aktobe-orleu.kz · 2019-05-02 · 2 ӘДІСКЕР ЖАРШЫСЫ Республикалық...

1

№3 (49) 2016

2

ӘДІСКЕР ЖАРШЫСЫ

Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал

Республиканский научно-методический журнал

№3 (49) 2016

Редактор

Н.К.Кибатаева

педагогика ғылымының

кандидаты

Редакциялық кеңестің

төрайымы

Председатель редакционного

совета

Ш.И.Кубенова

физика-математика

ғылымдарының кандидаты,

доцент

Редакциялық кеңес

Редакционный совет

А.К.Қағазбаева

педагогика ғылымының докторы,

профессор

А.К.Каплиева


кандидаты, доцент

Н.А.Тойбазарова



Редакциялық алқа

Редакционная коллегия

А.К.Дүйсенбаев



А.Тоқсанбаев


кандидаты

Е.С.Давлеткалиева


кандидаты

К.З.Сансызбаева

психология ғылымының кандидаты

Г.Ж.Рахатова

педагогика ғылымдарының

магистрі

Компьютерде беттеуші

Компьютерный дизайн

Г.Г.Джумагазина

Ғылыми-әдістемелік журнал

Научно-методический журнал

2005 жылдан бастап шығарылды

Издается с 2005 года

Кезеңдік басылым 1 жылда 4 рет

Выходит 4 раз в год

Меншік иесі:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік

қоғамының филиалы «Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық

қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты»

Собственник:

Министерство образования и науки Республики Казахстан

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения

квалификации «Өрлеу» «Институт повышения квалификации

педагогических работников по Актюбинской области»

Редакцияның мекен-жайы:

Адрес редакции:

Индексі: 030020

Ақтөбе қаласы,

город Актобе,

Тургенев көшесі 86

улица Тургенева 86

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы «Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ»

баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бөлімі.

Отдел по связями с общественностью и издательской

деятельностью филиала АО «НЦПК «Өрлеу» «ИПКПР по

Актюбинской области».

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы «Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ»

баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бөлімінде

басылып, шығарылды.

Изготавливает и выпускает отдел по связями с общественностью и

издательской деятельностью филиала АО «НЦПК «Өрлеу»

«ИПКПР по Актюбинской области».

Телефон: 8 (7132) 56 05 37, 56 06 09

Е-mail: [email protected]

Қазақстан Республикасы инвестициялар және даму министрлігінде

тіркелген

Журнал зарегистрирован в Министерстве по инвестициям и

развитию Республики Казахстан

Куәлік № 15636-Ж, 22.10.2015 жыл.

Свидетельство № 15636-Ж, 22.10.2015 год.

Қолжазбалар қайтарылмайды.

Рукописи не возвращаются.

Теруге 02.08.16ж. жіберілді.

Сдано в набор 02.08.16г.

Баспаға 26.08.16ж. қол қойылды.

Подписано в печать 26.08.16 г.

Журналды шығару мерзімі .30.09.2016 ж.

Выход журнала 30.09.2016г.

Тапсырыс №344.

Заказ №344.

Таралымы 500 дана. (электронды түрде)

Тираж 500 экз. (в электронном виде)

mailto:[email protected]

3

МАЗМҰНЫ

Білім сапасын жақсарту жолдары

Кибатаева Н.К.

От идеи «триединство языков» до полиязычного образования в Казахстане..................

Галимжанова М.А.

Білім беруде педагогтардың кәсіби құзыреттілігін жетілдіру жолдары.........................

Сарсенова Н.С.

Жаңартылған білім мазмұны жағдайында мектеп жасына дейінгі балалардың

үш тілде сөйлеуін дамытудың алғы шарттары....................................................................

Биктимирова Л.Р.

Пути формирования поликультурного сознания учителей и учеников

в мультикультурном обществе..............................................................................................

Балмагамбетова Б.А.

Желілік қоғамдастық - кәсіби дамудың басты кепілі.........................................................

Турмамбетова А.Т.

Жаңа дәуір келбеті – Мәңгілік Ел.........................................................................................

Умарова А.С.

Инновациялық технологияларды қолдану – уақыт талабы................................................

Уразалина А.Т.

Бейіндік оқытуды ұйымдастыру...........................................................................................

Шаштыгарин М.М.

Профессиональная компетентность современного педагога.............................................

