Осы жеті модульді сабаққа кіріктіріп,

психологиялық тренингтер өткізіп, сергіту

сәттерін өткіземін. Бұл тәсілдің ерекшелігі –

класс оқушыларын жақсы, жаман оқитын

оқушылар деп бөлмей, барлық баланың

дамуы үшін қолайлы жағдай туғызуды

мақсат тұтады. Нашар оқитын оқушының да

өз шамасы келгенінше, қабілеті жеткен

жерге дейін еңбек етуі ойластырылған,

оқушының сезім, түйсігін, қабылдау -

ынтасын, зейінін, есте сақтауын, ұғынуын,

ойлау, қиялдау, болжау қабілетін, ерік-

қайратын, оқу іс-әрекеттерінің дағды -

машықтарын, жауапкершілігін, дербестігін,

өз бетінше ізденісін дамыту.

ТЕХНОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

Жуканова Н.К.,

Байғанин ауданы Т.Жармағамбетов атындағы орта мектебінің технология пәні мұғалімі

“Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі оқытудың жаңа технологияларын енгізу,

білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу”

ҚР.”Білім туралы” Заңының 8-бабы

Кілт сөздер: ақпаратты технологиялар,

электронды оқулықтар, компьютерлік бағ-

дарламалар, шығармашылық ізденіс.

Қазіргі заман талабына сай адамдардың

мәлімет алмасуына, қарым-қатынасына ақпа-

раттық-коммуникативтік технологиялардың

кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып

келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды

қалыптастыру қажетті шартқа айналып отыр.

Келешек қоғамымыздың мүшелері жастар-

дың бойында ақпараттық мәдениетті қалып-

тастыру қоғамның алдында тұрған ең басты

міндет. Біріккен ұлттар ұйымының шешімі-

мен «ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасы-

ры» деп аталды. Қазақстан Республикасы да

ғылыми-техникалық прогрестің негізгі

белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын

жаңа кезеңіне енді.

Қоғамды ақпараттандыру – экономика-

ның, ғылымның, мәдениеттің дамуының не-

гізгі шарттарының бірі. Осы мәселені шешу-

дегі басты рөл мектепке жүктеледі. Адам-

заттың қолы жеткен ең үлкен табыстарының

бірі осы ақпарат. Бірақ оны шектен тыс

ашық қолдана берсе, жастар санасын улай-

тын да нәрсеге айналып кетуі мүмкін. «Қа-

зіргі заманда жастарға ақпараттық техноло-

гиямен байланысты әлемдік стандартқа сай

мүдделі жаңа білім беру өте қажет» деп,

Елбасы атап көрсеткендей, жас ұрпаққа

білім беру жолында ақпараттық технология-

ны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиім-

ділігін арттырудың маңызы зор. Сапалы бі-

лім беру қазіргі уақытта, білім алушылардың

жұмысын ұйымдастыруда жаңа әдістер мен

технологияларды кеңінен пайдалануды, бі-

лім беруді ақпараттандыруды талап етеді.

Ақпараттық-коммуникациялық технология

электрондық есептеуіш техникасымен жұ-

мыс істеуге, оқу барысында компьютерді

пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқу-

лықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға,

интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік

оқыту бағдарламаларына негізделеді. Ақпа-

раттық әдістемелік материалдар коммуника-

циялық байланыс құралдарын пайдалану ар-

52

қылы білім беруді жетілдіруді көздейді. За-

ман ағымына қарай ақпараттық-коммуника-

циялық технологияны қолдану айтарлықтай

нәтиже беруде. Кез-келген сабақта электрон-

дық оқулықты пайдалананып, оқушылардың

танымдық белсенділігін арттырып қана қой-

май, логикалық ойлау жүйесін қалыптасты-

руға, шығармашылықпен еңбек етуіне

жағдай жасайды.

Технология сабақтарында компьютер-

лік технологияны тиімді пайдалану арқылы

оқушылардың ойлау қабілетін дамытып, өз

бетінше жұмыс істеуге дағдыландыруға, оқу-

шының ақпараттық ізденіс қабілетін артты-

руға болады. Технология пәнінің мұғалімі

күнделікті сабағы арқылы, оқушыларды

адамгершілікке, өз-өзіне сын көзімен қарау-

ға, сонымен қатар, жауапкершілік пен адал-

дыққа бейімдейді. Бұл қасиеттерді бойына

сіңірген оқушы келешекте қиындыққа және

уақытша психологиялық қолайсыздыққа тө-

зімді болады. Компьютер оқу үрдісінде қол-

данылатын оқытудың тиімді құралдарының

бірі. Ол оқытудың әдістері мен мазмұнын

анықтамайды.

Оқытудың компьютерлік техноло-

гиясы дегеніміз білім алушыларға ақпаратты

компьютер арқылы дайындау және беру үр-

дісі. Компьютерлік технологияға әртүрлі

оқыту әдістері жатады: бағдарламалық оқы-

ту, танымдық оқыту және т.б. Қазіргі уақыт-

та әрбір жаңа заманғы адам компьютерді

біледі, оны жұмыста да,үйде де қолданады

Бүгінгі күні видео және аудио ақпаратты өң-

деу және бейнероликтерді құру аса қиын-

дыққа соқпайды. Қазіргі уақытта оқушылар-

ға сапалы білім беруде компьютердің атқара-

тын ролі ерекше. Мұғалімнің кәсіптік деңге-

йі мен оқушылардың қызығушылығын арт-

тыруда бірден-бір құрал компьютер. Оқу үр-

дісінде компьютер оқып-үйрену нысаны ре-

тінде, сонымен бірге оқыту, тәрбиелеу, да-

мыту мен оқытудың мазмұнын меңгеруді

диагностикалау құралы ретінде әрекет етеді.

Мұның өзі ақпараттық технологияларды пай-

даланудың екі бағыты бар екендігін анық-

тауға мүмкіндік береді.

Бірінші бағыт тұрғысынан алып қара-

сақ, ақпараттық технологиялар білім, білік,

дағдыны игеру үшін қажетті ресурс болып

табылып, оқушылардың саналы тәрбие, сапа-

лы білім алуына жағдай жасайды, ал екінші

бағыт тұрғысында ақпараттық технология-

лар оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру тиімді-

лігін арттырудың қуатты құралы болып

табылады. Сондықтан білім беруді жаңа са-

тыға көтеру үшін тек білім мазмұны мен

оқыту әдістерін ғана емес, ақпараттық техно-

логияларды кеңінен пайдалану арқылы оқы-

туды ұйымдастыру формаларын да жетілдіру

керек. Ақпараттық технологияны қолдану

арқылы оқыту:

- жаңа ақпараттық технологияны қолдану

арқылы бiлiмнiң сапасын көтеру;

- жаңа ақпараттық және телекоммуникация-

лық технологияларды енгiзу арқылы бiлiм

беру мазмұнын жаңарту;

- жаңа ақпараттық технологияны қолдану

саласы бойынша оқушылардың мамандыққа

баулу механизмiн құру;

- бiздiң елiмiздегi және шет елдердегi жи-

нақталған ақпараттық ресурстарға жедел

ену;

- бiлiм берудiң телекоммуникациялық

желiлерiн құру;

Ақпараттық-қатынастық технологияны

бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін

дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік

білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолда-

ну негізгі мәнге ие болып отыр. Қазіргі ақ-

параттық технологиялардың қарқынды даму

кезеңінде орта білім беретін оқу орындары-

ның оқу үдерісінің тиімділігі болашақ мұға-

лімнің кәсіби дайындығына тікелей қатысты.

Сол себепті ақпараттық-қатынастық техно-

логиялар құралдарын педагогикалық іс-әре-

кетке кеңінен қолдана білу іскерліктерінің

жоғары деңгейде қалыптасуы мектеп мұға-

лімдерінің кәсіби дайындығына қойылатын

талаптар қатарына енеді. Осы орайда, жоға-

ры оқу орындарында болашақ мұғалімдерді

педагогикалық үдерісте ақпараттық техноло-

гиялар мен бағдарламалық құралдарды қол-

дануға ғана емес, осы құралдарды жасауға

дайындау өзекті мәселе болып табылады.

Қазіргі қоғамды ақпараттандыру үде-

рістері және олармен тығыз байланыстағы

білім беру жүйесінің барлық формаларын ақ-

параттандыру, жаңа ақпараттық және қаты-

настық технологияларын (АҚТ) меңгеру жә-

не жаппай тарату үдерістерімен сипаттала-

ды. Мұндай технологиялар білім берудің жа-

ңа жүйелерінде оқытушы мен оқушының

арасында қарым-қатынас орнату және мағлұ-

53

мат алмасу үшін белсенді қолданылады.

Қазіргі оқытушы АҚТ төңірегіндегі білім-

дерді игеріп қана қоймай, сондай-ақ оларды

өзінің кәсіби іс-әрекетінде пайдалана алатын

маман болуы тиіс. Ашық және басқа білім

беру формаларында қолданылатын АҚТ құ-

ралдарының негізгі түрінің бірі электрондық

басылымдар болып табылады. Компьютерді

оқытушы қосымша материалдар, әртүрлі

анықтамалық мәліметтерден ақпараттар беру

үшін көрнекі құрал ретінде пайдалана алады.

Мұндай мәліметтерге графиктер, сыз-

балар және суреттер т.б. жатқызуға болады.

Мұғалім араласпай-ақ, оқушылар өздері мең-

геруге тиісті ақпараттар беріледі. Қажетті ақ-

параттарды жинақтауда электрондық техни-

каларды енгізу уақыт үнемдейді, қарастырып

отырған кезеңде ақпараттың толықтығын

жоғарылатады, ақпараттық-анықтамалық жү-

йе кұрамында электрондық құрырғылармен

жұмыс істеу дағдысын қалыптастыруға мүм-

кіндік туғызады. Жаңа ақпараттық техноло-

гия құралдарын технология пәні сабақта-

рында пайдалану, оқушының шығармашы-

лық, интеллектуалдық қабілетінің дамуына,

өз білімін өмірде пайдалана білу дағдыла-

рының қалыптасуына әкеледі. Мұндай мүм-

кіндіктерді қазіргі кездегі бар және жаңадан

қалыптасып келе жатқан электрондық оқыту

құралдары бере алады.

Электрондық оқулықтар негізгі білім

берудің электрондық басылымдары болып

табылады. Электрондық оқулықтар жоғары

ғылыми және әдістемелік деңгейде жасалады

және бағдарлама мен стандарттың дидакти-

калық бірліктерін анықтайтын, білім беру

стандарттарына толығымен сәйкес келуі ке-

рек. Одан басқа, электрондық оқулықтар ин-

терактивті кері байланысты жүзеге асыратын

пәнді оқыту барысында дидактикалық жүйе-

нің үздіксіздігін және толықтығын қамтама-

сыз ету керек. Электрондық оқулықтардың

негізгі қасиеттерінің бірі оның мазмұнын

қағаз жүзінде шығаруға мүмкіндік жасау

болып табылады.

Электрондық оқулық ғылыми-педаго-

гикалық құрал.

Электрондық оқулықтардың тиімділігі:

- теориялық материалды өз бетімен оқып

үйренуге, зерттеуге мүмкіндік береді;

- сабақты иллюстрациялық материалдармен

жабдықтауға көмектеседі;

- сабақта және сабақтан тыс уақытта өз

бетімен әр түрлі деңгейлі шығармашылық

тапсырмалар орындауға мүмкіндік береді.

Мультимедиалық технологиялардың қ-

ызықты мүмкіндіктері электрондық оқу құ-

ралдарын жасауды және де басқа оқып үйре-

нуге арналған құралдар жасауда көп қолда-

нылады. Мультимедиялық технологияларды

кеңінен қолдану оқытудың қазіргі компью-

терлік технологияларын дамытудың жаңа

бағыттарын дамытуға зор үлес қосып келеді.

Компьютер және ақпараттық технологиялар

арқылы жасалып жатқан оқыту үдерісі оқу-

шының жаңаша оқу қабілетін қалыптасты-

рып, оларды жүйелік байланыстар мен

заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде -

өздерінің кәсіби потенциалдарының қалып-

тасуына жол ашуы керек. Оқу үдерісінде ақ-

параттық және қатынастық технология құ-

ралдарын кешенді пайдалану мүмкіндігін тә-

жірибе жүзінде жүзеге асыру бұрыннан

таныс бағдарлама құралдары мен дүниежү-

зілік алғы шепке сәйкес келетін жаңа құ-

ралдар болып табылатын көп функционалды

білім берудің электрондық басылымдарын

жасау және қолдану арқылы да жетуге де

болады.

Қорытындылай келе біздің мақсатымыз

қазіргі заман талабына сай ұрпақ тәрбиелеу,

оларды «оқи» білуге үйрету, стандартты

емес жағдайлардан шыға білуге үйрету, қа-

шықтан оқытуға үйрету, көп материалды аз

уақытқа қабылдай білуге үйрету. Осылардың

бәрін іске асыру үшін жаңа технологияларды

сабаққа қолдана білу әрбір мұғалімнің мін-

деті. Білім беруді аталған оқыту технология-

сы негізінде ұйымдастыру оқушының өзінің

дербес мүмкіндіктерін ескере отырып, бел-

сенді іс-әрекет жасауына, оқушының тұлға

ретінде үнемі дамуына, өзін-өзі тәрбиелеп

дамытуына, жеке ерекшеліктерін ескеруге

жағдай туғыза алуымен маңызды екенін

ерекше атап өтпекпін.

Әдебиеттер:

1. Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан халқына

жолдауы. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан».

2. Б.Б.Аккуланова «Ақпараттық-коммуника-

циялық технологияларды пайдалану арқылы

білім беру деңгейін котеру».

3. Н.Исабек «Компьютерлік технологияны

пайдаланудың оңтайлы өлшемдері

54

РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ ДЕТЕЙ ЧЕРЕЗ НЕТРАДИЦИОННУЮ

ТЕХНИКУ РИСОВАНИЯ

Камбарова Б.К.,

Воспитатель Ясли-сад №19 «Қызғалдақ»

«Источники способностей и дарований

детей находятся на кончиках их пальцев. От

них идут тончайшие ручейки, которые пита-

ют источник творческой мысли. Чем больше

уверенности в движении детской руки, тем

ярче творческая стихия детского разума, тем

он умнее».

В.А.Сухомлинский.

Достижения детей дошкольного воз-

раста определяется не суммой конкретных

знаний, умений и навыков, а совокупностью

личностных качеств, в том числе обеспечи-

вающих психологическую готовность ребен-

ка к школе. Развитие ребенка осуществляет-

ся в игре, а не в учебной деятельности. При

проведении занятий мы создаем благоприят-

ные условия для формирования таких ка-

честв, как пытливость, инициатива, любо-

знательность, самостоятельность. Например,

работу в этом направлении мы начинаем с

того, что предлагаем детям самостоятельно

выбрать себе нетрадиционный материал в

окружающих его предметах («Оттиск смятой

бумагой», «Рисование на скомканной бума-

ге», «Знакомая форма новый предмет»).

У детей младшего возраста работа с не-

традиционными техниками изображения вы-

зывает радостное настроение, снимает страх

перед краской, боязнь не справиться с про-

цессом рисования. Многие виды нетради-

ционного рисования способствуют повыше-

нию уровня развития зрительно-моторной

координации. При непосредственном кон-

такте пальцев рук с краской дети познают ее

свойства: густоту, твердость, вязкость. («Ри-

сование пальчиками», «Рисование руками,

ладонью, кулаком, пальцами».) Также разви-

вается мелкая моторика пальцев рук, кисти.

В средней группе совершенствуются

умения и навыки детей в использовании

различных нетрадиционных техник. Дети, в

совместной деятельности с педагогом, знако-

мятся с новыми материалами, эксперименти-

руют с ними, передавая задуманный образ.

Например, «Прилетел снегирь ко мне, сел

прямо на ладошку. Нарисую я его любимою

картошкой». Дети испытывают восторг,

удивление, когда узнают, что картошку мож-

но не только кушать, но и использовать в ри-

совании. Дети старшего возраста используют

цвет как средство передачи настроения, экс-

периментируют (смешивает краску с мыль-

ной пеной, с клеем). В изображении сказоч-

ных образов появляется умение передавать

признаки необычности, сказочности. («Рисо-

вание мыльной пеной», «Рисование с по-

мощью соли», «Рисование по - сырому».)

Совместно с детьми было разработано

пособие альбом «Виды нетрадиционных тех-

ник рисования» на основе детских рисунков.

Периодически наш альбом пополнялся новы-

ми материалами. Данный альбом является

мобильным, позволяющий пользоваться им

как индивидуально, так и нескольким детям

одновременно. С помощью изготовленного

нами пособия, дети изучают и закрепляют

знания о многообразии нетрадиционных тех-

ник, и могут самостоятельно применять лю-

бую технику при рисовании. Изобразитель-

ная деятельность выступает как образное

средство познания действительности, поэто-

му играет важную роль в умственном разви-

тии детей, а умственное воспитание тесно

связано с развитием речи детей. Как извест-

но, речь детей впрямую зависит от тонкой

моторики пальцев рук. Занятия продуктив-

ной деятельностью развивают творческое во-

ображение ребёнка, способствуют развитию

мускулатуры руки, координации движений,

развивают свойства мышления (анализ, син-

тез, умение сравнивать). Во время продук-

тивной деятельности мы знакомим детей с

формой, цветом, размером, положением в

пространстве, новыми словами действиями,

т.е. глаголами, учим различать и употреблять

слова, обозначающие внешние признаки

предметов. Работая над рисунком, дошколь-

ники учатся выделять особенности, качества,

внешние свойства предметов, главные и вто-

ростепенные детали, правильно устанавли-

вать и соотносить одну часть предмета с дру-

гой, передавать пропорции, сравнивать вели-

55

чину деталей, сопоставлять свой рисунок с

натурой, с работами товарищей («Кляксогра-

фия», «Монотипия», мармарирование,

свеча+акварель и др.).

Применяемые нами нетрадиционные

техники изображения способствовали ослаб-

лению возбуждения слишком эмоционально

расторможенных детей. Из нашего опыта ра-

боты можно отметить, что нетрадиционное

рисование, например, игра в кляксы, увле-

кает детей, а чем сильнее ребенок увлечен,

тем больше он сосредотачивается. Если чрез-

мерно активный ребенок нуждался в боль-

шем пространстве для разворачивания его

деятельности, если его внимание было край-

не неустойчиво и рассеянно, то в процессе

нашей работы с использованием нетради-

ционного рисования, зона его активности су-

жалась, уменьшалась амплитуда движений.

Крупные и неточные движения руками пос-

тепенно становились более тонкими и точ-

ными. Таким образом, использование нетра-

диционных техник изображения способст-

вует познавательной деятельности, коррек-

ции психических процессов и личностной

сферы дошкольников в целом.

Дошкольное образование является пер-

вой и начальной ступенью школьного обра-

зования. Важно отметить, что занятия рисо-

ванием очень важны при подготовке ребенка

к школьному обучению. Благодаря изобрази-

тельной деятельности дети учатся удержи-

вать определенное положение корпуса, рук,

наклон карандаша, кисти, регулировать раз-

мах, темп, силу нажима, укладываться в оп-

ределенное время, оценивать работу, дово-

дить начатое до конца, помогать друг другу.

Опыт работы с детьми в нашем дет-

ском саду показал: рисовать необычными

способами и использовать при этом материа-

лы, которые окружают нас в повседневной

жизни, вызывают у детей огромные положи-

тельные эмоции. Рисование увлекает детей, а

особенно нетрадиционное, дети с огромным

желанием рисуют, творят и сочиняют что-то

новое сами. Рисуя этими способами, дети не

боятся ошибиться, так как все легко можно

исправить, а из ошибки легко можно приду-

мать что-то новое, и ребенок обретает уве-

ренность в себе, преодолевает «боязнь чис-

того листа бумаги» и начинает чувствовать

себя маленьким художником

В последние годы в современной систе-

ме образования возрос интерес к развитию

креативности детей школьного и дошколь-

ного возраста. Актуальность этого вопроса

связана с динамикой современного мира, с

изменениями в образовательной парадигме,

в связи с которыми повысились требования и

к качествам личности. Существует множест-

во определений термина «креативность».

Наиболее полное и удачное, на наш взгляд,

отражено в психологическом словаре: креа-

тивность (от лат. creative – творческий) спо-

собность личности генерировать нестандарт-

ные идеи, быстро находить выход их проб-

лемных ситуаций, не копируя при этом тра-

диционные схемы мышления. Таким обра-

зом, для развития креативности необходимо

активизировать творческий потенциал ребен-

ка, развивать его способности, создавать не-

обходимые условия.

В практике дошкольных образователь-

ных учреждениях в последнее время наме-

тилась определенная тенденция усиления

внимания со стороны педагогов к творче-

скому развитию детей. Одна из задач, нахо-

дящихся в поле зрения методистов и педаго-

гов дошкольных учреждений – совершенст-

вование способов общения с ребенком в нап-

равлении личностно-ориентированного вза-

имодействия с ним, что способствует рас-

крытию творческого потенциала детей. Од-

ним из эффективных способов активизации

этого потенциала является развитие вообра-

жения детей дошкольного возраста через

изобразительную деятельность, так как нель-

зя нарисовать или вылепить что-либо, не

представив, что именно хочешь изобразить.

Интеграция видов художественно-эстетиче-

ской деятельности в дошкольном детстве

имеет естественный характер. Любой вид

продуктивной творческой работы ребенка

целесообразно обогащать и поддерживать,

иногда даже необходимо отойти от стан-

дартов и примитивизма, не исключая, конеч-

но же, при этом основ изобразительной гра-

моты. Тем более, что дети дошкольного воз-

раста очень часто самостоятельно экспери-

ментируют с художественными материалами

и инструментами в процессе освоения спосо-

бов создания того или иного образа.

Использование нетрадиционной техни-

ки на занятиях по изобразительной деятель-

56

ности в практике дошкольных учреждений

дает возможность детям на разных этапах

творческого развития создавать доступными,

простыми средствами интересные, креатив-

ные по содержанию образы.

Так, например, на занятиях по

изобразительной деятельности помимо

обычных гуаши, акварели карандашей, мы

используем восковые мелки, сангину,

художественный уголь. Для создания

различных фактурных эффектов использует-

ся крупа (манка), мыльная пена, поролон, пе-

нопласт, смятая бумага и т.д. Необычной мо-

жет быть и основа, на которой выполняется

рисунок: наждачная, мокрая или мятая бума-

га, ткань, оргстекло.

Использование нетрадиционных тех-

ник рисования в детском саду ведет за собой

расширение представлений у детей дошколь-

ного возраста о художественной выразитель-

ности рисунка, развитие изобразительных

умений и навыков и т.д.

Однако те или иные задачи могут быть

реализованы в том случае, если четко

определяется место и значение той или иной

нетрадиционной техники в каждой

конкретной теме. Рассмотрим под-робнее

использование таких техник на за-нятиях с

детьми дошкольного возраста.

Кляксография с ниточкой - ребенок

опускает нитку в краску, отжимает ее. Затем

на листе бумаги выкладывает из нитки изо-

бражение, оставляя один конец свободным.

После этого сверху накладывает другой

лист, прижимает, придерживая рукой, и вы-

тягивает нитку за кончик. Недостающие де-

тали дорисовываются.

Монотипия - это один отпечаток. Для

ее изготовления нужен полиэтилен или бу-

мага в качестве основы для нанесения на них

акварельных или гуашевых разводов , затем

сверху на рисунок накладывается чистый

лист бумаги, аккуратно проглаживается

сверху рукой и снимается. Получается отпе-

чаток, который так же, как и кляксография,

можно дорисовать. Рисование по сырому- на

лист бумаги с помощьюгубки или кисточки

смачивается водой, пока лист невысох нано-

сится рисунок. Получается размытое изобра-

жение. Для веселых творческих занятий, раз-

вивающих фантазию и воображение, исполь-

зуется рисование окрашенной нитью. Гуашь

наливается в палитру. Ребенок, крепко держа

нитку левой рукой, опускает ее в краску до

уровня пальцев.

Кисточкой в правой руке он помогает

нитке пропитаться краской. Затем

прижимает кисточкой нитку у пальцев и про-

тягивает ее сквозь щетину. Окрашенная нить

хаотично выкладывается на половине сло-

женного листа и прижимается второй поло-

виной. Лист аккуратно открывается, нить

удаляется. Таким образом, получается до-

вольно интересный рисунок. Возможным

представляется оставить несколько отпечат-

ков разного цвета, для этого необходимо

каждый раз брать новую нить.

Таким образом, примеров применения

нетрадиционных техник рисования очень

много, нами описаны лишь наиболее рас-

пространенные и доступные каждому педа-

гогу. Подобные нестандартные подходы к

организации изобразительной деятельности

удивляют и увлекают детей, раскрывают

креативный потенциал ребенка, позволяют

ему самостоятельно экспериментировать, яр-

ко мыслить, чувствовать краски, их характер

и настроение.


1. Анцифирова Н.Г. Необыкновенное

рисование. //Дошкольная педагогика. 2011.

№7 с.39

2. Богоявленская Д.Б. Психология

творческих способностей: Учебное пособие

для студентов высших учебных заведений.

М., 2002.

3. Дружинин В.Н. Общие способности. М.,

1995.

4. Дворецкая О. Мозаика креативности. //

Обруч. 2009.№4 с.10.

5. Лыкова И.А. Изобразительная деятель-

ность в детском саду. Авторская программа

«Цветные ладошки». М., 2007.

6. Маслоу А. Мотивация и личность М.,

1999.

7. Краткий психологический словарь/ Под

ред. Петровского А.В., Ярошевского М.Г. –

Ростов-на-Дону: Феникс, 1999.

57

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ ИНТЕРАКТИВТІ ӘДІСТЕР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН ДАМЫТА ОҚЫТУ

Клютова Г.Ж.,

Қобда ауданы Терісаққан орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Елімізде болып жатқан түрлі бағыттағы

өзгерістер білім беру қызметіне жаңа талап-

тар мен сұраныстар тұрғысынан қарауды,

қол жеткен табыстарды екшеп, сын көзбен

бағалай отырып, жан-жақты саралауды, бо-

лашақ ұрпақтың шығармашылық белсенді-

лігін барынша дамытуды талап етеді. Оқу

процесінде жеке тұлғаға бағытталған оқыту

технологияларын қолдану мен оны озық тә-

жірибемен сабақтастыра зерттеуге аса мән

беріліп отыр. Осыған байланысты білім бе-

рудегі басты міндет оқушылардың шығарма-

шылық қабілетін қалыптастырып, дамыту


Қазақстан Республикасының «Білім бе-

ру туралы» Заңында, Елбасымыздың «Қазақ-

стан 2030» атты стратегиясы мен «Болашақ»,

«Дарын» бағдарламаларында, Қазақстан хал-

қына жыл сайынғы Жолдауында, Қазақстан

Республикасында білім беруді дамытудың

2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік

бағдарламасында білім беру саласындағы

мемлекеттік саясаттың басты қағидалары

ретінде жеке адамның білімділігін ынталан-

дыру және дарындылығын дамыту, білім

берудің дамытушылық және тәрбиелік сипа-

тын күшейту мәселелері айқындалып, ба-

сымды міндеттер қатарына қойылған.

Данышпан Абайдың философиялық ой-

ларында адамның ішкі табиғаты, қасиеттері

мен танымы туралы айтылады. Адамның бо-

йындағы ең басты сипаттар қандай болмақ

және олар қалай қалыптаспақ деген сұрау-

ларға жауап іздеген Абай 38-қара сөзінде

осы сұрауға: «Қашан бір бала ғылым, білімді

махаббатпен көксерлік болса, сонда ғана

оның аты адам болады»- деп жауап берген

1.Мектеп оқушыларының шығарма-

шылық қабілетін дамытудың әлеуметтік-

психологиялық алғышарттары мен ғы-

лыми теориялық негіздері. Еліміздің эко-

номикалық қуаты мен халқымыздың тұрмыс-

салт дәрежесінің жоғары болуы білім беру

үрдісімен де, даму деңгейімен де тікелей

байланысты. Алдынғы қатардағы экономика-

сы күшті дамыған елдер тәжірибесінен білім

беру саласына шығармашылық бетбұрыстар

енгізу, елдегі экономика, ғылым мен мәде-

ниеттің өркендеп дамуының бірден-бір кепі-

лі екендігі айқындалған. Сондықтан, бүгінгі

таңда оқушының жеке тұлғалық ерекшелік-

тері мен мүмкіндіктеріне мән берілуден. Ер-

теңгі болашағымыз, ел мен жердің иесі жас

ұрпақтың дара тұлғалық ерекшеліктері мен

мүмкіндіктерін тап басып танып, дамыту,

оны өзіндік ой-пікірі бар тәуелсіз тұлға ре-

тінде қалыптастыру келелі міндеттердің бірі.

Оқушылардың шығармашылық қабіле-

тін дамыту тек оқу-тәрбие үрдісінде ғана, ба-

ланың жүйелі түрде белсенді интеллектуал-

ды ізденіске тартылуы арқылы ғана іске асуы

мүмкін. Оқушы осы кезде туындаған оқу

проблемаларын салмақтап, негізделген және

жан-жақты тексерілген шешім қабылдайды,

оны әрекет арқылы жүзеге асырады. Мұғалім

оқушының әрекетін қатаң басқарса, жеке

тұлғаны қалыптастыруда мақсатына жете ал-

майды, тек тиянақты, ақылды орындаушыны

ған даярлайды. Оқушыларды үнемі шығар-

машылық сипаттағы шараларға тартып, бір-

те-бірте күрделенетін тапсырмалар мен ше-

шуін таба алатын міндеттер жүктеу арқылы

шығармашылық іс-әрекеттерін қалыптасты-

руға болады. Шешу жолын өздері тауып, өз

бетімен ойлау әрекеті болса ғана шығар-

машылық әрекеттің дамуына түрткі болады.

Оқушының шығармашылық қабілетінің

қалыптасуын мынадай кезеңдерге бөліп

қарастыруға болады.

Бірінші кезең. Оқу материалының маз-

мұнына қызықпайды, өз бетінше тапсырма-

ны баяу орындайды, өз қатесін, өзге оқушы-

лардың қатесін түзете алмайды. Тапсырманы

орындауда жоспар құра алмайды. Тапсырма

бойынша жоспар құруды өздігінен орындай

алмайды, тек мұғалім көмегімен іске

асырады.

Екінші кезең. Танымдық қызығушы-

лығы бой көрсете бастайды, оқу мәтіні бо-

йынша себеп-салдарлық байланыстарды

анықтай бастайды, негізгі ерекшеліктерді бө-

ліп атай алады, әлі де болса өз бетімен тап-

58

сырманы орындауы жеткіліксіз, өз қатесін

және өзге оқушылардың қатесін мұғалімнің

жетекшілігмен түзете алады. Тапсырман

орындау жоспарын толық құра алмайды.

Үшінші кезең. Оқушы өзінің таным-

дық қабілетін дамытуға қызығушылық таны-

тады. Тапсырмалар орындайды, өз бетінше

шығармашылық тапсырмаларды орындауға

қызығушылық танымдық, мәтінді құрасты-

рады, өзінің және өзге оқушылардың жібер-

ген қателіктерін түзетеді. Тапсырманы орын-

дау жоспарын құра біледі.

2. Орыс мектептерінде қазақ тілін

оқыту үдерісінде интерактивті әдістерді

қолданудың ғылыми-әдістемелік негіз-

дері. Егемен еліміздің ертеңі, бүгінгі мектеп

оқушыларын, қоғамымыздағы мемлекеттік

тіл болып табылатын қазақ тілінің мәртебе-

сін көтеруге, ана тіліміздің айбынын асқақта-

туға баулу, елжандылыққа тәрбиелеу оқу-

тәрбие үрдісіндегі маңызды бағыттардың бі-

рінен саналады. Өзге ұлт өкілдеріне мемле-

кеттік тілді оқытудағы ең басты ұстанымдар

қатарына қазақша қарым-қатынас тілінің не-

гіздерін игеруіне ықпал ету, дұрыс оқып-жа-

зуға машықтандыру, тілдің орфографиясы

мен орфоэпиясының заңдылықтарын түсінді-

ру т.б жатады. Әсіресе қазақ тілін оқытуда

коммуникативтік оқытуға ерекше мән беру

оқыту тиімділігін арттыратыны сөзсіз.

Коммуникативтік тұрғыдан оқыту үшін

мұғалімнің сабақ өткізу әдістерінің интерак-

тивті түрлерін меңгеруі аса маңызды. Оқыту-

дың интерактивті әдістері қазақ тлін үйре-

нуші оқушылардың тіл үйрену процесін пе-

дагогикалық-психологиялық тұрғыдан қарас-

тырып, тілдік әрекеттерін тілдік шығарма-

шылық деңгейіне дейін жеткізеді.

Интерактивті- inter- өзара, akt- әрекет-

тесу деген мағынаны білдіреді. Оқытудың

интерактивті әдістерінің тиімділілігі де осы,

барлық оқушылардың өзара әрекетіне негіз-

деліп, оқу үрдісіне оқушының қатыспай қа-

луы мүмкін болмайтындай жағдайда ұйым-

дастырылуында болып табылады.

Интерактивті оқыту технология-

ларының түрлеріне:

- жұптасып жұмыс істеу; - ротациялық үш-

тік; - шағын топтармен жұмыс;- карусель-

айналмақ;- аквариум; - аяқталмаған сөйлем;-

броундық қозғалыс;- есептеу ағашы;- өзіндік

бағалау; - азаматтық тыңдау; - рөлдік ойын;-

сығымдау әдісі;- өз позицияңды ұстан; -

дискуссия;- дебаттар жатады.

Өз тәжірибемде орыс мектебінде қазақ

тілін оқытуда интерактивті әдістерді пайда-

лана отырып, оқу тапсырмаларына дидакти-

калық талаптар тұрғысынан қарап, тілдік

жаттығулардың оқушы ұғымы мен қолдану-

ына оңтайлы болуына мән беремін. Интерак-

тивті әдістер арқылы оқытудың сапасы, оқу-

шылардың өзара әрекеті оқушы санына тіке-

лей байланысы анықталмақ. Әдістің басты

ерекшелігі оқушылардың өзара әрекетінде

болғандықтан, бұл әсіресе өзге ұлт өкіл-

деріне қазақ тілін оқытудағы маңызы зор.

Интерактивті әдістердің негізгі

мазмұндық ерекшеліктеріне тоқталатын

болсақ:

- оқушылар білетін ақпараттарымен бөліс-

кенде, ақпарат беруші де, алушы да білім

алады;

- оқушылар ақпараттар мен дағдыларды

игереді;

- оқушының пікірінің логикалық құрылымы

айқын байқалады;

- өз көзқарастары мен пікір алшақтығы түр-

ліше болатынын байқай отырып, ақиқат ше-

шімге жету үшін оқушы түрлі ой жетегінде

болады;

- оқушылардың танымдық қызығушылық-

тары мен белсенділіктері артып, шығарма-

шылық қабілеттері қалыптасады.

Қазақ тілін оқыту процесінде интерак-

тивті әдістерді пайдалану арқылы оқушының

шығармашылық және интеллектуалдық

белсенділігіне қол жеткізуге болады.

3. Қазақ тілін оқыту үдерісінде инте-

рактивті әдістер арқылы оқушылардың

шығармашылық қабілетін дамытудың

құрылымдық моделі.

Сабақтың өткізу барысында оқушылар-

дың қазақ тілін игеру процесі сабақтың

ұйымдастырылуына тікелей байланысты

екендігіне көз жеткіздік. Оқушылардың та-

нымдық-тәлімдік, шығармашылық қабілетте-

рі мен бейімділіктерін арттырудың маңызды

бағыты олардың бойында елжандылық пен

қазақстандық патриотизм сана-сезімдерін қа-

лыптастыруға да тікелей байланысты. Сон-

дықтан оқыту үрдісінде оқу тапсырмала-

рының мазмұндық сабақтастықтарының сақ-

талуы мен тапсырмалардың деңгейлеп бері-

луі, өз кезегінде, оқушылардың қарапайым

59

ақпаратты қабылдап дағды қалыптастыруы-

нан жоғары дәрежеде өз бетімен шығарма-

шылық деңгейге көтерілуіне ықпал етеді.

Осы талаптар негізінде қазақ тілін оқыту процесінде интерактивті әдістер арқылы

оқушылардың шығармашылық қабілеті құрылымының моделін құруға талпыныс жасадық:

ВЕСЕЛИМСЯ ОТ ДУШИ

Авторская программа

Ковригина Л.М.,

ДО №3 «Ертай» г.Актобе

В начале учебного года на педагогиче-

ском совете определяется, какие утренники,

веселые часы, развлечения рекомендует дет-

ский сад в этом году в работе с детьми. Темы

мероприятий, с конкретными воспитатель-

ными задачами. В организации и проведении

праздников принимает весь коллектив до-

школьной организации. Можно обратиться к

самым современным формам работы, ис-

пользовать все многообразие средств, но ес-

ли не знать, ради чего и в какой логической

последовательности действовать, то все

наши труды пропадут даром.

Прежде всего нам следует распланиро-

вать свои действия. Правильно поставить

цель и определить задачи, которые обуслав-

ливают эту цель; определить, в какой логи-

ческой последовательности нужно дейст-

вовать; 1) Какие формы, способы и приемы

при этом использовать? Что бы лучше по-

нять принципы организации легче на приме-

ре крупного праздника например: Новогод-

ний утренник – любимый детский праздник.

Здесь много чудесного, необычного: наряд-

ная елка, веселый карнавал, сказочные пер-

сонажи. Всем детям предоставляется воз-

можность принять участие в хороводах, иг-

рах, забавах, получить яркие запоминающие-

ся впечатления, побывать в роли знакомых

героев сказок, мультфильмов, получить

подарки.

1.этап подготовки к празднику самый

важный этап организация подготовительной

работы к празднику. А.С.Макаренко боль-

шое значение придавал именно этому этапу

подготовки детей к праздничному событию.

Следует ознакомить детей с предстоя-

щим праздником т.е. подготовить детей зара-

нее. Существует множество форм подготови-

тельной работы это беседы, просмотры кли-

пов и кино, встречи, чтение и обсуждение

статей, рассказов, стихов. Этот подход толь-

ко в том случае будет воспитательно-полез-

ным, если он будет ощущаться на протяже-

нии какого то времени. Говоря о подготовке

патриотических праздников: День языка,

День Независимости РК, День единства на-

рода, День Астаны; особое внимание уделя-

ют их идейно-политическому содержанию,

включение детей в практическую деятель-

ность. Подготовительная работа к празднику

должна воздействовать на разум, эмоции де-

орыс мектептерінде қазақ тілін оқыту мазмұны

оқыту әдістері мен құралдары

интерактивті оқыту әдістері, түрлері

шығармашылық

қабілетке даярлау

кезеңдері

нәтижеге бағытталған

шығармашылық

тапсырма

шығармашылыққа

негізделген тілдік

тапсырма

оқушының шығармашылық қабілетінің құрлымы

60

тей, включать их в общественно-полезную

деятельность.

Многообразна деятельность детского

коллектива при подготовке к утренникам. В

подготовительный период планируются и

проводятся викторины, трудовые десанты,

выполняются работы по изготовлению кос-

тюмов, выставок рисунков, поделок, пригла-

сительных билетов и т.д. Вся эта работа

открывает большие возможности, как для

коллективной, так и для индивидуальной

деятельности детей. В планах предусматри-

ваются: массовые, групповые, индиви-

дуальные виды.

Особенного внимания педагога требу-

ют знания психологических особенности до-

школьников, а так же индивидуальные зада-

ния. Такие задания должны не возвеличивать

уже признанных лидеров, а помочь обрести

уверенность, завоевать уважения тем детям,

которым трудно дается та или иная сфера

деятельности и кто в коллективе пока чув-

ствует себя неуверенно. При составлении

праздничной программы очень важно пре-

дусмотреть участие всех детей каждый дол-

жен себя чувствовать активным членом кол-

лектива. Бывают Однако случаи, когда наи-

более способных детей перегружают, а от-

стающих совсем отстраняют от выступ-

лений.

Нельзя выбирать для выступления на

утреннике только «способных», «талантли-

вых» детей. Следует продумать, как сделать

активными участниками и тех, кто по какой

то причине что-то плохо усвоил, кто застен-

чив, не активен. Такой ребенок может про-

честь короткое стихотворение, в паре с

воспитателем или родителем участвовать в

танце или игре.

Индивидуальные занятия проводятся

во вторую половину дня и длятся 10-15

минут. Обычно стихи разучиваются со всей

группой, но одно-два стихотворения можно

подготовить секретно и дети с особым

интересом выслушают их на празднике.

Занятия небольшими группами, как

подготовка «сюрпризов», интересна детям,

кроме того, при этом воспитывается

выдержка, умение сохранять тайну,

закреплять ряд навыков.

Индивидуальные задания используют-

ся и для вовлечения в работу трудных, не-

контактных детей. Воспитательная роль ме-

роприятия значительно повышается, если в

его подготовке и проведении принимают

участие все ребята. Для каждого ребенка

особую ценность представляет оценка его

труда, усилий, инициативы педагогом, това-

рищами, коллективом.

Коллективная деятельность по подго-

товке к празднику бывает, как правило ра-

достной, способствует устранению кон-

фликтных ситуаций между детьми, что де-

лает праздник эффективным средством сп-

лочения и роста коллектива. Дети видят, что

коллективные усилия приносят большие

плоды, что дело спорится, если тебя поддер-

живают, верят в твои успехи, ждут резуль-

татов труда.

Приветствие заведующей, обращенное

к детям и гостям, должно быть тор-

жественным и немногословным. Воспита-

тель, ведущий утренник, обязан владеть

словом, уметь вовремя и к месту пошутить,

подбодрить выступающего, тактично и неза-

метно исправить кем-либо допущенную не-

ловкость или ошибку. Роль ведущего очень

ответственна. Ведущий это лицо, которое ру-

ководит утренником, объединяет в органи-

ческое целое части праздника, поясняет де-

тям происходящее действие, является свя-

зующим звеном между зрителем и испол-

нителем.

Очень важно, чтобы ведущий держался

непринужденно, вел утренник эмоциональ-

но, говорил просто, но литературным язы-

ком. Ведущий должен быть находчивым, ес-

ли на утреннике случаются непредвиденные

моменты, например: паузы из-за переодева-

ния или изменился состав исполнителей и

т.д.

Ведущий должен уметь урегулировать

ситуацию (заменить или переставить после-

довательность выступлений, уметь запол-

нить паузу и т.д.) Ведущему следует побы-

вать на предпраздничных музыкальных заня-

тиях, чтобы хорошо освоить всю празднич-

ную программу и в случае надобности по-

мочь детям при исполнении танца,

инсценировки и других номеров.

Праздник должен ощущаться детьми с

того момента, как только они ступят на по-

рог дошкольной организации. Особая чисто-

та, убранство помещения, нарядная одежда

61

детей и взрослых сразу создает праздничное

настроение. Воспитатели приветливо встре-

чают детей и родителей поздравляют всех с

праздником. Меню в этот день тоже должно

быть необычным, праздничным с учетом так

же и националь-ных особенностей, блюда

красиво оформлены. Если костюмы предва-

рительно разложены, атрибуты приготовле-

ны, воспитатель находится возле детей, соз-

дается спокойная, праздничная атмосфера.

Перед входом в зал не должно быть то-

мительного ожидания. Чтобы избежать суе-

ты, следует рассчитать время, когда раздать

детям атрибуты и приготовиться к входу.

Неорганизованность утомляет детей, отрица-

тельно влияет на их настроение и поведение

во время утренника. В день утренника нельзя

запрещать детям играть лучше заинтересо-

вать их трудовой или художественной дея-

тельностью связанной с праздником.

2. этап подготовки к празднику – это

этап планирования. Он включает в себя:

1.Создание организационного коллектива,

куда входят люди, реально влияющие. Это

заведующая дошкольной организацией, ме-

тодисты, завхоз, родители, спонсоры.

2.Создание организационно-постановочной

группы, где будут работать специалисты-

практики. Например: методист выступает в

роли директора программы, постановочной

части и администратора. Музыкальный руко-

водитель-режиссер, звукорежиссер, худож-

ник оформления.

3.Распределение ролей, где в качестве артис-

тов являются воспитатели, помощники

воспит-ателей, родители.

4.Определение формы проведения, места и

времени.

5.Разработка подробного плана подготовки и

проведения праздника, где будет четко обоз-

начено: какие мероприятия надо осущест-

вить, к какому сроку и кто персонально за

это отвечает.

Не следует забывать, когда отвечают все - не отвечает никто. План подготовки может

выглядеть примерно так:

План подготовки мероприятия

№ Вид работы Дата, время Ответственный

1 Определение темы и идеи мероприятия

2 Написание сценария

3 Подбор участников

4 Подбор муз. репертуара

5 Подбор стихов, танцев, игр

6 Утверждение сценария

7 Составление плана занятий, репетиций

8 Ознакомление участников (работников) с планом

9 Худ. оформление (фойе, зрительный зал, сцена)

10 Покупка подарков, сувениров

11 Художники по костюмам

12 Генеральная репетиция

13 Мероприятие

Полезно также иметь план проведения

мероприятий. Он позволит подсчитать время

затраченное на то или иное действие, выя-

вить не возникают ли паузы по ходу выступ-

лений сбалансировать отдельные действия.

Праздник должен быть проведен в

хорошем темпе. Растянутость выступлений,

слишком большое их количество – все это

утомляет детей, расхолаживает их, нарушает

единую линию эмоционально-физической

нагрузки. Избежать этого позволит прежде

всего четкое распределение обязанностей,

так как существует еще один неудобный

момент-это переодевание детей, для этого

назначается ответственный за переодевание

детей, за регулирование световых эффектов,

за свое-временное появление персонажей,

помощь в проведении сюрпризных моментов

и т.д. Этот план можно скорректировать,

исходя из специфики конкретного

мероприятия, но его наличие будет полезно

при подготовке любого праздника.

62

План проведения мероприятия

№ Проводимое действие Затраченное

время

Ответственный

фамилия

1 Звучат позывные

Выходят ведущие

09.00-09.01

2 Ведущие приветствуют гостей,

произносят вступительное слово

09.01-09.05

3 Звучат позывные

Заходят дети

09.05-09.07

4 Дети читают перекличку

Поют песню….

09.07-09.12

Конечно же время указано примерно и не означает, что все должны стоять с

секундомером и высчитывать минуты. Важно, чтобы каждый знал последовательность

сценария, и следил после какого номера его выход.

3. этап подготовки к празднику напи-

сание, обсуждение и утверждение сценария.

Важная и трудоемкая часть подготовки к

празднику разработка сценария. В сценарии

в строгой последовательности излагаются

действия происходящие на празднике, фраг-

менты раскрывающие тему, авторские пере-

ходы от одной части праздника к другой,

приемы активизации участников (конкурсы,

игры, сюрпризные моменты, проблемные си-

туации и т.д.), оформление и оборудование

праздника. В работе музыкального руково-

дителя есть неудобные периоды времени,

когда календарные праздники стоят слишком

близко. Например: День Независимости РК и

Новый год; 8 Марта и Наурыз; День

Единства народа РК и День Победы, когда

для написания сценария и подготовки к

празднику отведен короткий срок времени, в

таком случае зачастую сценарий подменя-

ется организационным планом. Все это при-

водит к несогласованности отдельных его

частей и недостаточно яркому раскрытию

иди, а также организационной неразберихе.

1 часть работы над сценарием

В сценарии важно не только дать мате-

риал, соответствующий теме, но ярко под-

черкнуть идею праздника. Тема и Идея

праздника это не одно и тоже. Тема обычно

известна детям либо за долго до праздника,

либо в самом его начале, а идея это тот вы-

вод, к которому должны прийти участники

праздника.

2 часть работы над сценарием

При составлении сценария особое вни-

мание обращается на его сюжет. Сюжет это

действие, которое развивается в ходе праз-

дника. Сюжет, а значит и весь праздник, ста-

новится особенно ярким и увлекательным,

когда действию есть противодействие. В

борьбе добра и зла особенно ярко вырисовы-

вается идея праздника. Различные приключе-

ния, участниками которых становятся дети,

делают сюжет увлекательным, побуждают

всех ребят включаться в действие. Именно

благодаря этому они из зрителей превра-

щаются в действующие лица утренника.

Когда сюжетная линия намечена, мож-

но приступить к подбору литературно-худо-

жественного материала и разработке компо-

зиции, т.е. реализации конфликта, развитие

сюжета в сценическом действии.

Композиция это организация дейст-

вия. В сценарии должно быть четкое на-

чало, основная часть и финал. Завязка празд-

ника важное условие его успеха. Это может

быть мажорная песня, поэтическая заставка,

сюрпризное действие (появление персонажа

или предмета), свето и звукоэффекты и др.

Прекрасным организующим началом

является музыка, поэтому дети на праздник

обычно входят под музыку. К основной

части сценария предъявляются следующие

требования: строгая логичность, нарастание

действия, законченность каждого отдельного

эпизода, контрастность построения, смена

действия участников праздника. При

разработке сценария необходимо тщательно

продумать кульминацию и развязку –

финал.

Финал любого мероприятия должен

быть продуман. Он не должен быть размы-

тым, иначе у участников торжества может

возникнуть ощущение не завершенности ут-

63

ренника, а это может испортить общее впе-

чатление. Так уж повелось все родители хо-

тят сфотографировать своего ребенка с Де-

дом Морозом или Бабой Ягой, после утрен-

ника, когда герои попрощались с детьми и

«уехали к другим детям», здесь происходит

нарушение финала. Для этого прощание с ге-

роями должно произойти после съемок, либо

деликатно объяснить родителям, что артисты

устали и уже сменили свои костюмы.

После проведения мероприятия насту-

пает последний 4 этап – этап подведения

итогов и анализа результатов. Этому этапу

часто уделяется мало внимания, а между тем

он очень важен.

Во-первых, по окончанию мероприятия

необходимо привести в порядок территорию,

на которой оно происходило.

Во-вторых убрать аппаратуру, рекви-

зит, декорации, костюмы (часто их берут в

аренду). Затем наступает момент обсужде-

ния и анализа проведенной программы. В хо-

де этого обсуждения необходимо выяснить,

была ли достигнута поставленная цель, какие

ошибки были допущены, или наоборот, что

нового и интересного было достигнуто, при-

обретен ли позитивный опыт. В нашем дет-

ском саду существует хорошая традиция за-

крепления праздничных впечатлений на му-

зыкальных занятиях. Так после Наурыз –

Мейрамы или Новогоднего утренника дети

приходят еще нарядный музыкальный зал.

Педагог предлагает детям вспомнить самые

яркие, запомнившиеся моменты, поделиться

своими впечатлениями и исполнить по жела-

нию полюбившиеся песни и танцы, игры,

стихи, хороводы и драматизации. Некото-

рые выступления повторяются 2-3 раза со

сменой исполнителей, что бы каждый ребе-

нок мог себя почувствовать в роли его же-

ланного героя. Все это помогает глубже по-

чувствовать содержание праздника. Сохра-

нить на долго о нем хорошие воспоминания.

Праздник окончен, но праздничные

впечатления еще долго живкт в памяти де-

тей. Они делятся ими со своими товарища-

ми, воспитателями, родителями, отражают

их в своих рисунках, играх, лепке. Часто де-

ти не участвовавшие на утреннике в каком-

нибудь номере, изъявляют желание включит-

ся в него; повторение праздника проходит

почти полностью, а гостями бывают сотруд-

ники детского сада или дети из других

групп. Нередко воспитанники детского сада

по прошествии многих лет вспоминают о

праздниках в детском саду и о своем участии

в них.

ТЕХНОЛОГИЯ САБАҒЫНДА АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ

Мадетхан Х.,

Қобда ауданы Қобда гимназиясының технология пәні мұғалімі

Назаров С.,

Әйтеке би ауданы Северный орта мектебінің технология пәні мұғалімі

«Мұғалім білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, ал оқуды,

іздеуді тоқтатса, мұғалімдігі де жойылады»

Ұлы педагог Ушинский

«Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ре-

тінде қалыптасуы орта білім беру жүйесінің

дамуымен тығыз байланысты. Қай халық-

тың, қай ұлттың болсын толығып өсуіне, ру-

хани әрі мәдени дамуына басты ықпал жа-

сайтын тірегі де, түп қазығы да мектеп. Білім

берудің ұлттық моделіне көшкен қазіргі мек-

тепке ойшыл, зерттеуші, тәжірибелік қыз-

метте педагогикалық үйлестіруді шебер мең-

герген іскер мұғалім қажет екендігі аз айты-

лып жүрген жоқ. Қазіргі уақыттағы білім

беру қызметкерлерінің алдында тұрған басты

мақсат-еліміздегі білім беруде халықаралық

деңгейге көтеру және білім сапасын көтеру,

жеке тұлғаны қалыптастыру, қоғам қажет-

тілігін өтеу, оны әлемдік білім кеңістігіне

кіріктіру болмақ.

Заман талабына сай көштен қалмай қа-

зіргі таңда педагогтан өз пәнінің терең білгі-

рі ғана болу емес, теориялық, нормативтік-

64

құқықтық, психологиялық-педагогикалық,

дидактикалық әдістемелік тұрғыдан сауатты

және ақпараттық компьютерлік технология

құралдарының мүмкіндіктерін жан-жақты

игерген ақпараттық құзырлығы қалыптасқан

маман болуын талап етуде. Оқыту техноло-

гиясы мен әдістеме ғылымы бір-бірімен ты-

ғыз байланысты. Әдістеме ғылымы «Нені

оқыту керек?», «Не үшін оқыту керек?», «Қа-

лай оқыту керек?» деген сұрақтарға жауап

іздесе, оқыту технологиясы «Қалай нәтижелі

оқытуға болады?» деген мәселенің шешімін

іздейді. Олардың мақсаты бір, яғни оқы-

тудың тиімді жолдарын қарастыру. Оқыту-

дың тиімді жолдары оқытудың әртүрлі әдіс-

тері арқылы анықталады.

Ақпараттық технологиялардың бірі

интерактивтік тақта, мультимедиялық және

он-лайн сабақтары.

Қорыта айтқанда, жаңа ақпараттық

технологияларды сабақта қолдану келесі

нәтижелерге жеткізеді:

1. Оқушыларға еркін ойлауға мүмкіндік

береді;

2. Тіл байлығын дамытады;

3. Өз ойын жеткізуге, жан-жақты ізденуге

үйретеді;

4. Шығармашылық белсенділігін арттырып,

ұжымда бірігіп жұмыс істеуге тәрбиелейді.

5. Өз бетімен білім алатын, ақпараттық

технологияларды жақсы меңгерген, білімді

жеке тұлғаны қалыптастырады.

Сондықтан әр бір мұғалім күнделікті

сабағына өмір талабына сай дайындалып

ақпараттық-коммуникациялық технология-

ларды кеңінен пайдалануы тиіс. Бүгінгі таң-

да білім берудің әр түрлі нұсқадағы маз-

мұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге

негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиял-

ар бар. Сондықтан оқытудың ақпараттық-

коммуникациялық технологиясы-білімді жа-

ңаша беру мүмкіндіктерін жасау, білімді қа-

былдау, білім сапасын бағалауы, оқу тәр-

биесі үрдісінде оқушының жеке тұлғасын

жан-жақты қалыптастыру үшін бойында ақ-

параттық мәдениетті, сауатты адам-ақпа-

раттың қажет кезін сезіну, оны табу, бағалау

және тиімді қолдану қабілетін арттыру ке-

рек. Ақпараттық әдістемелік материалдар

коммуникациялық байланыс құралдарын

пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді

көздейді. Мультимедиялық оқулықтар бірін-

шіден оқушылардың қызығушылығын арт-

тырады, екіншіден зейін қойып көрумен қа-

тар түсінбеген жерлерін қайта көруге, тың-

дауға және алған мағлұматты нақтылауға

мүмкіндік береді, сонымен қатар оқушының

білім алу кезеңінде оқу іс-әрекетіне бел-

сенділігін арттыра түседі.

Білім болашақ бағдары, кез-келген оқу

орынның басты міндеттерінің бірі жеке тұл-

ғаның құзіреттілігін дамыту. Ақпараттық құ-

зыреттілік бұл жеке тұлғаның әртүрлі ақ-

паратты қабылдау, табу, сақтау, оны жүзеге

асыру және ақпараттық-коммуникациялық

технологияның мүмкіндіктерін жан-жақты

қолдану қабілеті. Ол оқу нәтижесінде өзгер-

мелі жағдайда меңгерген білім, білік, дағ-

дыны тәжірибеде қолдана алу қабілеті болып

табылатын жаңа сапа. Ақпараттық техноло-

гияларды педогогикалық тұрғыдан дұрыс

пайдалана білу оқушының сабаққа деген

қызығушылығы артып, сабаққа деген ынтасы

оянады, өз бетімен жұмыс істеуге, дебат

ұйымдатыруға, проблемалық сұрақтарға жа-

уап беруге, өмірмен байланыстыруға еркін

де кең мүмкіндік береді.

Ал, оқытушы үшін де маңызы өте зор,

ол мына жетістіктермен ерекшеленді: мұға-

лім үздіксіз ізденіс үстінде жүреді, жеке тұл-

ғаны қалыптастырудағы жауапкершілігі ар-

тады, инновациялық технологияларды қолда-

ну іскерлігі, әдіс-тәсілі артады, жас маман-

дардың қызығушылығын туындатады, интер-

нетке кіру жүйесі арқылы әлемдік деңгейде

іс-тәжірибе алмасуды қалыптастырады және

оқытудың түрлі әдіс тәсілдерін игеруге қолы

жетеді, оқытушының сабақты қызықты,

жүйелі түрлендіріп өткізуге машықтанады.

Мұғалім оқушы білімін бағалауды ком-

пьютерге жүктейді. Бұл бағалау көрсеткіште-

рінің нақты, дәл болуын қамтамасыз етеді.

2. Оқушы жеке жұмыс жасайды.

3. Мұғалім сыныптағы оқушылардың

жағдайын толық көріп, әрбір оқушының

қабілетіне қарай онымен жеке жұмыс

жасауға мүмкіндігі ашылады.

Сонымен қатар пәндерді оқыту әдісте-

месіне интернет жүйесін қосу сапалы білім-

нің қайнар көзі болар еді. Интернет жүйесі

ар-қылы оқыту оқушылардың өзара ақпарат

алмасуын мүмкін етеді, танымдық қызметін

арттырады, білім алуға қызығушылық ұлға-

йып, өз бетінше ізденуге ұмтылдырады.

65

Оқушылардың мұндай қабілеттерін ашып,

танымдық іс-әрекетін қалыптастыратын әри-

не, мұғалім екені даусыз. Оқытудың бұл жү-

йелерінде мұғалім тек басшылық жасайды

әрі ұйымдастырушы, бағыттаушы рөлінде

болады. Ақпараттық ортада жұмыс жасау

үшін кез келген педагог өз ойын жүйелі

түрде жеткізе алатындай, коммуникативті

және ақпараттық мәдениеті дамыған, инте-

рактивтік тақтаны пайдалана алатын, Он-

лайн режимінде жұмыс жасау әдістерін мең-

герген мұғалім болуы тиіс. Қазіргі заман та-

лабы оқушыларды бастауыш сыныптан бас-

тап, ақпаратты коммуникативті технология-

сын пайдаланудың тиімділігімен таныстыру

керек. Ол үшін ұстаз компьютерлік техноло-

гияларды жетік меңгеруі керек.Әрбір мұға-

лім компьютерлік технологияларды пайдала-

ну үрдісін тұтас қарастыруға үйреніп, сан-

алуан байланыстарды, бәлкім, «сәтсіздіктің»

және т.б.себептерін ашуға ұмтылады.Ана

тілі, қазақ тілі, дүниетану пәндері үшін тест

жұмыстарын орындау барысында оқушылар

уақытын үнемдеуге өте тиімді.