Педагогикалық зерттеу: ізденіс пен тәжірибе

Берденова С.Ж.

Балалардың жан сұлулығын,тән сұлулығын жетілдіру жұмыстары................................

Жубаева Ж.О.

Бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби шеберлігін жетілдіруде жаңартылған

білім беру бағдарламасының маңызы................................................................................

Калимагамбетова А.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушылардың функционалдық

сауаттылығын дамыту............................................................................................................

Нурмухамбетова А.С.

Қысқа мерзімді курстарда CLIL технологиясын енгізу.....................................................

Серікқызы Қ. Студенттердің құндылық қабілеттерін бейімдеу................................................................

Сұлтанғалиева Ж.Б.

Бастауыш класс оқушыларының танымдық белсенділігін арттыру.................................

Туржанова М.К. Қазақтан тарих оқытуда оқушылардың функционалдық сауаттылығын

қалыптастыру..........................................................................................................................

9

15

16

20

25

28

30

31

33

35

38

40

42

44

45

47

4

Мектептегі тәрбие

Базарғалиев Ғ.

Профессор қ.б.сейталиевтің педагогикалық мұраларындағы ұлттық

тәрбие идеялары.....................................................................................................................

Қаленова Г.С.

Отбасы тәрбиесі-қоғам негізінің бастауы............................................................................

Мадетхан Н.

Сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушыларды отан сүйгіштікке тәрбиелеу.................

Нұрсара Ж. Ұлттық- этникалық тәрбие ол адамгершілік тәлім-тәрбиенің іргетасы............................

Утеумаганбетова Ж.Е.

«Мәңгілік ел» Ұлттық идеясы негізінде патриоттық тәрбиені дамыту............................

Ұстаз тәжірибесінен

Айдынова Г.Д.

Кальций және оның қосылыстары........................................................................................

Ақмалаева С.Е. Қарахан мемлекеті..................................................................................................................

Аликулова Н.М., Бажабай Т.С.

Біз – жеңістің ұрпақтарымыз!.............................................................................................

Аликулова Н.М., Бажабай Т.С. Мен оқимын! Біз оқимыз! Бәрі оқиды!................................................................................

Аманғожина Х.Ә.

Түймедақтар әлемі..................................................................................................................

Аубакирова Т.К.

Елімнің еркіндігі – Тәуелсіздік.............................................................................................

Бабаниязов Ж.С.

Есептеуіш техникасының даму тарихы.........................................................................................

Бекет Г.С.

Былғардан жасалған бұйымдар.............................................................................................

Бердигожина А.Е.

В.Сухомлинский «Ақ шаш»..................................................................................................

Брешова М.Б.

Сөйлем.....................................................................................................................................

Бтеналина З.А. Вводные слова, их значения..................................................................................................

Есенжолова Н.А.

Портфолио-мұғалімнің өзін-өзі бағалау құралы.................................................................

Естурина Р.Б., Нуркасынова С.М.

Әке, Ана үш-ақ әріп тіршілік, Үш әріптен үлбірейді гүл шығып......................................

Жайлханова А.Ж.

Антоним..................................................................................................................................

Жанзакова М.А.

М.Дулатұлы «Шешенің балаларын сүюі»...........................................................................

Жетенова А.Ж.

Тас дәуірі.................................................................................................................................

Жумагельдиева Н.С.

Буылтық құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшеліктері............................

51

53

55

57

60

62

63

65

67

68

69

71

73

75

77

78

80

82

83

85

87

88

5

Жұбат С.Т.

Сүйектің құрамы, құрылысы, олардың пішіндері және қызметі.......................................

Жұбатқанова С.М.

Ә Табылды Дақылдар әні.......................................................................................................

Искакова Ш.С. Тіл жүйрікте кім жүйрік?.......................................................................................................

Канымкулова Д.В.

Үлес.Жай бөлшектер..............................................................................................................

Касимова Ж.А.

Қар астындағы ұялар (Аңшының әңгімесі).........................................................................

Кенешова Ж.А.

Қазақ хандығының құрылуы...............................................................................................

Мамытова А.Х.

Schools in Great Britain...........................................................................................................

Махатова А.Ж.

Әдебиет әлемінде...................................................................................................................

Мединаева Г.М.

«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры.........................................................................................

Мунайтбасова Н.М. Қазақ хандығының құрылғанына 550 жыл!.........................................................................

Мурзабекова Д.Ж.

Меншіктеу операторы. Сандық функциялар.......................................................................

Ниеткалиева Г.М. 1837-47 жж. Кенесары Қасымұлы бастаған қозғалыс........................................................

НугимановаМ.Б.

Су. Табиғаттағы су айналымы..............................................................................................

Пурханов С.К.

Қазақ халқының әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері......................................................

Рсалина Г.И.

Сауатсыздықты жою, халыққа білім беру жүйесінің дамуы және

Саяси ағартушылық............................................................................................................

Рүстем Г.Е.

Тірі ағзалардың Жер қабықтарына әсері..............................................................................

Рысқұлова Ш.С.

Қарапайым графикалық редакторы. Суретті ашу, сақтау..................................................

Самиянова А.Е.

А.Құнанбаев. «Сабырсыз, арсыз, еріншек».........................................................................

Сарсенова М.А.

Қуат..........................................................................................................................................

Сисенова А.Б.

Сын есім..................................................................................................................................

Тансыкбаева Г.М. Виды углов.Транспортир.......................................................................................................

Темирбаева А.А.

Sport.........................................................................................................................................

Тлепбергенова Р.Б. 1920-1930 жылдардағы Қазақстан мәдениеті......................................................................

ТоктасоваС.Б.

Ұлулар типі. Бауыраяқты ұлулар класы. Қосжақтаулылар класы. Басаяқты

ұлулар класы...........................................................................................................................

91

92

94

96

98

99

102

103

106

108

110

112

113

116

117

118

120

122

125

128

130

132

132

133

6

Тулегенова Г.Б.

Алгоритм типтері (сызықты, тармақталу және циклдік алгоритмдер).............................

Турешова Ф.С.

Алгебралық қосынды. Қосудың ауыстырымдылық және терімділік қасиеттерін

пайдаланып, алгебралық қосындының мәнін табу.............................................................

Умиралина Т.С.

Ң дыбысы мен әрпі.................................................................................................................

Утеген Ж.Р.

Атом құрамы және құрылысы...............................................................................................

Шаманова Э.Ж. Ққ дыбысы мен әріпі............................................................................................................ Абдинагиева Г.К.

Сөйлеу мәдениеті................................................................................................................

135

137

140

141

143

144

7

ИНФОРМАЦИОННЫЕ ВЕСТИ

Уважаемые педагоги! Вашему вниманию предлагаются основные мероприятия научно-

методического характера филиала АО «НЦПК «Өрлеу» - института повышения

квалификации педагогических работников по Актюбинской области, вызвавшие

положительный резонанс педагогической общественности. В третъем квартале 2016 года

сотрудниками филиала был проведен ряд важных мероприятий.

1. 30 июня 2016 года на базе филиала проведена Республиканская педагогическая

студия «Шуақты мұғалім – болашақтың жарығы» в режиме онлайн. Участники уделили

внимание роли учителя в становлении духовно-нравственного потенциала учащихся. В

Республиканской педагогической студии приняли участие руководители образовательных

организаций, ученые, магистранты, учителя предмета «Самопознание», а также

профессорско-преподавательский состав филиала АО НЦПК «Өрлеу» Жамбылской,

Атырауской, Мангистауской, Западно-Казахстанской, Северо-Казахстанской областей.

В ходе мероприятия заместитель директора института повышения квалификации

педагогических работников по Актюбинской области, к.п.н. Кибатаева Н.К. поделилась

мыслью с участниками студии о деятельности учителя самопознания, отвечающего

современным требованиям. В завершении учителя средней школы №6 имени Г.Актаева, СШ

№30 г.Актобе, прошедшие курсы повышения квалификации по программе «Самопознание»,

дали исчерпывающие ответы на вопросы, поступившие в студию и поделились

практическим опытом работы. Тренеры института повышения квалификации педагогических

работников по Актюбинской области Токбасова А.С., Култаева Л.А., Сеткереева Г.А. вместе

с участниками педагогической on-line студии завершили работу исполнением песни

«Ұстазым».

2. Согласно плану АО НЦПК «Өрлеу» – института повышения квалификации

педагогических работников по Актюбинской области с 28 марта по 12 августа научно-

преподавательским составом института реализованы на практике идеи обновленных

образовательных программ курсов повышения квалификации, обеспечивающих

индивидуализацию и непрерывность профессионального развития учителей начальных

классов, казахского, русского, английского языков, музыки, технологии и изобразительного

искусства. На курсах повышения квалификации педагогов в рамках обновления содержания

образования широко использовались активные стратегии, а также современные

интерактивные методы и приемы обучения.