АКТ бастауыш сыныптарда қайталау

сабағында, өзін-өзі тексеру барысында, тест

жұмыстарын жүргізуде үйден оқулықта бе-

рілген тапсырмаларды өздері жазып-сызып

дайындап ақ қағаз бетіне шығарып келеді де,

тек жауаптарына ойлануына мүмкіндік туғы-

зады. Мысалы сурет, еңбек сабағында гео-

метриялық фигуралардан үй, құстың ұясы

т.б. тапсырмаларды орындау керек болса, ба-

ла оны сызып жатпай дайын түрде фигура-

ларды ақ қағаз бетіне түсіріп алуына мүм-

кіндік туғызады.Компьютер арқылы ақ қа-

ғазға дайындап шығарып келеді де, бояу,

қию жұмыстарын аяқтап тиісті бағасын ала-

ды. АКТ бастауыш сыныптарда үнемі пайда-

лана бермейді бала үшін зиянды жақтарында

мұғалімнің ескергені жөн. Заман талабына

сай ашық сабақтар беру барысында көрнекі-

ліктерді интерактивті тақтамен көрсетуге

тиімді. Мұғаліммен оқушының арасындағы

жұмысын жеңілдетіп, баланың ойлануына,

көзбен көріп,қолмен ұстап нәтижеге жетеді.

Баланың сауатты жазуына көмегін береді.

Жіберген қатесін көзбен көріп,қолмен жазып

түзете білуге үйретеді. Мен өз сыныбымда

АКТ тиімді пайдалана отырып, көптеген

нәтижеге, жетістіктерге қол жеткізедi.

Білім болашақ бағдары, кез-келген ма-

ман даярлайтын оқу орынның басты міндет-

терінің бірі жеке тұлғаның құзіреттілігін

дамыту. Ақпараттық құзіреттілікті қалыптас-

тырудың басты мақсаты оқушыларды ақпа-

ратты беру, түрлендіру және оны қолдану

білімдерімен қаруландыру, олардың компью-

терлік технологияны өз қызметтеріне еркін,

тиімді пайдалана алу қабілеттерін қалыптас-

тыру. Қазіргі заман талабына сай адамдар-

дың мәлімет алмасуына, қарым-қатынасына

ақпараттық-коммуникациялық технология-

лардың кеңінен қолданысқа еніп, жылдам

дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қо-

ғамды қалыптастыру қажетті шартқа айна-

лып отыр.

Ақпараттық қоғамның негізгі талабы

оқушыларға ақпараттық білім негіздерін

беру, логикалық ойлау-құрылымдық ойлау

қабілеттерін дамыту, ақпараттық техно-

логияны пайдалану дағдыларын қалыптасты-

ру және оқушы әлеуметінің ақпараттық

сауатты болып өсуі мен ғасыр ағымына

бейімделе білуге тәрбиелеу, яғни ақпараттық

қоғамға бейімдеу. Ақпараттық-коммуника-

циялық технологияны дамыту білім берудің

бір бөлігі. Соңғы жылдары заман ағымына

сай күнделікті сабаққа компьютер, электрон-

дық оқулық, интерактивті тақта қолдану

жақсы нәтиже беруде. Білім беру жүйесі

электрондық байланыс, ақпарат алмасу,

интернет, электрондық пошта, телеконфе-

ренция, On-line сабақтар арқылы іске асыры-

луда. Бүгінгі күні инновациялық әдістер мен

ақпараттық технологиялар қолдану арқылы

оқушының ойлау қабілетін арттырып, ізде-

нушілігін дамытып, қызығушылығын туды-

ру, белсенділігін арттыру ең негізгі мақсат

болып айқындалады.

Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел

қарқынмен дамуда, бұған бірнеше фактор-

лар, ең бастысы білім беру мекемелерінің

қуатты компьютер техникасымен қамты-

луы, оқу пәндерінің барлық бағыттыры

бойынша электрондық оқулықтар құрылуы

және Интернеттің дамуы мысал бола алады.


1. Қазақстан Республикасының «Білім

туралы» Заңы

2. “Болашақтың іргесін бірге қалаймыз”

Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына

Жолдауы, 2011 жыл

66

3. Қазақстан Республикасы білім беруді


мемлекеттік бағдарламасы

ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ

Мухаева С.Г.,

№31 қазақ орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Тәуелсіз ел тірегі білімді ұрпақ десек,

жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған мәселе

білім беру, ғылымды дамыту. Өркениет біт-

кеннің өзегі, ғылым, тәрбие екендігіне еш-

кімнің таласы жоқ. Осы орайда білім ордасы

мектеп, ал мектептің жаны мұғалімдердің

басты міндеті өз ұлтының тарихын,

мәдениетін, тілін қастерлей және оны жалпы

азаматтық деңгейдегі рухани құндылықтарға

ұш-тастыра білетін тұлға тәрбиелеу. Ұлттық

жоспар білім сапасын жетілдірудің негізгі

бағдары. Бала яғни оқушы мектепке келген

кезде оқу ісіне өзінше қызықтыратын және

оқушының қабілетін арттыратын жағдай

туғызу керек. Бала яғни оқушы мектепке ке-

луге асыға да, ынталана келу керек. Сол ын-

таны жойып алмай ілгерілету үшін мұғалім

әр түрлі технологияларды басшылыққа алып

қолдана білу шарт.

Жаңа технологиялардың басты міндеті

оқушының оқу-танымдық әрекетін жандан-

дыра отырып, алға қойған мақсатқа толықтай

жету болып табылса, педагогикалық техно-

логия кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып

есептеледі. Оқытудың жаңа технологияла-

рын меңгеру мұғалімнен орасан зор іскерлік

пен шығармашылыққа негізделген ізденіс-

терді қажет етеді. Осындай мақсат көздеген

жүйелі ізденістер мұғалімнің жаңа техноло-

гияны меңгеріп, инновациялық жетілуіне

әкеледі.

Жаңа педагогикалық технологиямен

жұмыс істеу үшін төмендегідей алғышарттар

керек; оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай

қолға алу, оқушылардың сабақтастығын бол-

дырмау шараларын кешенді түрде қарасты-

ру, оның ғылыми-әдістемелік, оқыту әдісте-

мелік, ұйымдастырушылық себептеріне үне-

мі талдау жасап, назарда ұстау, білімді дең-

гейлеп беру технологиясын игеру арқылы

оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт

деңгейінде игертуге қол жеткізу, оқу үрдісін

ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі

басшылыққа алу.

Жаңа технологиялардың педагогика-

лық негізгі қағидалары:

-Балаға ізгілік тұрғысынан қарау;

-Оқыту мен тәрбиенің бірлігі;

-Баланың танымдық күшін қалыптастыру

және дамыту;

-Баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін

меңгерту;

-Баланың танымдық және шығармашылық

икемділігін дамыту;

-Әр оқушыны оның қабілеті мен

мүмкіндігіне орай оқыту;

-Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі

жұмыс істеу;

-Оқу үрдісін оқушының сезінуі.

Жаңа педагогикалық технологияны

меңгеру барысында оқыту міндеттері жаңа-

ша сипат алады. Олар: педагогикалық қыз-

меттің өзекті мәселелерін білу, оқу бағдарла-

масының түрлендірілген нұсқауларын қарас-

тыру, оқу модулін құрастыру, оқу жобалары-

ның мазмұнын анықтау, әр оқушыға арнал-

ған тапсырмалар құрастыру, оқушылардың

жаңа материалдарды меңгеруі бойынша дең-

гейленген жаттығулар жүйесін жасау, оқу

әрекетінің бағалау көрсеткіштерін анықтау.

Педагогикалық технологияны игеруге

қойылатын жаңа міндеттерді меңгеру оқыту-

дың ең жоғары нәтижесіне жетуге мүмкіндік

беретін оқу-тәрбие үрдісін ұтымды әрі үйле-

сімді жобалап, ұйымдастырып басқаруды

жүзеге асыруға тікелей байланысты. Жаңа

технология үрдістерінің талабы оқушыларға

білім беруде белгіленген мақсатқа жету, оқу-

шылардың іс-әрекеті арқылы ойлау дағдыла-

рын, оқу-танымдық іс-әрекетін қалыптасты-

рады.

67

Сын тұрғысынан ойлау технологиясы

Сыни тұрғыдан ойлау көңілге қонымды

дәлелге ұмтылады. Сыни тұрғыдан ойлайтын

адам мәселені шешудің жолын өзі іздеп

табады да, сол шешімдерді негізі бар, саналы

дәлелдермен нақтылай түседі.

Ақпарат сыни тұрғыдан ойлаудың

соңғы емес, бастапқы пункті болып

табылады. Білім адамның сыни ойлауы

онсыз мүмкін болмайтын дәлелдеме-лерді

тудырады.

Кейбір оқушылар өздерінің үйренген-

дерін көп есіне сақтай алмайды. Сондықтан

оларға ескіден жаңаға жол салу керек.

Дегенмен де мұғалімнің жұмысы тек сыни

тұрғыдан ойлауға шектеліп қалмайды. Сыни

тұрғыдан ойлау өзіндік және жеке ой-лау


Ал сабақ сыни тұрғы-дан ойлау

принциптеріне негізделетін болса, әркім өз

ойлары мен пікірлерін және бағалауларын

басқалардан тәуелсіз құратын болады. Біз

үшін басқа біреу сыни ойлай алмайды, біз

барлығын өзіміз үшін жасаймыз. Өз

бастарымен жұмыс істеп, ең қиын деген

мәселені өзі шеше алулары үшін оқушыларға

жеткілікті түрде бостандық берілуі керек.

Д.Б.Эльконин – В.В.Давыдовтың дамыта

оқыту технологиясы

Дамыта оқытудың В.В.Давыдов жаса-

ған жүйесінің көзделген мақсаттарына жету

тек баланың белсенділігіне байланысты. Да-

мыта оқыту технологиясы күрделі құрылым-

ды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нә-

тижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші

субъект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту

барысында соған лайық жағдай жасалады.

Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айыр-

машылығы: көздеген мақсатында, мәнінде,

мазмұнында дамытушылардың негізгі факто-

рында.

Мұғалімнің рөлі мен атқаратын қыз-

метінде, әдіс-тәсілінде, т.б. Дамыта оқыту са-

бақтың қызықты да тиімді түрде өтуінің ар-

қауы болып табылатын, алдағы уақытта оны

бұданда терең білім жолдары күтіп тұрғанын

сездіретін оқытудың пәрменді әдісі. Дамыта

оқыту үдерісінде оқушы оқу әрекетімен шұ-

ғылданып, теориялық ойлауға икемделеді,

білімді өзі меңгеруге мүмкіндік алады. Да-

мыта оқытуда баланың ізденушілік-зерттеу-

шілік әрекетін ұйымдастыру басты назарда

болады.

Деңгейлеп саралап оқыту

Мұғалімнің де, оқушының да белсенді

шығармашылық қызметін дамытады.

Деңгейлеп саралауда оқушының:

Сабаққа қызығушылығы артады;

Жеке қабілеті айқындалады;

Өз бетімен жұмыс істеуге үйренеді;

Даму мониторингі айқын көрінеді;

Нақты өз деңгейінде бағаланады.

Оқушыны деңгейге бөліп оқыту үшін

сабақ жаңаша жоспарланады. Оқушыларға

деңгейлік тапсырмалар беру арқылы сан түр-

лі жұмыс жүргізіледі. Оқушының алған білі-

мін жүзеге асыра алатындығы тексеріледі.

Өз бетімен жұмысты орындауға, бейімділігі

бақылауға алынады.

Қорытындысында деңгейлік тапсырма-

лар арқылы жұмыс жасаудың тиімділігі бай-

қалады. Оқушының белсенділігі мен іскер-

лігі артып, шығармашылыққа ұмты-лады.

Деңгейлік оқыту барысында біліктілікке же-

теді. Деңгейлеп оқыту оқылатын ақпараттың

азаюы арқылы емес, оқушыларға қойылатын

талаптардың әртүрлілігі арқылы жүзеге асы-

рылады. Деңгейлеп оқыту технологиясының

мақсаты әрбір оқушы өзінің даму деңгейінде

оқу материалын меңгеруін қамтамасыз ету.

Қазіргі кезеңгі қоғам талабына сай оқы-

туда жаңа технологияны пайдалана отырып,

оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін бел-

сендірудің шығармашыл әлеуетін көтерудің

маңызы зор. Жаңа педагогикалық техноло-

гия арқылы оқыту барысында оқушыларды

тұлға ретінде қалыптастыруға бірден-бір

әсер етеді. Мұғалім мен оқушылар бірлесіп

оқи отырып, субъект – субъект ретінде бола-

ды. Мұғалімнің рөлі көбінесе оқу үрдісін

ұйымдастырушы топ басшысы, оқушылар-

дың ынта-ықыласын белсенді етуші қалпын-

да көрінеді. Жаңа технология оқушылардың

өз өмір тәжірибесіне, біліміне сүйенулеріне

негізделген.

Сондықтан да олар ынтымақтас-тық

педагогикасының жүзеге асуына, бірле-сіп

«әрекет етуге», сабақта жайлы да жағым-ды

психологиялық жағдай орнауына мүмкін-ік

жасайды. Оқыту нәтижесі оқушылардың бір-

бірімен байланыс бірлігінен көрініп, оқу-

шылар оқу нәтижесінде бір-бірінің жауапты-

лығын сезінеді.

68

Жаңа технология қолдануда

практикалық тұрғыда зерттеуші қажет ететін

дидактика міндеттерінің бірінен саналады.

Жаңа технологияны пайдалану мұғалім мен

оқушының қарым-қатынас жағдайын аса ше-

берлік, білімділік, демократиялық бағытта

уақыт талабына сай таңдауды қалайды.

Педагогикалық үрдісте жаңа техноло-

гияны енгізіп, пайдалану мұғалімдерді ше-

берлік жағынан шыңдайды. Еліміз егемендік

алып, қоғамдық өмірдің барлық саласында,

соның ішінде, білім беруде жүріп жатқан де-

мократияландыру мен ізгілендіру, осы кезге

дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты тал-

пыныстарға жол ашты.

Қазіргі кезде білім берудің жаңа жүйесі

жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне

енуге бағыт алады. Осыған орай, қазіргі

мектептерде оқу-тәрбие үрді-сіне енгізген

жаңа педагогикалық техноло-гиялар

оқушыларды тиімді білім алу жолда-рымен

және тұлғаның жеке қалыптасуында-ғы іс-

әрекеттеріне кең түрде қолданылуда.


1.Бұзаубақова Қ.Ж. Жаңа педагогикалық

технология. – Тараз, 2003

2. «ХХ ғасырдағы қазақ мектебі: даму

болашағы» атты республикалық ғылыми -

практикалық конференция материалдары. –

Алматы, 2006

ТЕХНОЛОГИЯ САБАҒЫНДА ЖОБАЛАУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУ

Набиева А.М.,

Технология пәні мұғалімі

Жоба әртүрлі бөлімдерден арнайы сыз-

балардан, суреттерден, жасалатын бұйым-

ның технологиялық картасынан құралуы

мүмкін. Ол бұйымдарды жасаған кезде есеп,

экономикалық немесе экологиялық дәлелді

түсінік хаттар да пайдаланылады. Жобаның

бірнеше нұсқасы болуы мүмкін.

Мысалы, өте күрделі жобаны оқушы-

ның өзі ғана орындауы шарт емес. Сондық-

тан жобаның кейбір бөлігі дайын күйде бе-

рілсе, кейбір бөлімін оқушы мұғалімнің, ата-

ананың көмегімен орындай алады. Егер бір

күрделі жобаны бірнеше оқушы бірлесіп

орындаса, әр оқушының үлесі алдын ала

анықталуы қажет. Ол оқу жылының соңында

өзінің орындаған шығармашылық жобасын

оқушылардың және мұғалімнің алдында қор-

ғайды. Жобаны қорғау барысында қолдана-

тын бұйымның ішінен қандай затты таңдап

алу, ол бұйым қоғамға, өзіне достарына және

ата-анасына қандай пайда келтіретіне

ескеріледі.

Жобалау әдістемесінің талабы:

1. Міндетті түрде шешілетін мәселенің зерт-

темелік, ақпараттық, тәжірибелік болуы.

2. Жобаны орындау іс-әрекетті жобалаудан

басталады

3. Әр жоба оқушыдан зерттеушілік жұмысы

талап етеді. Сонымен, жобалау іс-әрекетінің

ерекшелігі ақпаратты іздеу болып табылады.

4. Жобаның шығуының ең соңғы сатысы -

нәтиже:

5. Дайындалған жоба тапсырыс берушіге

немесе қоғамдық өкілдікке көз жеткізуі

керек.

Жобаның түрлері:

Шығармашылық жоба

Ақпараттық жоба

Рөлдік жоба

Тәжірибелі бағдарланған жоба

Зерттеу жобасы

Жобаның негізгі бөліктері:

1. Міндеттің қысқаша анықтамасы

а)берілген бұйым кімге арналған

б)арналған бұйымның қажеттілігі

2. Бұйымды дайындауға кіріспес бұрын

- нені міндетті түрде жобалау керек

- кімге арналған киім жобалау керек

3) Бұйымның дайындалуы. Кез-келген

жағдайда жұмыстың мақсат, міндеттері оның

басты бағытымен анықталады.

4) Бұйымды байқау және бағалау

Жобаның орындалу бірізділігі

1. Іздену кезеңі

2. Жобаның тақырыбын таңдау және

жаңашылдыққа бет бұру

3. Жоба тақырыбы туралы ақпарат жинау

4. Жоба идеясы мен тақырыбы туралы

сыныптастарымен және мұғалімдермен бірге

талқылау

69

5. Жобаның тақырыбы мен идеясын бекіту

Сызбаны және технологиялық картаны

дайындау

Шығармашылық жоба әр оқушының

жыл сайын мұғалімнің көмегімен орындай-

тын өзіндік жұмысы, басқаша айтқанда, тех-

нология пәні бойынша жүргізілген шығарма-

шылық жұмыс. Шығармашылық жобаның

технология пәнінде алатын орны өте зор.

Шығармашылық жоба арқылы оқушының

ұлттық дүниетанымы, эстетикалық талғамы

дамиды.

Оқушылар санасына жас кезінен бастап

еңбек етуінің қажеттілігін, маңызды-лығын

сіңіру, пайдалы іс жасауға, қандай іс болса

да шын ниетпен және ұқыпты орындауға

дағдыландырады. Оқытудың осындай идея-

ларын ұстанған сабақтарда оқушылар өз ой-

ларын еркін айтатын болғандықтан, оларда

түрлі пікірлер пайда болады. Олардың қан-

дай да болмасын мүмкін қате немесе шала

ойларын шыдымдылықпен тыңдап, оқушы-

ларды сенімділікке бастау мұғалімнің басты

міндеті. Қолданбалы экономика мақсаттары:

- жеке меншік, баға белгілеу және бәсеке

жүйесіне көп көңіл бөлу

- экономикалық заңдардың іскерлік

шешімдерге әсерін анықтау:

- нарықтық экономикадағы үкімет ролін

көрсету

- кәсіпкер мен тұтынушыларды этикалық

нормалар мен ережелердің болу қажеттігін

оқушылардың түсінісуіне көмектесу

- мамандықты, сонымен қатыр жеке эко-

номика мәселелерін таңдауда оқушылардың

өз мүмкіндіктерін ұсынады. Олар:

- оқу, хат және базалық білім

- Графиктер мен таблицаларды түсіну

- Алынған мәліметтерді зерттеу және талдау

- Кішігірім топтарда жұмыс істеу және

оларды басқару және т.б.

Шығармашылық жобаны рәсімдеу:

1. Бастапқы бет

2. Мақсаты, міндеті, болжамы, күтілетін

нәтижесі

3. Шығу тарихы

4. Жалпы эскизі

5. Нұсқау карта

6. Қажетті құрал-жабдықтар

7. Құны

Нақты тақырып төңірегінде оқушының

алдында әр кезеңде мақсатқа қол жеткізудегі

ұмтылыс нығая түспек. Шығармашылық

жобаны іске асыру барысында қол жеткен

жетістіктер:

- Сабақтан бос уақытта маңызды әлеуметтік

шығармашылықпен айналысатын балалар

санының өсуі

- Ата-аналардың өз балаларының іс-әрекет-

терін ұйымдастыруға қатысуға қызығушы-

лығының артуы

- Баланы шығармашылық жұмыс істеуге

дағдыландыруға бағытталған әр іс-шараның

тәрбиелік мақсаттарға жетуі.

- Ұйымдастырылған іс-шаралардың сапасы

және жобаға қатысушылардың ынталанды-

рылуы.

Жобалау технологиясының негізінде

оқушылардың жұппен бірігіп немесе әр оқу-

шы өзі дайындайтын шығармашылық жұ-

мыстар жатыр. Оқушылардың шығармашы-

лық жоба жұмыстарын ұйымдастыруды

жоспарлау және жоба жұмысының кезеңдері.

Тірек сызба:

Жоба

Практикалық Теориялық

Бұйым Түсіндірме парақтары

ПРИМЕНЕНИЕ СЕТЕВЫХ СЕРВИСОВ В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ

Нуржаубаева Р.Б.,

старший преподаватель филиала АО НЦПК «Өрлеу» «Института повышения квалификации

педагогических работников по Актюбинской области» учитель физики СШ

Тлесова Б.Н.,

№1 г.Эмба

Интернет является мощным средством

для создания ситуации успеха всех участ-

ников учебного процесса. На любом типе

урока (введение нового материала, закрепле-

ние, обобщение, контроль) использование

сетевых сервисов мотивирует учащихся к ак-

70

тивной деятельности при грамотном пос-

троении урока. Возникает вопрос: как учить

по-новому? Уже довольно широко исполь-

зуется термин «Образование 2.0». Его значе-

нием является использование технологий

Web 2.0 в образовании согласно формуле

«Образование 2.0 = Образование + Web 2.0».

Первым, кто употребил словосочетание

Web 2.0, стало издательство O'Reilly Media,

специализирующееся на информационных

технологиях. Произошло это в 2004 году.

Немного позже глава издательства Тимоти

О'Рейлли сформулировал часть принципов

Web 2.0. За прошедшее время сфера Web 2.0

расширилась, вытесняя традиционные Web-

сервисы.

Работа педагога в образовательной сис-

теме состоит в организации разнообразной

деятельности обучающихся в образова-

тельной среде. Сервис создания облака слов

из текста Wordle (http://www.wordle.net).

Данный сервис автоматически генерирует

облако из часто встречающихся слов введен-

ного текста. Полученное "облако слов" поя-

вится на экране. Вид представленного облака

получается случайным образом, иногда по-

лученное облако необходимо немного под-

корректировать. Размер шрифта у слова тем

больше, чем чаще оно встречается в тексте.

Можно настроить облако, используя разные

шрифты, раскладки и цветовые схемы. Изо-

бражения, которые создаются в Wordle мож-

но распечатать или сохранить их в галерее

Wordle и поделиться с другими учениками.

Данный сервис можно использовать для

запоминания основных понятий и терминов.

Документы Google – это Интернет-

проект, созданный порталом Google

(http://www.google.ru) для реализации сов-

местного доступа к документам. С его

помощью можно управлять документами,

таблицами и презентациями, которые вы

сохраняете в безопасном хранилище Google

в Интернете. При этом вы всегда сможете

получить доступ к документам с любого

компьютера, подключенного к Интернету.

Если говорить одной строкой, то про-

ект предоставляет вам возможность работы

над документами, таблицами и презентация-

ми совместно с 200 другими пользователями

(это максимально возможное количество

пользователей, работающих над одним

файлом). Причем, работать можно в реаль-

ном времени. То есть, если один из пользо-

вателей изменяет содержимое документы, то

все изменения сразу же отображаются и в

вашем окне. Документы Google можно ис-

пользовать и в проектной деятельности, и

для проведения внеклассных мероприятий, и

для написания совместно статей (рефератов),

что дети не любят делать в одиночку, и т.д.

Ресурс – слайд-шоу-видеоредактор -

https://animoto.com. Сервис был презенто-

ван еще в 2007 году с целью автоматизи-

ровать создание видеороликов, но далее стал

стремительно развиваться на разных плат-

формах, включая iPhone, смартфон, facebook

Сервис позволяет

соединить картинки и видео различных

форматов закачанные с различных ресурсов

(Facebook, Instagram, Picasa) или с

компьютера;

добавить музыкальное сопровождение из

лицензированной библиотеки сервиса или

закачать свое;

добавить тематические шаблоны, перехо-

ды и эффекты;

добавить титры, описание и заставку;

перемещать материалы в произвольном

порядке;

выводить видеофильм в разных форматах

и разрешениях;

http://learningapps.org/ – очень инте-

ресный сервис для создания интерактив-

ных упражнений. Это интерактивный кон-

структор для разработки заданий в разных

режимах «Пазлы», «Установи последова-

тельность», «Викторина с выбором правиль-

ного ответа», «Кроссворды», «Вставить про-

пущенные буквы», «Соотнести» и др.

Основная идея упражнений заключается в

том, что ученики могут проверить и

закрепить свои знания в привлекательной

для них игровой форме.

Ментальные карты

(https://www.mindomo.com) - (майндмэп-

пинг, mindmapping) или интеллект-карта —

удобная, эффективная техника визуализации

мышления в форме альтернативной записи.

Ее можно применять для создания и за-писи

новых идей, анализа и систематиза-ции

информации, принятия решений и т.д. Этой

способ организации мышления, который

имеет много преимуществ перед обычными

http://www.wordle.net/

http://www.wordle.net/

https://animoto.com/

http://edu-lider.ru/tag/%d0%bc%d0%b5%d0%bd%d1%82%d0%b0%d0%bb%d1%8c%d0%bd%d1%8b%d0%b5-%d0%ba%d0%b0%d1%80%d1%82%d1%8b-2/

71

способами записи. Автор техники менталь-

ных карт Тони Бьюзен (Tony Buzan). Бьюзен

предложил действовать так.

1. Вместо линейной записи использовать

радиальную. Это означает, что главная тема,

на которой будет сосредоточено наше

внимание, помещается в центре листа. То

есть именно в фокусе внимания.

2. Нужно записывать не всё подряд, а только

ключевые слова. В качестве ключевых слов

нужно выбирать наиболее яркие,

запоминаемые, характерные слова.

3. Ключевые слова нужно помещать на

ветвях, расходящихся от центральной темы.

Связи (ветки) должны быть ассоциативными,

а не иерархическими. Ассоциации

способствуют запоминанию, их можно

подкреплять символическими рисунками.

https://realtimeboard.com/ -поддержи-

вает теорию визуального мышления и даже

идет дальше к визуальному взаимодействию,

позволяя пользователям не только наглядно

решать задачи, но и делать это вместе с

учениками в реальном времени. Сервис ши-

роко используют для проведения мозговых

штурмов, схем и решения различных твор-

ческих и проектных задач.

Основные возможности сервиса:

Работа с разными типами контента на од-

ной доске. На доски RealtimeBoard можно

загружать фото и картинки, видео с

YouTube, PDF-документы, работать с файла-

ми из Google Drive, использовать встроенные

инструменты рисования, фигуры, стикеры и

текстовые виджеты. Таким образом, вы

сможете хранить и использовать в работе

материалы любого типа и сделать учебный

процесс максимально творческим и гибким.

Литература

1. http://www.openclass.ru/

2. http://edu-lider.ru/

3. https://realtimeboard.com

БІЛІМ БЕРУДЕ АҚПАРАТТЫҚ-КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ

ҚОЛДАНУ

Нұрмұханбетова М.Ш.,

бөлім басшысы, магистр

Қазақстан Республикасы бiлiм беру жү-

йесiн ақпараттандырудың Мемлекеттiк бағ-

дарламаларының негiзгi мiндеттерiнiң бiрi

ретiнде мамандардың осы сала бойынша бi-

лiктiлiгiн көтеру және қайта даярлау қарас-

тырылған.

Аталған мiндеттердi жүзеге асыру

мақсатында мамандардың бiлiктiлiгiн көтеру

және қайта даярлау бойынша курс тақырып-

тарының мазмұны өзгертiлiп, жаңаланды.

Оның негiзгi мазмұны бiлiм беру мекеме-

лерiнiң қызметкерлерiнiң кәсiби шеберлiгiн

жаңа ақпараттық технологияны пайдалану

бойынша жетiлдiруге, басқаша айтқанда, бi-

лiм берудi ақпараттандыруға сай мамандар-

ды жан-жақты даярлауға бағытталған.

Білім беруді ақпараттандыру жағда-

йында педагог мамандардың біліктілігін кө-

теру бүгінгі күннің негізгі міндеттерінің бірі-

не айналып отыр.

Сондықтан педагог маман-дардың

біліктілігін көтеруді ақпараттандыру туралы

тұжырымдама, стандарт және оқу-

тақырыптық жоспарларын жасақтау қажет.

Сонымен бірге білім беруді ақпараттандыру

жағдайында педагог мамандардың ақпарат-

тық сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін

және ақпараттық құзырлығы сияқты қа-

білеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бү-

гінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр.

Қоғамда ақпараттандыру, есептеу тех-

никасы құралдары кеңінен таралуымен бай-

ланысты, оқу процесін ұйымдастыруға, сол

сияқты білім берудің мазмұнын өзгертуге де

елеулі ықпал етеді.

Білім беру жүйесіндегі қайта

құрулардың негізгі субъектісі мұғалім.

Оқыту программасының тек сыртқы емес,

ішкі тиімділігіне көп көніл бөлген дұрыс.

Компьютердің сызбалық мүмкіндігінің мол-

дығы дәрісті бояулы суреттермен, сызбалар-

мен, кестелермен байыта түсуге жол ашады.

Компьютерді мұғалім қосымша мате-

риалдар, әртүрлі анықтамалық мәліметтер-

ден акпараттар беру үшін көрнекі кұрал ре-

тінде пайдалана алады. Мұндай мәліметтерге

72

графиктер, схемалар, иллюстрациялар, физи-

калык кұбылыстардың динамикалык бейнесі,

тәжірибеге арналған кұрылғылардың тізімі,

аспаптардың сипаттамалары және т.б. жат-

қызуға болады. Мұғалім араласпай-ақ, оқу-

шылар өздері меңгеруге тиісті ақпараттар

беріледі.

Қажетті акпараттарды жинақтауда

электрондык техникаларды енгізу уакыт

үнемдейді, карастырып отырған кезеңде ак-

параттың толықтығын жоғарылатады, ақ-

параттық-аныктамалық жүйе құрамында

электрондық кұрылғылармен жұмыс істеу

дағдысын қалыптастыруға мүмкіндік туғы-

зады.

Жаңа ақпараттық технология құралда-

рын пайдалану, оқушының шығармашылық,

интеллектуалдық қабілетінің дамуына, өз

білімін өмірде пайдалана білу дағдыларының

қалыптасуына әкеледі. Компьютерлік техни-

каның мүмкіндіктерін педагогикалық мақ-

саттарға қолдану, білім мазмұнын анықтау-

да, оқыту формалары мен әдістерін жетілді-

руде жақсы әсерін тигізеді.

Ақпараттық технология логикалық қа-

білетін дамытады, бақылау мен өзін-өзі ба-

қылауын қалыптастырады, еңбек ету мен

дағдысының жинақтылығын қамтамасыз

етеді, жалпы мәдени-дүниетанымын қалып-

тастыруға мүмкіндік туғызады. Мамандар-

дың бiлiктiлiгiн көтеру мiндеттерiн шешуде

оқу процесiнде ақпараттық және комму-

никациялық технологияларды пайдаланудың

келесi мүмкiндiктерi ұсынылады:

ақпараттық мәдениет элементтерiн қа-

лыптастыруда бiлiм мекемелерiнiң ма-

мандарының қажеттiлiгiн қанағаттандыру:

информатика, ақпараттық және желiлiк

технологиялар саласы бойынша жаңа

бiлiмдер алу;

бiлiм беру жүйесiн басқару мамандарын

және пән мұғалiмдерiн жаңа ақпараттық

технологияны өз қызметтерiне еркiн

пайдалана бiлуге үйрету;

қашықтықтан оқыту формаларына мұға-

лiмдердiң қызметiн бағыттау;

облыстағы бiлiм беру мекемелерiн ақпа-

раттандырудың ғылыми-әдiстемелiк ба-

ғыт бойынша жетекшiлiк ету;

облыстың бiртұтас бiлiмдiк желiсiнiң

ақпараттық ресурстарын қалыптастыру;

оқу процесi мен ғылыми-әдiстемелiк жұ-

мыстарға жаңа ақпараттық технологияны

қолдану негiзiнде олардың озық тәжiри-

белерiн тарату.

Тәжiрибе жүзiнде дәлелденгенiндей,

кезкелген мұғалiм мен әкiмшiлiктiң өз қыз-

меттерiне компьютердi пайдалануы олардың

әлемдiк ақпараттық кеңiстiкке енуде ақпа-

раттық мәдениетiнiң қалыптасатынымен өл-

шенедi.

Сонымен бiрге, бұл жағдайда, инно-

вациялық әдiстер мен құралдарды оқу проце-

сiне пайдалану оқушылардың мектеп пәнде-

рiн игеруде қызығушылықтарын арттыруда.

Ақпараттық-коммуникациялық технология-

ны оқу-тәрбие процесiне пайдалану оның

келесi педагогикалық мүмкiндiктердi жүзеге

асыруға мүмкiндiк бередi:

педагогтың дайындық деңгейiн, ынтасын

және қабылдау жылдамдығын ескеру ар-

қылы жаңа материалды меңгертуге байла-

нысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту

процесiне жаңа ақпараттық технология-

ның мүмкiндiктерiн пайдалану;

оқытудың жаңа әдiстерi мен формаларын

(проблемалық, ұйымдастырушылық iс-

әрекеттiк компьютерлiк ойындар және

т.б.) қолдану;

проблемалық, зерттеу, аналитикалық және

модельдеу әдiстерiн қолдану арқылы

классикалық әдiстердi жетiлдiру;

жаңа ақпараттық технология құралдарын

(жаңа типтi компьютерлер, телекоммуни-

кация, виртуальды орта және мультиме-

диа-технология) пайдалану арқылы оқу

процесiнiң материалдық-техникалық база-

сын жетiлдiру.

Ақпараттық-коммуникациялық техно-

логияны қолдану саласы бойынша педагог

мамандардың біліктілігін арттыру кезеңдері:

o жаңа ақпараттық технологияны қолдану

саласына дайындау;

o электрондық орталарды, мультимедиялық

программаларды дайындау;

o ақпараттық-коммуникациялық және ин-

тернет технология бойынша шығармашы-

лықпен жұмыс жасауға дайындау.

Оқу процесінде пайдаланылатын мулъ-

тимедиялық үйретуші программалардың,

тексеру программаларының, электрондық

оқулықтардың өскелең өмір талаптарына сай

дайындалып, компьютерді оқыту кұралы ре-

73

тінде пайдалана алатындай деңгейде болуы

керек.

Бұл мәселе өз алдына үлкен ғылыми

ізденістерді талап ететін мәселе, сондықтан

осы мәселе жөніндегі зерттеулер одан әрі

жалғасуда. Оқу қызметінде компьютерден

рефлексивтік деңгейін жүзеге асыруды елес-

тетсек, оның мүмкіндіктері ерекше үлкен.

Компьютер кез келген ойдың

өтімділігін, міндеттерінің күшті және әлсіз

жақтарын көрсетіп бере алады. Шығарылуы

күрделі, көп

уакытты қажет ететін

тапсырмаларды физика, математика,

информатика сабақтарында компьютердің

көмегімен тез орындауға болады.

Нәтижесінде өте жоғары дәлдікпен

есептелінген есептің нәтижесін аламыз.

Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының «Білім

туралы» Заңы.

2. Мұхамбетжанова С.Т., Мелдебекова М.Т.

Педагогтардың ақпараттық-коммуникация-

лық технологияларды қолдану бойынша

құзырлылықтарын қалыптастыру әдістемесі.

Алматы. ЖШС «Дайыр Баспасы», 2010 ж.

3. Өстеміров К. Қазіргі педагогикалық

технологиялар мен оқыту құралдары. –

Алматы, 2007 ж.

4. Караев Ж.А. Активизация познавательной

деятельности учащихся в условиях примене-

ния компьютерной технологии обучения:

автореф. ...док.пед.наук. – Алматы, 1994. –

45 с.

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТ САБАҚТАРЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ

Сансызбаева А.Г.,

Ақтөбе қаласы № 26 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Оқытудың тиімділігін арттыру мақса-

тында жаңа білім парадигмасына сүйене

отырып, біз оқыту технологияларының тиім-

ді жақтарын таңдап алуымыз қажет және

оқу-тәрбие үрдісінде озық технологияларды

белсенділікпен енгізуіміз керек. Еліміздің

болашағы көркейіп өркениетті елдің

қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесінен

көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы

мәселе әлеуметтік-педагоги-калық және

ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына

жаңалық енгізудің тиімді жаңа әдістерін

іздестіру, оны өмірге пайдалану.

Мемлекеттік білім стандарты деңгеінде

оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагоги-

калық технологияны өндіруді міндеттейді.

Жаңа технологияның мақсаты оқытуды ізгі-

лендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың

өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе

алатындай болуы керек. Жаңа педагогиялық

технологиялар оқушының шығармашылық

қабілеттерін арттыруға өз үлесін қосады.

Мен қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұ-

ғалімі болып қызмет істеп келе жатқаныма

жиырма бес жылдай болды. Бұл уақыт ішін-

де шәкірттерімнің білімнің биік шындарын

бағындыруына үлес қосып келемін. Еліміз-

дің ертеңі жастардың қолында. Ал жастарға

берілген білім мен тәрбиенің негізі тіл арқы-

лы келеді. Тәуелсіздіктің ең үлкен жетістік-

терінің бірі ана тіліміздің мемлекеттік

мәртебе алуы десек болады.

Мемлекеттік тілдің мәртебесін нығай-

тып, қолданыс аясын кеңейтуде оқытудың

жаңа технологияларының ықпалы зор. Қазақ

осы тұрғыда арнайы технологиялық ақпарат-

тық құралдар негізіндегі педагогикалық тех-

нологияларды біз қазақ тілі сабақтарында да

кеңінен пайдаланамыз. Олардың қатарына

интерактивті тақта, интернет ресурстарымен

жұмыс, мультимедиялық кітапхана, қашық-

тан жүргізілетін сабақтар, диспуттар мен

тренингтер. Жаңа технологиялар білім беру

мен тәрбие жүйесін бірдей қамтуымен

ерекшеленеді. Жаңа ақпараттық технология-

ларды пайдалану педагогикалық іс-әрекет-

тердің мазмұны мен формасын толықтыру

негізінде оқыту үрдісін жетілдірудің бірден-

бір жолы. Ақпараттық технологияларды пай-

даланып оқыту мынандай нәтижелерге қол

жеткізуге мүмкіндік береді:

- оқу материалын терең түсіну;

- оқу мотивациясының артуы;

74

- алған білімнің неғұрлым ұзақ уақыт есте

саталуы;

- білім беруге жұмсалатын шығынның

азаюы;

Заман талабына сай күнделікті сабақ

барысында бейне және аудио- құрылғылар-

ды, теледидарды, компьютерді, электронды

оқулықты, интерактивті тақтаны қолдану

оқушылардың тілді үйренуге деген белсенді-

лігін арттырып, ең бастысы олардың шығар-

машылықпен жұмыс істеуіне жағдай жасай-

ды. Сабақ барысында кеңінен қолданылып

жүрген технологиялардың бірі модульді

оқыту. Модульді оқыту технологиясы негізі-

нен үш бөлімнен тұрады (кіріспе, сөйлесу

бөлімі, қорытынды). Білімдегі олқылық пен

алақұлалықты жоюдың тәсілі- дифференция-

лап оқыту әдісі болып табылады. Дифферен-

циялап оқытуда кітаппен, тақтамен, тірек-кө-

мек құралдарымен, сызба, кестемен, жұмыс-

тың ауызша, жазбаша түрлері алма кезек жү-

ріп тұруы қажет.

Қазақ тілін жаңа технологияларды қол-

дана отырып оқушы қызығушылығын артты-

руға және қазақ тілін жылдам әрі тиімді үй-

реніп алуға болады. Қазіргі таңда инновация-

лық технологиялардың көптеген түрлері бар.

Атап айтсақ, модульдік технология, сын тұр-

ғысынан ойлау, тірек-сызба технологиясы,

дамыта оқыту, проблемалық оқыту, деңгей-

леп-саралап оқыту технологиясы және ойын

технологиясы, ақпараттық технология. Біз

өзіміздің тәжірибемізде жаңа технологиялар-

дың ішінде модульдік технологияны қолда-

намыз. Бұл технологиямен жұмыс барысын-

да мұғалім структуралық бөлімдерді мазмұн-

мен байытады, тәжірибе жинақтайды. Жеке

тақырыпты модульдік оқыту жағдайында са-

бақтың ақпараттық структуралық компонет-

терінің мазмұны төмендегіше анықталады.

1.Сабақ мазмұнын оқу элементтеріне бөліп

оған мақсат қоя білу.

2. Оқу мазмұнын оқу элементтері бойынша

деңгейлеп беру.

3.Оқушының сыныптан тыс қызметін

ұйымдастыру.

4.Сабақтың логикалық құрылымын белгілеу.

5.Түзету- ескертпе жасау.

Жалпы оқу процесін бүтіндей модуль-

дік оқытуға бейімдеу ісі оқу пәнінің бүтіндей

курсын тақырыптың немесе тарау, бөлім бо-

йынша модульдеуге, сабақтың ақпараттық-

структуралық компонеттерін жасауға тікелей

байланысты. Сабақта электронды кітаптарды

пайдаланудың да маңызы зор. Себебі, ол

оқушының танымдық көзқарасын қалыптас-

тыруға, ізденіс ұлғайтуға, шығармашылық

қабілетін арттыруға, өзіндік жұмыстарды тез

орындауға көмектеседі. Оқу үрдісінде жаңа

технологияларды қолдану аса маңызды.

Осы технологияларды пайдаланудың

тиімді тұстары:

- оқушының пәнге деген жеке қызығушы-

лығын оятады;

- танымдық қабілеттілігін қалыптастырады;

- оқушыны шығармашылық жұмысқа бау-

лиды;

- мұғалімнің уақытын үнемдейді;

- қосымша мәліметтерді береді.

Жаңа технологияларды сабақта қолда-

нудың тиімділігін қашан да жолға қоярымыз

анық. Қазақ тілін өзге ұлт өкілдеріне оқыту

өте күрделі мәселелердің бірі. Мен өз сабақ-

тарымда мынадай талаптар қоямын. Жаңа

технологияны қолдана отырып, сапалы және

терең білім беру оқушының ойлау қабілетін,

есте сақтау қабілетін арттыру. Өзім сабақта

бірнеше технологияның элеметтерін қолда-

нып жүрмін. Соның бірі В.Ф.Шаталовтың

технологиясы, яғни сабақта тірек-сызбалар-

ды қолдану. Тірек-сызбалары арқылы оқу-

шылар сөз тіркесін, сөйлемдер, әңгіме құра-

ды. Бұл технология түрі оқушылар сабақты

қаншалықты меңгергенін байқауға болады,

сондай-ақ оқушының танымдық қасиетін

арттырады, сөз қорын байытады.

Жобалық жұмыс технологиясының тү-

рінде бар ауыртпалық, жауапкершілік оқу-

шыға түседі. Бұл сабақта оқушыға алдына

ала өз бетінше дайындалуға тақырыптар бе-

ріледі. Сабақ барысында оқушы сол тақырып

төңірегінде ізденіп тақырыпты кеңінен аша-

ды. Мысалы: тақырып « Жыл мезгілдері» I-

топ «Қыс», II-топ «Көктем», III-топ

«Күз»,VI-топ «Жаз». Әр топ оқушылары өз

тақырыптарына сай өлеңдер, тақпақтар айта

отырып, бейне таспа дайындайды, әр топ

өзінің тақырыбын толық қорғап шығады.

Қазіргі кездегі жаңа технологияның бі-

рі визуалді компонеттер қолдану түрі. Бұл

технологияның ерекшелігі оқушыны сурет

бойынша сөйлету. Бұл технология оқушы-

лардың есте сақтау қабілетін арттырады. Ке-

75

лесі қолданып жүрген әдісім ол деңгейлік

тапсырма.

Мысалы: « Күз» тақырыбы бойынша

мынадай деңгейлік тапсырма қолдандым.

III-деңгей: Көп нүктенің орнына тиісті

сөздерді жазыңдар.

Күз айлары - ...,...,... . Күздігүні ...

жауады. Балалар ... барады. Күзде күн

...болады.

Керекті сөздер: қыркүйек, жаңбыр,

қазан, қараша, қысқа, мектепке.

II-деңгей: Төмендегі сөз тіркестерінің

аудармасын жазыңдар.

Осенью, прохладный, урок, холодный,

первый снег, учебный год, осенний.

I-Деңгей: «Күз» тақырыбына әңгіме

жазыңдар. Осындай тапсырмалар арқылы әр

өткен тақырыпты пысықтауға болады.

Қазақ тілін оқытуда түрлі әдістемелер

қолдануға болады. Қай әдістемені қолданса

да қарапайым тілмен, оқушыға түсінікті болу

керек.

Қорыта айтқанда, қазақ тілін меңгеру

өте маңызды. Ол оқушылардың ой- өрістерін

кеңейтеді, халықаралық достыққа, мәдениет-

ке тәрбиелейді. Оқушының жеке тұлға ре-

тінде дамуына жағдай жасауға бағыт алып

отырған бүгінгі білім беру жүйесінде әлемдік

стандарттар талабының негізгі компонеттері-

нің бірі деп танылған көптілдік оқытуға

көңіл бөлу бүгінгі заман тапсырысы болып

табылады.

Қазақ тілінің мұғалімі оқытудың жаңа

технологиясын жан-жақты меңгеріп, соңғы

жарық көрген ғылыми-әдістемелік әдебиет-

тердегі тәжірибелі ұстаздардың оқыту әдіс-

терін оқып үйреніп, оларды өз жұмысында

орынды қолдана білуі керек.

ПРОФЕССОР С.ҚАЛИЕВ – ҰЛТТЫҚ ЭТНОПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫНЫҢ

НЕГІЗІН САЛУШЫЛАРДЫҢ БІРІ

Базарғалиев Ғ.,

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің қауымдастырылған

профессоры

Муханова А.,

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің магистранты

Көрнекті педагог-ғалым Серғазы

Қалиұлы 1929 жылы 25 маусымда Шығыс

Қазақстанда облысы, Абай ауданы Қарауыл

селосында дүниеге келген. 1945-46 оқу жы-

лында Абай ауданы Қарауыл селосында

Абай атындағы орта мектептің 9-сыныбын

бітіріп, Семейдегі Н.Крупская (бүгінде

Шәкерім) атындағы педагогика институты-

ның қазақ тілі мен әдебиеті факультетіне

оқуға түседі.

1949 жылы институтты ойдағыдай

оқып бітіріп, Семей облысы Аягөз ауданы

Сергиополь орта мектебіне Қазақ әдебиеті

пәнінің мұғалімі болып орналасып, еңбек

жолын бастайды.

Ал 1951-57 жылдары Аягөз аудандық

оқу бөлімінде мектеп инспекторы, Аудандық

Жастар одағының бірінші хатшысы, аудан-

дық кеңес атқару комитеті төрағасының

орынбасары қызметтерін атқарады. 1957-66

жылдары Аягөз қаласындағы теміржол қазақ

орта мектебінде директор болып қызмет іс-

тейді. 1966-81 жылдар аралығында Қазақ те-

міржолы оқу бөлімінде мектеп нұсқаушысы,

бөлім бастығының орынбасары, ал соңғы он

жыл оқу бөлімінің бастығы қызметтерін ат-

қарады. Аспирантураны сырттай оқып бі-

тірген С.Қалиұлы оқу-ағарту саласының бас-

қару қызметтерін атқара жүріп, 1971 жылы

Қырғыз мемлекеттік университетінде

«Ғ.Мүсірепов творчествосын орта мектепте

оқытудың жолдары» деген тақырыпта

РСФСР педагогика ғылымдарының акаде-

мигі, Кеңес Одағының Батыры, орта және

МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ

76

жоғары оқу орындарындағы Қазақ әдебиеті

оқулықтарының авторы М.Ғабдулиннің

жетекшілігімен педагогика ғылымдарының

кандидаты ғылыми дәрежесін қорғап алады.

1981-2004 ж. ж. аралығында үздіксіз ғылыми

еңбекпен айналысып, Ы.Алтынсарин

атындағы Ұлттық педагогикалық ғылымдар

академиясында аға ғылыми қызметкер,

зертхана меңгерушісі, директордың ғылыми

жұмыс жөніндегі орынбасары қызметтерін

ойдағыдай атқарады.

С.Қалиұлы 1996ж. Қайнар университе-

тінде, соңғы 10 жыл Қазақ мемлекеттік қыз-

дар педагогикалық университетінде студент

жастарға Қазақ этнопедагогикасынан дәріс

беріп келеді. С.Қалиұлы Қазақ этнопедагоги-

касының теориясы мен әдістемесіне байла-

нысты 48 кітаптың, 400-дей ғылыми мақала-

лардың авторы.

Жарияланған еңбектердің ішінде

«Ғ.Мүсірепов шығармаларын орта мектепте

оқыту» (1974), «Түрксіб және оқу-ағарту ісі»

(1980), «Халық педагогикасының ауыз әде-

биетіндегі көрінісі» (1986), «М. Әуезотің пе-

дагогикалық және психологиялық көзқарас-

тары» (1987), «Қазақстандағы педагогикалық

ойлар мен мектептер тарихының анықтама-

сы» (I, II кітап, 1986, 1990. «XV-XIX ғғ.

Ақын жыраулар поэзиясындағы педагогика-

лық ойлар»(1992), «Еуропа ғалымдарының

қазақ мәдекниеті туралы ойлары» (1992),

«Қазақтың салт-дәстүрлері және ағартушы-

демократтары»(авторлар бірлестігінде 1994)

монографияларымен «Қазақтың салт- дәс-

түрлері» атты орта мектептің VIII-IX сынып

оқушыларына арналған оқулығы және

«Қазақ тәлім-тәрбиесі» (проф. Қ.Жарықбаев-

пен бірге, 1995), «Қазақ этнопедагогикасы-

ның теориялық мәселелері мен тарихы»

(2003ж.) атты жоғары оқу орындары сту-

денттеріне арналған оқулықтарын ерекше

атауға болады. Ғалымның соңғы еңбегі 2004

жылы ҚР Білім және ғылым министрлігінің

Ы.Алтынсарин атындағы мемлекеттік

сыйлығымен марапатталды.

С.Қалиұлы 1996 жылы «Қазақтың ха-

лықтық тәлім-тәрбиесінің ғылыми- педагоги-

калық негіздері» деген тақырыпта докторлық

диссертация қорғады. Оның басшылығымен

1994-98 жылдары «Қазақтың тәлімдік ой-

пікір антологиясының» орысша-қазақша үш

томдығы жарық көрді. Бұл еңбекте VI ғ.

Көне Орхон-Енисей жазуының тәлімдік

үлгілерінен бастап, әл- Фараби, М.Қашқари,

Ж.Баласағұни, А.Иассауи, С.Сарай,

Қ.Жалаири сияқты орта ғасыр ойшылда-

рының, XV-XVIII ғғ. Хандық дәуірдегі ақын-

жыраулардың тәлімдік ой- пікірлеріне, XIX

ғ. Шоқан, Ыбырай, Абай бастаған ағартушы-

лардың озық ойларына жан-жақты талдау

жасалған.

Антологияның 2-томы А.Байтұрсынов,

Ш.Құдайбердиев, М.Дулатов,

Х.Досмұхамедов, Ж.Жұмабаев,

Ж.Аймауытов, М.Әуезов, Ә.Марғұлан, т.б

кеңестік дәуірдегі елуге тарта педагог-

ғалымдар мен Ә.Бөкейханов, М.Шоқай,

С.Сәдуақасов, О.Жандосов, Т.Жүргенов,

І.Омаров сияқты көрнекті қоғам қайраткер-

лерінің еңбектерін талдауға арналған.

С.Қалиұлы бүгінде қазақ тәлімінің 30

ғасырлық тарихын қамтитын педагогикалық

ойлар антологиясының 10 томдығын даярлау

үстінде. Бүгінде Қазақтың тәлімдік ойлар

Антологиясының 6 томы «Сөздәк-Словарь»

баспасынан жарық көрді. Бұл еңбектердің

қазақ педагогикасының тарихын зерттеуші

ғалымдарға да, қазіргі және келер ұрпаққа

тәлім- тәрбие беруші ұстаздар қауымын да

аса қажетті құрал болатыны даусыз.

С.Қалиұлы қазақ этнопедагогикасының

өзекті мәселелері жайында республикалық

газет, журнал беттерінде өзінің ғылыми ма-

қалаларын жиі-жиі жариялап, радио- теледи-

дардан келелі пікірлер айтып, әрдайым өз

ойын ортаға салып отырады. Сондай- ақ, өзі

көптен айналысып жүрген ұлттық тәлім-

тәрбиенің көкейкесті мәселелері бойынша

Мәскеу, Баку, Ташкент, Бішкек, Ұлан-Батор

қалаларында өткен халықаралық ғылыми-

теориялық конференцияларда ғылыми мәнді

баяндамалар жасады және әріптес

ғалымдармен пікір бөлісіп отырады.

Көрнекті ғалым С.Қалиұлы өзінің

ғылыми жұмыстарын шәкірт даярлау ісімен

де тығыз ұштастыруда. Ол орта мектепте

директор болған он жыл ішінде және

Алматы мемлекеттік Қыздар педагогикалық

институты мен «Қайнар» университетінде

педагогика тарихынан дәріс берген кезде-

рінде оның алдынан жүздеген жастар өмірге

жолдама алып шыққаны мәлім. Солардың

ішінде ұстазы мақтаныш ететін ғылым

докторлары: Х.Қазыханов, С.Ұзақбаева,

77

Е.Омаров, С.Маусымбаев, Ғ.Амиргазин,

Т.Садықбеков, С.Иманбаева, ғылым

кандидаттары: С.Садықов, К.Бықыбаева,

С.Баймұратова, Ш.Нағымов, Б.Иманбекова,

Г.Рысбекова, А.Имашева, Р.Мұратханова,

Г.Таубаева, М.Құрсабаев, С.Сеңкібаев т.б.

ғалымдарды зор мақтанышпен айтады.

С.Қалиұлының жетекшілігімен 22 ғы-

лым кандидаттары, 2 ғылым докторлары

қорғап ғылыми дәрежеге ие болды. Ғалым-

ның шапағатын көргендердің ішінде

Қ.Қабдыразақұлы, Ә.Ашайұлы, Б.Әбдиев

сияқты Моңғол Халық Республикасы мен

көрші Қырғыз мемлекетінің азаматтары да

бар. Бүгінде оның жетекшілігімен 2 аспи-

рант, 2 ғылыми ізденуші, 3 магистрант

ғылыми-зерттеу жұмыстарымен айналысуда.

Ерінбей еңбек ету, өзінің бар білгенін

басқаларға үйрету С.Қалиұлының бойына

біткен асыл қасиет. Оған айқын дәлел соңғы

10 жыл ішінде ғана оның ресми оппонент-

тігімен М.Тәнекеев, Н.Әсіпова, Қ.Сейталиев,

М.Сарыбеков, Н.Мыңжанов, А.Бейсекеев,

К.Қожахметова сияқты 7-8 ғылым доктор-

лары, отызға тарта ғылым кандидаттары

қорғаудан өтті.

Ғалымның оқу-ағарту, ғылым саласын-

дағы ұзақ жылдық жемісті еңбегі елеусіз

қалған емес.Оның айқын айғағы «Еңбектегі

үздік еңбегі үшін», «Еңбек ардагері»,

«Егемендіктің 10 жылдығы»,

«Ы.Алтынсарин атындағы медальдары» мен

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің

Құрмет грамотасы, «КСРО және Қазақ КСР

оқу-ағарту ісінің озаты», «Қазақстан

Республикасы ғылымын дамытуға еңбегі

сіңген қызметкері» белгілерімен марапатта-

луы соның куәсіндей.

2004 жылы С.Қалиұлын ҚР Білім және

ғылым министрлігі Ы.Алтынсарин атындағы

1- дәрежелі сыйлықпен марапаттады.

Ғалымға Қазақстан Республикасы

Министрлер Кабинеті жанындағы Жоғарғы

аттестациялау комиссиясы 1997 жылы 26

маусымда педагогика ғылымдарының

профессоры атағын берді. 2003 жылы Қазақ

білім академиясының құрметті академигі

болып сайланды.


1. Жарықбаев Қ. Қазақ психологиясының

тарихы. – Алматы: «Қазақстан», 1996. – 160

б.

2. Ғарифолла Есім. Қазақ Ренессансы. –

Алматы: «Қазақ университеті», 2006. – 198 б.

3. Әлемдік мәдениеттану ой-санасы. Он

томдық. 10-том. Қазақстанның қазіргі

заманғы мәдениеттану парадигмалары. –

Алматы: «Жазушы», 2006. – 496 б.

ХАЛЫҚ ДӘСТҮРІ – АСЫЛ ҚАЗЫНА

Василиева А.М.,

Ақтөбе қаласы № 15 ОМ бастауыш класс мұғалімі

Қазақ халқы – салт-дәстүрге өте бай

халық. Ал салт-дәстүрге бай болу елдің

мәдениетті әрі тәрбиелі екенін айғақтайды.

Жалпы салт-дәстүр деген не, соған тоқталып

өтейік. Салт-дәстүр ел өмірімен біте қайна-

сып кеткен рухани және мәдени азық. Біздің

халқымыз өз ұрпақтарын қасиетті салт-дәс-

түрмен, өнегелі әдет-ғұрыппен, ырым-ты-

йыммен тәрбиелеп, ұлағатты ұл мен инабат-

ты қызды теріс жолға түсірмей тәрбиелей

білген. Б.Момышұлы «мен өзімнің ұрыстағы

тәжірибемнен жауынгерлік қасиетті тәрбие-

леуде ұлттық дәстүрдің маңызы зор екеніне

көзім жетті» деп жазады. Бұдан отаншыл-

дық, ерлік, мәрттік, жомарттық, адамгерші-

лік қасиеттердің бәрі салт-дәстүр арқылы да-

ритынын түсінуге болады. Яғни, салт-дәстүр

адамды адастырмас тура жолмен жүруге,

жөн - жосықты біліп, үйренуге және өмірде

қолдануға үгіттейтін мызғымас заң іспетті

десек те болады.

Қазіргі таңда салт-дәстүрлеріміздің

ұмытылып бара жатқаны және оны тек нау-

рыз мерекесінде есімізге түсіретініміз маған

ұнамайды. Бұлай жалғаса берсе түбі бір құр-

тылмайтынына кім кепіл, кім куә? Жетпіс

жыл бойы жетесіз әрі қанқұйлы тәртіптің

қырсығынан ұлт дәстүрлерінің ережесі бұзы-

лады. Біреулері ұмытылды, біреулеріне

тыйым салынды. Салт-дәстүр мен әдет-

ғұрыпсыз ел әдепсіздік пен берекетсіздікке

салынуы мүмкін. Осындай зиянды жақтарды

78

біле отырып мен жұдырықтай жүрегіммен

қолыма қалам алып, салт-дәстүр арқылы

қалай өзім секілді жеткіншектердің отанға

деген патриоттық сезімдерін арттыра аламын

деген ой қозғамақпын. Ел боламын десең

бесігіңді түзе демекші ең алдымен отанға

деген сүйіспеншілікті салт-дәстүрді түзеуден

бастау керек. Бұл арқылы бала салт-дәстүрін

білсе тарихын таниды, ал тарихын білу

отанды тану. Бала түгіл үлкен адамдарда біле

бермейтін салт-дәстүр түрлері өте көп. Со-

лардың бір түрі белкөтерер салты. «Тоқсан

көтеремін деген жасым бар еді, быламық

ішемін деген асым бар еді» деп бұрынғы қа-

риялар айтпақшы, жасы келген адамдардың

тісі болған соң тамақ іше алмайды. Мұндай

жағдайда оларға арнап «белкөтерер» тағамы

дайындалады. Бұл әрі жұмсақ, әрі дәмді, нәрі

мол тамақтардан дайындалады.

Мұны балалары, көрші-көлемдер, сый-

лас кісілер әдейі дайындап әкеледі. Бұған ри-

за болған қарт батасын береді. Біз бұдан хал-

қымыздың жасы үлкен адамдары сыйлау-

дың, бағып қағудың үлгісін көреміз. «Белкө-

терер» аурудан жаңа тұрған адамдарға, сол

сияқты «Наурыз», «Айт» күндері де үлкен-

дерге әдейі тартылады. Наурыз мерекесі

жақындап келе жатыр. Осындайда жасы

үлкен қарияларға белкөтерер дайындап

берсек алғысын аламыз. Тек наурызда ғана

емес әркез дайындап беріп тұрсақ салт -

дәстүрімізге деген құрмет болар еді.Біз

балаларды қалай патриоттыққа тәрбиелей

аламыз дейміз. Қай бала патриот болсын әз

наурызды өз жаңа жылын асыға күтпесе.

Орыстардың жаңа жылында аспанға түрлі -

түрлі от шашулар шашып ат шапанын

сүйретіп алыстан аяз ата келеді. Ал әз

наурызда да Қыдыр атамыз келеді. Қыдыр

ата жақсылық жасаушы ырыс, құт, несібе

жасау, бақыт сыйлаушы қарт. Әр балаға

Қыдыр ата келіп арман-тілектеріңді

орындайды десек бала арманын айтып

Қыдыр атаны сағынып күтеді және

наурызды да асыға күтіп отырады.

Отбасында ата-ана, мектепте ұстаз,

көпшілік ортада ақсақалдар жастарға салт-

дәстүрлерін үйретіп, айтып отырса, ұтары-

мыз көп болар еді. Құрдастарымның, сынып-

тастарымның бойына қазақтың салт-

дәстүріне деген қызығушылықты қалыптас-

тырып, қазақ халқының салт-дәстүрі мен

әдет-ғұрпының тәрбиелік мәнін ұғындырып,

олардың бойына адамгершілік, имандылық

қасиеттерін қалыптастыра алдым деп

ойлаймын. Балалар, үлкенге – сәлем,

қуантқанға – сүйінші, соғымнан – сыбаға,

егіннен – кеусен, малдан – көгендік, балаға –

базарлық, кішіге – байғазы, сәбиге –

көрімдік, көрші қонғанға – ерулік, жетім -

жесірге – қолқайыр, мүсәпірге – садақа,

алғашқы қымыздан – қымызмұрындық,

соңғы қымыздан – сіргежияр, сағынғанға –

сәлемдеме, қуанышқа – шашу шашып

ешқашан салт - дәстүрімізді ұмытпай, қазақ

деген халықтың патриот ұрпағы болып атын

шығара беріңіздер демекпін. Бұл жазылған

шығармам біреуге жай сөз болып қалар,

біреулерге қамшы болып тиетініне көзім

жетеді.

«Қазақ кеңес энциклопедиясында»:

«Дәстүр дегеніміз ұрпақтан-ұрпаққа көшетін

тарихи қалыптасқан әлеуметтік нормалар

мен принциптер. Дәстүр – қоғамдық ұйым-

дар мен халықтың мінез-құлқы мен іс-

әрекеттерінің рухани негізі» делінсе,

философиялық сөздікте: «дәстүр (traditio–

жапсыру, жалғастыру) – тарих барысында

қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып

отыратын әдет-ғұрыптар, салт-сана,

қоғамдық тәртіп, заң, мұрат пен игілік,

мінез-құлық қалыптары және т.б. қоғамда,

ұлтта немесе жекелеген әлеуметтік топтарда

ұзақ уақыт бойы сақталатын әлеуметтік-

мәдени мұра элементтері» – деп

тұжырымдалады.

“Дәстүр – тарихи тұрғыда қалыптасқан

және ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын

қарекет пен мінез-құлық нысандары, сондай-

ақ оларға ілеспе астасқан ғұрыптар,

қағидалар, құндылықтар, түсініктер жатады.

Белгілі бір қауымның дамуының әлеуметтік

жағдаяты өзгеруіне орай дәстүрлер

ыдырауы, басқадай болып өзгеруі не

алмасуы мүмкін. Дәстүр адамдардың өмірлік

қарекетін реттеудің маңызды факторы болып

қызмет етіп, тәрбие негізі болып

табылады”,– делінген.

Философ ғалым Н.Сәрсенбаев: «Әдет-

ғұрып, дәстүр және қоғамдық өмір» атты

еңбегінде: «Дәстүрге әдет-ғұрыптың өткен

қоғамнан қалған озық түрлері мен тұрмыс-

тық формалары, ырым-жоралары, рәсімдер

жиынтығы кіреді, қоғамда және белгілі бір

79

ұжымдық ортада қалыптасқан дәстүр өзінің

өмір сүру заңдылығына толық ие болғаннан

кейін сол ұжымдық ортада, қоғамда жалға-

сын табады да, тұрақты орын алады. Сондай-

ақ, дәстүр көпшілік қауымға ортақ мәдениет-

ті түрде қолданыс табатын әдет-ғұрыптың

жинақталған түрлері мен рәсімдерін де

қамтиды», – деген ойды білдіреді.

Жоғарыда аталған ғалымдардың дәс-

түрлерге берген анықтамаларын мақұлдай

отырып, біз солардың қатарына халық

дәстүрлерінің бастаулары ретінде жеті ата

шежіресі және қазақ дастарқаны дәстүрлерін

енгіземіз. Өйткені ұлттық тәрбие қағидасы

бойынша әрбір ұрпақ ең кемінде жеті

атасына дейінгі ата тегін білуі міндетті. Егер

жеті атасына дейін ата тегін, тарихын

білмейтін ұрпақ болса, оны «Жеті атасын

білмейтін жетесіз» деп халық кінәлайды,

айыптайды. «Шыншыл, әділетті, иманды

болу – сонау арғы ата-бабамыздан бері

қалыптасып келе жатқан дәстүріміз» дейді

де, халық сол игі дәстүрді бұзған ұрпаққа

айып тартқызады. «Ат тұяғын тай басар»

деп, кейінгі ұрпақтың ата салтын бұзбауын

талап етеді, әулеттік тағылымдар ата

дәстүріне айналып, санаға сіңіп, салтқа тірек

болады. Сол себепті өз шежіремізді білу

үшін де көптеген жұмыстар жүргіздік.

Сыныптастарымның сол түсініктерін тірек

ете отырып, жеті ата шежіресі танытудың

толық мүмкіндігі бар деп түйіндеймін.

Қасиетті қазақ халқының салт-дәс-

түрлері өте көп. Соның ішінде қазіргі ба-

лалар біле бермейтіндеріне қысқаша тоқта-

лып кетсем деймін. Қазақ халқының әлеу-

меттік тұрмыстық жағдайына байланысты

қалыптасқан қастерлі дәстүрдің бір түрі-

қонақжайлылық. Қонақ десе,қоң етін кесіп

беретін қазақпыз. Қазан шегелеу (салт)

өздері жақсы танитын, әзіл-қалжыңы

жарасқан адамдар бір-бірінің үйіне бас

қосып барып, « осы үйдің қазанын шегелей

келдік» -дейді. Үй иесі әзілмен жауап

қайырып»жақсы болды ғой, қазан шегелегіш

шебер іздеп отыр едік» деп қонақжайлық

танытып, оларға қонақасы береді. Демек

«қазан шегелеу» қонақ бола келдік деген

ұғымды білдіреді Қонақасы (дәстүр)

қазақтың тарихи аңыз-әңгімелерінде Алаш

атамыз өзінің Ақарыс,, Бекарыс, Жанарыс

атты үш ұлына енші бөліп бергенде өзіне

тиісті еншісін «бұл бүкіл иісі қазақтың

бөлінбеген еншісі болсын мұны да сендерге

бөліп берейін. Бұл үрім-бұтақтарыңа

жалғассын. Бір-біріңе қайырымды болыңдар.

Алыстан шаршап-шалдығып келген

қонақтың еншісі-қонақасы болсын» деп

әруақты атамыз батасын берген екен.. Ауыз

тию(дәстүр,ырым).

Ақ дастархан үстіне келген дәмнен

ауыз тиюге тиіс. Ал таңертеңгі астан

міндетті түрде, ауыз тиеді. Кенесарының

інісі Наурызбай батырдың ұзын айдары

болғаны тарихтан белгілі. Ақсарбас атау.

Адам- дар қауіп-қатерге ұшыра-ғанында

«Аллаһ Тағала мені осы қиындықтан құтқара

гөр! Ақсарбас!» деп құдайы атайтын болған.

Мұндай жағдайда «Ақсарбас!» деп үш рет

айқайлаған. Сосын қауіп-қатерден аман

қалғанында әлгі адам ауыл аймағын

шақырып құдайы берген. Ақсарбасқа

шалынатын малдар: бозқасқа (қой), көкқасқа

(жылқы), қызыл-қасқа (сиыр). Адам ақсарбас

атағанда қай малын айтса, соны құдайыға

союға тиіс.

Итаяғына салу (дәстүр, ырым). Жас

келіншек бір ауылға қыдырып барғанда, не

есік көруге шақырғанда әйелдер не үлкен

әжелер оған «итаяғына» сал деп сақина,

күміс, жүзік сияқты заттар береді. «Итаяғына

салу» деген келіншек босанып баланы шара-

насынан жуатын суға яғни «шілде суына»

әлгіндей күміс жүзік, сақина, күміс түйме

сияқты заттарды ыдысқа салып жіберіп,

нәрестені жуады. Жуып болғаннан кейін әлгі

заттарды сол жердегі әйелдер ырым қылып

бөлісіп алып, мәз мейрам болып тарасады.

«Қыз қашар» (дәстүр). «Былайша қыз

қашар дәстүрін өткізетін үйді «болыс үй»

дейтін көрінеді». (Х.Арғынбаев). Күйеудің

келуін «ұрын келу» десе, қыздың

атастырылған күйеуін көруі «қыз қашар»

дейді. Бұл «ұрын тойы» өтетін күні болады.

«Ұрын той» жастар үшін көңілді, думанды

тойлардың бірі. Бұған жас жеңгелер мен

жастар қатынасады. Күйеуден алынатын

«қол ұстатар», «шаш сипатар», «қыз құшақ-

тар», «арқа жатар», «көрпе қимылдатар»

тағы сол сияқты кәделер осы жолы беріледі.

Екі жастың бірін бірі көріп, тілдесуі де осы

тойда болады. Екеуі де бірін бірі ұнатып,

қалыңдық жігітке қыз белгісі орамалын және

80

оның іні қарындастарына да түрлі

сыйлықтар береді.

Күйеу ұрын барғаннан кейін құдалық

бұзылатын болса қазақ заңында өте ауыр іс.

Үлкен дауға кетеді. Күйеу себепсіз бас

тартса бұрынғы берілген мал

қайтарылмайды және айып салынады.

Батаны қыз жағы бұзатын болса қалың мал

толық қайтарылады әрі айып төлейді.

Сәукеле кигізу (салт). «Қара мақпал сәукеле,

шашың басар жар жар ау» (жар жар). Өмірде

қазақ салт дәстүрлерінің түрлері көп. Соның

ішінде қалыңдыққа сәукеле кигізудің орны

бір бөлек. Себебі сәукеле әйел киімдерінің

ішіндегі ең асылы ғана емес, оның жұбайлық

өміріндегі елеулі кезінің естен кетпес ыстық

сәті. Ол бұлғақтап өскен оң жақтағы және ақ

босаға аттар арасындағы қимас та қызықты

кездің ескерткіші. Бұл аз болса келіншекке

сәукеле кигізудің өзі бір ерекше салтанат.

Бұған құда құдағилар шақырылады. Шашу

шашылады. Ақ бата арналады. Сәукеле

байғазысының бағасы да олқы болмайды.

Сәукелелі келіншек ажарлы да базарлы

көрінеді. Оны жұрттың бәрі көруге ынтық.

Оның көрімдігі де соған лайық болу керек.

Жас отау, сәукелелі келіншек, ойын сауық,

көңілді күлкі жаңа өмірдің бақыт есігін

ашқандай әсер етеді.

Шаңырақ көтеру (салт). Жас отаудың

алғаш рет шаңырағын көтерудің өзі қазақ

үшін тағы бір қызықты, ерекше сәт. Мұны

қазақ салт дәстүрін жетік білетін белгілі

этнограф жазушы Ахмет Жүнісұлы былай

деп жазған: «.... қазақта отаудың шаңырағын

албаты адам көтермейді. Бұған баласы көп,

кәрі күйеу керек. Оны қос атпен болса да

алғызады. Ыңғайлы жер болып, отау өте

үлкен болса кәрі күйеу шаңырақты аттың

үстінде тұрып көтереді. Бұл еңбегіне ол не ат

мінеді, не түйе жетектейді. Бұған малды

отауды көтерткен жақ береді. (А.Жүнісов

«фәниден бақиға дейін»). Әдетте киіз үйдің

шаңырағын ер адамдар көтереді. Ал, жас

отаудың шаңырағын кәрі күйеуге көтертуде

үлкен мән, ырым бар. Өйткені «жасы үлкен

күйеу» қашанда елге сыйлы және тілектес

адам. Және күйеу қартайған сайын жұртына

қадыры, сыйы арта түседі. Қазақ елі осы

жолдан әлі айрылған жоқ. Кәрі күйеу келсе,

ауылдың үлкен кішісі, еркек әйелі онымен

бір қағыспай, қажаспай қалмайды. Оның

шаңырақ көтеруінде де осындай терең

сыйластық бар.

Ұлттық салт-дәстүр – эстетикалық

тәрбие берудің құралы. «Өнерлінің өрісі

кең» дейді халқымыз. Өнердің қай саласы

болса да, адамдарға рухани күш¬-жігер

беріп, ерекше қуаныш, толқу сезімдерін

оятады. Қазақтың әдеби, музыка, тұрмыстық,

кәсіби фольклоры, халықтың ғасырлар бойы

болашақ ұрпағын тәрбиелеудің асыл

арналары болып саналады. Айтылған

фольклорлық мұралар, қазақтың тәлім-

¬тәрбиелік әдет¬-ғұрыптарын, салт¬-

дәстүрлерін, түрлі саладағы өнерпаздығын,

көркем--эстетикалық талғамын т.б. ұлттық

болмыстың қасиеттерін қамтиды.

Сондықтан, ата-бабаларымыздың

рухани және материалдық мәдени

құндылықтарын жас ұрпақтың бойына

сіңіру, әрі соның негізінде оларға ұлттық

мәнде тәрбие беру өзекті педагогикалық

мәселелердің бірі көптеген педагогикалық

ғылыми зерттеулердің өзегіне айналуда.

Сондықтан кейінгі жас ұрпақ ұлттық салт-

дәстүрлерді құрметтеуі керек.

ДАРЫНДЫ ОҚУШЫ – ҰЛТЫМЫЗДЫҢ БОЛАШАҒЫ

Жайылғанова Г.Қ.,

Шалқар қаласы №3 орта мектеп

Тәуелсіз еліміздің келе-

шегі, ол жас ұрпақ. Болашақта

еліміздің гүлденуі, дамыған

елдердің қатарына қосылуы жас

ұрпақтың оқу-тәрбиесіне тіке-

лей қатысты. Елбасымыз

Н.Назарбаев Білім және Ғылым қызметкер-

лерінің ІІ сьезінде: «Болашақта еңбек етіп,

өмір сүретіндер – бүгінгі мектеп оқушылары,

мұғалім оларды қалай тәрбиелесе, Қазақстан

сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға

жүктелетін мінде ауыр» деген болатын.

81

Шынында да қазіргі заман мұғалімінен тек

өз пәнін терең білу ғана талап етілмейді,

одан жоғары кәсіби біліктілік, өз

мүмкіндіктерін жүзеге асыра алатын шығар-

машыл тұлғаны қалыптастыру, дарынды

балаларды тәрбиелеу шеберлігі сияқты

қасиеттер де талап етіледі. Өйткені қазіргі

жас буын жан-жақты терең білімді,

интеллектуалдық деңгейі жоғары жеке тұлға

болса, олар еліміздің мықты тірегі

болатынына сенімім мол.

Бүгінгі таңда ұстазға қоғамдағы ең

үлкен міндет – ХХІ ғасырға сай тұлғаны

қалыптастыру міндеті жүктеліп отыр. Бұл

міндетке дарынды баланы таңдау және

олардың бойындағы қабілетті бағалап,

өмірде жетістіктерге жетуге көмектесіу де

қосылады.

Әрбір баланы жеке тұлға десек, оның

өте күрделі, көп аспектілі қыры, ол –

дарындылық. Дарындылық деген не? Белгілі

ғалым Н.С.Лейтес дарындылықты үш топқа

бөлген: интеллектісі жоғары балалар, белгілі

бір бағытта жоғары нәтижеге жеткен балалар

және креативтілігі жоғары балалар. Дарынды

балалармен жұмыс істеу барысында

байқағаным, олардың танымдық әрекетінің

даму ерекшелігі төмендегідей:

Ойлау қабілетінің жоғарылығы

Білуге деген құштарлығы

Жаңа ой тудыру қабілетінің болуы

Қиын істен жеңілді, жеңілден қиынды

көру ерекшелігі

Болжам жасау қабілеті

Зейінінің, есте сақтау мүмкіндігінің

жоғары болуы

Қызығушылығы мен қиялының болуы

Әрбір бала жас кезінен-ақ үлкен

жетістікке жетуді армандайды. Көпшілігі

ерте кезден бастап, белгілі бір қабілеттерін

байқатады (ән айтады, би билейді, сурет

салады, мүсіндер жасайды т.б). Бірақ бұл

қабілеттерді қалыптастырып дамытпаса,

уақыт өте келе ол ұмытылады, бірте-бірте

жойыла бастайды. Жас жеткіншектің өміріне

пайдасы болмайды. Испандық белгілі дәрігер

Хуан Уартенің пікірінше, талант адам

табиғатына байланысты дегенмен, оның

дамуына тәрбие мен еңбек қажет. Ұлы ақын

Абайдың да пікірі осы пікірмен сабақтас;

адамның ойы мен санасы еңбек іс-әрекеті

кезінде қалыптасады деп тұжырымдайды:

«Кей қасиет туа бітеді, ал кейбірі еңбек

арқылы қалыптасады».

Сондықтан дарынды балалардың қабіле-

тін дамыту үшін ерінбей еңбек етуі керек.

Жоспарлы, мақсатты жүргізілген жұмыс қа-

на өз нәтижесін бермек. Дарынды оқушылар-

мен жұмыс портфолио жинақтаудан бастала-

ды. Оқушыға портфолио жөнінде түсінік

беріледі, портфолио жүргізу тәртібімен та-

нысады, қажетті ақпарат жинақтайды. Бұл

жинақталған портфолио дарынды оқушы

үшін де, оның мұғалімі үшін де пайдасы зор.

Онда әр дарынды оқушы туралы толық

мәлімет алуға болады. Портфолио мынадай

бөлімдерден тұрады: суреті бар түйіндеме

беті, оқушы туралы мағлұмат, құжаттар

портфолиосы (мақтау қағаздары, алғыс

хаттар), пікір портфолиосы (тезистер,

ұсыныс хаттар) жұмыс портфолиосы

(мәнжазбалар, шығармашылық жұмыстар).

Дарынды оқушы осы портфолионы

жүйелі жүргізе алса, кез-келген қиындықты

жеңе алады. Ал мұғалім болса, осы

портфолио арқылы алдағы жұмыс бағытын

анықтай алады.

Дарынды балалармен жұмыс

жүргізгенде:

- Диогностика жасаймын

- Мақсатын айқындаймын

- Болжам жүргіземін

- Нақтылаймын

- Іс-әрекетті ұйымдастырамын

- Жаңа жұмыс тәсілдерін енгіземін.

- Нәтижені тексеремін

- Баға беремін

- Қорытындылаймын

Бұл бағыттағы жұмыстардың барлығы

– жеке тұлғаны дамытуға бағытталады.

Мақсатым- қабілетті де дарынды шәкіртті

тәрбиелеу, шығармашылық ізденіске

жетелеу. Осы мақсат үрдісінен шығу үшін ең

алдымен оқушылардың ішінен дарынды,

талантты балаларды түрлі зерттеу әдістерін

пайдалана отырып анықтаймын. Негізінен өз

пәнім – қазақ тілі мен әдебиеті пәндерінен

бейім оқушыларды 5-сыныптан бастап

ерекше бақылап, шығармашылық

жұмыстарға баулимын. Өздеріне ұнаған

ақындардың өлеңдерін «Поэзия дәптеріне»

жазуға тапсырма беремін.

Ақындық қабілеті бар оқушылармен

жеке жұмыс жасап, оларға өлеңді қалай жазу

82

керек, өлең ұйқастары, буын саны қалай

болуы керектігі туралы кеңестер беремін.

Шәкірттерім Аренова Мөлдір, Тілесова

Айнагүл, Сатыбаева Рысты, Мұзбаева

Жадыра «Ақтөбе балаларының шығармашы-

лық қобдишасы» және «Таң нұры» атты

кітаптарға өз өлең, шығармаларын жариялап,

көпшілікке танымал болды. Мектебіміздің

«Алтын белгі» иегері, талантты оқушымыз

М.Аренова аудандық, облыстық ақындар

мүшайрасының жеңімпазы болуы –

еңбегімнің жемісі деп білемін.

Дарынды оқушылармен жұмыс

сабақта да, сабақтан тыс уақыттарда да

жүргізіледі. Әсіресе әдебиет сабағына

байланысты біздің мектептерімізде мән

берілмей келе жатқан бір мәселе: ол –

оқушыларымыздың көркем шығармаларды

мәнерлеп оқуға үйрету мәселесі. Өйткені сол

табиғаттың, көркем дүниенің, достық пен

махаббаттың небір оқиғалары баяндалатын

көрнекті тұлғаларды таныстыратын көркем

әдебиет болса, сол әдебиеттің түрлі

жанрдағы шығармаларын мәнерлеп оқу –

үлкен өнер.

«Дарынды ұстаз ғана дарынды шәкірт

тәрбиелей алады» десек, оқушыларды көр-

кем шығармаларды мәнерлеп оқуға үйрету

үшін мұғалімнің өзінің бойында да осындай

өнер болуы қажет. Сонау педучилищеде

(қазіргі гумманитарлық колледж) ұстазым

Зоя Бралова апай мәнерлеп оқу курстарын

жиі өткізетін. Бұрынғы шәкірт, қазіргі ұстаз

менің бойымдағы өлеңді мәнерлеп оқуға

деген құлшынысты алғаш оятқан да,

дамытқан да сол ұстазым еді. Ұстазым өз

бойындағы осы бір жақсы қасиетті менің

бойыма сіңірсе, енді ұстаз болғаннан кейін

мен де оқушыларға өз бойымдағы өнерді

үйретуге тырыстым. Шәкірттерім Жырбаева

Әсел Абай оқуларында, облыста, республи-

када жеңімпаз болса, Балымбетова Сымбат

О.Бөкей, Т.Ахтанов атындағы мәнерлеп оқу

конкурсында жүлделі І орынды иеленді. Ал

Ұзақбайқызы Салтанат, Дәулетова Айкөркем

аудандық, аймақтық Т.Ахтанов атындағы

мәнерлеп оқу конкурстарының бас жүлде-

лерін иеленді. Әсіресе шәкіртім Мұзбаева

Жадыра облыстық М.Махатаев оқуларының,

Абай оқуларының, аудандық, аумақтық

Т.Ахтанов, облыстық О.Бөкей атындағы

мәнерлеп оқу конкурстарының бас жүлдесін,

І, ІІ орындарын жеңіп алды. Қазір бұл

шәкірттерімнің барлығы Алматыдағы қара

шаңырақ білім ордасы Әл-Фараби атындағы

мемлекеттік университеттің филология,

журналистика факультеттерінің мемлекеттік

грантына ие болып, оқуға түсті. Ұстаздық

жолды таңдады.

Мен үшін – бұл үлкен мақтаныш.

«Шәкіртсіз ұстаз - тұл» дегендей, осындай

дарынды шәкірттерімнің болғанына қазіргі

екінің бірі бара бермейтін ұстаздық

мамандықты таңдағаныма қуанамын.

Мұғалім оқушы үшін ұстаз ғана емес,

сенімді серік, ақылшы дос болмағы ләзім.

Кез-келген шәкірттің шығармашылық

қабілетін тежейтін үш нәрсе бар: біріншісі –

сәтсіз қадам жасаймын ба деген қорқыныш,

екіншісі – өз-өзіне риза болмау, үшіншісі –

жалқаулық. Сондықтан мұғалім әр шәкіртке

жеке тұлға ретінде қарап, осы үш нәрседен

аулақ болуын басты назарда ұстауы керек.

Оқушының дарындылығын дамыту

үшін мұғалімнің өзі де көркемдік өлшемдер-

мен қарулануы қажет деп ойлаймын. Кез-

келген жұмыстың механизмін түсінбейтін

мұғалім оқушының талантын ұштап,

қабілетін шыңдамақ түгілі, оқушы жасаған

дүниеге нақты әділ баға беріп, көркемдік

дәрежесін тани алмайды. Оқушыға бағыт –

бағдар беруде ескеретін жайт:

- Әдіс тәсілдерді меңгерту

- Көркемдік шешімін табу үшін, образ

жасау үшін қажет боларлық жағдайларды

туғызу

- Баға беру, тұжырым жасау.

Мәселен, оқушыны мәнерлеп оқу

конкурсына дайындау үшін ең алдымен оған

психологиялық жағынан көмек беремін.

«Сен озып шығуға тиіссің, сенде керемет

дауыс, талант бар. Сенің қолыңнан көп нәрсе

келеді» деген тұрғыда әңгіме қозғап,

олардың бойына өзіне деген сенімділікті

қалыптастырамын.

Оқылатын көркем шығарманың мән-

мағынасын түсіндіріп, образға қалай кіру

керектігін үйретемін. Алдымен өзім бірнеше

мәрте мәнерлеп оқып көрсетемін.

Оқушының дауыс ырғағына, сырт келбетіне

үлкен мән бере отырып, сахына мәдениетіне

үйретуді басты назарда ұстаймын. Жас

жеткіншектерді заман талабына сай

тәрбиелеуді мұғалімнің ролі зор.

83

Сондықтан «Бұлақ көрсең, көшін аш»

деген ұлағатты сөзге сүйеніп, бар

мүмкіндікті пайдаланып, баланың қабілет,

дарынын ашуды өзіме парыз санаймын. Бала

бойындағы ерекше қабілетті танып, соған

байланысты жүйелі жұмыстар жүргізсе,

оның болашағының іргетасы дұрыс

қаланатыны белгілі.

Ал, тәрбиелеген шәкірттері биік

асулардан көрініп жатса, ұстаз еңбегінің де

зая кетпегені. Әрбір дарынды оқушының

есімі мектеп тарихында алтын әріппен

жазылмақ. Сондықтан дарынды оқушыларды

тәрбиелеуде жауаптылық танытып, ерінбей

еңбек етейік.

ОЙЫН ОЙҒА ЖЕТЕЛЕР

Жакешева Г.,

Ақтөбе қаласы №34 «Таңшолпан» МДҰ тәрбиешісі

Дүниеге даңғыл бір жол сала сап,

Баланың жетілген сәті тамаша – ақ

Ойын ойға жетелеп, бой өсірер,

Ойнай білген баладан бар болашақ.

Балаңыз қандай ойын ойнап жүр?

Оның балабақшада, мектепте, үйде қандай

ойын түрлерін жақсы көретінін, қайсысын

ерекше ұнататынын Сіз білесіз бе? Әрине,

көпшілік жағдайда ата-ана баланың ойнап

жатқан ойынына, оның пайдасына үңіле

бермейді. Дегенмен осы ойынның баланың

саналы болып өсуіне зор ықпалы бар.

Ұлы педагог Сухомлинский «Ойынсыз,

музыкасыз, ертегісіз, шығармасыз, ойсыз,

толық мәндегі ақыл ой тәрбиесі болмайды»

деген еді. Ойын – мектеп жасына дейінгі

баланың негізгі іс әрекеті болып табылады.

Ойын үстінде баланың тілі дамып, қандай да

бір өнерге бейімділігі, мүмкіндігі және

қызығушылығы анық байқалады. Баланың

тілін, ой-өрісін дамыту қашаннан ойыннан

басталған емес пе? Баланың құрбы-

құрдастарымен сан түрлі ойындар

ойнауының өзі тілінің, жеке тұлғалық

қасиеттердің қалыптасуындағы алғашқы

баспалдағы. Осыған орай М. Жұмабаев

баланың ойыны туралы: «Баланың қиялы,

әсіресе ойында жарыққа шығады. Ойын

балаға кәдімгідей бір жұмыс. Ойнағанда да

бала өз әсерлерін пайдаланады.

Айналасында, тұрмыста, нені көрсе, соны

істейді. Мысалы, қазақ баласы біреуі ат

болып қашады, біреуі құрық салады.

Шырпыларды тізіп көш жасайды.

Балшықтан мал, қуыршақтан қыз жасайды -

деп ұлттық тұрмысымызға тән ойын

үстіндегі бала болмысын, психологиясын

суреттейді.

Ойын мазмұны мен түріне қарай:

мазмұнды – бейнелі, қимыл қозғалыс,

дидактикалық, құрылыс, кейіптендіру

ойындар болып бөлінеді. Балалардың

топтасып, бірлесіп ойнаған ойындары

арқылы бала бойында жақсы әдеттер мен

адамгершілік қасиеттер қалыптасады,

бірнәрсені білуге құмарлығы артып,

танымдық қабілеттері дамиды, қимылдары

жетіледі.

Бала ойынмен өседі. Мектепке дейінгі

балалардың жан жақты дамуы үшін

ойынның ролі ерекше. Ойын – жалпы

адамзат мәдениетінің бірегей феномені,

оның қайнар көзі мен шыңы. Мәдениет

феномені ретінде ойын оқытады, дамытады,

тәрбиелейді, әлеуметтендіреді, көңіл

көтертеді, дем алдырады, сонымен қатар, ол

сықақтап, күлдіріп, кез – келген әлеуметтік

мәртебенің шартты екендігін көрсетеді.

Ойындардың мазмұны – адам өміріндегі

таусылмайтын жағдайлар мен тақырыптар.

Ойындардың мазмұны – адам өміріндегі

таусылмайтын жағдайлар мен тақырыптар.

Сюжетті ролдік ойынның міндеті – баланың

қызығушылығын туғызып, сезімін оятып,

рухани – адамгершілік қасиеттерін арттыру.

Сонымен қатар өзара сыйластық, қамқорлық,

жанашырлық құндылықтарын дамыта

отырып, мейірбандылық, жақсылық жасай

білуге тәрбиелеу. Бұл құндылықтар – бір

күнде қалыптаса қалатын қасиет емес. Бұл

балабақшадан бастау алып, өмір

баспалдақтарында шыңдалып, біртіндеп

қалыптасатын қасиет.

Бүгінде тәрбие ошағы саналатын

балабақшаларда бала бойына білімді

тағылымды ойын арқылы дамыту жүйелі

84

жолға қойылған. Түсіне білгенге әрбір

ойынның астарында үлкен тағылымдық

тәрбие жатыр. Қандай да ойынның түрі

болмасын баланың ептілігін, икемін, жан -

жақты қабілетін дамытып қана қоймай,

өмірге деген ұстанымын қалыптастырып,

ойын ұшқыр етеді.

ХХІ ғасыр техника ғасыры дейміз.

Ойын баласының телефон мен компьютерге

үңіліп, сондағы миға күш түсіретін шым-

шытырық ойындарға әуес болмауына мән

беріңіз. Одан да жүгіріп, секіріп, ойланып,

кейіпке еніп ойнайтын ойындарды үй

жағдайында Сіз де ойната біліңіз. Сонда ғана

ойға жетелер ойынның пайдасын

ұғынасыздар.

БАСТАУЫШ КЛАСС ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІН

ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ОТБАСЫ МЕН МЕКТЕПТІҢ РОЛІ

Искайрова У.К.,

Ақтөбе қаласы, №51 гимназияның бастауыш класс мұғалімі

Соңғы жылдары қоғамдағы тәрбиенің

мақсаты «Тұлғаны жан-жақты, үйлесімді

етіп тәрбиелеу» деп көрсетілген. Демек

бүгінде әрбір адамның жеке басын

материалдық және рухаии адамзаттық

құндылықтармен молайту көзделіп отыр. Бұл

мақсат-міндеттер жанұя тәрбиесін

жақсатудан бастау алып, ондағы тәрбиелер

мен ата-аналардың педагогикалық білімдерін

жетілдірумен шешілмек. Бүгінгі таңда ата-

аналардың жанұя тәрбиесі бойынша

педагогикалық білімдерін жетілдіруде ең

негізгі ұйытқы болатын мектеп, соның

ішінде сынып жетекшілері болып отыр.

Мектептің жанұя тәрбиесіне ықпалын

арттыру үшін ата-аналарға мектеп есігін

үнемі ашып, балалармен өткізілетін әртүрлі

тәрбиелік іс-шаралар мен сабақтарға

қатысуына мүмкіндік туғызу қажет.

Бастауыш сынып оқушыларының жеке

тұлғасын қалыптастыруда мектептің ата-ана-

лары мен жүргізілетін жұмысының негізгі

мақсаты мыналардан тұрады. Біріншіден,

ата-аналар мектепті балаларының шын жүре-

гімен қабылдайтын үйі деп санап өздеріде

мектеп жұмысына көмектесуге дайын бо-

луын қамтамасыз ету. Екіншіден, ата-ана-

ларды жанұяда баламен өзара қарым-қаты-

наста болуға үйрету. Осындай мақсатпен

мектептің әдістемелік бірлестіктері жанұя

тәрбиесі мәселелері бойынша ата-аналар се-

минарларын ұйымдастырады. Онда ата-ана-

лар балалардың дамуға, есеюге, бостандыққа

ұмтылуының табиғатын және баланың бо-

йында рухани байлықты қалыптастырудың

маңыздылығын ол үшін қоршаған ортадан

сүйіспеншілік сезімінің, мейірімділікпен

сыйластықтың қажеттілігіне біледі. Мектеп-

тің ата-аналармен жүргізетін жұмысы бала-

ның мектепте және жанұяда, тұтас білім бе-

рушілік ортада тәрбие алуына жағдай жа-

сауға бағытталған. Жанұя саналылық пен

ынтымақтастықтың және болашақтың бас-

таулар негізі. Мұғалімдер жанұяның тәрбие-

лік мүмкіндігін толығымен аша отырып, ата-

аналардың да гумандық педагогикалық мы-

нандай идеясын мойындауына атсалысуда.

Бала туылғанда пәк болып, тек адам-

дық пен ізгілік қасиеттермен дүниеге келеді.

Бұл ұлы заңдылық. Бірақ, пәктік ізгіниеттілік

балада өзімен-өзі ұзақ сақтала қоймайды.

Балаға дұрыс тәрбие беру мақсаты - оған

дұрыс білім беруге мүмкіндік туғызады. Ол

үшін ата-аналар өз балаларының дүниеге

келгенде белгілі бір құлықпен келетін, оны

өзгерту мүмкін емес екенінің білулері қажет.

Баланың дара ерекшелігін біле отырып, оның

дамуына жағдай туғызады. Ол үшін әрбір ата

- ана жас кезеңдеріне сай өзгерістерін, оған

дұрыс қатынас жасау жолдарын біліп отыру,

мектеппен сынып жетекшісімен тығыз бай-

ланыста болуы керек. Осыған орай, бүгінгі

таңда ата-аналармен жанұя құрамына байла-

нысты келесі топтарға біріктіруге болады.

• Отбасында жалғыз баласы бар ата – аналар

• Көп балалы отбасылы ата – аналар

• Отбасындағы ата - әжелер

• Әкелер

• Аналар, т.б. түрге жұмыс жүргізуге болады.

85

Ұлы халқымыз - «Тәрбиеде ұсақ түйек

болмауы тиіс» - деп, жанұя мүмкіндігін то-

лық ата-аналармен бөлісе жұмысты ұйым-

дастырады. Оларға балалы жанұяда тәрбие-

леуде кеңестер беріп, ой бөліседі. Тіпті

жазғы демалыс кезінде де балалармен хат

алысып, хабарласады. Олардың өз бетінше

әрекет етіп, дамуына бағыт беріп отырады.

1) Мектепке деген көзқарасыңыз қандай?

2) Мектеп - ойын ордасы деп ойлайсызба?

3) Балаңызды немесе қызыңызды мектепке

қандай үмітпен жібересіз?

4) Балаға қарайтын уақыттың жоқтығынан

мектепке жіберемін деп ойлайсызба?

5) Мектеп ұжымы жайлы не айтасыз?

6) Балаңыздың жақсы ұстазын жақсы

танисыз ба?

7) Ұстазының білімін жақсы деп бағалайсыз

ба?

8) Баланың ұстазымен дос бола алады деген

сезімін расқа шығара аласыз ба?

9) Сіз ұстазды тек қатып қалған «тәртіп

адамы» деп ойлайсыз ба?

10) Балаңыздың бойындағы жағымды,

жағымсыз қасиеттері ұстазынан алынған

тәрбиенің жемісі деп ойлайсыз ба?

Сыныптағы оқушылардың ата-анала-

рымен келісіп тәрбие беру, балалардың оқу-

ларын ұйымдастырулары, күн тәртіптері,

олардың орындалулары, нәтижелері айты-

лып, тәжірибе алмасулар жүргізілсе, сөзсіз

ұтымды болады.

Сондықтан, әсіресе, бірінші оқу жылда-

рында ата-аналармен шыдамдылықпен түсін-

діру жұмыстарын жүргізеді. Сонда біртін-

деп, "өмір мектебі" ата-аналармен ынтымақ-

тастық қарым-қатынаста бола алады. Бұл

процестің қарқынын, яғни мектептің жанұя

тәрбиесіне ықпалын арттыру үшін "өмір

мектебі" ата-аналарға есігін айқара ашады.

Бұл ата-аналарға балалармен өткізілетін

әртүрлі тәрбиелік іс-шаралар мен сабақтарға

қатысуына мүмкіндік туғызады деген сөз.

Тіпті кейде, ата-аналар арнайы дайындықты

талап ететін үйірмелерді басқаруға, саяхат-

тар мен серуендерді ұйымдастыруға шақы-

рылады. Оларға оқушылар тарапынан кон-

церттер мен қойылымдар, көрмелер ұйым-

дастырылып, ынталандырылады. Қажетті

болғанда мұғалімдер мен сынып жетекшілері

жанұяда оқушы арқылы баласының сабақ-

тағы үлгерім жетістіктері мен ұнамды әре-

кеттері жайлы хабарлап, хаттар жолдайды.

Жылына екі рет ата - аналар өз балаларының

жетістіктері туралы толық баяндалған

пакеттер алады.Пакетте баланың жеке

басының рухани-адамгершілік дамуына

педагогикалық мінездеме беріледі.

"Өмір мектебінің" ата-аналармен жүргі-

зетін жұмысының негізгі мақсаты мыналар-

дан тұрады:

Біріншіден, ата-аналар мектепті

балалардың шын жүрегімен қабылдайтын

үйі деп санап, өздері де мектеп жұмысына

көмектесуге дайын болуын қамтамасыз ету;

Екіншіден, ата-аналарды жанұяда бала-

ларымен өзара тұлғалық-гумандық қарым-

қатынаста болуға үйрету. Көптеген педагог-

тар тәжірибелерін қорытындылай отырып,

бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық

қасиеттерін дамытуды сынып жетекшілері-

нің ата-аналармен жүргізетін жұмысының

төмендегідей әдістемесін ұсынуға (№5

кестесі).

Жанұя тәрбиесі жағдайында бастауыш

сынып оқушыларын жеке тұлғасын қалып-

тастыруата аналардың педагогикалық білімін

жетілдіру жұмыстарын жүргізу өте тиімді.

Ол ата-аналармен жүргізілетін жұмыстар-

дың мазмұнына жанұя тәрбиесі мәселелері

жайлы білімдерді ендіру арқылы жүзеге

асырылады. Сондықтан, ең алдымен сынып

жетекшілерінің білімін көтеру жолдарын із-

деу ата-аналардың педагогикалық білімін

көтеруде пайдаланылатын білімдер қорын ең

алдымен сынып жетекшілерінің жетік

меңгеруі тиіс.

Сынып жетекшілердің ата - аналармен

жұмыс істеудің тағы бір әдісі - ата - аналар

жиналысы. Бұл сынып жетекшінің отбасы-

мен байланысының аса маңызды түрі. Ата-

аналар әр мектепте, әр түрлі кездерде, әр

түрлі жағдайларда болады.

"Сынып жетекшісінің жұмысы туралы"

әдістемелік хатта былай делінген: "Ата-

аналар жиналыстарында педагогикалық оқу-

ағарту жұмыстарымен қатар мектеп пен

отбасында бала тәрбиелеудің тәжірибесін

алмасу жүзеге асырылады, ата-аналар

қолданып жүрген тәрбие әдістерінің сәтті

және сәтсіз жақтары талқыланады".

Мектептің тәрбие жүйесінің өзегі: бала

(оқушы). Сондықтан қандай жаңашыл идея,

технология болмасын – балаға бағытталған,

86

сол баланы дамыту жолдарын көздеген

болуы керек.

Сонау ХХ ғасырдың басында зиялы

азамматтардың ұлт болашаған ойлап,

мектептің негізгі бағыт-бағдары – ана тілінің

табиғи тазалығы, мектепте оқытылатын

пәндердің бәрі-ұлттық болмысымызға

үйлесуі қажеттігін көрегендікпен болжап

кеткен сол ой-пікірлер өз қажеттегін осы

күнге дейін жойған жоқ. Зиялы

ағаларымыздың ойларын түйіндей келе,

ұлттық мектептің өзіндік қалпын (моделін)

қарастыруға болады.

Мектептің мақсаты: «...жалғыз құрғақ

білім үйрету емес, біліммен бірге жақсы

тәрбиені қоса беруі»... (М.Дулатов).

Пайдаланған әдебиеттер.

1. Каргин С.Т., Кадирбаева Д.А. Халықтың

географиялық білімінің этнопедагогикалық

құндылығы // Білім беру жүйесіндегі

этнопедагогика. – 2008. -№5. 2-4 б.

2. Қожахметова К.Ж. Ұлттық мектептің

тәрбие жүйесіне қойлатын талаптар//Білім

беру жүйесіндегі этнопедагогика. – 2008. -

№5. 21 б.

ОҚУ ҚҰРАЛДАРЫ. СӨМКЕҢДЕ НЕ БАР?

Абдрахманова Ж.К.,

№35 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Пәні: қазақ тілі Сыныбы:1 «Д»

Сілтеме: интербелсенді тақта, тақырыпқа байланысты суреттер, смайликтер, оқу

кұралдары- заттар, жұмбақ, ойындар, синквейн, кластер,шығармашылық жұмыс.

Мақсаты: Оқушылардың жаңа тақырып бойынша білімдерін қалыптастыру. Жеке,

жұппен, топпен жұмыс істеу арқылы меңгерген ақпараттарын қолдана алуға

үйрету.Сөздік қорын байыту.Ойлау қабілеттерін дамыту.Сабаққа,тілге қызығушылығын

арттыру, ұқыптылыққа баулу.

Оқыту нәтижесі: оқу құралдарына сипаттама бере алады, сөз қорын байытады, өз бетімен

жұмыс жасап үйренеді.

уақыты стратегиялар ресурстар Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

3 мин.

Диалог арқы-

лы оқыту

Смайликтер,

«Көңіл-күй

экраны»

Ұйымдастыру кезеңі

Сәлеметсіңдер ме?

Ал, балалар, кәне,

бүгінгі көңіл-

күйлеріңді алдарында

жатқан смайликтер

арқылы көрсетіп

жіберіңдер.Өте жақсы.

Сабаққа психологиялық

дайындық жасайды.

Орындарынан тұрып

мұғаліммен амандасады.

Қол ұстасып, әдемі

шеңбер жасайды, бір-

біріне жауқазын гүлін

сыйлайды.Жүректен

жүрекке жылы сезімімін

білдіртеді.

«Кел,балалар күлейік

Күлкі- көңіл ажары

Күліп өмір сүрейік!»

Біз бақыттымыз!

2 мин

Топтастыру Үй жануар-

лары

төлдерінің

суреттері

Топқа бөліну.

Оқушыларға бақыт

ағашынан алмаларды

алып, орнын тауып

Оқушылар қалаған түсті

алмаларды алып,сол

бойынша орнын

табады.Сөйтіп үш топқа

ҰСТАЗ ТӘЖІРИБЕСІНЕН

87

отырғызуға бағыт

береді.(қызыл, жасыл,

сары)

Қызыл алма-

Құлыншақ тобы

Жасыл алма- Ботақан

тобы

Сары алма- Қошақан

тобы

бөлінеді.

1 топ – Құлыншақ

2 топ – Ботақан

3 топ – Қошақан

5 мин

Сергіту сәті

«Бала, бала,

балақан»

Үй тапсырмасын сұрақ-

жауап, « Кластер әдісі

арқылы тексеру.

Қорытындылау: Өте

жақсы, балалар, оқу

құралдардың атауларын

жақсы біледі екенсіңдер

Интерактивті тақтадағы

оқу құралдарын атайды

және сөз тіркесін

кұрайды.

5 мин

Мига шабуыл Интерактивті

тақта Қызығушылықты

ояту. «Сөзден сөз

жасау» ойыны.

Синквейн әдісімен

жұмыс өткізіледі.

1.Бұл не?

2.Қандай?

3.Не істейді?

4.Не үшін керек?

5.Неге жатады?.

Мадақтау әдісі.

Оқушылар ойланып, «

Балақаным» деген

сөзден –қалам деген

сөзді шығарады.Қалам

туралы өлеңді жатқа

айтады, сөйлем

кұрастырады.

Синквейн арқылы

оқушылардың жауабы

1.Қалам.

2.Қызыл, әдемі

3.Жазамын, аламын,

саламын

4.Жазу үшін керек

5.Оқу құралы

Үш шапалақ.

10 мин

Интерактивті

тақта Негізгі бөлімі

Жұмбақ арқылы

сабақтың тақырыбы

мен мақсатын аштыру.

-Бұл затты балалар

қолдарына

ұстайды,иығына,арқасы

на іледі. Түрлі түсті

болады. Мектепке

жиналған кезде ата-

аналарын бәріне де

сатып алады.Бұл не

екен?

Қандай сөмкелері бар

екенін анықтату.

Мұғалім тақырыпқа

байланысты жаңа

сөздерді интерактивті

тақта арқылы

таныстырады.(сөмке-

Оқушылардың жауабы-

Бұл- сөмке. Қалай

білдіңдер? Ойларын

ортаға салу. Сөйлету.

Менің әдемі көк сөмкем

бар. Мен сөмкеме оқу

құралдарын

саламын.Менде үлкен

сөмке бар. Сөмке – оқу

құралы.

«Не артық » ойыны-

оқушылар ой- істерін

қорытындылайды. Алма-

жеміс, сәбіз – көкөніс,

қуыршақ – ойыншық.

Қалған суреттер- оқу

құралдарына жатады.

Бұл – қаламсап, сөмке,

калам, сызғыш, дәптер,

кітап, өшіргіш. Оқу

88

сумка, қаламсап- пенал)

Суретпен жұмыс.

Мүғалім оқушыларды

сурет арқылы оқу құрал

атауларымен

таныстырады. (слайд)

Оқулықпен жұмыс –

145 бет,1-і тапсырма

1 – тапсырма. Диалогті

оқы, аудар.

Тапсырма бойынша

жеке жұмыс

ұйымдастырылады

құралдары туралы

өлеңдерді еске түсіреді,

жатқа айтады.

1 топ- құлыншақ тобы-

диалогті оқиды,

аударады

2 топ- ботақан тобы –

диалог арқылы сұрақ-

жауап

3 топ – қошақан тобы –

диалогті толықтырады

3 мин

Сергіту -

тренинг


тақта,

бейнеролик

Сергіту сәті. Мұғалім

«Балапандар» сергіту–

тренингін қосады

Оқушылар экранға қарап

қайталайды.

10 мин

Кластер,

топтық жұмыс,

сыни тұрғыдан

ойлауға үйрету


тақта, плакат,

суреттер

Тақырыпты бекіту.

Кластер жасау.

Сөмкеңде не бар? –

Құлыншақ тобы

Сөмкеңе не саласың? –

Ботақан тобы

Сөмкеңнен не аласың?

– Қошақаным тобы

Әр топ өзінің кластерін

тақтаға шығып қорғайды

Үш шапалақ.

5 мин

Шығарма-

шылық жұмыс

Рефлексия


тақта

Көп нүктені орнына

бүгінгі сабаққа қатысты

сөздерді тап, өлеңді

толықтыр.

Қолыма ............ аламын

............... ...........

саламын

Мен ..................

барамын

Жақсы ...............

боламын

«Пойыз» ойыны

арқылы сабақты

қорытындылау.

Оқушылар тақырып

бойынша алған

білімдерін

қорытындылайды.

Топпен жұмыс, жеке

жұмыс.

Балалар сабаққа қатысты

сөздерді еске түсіріп,,

өлеңді толықтырады.

Қолыма сөмке аламын

Оқу құралдарын

саламын

Мен мектепке барамын

Жақсы оқушы боламын

«Үш шапалақ»,

мадақтау.

Оқушылар смайликтерді

бақыт ағашына

жапсырып, сабақтың

ұнағанын көрсете біледі

1 мин

Үйге тапсырма

беру


тақта

Оқулық-145 бет, 1-і тапсырма диал

огті оқу,жаңа сөздерді жаттау.

1 мин Бағалау Формативтік бағаларды ескере отырып,

суммативтік баға қою.

89

ҚОЙНАУЫ ТАРИХ,КИЕЛІ МЕКЕН-КЕМЕРШИІМ

Абдуллина А.Н.,

Байғанин ауданы Кемерши ауылы Қ.Жазықов атындағы орта мектебінің мұғалімі

Мақсаты: Туған жеріне, еліне деген сүйіс-

пеншілік сезімін қалыптастыру. Туған ауыл

жайлы ой тебіренту. Өз ойларын жүйелі түр-

де жеткізі білуге үйрету.

Көрнекілігі: суреттер, слайд

Әдісі: баяндау, монтаж

Өткізу жоспары:

1. Кіріспе

2. «Кіндігімнің жас қаны

Тамған жерім ауылым» әдеби музыкалық

монтаж

3. «Қойнауы тарих,киелі мекен-Кемершиім»

ауылымыздың елді мекендері

4. «Ауыл айшықтары»

5. «Ауылымның келешегі

Менің болашағым» ой қозғау бөлімі

6.Қорытындылау І бөлім.Кіріспе

Мұғалім: Бүгінгі күн-біз үшін есте

қаларлық қасиеті Олай болса балалар, туған

жеріне, еліне деген сүйіспеншілік сезімін

қалыптастыру мақсатында «Ауылым алтын

бесігім» атты тақырыбында тәрбие

сағатымызды бастаймыз

Хор: Біз Отанның ұланымыз

ІІ-бөлім. «Кемерши-туған мекенім

Мәңгілік мақтан етемін» ауылымыз-

дың елді мекендері. Бұл бөлімде ауылымыз-

дың елді мекендеріне тоқталып өтейік.

Туған жер-тұғыр, сенен өскен ботаңмын

Ер жеткенде үлесті саған қосармын.

Толғанып тұрып қамыңды ойлар ұланмын.

Үнімді қосам коркеюіне ауылымның.

Кемерши - бұл қазіргі, Кемерши село-

сы тұрған жер. Кемерши селосының оңтүс-

тігінде тау сілемдері, ал солтүстігінде ұзын

қырқалар бар. Міне осы екуінің арасымен

бұрындары Жем өзені аққан дейді. Жем

өзені арнасы, яғни кермері өзен арнасы

азайған соң, бұл жерге қалың ши шыққан.

Көрген кө-не қариялардың айтуы бойынша

шидің қалыңдығы сонша, атты адамның

бойы көрінбеген деседі. Міне осы екі сөз

тіркескесін “Кемерши” атауы шыққан.

Ерасыл. Көктүбек – бұл ертеден келе

жатқан елді мекен. Көктүбек аталуында

ерекше тарихи мағына жоқ. Жем өзенінің

иініне орналасқан. Бұл иін теңіз, көлдердегі

түбектерге ұқсас, сонымен қатар шөбі шүйгі.

Жем өзені табанына жақын болғандықтан

жазда үнемі кқк күйінде болады. Бұл жерде

өалыңды ну жиде тоғайы болған. Сондықтан

да бұл жер көк және түбек сөздерімен бірігіп

“Көктүбек” деп аталған.

Нұрбол. Қызылшоқы – жердің топы-

рағына байланысты аталған. Жақын жерде

үлкендеу биік шоқы бар. Сол шоқының

баурайына шөп шықпайтын, қызыл құмақ

иелеген.

Ақниет. Ақбұлақ – ақ кебірдің арасын

жарып, сылдырап аққан бұлақ. Жем өзенінің

арғы жақ бетінде. Айналасында бордан

құралған таулар бар.

Жем-Сағыз

Жем-Сағыз-қалың жұртым жайнаған жер,

Маңыратып төрт түлік айдаған жер.

Қаптаса таудай нарлар, сәйгүліктер,

Қойлары семіздіктен майлаған жер.

Жем-Сағыз-әке шешем жайлаған жер,

Коктемде бәйшешегі жайнаған жер.

Басына жас ботаның үкі тағып,

Құлынды қоңыраулатып байлаған жер.

Жем-Сағыз-күй тербетпей қоймаған жер,

Балалық асырға тоймаған жер.

Топталып жан-достарым құшағында,

Таласып талай асық ойнаған жер.

Жем-Сағыз-жастық күнді тойлаған жер.

Біз өмір өршіл қалпын ойлаған жер.

“Ақбұлақ’’,''Қызылбұлақ'',”Көкбұлағы”

Өзінен шымыр-шымыр қайнаған жер

Жем-Сағыз жігер жанып,қайраған жер,

Жем-Сағыз-сұлулығын сайраған жер

Өзінен шыққан талай серілері.

«Сазымның сәні болған бай далам» дер

Қалиев Мейрамбек. Құртұрмас –

Жем өзеннің бойындағы ең биік шоқылар-

дың бірі. Бұрынғы жаугершілік заманда қа-

зақ даласында қалмақ, түркімендер соғыс

ашып малдарын айдап, ұрлап барымта жасап

тыныштық бермеген, шьн. Сондықтан осы

бір биік шоқының үсті күндіз-түні қарауыл

қойып, ел тыныштығын күзеткен. Содан бері

осы шоқыны «Құртұрмас» деп атаған.

Данагүл. Ордабай – осы өңірде Орда-

бай рулы елі қоныстанып мекен еткен. Жерге

90

өз руларының атын қойып, меншңктеген.

Бұл жер Кемерши өңірінің шығыс жағында

орналасқан.

Аякөз. Қызылбұлақ – елді мекені өте

құнарлы, шөбі мол жер. Төбелер қызыл құ-

мақ, төсін бұлақ жарып шыққан. Жердің гео-

графиялық жағдайы ескеріліп осылайша

аталса керек.

Нұрбол. Егінді бұлақ-мөлдір, таза

бұлағын елдің баршасы біледі. Бұлақтың

бойын өрлей екен. Жері егін, мөрдір бұлақ

болған соң жер аты осылай аталған.

Ән: Туған жер Орындайтын: Ақжол

мен Әсем.

ІІІ-бөлім:Ауыл айшықтары

Жаныма жерің, ауаң ем Атыңа сенің

бас ием; -дей келе, келесі кезекте туған

жерге көрік беріп тұрған,әрқайысысының өз

тарихы бар «Ауыл айшықтарына»

тоқталамыз.

Мешіт туралы

Тарихтың тереңіне үңілген cайын ата-

бабаларымыздың имандылық, ізгілік қасиет-

терді берік ұстанғандығы тәнті етеді.Сондай

адамдардың бірі Ермағанбет ишан өткен

ғасырдың бас жағында ,дәлірек айтсақ, 1909

жылы ауылымызға мешіт салдырыпты. Одан

бері талай су ақты,заман өзгерді Ермағанбет

ишинның өзі 37-жылдардың қудалануына

ұшырады. Мешіт интернат үйіне, кейінен

мұнда қойма орналасты.

Іңкар: Кезінде сол мешітте сол төңі-

ректің ұл-қыздары ислам ілімінің үйренсе,

төңкерістен соң да бұл киелі орын білім

ордасына айналған. Сол кездерде мектепте

Қалиев Жәрдем, Мырзалин Ғани, Ыбырашев

Ғайнеш мұғалімдік қызымет атқарған.Киесі

көшпеген осы көне жұрттан Ақтөбе өңірінің

айтулы азамат, академик Сақтаған Бәйішев

осы жұрттың түлегі.

Әсем: «Жамандар жақсымын деп

айқайлайды, Жақсылар жақсымын деп айта

алмайды»деген бар.Сол «жақсымын» деп

айта алмайтын дарынды жазушы Қажығали

Мұқанбетқалиев.

Ақжол:Ата-баба алдндағы ұрпақты

қашанда мазасыздандырған ғой. Қазақтың

белгілі жазушысы Қажығали

Мұқанбетқалиев сол ата мешітінің орнын

қайта жаңғыртуды перзенттік парыз санаған

сыңайлы. 3 жыл бойы өзінің,туыстарының

күшімен, еңбегімен көтерілген мешіт 2001

жылы тамыздың соңғы күндерінде ашылды.

Іңкар: Жергілікті құрлыс шебері

Құтым Қайсенов жаңа ғимараттың салуына

үлкен үлес қосты. Мешіт тізгінін Өтеген

иман қолына алды. Қазіргі ауыл тұрғындар

сәнді дн. еңселі мешіт үйіне жиналып, Алла-

ға мінажат етеді. Сонымен, ауылымыздағы

Ермағанбет мешіті қайта жаңартылды. Ұрпа-

ғына ұлағат беруді мұрат тұтатын, халқы-

мыздың тәлім-тәрбие орталығы іспеттес

имандылық ордасы-Ермағанбет мешіті

Кемерши өңірінің жұртшылығын жақсылық-

қа баули береді деп сенгіміз келеді.

Б а л а б а қ ш а т у р а л ы

Дильназ: Бүгінде елбасы

Н.Ә.Назарбаев балабақша мәселесіне айрық-

ша көңіл бөліп отыр. Қазақ «Ел болам десең

бесігіңді түзе» деп бекер айтпаған. Ата-баба-

мыз ұрпақ тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген.

Осыған орай ауылымыздағы бұрынғы орта

мектептің ғимаратын күрделі жөндеуден

өткізіп,ауыл бүлдіршіндеріне «Балдәурен»

балабақшасы ашылды. Жаңа балабақшада 25

қызметкердің 50 бүлдіршінді жан-жақты

тәрбиеленуіне барлық жағдай жасалған. 2010

жылдың желтоқсан айында «Балдәурен»

балабақшасының меңгерушісі Қазиева

Флюраға балабақшаның символдық кілті

тапсырылды. Қазіргі таңда меңгеруші

қызметін Тоқсанбаева Райхан атқаруда.

К і т а п х а н а т у р а л ы

Аягөз: Ауылымызда жаңа үлгідегі кі-

тапхана бар. Кемерши Жем селолық кітапха-

насына «Жаңа үлгідегі Модельді ауыл кітап-

ханасы» статусы берілді. Маржан

Өтепбергенова кітапхана саласында ұзақ

жылдар бойы жұмыс жасап зейнеткерлікке

шықты. Ол кезде,1966 жылы кітап қоры-2578

дана болса, бүгінгі таңда кітап қоры-12379,

оның ішінде мемлекеттік тілде 6767 дана

болған. Қазір кітапхана меңгерушісі Гүлмира

Рамбаева, кітапханашы-Ибрашева Айжан.

Қазір кітапхана 750 оқырман тобымен

жұмыс жасап, оларды қажетті ақпараттық

сұраныстармен қанағаттандырады.