3. В период с 22.08 по 18.09 2016 года на базе филиала АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по

Актюбинской области был организован первый этап курса «От сердца к сердцу» по

программе НДО «Самопознание» «Общечеловеческие ценности на уроках» для 50 педагогов

(28 учителей с казахским языком обучения, 22 с русским языком обучения) организаций

образования области.

Цель курса:

способствовать духовно-нравственному преображению личности педагога, раскрытию

его внутреннего потенциала.

способствовать усилению духовно-нравственного потенциала образования,

обеспечивающего эффективность воспитательной работы.

обеспечить учителей знаниями и практической готовностью по организации процесса

преподавания предмета «Самопознание», способствующего воспитанию достойной

личности, живущей в согласии с совестью, позитивно мыслящей и осознающей свой долг.

На первом этапе курса «От сердца к сердцу» (в объеме 160ч.) – были рассмотрены

вопросы о приоритетах нравственно-духовного в современном мире, историко-философские

основы программы духовно-нравственного образования, о новых подходах к гуманизации

современного образовательного пространства, о вечных общечеловеческих ценностях.

Диалоговая форма работы создавала благоприятные условия для выполнения первого этапа

«От сердца к сердцу» программы курса, а также позволила достигнуть максимальной

8

активности слушателей курсов, обеспечила причастность и сопричастность к идеям и

ценностям, возможность раскрыть «Кто есть Я?». Педагоги посетили уроки «Самопознание»

в СШ №3, №25, №30, №40 г.Актобе.

1. 15 августа 2016 года на базе Актюбинского колледжа транспорта, коммуникаций и

новых технологий в 10-00 состоялось открытие областного семинара-диалога для

преподавателей колледжа на тему: «Гендер и образование: человек и общество», в котором

приняли участие преподаватели, методисты, студенты актюбинских колледжей, специалисты

инновационного отдела филиала АО «НЦПК «Өрлеу».

В первой части семинара участникам была представлена слайдовая презентация,

основная цель которой рассмотрение ключевых понятий и законодательной базы по

вопросам равных прав и возможностей в соответствии с Конституцией Республики

Казахстан.

Преподавательским составом колледжа транспорта, коммуникаций и новых технологий

был представлен теоретический и практический материалы по вопросам семьи, женщин и

детей, где определен главный принцип - равенство прав супругов в семье, приоритет

семейного воспитания детей, защита прав и интересов всех членов государства, как мужчин

– так и женщин.

В заключении семинара-диалога была проведена рефлексия, которую провели

специалисты инновационного отдела и особо отметили ключевые вопросы, активизировали

деятельность участников семинара посредством применения стратегий критического

мышления с целью последующего применения на собственных занятиях. После подведения

итогов участники семинара-диалога пришли к выводу, что актуальность гендерного

исследования определяется необходимостью адекватной реакции педагогической науки и

практики на происходящие перемены в жизни общества, которые предопределяют

интенсивность и масштабность реформ современной системы образования.

Уважаемые педагоги! Мы рады приветствовать Вас на страницах журнала

«Әдіскер жаршысы» и очень надеемся, что наше сотрудничество не только сохранится,

но и будет постоянно развиваться и совершенствоваться.

Ждем от Вас новых публикаций и новых материалов «Из опыта работы...».

Редакционная коллегия

9

ОТ ИДЕИ «ТРИЕДИНСТВО ЯЗЫКОВ» ДО ПОЛИЯЗЫЧНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В КАЗАХСТАНЕ

Кибатаева Н.К.,

к.п.н., зам.директора филиала АО «НЦПК «Өрлеу»» ИПК ПР по Актюбинской области

Мир стремительно меняется. В быстро-

изменяющемся мире вопрос о создании ин-

новационной полиязычной модели является

актуальным и значимым. Это назревшая

жизненная необходимость, поскольку интен-

сивные темпы и уровень развития науки и

техники в мире требуют свободного владе-

ния иностранными языками для более ка-

чественного и полноценного получения

необходимых теоретических и практических

знаний, умений и навыков.