М ә д е н и е т ү й і т у р а л ы

Ақжол: «Берекені көктен сұрама,еткен

еңбектен тіле»-деп Абай атамыз айтқандай

,ауызбіршілік арқасында Тәуелсіздіктің 20

жылдығы күні клуб үйі күрделі жөндеу

жұиыстарынан өтіп, пайдалануға берілді.

91

Кезінде ауылымыздың азаматтары Балғазин

Олжабай, Отаров Тельман, Жолдасым

Қайыржан, Ыбырашев Ақдәулет болып,

республика көлемінде өз өнерлерін

көрсеткен. Қазірде ауылымызда өнерлі

жастар көп.``Ел іші-алтын бесік,``-демекші

ендігі жерде осы клубта жастардың кештері,

кездесулер, өнерпаз өнерлі көп бола берсе.

Гүлзира: 1994-1999 жылдары

Ыбырашев Рахат мектепті басқарды. Сол

кездері 1994-1995 оқу жылының сәуір айын-

да мектепке Кеңес Одағының Батыры

Қожабай Жазықов атағы берілді. Ұстаз рухы

мәнгі өлмейді. Кезінде ұстаздың еңбектері-

нің арқасында ``ССР халық ағарту ісінің

үздігі `` атағына Бекбоуов Упу, Төлешов

Сәли ``Қазақ ССР-нің халық ағарту ісінің

үздігі`` аттағына Жауллин Жүзбай,

Өтепбергенов Өмірзақ, Шаріпов Құлман

ағайлар ие болған.

Мұғалім: 2010 жылдың 1 қазан

айында, ел ағаларының көмегімен бүгінгі

жас ұрпақтың білімін шыңдау бағытында

және жаңа технологиялық әдіс-тәсілдерін

менгерту мақсатында ғимаратқа ие болдық.

Бұл ғимарат Қ.Жазықов атаның даңқын

асқақтата түседі.Соның бір куәгері

былтырғы оқу жылының түлегі Әділханқызы

Тоғжан мектебімізді алтын медальмен біті-

ріп, мәртебесін жаңа биікке көтерілді.Әлі де

осындай шәкірттердің көп болатынына

сенімдімін.

ІҮ-бөлім:``Ауылымның келешегі

Менің болашағым!``ой қозғау.

II-жүргізуші: Туған ел! Бұл кішкентай

үйіңнің табалдырығынан басталады. Содан

шексіз шексіз қиялға өрлеп кете барады.

Оның жұпар атқан жусаны,оның кеудеңе

келген мөлдір ауасы, жалғыз аяқ жолдары-

осының бәрі-бәрі сенің туған ауылынды

құрайды.

I-жүргізуші: Туған жерсіз адамның күні

жоқ.Алыс кетсең өз үйіңнің мұражасына

дейін сағынасын.Туған жерің түсіңе

енеді.Алыстан сені қол бұлғап шақырады.

Ақжол болашақта бай болсаң,ауылың

үшін не істер едің?

Менің әкем Ұлықбек мұнай саласында

жұмыс істейді. Осындай жері бай, мұнайлы

өлкеде өсіп келе жатқаныма қуанамын.

Мұнай халық байлығы. Егер мен бай

болсам,алдымен ауылды көгәлдір отпен

қамтамасыз етер едім.

Әсем егер сен дәрігер болсаң не істер

едің?

Егер мен дәрігер болсам, ауырған адам-

дарды емдеймін. Адмадардың денсаулығына

немқұрайлы қарауға болмайды. Дәрігердің

қолында адам өмірі тұр. Өйткені оқу

бітірерде ант береді. Сондықтан антыма адал

боламын.

Дильназ егер сен мектеп директоры

болсаң не істер едің?

Адамдарға көмектесіп, мектептен

жұмыс беріп,қол қайырымымды тигізер едім.

Қ.Жазықов атындағы мектеп директоры

Әзиева Әлиса апайға және «Балдәурен» ба-

лалар бақшасының меңгерушісі Тоқсанбаева

Райхан апайларға ұқсап,директорлық міндет-

терді атқарғым келеді. Директордың атқара-

тын шаруасы оңай жұмыс емес. Балалаарға

сапалы білім,саналы тәрбие беруге тырысар

едім. Соған жағдай жасаймын. Ол үшін жан-

жақты, білімді, іскер, табанды, инабатты

маман болу керек.

Бағдат сен кәсіпкер болсаң не істер

едің?

Егер мен кәсіпкер болсам,балаларға

спорт кешенін салып берер едім.Балалар

бокс және еркін күреспен айналысар еді.

Хор:Туған жер

ҮІ. Қ о р ы т ы н д ы л а у

Мұғалім: Құрметті қонақтар,ұстаздар

және оқушылар! Бүгінгі сыныбымызда өткен

ашық тәрбие сағаты өз мәресіне жетті. Бұл

сынып сағатынан біз өзіміздің рухани адам-

гершілік жан дүниемізді өзекті өмірімізге

сабақ болатын көптеген асыл дүниелерімен

толықтырдық деп нық сеніммен айта

аламын. Өзіміз жан дүниеміз бай болу үшін

бір ғана осы сынып сағаты жеткіліксіз,

әрине. Жан-жақты білімді, мәдениетті, туған

елі мен жерінің тағдырына бей-жай қарамай-

тын, белсенді, көкірегі ояу, адамгершілік

асыл қасиеттерді өн бойымызға жинаған,

ерлер рухына, ел тарихы мен тәуелсіздігіне

тағызым ететін, тарихтан тағылым, ұлылық-

тан алатын ұрпақ болайық. Мен сөзімді

жерлес ақынымыз Сағи Жиенбаевтың «Жем

бойында өтті менің жас күнім» деген

өлеңімен қортындылаймын.

92

БЕРДІБЕК СОҚПАҚБАЕВ «МЕНІҢ АТЫМ-ҚОЖА» ПОВЕСТІНДЕГІ

ҚОЖАНЫҢ БЕЙНЕСІ

Абдуллина А.Н.,

Байғанин ауданы Кемерши ауылы Қ.Жазықов атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен

әдебиет пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

А) білімділік: -повесь бойынша оқушы-

лардың білімін тиянақтау

-мәнерлеп оқу дағдыларын, қызығушы-

лығын арттыру

-ойларын, пікірлерін еркін айтуға, өз

көзқарастарын дәлелдей білуге үйрету

Ә) дамытушылық:

-жазушы шығармалары арқылы әр

оқушыны өзіндік ой-қиялына ерік бере

отырып, өзінше ой түйуге үйрету

-мәтінмен жұмыс істеу, көркем шығар-

маға әдеби талдау дағдыларын дамыту

-Ғылыми жұмысқа бейімдеу, ізденуге

талпындыру, шығармашылық қабілеттерін

дамыту

Б) тәрбиелік:

-Қожа бейнесі арқылы, оқушыларды

адамгершілікке, мәдениеттілікке,

әдебиетті сүюге, үлгі-өнеге алуға

шақыру

-жағымсыз қасиеттерден аулақ болуға

тәрбиелеу

Сабқтың түрі: шығармашылық сабақ

Сабақтың типі: жинақтау,

қорытындылау

Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап,

жүйелеу, талдау, қайталау

Сабақтың көрнекілігі: интерактивтік

тақта, Б.Соқпақбаевтың Қожа повесі үзінді,

слайд арқылы кесте, тірек сызба, суреттер,

вен диаграммасы

Сабақтың өтілу жоспары:

1. «Бәйге» ойыны

2. Мынау кім?

3. Оқиғалар тізбегі

4. Фильмнен үзінді.

5. Пікірталас

6. «Теріп алу» стратегиясы (дәптермен

жұмыс)

7. Шындықты тану кестесі

8. Сабақты бекіту. Шағын тест

Сабақтың барысы.

І. Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасу.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Жақсы мен жаман тақырыбына

мақал-мәтел жазу.

ІІІ. Бәйге ойыны

10 20 30

40 50 60

70 80 90

Сол жақтағы «10» Сәйбек қарт Қожаға

әкесі туралы не айтты?

Ортадағы «20» Қай уақыттан кейін

Майқанова сабаққа келмей қалды?

Оң жақтағы «30» Қожа өз әкесіне деген

сағынышын білдереді?

Сол жақтағы «40» Майқанова мен

Қожаның арасындағы кикілжің неден

басталды?

Ортадағы «50» Орыс

тілі мұғалімі кім?

Оң жақтағы «60» Повесь

қалай басталады?

Сол жақтағы «70»

Мектеп жанында Жантас

Қожаға не деп айтты?

Ортадағы «80» Майқанованың

сөмкесіне не салды? Себебін айт.

Оң жақтағы «90» Балабекова деген кім?

ІҮ. Мынау кім?

-Қожа - Нұрлан Сегізбаев

-Сұлтан - М.Көкенов

-Жанар - Гүлнұр Құрабаева

93

-Жантас - Е.Құрмалиев

-Миллат - Бекен Римова

-С.Майқанова - Раиса

Мұхамедиярова

Қожаның әжесі - Зағи

Нұрманбаева

- Сейбек қарт- Байболда Қомтаев

Ү. Оқиғалар тізбегі

1. Оған байқатпай, жерден жұдырықтай тас

жіберіп қалмақшымын

2. Бақаның әлегі

3.Педсовет

4. Жолдама алған ЖАнтас

5. Оқулық емес , қант аламын

ҮІ. Пікірталас (фильмнен үзінді)

«Менің атым-Қожа » фильмінен үзінді

көрсетілді

Жақтаушы топ « Қожаның іс-әрекеті

дұрыс » деп өз ойларын дәлелдейді

Даттаушы топ « Қожаның іс-әрекеті

дұрыс емес » деп өз ойларын дәлелдейді

ҮІІ. «Теріп алу» стратегиясы

(дәптермен жұмыс)

Алғыр, пысық, өтірікші, ақылды,

сотқар, тентек, мейірімді, қу, зымиян,

шыдамсыз, тиянақсыз, әділетті, әзілқой,

арамза, тапқыр, қателіктерін түсіне біледі,

жағымсыз

Қожа- Алғыр, пысық, ақылды, сотқар,

тентек, мейірімді, әділетті, әзілқой, тапқыр,

қателіктерін түсіне біледі

Жантас- өтірікші, қу, зымиян,

шыдамсыз, тиянақсыз, арамза, жағымсыз

ҮІІІ. Шындықты тану кестесі

№ Кейіпкерлер Өмірге қызығушылығы Кейіпкерге баға

1

2

3

4

Қожа

Жантас

Жанар

Майқанова

Жақсы. Өте белсенді, Оптимист

Нашар. Қызғаншақ. Көре алмайды. Қожаның жауабы.

Жақсы. Қожаның сыныптасы, жақтаушысы

Жақсы жаңадан келген ұстаз. Қожаға үлкен үміт

артады. Түбі адам болатын бала...

5

3

5

5

ІХ. Сабақты бекіту. Шағын тест.

1. «Атымды айта бастасам тілім таңдайыма

жабысып қалатындай» деген жолдар кімнің

сөзі?

А) Жантастың ә) Сұлтанның б ) Қожаның

2. Қай елдің ат қоюы қызық болады екен деп

Қожа таңданады

А) Қытай ә) америка Б) Жапония

3. Бір сыныпта неше Қожа

А) 2 ә)4 б)3

4. Сыныпта Қожабергенді кім деп атайды?

А) Қожа ә) Қара Қожа Б) Сары Қожа

5. Жантас Қожаны келемеждеп кім деп

атайды?

А) Қадыров ә) Қара Көже б) Қожа

6. Қожаның тегі кім?

А) Балабекова ә) Майқанов б) Қадыров

7. «Жолдама беріп жатыр» дегенде Қожа

кімге келеді?

А) Ахметовке ә) Оспановқа б) Майқановаға

8. Мектептен шыққан Қожа сарт еткізіп кімді

ұрды?

А) Жанарды ә) Жантасты б) Сары Қожаны

9. Ең алғаш Майқанова мен Қожаның

кездесуі қай жерде болды.

94

А) дүкенде ә) мектепте Б) сыртта

10. «Оқулығы сай бала –көңілі жай бала »

Кімнің сөзі?

А) Балабекова ә) Майқанова б) Қадыров

Х. Үйге тапсырма. «Менің қиялымдағы

Қожа...» эссе жазып келу

ХІ. Бағалау

«МИЛЛИОНДЫ КІМ АЛАДЫ?» ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ ОЙЫНЫ

Айтжанова Л.Ж.,

Ақтөбе облыстық арнайы (түзетім) есту қабілеті бұзылған балалар мектеп-интернат-

колледжінің орыс кластарындағы қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі

Ойынның мақсаты: Бұл ойын оқушы-

ларға бағдарламада берілген тақырыптар мен

тілдік материалдарды қайталау, қазақ тілінде

өз ойларын жеткезе білу, сөздік қорын мо-

лайту, ойлау, тыңдау, қабылдау қабілеттерін

дамыту, қазақ тілі пәніне деген қызығушы-

лығын арттырып, оларды ұқыптылыққа, жа-

уапкершілікке тәрбиелеу мақсатын көздейді.

Ойынның шарты мынадай: Ойын 12

қадамнан тұрады. Әрбір қадам сайын

ойыншыға төрт түрлі жауабы бар бір сұрақ-

тан қойылыды. Сол берілген жауаптардың

ішінен ойыншы дұрысын таңдап айту керек.

Сұрақтар жеңілден күрделіге қарай беріледі.

Әр дұрыс жауапқа ол таблода көрсетілген

ұпай сандары мен сыйлықтарын алып отыра-

ды. Егерде ойыншы қызылмен белгіленген

жерге дейін сұрақтарға дұрыс жауап беріп

отырса ұтқан сыйлықтары өзінде қалады, ал

қате жауап берсе сыйлықтары ойын басшы-

сына кері қайтарылады. Ойынның тағы бір

шарты ойыншы кез келген уақытта өз қала-

уынша ойыннан шығып кете алады, ол кезде

ұтқан сыйлықтары ойын шарты бойынша

беріледі. Сонымен қатар үш көмек беріледі.

Бұл көмектерді ойыншылар кез келген

уақытта пайдалана алады.

1. Көрермендер көмегі.

Залда отырған көрермендерге жасыл,

қызыл, көк, сары түсті қима қағаздар тараты-

лады. Әр көрермен берілген сұрақтағы жа-

уаптардың қай түспен жазылғаны дұрыс бол-

са, сол түсті қима қағазды көтереді. Ойыншы

соған байланысты өз жауабын айтады.

2. 50/50.

Дұрыс емес екі жауап алынып таста-

лады.

3. Телефон шалу. Бұл жерде ойыншы-

мыз телефонды пайдалана алмағандықтан, өз

қалауынша залда отырған көрерменнің біре-

уінен көмек сұрай алады.

Ойында қолданылған көрнекіліктер:

Табло

800 000 Қалың дәптер.

400 000 Күнделік.

200 000 Түрлі түсті бояу.

40 000 Дәптер қаптағыш.

20 000 Маркер.

15 000 Қалам

2500 Қарындаш.

500 Өшіргіш.

250 Дәптер

Үш көмек

Ойынға бір ойыншыны таңдап алу үшін

оқушылырға төрт түрлі қима қағаздары

беріледі. Бірілген тапсырмадағы жауаптарды

түсімен реттеп қойып шығу керек.

Тапсырманы бірінші орындаған адам ортаға

шақырылып ойынды бастайды.

Мереке күндерін жыл басынан бастап

орналастыр.

а) 2 б)

ә) в)

Дұрыс жауап.

1000000

80000

Фото альбом

Сурет салатын альбом

5000 Сызғыш

Көрермендер

көмегі

50/50 Телефон

шалу

22-Наурыз 25- Қазан

9- Мамыр 8-Наурыз

көк қызыл сары

95

I-бөлім. Ойыншыға берілген тапсырмалар

1. Абай Құнанбаев кім?

а) әнші б) биші

ә) в) суретші

2. Қазақстан Республикасының

елтаңбасында не бейнеленген?

а) б) жолбарыс

ә) үй в) күн

3. Немере зат есім сөз қандай сұраққа

жауап береді?

а) не? б)

ә) кімге? в) нешеу?

4. Берілген сұраулы сөйлемді дұрыс аяқтау

үшін қандай сұраулық шылау жазылуға

тиіс?

Сен өз ана тіліңде сөйлей аласың ... ?

а) б) бе?

ә) ме? в) ма?

6. Дұрыс жалғауды жалға.

Дәптер парта... жатыр.

а) –ның б) -де

ә) в) -мен

7. Парта қайда тұр?

а) терезеде б) теректе

ә) в) сызғышта

8. Тұйық етістікті тап.

а) б) ойлайды

ә) тараймын в) тұрды

9. Қандай сөз атау септікте тұр?

а) суретпен б) Ленаны

ә) в) менде

10. Қандай сөз аптаның үшінші күнін

білдіріп тұр?

а) Дүйсенбі б) Жұма

ә) Сенбі в)

11. Халық ауыз әдебиетіне не жатады?

а) әңгіме б) повесть

ә) в) роман

12. «Мен қазақпын!» өлеңінің авторы кім?

а) Тұманбай Молдағалиев

б) Ермек Өтетілеуұлы

ә) Оразақын Ақап

в)

13. Қазақстан Республикасы тәуелсіздікті

қай жылы алды?

а) б) 92

ә) 90 в) 93

2-ші ойыншыны таңдап алу үшін берілген

тапсырма

Бірілген әріптерді алфавит ретімен

орналастырыңдар.

а) б)

ә) в)

Дұрыс жауап:

II-бөлім. Ойыншыға берілген тапсырмалар

1. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев кім?

а) әкім б) мұғалім

ә) в) дәрігер

2. Қазақстан Республикасының

елтаңбасының пішіні қандай?

а) б) үшбұрышты

ә) төртбұрышты в) сегізбұрышты

3.Терезе сөзі қандай сұраққа жауап береді?

а) кім? б) неше?

ә) в) қанша?

4. Берілген сұраулы сөйлемді аяқтау үшін

қандай шылауды таңдайсың?

Сен кітапханаға кешікпей келесің ...

а) ме? б)

ә) пе? в) ше?

5. Көп нүктенің орнына қандай жіктеу

есімдігі болу керек?

. . . жазамын.

а) Біз б)

ә) Сіз в) Сен

6. Бөлменің ішінде нелер бар?

а) ормандар б) бұлттар

ә) мұхит в)

7. Дара осы шақтағы етістікті тап.

а) барады б) көреді

ә) в) сұрады

ақын

шаңырақ

Кім?

ба?

еденде

отыру

Қажымұқан

Сәрсенбі

жұмбақ

Қадір Мырзалиев

91

В

Ш

З

жасыл қызыл Көк сары

президент

дөңгелек

бе?

Мен

орындықтар

отырмын

Не?

-да

К

96

8. Қандай сөз ілік септікте тұр?

а) б) кітапқа

ә) Әлия в) көйлекте

9. Қандай сөз аптаның жетінші күнін

білдіріп тұр?

а) Дүйсенбі б)

ә) Сәрсенбі в) Бейсенбі

10. Халық ауыз әдебиетіне не жатпайды?

а) жұмбақ б) ертегі

ә) в) мақал-мәтел

11. « Адам болам десеңіз» өлеңінің авторы

кім?

а) б) Шоқан Уәлиханов

ә) Мұхтар Әуезов в) Ыбырай Алтынсарин

12. Қазақстан Республикасының тәуелсіз-

дік алғанына биыл неше жыл болды?

а) 10 б) 25

ә) 30 в)

3-ойыншыны таңдап алу үшін берілген

тыпсырма

Септіктерді басынан бастап орналастыр.

а) б)

ә) в)

Дұрыс жауабы:

III-бөлім. Ойыншығы берілген тапсырмалар

1. Қазақстан Республикасының президенті

кім?

а) Медведьев б)

б) Каримов в) Бердімуханбетов

2. Қазақстан Республикасының туында

қыран қанатты не бейнеленген?

а) б) көгершін

ә) арыстан в) ит

3. Адамның зат есім сөзге қандай сұрақ

қойылады?

а) не? б) кім?

ә) в) ненің?

4. Берілген сұраулы сөйлемді аяқтау үшін

қандай сұраулық шылауды таңдайсың?

Мынау сенің салған суретің ... .

а) ма? б) ба?

ә) ме? в)

5. Берілген сөзге тиісті көптік жалғауды

жалға.

Қағаз...

а) -дар б) –дер

ә) -лер в)

6. Сұраулы сөйлемге жауап бер.

Үстелдің жанында не тұр?

а) б) кітап

ә) сызғыш в) қалам

7. Күрделі осы шақта тұрған етістікті

ата.

а) келді б ) қараған

ә) в) келіп отыр

8. Қандай сөз көмектес септікте тұр.

а) б) кітапта

ә) автобустан в) менде

9. Лиро-эпостық жырды ата.

а) Алпамыс батыр.

б)

ә) Ертарғын

в) Қабанбай батыр

10. «Абай жолы» романын жазған кім?

а) Абай Құнанбаев

б) Шоқан Уәлиханов

ә)

в) Ыбырай Алтынсарин

11. Қазақстан Республикасының туын

тұңғыш ғарышқа шығарған ұшқыш кім?

а) Тоқтар Әубәкіров

б)

ә) Юрий Гагарин

в) Валентина Терешкова

12. Жаңа әнұран қай жылы қабылданды?

а) 2006 жылы 12- желтоқсан

б) 2009 жылы 16 желтоқсан

ә) 1996 жылы 12- қазан

в)

Ойын соңында жеңімпаздар мақтау

қағаздарымен марапатталды.

Серіктің

Жексенбі

роман

Абай Құнанбаев

18

атау

табыс

ілік

барыс

Назарбаев

құс

Кімнің?

бе?

-дар

орындық

Жазып отыр

машинамен

Қозы көрпеш-Баян сұлу

Мұхтар Әуезов

Талғат Мусабаев

2006 жылы 11-қаңтар

Қызыл Сары Жасыл Көк

97

БІЗДІҢ КОЛЫМЫЗДЫҢ ТАҢБАЛАРЫ

Аманғожина Х.Ә.,

Шалқар ауданы №12 балабақша тәрбиешісі

Мақсаты: балалардың ылғал кұмның пішін-

ді сақтау қасиеті туралы біліктерін бекіту.

Міндеті: Балаларды алақанның, жүдырығың,

алакан кырының таңбасын қалдыра алуға

үйрету. Шығармашылық кабілеті мен

киялын жетілдіру. Өз жүмысына және

жолдастарынын жүмысына жанашырлыкпен

карауға тәрбиелеу.

Қажет құрал-жабдықтар: Құм, Түрлі-түсті

үсак тастар.

Ойын барысы: Тәрбиеші балаларга көңіл аударып:

- Бүгін біз сіздермен бірге құммен

ойнаймыз, ал кұммен қалай ойнаймыз деп

ойлайсындар? (шелекке саламыз, електен

өткіземіз бауырсақ жасаймыз).

- Бауырсақты кандай кұмнан жасауға

болады, кұрғақ па не ылғал ма? (ылғал

құмнан)

- Дұрыс ылғал құмнан, енді сіздер мына

құмдақтағы күмға қолдарынды тигізіп

көріңдер де, маған құмның кандай екенін

айта койыңдар (ылғал құм)

- Ылғал құмда кез-келген нәрсенін

таңбасын қалдыруға болады, кішкентай

тастарды алындар да құмға із калдырып

көріндер. Балалар тапсырманы орындайды.

Жасаған жұмыстарының нәтижесін

тәрбиешіге және жолдастарына көрсетеді.

- Құмға тағы қолдарымыздын таңбасын

және түрлі іздер қалдыруға болады.

- Тәрбиеші алаканын құмға батырып

таңбасын қалдырады, үлкен саусакка айдар

мен тұмсык ал төменгі жағына аяқ салып

толыктырады.

- Қараңдаршы,қандай әдемі этеш жасадык !

- Балалар- қуанып, ездері де тезірек

қолдарының таңбасын түсіріп әтеш жасауға

кірісіп кетті. Тәрбиеші жиектерін

толықтыруға көмектесті.

- Міне, қаншама көп әтештер пайда болды !

- Менің әтешім үлкен, ал сендердікі

кандай? (кішкентай)

- Тәрбиеші балалардан күмға

жұдырыктарының таңбасын калдыруды

сүрайды.

- Неге үқсайды? Ал егер кұйрығын салсақ

ше? (балық)

- Енді балықтың шетгерін түрлі-түсті

тастармен көмкеріп шығайык. Балалар

балыкты өзбетгерінше жасайды да, шетгерін

тастармен жиектеп шығады.

Жұмбақтың шешуін тап. Мақсаты:

Ойлауды дамыту, саусак моторикасын

жетілдіру. ЬІнталандырушы нәрселер:

Құмдак, кішкентай кескіндемелер.

Барысы:

Құммен алдын ала жүмыс-«Сезімтап

алақандар», яғни кеністікті бағдарлай білу

үйлесімділігі.

Тәрбиеші жүмбак жасырады, бала оны

шешеді,ал құмдақка жүмбактардын шешуі

болатын нәрселер көміліп тасталған.

Жасырылған заттарды тауып алып бала

өзінің жауабын тексереді.

Жүмбақтар:

Сырттай үксас балтаға,

Қаламның бұл ғажабы

Жылтыр кара тактаға

Аппақ сүтпен жазады.

(Бор)

Қант емес —

Қатты Мүз емес - Тэтті.

(Кәмпит)

Алуан түрлі із салғанның өзі еді,

Өзінен де пайдалысы өзегі.

(Қарындаш)

Бір үйде бар мың қакпа,

Бар есігі күн жакта.

(Күнбағыс)

Қорытындылау.

98

НЕ? ҚАЙДА? ҚАШАН?

Аманьязова М.И., Ақтөбе қаласы №51 гимназия


Білімділік: Оқушылардың пәндер бойынша

білімдерін кеңейту, білім деңгейін, шығарма-

шылық ізденісін байқау. Оқушылардың

арнайы пәндерден алған білімдерін өмірде

пайдалануға үйрету.

Дамытушылық: Сұрақтарға толық әрі

сауатты жауап беру дағдысын қалыптастыру.

Сөйлеу шеберлігін жетілдіру, белсенділігін

арттыру.

Тәрбиелілік: Оқушыларды ұйымшылдық-

пен жұмыс жасауға, сұрақтарға толық жауап

беруге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: ойын үстелі, сұрақтар, қара

жәшік, барабан

Әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, көрнекілік,

түсіндіру

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру кезеңі

Қош келдіңіздер құрметті қонақтар, оқушы-

лар Не? Қайда? Қашан? атты танымдық

ойынға келіп отырсыздар.

Қатысушылар өз топтарының топ басшысын

сайлайды.

Ойын ережесімен таныстыру. Айналмалы

рулетканың астында әр турдың тапсырмала-

ры жасырылған конверттер орналастырыл-

ған. Сілтеме қай конвертке тоқтайды, сол

конвертте жасырылған турдың тапсырмасы-

нан ойын басталады.

Әр тапсырманы ойлануға 1минут уақыт бері-

леді. Егер тапсырманың жауабы толық бол-

маса есепке алынбайды.

Әділқазылармен таныстыру.

ІІ. Негізгі бөлім

І - раунд 1-команда

1-сұрақ.

Құмырсқаларды бақыласа мынандай

көріністі байқауға болады.

Бірінші құмырсқа жай жүріп келеді, ал

екіншісі бір отырып, бір жүріп келеді. Сұрақ

неге екінші құмырсқа олай жүреді?

Ол алысқа ұзап кеткен құмырсқа адасып

кетпеу үшін жүрген жолына білгі салып

келеді

2-команда.

1-сұрақ

Қанаттың үйінде папасы, мамасы және ағасы

бар. Олардың үйінде тағы бір иті, екі

мысығы, екі тотықұсы және төрт алтын

балығы бар. Осы үйдегі тұрғындардың

аяғының саны қанша? 24

ІІ -раунд

1-команда. Блиц -турнир

1. Қандай жәндік тамағының дәмін

аяқтарымен сезеді? Ара

2. Қандай қар тез ериді? Лас

3. Қай құстың балалары анасын білмейді?

көкек

4. Жерде неше мұхит бар?4 Тұнық, Атлант,

Үнді, Солтүстік мұзды

5. Қазақстан дүние жүзінде жер көлемі

бойынша нешінші орында? 9

6. Сағат сайын соғылады, тек мектептен

табылады? қоңырау

2-команда. Блиц-турнир

1. 9 мамыр қандай күн? Ұлы Жеңіс күні

2. 4В класында неше оқушы? 28

3. Қоңыздың үш жұп аяғы бар, барлығы

неше аяқ? 6

4. 1 сағат 10 минут неше минутқа тең? 70

сағат

5. Кітап ненің бұлағы? Білімнің

6. Бие сүтінен жасалатын емдік сусын?

қымыз

ІІІ - раунд. 1-команда

Блиц -турнир

Дәудің киген күртесінің 233 қалтасы бар. Әр

қалтада үш тышқан тұрады, ал әр

тышқанның бес-бестен бала тышқаны бар, ол

бала тышқандардың үш-үштен достары бар.

Сұрақ дәудің неше қалтасы бар?

Дәудің 233 қалтасы бар

2-команда

Блиц-турнир

4-сыныптың оқушылары мұражайға барды.

Мұғалім оларға үш-үштен сапқа тұруларын

өтінді. Дәурен, Қанат, және Талғат үшеуі

өздері ең соңынан тұрып алдынан санағанда

бесінші екенін байқады. Мұражайға неше

оқушы барды?

Мұражайға 15 оқушы барды.

99

ІҮ- раунд. Қара жәшік (музыка)

1-команда

Бұл кішкентай зат ұзындығы 8см, ені 5 см,

қалыңдығы 0,76мм. Бүгінгі күні 200-ден

астам ел бұл затты пайдаланады. Бұл зат

барлық жұмыс жасайтын және зейнетақы

алатын адамда бар. Бұл не? пластикалық

карточка

2- команда

Бұл заттан торғайлар қорқады. Бұл затты

мейрімсіз балалардың қолынан көруге

болады. Болмайды, обал болады дегенді

түсінбейтін балалардың ойыншығы. Бұл

қандай ойыншық? Рогатка

Музыкальная пауза (музыка)

ҮІ-раунд.

1-команда. Супер блиц.

1.Үйретуші бірінші рет ысқырғанда маймыл-

дар 6 қатарға сап түзеп орналасқан. Әр

қатарда 4 маймыл бар. Екінші ысқырықтан

кейін маймылдар 8 қатарға орналасқан.

Сонда әр қатарда неше маймылдан болады?

Әр қатарда 3 маймылдан болады.

2.Мен бірде сабақтан келе жатсам көрші

атайдың жапырақты көміп жатқанын көрдім.

Қалай ойлайсыңдар оның қандай пайдасы

бар? Шіріндісі көп топырақ құнарлы болады.

2-команда

1.Баспалдақ 15 басқыштан тұрады.

Баспалдақтың ортасында тұру үшін нешінші

басқышты басу керек? 8

2. Шешесі балаларына он шоколадты бөліп

береді. Қыздарына үш - үштен, ұлдарына екі

- екіден бөліп береді. Қыздар нешеу? Ұлдар

нешеу? 2қыз,2ұл

ІІІ. Қорытынды бөлім

Жанкүйерлермен ойын

1.Жеті жұрттың тілін біл... (жеті түрлі білім

ал)

2. Білекті 1 жығады... (білімді мыңды

жығады)

3. Екі жақсы қас болмас ... (екі жаман дос

болмас)

4. Жүз теңген болғанша... (жүз досын

болсын)

5. Ер бір рет өледі... (қорқақ мың рет өледі)

6. Қандай өсімдіктің тұқымы парашютке

ұқсайды? бақбақ

7. Қазақ тілінде неше септік бар? 7

8. Сом балығы қандай жануарға ұқсайды?

мысық

9. Ең терең көл?

10. 1000 саны шығу үшін 555 -ке қандай сан

қосу керек? 545

11. Қандай жәндік ит - пен балықтан тұрады?

Итбалық

12. Адам баласы алғаш рет отты қандай

нәрседен жақты? шақпақ таспен

13. Ұлы Отан соғысының жеңісіне неше

жыл? 70

ІҮ. Марапаттау

БІЗДІҢ ОТАНЫМЫЗ - ҚАЗАҚСТАН

Байбулова А.А.,

Құмсай орта мектебі

Мақсаттары: Оқушыларды мәнерлеп оқы-

ту, сахналық көрініс көрсету, тарихи елеулі

оқиғалармен таныстыру арқылы білімдерін

молайту. ҚР-ның тәуелсіздік алғалы бері

жеткен жетістіктеріне, рәміздеріне шолу жа-

саумен бірге, ел байлығы, пайдалы қазбалар

мен кен орындарына тоқталу арқылы

оқушылардың ой өрісін, қызығушылығын,

талғамдарын және Отанға деген патриоттық

сезімдерін дамыту.

Көрнекілігі: Суреттер, карта, кітаптар,

шарлар, т.б.

Пәнаралық байланыс: Дүниетану, әдебиет,

қазақ тілі.

САБАҚ БАРЫСЫ Мұғалім: Қазақстан – біздің сүйікті

атамекеніміз. Тәуелсіздік – біздің ең басты

бақытымыз. 1991 ж. 16 желтоқсан ұлы күн.

Қазақ халқы ғасырлар бойы аңсаган

арманына жетті. Еліміз егемен мемлекет

болды. Мереке құтты болсын!

Әнұран

Қайырлы күн құрметті қонақтар! Аяулы да

ардақты ұстаздар, ата-аналар! Білімді ұрпақ!

Бүгінгі сіздің назарларыңызға «Менің

Отаным – Қазақстан» атты тәрбие

сағатымызды бастаймыз!

100

Отан деген не? Отан дегеніміз адамның туып

– өскен жері, туысқандары мен

жақындарымен бірге тұратын ата мекені.

Қазақ елінде тұратын адамдардың Отаны

Қазақстан Республикасы.

Қазақстан солтүстігінде Ресеймен, оңтүстік

шығыста Қытаймен, оңтүстігінде

Қырғызстан, Өзбекстан, Түркменстан,

Батыста Каспий арқылы Әзірбайжанмен

шектеседі. Біздің еліміз табиғаты таң қалар-

лықтай бай өлке. Мұнда орман аюынан бас-

тап ал қызыл қоқиқаз, алтын қанатты қыр-

ғауыл тау жыртқыш барыс, қыр далада жел-

дей өскен ақ бөкен мен Каспий ит балығы

ұшырасады. Оның жерінде сарқылмас қоры

бар түсті металдар, темір, көмір, мұнай, газ,

фосфарит, марганец, хромит, алтын, тұз, т.б

да байлықтары да бар.

1992 ж. 4 маусымда мемлекеттік рәміздер

Елтаңба, Ту, Әнұран бекітілді.

- Батырлыққа уызынан жарыған,

Ел төркіні байрағынан таныған.

Өзі ақын, өзі әнші халықта

Жасы тұрмақ шығады екен қарты аңғы.

Қалай оның елтаңбасы болмайды.

Қазақстан Республикасының Әнұраны

бірлікке, ынтымаққа, достыққа қызмет етеді.

Жастарды ерлікке, қайсарлыққа, төзімдікке

еліміздің тәуелсіздігін қорғауға шақырады.

Қазақстан Республикасының

Туы көк жүзінде әлемге нұрын шашқан.

Күн сәулесі астында қияға қанат қаққан

қыран.

Қыран тыныштықтың, берекелі өмірдің

белгісі,

Ою өрнек тудың қай елдікі екенін білдіреді.

(Шәкен Ниязбеков)

Қазақстан Республикасының Елтаңбасында

көгілдір түс аясында шаңырақ бейнеленген.

Шаңырақты айнала күн сәулесіндей тарап

уақ шаншыған оны аңыз әңгімелердей

қанатты пырақтар көмкеріп тұр. Жоғарыда

дәл ортада бесбұрышты жұлдыз.

- Балалар, қарап отырсақ әрбір өркениетті

мемлекеттің өзінің әсем де астанасы бар

екен. Олай болса, еліміздің бас қаласы ол ...

(АСТАНА) ХОРМЕН

1997 ж. 10 желтоқсан жаңа Астананың туған

күні болып тарихымызға алтын әріппен

жазылды. Дүние жүзі картасында жаңа

Астана қаласы пайда болды.

- Беу, Астана, ардақты ақ қаласы,

Жасап жатыр туған ел салт жорасын,

Туған күнің Астана құтты болсын,

Бақыт пен ортаймастан бақ орнасын.

- Әлдеқалай түспейді адасып нұр,

Астанаға сұлу тәж жарасып тұр.

Көшелермен бой түзеп таласып тұр.

- Жаңа жырға бөлеймін Астананы,

Маған шипа ақпанда ақ бораны,

Маңдайына береке бақ қондырған,

Жаңа заман ол жаңа Астанасы.

- Қазақстан Республикасында 14 облыс бар,

90- ға жуық қала, 150 – ден астам аудан бар.

Қазақстан жері ұлан байтақ Батыстан

шығысқа 3000 км, Солтүстіктен Оңтүстікке

1600 км созылып жатыр. Жер көлемі

бойынша 9 орында. Құстың 480 түрі,

балықтың 150 түрі кездеседі. Пайдалы

қазбаларға өте бай. Дәрілік өсімдіктердің 250

түрі кездеседі.

- Қазақстан унитарлы мемлекет болып

саналады. Елімізде ірі де, әсем де пайдалы

қазбаларға өте бай қалалар көп.

- Алматы – бұл жері жайсаң облыс.

- Ақтөбе – Ақ тарысы, мол ырысы.

- Атырау – мол қазақстан мұнайы.

- Жамбыл – жайлау шырайлы қазыналы.

- Жезқазған – кен бұзылмаған аймағы.

- Көкшетау – көп көгілдір аймағы.

- Қарағанды –қара алтынның қоймасы.

- Қостанай – құт қызыл бидай қоймасы.

-2-

- Қызылорда – күрішті Сыр ағасы

- Орал – көне Ақжайықтың жағасы.

- Өскемен – өр шығыста Алтай аясы.

- Павлодар – қара Ертістің саясы.

- Қызылжар – солтүстігім орманды.

- Семей – аңыз Шыңғыстаудай қорғанды.

- Талдықорған – жер жанаты көп бағы.

- Астана – Арқада ыстық алқабы.

- Шымкент – ыстық оңтүстігім мақталы.

Туған жерді сую парыз,

Сүю үшін білу парыз.

Күзетіңде тұру парыз.

Қасиетті ұғу парыз.

Отаны, кең далам орманды,

Болаттан соғылған қорғанды.

Бақыттың, шаттықтың мекені.

Қолдаймыз, қорғаймыз Отанды.

- Отан!Отан!

Сен болмасаң не етер едім,

Өмірден бұл өкінумен өтер едім.

Құс ұясыз,

101

Жыртыш інсіз болмайды,

Өзін – өзі қорлайды да сорлайды,

Тірі адамға сол қайғы,

Күн көреді әкесіз де анасыз,

Өмір сүрер,

Әйелсізде баласыз

Ал, Отансыз нағыз сорлы панасыз.

- 1991 ж, бері Қазақстанның жеткен

жетістіктері: 1991 ж, 16 желтоқсанда

Қазақстан өз тәуелсіздігін жариялады.

- 1991 ж, 2 қазанда қазақ ғарышкері

Т.Әубәкіров ғарышқа ұшты.

- 1992 ж, маусым айында Жоғарғы Кеңестің

сессиясы Республиканың Мемлекеттік Туы

мен Елтаңбасын бекітті.

Қазақ өз ойындағы 90 ауыз сөзді тобықтай

түйіндеп, мақал – мәтел арқылы жеткізе

білген халық. (Отан, туған жер туралы мақал

– мәтелдер.)

- Елдің болашағы мен, жас ұрпақ сіздердің

қолдарыңызда. Ел үмітін ер ақтар, ер үмітін

ел сақтар демекші, ел үмітін ақтау біздермен

өлшенбек.

«АҚСАҚ КИІК» С.СЕЙФУЛЛИН

Балмагамбетова Б.А.,

Темір ауданы Шұбарқұдық №2 қазақ-орыс орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Білімділігі: Қазақтың аса көрнекті ақы-

ны, жазушысы С.Сейфуллиннің өмірі мен

шығармалары туралы түсінік беру. Өлеңнің

тақырыбын ашу, талдау жұмыстарын

жүргізу, мазмұнын меңгерту;

Дамытушылығы: Оқушыларға көркем

сөздердің мағынасын меңгерте отырып, тіл-

дік қорларына қолдана алу, әдеби тілмен жү-

йелі жинақтап сөйлеу дағдыларын жетілдіру;

Тәрбиелілігі: Оқушылардың эстетика-

лық талғамын арттыру. Отанын, елін, жерін

сүюге, табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: С.Сейфуллин-

нің портреті, Қазақстан жерінің әдемі көрі-

ністері, мәтін мазмұнына сай дала жануарла-

рының кейбір түрлері түсірілген бейнетаспа.

Техникалық құрал: «Ақсақ киік» әні

жазылған үнтаспасы бар магнитофон,

кодоскоп..

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап,

әңгімелеу, топтастыру.

Пән аралық байланыс. Этнопедаго-

гика, дүниетану

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.

С.Мұқанов «Көкшенің көрінісі»

Мәтін мазмұны бойынша сұрақтарға

жауап алу.

-Жазушы Көкшенің көркін қалай

суреттеген?Көкшені неге теңейді?Көкшенің

көркін өте әдемі етіп көрсетіп тұрған

не?Мәтіннен жазушының Көкшеге деген

сүйіспеншілігін тауып оқы.

Жаңа материалды түсіндіру. Кіріспе әңгіме. Автордың қысқаша

өмірбаянын, өлеңін еске түсіру.

1.Бүгінгі сабақта Сәкен Сейфуллиннің

«Ақсақ киік» өлеңімен танысамыз. Алдымен

киіктің суретін көрсетіп, барлық дене

мүшесін суреттеп шығу. Киік-дала

жануарының ішіндегі ең жүйрігі, мейілінше

сұлу, киелі, кеуделі, аяқтары сидаң, жіңішке,

мықты, тұмсығы дөңестеу, танау тесіктері

кең, семіргенде май жауырынына жиналады,

еті дәмді,жейтін қорегі тек шөп, таза су

ішеді. Киіктің жаңа туған лағын «құралай»

деп атайды. Оның көзі мөлдіреп тұрады.

Сондықтан оны сахараның «ботакөзі» деп

атайды. Оның тыныс тіршілігі туралы

халықтық ұғымдар көп. Соның бірі

«құралайдың салқыны» деп аталады. Бұл

киіктердің көктемгі жаппай лақтау мерзіміне

дәл келеді. Бұл кезде ауа райы салқындап,

ызғырық жел тұрады, жаңбыр жауып,

артынша күн суытады, табиғат жаңа келген

құралайларды салқын ауа райымен

ширатып,қатал табиғат жағдайына төзімді

етіп өсіреді.Қараша айында жауатын ақ

нөсер жауынды халық «киіктің майын

жуары» деп атайды.Оның да өзіне тән сыры

бар.

Өлеңді мәнерлеп оқып шығу.

Өлеңнің әр шумағын оқи отырып,

талдау жұмыстарын жүргізу.

102

Сөздік жұмысын жүргізу. Арқа-кең жазық дала.

Бетпақдала-жері құрғақ,шөбі сирек шөл

дала.

Мерген-мылтық және садақтың оғын

көздеп, нысанаға дәл тигізетін адам.

Оқушыларға тізбектей оқыту.

Үн таспадан «Ақсақ киік» өлеңін

тыңдату.

Шығармашылық жұмыс. -Оқ тиіп,жараланған киіктің халі

қандай деп ойлайсыңдар?Сиреген дала

жануарларын сақтау үшін үкіметіміз қандай

талап қойып отыр?Қандай мемлекеттік

қорықтарды білесіңдер?

Сирек кездесетін аңдар мен жануарлар

«Табиғатты қорғау» қызыл кітабына

жазылған.Сондықтан сирек кездесетін дала

жануарларын сақтау үшін және олардың

санын молайту үшін мемлекеттік қорықтар

құрылған. Табиғат байлығын аялап қорғауға

еліміздің әрбір азаматы өз үлесін қосуы

керек.

Мәтін бойынша жоспар құрылады.

І.Бетпақдала.

ІІ.Мергендер

ІІІ.Кербез киік

ІV.Ақсақ киік

Сабақты қортындылау.

Мынадай сұрақтарға жауап алынады:

1. Бетпақдаланы неге шөл дала деп

атайды?

2. Киік қандай жерлерді мекендейді?

3. Киікті тағы қалай деп атайды?

4. Өлең неліктен «Ақсақ киік» деп

аталған?

Үйге тапсырма беру.

А)Өлеңді мәнерлеп оқу,әңгімелеу.

Ә) Киікті атқан адамға деген өз

көзқарасыңды білдір.

Б) Киіктің суретін салып келу.

Бағалау.

THIS IS MY FRIEND

Балсанова Н.Ж.,

Мұғалжар ауданы Еңбек негізгі мектебінің ағылшын пәні мұғалімі

Grade: 5

The aims of the lesson: Student will be able to

correctly pronounce. To

acquaint children with new

words. to develop pupils

speaking habits and self

working skills, to encourage

students dialogue and to

express their opinions

Inter-subject connection: Kazakh, Russian,

history, mathematics, art.

Methods of teaching: explanation,

demonstration, presentation

The equipment of the lesson: Visual aids:

pictures, posters, numbers.

Epigraph: “Have no hundred rubles, and have

hundred friends”

Proverb

The plan of the lesson:

I. Organization moment a) Introduction b)

greeting c) checking up h/t

The golden rules:

- Be active быть активными белсенді болу

- Be attentive быть внимательными мұқият

болу

- Don’t interrupt each other не перебивать

друг – друга бір – бірінің сөздерін

тыңдау

- Don’t say “I don’t” не говорить я не знаю

білмеймін деп айтпау

II. Warm – up

Play. I’m going to Alaska, in my bag I pack…

(The purpose of game to name it is maximal

words under the alphabet)

III. Checking the home task

Киік

киелі мықты жүйрік

аяқтары сидаң кеуделі

ау тесіктері

кең

тұмсығы

дөңестеу сұлу

103

ІҮ. Numbers: Twenty, twenty- one, thirty,

thirty- three, forty, forty – five, fifty, fifty – two,

sixty, sixty – four, seventy, eighty, ninety, one

hundred/a hundred, one thousand/ a thousand

Ex. 14 p. 57 count and say

50-30=20 fifty take away thirty is twenty

70-60=10 seventy take away sixty is ten

80-50=30 eighty take away fifty is eighty

90-80=10 ninety take away eighty is ten

40-21=19 forty take away twenty one is

nineteen

40-30=10 forty take away thirty is ten

100-50=50 one hundred take away fifty is fifty.

Ү. Presentation. New theme ” This is my

friend”

1) Ex. 2 p.55 listen to the dialogue

Тақырыпты анықтап алу осы диолог арқылы

2) ex. 5 p.56 Listen and read the dialogue

3) ex.8 p.56. talk to your partner about your

friends family. Use your photos.

ҮІ. Vocabulary: Kazakhstan

Great Britain

The United States of America

Astana

London

Washington

Russia

4) ex.10.p.57 look at the pictures and say

Her first name is Roza. Her surname is

Rymbaeva.

His first name is Abai. His surname is

Kunanbaev. His first name is Talgat. His

surname is Musabaev. His first name is Ermek.

His surname is Serkebaev.

ҮІІ.. Evaluation

ҮІІІ. Home- work: ex. 15 p.58

БЕЙІМБЕТ МАЙЛИН – ҚАЗАҚ ТҰРМЫСЫНЫҢ ШЕБЕР СУРЕТКЕРІ

Бекенова Б.Ж.,

№ 26 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Білімділік мақсаты: оқу-

шыларды қазақ әдебиетінің

ірі тұлғасы Бейімбет

Майлиннің шығармашылығы

мен оның шығармасымен

таныстыра отырып білімде-

рін кеңейту, шығарманың

мазмұнын білу, идеясын ашу.

Дамытушылық мақсаты: жазушының

жанр шеберлігінде жеткен жетістіктерін

таныту, шығарманы оқыта отырып іздендіру.

Тәрбиелік мақсаты: адамгершілікке

тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа білімді алу

Сабақтың түрі: Проблемалық оқытуға

негізделген практикалық, ізденіс сабақ.

Оқыту әдістері: баяндау, іздену,

Пәнаралық байланыс:Тарих пәнімен

байланыс. Мәліметтер.

Көрнекілік: слайдтар, интер.тақта,

Сабақтың барысы

I. Ұйымдастыру кезеңі. Сәлеметсіңдерме,

балалар?

Мен сендерге алдын –ала үйге шығарманы

өз беттеріңмен оқуға, шығармашылық

топтарға тапсырма бергем.

Енді мына бір көрініске көңіл бөлейік.

«Қоғам және әйел» бағдарлмасынан үзінді

көрсету.

Енді мынандай сұрақтар қойғым келіп тұр.

- бағдарламадан не байқадыңдар?

- Қазіргі кезде осындай жағдай болуы

мүмкін бе?Жалғыз қазақ әйелдері басында

осындай тағдыр болды ма ?

Мұғалім сөзі. Кіріспе.

Сол кездегі әйелдердің рөлі қандай? Қазақ

жазушылары осы тақырыпқа әйелдер

теңсіздігі туралы көп шығармалар жазғанын

сендер жақсы білесіңдер?

«Қара шелек», «Ұлбосын», «Берен» бұл атау-

ларды да жалғастыра беруге болады. Және

олардың бірінің дәрежесі жоғары, бірінің дә-

режесі төмендеу деп айтуға да кісі қиналады.

«Раушан коммунист» те осылардың санын-

дағы шығарма; өзгелері сияқты осы шығарма

да өмір құбылысын шыншыл да терең көр-

сетуге үлгі болар еді. Жазушы қараңғы қазақ

әйелінің совет заманында санасы оянып,

коммунист дәрежесіне дейін көтерілгенін

тамаша суреттеген. Көшпелі халықтың санасы

мен психологиясындағы өзгерістерді жетік

көзбен, көңіл көзімен көріп, шынайы көркем-

дікпен аша білген. Сөйтіп шын мәнінде жаңа-

лықтың жаршысы болған адам.

104

Бейімбет шығармаларының тағы бір абзал

қасиеті азаматтық сарынының күштілігі.

- Мына кесте бойынша өткен шығармалардың

авторлары мен кейіпкерлерін еске түсірейікші:

(Кесте)

«Шұғаның белгісі»; «Ақбілек», «Қамар

сұлу», «Бақытсыз Жамал»,

- Енді біз осы кестемізді тағы бір қазақтың

дарынды жазушысы, әйел теңсіздігін сынай

жазған, репрессия құрбаны Майлинмен

толтырамыз.

Екінші топ өздерінің шығармашылық

жұмыстарын ұсынады.

(Слайд шығармашылығы)

Ақынның өмір жолы,репрессия құрбаны

болуы — тарихи кезең Бетпақдала арқылы

Верныйға жетіп кеңес үкіметін құруға

атсалысуы.

1. Презентация (шығармашы-

лығы, өмірбаяны) Майлиннің

өмірбаяны мен шығармашылы-

ғымен танысасыңдар.

Болашақ қаламгер 1894 жылы

бұрынғы Торғай облысы,

Қостанай уезі, Дамбар болы-

сындағы Ақтөбе деген жерде (қазіргі

Қостанай облысы, Тобыл ауданы, Майлин

кеңшары) туған. Екі жасында әкесі қайтыс

болып, күн көріс үшін шешесі бір байға

сауыншылыққа жалданады. Жетілерге кел-

генде Бейімбеттің өзі де әлгі байдың қозы-

лағын бағып, соңынан ат-арбасына делбеші

болады. Сөйтіп, ол жоқшылық зардабын өзі

де әбден біліп-танып, кәрі әжесі мен

анасының зарлы кейістіктерінен, құдайға

шағынуларынан тітіркене тұшынып өседі.

Алуан түрлі аңыздар мен ел іші әңгімесін

мол білетін, өмір тауқыметін әсерлі етіп

өлеңге айналдыратын әжесі немересінің

жасынан қисынды, қызық сөзге, әдебиетке

зауықты болып өсуіне әсер етсе керек.

III. Жаңа тақырыпқа көшу

- (шығармашылығы туралы сұрақ – жауап)

- Әдебиетте жанрлардың қандай түрлерін

білесіңдер?

- Жанр дегеніміз не

- Проза дегеніміз не?

Дәптерлеріңе жазып алыңдар.

- Бүгін тағы бір жанр Хикаятпен танысамыз.

Хикаят дегеніміз не?

Әдеби хикаялардың, жинақтардың аты.

(Болған іс, бастан кешкен оқиға).

IV. Ол Майлиннің «Шұғаның белгісі»

дейтін хикаяты.

Шығарманың жазылуы мен

тұңғыш басылымы туралы

баяндау.

Тақырыпты аша білу үшін

«Шұғаның белгісін» алдын

М.Дулатов С.Торайғыров Ж.Аймауытов

Б.Майлин

105

ала оқуға бергем. Қазір біз сендермен осы

хикаятты топпен бөліп, әр бөліміне ат қойып

негізгі идеясын ашуға тырысамыз.

Хикаятта кездескен көнерген, ал сендерге

жаңа сөздерге көңіл бөліңдер.

Жазбаша жұмыс. Дәптерлеріңе жазыңдар.

- Көнерген сөздер Жаңа сөздер

- Сөздік жұмыс

Обашық - метка сделанная из камнеей или

зели

Қызойнақ - место где молодежь проводит

вечер

Сықырлауық - дверь юрты

Осы жаңа сөздермен сөйлем немесе сөз

тіркесін құраңдар.

Осы шығарманы оқуға алдын ала берілген.

Енді біз бірлесіп мазмұнын мазмұнын ашып,

негізгі идеясы неде екенін қарастырайық.

Тақырыпты ашу үшін « Шұғаның белгісі»

хикаятының әр бөліміне ат қою, негізгі

оқиғаларға түсінік беріп, мына бір

сұрақтарға жауап іздей отырыңдар

Топпен жұмыс

I топ 1-4 бөлім

Осы хикаятта қандай мәселе сөз болады.?

Шығарма не туралы ?

I I топ 5- 8 бөлім

Қандай трагедиялық жай айтылады?

III топ 9-11

Жазушының негізгі мақсаты неде? Шығарма

неге осылай аталған?

4. Тақырыпты ашу үшін әр бөлімге ат қою.

Жаңа тақырыпты игергенін тексеру.

А) Портрет дегеніміз не? (флипчарт)

Француз тілінен енген сөз «бейнеленген»

деген мағынаны білдіреді.

Б)Шұғаның портретін жасау. (Берілген

үзіндіден сөздерді табу)

А)Кейіпкерлерге мінездеме беріңдер.

Қайсысы жағымды, қайсісі жағымсыз

кейіпкер.

Әбдірахман. Шұға. Айнабай

VI. Сабақты қорытындылау.

1. Шығарманың негізгі тақырыбы не туралы?

2. Хикаяттың осылай аяқталуына не себеп

болды?

Бүгінгі сабақтан не алдың?

Әйелдердің қоғамдағы орны:

Кешегі Бүгінгі

Білгім келеді не білдім

VII. Үйге тапсырма .

- Б.Майлиннің әйелдер туралы әңгімеле-

рінің кейіпкерлерін біліп, мінездеме беру;

- «Қазақ әйелдерінің қоғамдағы орны» атты

эссе жазу.

VIII. Білімдерін бағалау

ЕРЛІККЕ ТАҒЗЫМ

Бекет Г.С.,

Алға ауданы № 3 Алға қазақ орта мектебінің технология пәні мұғалімі

Шығармашылық жобаны қорғау.

’’Топиарий,,

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды Отанын

сүюге, табандылыққа, өз бетінше ізденуге

және өз ойын жеткізе білуге үйрету.

Түрі: Түсіндірмелі

Әдісі: Сарамандық, сұрақ-жауап, топтастыру

Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих,

математика, экономика

Көрнекілігі: интерактивті тақта,нақыл

сөздер, Әлия мен Мәншүктің суреттері

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі

Оқушының сабаққа қатысуын қадағалау

Үйге берілген тапсырманы сұрау

Жаңа сабаққа шолу

1. Ой қозғау

2. Топтастыру (сандар сөйлейді)

106

3. Жобаны қорғау

4. Мақал сөздің мәйегі

5. Ерлікке тағзым(1 минут үнсіздік)

Ұрпағы батыр елдің арманы жоқ.Бүгінгі

Жеңіс мерекесі қарсаңында қан майданда

ерлігімен елімізге бейбіт өмір сыйлаған

аталарымыз бен апаларымыздың рухына бас

иеміз. Халқымыз үшін зор шығынмен келген

Жеңіс туы ауызбіршілік пен достас-

тығымыздың арқасында желбіреді.

І. Ой қозғау

Оқушылар қазақ хандығының 550 жылдығы

туралы айтады, Ұлы Жеңіске 70 жылдығы

туралы мәлімет айтады және осы Жеңіс

мерекесінің ұлттар достығының арқасында

келгенін айта отырып Ассамблеяға 20 жыл

туралы айта кетеді.

ІІ.Топтастыру.

Оқушылар қызыл,сары гүлдерді алу арқылы

топқа бөлінеді. Сосын қызыл гүл алғандар

Мәншүк, ал сары гүл алғандар Әлия болып

топтасады.Енді екі топ

Батыстан шыққан қос жұлдызымыз туралы

«сандар сөйлейді» сайысымен Батыр

қыздарымыздың өмірінен сыр шертеді.

Сандар туралы қос жұлдызымыздың өмірі-

мен танысқан соң шығармашылық жобаға

тоқталамыз.

ІІІ. Шығармашылық жобаны қорғау

1.Шығармашылық жоба дегеніміз не?

2.Ол неше бөліктен тұрады?

3.Қауіпсіздік ережесін сақтау.

4.Жобаны қорғау.

Шығармашылық жоба дегеніміз-белгілі бір

тақырыпта мұғалім мен ата-ананың көмегі

арқылы жасалатын жұмыс.

Ол екі бөліктен тұрады:теориялық және

сарамандық.

Жобаны қорғау:

Оқушылар салфеткадан (сулықтан) жасап

жатырған топиарийларын қорғап түсін-

діреді. Қайшымен, инемен, желіммен жұ-

мыс жасағанда кездесетін қауіпсіздік ере-

желері туралы айтып өтеді.

ІV. Мақал сөздің мәйегі.

Ерлік туралы мақал-мәтелдер.

Бүгін қыздар технологиясында қос

жұлдызымыз Әлия мен Мәншүк Батыр

қыздарымыз туралы еске түсірдік. Жобамыз

гүл жасау. Қыздар мен гүлді

Байланыстырып: Қыз өссе елдің көркі,

Гүл өссе жердің көркі-деп бекітеміз.

Ұлы Отан соғысында қайтыс болған ата-

апаларымызды еске алып, тақта алдында

тұрған оригаммиден жасалған мәңгілік

алауды жағып, жасаған топиариімізді қасына

қойып 1минут үнсіздікпен еске алайық.

Мінекей оқушылар “Бір жағадан бас, бір

жеңнен қол” шығарған ауызбіршіліктің ар-

қасында Жеңіске жеткенімізді ұмытпайық.

Үйге тапсырма: Жобаны теория жүзінде

қағазға түсіріп келу.

Бағалау

2015

20 жыл

550 жыл

70 жыл

Әлия

1925 8

1933

1935

1941 1942 1943

1944

1980

Мәншүк

1942

1941

1939

1937 1944

Топиарий

таспадан

сулықтан қағаздан

матадан

былғарыдан

дәндерден

107

ҰЙЫМДАСТЫРЫЛҒАН ОҚУ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ КАРТАСЫ

Бисембаева Д.Т.,

Мартук ауданы Кенсахара ОМ Мектепалды даярлық тобы

Білім беру саласы: Таным. Бөлімі: Қарапа-

йым математикалық түсініктерін қалыптас-

тыру

Тақырыбы: Сандар әлеміне саяхат.

Мақсаты: 5-ке дейін реттік санауды бекіту,

заттарды салыстыру, артық және кем санды

анықтауды, есеп шығаруды үйрету және

логиқалық ойлау қабілетін, есте сақтау

қабілетін дамыту.

Керекті көрнекіліктер: 1-5 дейінгі сандар,

себеттер, алмалар, қоян суреті және жапсы-

руға керекті заттар.

Әдіс-тәсілдер: Сұрақ-жауап, есептер,

логикалық есептер, санамақтар.

Қызмет

Кезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалар іс-әрекеті

Ұйымдастыру

кезеңі

Шаттық шеңбері:

Ризамын күнге де,

Ризамын досыма.

Ризамын өзіме!

Ризамын бүгінге.

Қайырлы күн!

Сәлеметсіздер ме, қонақтар!

Балалар шаттық

шеңберіне

тұрып бүгінгі күнгі

ризашылығын

білдіреді.

Келген қонақтармен

амандасады.

Оқу

мотивациялық

кезеңі

« Балалар бізге хат келіпті.

Қалай ойлайсындар хатты бізге кім

жазыпты?(Хатты оқып береді). Сәлеметсіздер ме

балалар! Мен ұзын құлақ сұр қоянмын.Сендерге

мына ғажайып сандығымды беріп жібердім, ішіне

әр түрлі тапсырмалар салдым.Сол тапсырмамды

орындасаңдар менің сендерге сыйлығым бар. Ол

үшін менің бейнемді құрастырыңдар.»

Балалар қоянның тапсырмасын орындаймыз ба?

1.Сұрақтарға жауап бер.Бағдаршамда неше көз

бар? Аспанда неше күн бар? Жұлдыздың неше

бұрышы бар? Адамда неше көз бар? Есікте неше

бұрыш бар?

2.Мына екі себетке 5 алманы бөліп сал және екі

себеттегі алманы тағы қалай өзгертіп салуға

болады?

Балалар жауап

береді.

.

Үш.

Бір.

Бес.

Екі.

Төрт.

3+2=5 4+1=5

2+3=5 5+0=5

Жауап береді.

1.2.3.4.5.

108

Екі себеттегі алмаларды қосып есеп шығар.

Екінші тапсырманы дұрыс орындап едік қоянның

денесі шықты құрастырайық.Ал балалар

айтындаршы қоянға әлі не жетіспейді?

3.Ойын:Көршісін тап.

Ортаға бес бала шығып сандарды алуы керек.

Балалар мына сандарды ретімен кім

орналастырады? Бұл сандарды тура, кем кім

санайды? Сандардың көршілерін тап.

4.Логикалық есептер.

Мектепке кірді Аллабек ,

Оған қоса Нұрали,

Кейін келді Руслана,

Қанша келді бар бала?

.Табақта 4 алма ,

Қолымда 1 алма,

Барлығын қосқанда

Болады неше алма?

Ал енді қоянның барлық денесі шықты.

Сыйлығы да керемет екен!

(балаларға ауа шары таратылып беріледі.)

Сергіту сәті:

1.2.3 АЛ ҚАНЕКЕЙ ҰШ ,

4.5.6.7 БҰЛ АУЫЛДЫҢ ШЕТІ.

8. 9. 10. АЛ ҚАНЕКЕЙ ҚОН.

Үш.

Бес.

Қимыл -

қозғалыспен

орындайды.

Өз бетімен жұмыс.

109

Дәптермен жұмыс.

Рефлексия -Қане кім маған 1 ден 5- ке дейін тура санап

береді?

-Ал кім кері санайды?

-3 санының көршісін ата.

-4 пен 1-дің айырмасы нешеге тең?

-3 пен 2- нің қосындысы нешеге тең?

Жарайсындар балалар!

Біз қоянға ризамыз ба?

Қоянның тапсырмалары ұнады ма? Сабаққа өте

жақсы қатысып отырдыңдар.

Сабағымыз аяқталды. Ендеше қонақтармен

қоштасайық.

Сау болыңыз!

Жайнар :1.2.3.4.5.

Мәншүк:5.4.3.2.1.

Нұрали:4 пен 5.

Руслана:3.

Бекзат:5.

Қоштасады.

Күтілетін нәтиже:

Біледі:1-5 сандары аралығындағы есептерді

шығара алады, тура және кері санай алады.

Жасай алады:берілген тапсырмаларды өз

бетімен орындайды.

Менгерді: логикалық есептер арқылы

логикалық ойлау қабылеті дамиды және

балалар өз бетімен жұмыс жасай алады.

ЧТЕНИЕ И ЗАПИСЬ МНОГОЗНАЧНЫХ ЧИСЕЛ. РЕШЕНИЕ ЗАДАЧ

Бисингалиева А.Б.,

учитель начальных классов ГУ «Средняя школа №26»

Раздел: «Числа от 1.000 до 1.000.000.

Зависимости между величинами», урок

№17

Тема: "Чтение и запись многозначных

чисел. Решение задач" 4-й класс

Тип урока: закрепление изученного

материала

Цель урока: Отработка учащимися

алгоритма записи и чтения многозначных

чисел.

Задачи урока:

развивать способность к чтению и записи

многозначных чисел, к сравнению много-

значных чисел; к представлению многознач-

ного числа в виде суммы разрядных слагае-

мых;

развивать вычислительные навыки; уме-

ния решать простые задачи на уменьшение

на несколько единиц; составлять обратные

задачи к данной;

способствовать развитию мыслительных

операций;

110

воспитывать любовь к Родине

Оборудование:

учебник «Математика», 4 класс, 1 часть,

авторы Т.К.Оспанов, Б.М.Косанов,

Ж.Т.Кайынбаев, К.А.Ерешева,

Ш.Х.Курманалина, М.В.Маркина;

схема-опора для чтения многозначных

чисел, карточки – пословица

таблица разрядов и классов

карточка-памятка о разрядном составе

многозначных чисел,

алгоритм представления числа в виде

суммы разрядных слагаемых,

опорная схема для сравнения чисел,

карточки для самостоятельной работы и

групповой работы;

сигналы для оценивания работы;

компьютер;

ЭОР http://school-

collection.edu.ru/catalog/res/c8a0f0eb-0560-

4abd-b772-9acd224fbdcd/?from=621a8c8e-

ac7b-49d0-b655-

http://files.school-

collection.edu.ru/dlrstore/da91c4a6-c29f-4349-

abd3-9ba46498f586/%5BNS-MATH_4-24-

33%5D_%5BIM_023%5D.html

http://school-

collection.edu.ru/catalog/res/da91c4a6-c29f-

4349-abd3-9ba46498f586/?from=22075e0e-

0a94-4d7a-8504-f33ad6c53fab&

Основные термины и понятия темы: разряд, класс, разрядные слагаемые, десятич-

ная позиционная система счисления.

Формы деятельности: фронтальная,

индивидуальная, работа в парах, работа в

группах

Технологии: технология

деятельностного метода,

здоровьесберегающие технологии, ИКТ

ХОД УРОКА

I. Организационный момент.

Правила работы в группах, в парах. Сегодня нас ждет большая работа.

Справиться с ней смогут внимательные,

любознательные, трудолюбивые и дружные

ребята. Вспомним правила работы в группах.

II. Актуализация опорных знаний

-Запишите дату

-Минута чистописания. Запишите

наименьшее четырехзначное число. (один

ученик у доски- 1000 500 550

-Прочитайте число 1.000,

уменьшить - в 2,

увеличить - на 50.

-Какие числа записали? С какой датой

можно связать это число? (550лет-

образование Казахского ханства- юбилейная

дата. Сегодня мы приоткроем дверь в

историю Казахстана. Узнаем много

интересного.)

-Дайте характеристику числа 550.

(трехзначные, натуральные, четные или

нечетные, разрядные слагаемые…, удобные

слагаемые…, целые,5с,5дес.)

-Какие числа называются

натуральными?

(Натуральные числа – это числа,

которые используют при счёте. Любое

натуральное число можно записать с

помощью десяти цифр.)

Способ записи чисел, которым мы

пользуемся, называется десятичной

позиционной системой счисления.

Значение цифры зависит от ее места

(позиции) в записи числа.

-Относится ли ноль к натуральным

числам?

(При счёте число 0 (нуль) не

используется, а означает оно «ни одного».

Поэтому число 0 не является натуральным)

-Как называются числа, состоящие из

одной цифры? Приведи пример

- Как называются числа, состоящие из

двух цифр? Приведи пример

-Как называются числа, состоящие из

трех цифр? Приведи пример

-Как можем назвать эти числа?

(Многозначные натуральные числа –

это натуральные числа, запись которых

состоит из двух или трех или четырех и т.д.

знаков. Говоря на математическом языке,

многозначные натуральные числа – это

двузначные, трехзначные, четырехзначные и

т.д. числа.)

III. Постановка темы и целей урока. -На предыдущем уроке, над какой

темой работали?

-Выскажите свои предположения,

какова сегодняшняя тема урока?

-Где пригодятся знания, полученные на

сегодняшнем уроке?

-Сформулируйте учебную задачу.

- Чему будем учиться на уроке?

http://school-collection.edu.ru/catalog/res/c8a0f0eb-0560-4abd-b772-9acd224fbdcd/?from=621a8c8e-ac7b-49d0-b655-




http://files.school-collection.edu.ru/dlrstore/da91c4a6-c29f-4349-abd3-9ba46498f586/%5BNS-MATH_4-24-33%5D_%5BIM_023%5D.html




http://school-collection.edu.ru/catalog/res/da91c4a6-c29f-4349-abd3-9ba46498f586/?from=22075e0e-0a94-4d7a-8504-f33ad6c53fab&




111

Ребята, сегодня будем учиться

правильно читать и записывать

многозначные числа.

-Давайте посвятим сегодняшний урок

работе с многозначными числами.

Что вы знаете о многозначных числах?

- Этот урок по работе с

многозначными числами не первый, так

какие же цели мы поставим сегодня на

уроке?

На доске схема: многозначные числа

разрядный состав

сумма разрядных слагаемых запись

сравнение чтение

-Читать многозначные числа,

записывать многозначные числа после

предварительного определения числа цифр в

каждом классе; поразрядно сравнивать,

представлять многозначные числа в виде

суммы разрядных слагаемых, тренировать

умение решать простые задачи и составлять

обратные к ним задачи.

Закрепление умения читать и

записывать многозначные числа.

-Как прочитать любое многозначное

число?

– Что сделаем сначала? (Сначала число

разбиваем на классы, по 3 цифры справа

налево.)

-Что делаем потом? Сначала называют

число единиц старшего класса, затем число

единиц младшего класса, название класса

единиц не произносится.

-Запиши и прочитай числа. ( 5-6 чел на

компьютере в течение урока)

IV. Повторение изученного

материала.

1. Работа в парах. Девиз урока. По

одной карточке - на парту.

Решить и записать ответы

10.000+2.000+500+40+6

2.000+500+40+6

500+40+6

50.000+1.000+200+60+4

1.000+200+60+4

200+60+4

Соотнесите ответ и слово. Прочитайте

девиз урока.

(Білімдіге дүние жарық, білімсіздің күні қаріп.) На доске

Білімдіге дүние жарық, білімсіздің күні қаріп

12.546 2.546 546 51.264 1.264 264

-

На какие группы можно разбить все числа в

таблице?

(Двузначные, трехзначные, четырёхзнач-

ные.)

-Назовите все числа, одним словом.

(Многозначные.)

-Как вы понимаете эту пословицу?

(Знающему, обучающемуся мир светлый,

незнающему, глупцу день обездоленный)

Русская пословица: Ученье – свет, а

неученье – тьма.

2. Задания на проверку знания разрядного

состава чисел (2 ученика с обратной

стороны доски)

7сот.2дес;

5дес.4ед;

6ед.IIIразряда и 7 ед. I разряда;

9 ед VI разряда;

801 ед.II класс и 547 ед.I класса;

5 ед. II класса и 200ед. I класса - на карточке (на оборотной стороне

стихотворения о Родине)

Проверка с помощью сигналов. Оценивание.

Чтение стихотворений (всем классом)

- Где эти знания вам могут пригодиться? Для

чего мы учимся работать с многозначными

числами?

3.Работа в группе (в ответе – опорные

слова)

-Прочитайте и запишите числа в таблице

разрядов и классов

3.1.Прочитайте, напишите числа в

нумерационной таблице. (Фото памятник

Керею и Жанибеку)

Керей и Жанибек – первые ханы

(правители) Казахского ханства. Под их

знамёнами собралось 200000 человек.

Историки определили период образования

Казахского ханства. Это 1465 год.

112

Современный Казахстан получил

независимость в 1991 году. Численность

населения на начало 2015 года составляет

17541249 человек.

Проверка. Оценивание. На доске

записаны ответы.

-Прочитайте наибольшее многозначное

число среди данных. (наименьшее)

-Как звали первых правителей

Казахского ханства ? (Фото - на доску)

3.2. Прочитайте, напишите численность

населения крупных городов Казахстана

цифрами:

– Город – Население –

– Караганда – Четыреста восемьдесят четыре тысячи четыреста –

– Актобе – Триста семьдесят семь тысяч пятьсот двадцать –

– Тараз – Триста пятьдесят тысяч триста –

– Павлодар – Триста тридцать шесть тысяч шестьсот шесть –

– Усть-Каменогорск – Триста тридцать тысяч девятьсот восемнадцать –

– Семей – Триста четырнадцать тысяч семьсот двадцать четыре –

– Кызылорда – Триста девять тысяч триста двадцать семь –

– Уральск – Двести семьдесят восемь тысяч девяносто шесть – -Какова численность населения Актобе?

-Оцените свою работу в группах

Физкультминутка Зарядка для глаз.

«Запрещённые движения».

4. Решение задачи с.32№7(а)

1)Разбор задачи. Самостоятельное чтение.

- Прочитайте условие. Вопрос.

- О чём говорится в задаче?

-Что значит суша?

- Подберите однокоренное слово к слову

суша. (Показ слайда «Строение Земли»)

- Какие данные вам известны?

- Можно ли сразу ответить на вопрос задачи?

-Чем похожи задачи? Чем отличаются? Как

называются такие задачи?

2)Решить самостоятельно. 2 ученика у доски.

Записывают краткую запись и решение,

обратные задачи.

Слабым ученикам карточку-алгоритм

решения задачи.

Задача.

С- 40 км С-40 км на 34 км больше

М-? на 34 км меньше М-?

Сильным ученикам задание дополнительно

на карточке (Забировой Д., Потапенко А,

Кляйн А, Кириленко А, Досмаиловой А,

Армановой М,)

1-вариант

1.Спишите числа. Подчеркните единицы

каждого класса одной чертой, десятки

каждого класса двумя чертами, сотни

каждого класса тремя чертами.

325654 ,8858 ,65,267,860,156437,98765,765.

2.Начертите таблицу классов и разрядов,

впишите в нее следующие числа:

2376,7908,15305,40045,601506,70008.

3.Разложите числа на разрядные слагаемые:

25078,542789,204567,40027.

3) Проверка. Оценивание.

4.Работа с учебником с31№3 (резерв)

-Прочитайте задание про себя. ( Вслух один

ученик.)

Выполнить самостоятельно

2 ученика с обратной стороны доски.

Проверка с помощью сигналов

V. Итог урока. Вспомните тему урока.

Прочитайте девиз урока.

-Какой девиз урока?

-Какие знания нам помогли?

-Чему научились?

- Как вы думаете, что еще необходимо

повторить нам на следующих уроках?

-Что узнали нового?

V. Домашнее задание.

Решить задачу с 31 №4, с.32 №8 две строчки

VI. Рефлексия. Оценивание.

-Посмотрите на экран успеваемости,

Вы видите, кто получил 5 , 4, 3.

У кого нет отметки, им нужно поработать

дополнительно.

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D0%B5

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B7

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%81%D1%82%D1%8C-%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%B9

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8B%D0%B7%D1%8B%D0%BB%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B0

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA

113

«СҮЙЕМІН ТУҒАН ТІЛДІ – АНАМ ТІЛІН» АТТЫ СЫНЫПТАН

ТЫСШАРА ЖОСПАРЫ

Бурибаева Л.Ж.,

Ақтөбе қаласы №9 орта мектеп-гимназиясы

Кеш Қазақстан халықтарының

ұлттық билерімен басталады

1-ші жүргізуші:

- Армысыздар, ардақты ағайын!


- Добрый день, дорогие друзья! Good

afternoon, dear friends!


Қазақстан халықтарының тілдері күні

«Сүйемін туған тілді – анам тілін» мәнерлеп

оқу байқауына қош келдіңіздер! Сіздерге жұ-

мыстарыңызға табыс, дендеріңізге саулық,

береке-бірлік пен ынтымақ тілей отырып

сайысымызды Сұлтанмахмұт Торайғыров-

тың мынадай сөздерімен бастауға рұқсат

етіңіздер!

Сүйемін туған тілді, анам тілін,

Бесікте жатқанымда-ақ берген білім.

Шыр етіп дүниеге келгеннен соң

Құлағыма сіңірген таныс үнін!


22 сентября- День языков народов

Казахстана. И сегодняшнее мероприятие мы

посвящаем этому празднику.

Родной язык!

Он с детства мне знаком,

На нем впервые я сказала «мама»,

На нем клялась я в верности упрямой,

И каждый вздох понятен мне на нем.

Родной язык!

Он дорог мне, он мой.

На нем ветра в предгорьях наших свищут,

На нем впервые довелось услышать

Мне лепет птиц зеленою весной.

1-жүргізуші

Oh, friend unseen, unborn, unknown,

Student of sweet English tongue,

Read out my words at night alone:

I was a poet, I was young

Since I can never see your face,

And never shake you by the hand,

I send my soul through time and space

To greet you. You will understand.

2-жүргізуші:

Сайысымызды бастамас бұрын

құттықтау сөзін мектебіміздің директорына

береміз.


1995 жылдың наурызында Дүние

жүзіне үлгі болып отырған, ұлтаралық

татулық пен тұрақтылықтың феномені -

Қазақстан халықтары Ассамблеясы

құрылды. Бұл ешбір елде болмаған ерекше,

саяси маңызы зор құрылым.


Ағайын – туған - бар адам

Адалдық үшін жаралған.

Бар қымбат туыстық,

Баянды болсын тыныштық!


Ана тілі қазағымның қаймағы,

Тілің сенің өміріңнің айғағы.

Бүгін міне, тіл туралы сайысқа

Әр ұлттың білгірлері шығады.

Қазақстан халықтарының әртүрлі

тілдерінде оқушылар өлеңдер оқиды


Бүгінгі байқауымыздың шарттары:

1. Шығарманың мазмұнына көңіл бөлу.

2. Сөйлеу мәдениетін ескеру,дауыс ырғағын,

актерлік қабілетін ескеру.

3. Сахналық киім үлгісін үйлесімді кию.

4. Уақыт өлшемі (5-7 минут)

5. Шығармаға арқау ретінде музыкалық

және презентациялықдайындық

2-жүргізуші

Бүгінгі сайысымызға төрелік ету үшін

келіп отырған қазылар алқасымен танысты-

рып өтейік:

1-ші жүргізуші: Кезінде тағдырдың жазуымен қасиетті

қазақ даласына сан түрлі ұлт өкілдері қоныс

тепкен еді. Бүгінде олар тегі басқа болғаны-

мен жаны бір, арманы ортақ біртұтас халық-

қа айналды.


Язык-общественное явление, которое

действует на протяжении всего существова-

ния человечества. Исторически сложилось

114

так, что на территории Казахстана действует

и развивается более 100 языков, но госу-

дарственным языком является казахский

язык.

1-ші жүргізуші: Our language is connected with our

thought and sence.It appeared in antiquity.Its

close to the societys life.All languages

developed under influence of economic,

political and geographical conditions.


Ендігі кезекте «Сүйемін туған тілді -

анам тілін» мәнерлеп оқу байқауының қаты-

сушыларын кезекпен ортаға шақырамыз.

Қатысатын оқушылар қазақ тілінде

өлеңдерін мәнерлеп жатқа айтады.


В основном законе государства-

Конституции Республики Казахстан-

записано, что русский язык является языком

межнационального общения. Русский язык,

как один из мировых языков получил

широкое распространение в мире. Его

изучает и знает почти все население

Казахстана.Знание русского языка сближает

народы нашей независимой республики,

укрепляет дружбу с народами других

республик и зарубежных стран. Ортаға

келесі қатысушыларымызды шақырамыз.

Орыс тілінде өлең оқитындар

шығады.


Тіл білу - байлық. Әсіресе, өркениеттік,

өрелік алға шығып жаһанданудың лебі есіп

тұрғанда көп тілді игергенге ешкімнің

таласы бола қоймайтыны анық.

Сондықтан қазақ,орыс және ағылшын

тілдерін жетік меңгерген ұрпақ

қалыптастырып, бәсекеге қабілетті болу-

біздің мақсатымыз. «Үш тұғырлы тіл»

туралы жобаны Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2006

жылдың қазанында өткен Қазақстан халқы

ассамблеясының 12 Құрылтайында жария

еткен болатын.


Президент нашего государства

Н.А.Назарбаев выступает за знание несколь-

ких языков. И сегодня мы, нынешнее поко-

ление, изучаем английский язык, так как это

язык международного уровня.


English is a world language.Its the langua-

ge of progressive science and technology,trade

and Cultural relations,covverce and busi-

ness.English is spoken by more than 350 million

people. Geographically,it’s the most widespread

language on earth.

Ортаға ағылшын тілінде өлең оқи-

тын келесі қатысушыларымызды шақы-

рамыз.


Қазақстан мемлекеті көп ұлтты.Біздің

елімізде бір шаңырақтың астында қазақ

ұлтымен бірге бір ананың баласындай болып

жүз отыздан астам ұлт өкілдері тұрады:

кәріс, тәжік, түрікмен, татар,орыс, белорус,

армян, азербайжан және тағы басқа шет

мемлекеттен келген ұлттар біздің елімізде

тіршілік етуде. Біз олармен татумыз, доспыз

және бір-бірімізбен қоян-қолтық аралас өмір

сүрудеміз.


Қазақ елінің ұлттық идеясы қандай

болу керек?


Біз үшін болашағымызға бағдар ететін

ұлтты ұйыстырып, ұлы мақсаттарға

жетелейтін идея бар.Ол- Мәңгілік ел идеясы.


Бүгінгі сайысымыз өз мәресіне де келіп

жетті. Келесі сөз кезегін қазылар алқасына

беріп сайысымыздың жеңімпазын

анықтайық.


«Жақсыда жаттық жоқ» деп халқымыз

айтқан, біздің Қазақстан Республикасы

осындай көп ұлт өкілдерін бауырына басып,

барлығы бір шаңырақтың астында тату өмір

сүріп жатыр.


Жасасын достықты жақтаған қазақ елі!

Кездескенше күн жақсы!


Вот и подошло к концу наше

мероприятие, посвященное Дню языков!

Желаем всем всего доброго и прекрасного!

115

СӨЙЛЕМНІҢ ТҰРЛАУСЫЗ МҮШЕЛЕРІ

Василиева А.М.,

Ақтөбе қаласы №15 ОМ бастауыш класс мұғалімі


Білімділік: Сөйлемнің тұрлаулы, тұр-

лаусыз мүшелері жайлы білімдерін терең-

дету.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау

қабілетін, сөздік қорын дамыту, сөйлеу, әңгі-

мелеу дағдысын жетілдіре отырып, мәнерлеп

сөйлеуге, әдемі жазуға, бетінше жұмыс

орындауға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Ұжымда өзін-өзі ізгілікке

тәрбиелеуге дағдыландыру. Зеректікке,

ұқыптылыққа, адалдыққа баулу. Көркем

жазу арқылы әсемдікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Оқушылардың жаңа

білімді пысықтау сабағы.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Әдіс-тәсілдері: СТО технологиясының

тәсілдері, түсіндіру, сұрақ-жауап, көрнекілік

көрсету арқылы түсіндіру, жарыс, ойын.

Көрнекілік: «Сөйлем мүшелері»

картасы, Сөйлем , суреттер, қи мақағаздар


Ұйымдастыру кезеңі: а) Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу.

Психологиялық тренинг

ә) Сабаққа әзірлігін тексеру, оқу

құралдарын дайындау.

Үй тапсырмасымен жұмыс: 71-жаттығу. Ережелер.

Жаңа сабақ.

Оқушыларды сабақтың тақырыбы

мен мақсатын таныстыру.

Дәптермен жұмыс. Көркем жазу сәті ----------------------------------------------------------

(Қаламсапты дұрыс ұстау мен дұрыс

отыру ескертіледі).

72-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жаз.

Қонақтар төрге отырды. Мөлдір шай

жасады. Дастарқанды дәмді тағамға

толтырды.

Шайды әжесі құйды.

1. Сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне талда.

2. Бастауыштың астын – бір, баяндауыштың

астын – екі рет сыз.

3. Тұрлаусыз мүшелердің астын ирек

сызықпен сыз.

4. Тұрлаусыз мүшенің сөйлемдегі қай

мүшеге қатысты екенін сызбамен көрсет.

Ой қозғау: Өзің қонақтарды қалай

қарсы алатының жайлы әңгімеле.

Мақалмен жұмыс.

Кең киім оңай тозбайды,

Кеңесті ел азбайды

Тапсырма: Мақалды көшіріп жазу.

Тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелердің

астын сыз.

Мақалдың мәнін түсіндір.

74-жаттығу. Жұмбақтарды оқы,

шешуін тап.

Әуеден күбі түсті,

Күбінің түбі түсті.

Қуыста қызыл әтеш билейді.

Сөйлемдердегі бастауыш пен

баяндауышты тап.

Тұрлаусыз мүшелерді тап. Оларға

сұрақ қой, қай сөзбен байланысып тұрғанын

айт.

Сергіту сәті.

Ойын "Қиялдан туған әңгіме"

Сурет бойынша әңгіме құра.

Әңгімеңдегі 2-3 сөйлемді сөйлем

мүшелеріне талдау.

Шығармашылық тапсырма:

"Тасбақа мен тышқан"

Тасбақа мен тышқан келе жатты. Олар

түлкіні көрді. Тышқан інге кіріп кетті.

СӨЙЛЕМ МҮШЕЛЕРІ

СӨЙЛЕМНІҢ

ТҰРЛАУЛЫ

МҮШЕЛЕРІ

СӨЙЛЕМНІҢ

ТҰРЛАУСЫЗ

МҮШЕЛЕРІ

116

Ол іннен басын ғана қылтитып,

тасбақаға:

– Інге кір. Мұнда қауіпсіз,– деді.

– Рақмет. Маған ін қажет емес. Өз інім

өзімде,–деп тасбақа қабығын

жамылып бұға қалды.

Сөйлемдерден тұрлаулы, тұрлаусыз

мүшелерді тап.

Мәтіннің мазмұнын айтып бер.

Сөз табы Сөйлем мүшесі Сұрақтары

Сөйлемнің

тұрлаулы

мүшелері

Зат есім Бастауыш Кім? Кімдер?

Не? Нелер?

Етістік Баяндауыш Не істеді?

Неғылды?

Қайтті?

Анықтауыш Қандай? Қай?

Қанша? Неше?

Сөйлемнің

тұрлаусыз

мүшелері

Толықтауыш Кімге? Неге? Нені?

Т.б.

Пысықтауыш Қашан? Қайда?т.б.

Сабақты қорыту: Біз не білдік? Талқылау.

Оқушы білімі мен белсенділігін бағалау Үйге тапсырма:. 77-жаттығу. Өлеңді жатқа

жаз.

Соңғы екі сөйлемді сөйлем мүшелеріне

талда.

Сөйлем мүшелерінің байланысын сызбамен

көрсет.

ПУТЕШЕСТВИЕ В СТРАНУ СУПОВ

Глушко Н.В.,

Учитель технологии Жарсайской основной школы Кобдинского района

Тема урока «Путешествие в страну

Супов» (урок – обобщение)

Цель урока: Закрепить и обобщить знания

учащихся о роли первых блюд в питании,

классификация супов, сведения по

технологии приготовления бульонов,

заправочных супов и их разновидности.

Тип урока: урок путешествие.

Метод урока: частично - поисковый

Межпредметная связь: Товароведение

пищевых продуктов, Санитария и

физиология питания, Организация ПОП,

Оборудование ПОП, Охрана труда.

Наглядные пособия: Плакат- схема:

Путешествие в «Страну супов», натуральные

образцы 1 блюд, борщ, щи, солянка,

окрошка, интерактивное оборудование.

Ход урока

I. Организационный момент – 3 мин.

А) проверка присутствующих,

Б) проверка готовности к уроку

учащихся,

В) проверка домашнего задания.

II.Опрос (вопросы и схемы на

интерактивной доске)

1.Виды бульонов используемых для

приготовления …..

а) Борщей

б) Щей

в) Рассольников

г) Солянок

2.На чём готовят Окрошку?

3.Какие правила санитарии необходимо

соблюдать при приготовлении 1блюд.

4.Какие правила техники безопасности

необходимо соблюдать при приготовлении 1

блюд?

5.Как нарезают овощи для борщей?

6.Как нарезают овощи для щей?

7.Как нарезают овощи для рассольников?

8.Как нарезают овощи для солянки?

9. Как нарезают овощи для окрошки?

10. Какие специи используют для 1 блюд?

11. Какие правила необходимо соблюдать

при подаче 1 блюд?

12. Выход 1 блюд?

117

III. Игра «Путешествие в страну Супов»

(вопросы и задания на интерактивной доске)

1. Контрольный пункт «КП» Группа делится на 5 команд, каждая команда

имеет своё название «Борщ», «Щи», «Рас-

сольник», «Солянка», «Окрошка». Из кон-

трольного пункта начинается путешествие в

«страну Супов». Ответы оцениваются по

жетонам.

1.Белый – 0б.

2.Желтый -1б.

3.Зелёный – 2б.

4.Сиреневый – 3б.

5.Голубой -4б.

6.Синий -5б.

7.Красный – тайм аут.

Задание – вопросы 1.Техника безопасности в горячем цехе?

2.Как открывают крышки наплитных

котлов?

3.Как нужно переставлять наплитные котлы?

4.Принцип включения электроконфорок?

5.Что необходимо проверить перед началом

работы на электрооборудовании?

6.Для чего используют маркированные ножи

и доски?

7.Какую личную гигиену нужно соблюдать

при работе в горячем цехе?

8.В каких случаях нужно дезинфицировать

руки?

9.Что входит в комплект санитарной

одежды?

10.Какие виды медицинского обследования

обязан проходить работник ПОП?

2.Станция «Бульоны» (Рассказать как готовят бульоны)

1 к- «Борщ» - Приготовление мясо –

костного бульона.

2 к- «Щи» - Приготовление коричневого

бульона.

3 к –«Рассольник»- Приготовление костного

бульона.

4 к –«Солянка» -Приготовление бульона из

птицы.

5 к – «Окрошка»- Приготовление рыбного

бульона.

3.Станция «Нарезка овощей»

1 к- «Борщ»-нарезка овощей для щей;

2 к- «Щи» - нарезка овощей для солянки;

3 к- «Рассольник»- нарезка овощей для

окрошки;

4 к- «Солянка»- нарезка овощей для борщей;

5 к- «Окрошка»- нарезка овощей для

рассольники;

4.Станция «Пассерование»

1 к- «Борщ»- пассерование овощей для

рассольника;

2 к- «Щи»- пассерование овощей для

солянки;

3 к- «Рассольник»- пассерование овощей для

борщей;

4 к- «Солянка»- пассерование овощей для

окрошки;

5 к- «Окрошка»- пассерование овощей для

щей;

5.Станция «Кипение»

1к- «Борщ»- время варки для щей?

2к- «Щи»- время варки для рассольника?

3к- «Рассольник»- время варки для окрошки?

4к- «Солянка»- время варки для борщей?

5к- «Окрошка»- время варки для солянок?

6.Станция «Специй»

Тест «Да», «Нет» (взаимопроверка друг

друга)

1к- «Борщ» - в борщ кладут кинзу?

2к- «Щи» - в щи кладут тмин?

3к- «Рассольник» - в рассольник кладут

гвоздику?

4к- «Солянка» - в солянки кладут сахар?

5к- «Окрошка» - в окрошку кладут мяту?

7.Станция «Готовность»

Практическое задание

Каждая команда заранее готовит своё блюдо,

соблюдая технологию приготовления:

1.Нарезка овощей.

2.Вкус.

3.Цвет.

4.Внешний вид блюда.

5.Подача.

8.Станция «Подача»

1к- «Борщ»- как подают окрошку?

2к- «Щи»- как подают рассольники?

3к- «Рассольник»- как подают солянки?

4к- «Солянка»- как подают борщи?

5к- «Окрошка»- как подают щи?

9.Станция «Страна супов»

Творческое задание

1.Придумать новый рецепт супа XXI века.

2.Оаписать и нарисовать на листе бумаги

схему приготовления супа XXI века.

3.Реклама супа XXI века.

IV.Блиц – турнир

(за каждый правильный ответ команда

получает жетон)

118

1.Бульоны готовят в горячем цехе, поэтому

необходимо соблюдать технику

безопасности

а). Правильно открывать крышки наплитных

котлов;

б). Котлы передвигать по жарочной

поверхности вдвоем;

в). Передвигать котлы при открытой

крышке;

2.Каждому повару соблюдать санитарные

требования

а). Работать в спецодежде;

б). Работать маркированными

инструментами;

в). Содержать оборудование, инструменты,

инвентарь в чистоте;

3.Бульоны бывают…

а). Костные; б). Мясо – костные; в).

Грибные; г). Рыбные; д). Отвары овощные;

е). Отвары крупяные.

4.Овощи нарезают…

а). Брусочками; б). Дольками; в). Кубиками;

г). Ломтиками; д). Соломкой.

5.Пассерование – это жарение овощей до

полуготовности в малом количестве жира.

6.Кипение – все бульоны после

процеживания кипятят. Овощи закладывают

в кипящий бульон последовательно.

7.Специи – это перец горошком, лавровый

лист, соль, которые придают вкус аромат I

блюдам.

8.I блюда подают на поддонной тарелке при t

не ниже 750 С, рядом на пирожковой тарелке

пирожок, ватрушка, расстегай.

Выход 500 гр. Сметана, зелень.

V. Подведение итогов.

1.Закрепление пройденного материала.

2.Составление венндиаграммы.

VI. Задание на дом – Составить кроссворд. Рис.1.

«ҚАБАНБАЙ» Қ.ЖҰМАДІЛОВ

Дүйсебаева А.С.,

Шалқар ауданы Сарықамыс негізгі мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Ана тілі

4-сынып

Мақсаттары:1. Білімділік: Оқушыларға

Қабанбай батыр ерлік істерін баяндау,

өмірін, ерлігі жайлы түсініктерін

дамыту.Автор жайлы мәлімет беру.

2. Тәрбиелік: Халқымыздың тарихынан

тағзым бере отырып, баланың бойындағы

патриоттық сезімнің оянуына, Отанды

қорғау, сүю сезімдерінің қалыптасуына

мүмкіндік туғызу.

3. Дамытушылық: Оқушылардың тіл

байлығын арттыру, байланыстыра сөйлеуге

дағдыландыра отырып өз ойларын айта

білуге үйрету.

Көрнекілік: Қабанбайдың суреті, тірек -

сызбалар, ширмалар, сандар, ойыншық қару

- жарақтар.

Әдісі: Талдау - жинақтау, сұрақ -

жауап, баяндау, іздену, ішінара - ізденушілік.

Сабақтың түрі: Жаңа білім беру,

жүйелеу.

Сабақтың типі: Білімді шолу, жүйелеу.

Пәнаралық байланыс: Тарих, қазақ тілі,

әдебиет

Технологиялар: Дамыта оқыту

технологиясы, ұжымдық.


І. Ұйымдастыру кезеңі. Психологиялық

көңіл - күй.

Үлкенге де сіз,

Кішіге де сіз.

Сәлем бердік сіздерге,

Құрметпенен біз.

Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

Сабаққа қатысты құрал - жабдықтарын

даярлату.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Сұрақ - жауап арқылы үй тапсырмасын

пысықтау.

1. Абылай хан кім болған? (Қазақтың

ханы болған).

2. Абылай ханның шын аты кім?

(Әбілмансұр).

119

3. Абылай хан қай жылы дүниеге

келген? (1711 жылы).

4. Абылай ханның әкесінің аты кім?

Қай жерде билеуші болды? (Уәли,

Түркістанды билеген).

5. Абылай хан кімдермен шайқасқан?

(Жоңғарлармен, қалмақтармен).

6. Абылай кімдердің ақылына

жүгінген? (Төле, Қазыбек, Әйтеке билердің

ақылына жүгінген).

ІІІ. Жаңа сабақ.

Қабдеш Жұмаділов 1936 жылы туған.

Қазақстанның халық жазушысы.Қытайдағы

Шыңжаң өлкесінің Шәушек ауданында

дүниеге келген. «Соңғы көш», «Тағдыр»,

«Дарабоз», «Қыылкөпір» романдарының

авторы.Туындылары дүниежүзінің көптеген

тілдеріне аударылды. Балалар бүгінгі өтетін

тақырып Қабанбай батыр жайлы болады.

Сендер 3-сыныпта Қабанбайдың өмірімен

танысқансыңдар.

-Олай болса Қабанбай батыр туралы не

білесіңдер?

Қабанбай

↓

Ерасыл

Нар бала

Дарабоз

Қабан батыр

-Балалар, Қабанбай – ұлтымыздың

мақтанышына айналған, ірі тұлғасы,

айбынды батыр. Ел үшін, жер үшін болған

шайқастарда барлығына қатысты ерен

ерлігімен көзге түскен, қазақ сарбазы.

Қабанбай батыр 103 рет ұрысқа қатысқан, 54

рет жекпе - жекке шыққан. Соғыс өнерін

жетік меңгерген.

ІV. Мәтінмен жұмыс.

Оқулықпен жұмыс:

а) Мәтінді мұғалімнің мәнерлеп оқып

беруі.

ә) Оқушылардың іштей түсініп оқуы.

V. Дәптермен жұмыс.

Сөздік жұмыс

VІ. Сергіту сәті.

Мақал - мәтел жарысы:

Батыр бір рет өледі,

Қорқақ мың рет өледі.

Батыр туса – ел ырысы,

Жаңбыр жауса – жер ырысы.

Шешен сөз бастар,

Батыр қол бастар.

Батыр майданда шынығады,

Болат қайнауда шынығады.

VІІ. Ой толғаныс.

Ерасылға мінездеме бер.

VІІІ. Қорыту.

1.Қабанбайға Абылай хан қандай ат

қойды?/Дарабоз/

2.Жабайы шошқаны қай жасында

алды?/17 жасында/

3.Жездесінің аты кім? /Бақдәулет/

4.Жездесінің дуалы аузы Ерасылға

қандай ат берді? /Қабан батыр/

VІІІ. Үйге: «Қабанбай» мәтінді оқып,

мазмұндау. Ерасылдың есімін өзгерткен тағы

да басқа ертегі, әңгіме, аңыз кейіпкерлері

туралы деректер жазу.

ІХ. Бағалау

Оқушылардың сабаққа деген

қызығушылығына, белсенділігіне қарай

мадақтай отырып бағалау.

ЖҮЗДЕН ЖҮЙРІК, МЫҢНАН ТҰЛПАР

ДүйсенбаеваГ.С.,

Әйтеке би ауданы Талдысай орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Ойынның мақсаты: Балалардың тіл

туралы танымдық деңгейін көтеру,білімді,

жан- жақты болуға үйрету, бірнеше тіл

білуге, үйренуге деген қызығушылықтарын

арттыру, ой- өрісін, ойлау қабілеттерін

дамыту, шығармашылыққа, шапшаңдыққа

баулу, балаларды озық ойлы оқушы болуға

тәрбиелеу

Көрнекілігі: интерактивті тақта

І бөлім: Жедел жәрдем

ІІ бөлім: Тіл өнер

ІІІ бөлім: Бәрін білгім келеді

ІV бөлім: Қызықты ұйқастар

Vбөлім: Өлең- сөздің патшасы

120

Кіріспе сөз

Тіл – адамзат баласына тән ғажайып

құбылыс. Адамзат қоғамының аясында

халық, ұлт және оның тілі жүздеген,

мыңдаған жылдар бойы қалыптасады. Әр ел

өз тілі арқылы әлемді, дүниені, өмірдің

құнды тағылымдарын таниды да, келешек

ұрпақтарына жеткізеді. Тіл- халық тарихы,

ұлттық қазына, тіл біздің намысымыз,

арымыз байлығымыз, бармыз.

- Қайырлы күн құрметті көрермендер,

қонақтар, сайыскерлер! Бүгінгі біздің

«Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар »атты

сайысымыз гуманитарлық пәндер апталығы

аясында өткізіліп отыр. Сайысымызға екі топ

оқушы қатысып отыр.

І топ: « Сұңқарлар»

Ұраны: « Пайда ойлама ар ойла, талап

қыл артық білуге»

ІІ топ: « Тұлпарлар»

Ұраны: « Білекті бірді жығады, білімді

мыңды жығады»

- Қазылар орнықтырар әділдікті,

Кімдердің жауаптары кәміл шықты.

Біліммен тапқырлықтың жарысында,

Жеңіске жетер дейміз нағыз мықты!-

демекші, әділғазыларды танытырып өтейік.

Әділқазыларды таныстырып өту.

- Ал, кәнеки, келіңдер,

Бір- біріңе еріңдер.

Ббіліміңізді тексеріп,

Ойынға қатысып көріңдер- деп

сайысымыздың бірінші бөлімін бастаймыз.

І бөлім. « Жедел жәрдем»

Шарты: бұл бөлімде әр топқа 10

сқрақтан қойылады. Әр дұрыс жауапқа 1

ұпай беріледі. Оқушы жауап бере алмаған

жағдайда келесі ойыншының жауап беруге

мүмкіндігі болады.

І топ:

1. ҚР астанасы қай қала?

2. Ел басқару лауазымындағы ең

жоғары лауазым?

3. Кеңес Одағында алғаш ғарышқа

ұшқан кім?

4. Қазақтың атақты күрес шебері.

5. 1 маусым қандай мереке?

6. Отан соғысына қатысқан батыр

қыздар кімдер?

7. Қазақтың қлттық аспабында

орындалатын шығарма

8. 2012 жылы Лондонда өткен

олимпиаданың ауыр атлетикадан жеңімпазы

9. ҚР- Әнұранының авторлары кімдер?

10. Абайдың шын аты

ІІ бөлім. « Тіл- өнер»

І топ:

1. Ең тәтті де тіл,...

2. Оқу- білім бұлағы,...

3. Жұз сом ақшаң болғанша,...

4. Білім таппай мақтанба,...

5. Тіл- қылыштан...

6. Отан...

ІІ топ:

1. Шебердің қолы- ортақ,...

2. Отансыз адам...

3. Ер жігіт елі үшін туады,...

4. Мектеп- кеме,...

5. Жақсы жолдас- жанға серік,...

6. Өнер алды- ...

ІІІ бөлім « Бәрін білігім келеді»

Пәндер айдары. 4 пәннен 4 сұрақтан

барлығы 16 сұрақ әзірленген. Пәндерді т

аңдау- оқушының өз еркінде.

Ойынды ұпайы төмен топ бастайды.

Қазақ тілі

10. Фонетика нені зерттейді?

20. Қазақ тілінде неше септік бар?

30. Сан есімдер құрамына қарай нешеге

бөлінеді? Оларды атап бер.

40. Есім сөздердің орнына қолданылатын

сөздер.

Әдебиет

10. Қазақ ауыз әдебиетінің түрлері

20. « Менің атым- Қожа» повесінің авторы

кім?

30. Ақ киімді денелі ақ сақалды,

Соқыр мылқау, танымас тірі жанды.

Үсті басы- ақ қырау, ақ сақалды

Басқан жері сықырлап келіп қалды...

Бұл өлең қалай аталады жіне авторы кім?

40. Қазақ тілі білімінің атасы, қазақ

әліпбиінің негізін салушы, құрастырушы

кім?

Математика 10. Төртті төртке қосып, төртке көбейткенде

қанша болады?

20. 0- ден бастап 9- ға дейінгі сандардың

қосындысы нешегі тең.

30. Түлкі әрбір 6 секундта 4 рет секіреді. Ол

10 рет секіру үшін қанша секунд кетеді

40. Әлияның жасы қазір 10- да Оның шешесі

Диананың жасы Әлиядан 4 есе үлкен.

121

Әлияның жасы қазіргіден екі есе үлкен

болған кезде, Динаның жасы қаншаға

толады?

География

10. Қазақстанда неше облыс орталығы бар?

20. Жердің нақты үлгісі

30. Көкжиектің неше тұсы бар?

40. Жер бетінің қағазға кішірейтіліп

салынған бейнесі

ІV бөлім. Қызықты ұйқастар

І топ

1. Жизнь- өмір, уголь-... (көмір)

2. Чило- сан, кровь-...(қан)

3. Молоко- сүт, жди-...(күт)

4. Человек- адам, шаг-...(қадам)

5. Таможня- кеден, пол-...(еден)

ІІ топ.

1. Возьми- ал, мед- ...(бал)

2. Рыбы- балық, народ- ...(халық)

3. Дверь- есік, колыбель-...(бала)

4. Город- қала, ребенок- ...(бала)

V. Өлең- сөздің патшасы, сөз сарасы

Әр топтың жетекшілері шағын белгілі

бір тақырыпта қазақша өлеңдер оқиды. Олар

өлеңді мәнерлеп оқып беруі тиіс. Бұл

кезеңде машықтығы, оқудың тазалығы

бағаланады.

Қорытынды

Білімнің мініп алып тұлпарына,

Өиналмай шықты білім шындарына.

Бүгінгі сайысымыз аяқталады,

Сөз кезегі әділғазы алқасына.

Бүгінгі сайысымызды қорытындылап,

жеңімпаз топты анықтау үшін өазылар

алқасына сөз берейік. (жеңімпаздарды

анықтау)

Құрметті ұстаздар, оқушылар! Осымен

сайсымыз аяқталады. Жарыс болған соң,

жеңіс пен жеңіліс қатар жүреді. Жарыста

жеңілсек те, өмірде жеңіске жете берулеріңе

тілектеспін.


1. Қазақ тілі мен әдебиет журналы.

№5.2015ж

2. Айгөлек журналы.№10.2013

3. Қазақ тілі мен әдебиеті орыс мектебінде.

№4/2015ж

4. Тәрбие құралы.№6/2014

5. Мың бір мақал.. Алматы . 2010ж

ӨСІМДІК МҮШЕЛЕРІ. САБАҚ

Есалы А.Е.,

Ақтөбе қаласы №15 ОМ бастауыш класс мұғалімі


Білімділік: Оқушыға берілетін

тақырыпты тереңдете, жан-жақты әрі жеңіл

түрде игерту. Әр оқушының сыныптағы

сабақтан тыс білім алуына мүмкіндік жасау.

Дамытушылық: Оқушылардың

өздігінше ізденуін дамыта отырып, пәнге

және жалпы білім алуға қызығушылығын

арттыру.

Тәрбиелік: Табиғатты сүюге, оған

қамқорлық жасауға тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Суреттер,

үлестірмелі материалдар, плакаттар.

Сабақтың өту әдісі: Түсіндіру, сұрақ-

жауап, әңгімелеу, талдау.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Пәнаралық байланыс: Өзін-өзі тану,

математика, қазақ тілі, орыс тілі, ағылшын

тілі.


І. Ұйымдастыру кезеңі:

-Амандасу:

Саламатсыздар ма?

Здравствуйте!

НеІІо!

Психологиялық дайындық:

Оқушылардың көңіл-күйін анықтау.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Өткен сабағымыздабіз не өттік?

Қане өсімдіктер әлемін үш тілде айтып

көрейікші:

Өсімдіктер әлемі, Мир расстений,

Flora.

2 – 3 оқушыдан мәтіннің мазмұнын

сұрау. Тамырға байланысты сұрақтар қою.

Тамыр өсімдікке қандай пайда әкеледі?

- Тамыр топырақтан суды сіңіріп,

оларды сабақ арқылы жапыраққа, бүршікке,

жемістерге жеткізеді.

122

- Тамыр өсімдікті минералды және

қоректі заттармен қамтамасыз етеді.

- Неге тамыр өсімдіктің негізгі және

жер асты мүшесі деп аталады? (Тамыр –

өсімдіктің топырақтағы бөлігі)

- Өсімдіктерге тамыр не үшін қажет?

(Өсімдік өсу үшін, өсімдікті топыраққа

бекіту үшін т.б.)

Үй тапсырмасын қорытындылау.

«Кеттік сәбіз жинайық!» Ойыны.

Сәбіздердің артында жұмбақтар

жасырылған.

Бұтақта ілініп тұрамын,

Піскенде себетке құладым. (алма, яблоко,

apple)

2.Өсірдім ұлпа қар,

Шешуін кім табар? (мақта, вата, wading)

3.Әкеміз ала баспақ асырады,

Күз келсе соямын деп асығыды.

Баспағым бойын шөпке жасырады.

Еті қызыл, терісі жасыл әлі. (қарбыз,

арбуз,watermelonз)

4.Ашулы қонақ бұл анық,

Тонып шешсе, жыладық. (пияз, лук, onion)

ІІІ. Жаңа сабақ.

берілген әріптерден сөз құра. А с қ а б

(Сабақ)

«ББҮ» стратегиясы.

Білемін ----------------------Білгім келеді -

-----------------------Үйрендім

Мәтінмен жұмыс.

Сабақ - өсімдіктің маңызды мүшесінің

бірі.

Сабақтың атқаратын қызметі:

1) Ол өсімдіктің барлық мүшелерін бір-

бірімен жалғастырып тұрады.

2) Ол тірі ағзаның тіршілігін қамтамасыз

етеді.

3) Сабақ тамырдың топырақтан сіңірген

қорегін жер үсті мүшелеріне жеткізеді.

4) Сабақта гүлдер, бүршіктер бекиді,

жемістер пайда болып, пісіп жетіледі.

5) Сабақ тыныс алуға да қатысады.

Таңқурайдың сабағы тік, қатты. Мұны

тік сабақты дейді. Ал жүзімнің сабағы

мұртшалары арқылы ілініп, өрмелеп өседі

әрі жұмсақ, иілгіш келеді. Бұл өрмелегіш

сабақ. Сабақ - өсімдік тыныс алады – тамыр

арқылы қорек жеткізеді.


Топтық жұмыс.

Әр топқа берілген өсімдіктің суреті

бойынша сабақтың түрін анықтау.

1 – топ. Қияр

2 - топ. Бамбук

3 - топ. Қауын

Үлестірмелі материалдармен жұмыс.

1. Сабақтың атқаратын қызметі туралы айт.

2. Сабақтың бойында өсімдіктің қандай

мүшелері орналасқанын ата.

3. Биік, жуан сабаққа мысал келтір.

Сабақты қорыту:

«ББҮ» стратегиясы.

Білемін --------------------------------Білгім

келеді ----------------------------Үйрендім

Үйге тапсырма беру.

Мәтіннің мазмұнын айту.

Өзіңнің үйіңнің маңындағы өсімдіктер-

дің сабақтарын байқап, суретін салып келу.

Бағалау.

Қызыл түсті гүл «5»

Көк түсті гүл «4»

Жасыл түсті гүл «3»

МЫҢ БІР МАҚАЛ, ЖҮЗ БІР ЖҰМБАҚ

Жайлганова Г.Б.,

Шалқар ауданы М.Шыманұлы ауылы Сарықамыс негізгі мектебінің тәлімгері

Мақсаты: 1. Оқушыларды «Сөз мәйегі — мақал»

дегендей, ата- бабамыздан қалған өсиет

сөздері арқылы адамгершілікке, ойын нақты,

дұрыс жеткізуге, тапқыр сөйлеуге үйрету.

2. Сөз өнері арқылы оқушылардың

дүниетанымын кеңейтуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: қанатты сөздер жазылған

плакаттар, шарлар.

Өтілу барысы: Құрметті ұстаздар, оқушылар,

қонақтар! Бүгін біздің сыныбымызда «Мың

бір мақал, жүз бір жұмбақ» ойыны өткелі

тұр. Бұл сайысқа екі топ қатысады: 1.

«Қыран» тобы. 2. «Сұңқар» тобы.

123

Құрметті ұстаздар сіздердің іштеріңіз-

ден әділ қазыларды сайлап алсақ. Алдымен

мақал-мәтел дегеніміз не? Қысқаша тоқта-

лып өтсек:

Мақал-мәтел – ата бабамыздан қалған

өшпес мұра. Көлемі жағынан шағын болған-

мен, уақыт өткен сайын мағынасы тереңдеп,

құны артып, қымбат қазынаға айналып келе-

ді. Мақал-мәтел тәрбиелік мәні зор, рухани

байлық. Осы тұста мен осы мақал мен мәтел

айырмашылығын түсіндіріп өткім келіп

отыр. Мысалы: Мақалда қорытынды, тұжы-

рымды түйін айтылады. Айтылар ой нақты

толық жеткізіледі. Мысалы: «Ер жігіт елі

үшін туады, елі үшін өледі» деген мақалда

елді қорғау, жерді қорғау нағыз жігіттің ісі

екендігі айтылып тұр. Ал, мәтелде ой тікелей

білдірілмей тұспалдап, жанамалап айтылады.

Мысалы: «Көппен көрген ұлы той».

Мұнда не көрсең де халықпен бірге көр, өз

басыңның ғана қамын ойлама деген сөз

тұспалдап айтылып тұр. Біздің мақсатымыз,

оқушының білімге деген құштарлығын,

ізденімпаздығын, оқу деңгейін және ойын

нақты дұрыс жеткізуге, тапқыр сөйлеуге

салмақты ой айтуға үйрету болып табылады.

Ендеше біз бүгінгі сайысымызды бастайық.

1-тур: «Кім көп біледі?»Қатысушы

топтар мақал – мәтел айтудан жарысады.(1

минут уақыт беріледі, сол уақыттың ішінде

топтар қанша мақал айтса, ұпай саны да

соған қарап қойылады)

2-тур: Мақал – сөздің мәйегі (тақтада мақал-мәтелдің басы беріледі,

қатысушы топтар мақалды жалғастырады)

1. Жақсы кісі байқап сөйлер, …(жаман кісі

шайқап сөйлер)

2. Бас кеспек болса да, ... ( тіл кеспек жоқ)

3. Балапан ұяда не көрсе … (ұшқанда соны

іледі)

4. Өнер — ағып жатқан бұлақ, …(Білім –

жанып тұрған шырақ)

5. Жақсының аты өлмейді …(Ғалымның

хаты өлмейді)

6. Көз жетпеген жерге, …(сөз жетеді)

7. Отыз тістен шыққан сөз, …(отыз рулы

елге тарайды)

8. Дұшпаны көптер сақтана жүреді, …(Досы

көптер мақтана біледі)

9. Жалған достан …(жау артық)

10. Өнерлінің қолы алтын, …(өлеңшінің сөзі

алтын)

11. Еңбек етсең ерінбей, …(тояды қарның

тіленбей)

12. Отан үшін күрес — …(елге тиген үлес)

3 – тур: Кім тапқыр? - Ал балалар, мен Сіздерге жұмбақ

айтамын. Жұмбақ деген алақанды жұмудан,

яғни қолдың ішінде бір нәрсені жасырып,

жұмып тұрып, соны тап дегеннен шыққан.

Жұмбақ жасырғанда айтылар нәрсені ойда

бүгіп қалып, соған ұқсас нәрселерге теңеп,

тұспалдап сипаттап айтады. Мысалы:

Тұрғанмен жырақ өзі,

Таусылмайтын шырақ көзі (Күн)

Шарты: Мұғалім жұмбақ жасырады,

жауабын айту керек, сол жұмбақтың

жауабын тауып айтқан соң, жауабына сәйкес

мақал айту керек.

Жұмбақ:

1 Аузы бейне шалғы орақ,

Шөп емес, бірақ мал орады. (қасқыр)

Қасқырды қанша бақсаңда орманға

қарап ұлиды

2. Жұмбақ: Жайған жастық сөгілді,

Аппақ мамық төгілді. (Қар)

Мақал: Қалауын тапса қар жанар.

3. Жұмбақ:

Аспаннан домалап,

Көп моншақ төгілді.

Бусанып жон алап,

Терледі керілді. (жаңбыр)

Жаңбыр бір жауса, терек екі жауады

4. Жұмбақ

Білімнің дәнін тереді,

Балаға тәлім береді (ұстаз)

Ұстазы жақсының ұстамы жақсы.

5. Жұмбақ: Өзімнен өзгенің бәрін көремін. (Көз)

Мақал: Көз қорқақ, қол батыр.

6. Жұмбақ: Сылдырдан қорқады, шошынып

жортады. (Қоян)

Мақал: Қоянды қамыс, ерді намыс

өлтіреді.

4-тур: Даналық ойдан дән ізде Шарты: Топтар сандарды таңдау

арқылы өздері мағынасын түсіндіретін

мақал-мәтелді таңдап, талдайды.

1-ұяшық: Апама жездем сай. 20

2-ұяшық: Тасты жерде егін болмас,

Текті бала тегін болмас. 30

124

3-ұяшық: Азға қанағат етпеген, көптен құр

қалар.40

4-ұяшық: Жалған достан жау артық. 10

5 тур: «Тапқыр болсаң шешіп көр» Әр

топ өздері дайындап келген жұмбақтарын

жасырады. Әр қайсысы 3 жұмбақтан

6-тур: «Біз білмейтін бір мақал» (Топтар күнделікті өмірде

қолданылмайтын мақал-мәтелдерді айтып

жарнамалайды)

1. Қараңғыда тапқаныңды ханға берме,

Жарықта тапқаныңды жанға берме.

Мағынасы: еңбекпен тапқаныңды

орынсыз шашпа.

2. Кісі болар баланың кісіменен ісі бар,

Кісі болмас баланың болып келер іші

тар.

Мағынасы: болашақта жақсы азамат

болатын бала кішкентайынан көпшіл,

кеңпейіл болып келеді.

3. Өзін-өзі сыйлаған ер бақытты,

Өзін-өзі билеген ел бақытты.

Мағынасы: Адам әуелі өз қадірін білсе

ғана ел мен жер қадірін біле алады.

4. Шын ер жеңсе, тасымас,

Жеңілсе жасымас.

Мағынасы: Қандай жағдай болса да, өз-

өзіңді сабырлы ұстап үйрен.

Осымен сайысымыз аяқталды.

Сөз кезегі қазылар алқасында.

Жеңген топты марапаттау.

Қорытынды.

ТІЛ ТАЛАПКЕРІ

Жайлханова А.Ж.,

Мұғалжар ауданы Еңбек негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Мақсаты: Жалпы орта білім беретін

мектеп оқушыларының өз еліне, туған

жеріне, тіліне деген құрмет сезімін

қалыптастыру. Еліміздің тәуелсіздігін

сақтауға, қазақ тілінің мәртебесін көтеру,

оқушылардың тез ойланып, жауапты жүйелі

түрде шапшаң қайтара білуіне үйрету.

Жүргізуші: - Армысыздар, құрметті

ұстаздар мен оқушылар! Бүгінгі «Тіл

талапкері» атты сыныптан тыс шарамызға

қош келдіңіздер!

Туған тілім –тірлігімнің айғағы,

Тілім барда айтылар сыр ойдағы.

Өссе тілім, мен де бірге өсемін,

Өшсе тілім, мен де бірге өшемін,-

демекші, тіл - өте маңызды құрал.

Тілін білмеген, түбін білмейді. Ондай

адам күлдіремін деп күйдіреді, сүйсіндіремін

деп сүріндіреді, білдіремін деп бүлдіреді.

Қуантамын деп қуартады, келтіремін деп

кетіреді, жұбатамын деп жылатады. (Ғабит

Мүсірепов)

Тіл болмаса адам өз ойын біреуге

жеткізе алмас еді.Өткен

тарихымыз,халқымыздың әдет- ғұрыптары,

дәстүрлері бізге ана тіліміз арқылы

жетеді.Қазақ тілі өте бай, әрі көркем

тілдердің бірі. ҚР-ның мемлекеттік тілі -

қазақ тілі. Мемлекеттік тілді меңгеру-ҚР-

ның азаматының парызы. – демекші тілдер

күніне байланысты он күндігімізде бүгінгі

өтілейін деп жатқан «Тіл талапкері»атты

сыныптан тыс шарамызды ашық деп

жариялаймын.