Одним из важнейших аспектов проис-

ходящей в казахстанском обществе экономи-

ческой и социальной модернизации высту-

пает политика в области языка. Внимание

Лидера нации к этой составляющей государ-

ственной политики очевидно и заслуживает

самого пристального изучения и анализа, по-

скольку именно в нашей республике реали-

зуется уникальный проект, инициированный

Главой государства «Триединство языков».

В современном мире, полиязычном и

мультикультурном, как никогда актуальна

проблема сопряженности языков, поиск эф-

фективных и жизнеспособных программ в

области языков по консолидации общества.

В связи с этим значимость и актуальность

полиязычного образования, являющегося ре-

зультатом внедрения идеи Президента о три-

единстве языков, не вызывают сомнения.

По мнению Президента Н.Назарбаева

«...Казахстан уникален и силен своей много-

национальностью. На его земле сформирова-

лось уникальное поликультурное простран-

ство… Поликультурность Казахстана – это

прогрессивный фактор развития общества.

Евразийские корни народов Казахстана

позволяют соединить восточные, азиатские,

западные, европейские потоки и создать

уникальный казахстанский вариант развития

поликультурности».

Проживание различных этносов в рес-

публике обусловливает проведение государ-

ственной языковой политики и предусмат-

ривает взаимодействие национальных куль-

тур. Благодаря принятию законов РК «О язы-

ках в Республике Казахстан» в 1989 и 1991

годах, а также соответствующей статьи

Конституции стало возможным начать воз-

рождение национального образования. В

республике значительно расширилась сеть

организаций с казахским и другими языками

обучения.

Языковые знания сегодня рассматрива-

ются как триединство ценностей: 1) языко-

вое образование как государственная цен-

ность; 2) языковое образование как общест-

венная ценность; 3) языковое образование

как личностная ценность. В своих выступле-

ниях и обращениях Президент страны

Н.А.Назарбаев неоднократно говорил о

важности и значимости развития полиязычия

для многонационального казахстанского

общества.

Идею триединства языков в Казахстане

Президент впервые озвучил ещё в 2004 году,

впоследствии неоднократно к ней возвра-

щаясь. Так, в октябре 2006 году на ХІІ

сессии Ассамблеи народа Казахстана Глава

государства вновь отметил, что знание, как

минимум, трех языков важно для будущего

наших детей. А уже в 2007 году в Послании

народу Казахстана «Новый Казахстан в

новом мире» Глава государства предложил

начать поэтапную реализацию культурного

проекта «Триединство языков». Именно с

этого момента и начинается отсчёт новой

языковой политики независимого

Казахстана, которая сегодня может служить

примером для других стран мира по степени

популярности в обществе и уровню своей

эффективности. Гармонично войдя в процесс

БІЛІМ САПАСЫН ЖАҚСАРТУ ЖОЛДАРЫ

10

духовного развития народа, языковая

политика неотделима от общей политики

масштабной социальной модернизации.

«Казахстан должен восприниматься

во всем мире как высокообразованная стра-

на, - неоднократно подчёркивал Президент,-

население которой пользуется тремя языка-

ми. Это: казахский язык - государственный

язык, русский язык - как язык межнацио-

нального общения и английский язык - язык

успешной интеграции в глобальную

экономику».

Для казахстанцев идея триединства

языков особенно важна, поскольку сформу-

лирована была Главой государства как ответ

на вызов времени, как решение насущной

жизненной потребности общества, активно

интегрирующегося в глобальный мир.

Интеграция Казахстана в мировое со-

общество зависит сегодня от осознания и

реализации простой истины: мир открыт

тому, кто сможет овладеть новыми знаниями

через овладение доминирующими языками.

Благодаря инициативе Президента наше

государство приступило к реализации кон-

цепции полиязычия в образовании, потому

что именно полиязычие послужит укрепле-

нию конкурентоспособности Казахстана.

Сегодня невозможно представить себе,

что где-то ещё существуют страны, люди

которых владели бы только одним языком. И

в реальности нет цивилизованных государ-

ств, где жила бы только одна нация. Для нор-

мального функционирования любого много-

национального государства весьма сущест-

венно формирование двуязычия и полиязы-

чия. Полиязычие – «употребление несколь-

ких языков в пределах определенной со-

циальной общности (прежде всего государ-

ства); употребление индивидуумом (группой

людей) нескольких языков, каждый из кото-

рых выбирается в соответствии с конкретной

коммуникативной ситуацией».