Қазір сіздердің алдыңызға «Тіл

талапкері» атты интелектуалдық шоудың

қатысушыларын шақырамыз.Қошемет

етіңіздер! Алдарыңызда «Ұлан», «Қыран»

тобы. (Қатысушылар өздерін таныстырады.)

Әділқазылармен танысу...

Бүгінгі сайыс алты асудан тұрады.

І тур Таныстыру

ІІ тур Бәйге

ІІІ тур Мақал – мәтелдер сайысы

ІV тур Дода

V тур Көкпар

VІ тур Жорға

І тур. Таныстыру

Бұл турда «Ұлан», «Қыран» тобы

өздерін таныстырады.

ІІ тур. Бәйге

Ойында барлықтарыңа сәттілік тілей

отырып , 1 тур Бәйгені бастаймыз.

Бастамас бұрын ойынның шартын мұқият

тыңданыздар.Бұл турда алдарыңызға ақ

парақ таратылады. Тест сұрақтары оқылады,

125

дұрыс деп есептеген жауапты ақ параққа

жазасыздар.Жауап беріп болғаннан кейін

мұғалім әрбір дұрыс жауапқа 1 ұпайдан

береді.

Қыран тобына

Сұрақтар

1. Тұрмыс-салт жырларын ата

А) Жар-жар

Б) Беташар

С) Бата-тілек

Д) Барлық жауап дұрыс

2. Жатыс септігінің жалғауларын ата.

А) -да, -де, -та, -те, -нда, -нде

Б) -ға, -ге, -қа, -ке, -на, -не, -а, -е

С) –ды, -ді, -ты, -ті, -ны, -ні, -н

Д)-ның, -нің, -дың, -дің, -тың, -тің

3.Қазақ тілінде неше сөз табы бар?

А) 5

Б) 9

С) 2

Д) 8

4. Ақ киімді денелі, ақ сақалды,

Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды.

Үсті-басы ақ қырау, түсі суық,

Басқан жері сықырлап келіп қалды деген

өлең жолдарының авторы кім?

А) Әбу Сәрсенбаев

Б) Абай Құнанбайұлы

С) Мағжан Жұмабаев

Д) Ахмет Байтұрсынұлы

5. Сан есімнің неше мағыналық тобы

бар?

А) 5

Б) 9

С) 2

Д) 6

Ұлан тобына

1. Шоқан – сүйген жарымыз,

Сұңқарым ұшты ұядан.

Жігіттің гүлі – нарымыз.

Сүйген жарым бүгінде

Ажалга тоқтау бола алмай.

Өтті кетті дүниеден

Сарқылды қолда барымыз өлең жолдары

тұрмыс-салт жырларының қай жанры болып

табылады?

А) сынсу

Б) көңіл айту

C) жоқтау

Д) шешендік сөз.

2.Асан қайғы бабамыз қай ғасырда өмір

сүрген?

А) 15

Б) 13

С) 18

Д) 17

3. Өкпесі қара қазандай – тұрақты

тіркесінің мағынасы қандай?

А) ренжімеу

Б) реніші таудай

С) реніші жоқ

Д) ренішін айтпау.

4. Төрт қандай буынды сөз?

А) бітеу Б) тұйық

С) ашық

Д) жалаң

5. Белгісіздік есімдігі қайсысы?

А) мен, сен, сіз, ол

Б) бұл, осы, сонау, мынау

С)ешкім, ешқайда, ешбіреу

Д) біреу, бірдеме, қайсыбір, әлдекім

Әділқазылар 1 тур бойынша бағаларын

айтады.

Жүргізуші :

ІІІ тур. Мақал –мәтел сайысы. Бұл турда ойыншылар кезекпентіл туралы

мақал-мәтелдерді айтып жарысады.Екі

топтан да әрбір оқушы кезекпен тілге

байланысты мақал-мәтел айтуы тиіс. Кім-кім

тоқтап қалса, келесі ойыншыға кезек

келеді.Кім қанша мақал айтса, сонша ұпай

алады.Әр топ қанша мақал –мәтел айтқанына

байланысты бағаланады. Әр жауап үшін 5

ұпайдан беріледі.

Жүргізуші: Келесі ІV тур «Дода»деп

аталады.Мұнда бізде 10.20.30 ұпайы бар

ұяшықтар берілген. Әрқайсысында 3

сұрақтан. Оқушылар ұяшықтарды өздері

таңдап алады. Сұрақтар ұпайдың өсуіне орай

қиындатылып отырады. Бірінші болып

ұяшықты ұпайды көп жинаған топ таңдайды.

Егер ойыншы сұраққа жауап бере алмаса,

басқа ойыншылардың жауап беруге

мүмкіндіктері бар.

«Қазақ тілі» пәні

10 ұпай

1. Анық сөзін қандай тұрақты тіркеспен

ауыстырып айтуға болады? (Тайға таңба

басқандай)

2. Қазақ тілінде сын есімнің түрленуі

деп нені атаймыз? (Сын есімнің

шырайларын)

126

3. Қазіргі өмір талабына қойылатын

тілдер. (Қазақ тілі, орыс тілі, шет тілі)

20 ұпай

1. Қазақ тілінде неше сөз табы бар,

оларды ата? (9, зат есім, сын есім, сан есім,

етістік, есімдік, үстеу, одағай, шылау,

еліктеу сөз)

2. «Азуы алты қарыс» тұрақты

тіркесінің мағынасын табыңыз? (Қаһарлы)

3. Сұраулы шылауларды ата.( Ма, ме,

ба, бе, па, пе, ше) 30 ұпай

1. Қазақ тілінің морфология саласы

нені зерттеді? (Сөз құрамын зерттейді)

2. Қазақ тіл білімінің зерттейтін неше

саласы бар? (Фонетика, лексика,

грамматика)

3. «Көз шырымын алу» тұрақты

тіркесінің мағынасын табыңыз? (Ұйықтау)

«Қазақ әдебиеті» пәні

10 ұпай

1. Абайдың қара сөздері неше бөлімнен

тұрады? (45)

2. Махамбет Өтемісұлының өлеңдерін

ата. (Тарланым, Қызғыш құс)

3. Абайдың «Ғылым таппай мақтанба»

өлеңінің авторы кім? (Абай Құнанбайұлы)

20 ұпай

1. Абайдың қара сөздері неше бөлімнен

тұрады? (45)

2. «Аққудың айырылуы» поэмасының

авторы кім? (С.Сейфуллин)

3. Абай Құнанбайұлы қай жылдар

аралығында өмір сүрген? (1845-1904ж)

30 ұпай

1. Абайдың «Ғылым таппай мақтанба»

өлеңінің авторы кім? (Абай Құнанбайұлы)

2. Абай Құнанбайұлы қай жылдар

аралығында өмір сүрген? (1845-1904ж)

3. Қызғыш құс өлеңінің авторы кім?

(Махамбет Өтемісұлы)

Осы турды қорытындылау. Ұпайы аз

екі ойыншы ойыннан шығады.

V тур. Көкпар.

Жүргізуші: Ойынның шарты былай:

«Түркістан»сөзінен неғұрлым көп сөз

құрастыру керек. Әріптер екі рет

қайталанбайды. Әр сөзге 1 ұпайдан беріледі.

Көкпар турының ойыншыларының жазған

сөздерін оқытқызып ұпайы аз оқушы

ойыннан шығады.

VІ тур. Жорға.

Жүргізуші: Келесі тур соңгы тур

«Жорға» деп аталады.Бұл турдың шарты

былай. Әрбір топқа 15 сұрақтан қойылады.

Әрбір дұрыс жауапқа 10 ұпай беріледі.Екі

ойыншы шығады. Ұпайы көп ойыншы

бастайды. (Кезекпен жауап береді.)

«Ұлан» тобына

1.Бір жылда неше ай бар? (12)

2.қазақ тілінде неше септік бар? (7)

3.Көмектес септіктің неше жалгауы

бар, ата? (-Мен, -бен, -пен )

4.ҚР-ның валютасы? (Теңге)

5.ҚР-ның Ата Заңы күні ? (30 тамыз)

6.Қазақ халқының ұлттық музыкалық

аспабы. (Домбыра)

7.Ақмола облысының орталыгы?

(Көкшетау)

8.Жалгаудың неше түрі бар,оларды

ата? (4, көптік, септік, тәуелдік, жіктік)

9.Ұйқас, жыр, роман терминдері қай

ғылым саласында қолданылады? (Әдебиет)

10. Кішкентай сөзінің диалектісі?

(Біттей)

11. .Мұғалім сөзінің синонимдері.

(Оқытушы, ұстаз).

12. Сілесі қату –тұрақты сөз тіркесінің

магынасы қандай. (Шаршау)

13. Жиі-сөзінің антонимін ата. (Сирек)

14.Мақалды жалгастыр: «Көппен

көрген ....» (Ұлы той)

15.Жазушы Мұқановтың есімі кім?

(Сәбит).

«Қыран»тобына

1.Алғашқы рет мектеп ашқан кім?

(Ы.Алтынсарин)

2.Қазақтың батыр қыздары кім?

(Әлия,Мәншүк)

3.Қазақтың үш биін ата. (Әйтеке,Төле

би, Қазыбек би)

4.Фонетика нені зерттейді? (Дыбыс)

5. Мақалды аяқта. «Тіл тас жарады, тас

жармаса... (Бас жарады)

6.Қазіргі заман талабына қойылатын 3

тіл. (Қазақ тілі, орыс тілі, ағылшын тілі)

7. Қорамсақ қандай

сөз:архаизм.,неологизм., диалект сөз ...

(Архаизм)

8. Бас еспек болсада,... мақалды

аяқтаңыз (Тіл кеспек жоқ)

9. Пунктуация сөзі қазақ тілінде қандай

магына береді?(Нүкте)

127

10. Дифтонг дыбыстарды ата. (Я – иа.

Ю – иу)

11. Қазақ тілінде неше әріп бар?(42)

12. «Тырық», «көтерем» диалекті-

лерінің әдеби тілдегі баламасын табыңыз.

(Арық) 13. Антоним дегеніміз не? (Бір-біріне

қарама-қарсы сөздер)

14. Историзм сөздерге мысал келтір?

(Көп қолданыла бермейтін сөдер.

Мысалы: хан, патша, болыс, уәзір)

15. Сөйлем айтылу мақсатына қарай

нешеге бөлінеді? (Хабарлы, лепті, сұраулы,

бұйрықты) Жүргізуші: Өзге тілдің бәрін біл.

Өз тіліңді құрметте – деп бүгінгі «Тіл

талапкері» атты интеллектуалды шоу

аяқталды. Жеңімпаз болған ойыншыларды

құттықтаймыз. Биік белестерден көріне

беріңіздер! Қош сау болыңыздар!

КӨЗ-ОПТИКАЛЫҚ ЖҮЙЕ.КӨЗДІҢ КӨРУ КЕМІСТІГІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТҮЗЕТУ

ӘДІСТЕРІ.ОПТИКАЛЫҚ АСПАПТАР

Жанаманов Н.Т.,

Шалқар қаласы Сарықамыс негізі мектебінің физика пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты:Оқушыларға көз, көздің

құрылысы, оптикалық құралдар туралы

түсіндіру.

Міндеттері: а) білімділік: Оқушыларға оп-

тикалық құралдар туралы түсінік беру, олар-

дың маңызын ашу,оптикалық аспаптардың

түрлерімен таныстыру, құрылысын түсіну.

б) ой-өрісін дамытушылық: Жаңа білімді

өздігінен меңгерту. Оқушылардың өзіндік із-

деніспен жұмыс істеу қабілетін дамыту, өз

көзқарасын дәлелдей алатын іскерлік дағды-

ларын, шығармашылық ойлау қабілетін

арттыру.

в) тәрбиелік: Жауапкершілікті сезіне оты-

рып жұмыс жасауға, өз жолдасының пікірін

тыңдауға тәрбиелеу.Оқушылардың ғылымға

деген қызығушылығын арттыру,оптикалық

құралдарды дұрыс ұғымды пайдалануға, пай-

далану барысында қауіпсіздік-техникасын

сақтауға, пайдасын түсінуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың өткізілу әдістері: түсіндіру,

жазбаша

Сабақтың көрнекілігі: телескоп, фотоаппа-

рат, көзілдірік, лупа, плакаттар


1. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушылардың

сабаққа қатысуын тексеру, дәрісхананың

тазалығы, сабаққа дайындығына назар

аудару.

2. Үй тапсырмасын сұрау өткен тақырып

бойынша оқушылардың білімін тексеру Жауабын сәйкестендір.

Жауабын сәйкестендір

1 Жұқа линзаның формуласы т dsin = k

2 Линзаның оптикалық күші и Біртекті ортада жарық түзу сызықпен

таралады

3 Дифракциялық тордың формуласы О

Ffd

111

4 Жарықтың түзусызықты таралу заңы к түсу бұрышы шағылу бұрышына тең

5 Жарықтың шағылу заңы а = 2 k

2

6 Интерференцияның максимум шарты п D =

F

1

128

Сұрақтар:

1. Линза дегеніміз не?

2. Линзаның қандай түрлерін білесіңдер?

3. Линзаның бас оптикалық осі деген не?

4. Линзаның оптикалық центрі қай жерде

орналасады?

5. Линзаның бас фокусы деп нені айтады?

6. Линзаның фокустық қашықтығы деген не?

7. «Линзаның оптикалық күші» деп нені

айтады? Оның бірлігі не?

8. Линзаның көмегімен әртүрлі кескіндер

қалай алынады?

9. Жұқа линзаның формуласы қандай

шамаларды байланыстырады?

10. «Линзаның сызықтық үлкейтуі» дегеніміз

не?

3. Сабақтың жаңа тақырыбын ха-

барлау, мақсатын қою: Оқушыларға сабақ-

тың тақырыбы мен мақсаты хабарланып,

тақырып тақтаға жазылады.

4. Жаңа сабақ Оптикалық аспаптар – құрамында

оптикалық үлкейткіш линзалар бар аспаптар.

Оптикалық аспаптарға оптиметрлер,

өлшеуіш микроскоптар,оптикаторлар және

т.б. жатады.

Оптикалық күш - оптикалық жүйенің

сындыру әсерін сипаттайтын шама. Ауадағы

оптикалық жүйе үшін Оптикалық күш Д

=1дптр мүнда Ғ – жүйенің фокустық қашық-

тығы, м, ал Д диоптриямен көрсетіледі.

Жинақтау линзаларының Оптикалық күш –

оң, ал шашырату линзаларының Оптикалық

күш – теріс болады.

Оптика-механикалық өлшеу аспап-

тары - әртүрлі бүйымдарды жоғары дәлдік-

пен өлшеуге арналған аспаптар. Сондықтан

олар өнеркәсіпте кеңінен таралған. Оптика-

механикалық өлшеу аспаптары механикалық

бастиектерге қарағанда өлшеу шегі кең,

цифрлық есептеуі бар көрсеткіш қалқаны да

болуы мүмкін.

Қажетіне қарай оларды өндіріс

процестерін автоматты түрде басқаруда

қолдануға болады. Оптика механикалық өл-

шеу аспаптары түйіспелі (оптиметрлер,

үзындықөлшер, өлшеу машиналары) және

түйіспесіз (микроскоптар, проекторлар)

түрлері болады.

Проекциялық аппарат линза арқылы

нәрселердің шын кескінін алу оптика

техникасында кең қолданылады. Экранда

нәрсенің үлкейтілген шын кескінін алуға

арналған опткиалық аспаптарды

проекциялық аспаптар немесе аппараттар

дейді.

Құрылысы бірдей покециялық

аппараттар бар (диапроектор, кинопроектор,

фотоүлкейткіш және т.б.). Оларда кескіні

алынатын нәрсені фокус пен екі еселенген

фокустық қашықтыққа қойын жарық

түсіреді. Сонда экранда нәрсенің

үлкейтілген, шын кескіні пайда болады.

5.Бекіту сұрақтары:

1. Оптикалық аспаптарды атаңдар

2. Бұл аспаптардың негізгі бөлігі не?

3. Оптикалық аспаптар қандай мақсатта

пайдаланылады?

4. Неліктен көз физиканың оптика

бөлімінде қарастырылады?

5. Көзді қалай қорғау керек?

Эксперименттік есептер:

№1. Фокустық қашықтығы 5 см

линзаны алыңдар да, линзаны экраннан

10см, ал жарық көзін 5см аралыққа

орналастырыңдар. Экранда анық кескін

пайда болғанша жарық көзін жылжыта

отырып тиісті есептеулер жүргізіңдер.

Нәтижесін белгілі фокустық қашықтықпен

салыстырыңдар.

№2. Фокустық қашықтығы белгісіз

линзаны пайдаланып, экранда анық кескін

шығарып алыңдар, есептеулер жүргізу

арқылы линзаның фокустық қашықтығын

анықтаңдар.

6. Сабақты қорытындылау

Оқушылардың жаңа сабақта алған

білімдерін пысықтау, сабаққа белсенді

қатысқан оқушыларды мадақтау.

7. Үй тапсырмасы «Көз-оптикалық жүйе»

8. Бағалау

129

АТМОСФЕРА

Жаримова Б.Т.,

средняя школа имени К.Жубанова Мугалжарского района ст.Журын

Цели и задачи:

Образовательные - формирование понятия

«атмосфера», её состав, строение и значение

для Земли, значение атмосферного давления

для человека, развитие умения классифици-

ровать материал в таблицу.

Развивающие - развивать устную и пись-

менную речь, интерес к изучению атмос-

феры, стремление к самостоятельному поис-

ку знаний.

Воспитательные - реализовать принцип свя-

зи изучаемого на уроке материала с жизнью,

воспитывать дисциплинированность, позна-

вательный интерес к предмету, географиче-

скую культуру.

Оборудование: карточки-задания, проектор,

картины с изображением воздуха, стикеры

Ход урока:

Вступительное слово учителя:

Есть ли, дети, одеяло,

Чтоб всю Землю укрывало?

Чтоб его на всех хватило,

Да притом не видно было?

Ни сложить, ни развернуть,

Ни пощупать, ни взглянуть?

Пропускало б дождь и свет,

Есть, а вроде бы и нет?

Да, есть такое воздушное одеяло —

атмосфера

І. Организационный момент.

ІІ. Конкурс №1 – блиц-турнир

(фронтальный опрос команд по очереди)

1 команда 1. Что такое атмосфера? (воздушная или

газообразная оболочка Земли)

2. Отчего день сменяет ночь? (от вращения

Земли вокруг своей оси)

3. Где на Земле бывает полярный день? (от

линии Полярного круга – 1 день в году и до

полюсов – в течение полугода)

4. Когда на Земле день равен ночи? (в дни

равноденствия – 21.03 и 23.09)

5. В каком направлении дуют юго-западные

ветры? (с юго-запада на северо-восток)

2- команда

6. Какова главная причина образования

ветра? (разница в атмосферном давлении)

7. Из каких облаков не бывает осадков? (из

перистых, они очень высокие и тонкие)

8. Почему происходит смена времен года?

(из-за вращения Земли вокруг Солнца)

9. Как часто и почему появляется 29

февраля? (Земля делает оборот вокруг

Солнца за 365 дней и 6 часов.За 4 года

набегают 24 часа – еще одни сутки)

10. На какой линии 22 июля солнце

расположено в зените? (на северном

тропике, 23,5 ос.ш.)

Конкурс № 2 – «Посчитаем»

Командам даётся по 3 задачи.

Задачи 1 команде:

1. В Свердловске температура воздуха +20 о.

Вычислите температуру на высоте 2000 м.

(12 о, т.к. на каждый 1км температура

понижается на 6 о)

2. Высота горы 3150 м, атмосферное

давление у её подножия равно 750 мм рт. ст.

Чему равно атмосферное давление на

вершине? (750- 300 = 450 мм рт.ст., т.к. на

каждые 10,5 м давление понижается на 1 мм

рт.ст.)

3. Показания температуры в течение суток

составили: - 8 о, -2 о, 0 о, -6 о. Вычислите

среднюю суточную температуру воздуха и

амплитуду температур. (А = 0 – (-8) = 0 + 8 =

8, ср t = (-8 + (-2) + 0 + (-6)) : 4 = -16 : 4 = -

4 о)

Задачи 2 команде:

1. Температура воздуха на вершине 4000 м –

12 о. Как изменится температура воздуха при

спуске к подножью на высоту 0 метров?

(Повысится до +12 о, т.к. за 4 км

температура поднимется на 24 о).

2. Атмосферное давление на вершине горы

550 мм рт. ст., у подножия горы 750 мм рт.

ст. Чему равна высота горы? ( относительная

высота горы 2100м, т.к. за 1050 м давление

упадет на 100 мм рт.ст., а в задаче оно

понизилось на 200 мм)

3. В течение суток температура воздуха

изменялась: +16 о, +19 о, +25 о, +20 о.

Вычислите среднюю суточную температуру

воздуха и амплитуду температур. (А = 25 –

130

16 = 9 о, ср. t = (16 + 19 + 25 + 20) : 4 = 80 : 4

= 20 о).

Конкурс № 3 – «Роза ветров»

«Ветер, ветер, ты могуч, ты гоняешь

стаи туч,

Ты волнуешь сине море, всюду веешь

на просторе».

Задание: Построение розы ветров.

Командам даётся основа для графика и

данные. Задание выполняет 1 человек от

команды. Та команда, которая правильно и

аккуратно построит график, получает 1 балл.

1-команда 2- команда

С = 2 дня Ю = 3 дня

СВ = 5 дней ЮЗ = 1 день

СЗ = 6 дней З = 3 дня

В = 2 дня

Конкурс № 4 – «В здоровом теле –

здоровый дух»

Физкультминутка:

Выполняют упражнения с воздушными

шарами. Воздушный шарик. Шарик, шарик

мой воздушный! Непоседа непослушный!

(Подбрасывать воображаемый воздушный

шарик то левой, то правой рукой) Шарик

круглый, шарик гладкий, Шарик тонкий,

шарик мягкий, Я на шарик нажимаю, из- под

рук он вылетает. (Описать руками круг,

потрогать шарик, погладить, нажать на него).

Вверх! Но я его поймал, (Поднять руки

вверх, «поймать» шарик) Нитку к пальцу

привязал, («Намотать нитку» на палец)

Вправо – шарик, влево – шарик, Мой

светящийся фонарик! (Руки - параллельно –

вправо и влево) Дай тебя я обниму

(«Обнять» шарик) И к щеке своей прижму.

(«Прижать» к щеке) Ты меня не покидай,

Будь со мной, не улетай.

Конкурс № 5 – конкурс капитанов.

1. Почему вода в реках летним вечером как

парное молоко? (потому что вода весь день

нагревалась; она долго нагревается и долго

сохраняет тепло)

2. Почему летом люди предпочитают носить

светлую одежду? (потому что летом жарко, а

белый цвет отражает солнечные лучи)

Конкурс № 6 «Облака, облака, пышные и белые,

Расскажите, облака, из чего вы

сделаны».

Задание: Определите тип облаков, из

которых выпадают осадки, описанные в от-

рывках из произведений Майкова и Пастер-

нака.

1. Дождь дороги заболотил,

Ветер режет их стекло.

Он платок срывает с ветел

И стрижёт их наголо.

Брызжет дождик через сито

Крепнет холода напор.

Точно всё стыдом покрыто,

Точно в осени – позор.

(Б. Пастернак)

2. Помнишь, мы не ждали

Ни дождя, ни грома,

Вдруг застал нас ливень

Далеко от дома.

Дождик лил сквозь солнце,

И под елью мшистой

Мы стояли точно в клетке

Золотистой.

(А. Майков)

Конкурс № 7 – «На метеостанции»

Командам необходимо соединить

линиями приборы, которыми измеряют

температуру, ветер, влажность, осадки,

давление, найдя соответствие.

Анероид

Гигрограф

Снегомерная рейка

Термометр

Барограф

Флюгер

Гигрометр

Осадкомер

Температура

Давление

Ветер

Влажность

Осадки

(Температура - термометр; давление -

барограф, анероид; ветер - флюгер;

влажность - гигрограф, гигрометр; осадки -

снегомерная рейка, осадкомер).

Применение ИКТ на уроках

географии

Конкурс №8 - «Как вы умеете

слушать?»

С помощью проектора открываются

изображения с названиями географических

объектов, выделяющихся какими-либо

особенностями, происходящими в

131

атмосфере. Это: Долина Смерти в США,

поселок Оймякон в Якутии, гора Вай-оле-оле

на Гавайях в Тихом океане, станция

«Восток» в Антарктиде, Капала в Чили,

остров Сайпан – Марианские острова в

Тихом океане, станция Кукуевка Курской

железной дороги, Виргинские острова в

Карибском море.

Читаются факты из рубрики

«Занимательная география», относящиеся к

вышеуказанным географическим объектам.

А. Самый долгожданный и

разрушительный дождь. 400 лет в Капале в

Чили не было дождя. А когда 10 февраля

1972 года начался ливень, он затопил весь

город и нанес колоссальный ущерб всему

региону.

Б. Самое «мокрое» место на Земле.

Самым «мокрым» местом на Земле считают

гору Вай-оле-оле на Гавайях в Тихом океане.

В этом месте дождь идет 335 дней в году, а

сумма осадков за год составляет 11 684мм.

В. Одно из самых жарких мест на

Земле. Одно из таких мест – Долина

Смерти в США. Она расположена на 85м

ниже уровня моря. Летом, в июле,

температура воздуха в этом районе

поднимается до +39 о С, а иногда до

+56,7 о С. Количество ясных дней в году в

Долине Смерти доходит до 351.

Г. Один из самых сильных ливней. В

июле 1882 года над станцией Кукуевка

Курской железной дороги разразился ливень

с сильной грозой. На протяжении

нескольких часов дождь лил как из ведра, в

результате чего потоками воды была

размыта железнодорожная насыпь. Во время

этого ливня осадков выпало 158мм, или по

140тыс. ведер воды на каждый гектар.

Д. «Полюс холода» в Северном

полушарии. Это поселок Оймякон в Якутии.

В 1933 году температура здесь опускалась до

– 72 оС. Селение расположено на дне

глубокой котловины. Холодный воздух

оседает в эту котловину, стекая по склонам

гор. В результате на дне котловины

возникает «озеро холода».

Е. Райский климат на Земле. Местом,

где климат одинаково приятен для жизни

человека во все времена года, считают

остров Сайпан – Марианские острова в

Тихом океане. Синоптики отмечали, что с

1927 по 1935г. температура там никогда не

опускалась ниже +20 о С и не поднималась

выше +31 оС.

Ж. Самая низкая температура на

Земле. Такая температура была отмечена в

Антарктиде учеными российской научно-

исследовательской станции «Восток» в

июле 1983 г. -89,2 °С.

З. Самый сильный ураган. 1837г. На

Виргинских островах в Карибском море,

ураган превратил в развалины крепость,

которая защищает подступы к порту. 1881г.

ураган выкинул крупное судно на скалы,

расположенные на 3 м выше уровня океана.

Прослушав эту информацию,

участники команд называют, что они

запомнили про географические объекты –

для каждой команды по 4 названия объектов.

1 балл за каждый ответ

Конкурс №9 (дополнительный)–

«Помоги другу»

Нам пришло письмо от мальчика. «В

июне я полечу на Огненную Землю. Какую

одежду мне взять с собой? Одни друзья

советуют не брать ничего лишнего: ведь это

же июнь! Другие говорят, чтобы я

обязательно запасся тёплой одеждой и

обувью. Кто из них прав?» Дайте свой ответ

и объясните его.

Рефлексия: Яблоня

Закрепление

1. Дайте определение понятия «атмосфера»

2. Какие газы входят в состав воздуха?

3. Перечислите слои атмосферы.

4. Значение атмосферы.

Домашнее задание: Нарисовать

листовку «Охрана окружающего воздуха».

Подведение итогов. Выставление

оценок.

«Загадки» (содержание загадок посвящено

атмосферным процессам, атмосферным

осадкам)

1- команда

1. Какой слой атмосферы называют

«фабрикой погоды» (тропосфера, самый

нижний слой, так как в нем формируется

погода)

2. Тур ходит по горам, турица-то по долам,

тур свистнет, турица-то мигнет. (Гром и

молния)

132

3. Крикнул вол на сто сел, на тысячу

городов. (гром)

4. Фырчит, рычит, ветки ломает, пыль

поднимает, тебя с ног сбивает. (Ветер)

5. Красное коромысло через реку повисло.

(Радуга)

6. Заря-зарница, красная девица, врата

запирала, по полю гуляла, ключи потеряла,

месяц видел, солнце скрыло. (Роса)

7. Выше леса, тоньше колоса (Дождь)

8. В холоде - горой, в избе - водой. (Снег)

2- команда

9. Вечером – водой, ночью – водой, а утром –

в небеса. (Дождь)

10. Шел да шел, да и в землю ушел. (Туман)

11. Скатерть бела, весь свет одела. (Снег)

12. Крупно, дробно зачастило, всю землю

напоило. (Дождь)

13. С неба - звездой, в ладошку – водой.

(Снег)

14. Падает горошком, скачет по дорожкам.

(Град).

15. Летом – молчит, лежит-молчит, когда

умрет, тогда заревет. (Снег)

16. Как по небу с севера плыла лебедь белая,

плыла лебедь светлая, вниз кидала-сыпала на

поля – озерушки белый пух да перышки.

(Туча).

Конкурс – «А ну-ка, отгадай!»

Командам надо отгадать кроссворд.

Количество правильных ответов

приравнивается количеству баллов.

По горизонтали: 4.Наука о климатах

Земли. 5. Отложение плотного слоя льда на

ветвях, проводах, столбах, дорогах и т. д. 7.

Прибор для измерения атмосферного

давления.

8. Ветер, меняющий своё направление в

течение суток. 9. Атмосферное явление.

10. Движение масс воздуха в

горизонтальном направлении.

По вертикали: 1. Явление в атмосфере,

при котором между мощными облаками или

между земной поверхностью и облаками

возникают электрические разряды.

2.Многолетний режим погоды,

типичный в данном месте. В отличие от

погоды обладает устойчивостью. 3.

Газообразная оболочка Земли. 6. Скопление

водяных капель и кристаллов льда в

атмосфере. Их большое количество.

(По горизонтали: 4. Климатология. 5.

Гололёд. 7. Барометр. 8. Бриз. 9. Гром. 10.

Ветер.

По вертикали: 1. Гроза. 2. Климат. 3.

Атмосфера. 6. Облачность.)

АМЕРИКА ҚҰРАМАШТАТТАРЫ. АҚШ-тың ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ

ЖАҒДАЙЫ МЕМЛЕКЕТ ТАРИХЫ

Жаримова Б.Т.,

Мұғалжар ауданы ст. Жұрын Қ.Жұбанов атындағы орта мектебі

Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік АҚШ-тың экономикалық-

гео-графиялық жағдайының басты

ерекшелікте-рін ашу. Мемлекеттің тарихы,

геосаяси жағ-дайының әлемде алатын орнын

анықтау.

2. Дамутышылық оқушылардың ел

та-нымдылығын, баспасөз материалдарымен

жұмыс жүргізе білу іскерлік-дағдыларын,

ойлау қабілеттерін дамыту.

3. Тәрбиелік оқушылардың дүниеге

кең көз-қарастарын қалыптастыра отырып,

патриот-тық, адамгершілік, ақыл-ой

тәрбиесін беру.

Сабақтың көрнекілігі дүниежүзінің

саяси картасы, АҚШ-тың физикалық-эконо-

микалық картасы, компьютер, интербелсенді

тақта, туы, елтаңбасы, президент суреті.

Сабақтыңтипі: жаңабілім беру.

ІІІ. Жаңа сабақ түсіндіру.

Жаңа сабақ жоспары. 1. Ақпараттық-танымдық саты .(АҚШ

туралы мәлімет).

2. Экономикалық-географиялық жағдайы.

3 .Мемлекеттің қалыптасу тарихы.

4. Геосаяси жағдайы.

5.Сабақты бекіту. «Өзіңді - өзің сына».

(Активойд арқылы тест өткізу.)

Сонымен Американың қоныстану және

игерілу кезеңдерімен, тарихымен, елдерді

топтастырудың басты ерекшеліктерімен та-

ныстық. Енді қазір сіздерге ақ қағаз, түрлі-

133

түсті қарындаштар және түрлі-түсті карточ-

каларүлестіремін.

Қызыл, көк, жасыл, қоңыр, сары, ақ

түстікарточкларда суреттер бейнеленген.

Берілген ақ қағаздарыңа жауаптарыңды

сурет, жазу арқылы түсіріңдер.

Суретте берілген бейнелер

неменбайланысты деп ойлайсыңдар. өз

гипотезаларыңды ұсыныңдар.

І-топ. Қызыл карточка ақ жолақтары

бар – АҚШ-тың мемлекеттік туымен

байланысты. Жасыл карточка ағаштың

суреті бейнеленген - бұл тапсырма АҚШ –

табиғат байлықтары жазықтар, ормандармен

байланысты.

ІІ-топ. Көк карточкада жұлдыздар бей-

неленген бұл тапсырмада АҚШ-тың мемле-

кттіктуымен байланысты. Қоңыр түсті тау-

дың суреті бейнеленген карточка бұл тап-

сырма АҚШ-тағы тау тізбектерімен Аппалач

тауларыменбайланысты.

ІІІ-топ. Сары түсті тиын, ақша бейне-

ленген бұл тапсырма табиғат байлығы мен

ақшамен байланысты. Ақтүсті карточка

алаудың суреті бейнеленген бұл тапсырма

Нью-Йорктегі бостандық ескерткішімен

байланысты.

Әр топ берілген тапсырмалары бойын-

ша өз пікірлерінортаға салып талдап қай

мемлекет туралы айтылғанын анықтайды.

Бұл АҚШ мемлекетімен байланысты беріл-

ген тапсырмалар, олай болса бүгінгі сабағы-

мыздың тақырыбы Америка Құрама

Штаттары.

АҚШ-тың экономикалық-

географиялық жағдайы. Мемлекет тарихы.

Дәптерлеріңізді ашып сабақтың тақырыбын

жазыңдар. Сабағымыздың мақсаты АҚШ-

тың экономикалық-географиялық жағдайы---

ның басты ерекшеліктерін ашу. Мемлекеттің

тарихы, геосаяси жағдайының әлемде алатын

орнынанықтау.

І. Ақпараттық-танымдық саты.

(АҚШ туралы мәлімет). АҚШ - Америка Құрама Штаттары

(ағылшынша: The United States of Amerika ) -

Батыс жарты шарындағы ірі ел. Оның

барлық жері түгелдей дерлік Солтүстік

Америкада.

Шығысынды Атлант мұхитымен ,

батысында Тынық мұхитымен шайылады.

АҚШ - көптеген атақты тұлғалардың отаны.

Соның ішінде аса көрнекті саяси

қайраткерлер Бенджамин Франклин, Авраам

Линкольн, Томас Эдиссон Марк Твен тағы

басқалардың отаны

Слайд. Кесте арқылы АҚШ –на мәлімет беру

Жерінің

аумағы Халқы Астанасы

Мемлекттік

құрылымы

Мемлекет

басшысы

Заң шыға-

рушы

органы

Мемлекеттік

тіл

Ұлттық

валютасы

9млн

363мың

км

290млн

адам Вашингтон

Федерациялық

республика президент конгресс

ағылшын

тілі

Америка

доллары

Жерінің ауданы жөнінен Ресей, Канада,

Қытайдан кейінгі төртінші орын алады.

Слайд. АҚШ-ның мемлекттік рәмізде-

рі. Туы, елтаңбасы, президенттің суреттері.

АҚШ-ның рәміздерінің бірі мемле-

кеттік туы. Мемлекеттік туында 7-і қызыл-

және 6-ы ақ жолақтарбейнеленген. Тудың

сол жақжоғарғы бұрышында көктүстің үстін-

де 50 ақ түсті жұлдызшалар орналасқан. 13

жолақ тудағы 13 отар ағылшын үстемдігінен

құтылып, тәуелсіз мемлекет Америка Құрам

Штаттарын құрды. Ал сол жақ жоғарғы бұ-

рышындағы көк төрт бұрышқа салынған 50

ақжұлдызша АҚШ-тың қазіргі күндегі штат-

тарының санына сай келеді.

Қызыл түс төзімділікті және ержүректі-

лікті, көк түс сақтықты, шыншылдықты. Ақ

түс пәктікті және тазалықты білдіреді. Жа-

лаудың көлемі 10:19 тең. Жалау уақытөткен

сайын штаттардың санына байланысты өзге-

ріп отырады. Жұлдыздар жалауға 4-і шілдеде

Одақтың құрамына кірген штатқа байланыс-

ты қосылып отырады. Ал жолақтар саны

өзгермейді.

Елтаңба. Елтаңбада бүркіт бейнеленген. Ол күш-

тің, мықтылықтың белгісін білдіреді. Оның

біржақ тырнағының астында зәйтін өсімдігі-

нің бұтағы ол жақсылықтың және бейбітші-

ліктің нышаны. Ал екінші тырнағының ас-

134

тында садақтың 13-жебесі қыстырылған ал-

ғашқы 13 штатты білдіреді, алдыңғы жағын-

дағы қалқанда жалаудың бейнесі, жоғарғы

жағындағы жолақта «Көптен бір,» «Құдайға

аманат « дегенұраны жазылып бейнеленген.

Ән ұран. «Жұлдыздармен жарқыраған туымыз»

(«The Star – Spanqled Banner») мемлекет бас-

шылары бір елге келісімсөзге барғанда,

олимпиада ойындарында жеңіске жетіп орын

алғанда, салтанатты жиындарда орындалады.

Президент. (слайд президент, Вашинг-

тон қаласы, Ақ үй). Президент мемлекет бас-

шысы, ол бас әскери қолбасшы, ол заң жоба-

сын жою құқығына ие болады. Төрт жыл

мерзімге сайланады. Ең алғашқы президент

Джордж Вашингтон 1789 жылы 30 сәуірде

сайланды. Орта ғасырдағы астролог Районер

«Қара өрмекші» атанған 15 ғасырда Амери-

каны 44 президент басқарады деп болжам

жасаған. Қазір АҚШ-ң мемлекет басшысы

болып 44-і президент Барак Обама басқара-

ды. Президент Ақүйде отырып басқарады.

Ол Вшингтон қаласында орналасқан. Ақ үй

деп атауы, өрттен кейін ақ сырмен сырла-

уына байланысты аталып кеткен.

Топтық тапсырмалар.

І-топтың тапсырмасы.

ІІ. АҚШ-тың экономикалық-геогра-

фиялық жағдайы. Дүние жүзінің саяси картасын

пайдаланып, атласты пайдаланып АҚШ-тың

экономикалық-географиялық жағдайына

баға беру, қолайлы, қолайсыз жағдайларын

анықтау.

ІІ-топтың тапсырмасы.

ІІ Мемлекеттің қалыптасу тарихы. Мемлекеттің тарихымен танысып,

геохронологиялық жылнама толтыру.

ІІІ. Топтың тапсырмасы. Геосаяси

жағдайы. АҚШ-тың геосаяси жағдайының басты

ерекшеліктерін анықтау.

І-топ. ЭГЖ-на нықтап кестеге түсіру.

(Слайд) Кесте арқылы толтыру, оқушылардың

өздеріне баға бергізу.

ЭГЖ-ның қолайлы жағдайы. ЭГЖ-ның қолайсыз жағдайы.

1.Шығысы Атлант, батысы Тынық мұхит

сулары мен ұласып жатуы.

1. Аляска және Гавай штаттары көлік жүйесін

қалыптастыруға кедергі келтіруі.

2. Латын Америкасы елдерімен жақын

орналасуы.

3. Канада жәнеМексикамен көршілік жағдайы.

Атластарыңды пайдаланып кескін

карталарыңа АҚШ-ң шекараларын түсірің-

дер. Сонымен Ақш-тың аумағының негізгі

бөлігі Солтүстік Америка материгінде орна-

ласқан, сондай-ақ Тынық мұхиттағы Гавай

аралдары да елдің құрамдас бөлігі болып

табылады. Елдің жалпы алғанда ЭГжағдайы

осы ерекшеліктерінеқарағандақолайлы деп

бағалауға болады.

ІІ-топ. Мемлекеттің қалыптасу тари-

хы. Мемлекеттің қалыптасу тарихы туралы

дүние жүзін тарихы пәнімен байланыстыра

отырып талдау. Оқушыларға мәтінді пайда-

лана отырып геохронологиялық жылнама

құрастыру. Кейінгі ғасырларда ел аумағы

жаңа жерлерді сатып алуына байланысты ке-

ңейіп, яғни құрамына жаңа жерлер еңгізілді.

Мысалы: 103-і жылы Франциядан Луизиана-

ны 15млн. долларға, 1867 жылы Ресейден

Алясканы 7,2млн. долларға, 1819 жылы Ис-

паниядан Флориданы сатып алды. Аляска-

мен Гавайи штат құрамына 1959 жылыкірді.

Аляска деген сөз Алеут тілінен аудар-

ғанда «құрлық» деген мағынаны білдіреді

екен. Ұраны: «Солтүстік болашағы». Ең ал-

ғаш еуропалықтардан болып қоныстанған

орыстар 1784 жылы. Алясканы орыстар ре-

форман өткізуге керек болған сол себептен

сатып жіберген. Аляска пайдалы қазбаларға

бай, мұнай, табиғи газ, тас көмір, түсті

металдарға бай. Гавайи Тынық мұхитының

орталық бөлігінде орналасқан. Экзотикалық

штаттың бірі. 1779 жылы Гавайи аралдарын

Джеймс Кук ашты. Гавайи аралына жылына

7 млнтуристеркеліпкетеді екен.

19 ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың

басында АҚШ-ты экономикасы жедел

қарқынмен дамып, тез арада дүниежүзіндегі

жетекші орынғашықты.

ІII топ. Геосаяси жағдайы.

Оқушылар АҚШ-тың геосаяси жағда-

йының басты ерекшеліктерін анықтайды.

АҚШ-тың геосаяси жағдайы, ұстанған

саяси бағыты, ең алдымен оның дүние жү-

135

зіндегі айрықша орныменанықталады. АҚШ

20 ғасырдың басында бейтарап саясат ұста-

натын жариялағанымен, дүниежүзінің саяси

картасын түбегейлі өзгерткен аса маңызды

саяси оқиғалар бұл мәлемдемені іс жүзінде

асыруға мүмкіндік бермеді. Қандай саяси

оқиғалар? Біздің елімізбен Ақш арасындағы

жан-жақты қарым-қатынастар Қазақстан Рес-

публикасы тәуелсіздігін алған соң дами бас-

тады. Қазақстанға 1993- 2000 жылдары келіп

түскен тікелей инвестициялардың 34 пайызы

АҚШ үлесінетиесілі болды, ал оныңжалпы

көлемі 4 млрд 207млн. АҚШ долларын құра-

ды. Қазақстанда АҚШ-пен бірлескен кәсіп-

орындар саны көбейіп келеді.

III. 3 топқа плакакттар таратылып, әр

топ өзіне түскен тақырып бойынша постер

қорғайды.

IV. Тренинг: көз жаттығулары (оңға,

солға, жоғары, төмен)

V. 7 қалпақ кию арқылы тақырыпқа

шолу жасау,

VI. Көк түсті матаға түрлі түсті

қағаздар арқылы туған жерді бейнелеу

VII. Рефлексия: Алма ағашына екі

жұлдыз бір тілек жазу

VIII. Сабақты бекіту. «Өзіңді - өзің

сына» - активойд арқылы тест өткізу.

IX. Үйге тапсырма: 35 параграф. Кес-

кін картаға штаттарды түсіру. Электрондық

презентация дайындау

ІЛИЯС ЖАНСҮГІРОВ «ЖАЗҒЫТҰРЫМ»

Калиева Г.О.,

Алға ауданы №3 Алға қазақ орта мектебі

Пәні Әдебиеттік оқу Класы 3 «А»

Күні

Сабақтың

тақырыбы

Ілияс Жансүгіров «Жазғытұрым»

Сабақтың

мақсаты

І.Жансүгіров шыгармашылығынан «Жазғытұрым» өлеңімен танысу. Абай мен

Ілияс өлеңдерінің ұқсастығы мен айырмашылықтарын өлеңмен танысу

барысында ажырата білуге үйрету. Жыл мезгілінің ерекше белгілерін танып

білуге тәрбиелеу

Күтілетін

нәтиже

І. Жансүгіров өлеңімен танысу мақсатында оқушылар көктем мезгілінің сұлу

табығатымен танысады. «Ауыл», «Жайлау» тағы да басқа ұғымдарың көктем

мезігілімен байланыстыру арқылы адамдардың табиғатпен қарым-қатынасын

анықтайды. Ақындарымызды өлеңдерінің ұқсастығы мен айырмашылығын

түсінеді

Түйінді

идеялар

Табиғат - адам баласын дүниеге келтіріп, бойындағы бар махаббат мейірімін,

күн шуағын жүрегімізге ұялатқан аяулы Ана.

Сабақ

кезеңдері

Сабақтың барысындағы іс әрекет Ресурстар

Стратегиялар Оқушылардың іс-әрекеті, талқылау

Қызығу-

шылықты

ояту

Бейнекөрсе-

тілім

«Тасбақа»

Топқа болу

Балалар, көрсетілімнен не байқадыныздар?

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы не туралы

болады деп ойлайсыздар?

Балалар, сіздер пазло құрастыруға қалай

қарайсыздар «Көңілді қорапшада» пазлолар бар.

Содан барып қиындыларымызды алайық

Кәні, енді,құрастырғанымыздан шыққан қандай

бейне екен?

Бірінші топ «Жел»

Екінші топ «Бұлт»

Үшінші топ «Нөсер»

Төртінші топ «Жаңбыр» болып бөлініп

Оқулық

«Әдебиеттік

оқу»

Постер

Стикер

Маркер

Портрет

Үлестірмелі

парақшалар

136

«Ассоциа-

ция»

отырамыз

Білімді проблема бойынша актуалдандырады;

Проблема туралы өз білімін ұсынады;

Проблеманың сызбасын көрнекілікпен көрсете

біледі (білген тақырып бойынша алынған

ақпаратты);

Ұсынылған проблема бойынша толыққанды

түйіндеме жасау;

Таным әрекеті процесінде қарым-қатынас

шеберлігі

Жүзеге асыру қадамдары:

1. Шеңбер сызып, ортасына тақырыптың аты

жазылады

2.

3. Постерге осы берілген сұрақтарға байланысты

өздері білетін ақпараттарды жазу, жеке, нәтижесін

әуелі жұпта талқылау, сосын топта талқылау

4. Жалпы класқа тақырып бойынша алынған бүкіл

ақпараттың тізімін жасау

Мағынаны

тану

«Кластер»

Постер

қорғау

Оқулықпен жұмыс:

Ілияс «Жазғы тұрым» өлеңі (жай музыка ойнап

тұрады)

Өлеңді түсініп оқу

Іштей оқу

Тізбектей оқу

Жеке - жеке оқу

Оқылып жатқан проблема бойынша білімді

өзектендіру;

Проблемалар жайлы өз білімдерін ұсыну;

Проблема қойылуын көрнекі сызбамен көрсету;

Тақырып аралық проблемаларға өзара байланыс

орнату;

Ұсынылған проблемалар бойынша толыққанды

түйіндеме жасау,

Таным әрекеті үдеріісінде қарым қатынас

шеберлігі


1. «Жазғытұрым» тақырыбына тақтада кластер

жасау

2. Оқушыларға осы бағыттағы тақырып бойынша

жеке өз дәптерлеріне не таныс, соны жазу;

3. Жеке жазуды топта талқыға салу, топтың атынан

жауап дайындау

Жазғытурым сөзін қандай

заттармен теңестірер едің

Көктем

Көктемгі

еңбек

Көктемгі

киім

Көктемгі

құстар

Көктем

көрінісі

137

4. Кластер бойынша топ тақтада талқылау

кластастарымен

Ой

толғаныс

«Венн

диаграммас

ы»

Постер

қорғау

Оқылып жатқан проблема бойынша білімін

өзектендіру;

Салыстырып отырған түсінік пен құбылыстың

ортақ және жеке ерекшеліктерін анықтау,

белгілеу;

Өз ойларын талдау және сараптау (шеңбер ішіне

жазудың көмегімен);

Ойлау логикасын дамыту;

Таным әрекеті процесінде өарым қатынас

шеберлігі


1. Ерекшеліктері мен ұқсастықтарын қиылысқан

шеңберге жазу (жұппен)

2. Ортасына ортақ ұқсастықтарын жазамыз;

3. Ерекшеліктерін салыстырамыз;

4. Салыстыру нәтижесіне презентация жасау

Үй тапсыр-

масы

(3минут)

І. Жансүгіровтың «Жазғытұрым» өлеңін жаттап

алу

Қосымша

тапсыр-

малар

Көктем мезгілінің суретін өз қиялдарымен акварель бояуды пайдалана отырып

салып келу

ЖИЗНЬ ДОМАШНИХ ЖИВОТНЫХ ЗИМОЙ

Кесекбаева А.И.,

Алға ауданы Үшқұдық мектеп-балабақшасы

Цели урока: -систематизировать и расширить представле-

ния детей о жизни домашних животных, их

пользе для человека;

-развитие познавательных интересов, учеб-

ной мотивации, памяти речи;

-воспитывать любовь и бережное отношение

к животным.

Оборудование: интерактивная доска, слай-

ды, кроссворд

Тип урока: Урок изучения нового материала

Ход урока

І. Организационный момент

Психологический настрой

Каждый день -всегда, везде

На занятиях, в игре

Смело чётко говорим

И тихонечко сидим. (слайд)

ІІ.Проверка домашнего задания

Уч: Ребята с какой темой познакомились на

прошлом уроке?

-Линька зверей

-Давайте мы с вами повторим эту тему

-У меня в корзине есть различные рисунки

животных. Вы должны подойти выбрать

любого животного и рассказать о нём что вы

знаете. (слайд)

ІІІ. Повторение

Учитель: Ребята прежде чем начать наш

урок, давайте отгадаем такие загадки.

Абай

Ілияс

Ұқсастығы

138

1 Сама пестрая

Ест зелёное

Даёт белое. (Корова) (слайд)

2 Сердитый недотрога

Живет в глуши лесной

Иголок очень много,

А нитки не одной. (Ёж) (слайд)

3 У этих спор упрямый,

Но очень интересный.

И кто кудрявый самый.

И кто богаче шерстью. (Овца) (слайд)

4 Обежала уж весь лес.

Хвост мелькает там и здесь.

То же девица- краса-

Это рыжая … (лиса) (слайд)

Учитель: Назовите одним словом эти

объекты (слайд)

Ученик: Животные (слайд)

Учитель: На какие группы можно разделить

этих животных?

Ученик: Дикие и домашние

Учитель: Приведите примеры животных

каждой группы

-Чем отличаются домашние животные от

диких животных?

-Дикие животные живут в лесу: добывают

себе пищу сами, строят себе жилища,

ухаживают за своим потомством. (слайд)

-Домашних животных разводят люди. Люди

кормят их и защищают строят для них

жилища, заботятся об их потомстве. (слайд)

ІҮ. Объявление темы урока

-Ребята сегодня мы поговорим «О жизни

домашних животных зимой».

Откройте учебник стр82

Объяснение материала

-Ну прежде чем работать над нашей темой .

Я хочу рассказать историю «Как появились

домашние животные»

Давным- давно, когда ещё не было городов,

машин и книг, люди жили в пещерах. Они

боялись огромных страшных хищников.

(слайд)

Древним людям было голодно, очень редко

находили они себе пищу. Однажды один

разумный человек стал подкармливать

волков, которые ходили возле его жилья.

Постепенно волки стали добрее, а их

детёныши привязались к человеку, стали

жить рядом с ним. Они были уже не дикими

а домашними.Так появились собаки. (слайд)

Собаки научились охранять человека от

врагов, помогать ему искать и добывать

пищу. Шло время, число друзей человека

среди животных росло.

Ими стали лошади, овцы, верблюды, коровы,

свиньи.

Теперь человек уже не может жить без своих

домашних друзей и помощников. (слайд)

-Назови этих домашних животных. (слайд)

Курица, кролик, индюк, верблюд, гусь,

лошадь.

-Подумай, на какие группы можно их

разделить?

Животные и птицы

-Есть и другие группы животных

-Отгадаете загадку и вы узнаете.

1 С хвостом, а не зверь

С перьями, а не птица. (рыбы Карп) (слайд)

2 Домовитая хозяйка

Пролетела над лужайкой.

Похлопочет над цветком.

Он поделится медком. (насекомые Пчелы)

(слайд)

-К домашним животным относятся не только

разнообразные животные (корова, овца, коза,

свинья, лошадь ) но и ещё птицы (куры, гуси,

утки) и рыбы (карп и насекомые пчёлы

шелкопряд) (слайд)

Это интересно!

Тутовый шелкопряд это домашнее насеко-

мое. Гусеницы шелкопряда завивают коконы

оболочки которых состоят из непрерывной

шёлковой нити длиной 300-900 м. Гусеницы

поедают листья без остановки и днём, и

ночью, из-за чего очень быстро растут.

В прудах специально разводят карпов и дру-

гих рыб для употребления их в пищу. Их за-

пускают в пруд ещё маленькими рыбешками,

подкармливают, и везут в магазин на

продажу. (слайд)

Аквариумных рыбок разводят для уюта и

красоты в доме. (слайд)

-А теперь ребята давайте более подробно

поговорим «О жизни домашних животных

зимой».

-С весны до поздней осени многие животные

пасутся на пастбище. (слайд)

На зиму люди заготавливают для них корм.

(слайд)

Они утепляют помещения для зимнего

содержания скота. (слайд)

139

Готовят места для кормления и специальные

поилки. (слайд)

На личном подворье днем животные

находятся во дворе, на воздухе. (слайд)

Ночью их заводят в теплый хлев. Здесь им не

страшна холодная зима. (слайд) Домашних

животных разводят животноводы.

- Да, ребята домашних животных разводят

люди. Люди кормят их и защищают, строят

для них жилища, заботятся об их

потомстве.Но замен домашние животные

дают нам продукты питания. (слайд)

-Ребята посмотрите на слайд и расскажите,

какую пользу для человека приносит данное

животное.

Корова-дает молоко, из молока получают

сметану, сыр, масло, творог, мясо. (слайд)

Овца-человек получает мясо, шерсть для

носков, варежек. (слайд)

Собака-охраняет жильё человека, является

другом для своего хозяйна. (слайд)

Осел-служит в хозяйстве, помогает человеку

перевозить груз. (слайд)

Свинья- человек получает мясо. (слайд)

Кошка-Для общения с человеком, ловит

мышей. (слайд)

-Человек заботится о домашних животных,

строит им жилища и на зиму утепляет их. У

каждого животного есть свой дом. Давайте

назовём.

Жилища коровы …(коровник) (слайд)

Лошади живут в … (конюшне) (слайд)

В свинарнике кто живет? (свиньи) (слайд)

Домик собаки…(будка) (слайд)

Овцы живут в …(овчарне) (слайд)

Кошка живет…(в доме человека) (слайд)

Ү. Итог урока -С какой темой познакомились на уроке?

-Что нужно делать чтобы домашним

животным жилось хорошо зимой?

ҮІ. Разгадывание кроссворда (слайды с

загадками, после отгадывания появляется

изображение животного - отгадка)

АЙТЫС ӨНЕРІ. TBL КОМАНДАЛЫ-БАҒДАРЛАНҒАН ОҚЫТУ ӘДІСІ БОЙЫНША

ӨТКІЗІЛГЕН САБАҚ

Қожабекова Ж.Қ.,

ф.ғ.магистрі Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университеті

Мақсаты: Студенттердің қазақтың төл

өнерінің төрінен табылған айтыс өнері тура-

лы білімдерін кеңейту, айтыстың тарихы,

түрлері, айтыс ақындары және қазіргі за-

манғы айтыстар туралы мәтіндер беріп, тіл

дамыту жұмыстарын жүргізу. Айтыс ақын-

дарымен, айтыс мәтіндерімен таныстыру ба-

рысында сауатты сөйлеуге машықтандыру.

Ойындар арқылы ойын өсіріп, өз бетімен

шығармашылық жұмыстар жасауға дағды-

ландыру. Ұжымдық оқытуға бағыттай оты-

рып, командасы үшінпікірталастар аясында

өз ойын қазақ тілінде еркін жеткізуге баулу.

Оқытудың міндеттері:

Студент білуі тиіс:

-қазақтың төл өнері айтыс туралы жалпы

мәлімет;

- айтыстың түрлерін айыра білу;

- айтыс ақындар мен мәтіндері туралы;

Студент жасай алуы тиіс:

- пікірталас барысында өз ойын сауатты

жеткізу;

- аударма жұмыстарын жүргізу;

- командалық жұмыс барысында нәтижеге

жету;

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Айтыс-қазақы өнердің қайнар бастауы.

2. ХІХ ғасырдағы айтыс ақындары.

Жеке даярлық бойынша бағалау

тесті- (2,5 минут)

140

№ Тест сұрақтары мен жауап нұсқалары Дұрыс жауап

1 Айтыс дегеніміз не?

А) екі ақын жазған жазба поэзияның бір түрі

В) екі адамның бір-біріне өлеңмен жазған хаттары

С) екі ақынның фольклор туралы жазған өлеңдерінің бір түрі

D) екі ақынның топ алдындағы қолма қол сөз сайысы

Е) екі ақынның ел жайындағы жаттанды өлеңдері

2 Төмендегі топтың қайсысы айтыс ақындары?

А) Абай, Шәкәрім, Дулат,

В) Қазтуған, Үмбетей, Шалкиіз

С) Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет

D) Шөже, Орынбай, Біржан

Е) Жаяу Мұса, Үкілі Ыбырай, Мұхит

3 Айтыстың түрлері

А) бәдік, жар-жар, сыңсу, беташар

В) жазбаша, ауызша, сұрақ-жауап

С) қыз бен жігіт, жас пен кәрі, өлі мен тірі

D) сүре, түре, қайым, жұмбақ

Е) жұмбақ, мақал-мәтел, жаңылтпаш

4 Ақындар айтысында қандай мәселелер айтылады?

А) елдік, әлеуметтік, қоғамдық

В) үйлену, үй болу, ажырасу

С) салт-дәстүр, ырым-тыйым, әдет-ғұрып

D) заңдық, құқықтық

Е) халық саны, тіл, дін

5 Салт айтысы нешеге бөлінеді?

А) үшке: қыз бен жігіт, түре, сүре

В) екіге: қызбен жігіт айтысы, ақындар айтысы

С) екіге: түре, қайым

D) үшке: қайым, ақындар, қыз бен жігіт

Е) екіге: қыз бен жігіт қайым

Топтық даярлық бойынша бағалау тесті – (2.5 минут)


1 Айтыс дегеніміз не?

А) екі ақын жазған жазба поэзияның бір түрі

В) екі адамның бір-біріне өлеңмен жазған хаттары

С) екі ақынның фольклор туралы жазған өлеңдерінің бір түрі

D) екі ақынның топ алдындағы қолма қол сөз сайысы

Е) екі ақынның ел жайындағы жаттанды өлеңдері














141












1-жаттығу. Мәтіннің аудионұсқасын

тыңдау (5 минут)

Айтыс – ауыз әдебиетінде ежелден қа-

лыптасқан поэзиялық жанр, топ алдында

қолма-қол суырып салып айтылатын сөз са-

йысы, жыр жарысы. Айтыс – синкреттік

жанр, ол тұрмыс-салт жырларынан бастау

алып, келе-келе ақындар айтысына ұласқан.

Айтыстың ескі түрі деп есептелетін бәдік

айтысының негізінде малдағы айналма деген

ауруды қуу үшін жастар кешке жиылып көш

бәдік деп екі топқа бөлініп өлең айту жа-

тады. Тағы да айтыстың жануарлар айтысы,

өлі мен тірінің айтысы, жұмбақ айтысы си-

яқты түрлері көне әдебиеттерде көбірек кез-

деседі. Айтыс еретеректе арабтарда кейбір

жазбаларында кездескен, араб тілінде оны

мұғалләкат деп атаған. Ал қазақтарда ғана

дамыған өнер.

Салт айтысы қыз бен жігіт айтысы жә-

не ақындар айтысы болып екі түрге бөлінеді.

Салт айтысының ескі түрі қыз бен жігіт ай-

тысында негізгі тақырып – жастық көңіл күйі

мен өнер сынасу болса, ақындар айтысында

өнер салыстыру, сөз сынасудың үстіне әр

ақын өз руын дәріптей жырлаушылық келіп

қосылғанын көреміз. Әсіресе бұл XIX ғ. Ете-

гін кеңірек жайған. Осы дәуірде өмір сүрген

атақты ақындар: Шөже, Балта, Орынбай,

Кемпірбай, Тезекбай, Сүйінбай, Түбек,

Омарқұл, Тәбия, Сүгір, Біржан, Сара,

Ұлбике, Айкүміс т.б. түрлі тақырыпта шы-

ғарған қысқа өлеңдерімен қатар, айтысқа тү-

сіп, сан алуан сөз тартыстарын бастарынан

кешірген және тарихта көпшілігінің аттары

осы айтыс арқылы сақталған.

Айтыс жанры қазақ ауыз әдебиетінде

саны жағынан да, сапасы жағынан да айрық-

ша орын алады. Тек қазақта ғана емес, бүкіл

Шығыс елінде бар айтыс қазір өзінің жанр-

лық қасиетін, түрін қазақ әдебиетінде ғана

сақтап қалып отыр. Айтыстың өзіне тән

ерекшеліктері бар. Ақындар айтысында

"жаттама (трафарет) өлеңдер аз болады"

(С.Мұқанов). Олар өлеңді табан астында шы-

ғарады, тосыннан айтысады. Айтыс үстінде

талай күтпеген жайлар кездеседі. Айтысар

тақырыбы белгісіз, тосын сұрауларға тап бо-

лады. Екі ақын да бірін-бірі тығырыққа қа-

мау үшін, бірін-бірі сүріндіру үшін, өмір құ-

былыстарын жұмбақ етіп те тартады. Соның

бәріне ақындар тез арада жауап беруге, дәлел

айтуға әзір болуы керек. Мұның бәрі ақын-

дардан сөзге жүйріктікті, білгірлікті, тапқыр-

лықты, ұсталықты қажетсінумен қатар, ел-

елдің шежіресін, тарихын, жер жайын, этно-

графиялық ерекшеліктерін білуді керек етеді.

Олай болмаған күнде құр ділмарлықпен еш-

теңе өндіре алмайды, сайыста дәрменсіз бо-

лып қала береді. Айтыс ақыны ұлттық киім

киіп, мақамын түрлендіріп, белгілі бір ұлт-

тық аспаптың көмегімен (домбыра, қобыз,

сырнай) орындайтын болған. Ақын көбіне

белгілі термелердің, әндердің әуендерімен

айтылған, соған байланысты әр аймақтың

ақынының өзіне тән мақамдары болған, мы-

салы жетісулық жай, ырғақты мақамдармен

қатар, батыстық желдірме мақамдар да ақын-

ның шабытын тасытып, көрерменнің айызын

қандырған.

Айтыс – дүние жүзiндегi басқа ешбiр

халықта жоқ, өнердi тамашалауға жиналған

жұртшылықтың делебесiн қоздыратын, ұлт-

тың намысын қайраққа салатын, көрермен

қауымның ыстық ықыласына бөленген, қазақ

халқының ұлттық мақтанышы. Айтысқа қа-

тысатын екi ақынның да артында арқа сүйер

iргелi елi бар, сондықтан айтыскер ақындар

ешкiмнен жасқанбай, халықтың айтар сөзiн

айшықты өлең жолдарымен өрнектеп, ел

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%8D%D0%B7%D0%B8%D1%8F

142

жақсыларының даңқын ақсақтатып, қалың

бұқараның аузында жүрген шырқыраған

шындықты дүйiм жұрттың алдында ашық

жайып салып отырған.

“Хан” демей, “Қара” демей, елге тiзесiн

батырған озбырлардың қылықтарын

әшкерелеп, өткiр сынап отыр-ған. Қанша

жерден жек көргенмен, ешбiр би-леушi

айтыскер ақындардың ауызына қақпақ қоя

алмаған. Айтыс өнерiнiң өмiршеңдiгi де

осында жатса керек.

Уикипедия ашық энциклопедиясы

2-жаттығу. (10 минут)

А) Мәтін бойынша сұрақтар дайындаңыз.

(топ мүшелерінің әрқайсысы бір сұрақтан)

В) Мәтіннен тірек сөздерді тауып, орыс

тіліне аударыңыз. (топтың әр мүшесі екі

сөзден)

С) Мәтінге және мәтіннің әр абзацына ат

қойыңыз. (екі топқа ортақ тапсырма:

топтың әр мүшесі бір-бірден)

3-жаттығу. Рөлдік ойын. Топтарға

«Біржан» және «Сара» тобы деп ат қойып,

айдар тағып, Біржан мен Сараның

айтысын орындау үшін әр топтан бір

студент шығарамыз. Оқытушы «Біржан

мен Сара» айтысы туралы жалпы мәлімет

береді. (Барлығы -13 минут)

Біржан мен Сараның айтысы қазақ

фольклорында кең таралған көркем айтыс-

тартың бірегейі, ақындық көркемдік, көлем-

ділік жағынан қарағанда Біржан мен Сара-

ның айтысы – айтыстың классикалық үлгісі-

не жататын керемет туынды. Айтыстың бас

тақырыбы – әйел теңдігі, әйел бостандығы.

Сараның айттырған күйеуі Жиенқұлды көр-

сет деген Бір жан осыжолмен ғана жеңіске

жетеді. Жалпы айтыста қос ақын адамгерші-

лік, жеке адамның тағдыры, бақ, ақындық

әдет, салт, шаруа, кәсіптер, жер, қоныс сияқ-

ты мәселелердің бәрін де сарапқа салады.

Біржан мен Сараның айтысынан беріл-

ген үзіндіні оқып екі студент айтысады. Қал-

ған студенттер олардың айтысын сараптап,

мәтінді оқуда кеткен кемшіліктерін, төл ды-

быстарды анық айтуын, мәнерлеп оқуын

қадағалайды. Соның нәтижесінде дауысқа

салынып, айтыс жеңімпазы жарияланады.

Біржан:

Шырағым, Сара, сендей тумас бала,

Шежіре туамысың мұндай дана.

Обалың Есімбек пен Тұрасбекке,

Жігітің жөндеу екен, ой, бишара!

Ел-жұртың қорықпайды екен көз

жасыңнан,

Қиып кеткім келмейді мен қасыңнан,

Кемітер қай жеріңді дұшпан шіркін.

Адамзат озар емес өз басыңнан

Сара:

Көрінсін Біржан салға ай секілді,

Ақ құйрық көңіл ашар шай секілді.

Ұсынса қол жетпейтін арғымағым

Арғынға баламаймын тай секілді.

Қонжиып мінер Құла жорға барса,

Келе алмас ол шірігің қорғаласа,

Ол бізді шын масқара қылар сонда,

Қорс етіп бармаймын деп үйде қалса.

Біржан:

Кісі емес ел намысын ұққандай-ақ,

Ербиер елсіз тауға шыққандай-ақ.

Жиенқұл күжірейіп келер ме екен

Он мата арқасына тыққандай-ақ.

4-жаттығу. Берілген суреттерді

пайдалана отырып, айтыс тақырыбына

шағын әңгіме құрастырыңыз.(5 минут)

«Домбыра. Айтыс ақынының мақамы»

«Айтыс ақындарының киімдері»

5-жаттығу. Жағдаяттық тапсырма.

(5 минут)

І) Сіз - айтыскер ақынсыз. Бір үлкен

айтыста қарсыласыңыздан жер болып,

жеңіліп қалдыңыз. Келесі күні газет-

журналдың алғашқы бетінде Сіздің

жеңілісіңіз бен мүлде айтыса алмайтыңыз

143

туралы ашық мақалалар басылды. Сіздің

әрекетіңіз...

ІІ) Сіз – айтыскер ақынсыз. Айтыс

барысында қарсыласыңызды ұтымды ой,

ұтқыр сөзіңізбен жеңіп кеттіңіз. Енді,

марапаттау рәсімін күтіп сахна сыртында

тұрсыз. Бірақ, кенеттен жүргізуші

қарсыласыңыздың жеңіске жеткенін

хабарлады. Бұл әділқазылар тарапынан сізге

жасалған әділетсіздік. Не істейсіз?

5. Оқу және оқыту әдістері: TBL

(командалы-бағдарланған оқыту әдісі)

1) Жеке оқыту: Жеке даярлық бойынша

бағалау тесттері (ЖДБТ)

2) Топтық оқыту: Топтық даярлық бойынша

бағалау тесттері (ТДБТ)

3) Командалық оқыту: мәтінмен жазбаша

жұмыстар, жағдаяттық тапсырма, рольдік

ойын, шығармашылық жұмыс, эссе, ойындар

т.б.

4) Қорытынды тест: әрбір білім алушыға

берілетін күрделі деңгейдегі тест.

5) Студенттің және команда жұмыстары-

ның бағалануы: Электрондық журналда «Ве-

домость оценки занятия, проведенного

методом TBL»

6. Әдебиеттер :

1. Күзекова З. Қазақ тілінің практикалық

курсы (гуманит.).- Алматы: Ғылым, 2009.

2. Күзекова З. Қазақ тілі практикалық курсы

(қаржы инст.).-Алматы: Раритет, 2002.

3. Күзекова З., Қарақұсова Г. Қазақ тілі

(эконом.).-Алматы: Қаржы-қаражат, 1997.

4. Күзекова З., Құрманбайұлы Ш.,

Жусанбаева С. Қазақ тілі (халықаралық

қатынас).-

Алматы: Ана тілі, 1998.

5. Рысбаева Г.Қ Қазақ тілі (грамматикалық

анықтағыш).-Алматы, 2000.

6. Нұржан Ж.. Өзге ұлт өкілдеріне қазақ

тіліне тән 9 дыбысты оқыту үлгісі.- Ақтөбе-

2007.

7. Нұржан Ж. Қазақ тілі сабақтары (орыс

мектебін бітірген қазақ жастарына

арналған)-

Ақтөбе-2010.

8. Уикипедия ашық энциклопедиясы.

9. Айтыс. Алматы, - 1991ж.

10.Қазіргі айтыстар. Астана: Күлтегін- 2000

7. Бақылау Қорытынды тест (5 минут)


1 Айтыс басқа елдерде болған ба, болса қалай аталады?

А) болған, арабтарда мұғалләкат

В) үнділерде кездескен

С) болмаған

D) болған парсыларда мүшайра

Е) болған тәжіктерде муама

2 Айтыс өнерінің ерекшелігі

А) суырып салу, ой еркіндігі

В) сөздің көркемдігіне мән беру

С) проблемалар туралы айтпау

D) ақынның жеке басын кемсіту

Е) әртүрлі тақырыпқа өлең жазу














144






6 Айтыс ақынына қойылатын талаптар

А) тұрмыс жағдайы, діні, ұлты

В) киімі, мақамы, сөзі, ойы, аспапта ойнауы

С) әні, әуені,қарсыласын сыйлауы

D) сөйлеуі, ұйқасы, отырысы, киімі

Е) отбасы жағдайы, жынысы, туған жері

7 Айтыстың классикалық үлгісіне жататын ең шоқтығы биік айтыс

А) Табия мен Омарқұл

В) Жамбыл мен Айкүміс

С) Шөже мен Ұлбике

D) Шернияз бен қыз

Е) Біржан мен Сара







9 4. Біржан айтыста Сараны қалай жеңді?

А) ұтымды ойымен басым түсті

В) өзін өзі мақтап

С) Сараның күйеуін айтып

D) Сараның сұлулығын айтқан теңеулерімен

Е) Төрелерді мақтап

10 5. Айтыскер қыздарды атаңыз.

А) Шара, Шұғыла

В) Ұлбике, Сара

С) Әсем, Әмина

D) Қарақат Мәдина

Е) Күлаш, Жамал

Кері байланыс – (2 минут)

Не білемін? Не білдім? Не білгім келеді?

Пәннің аты:

сауат ашу

Мұғалім: Кожалепесова Н.К. Ақтөбе қаласы, №51 гимназия

Сабақтың

атауы

Санайық. Заттың санын білдіретін сөздер. Махамбеттің тапқырлығы

Мақсаты а) Қазақтың батырлары, оның ішінде Махамбет туралы мағлұмат беру.

ә) топтық тапсырмалар, жаттығулар орындау арқылы оқушылардың

ойлауқабілетін, сөздік қорын , есте сақтау қабілетін дамыту, өнерге деген

қызығушылығын арттыру.

б) Оқушыларды ұқыптылыққа, бірізділікке тәрбиелеу

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақта пайдаланатын көрнекті-құралдар: слай д, оқулық, Махамбет

суреті, сұрақтар

Күтілетін

нәтиже

145

Пайдаланатын әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру

+Психоло-

гиялық

ахуал 1 мин

Психологиялық дайындық

Көңіл –күйлерін анықтау.

Оқушылар шеңберде жиналып,көңіл

күйлерін білдіреді, бірге бүгінгі

сабаққа сәттілік тілейді.

Қызығу-

шылықты

ояту

5 мин

I. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен

сәлемдесу, түгендеу, сынып бөлмесінің

тазалығына көңіл бөлу, сабаққа

дайындау.

II. Үй тапсырмасын сұрау.

Оқушылардан «Үш би» өлеңін жатқа

сұрап, сұрақтарқою арқылы үй

жұмысын қорытындылау.

III. Өткен материалдар бойынша

білімдерін тексеру кезеңі.Үш би

туралы небілеміз? Ережені еске түсіріп,

мысалдар келтірейік.

Топқа бөлу.

IV. Мақсат қою кезеңі. Бүгінгі

өтетініміз Санамақ

Жаңа сабаққа деген

қызығушылықтары оянып,ерекше

ынтамен кіріседі.

«Тақия тастамақ» ойыны арқылы үй

тапсырмасы сұралады. Үш би өлеңін

жатқа айтады 2-3 бала, бір біріне

сұрақтар қойып үй тапсырмасын

бекітеді. Заттың санын білдіретін

сөздерге мысал кетіріп, сұрақтарын

қайталайды.

Қанша? Неше? Нешеде? Нешеу?

Нешінші?

Мағынаны

тану

10 мин

Оқушыларға санамақты толықтай

оқыту

ҮІ. Дәптермен жұмыс.

139-жаттығу. Неше? сұрағына жауап

беретін сөздерді тауып жазыңдар.

1. Оқулықтан санамақты оқыту.

2. Санамақ айту

Жаттығуды дәптерге жазады.

Бір, екі, үш, төрт, бес, алты, жеті,

сегіз, тоғыз, он, он бір.


1,5 мин

«Жұмыр қылыш» Махамбет

Би жаттығу

Ой сергітеді,шаршағандары

басылады.

Ой

толғаныс

10мин

5мин

2 мин

«Махамбеттің тапқырлығы»

- Кім айтады,Махамбет кім?

1.Слайд арқылы Махамбет өмірімен

таныстыру Оқулықпен жұмыс.

1. Мәтіннің мазмұнымен танысу Топтарға тапсырма:

1- топ. Тергуші Махамбетті не үшін

іздеді?

2-топ . Махамбетпен тергеушінің

арасындағы әңгімені тауып оқу

3- топ. Ауыл адамдары Махамбетті

қалай сипаттады?

4- топ. Тергеуші неге қайтып кетті?

5- топ. «Сөз тапқанға қолқа жоқ»

дегенді қалай түсінесіңдер?

VII.Бекіту кезеңі.

Ыстық орындық .

Махамбет туралы мәліметпен

танысады.

2.Тізбекттеп оқып, мәтінмен

танысады.

1. 3. Әр топ өздеріне берілген

сұраққа жауап іздейді топта бірлесіп,

жауап береді

Бүгінгі сабақтақ туралы ойын айтады

бір оқушы шығып.

Үйге

тапсырма

(2мин)

Санамақ жаттау. Махамбеттің

тапқырлығы оқу, әңгімелеу.

140- жаттығу

Күнделіктеріне жазу

Бағалау

2мин

Оқыту үшін бағалау және оқуды

бағалау, топтық бағалау

Бағалау парақшасын толтырады.

https://www.google.kz/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=8&ved=0CCwQFjAC&url=http%3A%2F%2Fgoo.kz%2Fjournal%2Fview%2F59%2F24726&ei=9JqTVM6wMeXQygOhr4HABg&usg=AFQjCNFaRJkbYjbAat-Xcmq7oWhF5piqCw&bvm=bv.82001339,d.bGQ

https://www.google.kz/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=3&cad=rja&uact=8&ved=0CCwQFjAC&url=http%3A%2F%2Fgoo.kz%2Fjournal%2Fview%2F59%2F24726&ei=9JqTVM6wMeXQygOhr4HABg&usg=AFQjCNFaRJkbYjbAat-Xcmq7oWhF5piqCw&bvm=bv.82001339,d.bGQ

146

Кері

байланыс

Смайликтерді өзі қалаған нұсқаға

жабыстырады

НАШ ДОМ – КАЗАХСТАН

Коршикова В.В.,

Благодарная средняя школа учитель музыки

Звучит гимн Казахстана.

1-ый ведущий: Добрый день учащиеся,

преподаватели и наши гости. Наш сегодняш-

ний концерт посвящен празднованию Дня

Независимости Республики Казахстан. До

приобретения государственной независимос-

ти Республика Казахстан входила в состав

крупной империи Союза Советских Социа-

листических Республик (СССР). В состав

СССР, кроме Казахстана, было еще 14 рес-

публик. Все они были тесно связаны между

собой. Демократические преобразования, на-

чавшиеся в середине восьмидесятых годов,

вызвали большие изменения в жизни союз-

ных республик. 25 октября 1990 года была

принята Декла-рация о государственном су-

веренитете Казахской Советской Социалис-

тической Республики. Это событие имело

большое политическое значение в жизни

республики. В 1991 году Советский Союз

распался. 10 декабря 1991года был принят

закон об изменении наименования Казахской

ССР. Она стала называться Республикой

Казахстан. Каждая республика стала отдель-

ной независимой страной. Теперь можно бы-

ло напрямую сотрудничать с разными стра-

нами, самостоятельно и на равных общаться

с ними, быть членом международной органи-

зации.

2-ой ведущий: 16 декабря 1991 года

был принят Конституционный закон Респуб-

лики Казахстан «О государственной незави-

симости Республики Казахстан». Так была

провозглашена государственная независи-

мость Республики Казахстан. Независимость

дала возможность Казахстану вести прямые

переговоры с другими странами, заключать

международные соглашения. Для участия в

международном полити-ческом процессе и

конкретных шагов во внешней политике

Казахстану необходимо было признание его

самостоятельности другими государствами.

Одним из первых независимость Казахстана

признали Турция, США, Китай, Германия,

Пакистан, а затем и другие страны. В 1992

году Казахстан вступил в самую авторитет-

ную и влиятельную международную органи-

зацию ООН (Организацию Объединенных

Наций).

1-ый ведущий: Закономерно, что после

провозглашения независимости республика

провела выборы своего руководителя. С этой

целью 1 декабря 1991 года прошли всенарод-

ные выборы Президента Казахстана, на ко-

торых убедительно победил Н.А.Назарбаев.

В исполнении Жаржановой Рахимы прозву-

чит кюй Даулет Керея «Женгем суиер»

2-ой ведущий: Вальшина Алина испол-

нит пьесу Роули «В стране гномов»

Ахметова Айдана исполнит казахскую на-

родную песню в обработке С.Барибаева

«Камажай»

1-ый ведущий: Для утверждения своей

независимости молодому Казахстану необ-

ходимо было в первую очередь принять

Конституцию, определить и утвердить госу-

дарственные символы. Государству для соз-

дания условий стабильного развития нужны

были свои законы, охраняющие права и

свободы граждан.

30 августа 1995 года на всенародном

референдуме принята Консти-туция страны.

В конституции отмечены все свободы, гаран-

тирующие возможность доброго сосущест-

вования народов, населяющих Казахстан.

Особо отмечено в Конституции, что Казах-

стан - правовое, демократическое, светское,

социальное государство. Граждане Казах-

стана имеют равные права. В Конституции

записано: «Никто не может подвергаться ка-

кой-либо дискриминации по мотивам проис-

хождения, социального, должностного и

имущественного положения, пола, расы, на-

циональности, языка, отношения к религии,

убеждений, места жительства или по любым

иным обстоятельствам».

147

2-ой ведущий: Количество государств

на планете достигло 224. У всех этих малых

и больших государств имеются обязательные

для применения государственные знаки от-

личия, которые отмечают особенность той

или иной страны. Их называют государст-

венными символами. К ним относятся герб,

флаг, гимн. Все народы уважают свои сим-

волы. Символы имеют огромное прикладное

значение при отношениях с другими стра-

нами. Флаг официально поднимается в слу-

чаях: при визите глав государств, во время

важных мероприятиях государственного зна-

чения, в дни государственных праздников,

при награждении чемпионов Олимпиады.

Также при вышеназванных случаях звучит

гимн страны. Флаги вывешиваются на самых

высоких и видных местах, в основном на

стенах и крышах государственных учрежде-

ний.

1-ый ведущий: В исполнении лауреата

и дипломанта областных конкурсов

Турежанова Бахтияра прозвучит пьеса

А.Абдинурава «Иноходец» Жаманкулова

Аяжан является лауреатом и дипломантом

областных и региональных конкурсов, она

исполнит «Прелюдию» Газизы Жубановой

2-ой ведущий: Победители областного

конкурса вокальной песни дуэт Улыкпан

Аяжан и Пивоварова Александра исполнят

песню И.Нусипбаева «Дос болайык

берымыз»

1-ый ведущий: Токбасова Альбина яв-

ляется победителем областных и региональ-

ных конкурсов, в ее исполнении прозвучит

казахская народная песня в обработке

А.Ошлакова «Асет»

2-ой ведущий: Независимая Республика

Казахстан создала свои символы, в которых

отразила свою историческую связь с тради-

циями народа. Государственными символа-

ми являются - флаг, герб и гимн.

Флаг - один из основных символов

государства. Флаг Казахстана был утвержден

в июне 1992 года. На конкурсной основе

проект флага был изготовлен архитектором и

художником Ш.Ниязбековым. Это сине-го-

лубое полотнище с золотым солнцем и паря-

щим орлом в центре. Синеголубая одноцвет-

ность флага отражает не только привержен-

ность идее единения, но и напоминает о без-

облачном небе, которое всегда и у всех было

олицетворением мира, спокойствия, благопо-

лучия. На языке геральдике синий цвет и его

оттенки соответствуют человеческим

качествам честность, верность, надежда.

Золотое солнце, купающееся в своих лучах

олицетворяет покой и богатство, а степной

орел - щедрость и зоркость, высоту

помыслов казахстанцев. Окаймлен флаг

узорами кошкар муйыз, которые

свидетельствуют о традиционном

ремесленном искусстве казахского народа.

1-ый ведущий: Герб – отличительный

символ любого государства. Был проведен

конкурс среди большого числа художников,

архитекторов, дизайнеров. В итоге в 1992

году Верховный Совет утвердил герб

Республики. Авторами герба являются

Ш.Уалиханов и Ж.Малибеков. В основе

герба лежит шанырак, он стал сердцем герба.

Это очаг, целостность мира, символ

первоосновы государства семьи. Летящий

тулпар образ бессмертия, бесконечного и

духовного богатство народов, проживающих

под одним шаныраком. Тулпар символ

сохранения строя суверенного Казахстана.

Крылатый тулпар - это полет мечты, молодое

поколение, с которым всегда связаны

надежды. Пятиконечная звезда - венчает

герб. У каждого человека должна быть

путеводная звезда. Такая звезда должна быть

и у государства.

2-ой ведущий: Государственный гимн

объединяет казахстанцев, выражает любовь

и уважение к истории и традициям наших

предков, веру в

светлое будущее нашей страны. Гимн

наполняет сердца людей чувством гордости

и радости за свою Родину, за наш Казахстан,

который объединил людей разной

национальности в одну семью. Первый текст

Гимна был принят в декабре 1992 года.

148

Новый гимн приняли в январе 2006 года.

Музыку гимна написал композитор Шамши

Калдаяков, слова Жумекен Нажимеденов и

Нурсултан Назарбаев.

1-ый ведущий: В исполнении вокальной

группы младших классов прозвучит песня

А.Ермолова «Мой Казахстан» Суптель Вера

исполнит «Меланхолический вальс»

Н.Даргомыжского. В исполнении дуэта

Пошолченко Даши и Абилгазиевой. Айданы

прозвучит «Регтайм» С.Джоплина

2-ой ведущий: В заключение нашего

концерта, чтобы проверить, насколько вни-

мательно вы нас слушали, мы хотим пред-

ложить вам кроссворд «Мой Казахстан».

Кроссворд «Мой Казахстан»

ПО ГОРИЗОНТАЛИ:

1.Надпись в нижней части герба.

2.Фамилия президента нашей страны.

3.Один из авторов-художников герба.

4.Один из элементов, изображенных на

флаге.

5.Композитор, сочинивший музыку к гимну.

6.Верхняя сводчатая часть юрты,

изображенная на гербе.

7.Крылатый конь, изображенный на гербе.

8.Отличительный символ государства.

ПО ВЕРТИКАЛИ:

9.Прямоугольное полотнище голубого цвета.

10.Жилище казахов-кочевников.

11.Столица Казахстана.

12.Главная песня страны.

13.Один из элементов, изображенных на

флаге.

14.Автор-художник государственного флага.

ОТВЕТЫ:

ПО ГОРИЗОНТАЛИ: ПО ВЕРТИКАЛИ:

1.Казахстан. 9.Флаг

2.Назарбаев 10.Юрта

3.Уалиханов 11.Астана

4.Солнце 12.Гимн

5.Калдаяков 13.Орел

6.Шанырак 14.Ниязбеков

7.Тулпар

8.Герб

С.ТОРАЙҒЫРОВ «ШЫҒАМЫН ТІРІ БОЛСАМ АДАМ БОЛЫП»

Мәуленбергенова Ш.М.,

Ақтөбе қаласы №56 ОМ қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі


а) білімділік: Оқушыларды Сұлтанмахмұт

өмір жолымен таныстыру, лирика туралы

білімін кеңейту, мазмұнын меңгерту.

ә) тәрбиелік: Сюжеттік, поэтикалық талдау,

өлең идеясы негізінде биік гуманизмге,

даналыққа, ізгілікке үндеу, өнер білімге

сүйіспеншілігін арттыру.

б) дамытушылық: Текстен басты ой-

түйіндерін табуға, кейіпкер бейнесін аша

білуге, әдеби теориялық білімін арттыру.

Сабақтың түрі:

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту

Әдіс-тәсілі: баяндау, түсіндірме, көр-

кем текстпен жұмыс, проблемалық ситуация

тудыру.

Көрнекілігі: Ақын портреті, кеспе қа-

ғаздар, кітапша, цитаталар, шығармалар жи-

нағы, буклет

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі


Сынып оқушыларын ұйымдастыру

І Үй тапсырмасын тексеру

1. «Қара б ұлт» өлеңінің мазмұны

2. Шығарма «Қайырымдылы – асыл қасиет»

Үлестірме нұсқау

- Өлеңді асықпай екі рет оқып шық,

түсінбеген сөздерің болса оқулықтағы

түсініктемеге қара, не белгілеп қой.

- Мәнерлеп оқуға дайындал. Қандай

мәнерлеп оқыр едің?

- Өлең қандай көңіл күймен жазылған?

- Өлеңдегі негізгі ойды айтып беруге

талаптан

ІІІ Жаңа сабақ

Бүгінгі сабақтың тақырыбы

Тарихи дерек: 1893-1920 жылдар

аралығында өмір сүрген көрнекті ақын.

Әдеби дерек: Абай дәстүрін жалғасты-

рушы «Шәкірт ойы», «Шілде» өлеңдеріні

авторы

Логикалық дерек: Ақын ата екі сөзден

біріккен, бірінші сыңары ақсүйек тұқымынан

шыққан шыққан адам.

149

Жалпы ұғым: мына сурет бізге таныс

па? Нені білуіміз керек?

- Өлеңнің өнер-білімге үндеу, болашақты,

жаңа өмірді аңсау рухын

- Лирикалық кейіпкер-өнерге ғашық,

мақсаты айқын, өжет не өршіл жас

- Өлеңнің поэтикалық тілі

Ақын өмірінен шағын мәлімет:

Сұлтанмахмұт Торайғыров Көкшетау

облысында дүниеге келген. Бір жасында

шешесі өліп, жетімдік, жоқшылық қасіретін

көреді. Ақын есімі «Шықай мен Шағалы»

атты өлеңі арқылы ел «Шәкірт ойы», «Үміт

қып маған қарайсың» өлеңдері өз халқына

берген анты, осының жалғасы іспетті өлеңі.

«Шығамын тірі болсам, адам болып» өлеңіне

тоқталайық.

Өлеңді мәнерлеп жатқа оқу.

Бүгінгі әдеби қонақжайда қонағы –

Сұлтанмахмұт

Әдеби қонақжайда ақын өлеңіне жан-

жақты әдеби талдау жасаймыз.

Алғашқы бөлім «Мазмұн». Мұнда ақын

өлеңінің мазмұны талданады. 3 қатар әр

шумағын

1. Өлең саған несімен ұнады?

2. Өлеңдегі негізгі ой

3. Шығарманың бүкіл эстетика-идеялық

мақсатын ашатын жолды тауып, оқып беріңіз

4. Өлең қандай пафоста жазылған?

Ақындық ой

1. Ақынның түпкі мақсатын өлең арқауына

сүйеніп айтып бер.

2. Өлеңде ақын бейнесі көрінеді. Лирикалық

кейіпкерге сипаттама

3. Абаймен ұқсастық

а) «Жасымда ғылым бар деп ескермедім,

Әсемпаз болма әрнеге» өлеңдерімен

ұқсастық бар ма?

4. Ақынның асқақ арманы

Поэтикалық талдау

1. Өнер-білімге құштарлық қандай көркем

сөзбен берілген

2. Өзің қандай тақырып қояр едің? Теңеу,

метафора дегеніміз не? Ауыспалы мағынада

қолданылған сөзді тап? Өлеңнің негізгі

стилі? (монолог)

а) азаматтық лирика

б) 3 шумақты, 4 тармақты, 11 буынды

қара өлең ұйқасы

3.

3.

Тәуелсіз Қазақстанға биыл жыл.

Еліміздің ертеңі -сіздер. Жаңа өркениетті

елдердің қатарына қосылып, қаз-қаз тұрып

келе жатқан халықтың сүйенері де, сенері де

сіздер. Олар халықтың бір тетігіне кірпіш

болып қалануға жараймын деп отырған

жастарға сенеді. Ұлылардың осы сенімінен

шыға аласыңдар ма? Ол үшін не қажет?

Ақын аманатын қалай түсінесің? Кім болғың

келеді?

Үйге тапсырма: өлең жаттау

СӨЗ МЕРГЕН

Муханбеталина А.А.,

Ақтөбе қаласындағы № 51гимназияның бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды ана

тілін құрметтеуге тәрбиелеп, сөздік қорла-

рын молайту, тіл байлықтарын жетілдіру.

Тапқырлық пен шапшандылыққа үйрету.

Лирикалық

кейіпкер

өнерге болашақ

мақсаты айқын

өжет

өршіл

жігерлі

арманшыл жас

Ұлылық

және мен

«Үміт еткен

достарыма»

Әсемпаз болма

әрнеге

Адамдық

борышың

Шығамын тірі

болсам, адам

болып

Оқушы

Ыбырай

Абай

Шәкәрім

Сұлтанмахмұт

150

Өткізілу барысы: І Ұйымдастырыу бөлімі.

Жүргізуші: Армысыздар ұстаздар, оқу-

шылар, қадірменді қонақтар.

Ерлік, елдік, бірлік, қайрат, бақ, ардың

Жауыз тағдыр жойды бәрін не

бардың…

Алтын күннен бағасыз бір белгі боп,

Нұрлы жұлдыз, бабам тілі, сен қал-

дың!-деп ақын ағамыз М.Жұмабаев жырла-

ғандай Тәуелсіздігіміздің арқасында қазақ

тілі – мемлекеттік тілі болып қабылданды!

Тілім менің!

Тілім үшін мың өліп, тірілді елім,

Аралыммен арыммен қатар қойып,

Тілді қорғау – парызым бүгін менің! –

дегендей, бүгін 2«Б» клас арасында «Сөзмер-

ген» қазақ тілін білгірлерінің сайысын

назарларыңызға ұсынамыз!

Ақталған ақ арманы, үміттері,

Қашан көрсең жүреді күліп тегі,

Қаумалаған ағайын, аманбысың,

Аманбысың, сайыстың үміткері – дей отыра

ортаға сайыскерлерімізді шақырамыз.

1 – «Алғырлар» тобы

2 – «Білгірлер» тобы

Шын жүйрік шабысымен танылады,

Нақты білім, терең ой саналады.

Баға берер әділқазы ортамызда,

Сіздерге құрметпен қол соғылады – дей келе

әділқазылар алқасымен таныстырып өтейік.

Жақсылық адамдардың тілегі екен,

Тілейтін жақсылықты жүрегі екен

Дәстүрі қазағымның сарқылмаған,

Шарттарын сайыскерлер біле ме екен? –

деп, сайысымыздың жобасымен таныстырып

өтейік.

Сайыс төрт кезеңнен тұрады:

1.«Мықты болсаң, тауып көр»

2.«Жүйрік болсаң, шауып көр»

3.«Ойлы болсаң, озып көр»

4.«Даналықтан дән ізде»

Сайыста қазақ тіліндегі тұрақты сөз

тіркестері, мақал-мәтелдер, көнерген сөздер-

ден құралған тапсырмалар жасырылады.

Экранда берілген тапсырмаларға қай

топ бірінші жауап берсе, сол топқа ұпай

қосылып отырады. Әділқазылар алқасы,

жауабына қарай бағалап отырыңыздар.

ІІ.Негізгі бөлім

1 – кезең. «Мықты болсаң, тауып көр».

Тұрақты сөз тіркестерін тауып,

мағынасын ашу.

1. Жұмғанша– қас,көз,тіл, шаш.

Көзді ашып жұмғанша – тез,шапшаң

2. Алмас –сиыр,ешкі,қой, жылқы

Қой аузынан шөп алмас–жуас.

3. Жеккен– ат,ит,түйе,мысық.

Ит жеккен жер–өте алыс

4. Жету – қолы, құлағы, мақсатқа, көзі

Көзі жету – анық білу

2 – кезең. «Жүйрік болсаң, шауып көр».

1.Жүзер – өнер, білім, ақыл, ой.

Өнерлі өрге жүзер.

2. Кепілі–тазалық, салақтық, әдептілік.

еріншектік

Тазалық- денсаулық кепілі.

3. Біл– он, үш, бес, жеті.

Жеті жұрттың тілін біл,

Жеті түрлі білім біл.

4. Бала – мәдениет, ізет, әдеп, талғам

Әдепті бала – арлы бала,

Әдепсіз бала – сорлы бала.

3 – кезең. «Ойлы болсаң, озып көр».

Берілген мақалдың жалғасын табу.

4-кезең. «Даналықтан дән ізде»

бөліміңде таңдаған тақырыптары бойынша

тіл, отан, өнер туралы өлеңдер оқып көрелік

Әр топтан бір оқушы өлең оқиды.

ІІІ.Қорытынды бөлім

Көрермендермен мақал-мәтелдер

сайысы жүргізіледі

Жүргізуші: -Ұлы ғұлама Пифагор:

«Қандай да болсын халықтың әдет-ғұрпын

үйренгің келсе, алдымен оның тілін, дінін

үйрен» - деген екен, міне бүгін 3 «Б» класы-

ның арасында өткен «Сөзмерген» атты қазақ

тіл білгірлері сайысын тамашаладыңыздар

Ендігі сөз кезегі әділқазылар алқасына

беріледі. Сайыс қорытындысы бойынша же-

ңімпаздар мақтау қағазымен марапатталады.

Жүргізуші: «Біздің тіл- өткірлігімен

бой балқытып, тамыр шымырлатып, жан –

жүйеңді жадыратып, жүрегіңе тиімді,

қысылтаяң, қатал жағдайда қайрап, егеп,

«сөз тапқанға қолқа жоқ» дегендейін, ерге,

елге медет болатын тіл», -деп даңқты атамыз

Бауыржан Момышұлы айтқандай, тілді

құрметтеу, елді құрметтеу, ұлтыңды

қастерлеу болып табылады.Ана тілінің

құдіретін ұмытпай, оны келешек ұрпаққа

таза күйінде жеткізу – біздің міндетіміз. Ана

тілінің мөлдір әлемін лайлатпай, тұнық

күйінде қолданайық, жас достар!

151

ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС

Мұханова А.Қ.,

Шалқар қаласы №4 орта мектебінің физика пәні мұғалімі

Пәні : физика Сыныбы: 7

Сабақтың тақырыбы: Сабақтың мақсаты: Оқушылардың

физика курсынан алған білімдерін жүйелеу.

Міндеттері:

Білімділік: Алған білімдерін бекіту

және жалпылау, жүйелеу, оқушылардың

танымдық қабілеттерін белсендіру.

Дамытушылық: Шығармашылық тап-

сырмаларды қолдана отырып, қиындықтар-

ды жеңе білу, өз бетімен жұмыс жасай білу,

білімін іс жүзінде қолдана білу дағдыларын

қалыптастыру. Логикалық ойлау қабілетін

дамыту. Оқушылардың сабаққа деген қызы-

ғушылықтарын арттыру, қазақтың салт-

дәстүрін бойларына сіңіру, өмірге деген көз-

қарасының дұрыстығын көрсете отырып тү-

сіндіре дамыту.

Тәрбиелік: Ұжымда жұмыс жасай бі-

луге, өзін-өзі бақылай білуге дағдыландыру.

Оқушыларды осы сабақ арқылы қазақи дәс-

түрлерді сақтауға, қазақтың «табақ тарту»

дәстүрін үйренуге, біліп жүруге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: меңгерту

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: Практикалық, көрне-

кіліктік, жеке, өз бетімен жұмыс, топпен жұ-

мыс

Көрнекілігі:асықтар, ұлттық тағамдар,

қоржын, домбыра, ағаш үй, презентация

Құрал-жабдықтар: Компьютер, инте-

рактивті тақта, проектор

Жоспар: І. Бас табақ

ІІ. Сый табақ (асату)

ІІІ. Жеңге табақ (сематикалық карта)

ІV. Құда табақ (есептер шығару)

V. Қыз табақ

VІ. Күйеу табақ (бекіту сұрақтары)

VІІ. Сыбаға (бағалау, үйге тапсырма)


Ұйымдастыру кезеңі: Саламатсыздар-

ма оқушылар! Баршаңыз «табақ тарту» атты

сабағымызға қош келдіңіздер!

Өзінің аты айтқандай бүгінгі сабақ күн-

делікті сабақтан ерекше. Қазақ халқы ежел-

ден қонақжай халық. Келген қонаққа қой

сойып ет асылады. Мал етінен қазақтың ұлт-

тық тағамының ең бастысы ет асылып, бес-

бармақ дайындалады. Құтты қонақтардың

алдына жасалған табақтар тартылады. Табақ

тарту олда өнер.

Қазақта еттен табақ тарт-қанда оның

ерекше құрмет дәрежесін білдіретін бірнеше

табақ аттары бар. Алайда қонаққа ет

тартудың өзіндік мәні мен өз ерешелігі бар.

Осындай табақтарды жасау үшін, әдет-ғұрып

пен салт сананы білетін адам болғаны жөн.

Әр табақ атына, маңызы-на қарай жасалады.

Малдың әр мүшесінің атаулары, сол

мүшелерден қонақтарға бөлінетін сыбағалар

бар. Сыйлы қонақтарға ең жақсы жерін атап

салады. Ет пісіп болған соң, ет бөлуші кісіге

қай қонаққа қандай табақ тарту керектігін

айтады.

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне

келсек қазақта «қазан қайнап тұрса, ақыл

сайрап тұрады» демекші бүгінгі

сабағымыздың жоспарымен танысайық.

Алдымен осы мақалдың мағынасын

түсінейікші.

Иә, яғни балалар тамағың толып тұрса,

тамағың тоқ болса, ақылыңда, біліміңде

болады, сайрайсың деген. Олай болса бүгінгі

сабақта сендердің ақылды, білімді, қазақтың

әдет-ғұрыптарын қаншалықты білетіндеріңді

байқаймыз.

Енді сабақты бастамас бұрын тойбас-

тар ретінде ұлттық ойындарымыз жайлы

бейнебаянды тамашалайық. Яғни, балалар

малдың асықты жілік деген жілігінде асық

болады. Осы асық жілікпен қазақтың ер

балалары ойнаған. Бұл асық ойыны да ұлт-

тық ойындарға жатады. Сондықтан бүгінгі

сабағымызда мен балалардың сабақта берген

дұрыс жауаптарын осы алдымызда тұрған

асықпен бағалағым келіп тұр.

І. Бас табақ (өткен тақырыптардан

сұрау): Бұл бас табақты қадірлі қонаққы

ұсынған. Балалар кім біледі мұны, өткен

сабақта үйдегі үлкен кісілерден сұрап ке-

ліңдер деп тапсырғанмын. Қане, Айзат айта

қойшы.

152

Иә, балалар, әуелі табақтан бас

алынбай табаққа қол салынбайды. Басты үл-

кен адам, қадірлі қонақ ұстайды. Ол бастың

маңдай ортасын тігінен және көлденеңнен

тіліп, төрт бұрышы бар таңба салады. Бұл

«төрт құбылаң сай болсын» дегені.

Дәстүр бойынша бас ұстаған адам әуелі

өзі ауыз тиеді де, содан кейін табақтастарына

құйқа үлестіріп, тегіс ауыз тигізеді. Әр

қонақтың өзіндік сыйы сияқты, жілік ұстау

рәсімдері бар. Бас, жамбас, ортан жілік,

қабырға, жыл-қының қазы-қарта, жал-

жаясыда салынады екен. Енді осы

асықтардың астында өткен тақырыптар

бойынша сұрақтар жасырылған, осыларға

жауап берейік.

Жауап берген оқушылар асықпен


1.Энергия дегеніміз не?

2.Деформация түрлері

3.Потенциалдық энергияның белгіленуі

4.Күш түрлерін ата

5.Қысымның формуласы

6.Жылдамдықтың өлшем бірлігі

7.Қан қысымын өлшейтін құрал

8.Атмосфералық қысымды өлшейтін құрал.

ІІ. Сый табақ (асату): Сый табақты

қалай жасаймыз? Кім айтады екен? Қане,

Темірлан.. Иә, жауырын, бас, жамбас, бел

омыртқа, қабырға қазы-қарта, жал-жая сала-

ды екен. Бұл де ерекше сый құрметке лайық

адамдарға тртылатын табақ.

Сондықтан арт-та отырған

мұғалімдерімізге қазақта асату деген бар сый

табақтан асату берсек. Бұл да тағамдарда

қазақтың ұлттық тағамдарының бірі. Олар

бауырсақ, жеті нанмен шұбат. Нанды киелі

дейді қазағымыз және де Келін алып, құда

күткенде осы ағарғанмен сыйлаған.

Физикалық диктант

Төмендегі сөздердің қайсысы физика-

лық денеге, қайсысы-заттарға, қайсысы-құ-

былысқа жататынын жазыңдар: қорғасын,

күннің күркіреуі, рельстер, қарлы дауыл,

алюминий, таңның атуы, үстел, мыс, Ай,

сынап, қардың жаууы, мұнай, қайнау,

найзағай.

ІІІ. Жеңге табақ (семантикалық

карта): Қазақта жеңге табақ бар екен. Оның

жасалуын кім біледі? Қане, Мөлдір айтам

дейді, айта ғой. Иә, балалар, қазақтар

жеңгесін құрметтеген халық. Жеңгесімен

қайын іні, қайын сіңілісі қалжыңдасып

жатады. Сондықтан етке қойдың жамбасын,

жауырынын, асықты жілігін, қабырға, жүрек,

бауырын, ток ішегін, бүйрегін салады екен.

Бауыр бүйрек қайныңды бауырыңдай көр,

Жүрек табысқанда жүрегің бұрылып

тұрсын,

Ішек-қарын бауырымыздай аралассын дейді

екен.

Енді семантикалық картамызға келейік.

Жауап берген балалар асықпен


ІV. Құда табақ (есептер шығару)

Қазақтар құдаларын құдайындай сый-

лаған халық. Құда табақта сыйлы табақ. Ол

туралы кім біліп келді балалар? Данияр айта

қой қане. Бас, жамбас, кәрі жілік, қазы-қарта,

жал-жая, құйрық-бауыр. Құдаларға құйрық-

бауыр береді. Ол молшылық, ырыс,

тоқшылық, бауырдай тату-тәтті болу үшін

береді екен.

1.Шабандоз жылдамдығы 30 м/с болса,

онда ол жылдамдығы 720 км/сағ қасқырды

қуып жете ала ма?

2. Туған елдің тірі байлығы.

Жылдамдық. Жылдамдық бірлігі.

Егер қасқырдың жылдамдығы 12,5 м/с

болса, ал ақ бөкеннің жылдамдығы 60 км/сағ

болса, қасқыр ақ бөкенді қуып жете ме?

3. Жүргізуші автомобиль есептеуіші-

нің көрсеткіші 500 км-ге артқанын көрді.

Бұл нені білдіреді: автомобильдің

жүрген жолы ма, әлде орын ауыстыру ма ?

4. Футбол ойынын ақылай отырып,

шабуылшының ойын кезінде шамаман 15 км

жүгіретіні анықталды.

Осы қашықтық орын ауыстыру ма,

әлде жолдың ұзындығы ма ?

Құда табақтан тарту

153

Сергіту сәті «Қара жорға» биі

V. Қыз табақ (суреттермен жұмыс):

Төркіндеп келген қызына қазақ арнап қой

сояды. Айкен айта қойшы қандай еттер

асады екен? Иә, сойылған малдың

құйымшақ, жауырын, бел омыртқа, асық

жілік, тіл, жүрек-бауыр, бүйрегін салады.

«Қыздан қызық қалсын, көңілінде сызық

қалмасын, сыз қалмасын» дегені.

“Галерияны шарлау”. (тақтадағы суреттер

бойынша ойларын ортаға салу)

Дұрыс формуланы таңда

“Арқан тарту” Физикалық шамалар

жазудан жарыс Ұраны: “ Асу бермес асу

жоқ ”

VІ. Күйеу табақ (бекіту сұрақтары):

Қазақтар күйеу балдарын да сыйлаған.

Оған қандай еттер асқан? Берекет айта қой.

Төс, асықты жілік, қабырға, омыртқа, қазы-

қарта, жауырын.

Топтастыру стратегиясы

Мұз, су, бу олардың бір-бірінен ерек-

шелігі неде? Қандай қасиеттерін білесіңдер?

Қорытындылау

Музыка әуені арқылы тамаша табиғат

суреттері ашылып, өмірлік маңызды сөздер

жазылған беттер көрсетіледі

«Жеті атасын білген ер,

Жеті жұрттың қамын жер».

Атадан жақсы ұл туса,

Елінің туы болады.

Атадан жаман ұл туса,

Елінің соры болады

Оқушылар сол сөздер бойынша

қорытынды жасайды.

Енді балалар қазақтар бата алмай,

ас қайтармай дастарханнан тұрмаған. Қане,

кім бата қайтара аласыңдар?

Оқушылар бата қайырады.

VІІ. Сыбаға (бағалау): Сыбаға дегені-

міз қазақтар соғым сойғанда тума-туыс,

көрші-көлемдеріне соғымнан сыбаға деп бір

асым ет берген. Енді балалар осы «табақ

тарту» сабағымызды қорытып сендердің

жинаған асықтарың бойынша бағалайық.

Осымен «табақ тарту» сабағымыз

аяқталды. Балалар қазақтың салт-дәстүрін

ұғынды деп ойлаймын. Сау болыңыздар!

ТОРТАЙДЫҢ МҰҢЫ («Алпамыс батыр» жырынан үзінді)

Нагишева Г.Б.,

Т.Жүргенов атындағы орта мектебінің 4 «А» класс жетекшісі

Мақсаты:

1. Алпамыс батырдың ерлігі, жігер-

күшін жазушы суреттегендей түр-келбетін

көре білуге, оқушылардың қиялын дамыту.

2. Өлеңнің идеялық мәнін түсіне білуге,

өзіндік талдау, жинақтау жасап, ойлай білуге

дағдыландыру. Топтық жұмыста шапшаңдық,

ұйымшылдық, тапқырлықтанытуға, ойын

әдеби тілмен өрнектей білуге төселдіру.

3. Батырдың өмірлік ұстанған

принциптері мен биік мұраттары

болашақтың қамы екеніне тоқтала келіп, елі

мен Отан алдындағы борышын сезінуге, елін

сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау,

мәнерлеп оқу, талдау.

Ұйымдастыру кезеңі:

Кәне бәріміз бір-бірімізге шуақ

сыйлайық.

Қабағымызды ашайық, әдемі күлейік,

сабағымызға сәттілік тілейік.

(Оқушылар шеңберде жиналып, бүгінгі

сабаққа сәттілік тілейді)

Суретті көрсете отырып оқушы ойын

тыңдау. Өзім қосымша толықтыру жасадым.

(Қару жарақтын суреттері)

Сабақты бастамас бұрын оқушыларды

топқа бөлу. Қару-жарақты таңдау арқылы

топқа бөлінді. (1-топ қалқан, 2-топ садақ,3-

топ шоқпар) топ басшысы сайланды. Бағалау

парағы таратылды. Әр топ басшы тобындағы

оқушыларды бағалап отырады.

1. Үй тапсырмасы. (әр топтан екі-үш

оқушы жауап берді)

2. Қортындылау кезеңі: Қалқан

тобына жырдан тайбурылдың шабысын

сипаттау. Садақ тобына Қобыланды

батырдың тұлпары туралы әңгімелеу.

Шоқпар тобына көлді тауды сипаттаған

сызбаны толтыру.

154

Мұғалім: Балалар тағы басқа

батырлармен танысайық.

3. Жаңа сабақ: (Бастамас бұрын

бейнефильм көрсетілді)

Сыни ойлаудың стратегиясы арқылы

оқушыларға сұрақ.

- Экраннан не көрдік?

- Мульт топтамасы.

- Не туралы екен?

- Батырлар туралы

- Батырлар бұрын жауымен қалай, немен

шайқасқан екен?

- Оқушы жауабы.

- Бейнефильм қай батыр туралы екен?

- Алпамыс батыр туралы.

Мұғалім: Алпамыс туралы мәлімет

бердім...

Ендеше балалар бүгінгі сабағымыздың

тақырыбы «Тортайдың мұңы» («Алпамыс

батыр» жырынан үзінді.)

1. Өзім оқып мазмұнын ашып

отырдым.

2. Оқушы тізбектей оқыды. (оқушы

оқыған жерге дейін түсінгенін айтты.)

3. Оқушылар өз бетімен оқыды.

4. Әр топ мүшелері бір-біріне сұрақ

қойып жауап берді.

5. Топ басшылары бағалау парағын

толтырып отырды.

Сергіту сәті. «Жұмыр қылыш» би

терапиясы.

Мұғалім: балалар Алпамыс сөзіне

топтастыру стратегиясын құрындар.

Дәптермен сөздік жұмыс орындалды.

(Өздерінен сұрап, білмегеніне көмек бердім)

Бекіту: Үш топқа карточкамен сұрақ беріп

жауап алу арқылы жаңа сабықты қорыттым.

Кері байланыс.

Білемін Білдім Білгім келеді

Бағалау: Топ басшылары қойған бағаларын дәлелдеп хабарлама береді.

Қалқан тобы Үй тапсырмасы Жаңа сабақ Үлестірмелі қағаз Сұрақ-жауап

Сәнтаев Б.

Дауылбаева Д.

Әкімжанова А.

Бақытова Г.

Әбдіғалиева Д.

Садақ тобы Үй тапсырмасы Жаңа сабақ Үлестірмелі қағаз Сұрақ-жауап

Дүйсенғалиева С

Талғатұлы Ә

Акимжанова Н

Ғалымова К

Біртаева Н

Шоқпар тобы Үй тапсырмасы Жаңа сабақ Үлестірмелі қағаз Сұрақ-жауап

Орынбасарова Н

Сәкенұлы Н

Тұрғанбаева С

Саматқызы А

Алпамыс батыр

Венн диограммасы

Ұқсас-

тығы

«Қобыланды

батыр» жыры «Алпамыс

батыр» жыры

155

Үйге тапсырма: 1 топқа Алпамыс туралы

мәлімет жинау. (Мазмұндау)

2-топқа 24-беттегі үлгіні толтыру.

(Мазмұндау)

3-топқа мәтін бойынша сурет салып келу.

(Мазмұндау)

Ұйымдастыру бөлімі: 2-3 минут.

Үй тапсырмасын сұрау: 10-15минут

Қорыту: 1-2 минут

Жаңа сабақ кіріспе: 1-2 минут (Бейнефильм)

Жаңа сабақ түсіндіру: 15-20 минут

Жаңа сабақты қорыту: 1-2 минут

Үйге тапсырмаға даярлық: 2-3минут

ЭЛЕКТРОНДЫҚ КЕСТЕЛЕР

Нагметова Ш.А.,

Шалқар ауданы Сарықамыс негізгі мектебінің информатика пәні мұғалімі


Білімділігі: Micrasoft Excel кестелік

процессорын іске қосу, терезе элементтері,

мүмкіндіктерін және бағанның енін жолын,

биіктігін өзгерту туралы білімдерін қалып-

тастыру, құатты сақтау және ашу жолдарын

түсіндіру.

Дамытушылық: оқушылардың есте

сақтау және зейіндік қабілеттерін дамыту ,

пәнге деген қызығушылығын арттыру және

тез, жылдам ойлауын қалыптастыру.

Тәрбиелік: Оқушыларды адамгерші-

лікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа сабақты мең-

герту

Сабақтың әдісі: түсіндірмелі, сұрақ-

жауап;

Сабақтың көрнекілігі: Компьютер,

1. Ұйымдастыру

2. Оқушыларды түгендеу

3. Үй тапсырмасын тексеру.

4. Жаңа сабақ.

5. Сабақты пысықтау.

6. Бағалау.

7. Үйге тапсырма.

І.Үй тапсырмасын сұраймын:

- Компьютерлік кескіндік ақпарыттың

негізгі неше түрі бар?

- Векторлық кескін дегеніміз...

- Пиксель дегеніміз не?

ІІ.Жаңа сабақ.

Micrasoft Excel -мен таныстыру. Тарихи

шолу: Micrasoft Excel- сандық кестелермен

жұмыс істеуге арналған. Micrasoft Office –

тің құрамына кіретін программа. Есептеу

кезінде 400-ден аса математикалық,

статистикалық, қаржылық және басқа да

арнаулы функцияларды, әр түрлі кестелердің

өзара байланысын қарастыруға болады.

1985 жылдың мамыр айында Micrasoft

компаниясы өздерінің кестелік есептеулері-

не арналған кестелік бағдарламасы Micrasoft

Excel ойлап шығарды. Бұл бағдарлама аз

уақыт ішінде барлық есеп жүргізушілерге

таным болып қолданысқа енді.

Micrasoft Excel Мен танысу. – ді іске

қосу үшін келесі тізбектерді орындаймыз:

1. Пуск- Программы- Micrasoft Office,

Micrasoft Excel файлы жұмыс кітабы деп

аталады. Терезе мынадай бөліктерден

тұрады:

1. Тақырып жолы

2. Бас меню де негізінен басқа да

Micrasoft Office программалардағы бөлімдер-

ден құрылған. Оның айырмашылығы Кесте

орнына мәлемет алмастырылған.

3. Стандартты аспаптар.

4. Пішімдеу амалы.

5. Жұмыс істеп тұрған ұяшықтың аты.

6. Формула жолы.

7. Жұмыс парағы.

8. Бағандар аты латынныңA,B,C,D,F, 26

әрпінен тұрады

9.Жол номері, 65 536 жолдан тұрады

10. Таңбашалар немесе парақ

11. Айналдыру жолағы.

12. Басқа парққа алмастыру батырмасы

13. Қалып күй жолағы. Пуск- про-

граммы – Micrasoft Office- Micrasoft Word

156

Мұғалім Оқушы

Мәтіндік құжатты редакциялау дегеніміз

не?

Өңдеу, енгізу, орын ауыстыру немесе

құжаттың мазмұнын түзету

Кесте дегеніміз не?

Бұл жолдар ман бағандарда реттеліп

берілген ақпарат

Wort -та неше туралау бар?

4 туралау бар.

1 сол жақ шеті бойынша.

2 ортасы бойынша.

3 оң жақ шеті бойынша.

4 оң және сол жақ шеті бойынша

Мәтіннің пішінін оның параметрлері

арқылы қою мәтіндік процессордың

жұмысын дұрыс аяқтау үшін қандай

әдістер қолдануға болады?

1 Файл –шығу.

1. х батырмасы арқылы

ІІІ. Компьютерде пракатикалық жұмыс

1 тапсырма:

С4 ұяшығын белгілеп алып, пернетақтадан

«Мен жақсы оқушымын» сөзін жазыңдар.

Мәтінді жазғанда мәтіндік меңзер

жарқырайтынына көңіл аударыңдар.

2 тапсырма:

С4 ұяшығына құрал-саймандар тақтасынан

азат жолды туралау батырмасын тап және

беттің ортасы бойынша беттің ортасы

бойынша туралау батырмасын таңда.

Алынған нәтижені айт.

ІҮ. Бекіту.«Кім жылдам»- ойыны

1.ұяшық дегеніміз не?

2. Excel программасын жүктеу үшін қандай

команданы орындау керек?

3. Жұмыс кітабы нелерден тұрады?

4. Excel бағдарламасындағы жұмыс

парағындағы бағандар атауы... белгіленеді?

5. Excel бағанында ұяшықтың адресін

айтыңыз.

6. Excel бағанындағы файлдың кеңейтпесі

қалай аталады?

7. Excel даярлайтын құжатты не деп

атаймыз?

8. Excel бағанында мына белгі нені білдіреді?

9. Excel деректерді сызбалық түрде ұсыну

амалы

10. Жұмыс кітабы нелерден тұрады?

Ү.Үйге тапсырма беру. Электрондық

кестелер.(оқуға)

Оқушыларды бағалау:

Кері байланыс: (оқушылардың сабаққа деген

өз пікірлерін жазу)

6-ға КӨБЕЙТУ ЖӘНЕ БӨЛУ КЕСТЕСІ

Нургалиева М.К.,

Ақтөбе облысы Ойыл ауданы Тайсойған негізгі мектебі

Пәні: математика


Білімділік 6-ға көбейту кестесін құру

және бөлу жағдайларын құрастыру. Көбейту

кестесін одан әрі жаттату. Үлестерді табу

туралы түсіктерін кеңейту.

Дамытушылық: Есепті шығару және

түрлендіру, ауызша және жазбаша есептеу

дағдыларын дамыту. Есте сақтау қабілетте-

рін, сөздік қорларын арттыру.

Тәрбиелік: Балаларды білімділікке,

адамгершілікке, жолдастық қарым- қатынас-

қа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Оқушылардың жаңа

білімді меңгеру сабағы.

Әдіс-тәсілдері: Түсіндіру, сұрақ-жауап,

көрнекілік көрсету арқылы түсіндіру, жарыс.

Көрнекілік: Көбейту кестесі, жеміс-

жидектер салынған себет, қима қағаздары.


І. Бағдарлау – мотивациялық кезең:

1. Психологиялық кезең:

Білімнің тұңғиығы бойлайтұғын,

Тоқысаң жалықтыра қоймайтұғын.

«Ғылымдар патшасы»- деп дараланып,

Математика - қызыққа тоймайтұғын.

157

2. Үй тапсырмасын сұрау (8 - мысалды

тексеру)

ІІ. Операциялық-орындаушылық кезең: Жаңа сабақ.