Обучение иностранному языку форми-

рует коммуникативное умение, столь необ-

ходимое для человека как члена общества,

члена коллектива, члена семьи. Оно предпо-

лагает умение слушать собеседника, всту-

пать в общение и поддерживать его.

Английский язык как средство международ-

ного общения занимает в мире лидирующую

позицию. Это связано, прежде всего, со стре-

мительным развитием высоких технологий

(космических, информационных лазерной

техники, био – и нанотехнологий), экономи-

ки. Применение новых методов, технологий

обучения иностранным языкам будет

способствовать развитию таких качеств

личности, которые являются востребованны-

ми современным поликультурным и много-

язычным обществом. Поэтому проблема ис-

пользования эффективной методики препо-

давания английского языка в школе пред-

ставляется очень важной.

Владение казахским, русским языком и

иностранным языками становится в казах-

станском обществе неотъемлемым компо-

нентом личной и профессиональной деятель-

ности человечества. Всё это в целом вызы-

вает потребность в большом количестве

граждан, практически и профессионально

владеющих несколькими языками и полу-

чающих в связи с этим реальные шансы

занять в обществе более престижное как в

социальном, так и в профессиональном

отношении положение. Одной из задач при-

общения подрастающего поколения к уни-

версальным, глобальным ценностям, форми-

рования у подростков умений общаться и

взаимодействовать с представителями сосед-

них культур в мировом пространстве. В этой

связи понимание роли языков в современном

мире ставит перед нами вопрос обучения

языкам и повышение уровня языковой под-

готовки учащихся, а так же учителей школ,

которые должны знать свой родной язык и

язык международного общения –

английский.

Казахстан - многонациональная страна.

Жизнь сложилась так, что люди разных на-

циональностей живут здесь в одной большой

дружной семье, знакомятся с языками пред-

ставителей других национальностей, изуча-

ют их языки. По опросу (опросом были охва-

чены 1392 респондента из 5-ти областей

Казахстана), сделанному Р.Б.Абсаттаровым

и Т.С.Садыковым, «каждый респондент со-

общил, что живет по соседству с представи-

телями не менее пяти различных националь-

ностей, 83,1% опрошенных имеют среди

представителей других национальностей

близких друзей, более 50% – близких родст-

венников, 91,9% – приглашают и сами ходят

в гости к людям других национальностей» .

11

В этих условиях актуализируется проб-

лема становления и развития полиязычного

образования. Для решения поставленной

Президентом задачи эффективного внедре-

ния полиязычия в образование необходимо

привести в единую систему фрагментарно

наработанную практику полиязычного обра-

зования в отдельных вузах и школах Респуб-

лики Казахстан и обеспечить преемствен-

ность образовательных программ. Это потре-

бует, в свою очередь, разработки комплекса

научно-методических рекомендаций по реа-

лизации принципа преемственности поли-

язычного образования в системе «школа-

вуз», социально-экономический эффект ко-

торых определяется тем, что будут созданы

реальные предпосылки для решения задач,

поставленных в Государственной программе

развития образования на 2011-2020 годы:

«...подготовка педагогических кадров с

полиязычным образованием в вузах

страны».

С целью создания инновационной, по-

лиязычной модели образования количество

школ, предоставляющих образование на трех

языках, увеличится с 33 до 700, в том числе

количество школ сети «Назарбаев интел-

лектуальные школы» расширяется с 6 до

20. Эти школы станут базовыми площад-

ками для апробации полиязычной модели

образования, инноваций в образовании» .

«Министерством образования и науки

сделаны конкретные шаги по внедрению по-

лиязычного образования в вузах страны, в

частности, расширен объем кредитов на

изучение языков в Государственных стан-

дартах по направлению «Образование», что

позволит студентам третьего года обучения в

объеме 2-х кредитов изучать дисциплины

«Профессиональный казахский/русский» и

«Профессионально ориентированный инос-

транный язык».

Базовыми вузами республики по вне-

дрению полиязычного образования, в числе

которых Карагандинский государственный

университет имени академика Е.А.Букетова,

накоплен определённый опыт по подготовке

педагогических кадров в области полиязы-

чия, проведена комплексная работа по фор-

мированию учебно-методических материа-

лов на английском языке, создана академиче-

ская база для эффективного изучения казах-

ского, русского и английского языков, нача-

та языковая подготовка преподавателей.