Қызығушылығын ояту:”Ой толғау”

әдісі.

Бұл кезеңде оқушыларға қосу, азайту,

көбейту, болу амалдарының компоненттерін

айтқызамын.

1. Қосу амалының компоненттерін кім айтып

жібереді?

2. Азайту амалының компоненттерін кім

айтып жібереді?

3. Көбейту амалының компоненттерін кім

айтып жібереді?

4. Бөлу амалының компоненттерін кім айтып

жібереді?

5. Көбейткіштердің орындары ауысқанымен

не өзгермейді?

6. 1минутта қанша секунд бар?

7. 1 тәулікте қанша сағат бар?

8. 1 ғасырда қанша жыл бар?

Ал, енді бүгінгі жаңа сабағымызды

бастайық.

6-ға көбейту және бөлу кестесі.

6*2=12

6+6=12

6*3=18

6+6+6=18

6*4=24

6+6+6+6=24

6*5=30

6+6+6+6+6=30

6 мен 5-тің көбейтіндісі қанша болады? (30)

Ал, 6-ны өзіне өзін 5 рет қосқанда

қанша болады?(30) демек бізге қайсысы

тиімді екен? Әрине, көбейту амалын

қолданған ұтымды болады.

6-ға бөлу кестесі:

36: 6=6 себебі 6*6=36

42: 6=7 себебі 7*6=42

48: 6=8 себебі 8*6=48

54: 6=9 себебі 9*6=54

6-ға көбейту кестесі қалай құрылғанын

түсіндір:

7•6=6•7

8•6=6•8 9*6=6•9

Оқулықпен жұмыс.

№2 Мектеппен үйдің арасы 300 м.

Оқушы минут сайын 60 м жүреді. Ол 3

минут жүрді.

Мектепке жету үшін ол тағы неше метр

жүруі керек.?

Ш: 300-(60*3)=120м

Ж:120 м.

Ә. Майра фотоальбомның 6 бетіне 3

суреттен жапсырғанда оның әлі жапсыратын

30 суреті қалды. Майрада барлығы қанша

сурет болды?

Ш: 6*3+30=48

№3

7*6=42 8*6=48 9*6=54

42/7=6 48/6=8 54/6=9

6*7=42 6*8=48 6*9=54

№ 6

Үш бұрыштың периметрін өрнек

түрінде жаз.

Р=х дм+7дм+7дм

Р=хдм+7дм*2

№7

5дм= 50см

10дм=100см

2м=200см

10м=1000см

100м= 10000см

Сергіту сәті.

Сергіту сәтінде кішкене ойымызды ты-

нықтырып, сұрақтарға жауап беріп, жұмбақ-

тарды шешейік.

Шығармақ боп кеше есеп,

Жиналғанды бес есек.

Үшеуі ұйықтап отырды,

Ынталысы неше есек. (2)

Мына алты ақ алма,

Нұрбибі мен жанарға

Үш сарысы - Анарға,

Қызыл алма – Манарға.

Қанша сонда бар алма?(10) т.б.

ІІІ. Рефлексиялық- бағалау кезеңі: Сабақты қорыту:

Кеспе қағаздарымен жұмыс.

Ф.с: Аңның 2 оң аяғы, екі сол аяғы, екі

артқы аяғы, екі алдынғы аяғы бар. Аңның

неше аяғы бар?

Үйге тапсырма: 6-ға бөлу және

көбейту кестесі. 112 - бет 11 - мысал.

Бағалау: Әр топты, оқушылардың жи-

наған ұпай санына қарай мадақтап бағалау

158

ДЫБЫСТЫҚ АҚПАРАТТЫ ӨҢДЕУ. ФОНОГРАФ. ОЙНАТҚЫШ

Сарсенова М.А.,

Еңбек негізгі мектебінің физика- информатика пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды

мультимедиа бағдарламаларының жұмысы-

мен таныстыру, дыыбыс жазу мен ойнатуға

үйрету.

Сілтеме: 7 сынып инфоррматика

Алматы «Атамұра» 2012 ж

Күтілетін нәтиже:

мкрофонды, құлаққапты қосуды

дыбыс жазу программасында дыбыс

жазуды пайдалана алады.

мәтіндік құжатқа дыбыс орнатуды

меңгере алады.

бірлесіп жұмыс істей отырып, пікірлерін

ортаға салады.

диалогтік оқыту арқылы логикалық

ойлауы дамиды

Қолданылатын модульдер:

Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер

Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету

Оқыту үшін бағалау және оқу үшін

бағалау

Оқыту мен оқуда АКт пайдалану

Сабақ

уақы-

ты

Кезең, оның

мазмұны

Мұғалімнің

іс-әрекеті

Оқушының

іс-әрекеті

Оқыту

үшін

бағалау,

оқу үшін

бағалау

Ресурстар

5 мин

Кіріспе

«Ыстық

алақан»

Мақсаты:

тұлға аралық

қарым*қатынас

орнату.

Топқа бөліну

«Кофеттер» ар-

қылы оқушы-

ларды екі топқа

бөлу. Топқа ат

қою және топ

басшыларын

сайлауын

ұсынамын.

Шаттық шеңберге тұрып

, оқушылар бір- біріне

жылы лебіз айтып бір-

бірінің қолдарынан

ұстауын сұраймын.

Оқушылардың топқа

орналасуын қадағалап

отырады.

Ыстық алақан

жылуын

сезінеді ,

достық қарым -

қатынасты

байқайды.

Оқушылар

таңдаған

конфеттері

бойынша топқа

блөініп

отырады.

Топқа ат

қояды. Топ

басшысын

сайлайды..

Ауызша

мадақта

у

«Жарайс

ыңдар!»

«Тамаш

а»

Кәмпиттер

159

5 мин

Тұсаукесер

«Insert»

кестесі

Мақсаты:

Тақырыптың

түсіну деңгейін

арттыруға және

талқылау

дағдыларын

дамытуға қол

жеткізу.

Білемін Білмеймін Білгім

келеді

Сұрақ- жауап

1. Калькулятор

қолданбасының

атқаратын қызметі?

2. Қалькулятордың

түрлері

3. Блокнот

қолданбасының

атқаратын қызметі?

4. Блокнот қолданбасын

қалай іске қосамыз?

5. Блокнот

қолданбасында қаріп

пішінін, өлшемін, түрін.

әлпетін қалай өзгертеміз?

6. Блокнот

қолданбасында

құжаттарды сақтау, ашу

әрекеттері қалай

орындалады?

Алған


ортаға салып

талқылау.

Смайлик

арқылы

бағалау

Смайлик

20 мин

Негізгі бөлім

Сабақтың

тақырыбы мен

мақсатымен

таныстыру

Қызығушылықт

ы ояту

«Венн

диаграммасы»

әдісі

Мақсаты:тақыр

ыптық -

мазмұндық

талдау жасау

Сабақтың тақырыбын

дәптерлеріне жазуды

ұсынамын.

Оқушыларға экранда

қандай фотобейнені

көріп тұрғандарын

айтып, мазмұнын ашу.

Лазерлік Әмбебап

Постерге жазып

қорғауды ұсынамын

1.Фонограф

бағдарлама-сын

іске қосу

А) модем

2.Фонограф

бағдарламасы-

мен жұмыс

істеуге қажет

құрал

Ә) Іске

қосу-

Барлық

програм-

малар-

Стандарт-

ты-

Звукоза-

Оқушылар

дәптерлеріне

сабақтың

тақырыбын

жазады.

Фотобейненің

мазмұнын

ашып ,

мазмұны

жайлы ойларын

ортаға салу.

Салыстыру

арқылы Венн

диаграммасына

түсіру.

Сәйкестігін

тауып тақтаға

жазу.

«Тамаша»

Бірін-бірі

бағалау

«Басбарма

қ»

«Жарай-

сыңдар»

Дәптер

Слайд

Венн диаграммасы

ШАҒЫЛУ СЫНУ

Постер,

маркер

Белсенді

тақта,

қалам

160

Сәйкестігін табу

Практикалық

тапсырма

Сергіту сәті:

«Қара жорға»

Мақсаты:

ойларын және

дене шүшелерін

сергіту

пись

3.Фонограф

бағдарламасы

өзінің файлда-

рына қандай

кеңейту мен-

шіктейді

Б) тышқан

4.Бір уақытта

музыка тыңдап

басқа қолдан-

баларда жұмыс

жасау

В) WAV

5.Тышқанның

ағылшынша

атауы

Г) басқа

қолданба-

мен жұмыс

жасауға

болады.

6.Ғаламтор

желісіне шығу

үшін қажет

құрал

Д)

микрофон

1. Дыбыс жазу

программасын іске

қосыңдар. Дыбыс

қаттылығы

индикаторында

микрофонның дыбыс

қаттылығының деңгейі

көрінуі керек.

2. Жазуды бастау

батырмасын басыңдар.

«Мен дыбыспен жұмыс

істеуді үйренудемін»

деген сөздерді жазыңдар.

3. Жазуды тоқтату

батырмасын шертіңдер.

Сақтау терезесіндегі

файлдың тұрпатына

назар аударыңдар.

4. Программаны

жабыңдар. Файлды

сақтағыларың келе ме

деген сұрақ пайда

болады. Дыбысты өз

бумаларыңда сынау

деген атаумен сақтаңдар.

Ортаға шығып сергіту

сәтін орындауды

ұсынамын

Тәжірибелік

жұмысты

компьютерде

орындайды

«Қара жорға»

биінің

қимылдарын

жасау

Компьютер

«Қара

жорға» әні

10 мин

Қорытынды

«АӘБВ» әдісі

Мақсаты:

тақырыпты

талдау, алған

Жауаптың төрт нұсқасы

бар сұрақтар қоямын

Өзін өзі бағалауды және

топ басшыларының

Оқушылар дұрыс

жауапқа сәйкес

келетін карточ-

каларын көрсетуі

керек. Оқушылар

Өте

жақсы.

Кеспе

қағаздары

161

2 мин

2 мин


жүйелеу

Бағалау

.

Рефлексия

бағалауын ұсынамын

Бүгінгі сабақта алған

әсерлерін кері байланыс

парағына жазуларын

сұраймын.

өзін-өзі бағалай-

ды және топ бас-

шысы топ мүше-

сі қаншалықты

жауап бергенін

бағалау. Оқушы-

лар сабақта ал-

ған ісерлерін -

кері байланыс

парағына -

жазады.

Бағалау

парағы

Бағалау

парағы

Кері

байланыс

парағы.

1 мин

Үйге тапсырма §31 оқып келу Күнделікке

жазу.

Күнделік

СЫРНАЙ ҮЙРЕТУДІҢ АЛҒАШҚЫ САТЫСЫ

Сафиева Г.З.,

Қобда ауданы Кобда қазақ орта мектебі

Сабақ мақсаты: Сырнай аспабын

үйретудің оңай, тиімді жағын пайдалану

арқылы оқушының аспапқа қызығушылы-

ғын, ынтасын арттыру.

Білім беру міндеті: Оқушының музы-

каға қызығушылығын, қабілетін ескере

отырып, арнаулы аспапта (баян) жан-жақты

еркін, үлкен ізденіспен, шебер ойнай білуін

қалыптастыру.

Дамытушылық міндеті: Оқушының

танымдық қызығуын, есту және меңгеру,

есте сақтау нотаға қарап ойнау қабілетін

дамыту.

Тәрбиелік міндеті: Оқушыға қазақ

халық әндерін тыңдата, үйрете отырып,

қазақ халқының тарихын түсінуге, халқын

сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас.

Әдіс тәсілдері: Ауызша, көрнекілік,

илюстрация, сұрақ жауап.

Көрнекілік құралдар: Плакат, буклет,

аспап, айна, шарлар.


1. Ұйымдастыру кезеңі: Оқушының

сабаққа назарын аудару.

2. Үй тапсырмасын тексеру: До

мажор гаммасын арпеджио, аккордты 2

октавада ойнату.

3. Жаңа сабақ: «Сырнай аспабында

ойнау алғашқы сатысы» Егер сен заттардың

формалары жайында білім алғың келсе, онда

оларды танып білуді жеке бөлімдерінен

баста және біріншісін меңгеріп, тәжірибе

жүзінде қолданбайынша, екіншісін бастама.

Басқаша жасалған күнде уақытыңды текке

жоғалтасың немесе оқуыңды өте ұзаққа

созасың. Есіңде болсын «жылдамдықтан

гөрі, бірінші ықыластыққа үйрен», - деген

Леонардо да Винчидің теориялық түсінікте-

мелеріне сүйене отырып, оқушыны сырнай

аспабының құрлысымен таныстырамын. Кез

келген мұғалімнің шығармашылық жұмысы-

ның басы аспапты қоюдағы негізгі дағды-

ларға ие болу болып табылады. Аспапты

қоюдағы жіберілген қателіктер оқушылар-

дың шығармамен жұмыс жасауда уақыты-

ның бос кетуіне, қолдардың кәсіби

сырқатына, музыка оқуына деген қызығушы-

лығының жоғалуына әкеп соғады.Оқушының

қолын қою баянда ойнауға үйрету әдісінің ең

маңыздысы, себебі бұл жүйемен оқушы әр

кез әр түрлі аса қиын және ұтымды тәрбие-

ленген болса, баланың техникалық дамуына,

болашақта ойнау шеберлігінің өсуіне

байланысты болады. Сондықтан оқушыны ең

алдымен аспапта дұрыс отыруына және қол

қойылымдарына аса мән беремін және

үйретемін.

Халық әні «Қайықта»

Халық әндері– халықтың тұрмыс салт

көрністерін, адамның тағдырын, өмірдегі

болмысты суреттеп баяндайды. Халық

әндері әр түрлі тақырыптарды қамтитын

тарихи ерекшелігімен құнды.Халық әні

162

ұрпақтан –қрпаққа жету арқылы, шығарған

кісілердің аты-жөні ұмыт болуынан, халық

әні деп атаған. Пьесаны ең алдымен ауызша

талдаймыз: екпінін, өлшемін, пьеса ішінде

кездесетін қиыныдықтармен, нота ұзақтық-

тарын анықтау. Содан кейін оқушыға сана-

тып, дұрыс саусақтармен, оң және сол қолда

аяғына дейін бөлек ойнату.

4. Сергіту сәті: «Қайықта» сөзіне сұрақ қою

5. Бекіту:

-Аспаптың құрлыстарын ата?

-Аспапта қалай отырған дұрыс? (қол,

аяқ, дене)

-Халық әні деген не?

-«Қайықта» пьесасында кездескен

динамикалық белгі, өлшем, темп, кілт

белгілерін ажыратып, ішінде кездескен қиын

тұсын көрсет.

6.Қорытындылау: Бүгінгі сабақта

алған біліміміз «Қайықта» пьесасында

кездескен Д7 (доминантесепааккорд)

қиыншылығымен жұмыс жасалды. Мехті 1

такті ашып, 1 такті жауып ойнауға

үйретіледі. Оқушыға пьеса туралы толық

мағлұмат берілді.

7.Үйге тапсырма:

«Қайықта» пьесасын екі қолда бөлек,

аяғына дейін ойнап келу.

ҰЛЫЛАР ЕЛІ. СӨЙЛЕМ МҮШЕЛЕРІН ҚАЙТАЛАУ

Сейтенова С.Е.,

Алға ауданы Болгар мектеп-бақшасының қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

А) білімділік: Ұлылар елі – Шыңғыстау ме-

кені туралы мағлұмат беру. Сөйлем мүшеле-

рі тақырыбына пысықтау жаттығуларын

орындау.

Ә) дамытушылық: Оқушылардың шапшан-

дыққа үйрету, өз ойларын еркін жеткізу білу-

ге дағдыландыру.

Б) тәрбиелік: оқушыларды патриоттыққа,

адалдыққа тәрбиелеу. Қазақ халқының әде-

биетін, мәдениетін қастерлеуге үйрету.

Сабақтың түрі: қайталау сабағы.

Сабақтың әдісі: топтастыру, сұрақ-жауап,

тест

Сабақтың көрнекілігі: портреттер, кеспе

қағаздар, интерактивті тақта.


І . Ұйымдастыру А) Сәлемдесу

Ә) Кезекшімен сұхбат

Б) Класс тазалығына көңіл бөлу.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

71-бет, 5.4.5- тапсырма.

ІІІ. Жаңа сабақ. – Өткен сабақты еске

түсіру үшін «Сөйлем мүшелері» кестесіне

көңіл бөліңіздер:

.

Кестені сөйлету керек. Ол үшін төмендегі

сұрақтарға жауап беру қажет:

1. Сөйлем мүшелері дегеніміз не?

2. Тұрлаулы мүшелерге қандай сөйлем

мүшелері кіреді?

3. Тұрлаусыз мүшелерді ата.

4. Бастауыш, баяндауыш дегеніміз не?

Сұрақтары.

5. Толықтауыш, анықтауыш, пысықтауыш

деген не? Сұрақтары, түрлері.

ІV. Лексикалық тақырып «Ұлылар елі»

(Мәтінмен жұмыс) 1. Дәптерге күннің жадын жазу.

2. Тақырып бойынша жоспар жазу.

А) Шыңғыстау – ұлылар елі.

Б) Абай , Шәкәрім, Мұхтар – кемеңгер ақын-

жазушылар.

V. Топтастыру.

Сөйлем мүшелері

Тұрлаулы

бастауыш

баяндауыш

Тұрлаусыз

анықтауыш

толықтауыш

пысықтауыш

163

VІ. Сәйкестендір. Екінші бағанадан сөздердің орысша

баламасын тауып, бағдар бойынша сызықпен

көрсетіңдер.

қасиетті местность

кемеңгер личность

құбылыс великан

алып почетный

қадірлі явление

мекен гений

тұлға святое

VІІ. Сергіту сәті.

VІІІ. Деңгейлік тапсырмалар.

ІІІ. Деңгей.

1.Төмендегі сөйлемдерден тұрлаулы

мүшелерді тауып, астын сызыңдар:

Қаланың көрікті жерінде зәулім үйлер

салынды.

Біз Қазақстан Республикасында тұрамыз.

2.Сөздерді орыс тіліне аударындар.

Ұлы тұлғалар – великие личности

Ақын – поэт

Өмір – жизнь

Қасиетті жер – святая жизнь

Даналық – мудрость

3.Берілген сөздерден сөйлем құраңдар.

Оқимын, батыр, Абай.

ІІ. Деңгей.

1.Сөйлемге синтаксистік талдау жасаңдар.

Ердің атын еңбек шығарады.

Біз Абайдың шығармаларын сүйсініп

оқимыз.

Мұхтар Әуезов «Абай жолы» роман-

эпопеясын жазды.

2.Мәтін бойынша 3 сұрақ құрастырыңыз.

І. Деңгей.

1. Абайдың кез келген өлеңін жатқа

оқыңдар.

ІХ. Сөзжұмбақ.

қ А н д а й

б а я н д а у ы ш

х а б а р л ы

қ а й д а

1. Анықтауыштың сұрағы.

2. Етістіктің қызметін атқаратын сөйлем

мүшесі.

3. Айтылу мақсатына қарай сөйлемнің түрі.

4. Мекен пысықтауыштың сұрағы.

Х. Бекіту. Тест бойынша сабақты қорыту.

1. Қайда? қалай? сұрақтары қай сөйлем

мүшесінің сұрақтары?

А) бастауыш

Ә) пысықтауыш

Б) баяндауыш

2. Ұлылар мекенін көрсет.

А) Шыңғыстау

Ә) Түркістан

Б) Отырар

3. Тұрлаулы сөйлем мүшесін көрсет.

А) пысықтауыш

Ә) бастауыш

Б) анықтауыш

4. «Айдар жақсы оқиды», сөйлемінде жақсы

сөзіне қандай сұрақ қойылады?

А) қандай?

Ә) қалай?

Б) кім?

5. Толықтауыштың сұрақтарын көрсет.

А) кімге? неге?

Ә) кімнің? ненің?

Б) қайда? қалай?

ХІ. Үйге тапсырма 72 – бет, 5.5.8. (өлеңдерді жаттау)

ХІІ. Бағалау

КӨП ТАҢБАЛЫ САНДАРДЫ АУЫЗША ҚОСУ ЖӘНЕ АЗАЙТУ ТӘСІЛДЕРІ

Тайтенова А.А.,

Шалкар каласы Ә.Жангелдин атындагы орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Мақсаты: көп таңбалы сандарды ауыз-

ша есептеуді орындауға үйрету; есептеу дағ-

дыларын жетілдіру; есеп шығаруды меңгер-

ту; ой-өрісін, зейінін дамыту, тиянақтылыққа

тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Шыңғыстау

Абай

Шәкәрім Мұхтар

«Абай жолы»

роман-эпопеясы

164

Әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, өздік,

есептеу, салыстыру.

Көрнекілігі: қосымша тапсырмалар

жазылған үлестірмелер, кестелер


І. Ұйымдастыру кезеңі. Сабаққа

даярлық, амандасу, түгендеу.

Сабағымыз басталды, балаларға пайдалы.

Бәрін ұғып алыңдар, санауға зер салыңдар

ІІ. Өткенді пысықтау: Ауызша

жұмыс. Зейінділік ойыны: 1. Көркем жазу

минуты.

А). 5 миллион, 23 мың, 6 бірлікті жаз.

Оны 4 бірлікке арттыр. Нәтижесін жаз.

Алдыңғы санды жаз. Оны 100 мыңға арттыр.

Оны 0-ге көбейт.

5023 006 ; 5 023 006 + 4 = 5 023 010;

5 023 009, 5 023 010, 5 023 011;

5 023 006 + 100 000 = 5 123 006

1. Математикалық диктант. 1). 75 пен 2

сандарының көбейтіндісі (150)

2). Мен бір сан ойладым, оны 2 есе

арттырғанда, 500 саны шықты. Қандай сан

ойладық? (250)

3). 780 мен 3 сандарының бөліндісінің

мәні нешеге тең? (260).

230-ды 10 есе арттыр (2 300); 70 001

санынан 1-ді кеміт (70 000)

ІҮ. Жаңа сабақ: 1. түсіндіру, еске

түсіру, қайталау.

№1. Есептеудің қалай орындалатынын

түсіндір

48 000 + 5 000 = 48мыңд. + 5 мыңд. =

53 мыңд. = 53 000.

№2. Тапсырманы уақытпен орындайды,

соңынан қалай орындағандарын түсіндіреді.

853 457 – 3 000 – 50 – 7 = 850 400

65 000 + 5 000 = 60 000

№3 ауызша орындалады.

№4. Түсіндіріп шығару.

А – 18м 1). 18 : 6 = 3(м) - ені

В - ?, 1 бөлік 2). (18 + 3) ∙2 = 42(м) -

периметрі 6

3). 42 : 7 = 6 (орам) керек.

Р : 7 - ? орам

№ 4(ә). Шығару үшін килограмды

центнерге айналдыруды еске түсірген жөн.

12ц = 1 200кг 15ц = 1 500кг

1200 : 3 = 400(кг) – 1 машинада

400 + 100 = 500(кг) – 1 машинаға

тиейді

1 500 : 500 = 3(м) – қажетті.

Ү. Жаңа сабақты пысықтау: Есеп

шығару:

№ 5. Есеп шығару.

Ш: 22 см ∙ 10см – 25 см2

= 220 см2

– 25

см 2

= 195 см2 Ш: 195 см

2 ақ түсті қағаз

бөлігі.

№ 7. Өздік жұмыс. Көрсетілген өлшем

бірліктеріне өрнекте: а). ц және кг; ә) т,ц,

және кг.

12 550кг = 125ц 50кг 12 550кг = 12т 5ц

50кг т.с.с.

ҮІ. Бекіту. Шығармашылық тапсырма.

№ 8.

Ү. Үйге тапсырма: № 6. 44 - бет.

Бағалау

ЖИЫН ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Тайтенова А.А.,

Шалқар ауданы Сарықамыс негізгі мектебінің математика пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Жиын мен оның

элементтері ұғымын енгізу, жиын элементте-

рінің саны бойынша жиындарды салыстыру-

ға және топтауға бөлуді үйрету. Жиынға ене-

тін элементтерді анықтауға, бірдей жиындар

түсінігін бекіту және оқушыларға жиын эле-

менттерінің ортақ белгілерімен қасиеттерін

түсіндіру.

Оқыту нәтижелері: Берілген қасиеттер

бойынша жиын элементтерін бөліп алуды

үйрету, жиындарды салыстыру амалдарын

орындау арқылы оқушылардың логикалық

ойлау қабілетін дамыту.

Түйінді идея: Жиын элементтерден

құралады.

Уақыты Мұғалімнің

іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті Бағалау Ресурс

165

2 минут.

2 минут

10минут

2 минут

7 минут

"Менің

көршім...."

«Суреттер сыры»

"Үштік модель"

алдарына жиын

тақырыбына

берілген

ақпараттар

таратылады.

«Соңғы сөзді мен

айтайын»

Топтық жұмыс:

"Бәріміз біріміз

үшін, біріміз

бәріміз үшін!"

Топта берілген

тапсырмаларды

орындайды.

Көршілерінің жақсы қасиеттерін

айтады.

Суреттер арқылы

2 топқа бөлінеді

Жиын деген ұғым математика мен

информатика саласының маңызды

түсінігі болып табылады. Жиын

элементтерден құралады.

Жиын туралы формальды талдау

жүргізу үшін бізге мынадай үш шарт

көмектеседі:

Жиын элементтері саналуы бойынан

реттеліп берілуі мүмкін.

Жиын элементтері әр түрлі болуы

мүмкін

Жиын элементтерінің қатарында мән

болмайды

Мысалы, «1,2,А,В» және «В,А,2,1»

жиындары тең

Балалар, сендердің сөмкелеріңде не

бар екенін көрейік? Онда оқуға

қажетті құралдар жиынтығы бар.

Аттарын атаңдар. Дәптер, кітап,

қалам, қарындаш – бұл элементтер

оқуға қажетті құралдар жиыны.

Жиынға тағы да басқа мысалдар

келтіруге болады Орман – бұл

ағаштар жиыны. Кітапхана – бұл

кітаптар жиыны.

Жиындарды салыстыру

Жиындар бір-бірімен элементтерінің

саны бойынша салыстыра

алатындықтан, бірдей жиындар

ұғымын анықтап алу қажет. Егер

жиын элементтерінің саны бірдей

болса, онда жиындар бірдей деп

аталады. Мұнда «үлкен», «кіші» және

«тең» ұғымдары қайталанады.

Мысалы, бір қызда бір құшақ гүл

болса, ал келесі қызда бірнеше ғана

гүл.

Жиын және оларды топтау

Топтау – бұл ортақ белгілері

бойынша жиын элементтерін,

олардың әрекеттерін, заттарды бөліп

алу. Топ – бұл жиын элементтерінің

ортақ қасиеттерін немесе белгілерін

анықтай білу. Мысалы, Қандай

жануарларды білесіңдер және оларды

қандай топқа бөлуге болады.

Құстарды екі топқа бөлуге болады

ұшатын және жүзетін. Ұшатынға –

Сөзбен

мадақтау

Бірін-бірі

бағалау.

Мұғалімнің

бағалауы

Стикер,

дәптер,

оқулық.

Слайд.

Парақша

166

17минут

3минут

2минут

"Ойлан, бірік,

бөліс"

"Эссе"

"Көңіл-күй"

экраны

бүркіт, қарға және бұлбұл, ал

жұзетінге Аққу, қаз және үйрек.

Қосымша ақпарат беру арқылы

білімдерін толықтырып кетемін.

1- топ:

1.Берілген заттар жиынын бір сөзбен

ата: Бор, парта, тақта, орындық,

шкаф, глобус. (Мектептің оқу

құралдары)

2.Жиындарды жаз.

Әріптер...................................................

Жауабы: (А,Б,В,Г,Д)

Сандар ...................................................

Жауабы: (10, 25,100,90)

Цифрлар .................................................

Жауабы: (1,3,5,6,7)

3.«Менің отбасым» жиынына кімдер

кіреді? Жауабы:(Мен, анам, әкем,

ағам, әпкем)

4. Қызыл түспен аңдар жиынын (тиін,

мысық, балапан, кірпі), көк түспен

ағаштар жиынын (шырша, қайың,

емен) жасыл түспен тікенек заттар

жиынын( шеге) белгіле.

(тиін, мысық, балапан,)

( қайың, емен)

(шеге)

(кірпі)

(шырша)

2 топ

1. Берілген заттардың жиынын бір

сөзбен ата: қуыршақ, доп, велосипед,

машина (Ойыншықтар)

2. Бұл жиындар қалай аталады?

Жауабы: (Цифрлар, әріптер, сандар)

(1,2,5,0,7,9)

(А,Б,В,Л,Д,Ж)

(10,15,5,100,1)

3. «Төлдер» жиынына нелер кіреді?

Жауабы:(Бота, құлыншақ, қозы, лақ,

бұзау)

4. Қызыл түспен аңдар жиынын (тиін,

мысық, балапан, кірпі), көк түспен

ағаштар жиынын (шырша, қайың,

емен) жасыл түспен тікенек заттар

жиынын (шеге) белгіле.

A. (тиін, мысық, балапан,)

B. ( қайың, емен)

C. (шеге)

D. (кірпі)

E. (шырша)

167

Қосымша материал: №253

КЕЛДІ КӨКТЕМ ҚҰЛПЫРЫП!

Умарова А.М.,

Сарықобда ОМ шағын орталық тобының тәрбиешісі

- Балалар, бүгінгі біздің ұйымдастырылған

оқу іс-әрекетіміздің тақырыбы «Келді

көктем құлпырып!».

- Балалар, көңіл-күйлерін қалай?

- Олай болса, бүгін біздің ұйымдастырылған

оқу іс-әрекетімізге қонақтар келіп отыр.

Қане барлығымыз тұрып, қонақтарға қарап

амандасайық.

Сәлім бердік, алтын күн,

Сәлем бердік, ашық аспан,

Сәлем бердік Жер-Ана

Сәлем бердік баршаңа.

- Балалар, тақтаға қарайық. Не көріп

тұрсыңдар?

- Жылдың неше мезгілі бар?

- Жыл мезгілдерін атаңдар?

- Әр мезгіл неше айдан болады?

- Енді мен сендерге жұмбақ жасырамын.

Сендер тыңдап жауабын табыңдар?

Қар, мұз еріп, су көбейіп,

Сай – салада ағады.

Бүршік шашып, жапырақ ашып,

Жер гүл шашақ тағады.

Балаларым, айтыңдаршы

Бұл қай кезде болады?

Дұрыс айтысыңдар. Қане барлығымыз

шығып, «Көктем» әнін айтайық.

- Балалар, сонымен қазір жылдың қай

мезгілі?

- Көктем мезгілінде неше ай бар?

- Көктем айларын кім атап береді?

- Қазір көктемнің қандай айы?

- Нешінші айы?

- Көктем мезгілінде қандай мейрамдар

тойладық?

- Көктем мезгілінің ерекшеліктері қандай?

- Көктем мезгілі туралы жаттаған

тақпақтарымызды айтайық:

Ернур: Балалар-ау, балалар!

Шақырады далалар.

Көктем келді гүл алып,

Құстар келді жыр алып,

Қос білікті сыбанып,

Жүгірейік қуанып.

Бекжан: Жыл құстары келді деп,

Балдырғандар мәз болды.

Қыс қанаты желпілдеп,

Көлге үйрек-қаз қонды.

Жанерке: Көктем қандай көңілді,

Көктен жаңбыр төгілді.

Мөлдір аспан ашылып,

Күннің көзі көрінді.

Регина: Көктем келді далаға,

Келді сұлу шағала

Аспандағы ақ құстар,

Ауылымды арала.

Көркем: Сәлем елдің көктемі,

Әлем енді көктеді.

Құрметпенен бас идік,

Құстарына көктегі.

Дильназ: Бәйшешектен білеміз,

Көктем келіп қалғанын.

Мәз боламыз, күлеміз,

Көрсек гүлін жарғанын.

Қараторғай келіпті,

Үйшік жасап берейін.

Алғашқы гүл көрікті,

Бәйшешекті терейін.

Кирилл: Көктем шаттық әніміз,

Салтанатты сәніміз.

Ән салып жас, кәріміз,

Би билейік бәріміз.

Тоғжан: Қызыл тал, қызыл тал

Қызыл талда бүршік бар.

Бүршігін ол жарғаны,

Көктем келіп қалғаны.

Оқулықтан №251 (ауызша), №252 1-

топ біріншісін. 2-топ екіншісін. №

256 1,2-сін 1-топ, 3,4-ін 2-топ.

Жиын туралы білгендерін жазады.

Смайликтермен көңіл күйлерін

көрсетеді?

168

Нұрасыл: Көктемде көңілді,

Құстар келіп жатқанда

Құлпыртып өңірді,

Гүл ектік ауылға.

Көктемде көңілді,

Бақта да, бауда да,

Ақ гүлдер өрілді,

Біз еккен ауылда.

- Жарайсыңдар, балалар. Енді біз «Күн мен

түн» ойынын ойнайық.

Ойынның шарты: Түн болды деп хабарлаған

кезде, балалар көздеріңді жұмып ұйықтай-

сыңдар. Сол кезде жыл мезгілдерінің біреуі

жоғалып кетеді. Күн деп хабарлаған кезде

көздеріңді ашып оянасыңдар, жыл мезгілде-

рінің қайсысы жоғалғанын айтасыңдар.

- Өте жақсы, балалар. Енді бізге Регина мен

Кирилл ән айтып береді.

«Я люблю этот мир»

-Балалар, қане барлығымыз тақтаға қарайық.

Мен сендерге жұмбақ жасырамын. Сендер

шешуін табасыңдар. 1.Алтын табақ дөңгелек,

Аспанда жүр дөңгелеп. (күн)

2.Тақиям толған сек,

Ерте тұрсам дымда жоқ (жұлдыз)

3. Жерге тырс-тырс тамады,

Сайға қарай ағады,

Шешуін кім табады? (жаңбыр)

4.Қойының толы жеміске,

Көк майсалы еңісте

Көбелек қуып ойнайтын,

Қай мезгіл деп ойлайсың? (жаз)

5. Жиын теріп болатын,

Қамбаға астық толатын.

«Қызыл қырман ойнайтын»,

Қай мезгіл деп ойлайсың? (күз)

6.Шанамен зырғып келетін,

Шаңғы, коньки тебетін,

Аққала жасап ойнайтын,

Қай мезгіл деп ойлайсың? (қыс)

7.Бұлтты айдай желдеткен,

Нөсерлеткен, селдеткен,

Шалшық кешіп ойнайтын.

Қай мезгіл деп ойлайсың? (көктем)

- Жарайсыңдар, балалар, шаршаған

шығарсыз.

Барлығымыз тұрып, сергіту сәтін жасайық.

Би билегім келеді,

Бірақ қалай билейміз.

Бір оңға, бір солға,

Өз-өзіңді айнала.

Аяғымыз топ, топ, топ

Шапалақты соқ, соқ, соқ.

Бір оңға, бір солға,

Шапалақты соқ, соқ, соқ.

Рефлексия:

- Балалар, бүгінгі ұйымдастырылған оқу-іс

әректемізде не үйрендік?

- Сендерге не ұнады?

- Жақсы, балалар. Көңіл-күйлерің жақсы

екен. Әр уақытта көктем гүліндей құлпырып,

жайнай беріңдер. Сендерге көктемнің

алғашқы гүлі жауқазыңды сыйлаймын.

АЗОТ ҚЫШҚЫЛЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҰЗДАРЫ, НИТРАТТАР

Хисамеденова А.Ү.,

№ 38 қазақ орта мектебі


1) Білімділік. Азоттың оттекті қосылыста-

рына, қышқылдарына және тұздарына сипат-

тама беру, білім негіздерін қалыптастыру.

2) Дамытушылық: Оқушылардың шығар-

машылық қабілетінің шыңдалуына мүмкін-

дік беру және оны дамыту.

3) Тәрбиелік: Оқушыларды бірлікке, жол-

дастыққа, еңбекті сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта,

көрсетілім,

Сабақтың түрі: Аралас сабақ


І. Ұйымдастыру бөлімі: Сыныпты төрт

топқа бөлемін

І. топ Қышқылдар. ІІ топ Күкірт. ІІІ топ

Азот. IV топ Оксидтер.

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау

1. Тапсырмалар

2. Химиялық диктант

3. Сәйкестендіру

ІІІ.Жаңа сабақты меңгеру

1. Диалогты оқу

2. Постер жасау қорғау

ІV. Жаңа сабақты бекіту

1. Азот бейметалл ойыны

169

2. Венн диаграммасын

3. Есеп шығару

V. Қорытындылау

1. Бағалау

2.Үйге тапсырма беру.

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау

І топ. Қышқылдарға тапсырмалар. 1. Химиялық элементтердің периодтық

жүйесінде нешінші периотта, нешінші топта

орналасқан.

2. Атом құрылысы, электрондық формуласы,

графиктік формуласы, молекуласының

құрлымы.

3. Табиғатта кездесуі, биологиялық маңызы,

физикалық қасиеттері.

4. Аммиактың мына газдармен а) H2 сутек-

пен, ә) ауамен салыстырмалы тығыздықта-

рын есептендер.

ІІ топ. Күкірт тобына тапсырмалар. 1. Химиялық қасиеттері.

2. Бөлме температурасында қандай элемент-

термен әрекеттеседі реакция теңдеуін жазың-

дар.

3. Қолданылуы, азоттың табиғаттағы

айналымы.

4. Мынадай сызбанұсқа бойынша берілген

айналымдарды орындауға мүмкіндік беретін

реакция теңдеулерін жазыңдар.

N2 → NH3 → NO → NO2

IІІ топ. Азот тобына тапсырмалар. 1.Аммиак. Алынуы.

2.Физикалық, химиялық қасиеттері.

3.Аммиактың қолданылуы.

4.250 л NH3 жаққанда қанша көлем оттек O2

жұмсалады.

ІV топ. Оксидтер тобына тапсырмалар. 1.Күкірттің периодтық жүйедегі орыны.

2.Физикалық, химиялық қасиеттері.

3.Күкірттің қолданылуы.

4. Қүкірт қышқылының молекулалық

массасын анықтаңдар.

Химиялық диктант А) Азоттың ең сыртқы энергетикалық

деңгейінде........ электрон бар.

Б) Азоттың ең жоғарғы тотығу дәрежесі......

С) Азоттың электрондық формуласы.........

Д) Азоттың ресми ашылған жылы...........

Г) Ауадағы азоттың көлемдік үлесі.........

Ж) Азот адам ағзасында.....%

Е) Азот....., ......, ....... газ

Л) Бөлме температурасында тек .......

әрекеттеседі

М) Азот......және........ қасиет көрсете алады.

К) Адам азотты...... арқылы алады..

Сәйкестендіру тест

№№ ССұұррааққ ЖЖааууаапп

1 Азоттың сутекті қосылысы а) N2

2 Азоттың (IV) оксиді қандай газ. ә)NO

3 Азоттың тұз түзбейтін оксиді қандай газ б)N2O,NO,N2O3,NO2,N2O5

4 Ауада таралуы 78% в)NH4OH

5 Атмосферада найзағай ойнағанда түзілетін оксид г)Mg3N

6 Ауада тотығатын оксид. д)HNO3

7 Магний азотпен әрекеттесіп түзіледі е)қоңыр улы газ

8 Азот оксиді сумен әрекеттесіп, не түзеді. ж)түссіз газ

9 Азоттың бірнеше оксидтері бар з)азот(II) оксиді

10 Әлсіз негіздік қасиет көрсетеді и)NH3

Жауабы: 1и, 2e, 3ж, 4а, 5з, 6ә, 7г, 8д, 9б, 10в

Үй тапсырмасын қорытындылау.

Жаңа сабақты түсіндіру.

§19. Азот қышқылы және оның тұздары.

Азот қышқылы Алу: 1) өнеркәсіпте

NH3→ NO→ NO2→ HNO3

2) Лабораторияда

NaNO3 + H2SO4 = HNO3 + NaНSO4

конц.

HNO3 – күшті тотықтырғыш +5 тотығу

дәрежесін көрсетеді.

Физикалық қасиеті

түссіз сұйықтық

HNO3 өткір иісті

ауада «түтінденеді»

айырылады

170

Химиялық қасиеттері: Азот қышқылының касиеттері: концентрлі

және сұйылтылған ерітінділерінде тотықтыр-

ғыш қасиет көрсетеді. Жарықтың әсерінен

азот қышқылы азот (ІV) оксидіне, суға және

оттекке ыдырайды

4HNO3=4NO2+2H2O+O2

Электролиттік диссоциациялануы:

HNO3 +H2O H3O+NO 3

HNO3 = H+ + NO3

-

Азот қышқылы басқа қышқылдар тәрізді

негіздік оксидтермен әрекеттесіп тұз түзеді.

2HNO3 +CuO = Cu(NO3)2 + H2O

2H++CuO=Cu

2++H2O

Негіздермен әрекеттеседі:

Cu(OH)2↓+ 2HNO3= Cu(NO3)2 + 2H2O

2H++Cu(OH)2=Cu

++H2O

Металдармен әрекеттесуі Me + HNO3 (конц) = тұз + су + газ↑

3Cu + 8HNO3 = 3Cu(NO3)2 + 2NO↑ + 4H2O

(сұйытылған)

Cu + 4HNO3 = Cu(NO3)2 + 2NO2↑+ 2H2O

(конц.) Тотықсыздандырғыш Сu 0 -2e=Cu+2 1 тотығады

Тотықтырғыш N +5 + e = N +4 4 тотықсыз/ды

Нитраттары. Азот қышқылының тұздары

нитраттары деп аталады. Олардың бәрі суда

жақсы ериді. Na, Ca, K, NaNO3 көбінесе

селитралар деп те атайды.

А) Сілтілік металдардың нитраттары

қыздырғанда нитриттерге және оттекке

ыдырайды.

2КNO3 t= 2KNO2+O2

Азот қышқылының қолданылуы

Жаңа сабақты бекіту.

Сұрақтары

Қышқылдар тобына. Төменде айналымдарды

іске асыруға мүмкіндік беретін химиялық

реакция теңдеуін жазыңдар.

N2 NH3 NO NO2 HNO3 Cu(NO3)2

Күкірт тобына. Концентрлі азот

қышқылының күміспен әрекеттесу

реакциясының теңдеуін жазыңдар.

Тотықсыздандырғыш пен тотықтырғышты

көрсетіндер.

Азот тобына. Азот қышқылының негіздік

оксидтермен негіздермен әрекеттесу реакция

теңдеуін жазыңдар.

ІV. Жаңа сабақты бекіту

1. Азот бейметалл ойыны

2. Венн диаграммасын

3. Есеп шығару

V. Қорытындылау

1. Бағалау

2.Үйге тапсырма беру.

HNO3

концентрлі сұйытылған

Fe, Al, Cr, Au, Pt

пассивтенеді

(қыздырмаса)

ауыр

металдармен

сілтілік, сілтілік

жер металдар-

мен

ауыр ме-

талдармен

сілтілік, сілтілік

жер металдармен

NO2 N2O

NO NH3(NH4NO3)

171

КВАДРАТ ТЕҢДЕУЛЕРГЕ ЕСЕПТЕР ШЫҒАРУ

Шотикова А.А.,

Ойыл ауданы Жамбыл мектеп-балабақшасының математика пәні мұғалімі

Сабақ типі: Білімді бекіту

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Дискриминант арқылы квадрат

теңдеулерді шешу, Виет теоремасына кері

теореманы пайдаланып, квадрат теңдеу

құруға үйрету.

Дамытушылық: Алған білімдерін әртүрлі

жағдайда қолдана білуге дағдыландыру.

Белсенділігін көрсетуге, ойлау қабілетін

арттыруға, өз ойын жүйелеуге, тез шешім

қабылдауға ұқсастықты, қарама-

қайшылықты байқауға дағдыландыру.

Тәрбиелік: Оқушылардың білімге деген

қызығушылығын арттыру.Ұжым намысын

қорғай білетін,шығармашылық қабілеті

дамыған тұлға тәрбиелеу.

Сабақ түрі: Саяхат сабағы

Сабақ барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Түгендеу

2. Бақылауды талдау.

ІІ кезең: «Қызығушылықты ояту»

Крассворд шешеді.

Тапсырма: Егер дұрыс сөздерді тапса, онда

француз фамилиясы шығады.

К В А Д Р А Т

Д И С К Р И М И Н А Н Т

К О Э Ф Ф Ц И Е Н Т

Т О Л Ы М С Ы З

Сұрақтар: 1.ах2+вх+с=0, (а≠0) теңдеуі қалай

аталады? (квадрат)

2. Айналған шешу құралына

Саны араласқан құрамына

Теңдеудің түбірлері нешеу деген

Қандай сан жауап беред сұрағыма?

(дискриминант)

3. Квадрат теңдеудегі а және в (коэффи-

циент)

4. Квадрат теңдеудің дербес түрі?

(толымсыз)

ІІ. Теориялық материалды қайталау:

1. Квадраттық теңдеуді шешу алгоритмі

2. Дискриминанттың 3 жағдайы

ІІІ. Негізгі бөлім.

Бұл сабағымыз «Қазынаға саяхат» деп

аталады. Ертеде бір бай баласына мұра

қалдырғанын және оны тауып алу үшін карта

керек екендігін,картаның үйдің шатырында

жатқанын өсиет етіп кеткен екен. Енді біз

баласына картаны тауып беруіміз үшін мына

сұрақ-жауапты шешуіміз керек екен:

- Квадраттық теңдеу анықтамасы?

- Келтірілген квадраттық теңдеу анықта-

масы?

- Толымсыз квадрат теңдеу?

- Дискриминант қай формуламен есепте-

леді?

- Дискриминанттың жағдайын айт?

Сонымен баласы картаны тауып алып

кемемен көрсетілген бағыт бойынша саяхат-

қа шығады. Саяхатта ол бір аралға тап бола-

ды. Сол жерде ол ағаштан «Қозғал» деген

жазуды көреді. Оның қандай бағытта жүру

керектігін анықтау үшін кестені толтыру

керек.

Өз бетімен жұмыс

1-нұсқа 2-нұсқа

А-деңгей 1.квадрат теңдеудің коэффи-

циентерін атаңдар

021)

;025)

;01083)

2

2

2

хв

хб

хха

,082)

;04)

;0156)

2

2

2

хв

ххб

хха

2. a, b, c-ның мәндері белгілі. 02 cbxax

теңдеуін құрыңдар.

0,4,1)

1,0,3)б

3,5,2)

cbaв

cba

cbaa

0,6,1)

4,0,2)

1,2,3)

cbaв

cbaб

cbaa

В-деңгей

1. теңдеуді шешіңдер.

0473 2 хх 0132 2 хх

2. түбірлердің қосындысы мен көбейтіндісін

табыңдар.

030)

;027)

;086)

2

2

2

ххв

ххб

хха

.032)

;056)

;065)

2

2

2

ххв

ххб

хха

172

Яғни баласы шығысқа қарай бет

алады. Ол сол қалпы келе жатып үңгірге тап

болады. Оның кіре берісінде ала тасты

көреді. Сол таста былай жазылған екен: «осы

тасты қозғасаң шұңқырдан қазына бар

жәшікті табасың» - деген екен. Баласы

жәшікті алса, ол жабық екен.

Жәшіктің қақпағында: «Ең басты

қазына-ол...» деген сөз жазылған екен.Көп

жылдар бойы жатып қалған жазудың

жартысы өшіп қалған екен.Осы сөзді табуға

сіздердің көмектеріңіз қажет. Ата-

бабаларымыз қандай дау, сұрақ болса да оны

мақал-мәтелдер,даналық сөздер арқылы

шешкен екен.

Ендеше, бізде осы жауапты тауып

көрелік. Мен сіздерге мақал айтамын. Оның

ішіндегі екі сан есім квадраттық

теңдеулерінің түбірлері, яғни түбірлер

арқылы квадраттық теңдеу құру және дана

сөзді табу?

1) Алтау ала болса ауыздағы кетеді, төртеу

түгел болса төбедегі келеді. (Б)

2) Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі білім

ал. (І)

3) Білімді мыңды жығады, білекті бірді

жығады. (Л)

4) Ұлға отыз үйден, қызға қырық үйден

тыю. (І)

5) Бір тал кессең, он тал ек. (М)

І х2-14х+49=0

М х2-11х+10=0

І х2-70х+1200=0

Б х2-10х+24=0

Л х2-1001х+1000=0

Яғни, баласы әкесінің мұра еткен

қазынасына қол жеткізіп, бейбіт өмір сүріпті.

Сіздер бүгінгі сабақ арқылы «Ең басты

қазына-ол білім» екеніне көз жеткіздіңіздер.

Әрқашанда ең бастысы-байлық іздемей,

білім қазынасын іздеңіздер. Сонда көптеген

нәрселерге қол жеткізесіздер дегім келеді.

ІҮ. Сабақты қорытындылау

1. Бағалау

2. Үй тапсырмасы: № 162, 164.

БИБЛИОГРАФИЯЛЫҚ ДАЙДЖЕСТ

Назарбаева Р.К.,

«Өрлеу» БАҰО Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ кітапхана маманы

Елбасы Жолдаулары – еліміздің

жаңа самғаулары

Жалпы тәуелсіздігімізге жиырма бес

жыл уақыт болған ел егемендігінің тарихына

үңілсек, мемлекетіміздің алуан бағыттағы

тыныс - тіршілігінің дамуына бірден - бір

ықпал еткен фактор - бұл Елбасымыздың

халыққа арнаған Жолдауы екендігіне көз

жеткізер едік.

Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы

Назарбаевтың Жолдаулары – егемен

еліміздің тұрақты дамуын қамтитын,

мемлекетіміздің барлық саласына серпін

беретін, халқымыздың игілігін көздейтін

шынайы іс – жоспарға құрылған шын

мәніндегі тарихи құжаттар. Халыққа

жолданған әрбір Жолдаулар экономикалық

бағыттың тағы да алынбаған белестері мен

өсуін айқындап, ұлттық экономикаға

немқұрайлы емес жандарды ширақ, әрі

батыл қадамдар жасауға шақырады. Соның

ішінде, индустриялық-инновациялық даму,

шағын және орта бизнесті дамыту,

агроөнеркәсіптік кешен, білім-ғылым

салаларына ерекше көңіл бөлу қажетігі де

ерекше айтылуда.

1. «Қазақстан - 2050» стратегиясы

қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси

бағыты. ҚР Президентінің Қазақстан

халқына Жолдауы. -Алматы: Юрист,

2013.-44 б. Жолдау, қалыптасқан Қазақстан –

мемлекеттілігіміздің, ұлттық экономикамыз-

дың, азаматтық қоғамымыздың, қоғамдық

келісіміміздің, өңірлік көшбасшылығымыз

бен халықаралық беделіміздің дағдарыста

сыналуы барысындағы айрықша мәселелерге

тоқталады. Қамтылған бөлімдер - қуатты да

табысты мемлекет,демократияландыру мен

ырықтандырудың орнықты процесі,түрлі

әлеуметтік, этностық және діни топтардың

келісімі мен татулығы, ұлттық экономика,

173

қоғамдық тұрақтылық пен келісімді

қамтамасыз ететін күшті әлеуметтік

саясат,әлемдік қоғамдастық таныған ел,

ядролық қаруды таратпау режімін ілгерілету

барысындағы жаһандық жай-жапсарларды

қамтиды.

2. «Қазақстан жаңа жаһандық нақты

ахуалда: өсім, реформалар, даму» ҚР

Президентінің Қазақстан халқына

Жолдауы.// Егемен Қазақстан.- 2015.-

№230(28708) «Тәуелсіздікті баянды ету – оған қол

жеткізуден де қиын. Мемлекеттігіміздің

тұғырын мызғымастай нығайта түсу үшін

бізге әлі талай өткелі күрделі, өкпегі көп

бұралаң жолдардан өтуге тура келеді...

Біріміз – бәріміз үшін, бәріміз – біріміз үшін

деген қағиданы ұстанып, еңбек етуге

тиіспіз...

Біздің мақсатымыз – елі бақытты, жері

гүлденген қасиетті Отанымыз Қазақстанды

«Мәңгілік Ел» ету! ... Біз көлденең шыққан

кедергілерге кідірмей, дамыған 30 елдің

қатарына қосылу мақсатына қадам басамыз...

Мен халқыма сенемін. Көк байрағымыздағы

алтын қырандай еліміз қанатын кеңге жайып,

асқар биіктерден көрінсін! Барды бағалап,

жоқты жасай білген жасампаз жұртымыздың

көк байрағы әрдайым биікте желбіресін!

Алға Қазақстан!» - деген болатын Елбасы өз

Жолдауында.

3. Н.Ә.Назарбаев. «Ұлт жоспары –

Қазақстандық арманға бастайтын жол»:

Мақала// Егемен Қазақстан.- 2016.- №2

(28730)

2016 жылдың 1 қаңтарында жарық

көрген бұл мақалада «5 институттық

реформаны жүзеге асыру бойынша 100

нақты қадам» – Ұлт жоспарын орындаудың

практикалық кезеңі басталғандығымен ,осы

жолда біршама істердің атқарылу кезеңдері

қамтылғандығы жіктелген.

Мемлекетті, экономика мен қоғамды

дамыту үшін қағидатты жаңа құқықтық орта

қалыптастыратын 59 заң күшіне енді. Қазіргі

қазақстандықтар үшін Тәуелсіздік көпэтнос-

ты қоғамымыздың нақты жоғары өмірлік

құндылығына айналды.Жолдауда Қазақстан

Республикасының егемендігі Конституция

мен заңдардың берік арқауы мен халық

мүддесіне қызмет ететін мемлекеттік

аппараттың кәсіби және негізді іс-қимылына

арқа сүйеуін қамтамасыз еттілгендігіне

айрықша мән берілген.

4. «Ұлт жоспары – 100 нақты қадам».

Қазақстан Республикасы Білім және

ғылым министрлігі. Электронды жинақ//

Диск. 4 дана.

Бөлінген 4 дана дискілерде тәуелсіздік

сөзі, педагогикалық кадрлардың кәсіби

шеберліктерін арттырудағы әдістемелік

нұсқау,балаларға қосымша білім берудегі

әдістемелік нұсқау, арнайы білім беретін

ұжымдарға арналған оқу-тәрбие процесінде

қолданысқа ие болатын нормативті-

құқықтықтық актілер, олимпиада күнделігі

материалдары енген.

5. Н.Ә.Назарбаев. «Тәуелсіздік

толғауы» эссе //Егемен Қазақстан.

16.12.2014 жыл.

«Заман ағымы бізді Қазақстан

Республикасы тұңғыш рет Тәуелсіз Ел

ретінде әлемге әйгіленген тарихи дата – 1991

жылдың 16 желтоқсанынан алыстатып

барады.

Біз жыл өткен сайын сол бір тарихи

таңдаудың сарқылмас құдіретін жан

жүрегімізбен түсінеміз. Ол – егемен

мемлекетте бейбітшілік пен келісімде, өзара

сенімде азат өмір сүру таңдауы.

Ол – өз тағдырымызды өзіміз

айқындау, болашағымызды өз қолымызбен

жасау таңдауы. Біздің жаңа Қазақстанымыз

жарық жұлдыз болып дүниеге келді.

Баршамызды Тәуелсіздіктің Ұлы Рухы

жебейді, біріктіреді, бойымызға қуат беріп,

сенімімізді нығайтады... Мәңгілік Ел –

Тәуелсіздіктің өмірлік философиясы».Бұл

толғауда толғанған жолдар.

6. «Қазақстандық жол-2050: Бір

мақсат, бір мүдде, бір болашақ». ҚР

Президентінің Қазақстан халқына

Жолдауы // Егемен Қазақстан.- 2014.-№17

Бұл еліміздің ХХІ ғасырдағы даму

деңгейін айқындап берер тарихи құжат

болды. Елбасы Жолдауында өз халқына зор

сенім білдірді. Жолдау халқымыздың

әлеуметтік толысуының, оның айнымас

ұлттық бірлігінің, Елбасының айналасына

топтасудың негізі болып табылады.

7. Н.Ә.Назарбаев. «Әлем. XXIғасыр»

Манифест. 06.04.2016.// Егемен Қазақстан.

-2016.- №63 (28791)

174

Манифест бейбіт өмірді

көксейтіндердің, ертеңгі күнге адамзаттың

ертеңгі тағдырына алаңдаушылық

білдіретіндердің көкейінен шыққан нағыз

құнды құжат. Дер кезінде көтеріліп,

жарияланған мәлімдемеге іле-шала БҰҰ-ның

ресми құжаты мәртебесі берілуі оның мәні

мен маңызын айшықтай түсті.

8. Mangi EL //Халықаралық

ғылыми-көпшілік тарихи журналы.-2015.

№11-12.

Ұлттық қазынаны оралтып,ұмытылған

есімдерді қайта тірілткен, кешегі кеңестік

кезеңде жабулы күйінде қалып қойған

«ақтаңдақ» беттерді қайта ашып,

отанымыздың тарихын тереңнен зерттеп-

зерделеп жүрген бірден-бір басылым

9. «Қазақстан Республикасында білім

беруді және ғылымды дамытудың

2016-2019 жылдарға арналған

МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ» -

Астана, 2016 жыл.

Бағдарлама – мектепке дейінгі

тәрбиелеу мен оқыту менеджментін және

даму мониторингін жетілдіру;педагогтер

кәсібінің беделін және олардың сапалық

құрамын арттыру; орта білім берудің

инфрақұрылымдық дамуын қамтамасыз ету;

орта білім берудің мазмұнын жаңарту;

мектеп оқушыларының бойында

«Мәңгілік Ел» жалпыұлттық патриоттық

идеясының рухани-адамгершілік құндылық-

тарын және салауатты өмір салты мәдениетін

қалыптастыру,техникалық және кәсіптік

білім беру (бұдан әрі – ТжКБ) жүйесінің

беделін арттыру; ТжКБ қолжетімділігін және

кадрларды даярлау сапасын қамтамасыз ету;

елдің индустриялық-инновациялық

даму сұраныстарын ескере отырып, ТжКБ

мазмұнын жаңарту барысындағы ауқымды

мәселелердің тетігі шешілгендігімен

маңызды болуда.

175

₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪

Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтының баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бөлімі - Ақтөбе қаласы,

Тургенев көшесі, 86 үй. Тел: 56-05-37

Құрметті оқырмандар!

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының

филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институты «Әдіскер жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік

журналын шығаруда (тіркеу №15636-ж). Ол педагогикалық озық ойлар, ғылыми-

әдістемелік ізденістер мен мұғалімдері жетістіктерінің мінбесі. Журнал беттерінде

ғылыми мақалалар мен оқу-тәрбие істерінің өзекті мәселелері туралы ғылыми-

әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың заманалық теориясы және әдістемелік

жетістіктері, тәжірибелік кеңестер мен ұсыныстар жарияланбақ. Білім беру саласы

қызметкерлері өздерін толғандырып жүрген мәселелер, іс-тәжірибелері туралы

материалдарды және жеке шығармалардың туындыларын жіберуге болады.

«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс

тілдерінде шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай

болуы тиіс:

1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық

басылым түрінде тапсырылады.

2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.

3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт өлшемі: 12,

мақала көлемі 1-2 беттен кем болмауы керек.

4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер

жіберуге де болады.

Уважамые учителя!

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации

«Өрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по

Актюбинской области» выпускает республиканский научно-методический журнал

№13491-Ж «Әдіскер жаршысы», который стал трибуной передовой педагогической

мысли, научно-методических поисков и достижений учителей. В нем публикуются

научные статьи, современные достижения теории и методики преподавания, научно-

методические сообщения об актуальных проблемах обучения, воспитания и развития,

практические рекомендации и разработки из опыта работы и др.

Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций

принимается на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи

должны быть оформлены в строгом соответствии со следующими требованиями:

1.Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.

2.Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 12, текст статьи

объемом не менее 1-2 страниц.

3.В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.

4.Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и электронном

носителях.

2 (48) 2016 - aktobe-orleu.kz · «Критериальное оценивание как...

Documents

Transcript of 2 (48) 2016 - aktobe-orleu.kz · «Критериальное оценивание как...