Авторскими коллективами разработаны

учебно-методические комплексы по спе-

циальным дисциплинам на английском язы-

ке, изданы под грифом Министерства обра-

зования и науки трёхъязычные терминологи-

ческие словари, опубликованы учебные

пособия, практикумы, успешно реализуется

Республиканская бюджетная программа

«Повышение квалификации и переподго-

товка кадров государственных организа-

ций образования».

Совместно с Республиканским научно-

практическим центром Министерства обра-

зования и науки «Дарын» проводятся обу-

чающие семинары, республиканские олим-

пиады по английскому языку, разрабатыва-

ются учебно-методические комплексы на

английском языке для специализированных

школ с обучением на трёх языках. По госу-

дарственной программе учебники нового

поколения издаются в стране на шести язы-

ках: казахском, русском, уйгурском, узбек-

ском, турецком и немецком. Иностранные

языки изучаются во всех школах. Если

учесть, что обучение осуществляется на го-

сударственном, казахском и языке межна-

ционального общения, русском языках в

школах, колледжах и вузах, а в учебных пла-

нах всех учебных заведений предусмотрено

изучение, кроме русского, еще, как мини-

мум, одного иностранного языка, то можно

говорить, что в Казахстане уже сформиро-

валась двуязычная ситуация и имеется тен-

денция полиязычного образования.

«Сейчас в Казахстане в основном ут-

вердилось двуязычие как важнейшее направ-

ление культуры межнационального общения.

Человек, владеющий кроме родного языка

языком другого народа, получает возмож-

ность общаться с большим количеством лю-

дей, приобщаться к материальному и духов-

ному богатству, выработанному носителями

языка другого народа, ближе и глубже знако-

миться с его историей, культурой».

По поручению Главы государства,

начиная с 2013 года, в школах республики с

1 класса вводится изучение английского

языка. Уже через 5 лет эти школьники нач-

нут изучать уже дисциплины на английском

языке. К тому времени необходимо подгото-

12

вить квалифицированные кадры для осу-

ществления такой работы. Предпринимаются

конкретные и эффективные меры в вузах по

подготовке полиязычных учительских кад-

ров. Новая модель образования будет ст-

роиться на трех языках. Именно такую за-

дачу перед казахстанцами ставит Глава

Государства в ближайшей перспективе.

Полиязычие – основа формирования

поликультурной личности. Полиязычным

можно назвать человека, говорящего, пони-

мающего и умеющего в различных ситуа-

циях общения пользоваться иностранными

языками. Изучение иностранного языка еще

не говорит о получении образования. О по-

лиязычном образовании можно говорить в

тех случаях, когда на изучаемом иностран-

ном языке преподаются еще другие учебные

дисциплины, например, литература изучае-

мого языка, страноведение и т.п.

Годы развития суверенного Казахстана

показывают, что двуязычие и полиязычие в

обществе не только не ущемляет права и

достоинства казахского языка, но и создаёт

все необходимые условия для его развития и

прогресса. Но это зависит от глубоко проду-

манной языковой политики Президента

Назарбаева и государства и способности на-

циональной интеллигенции сохранить и раз-

вить культуру, историю и язык казахского

народа. Концепция языковой политики

Республики Казахстан определяет русский

язык как основной источник информации по

разным областям науки и техники, как сред-

ство коммуникации с ближним и дальним

зарубежьем.

Развитие государственного казахского

языка, сохранение и развитие русского, осу-

ществление политики полиязычного образо-

вания задача важнейшая, но трудная. Решить

эту задачу можно только сообща, усилием

всех членов общества. Поэтому, развивая по-

лиязычное образование, мы должны ставить

его целью не просто знание всеми детьми

трех языков, а в первую очередь, интеграцию

мировоззрения трех культурных кодов.

Необходимо сделать так, чтобы нечто

объединяло всех юных граждан страны вне

зависимости от того, в какой школе они

учатся и на каком языке. Иными словами, в

развитии по-лиязычного образования мы

должны стре-миться к достижению трех

целей: 1) знание языков, 2) интеграция

мировоззрения, 3) воспитание достойных

граждан страны.

Для реализации этой идеи разработаны

стратегия развития полиязычного образова-

ния, пакет нормативных документов, плани-

руется подготовка педагогических кадров

для системы полиязычного образования, а

также разработаны модели по обучению

казахскому и русскому языкам, аналогичные

международной системе обучения

английскому языку.

Это позволит сформировать единую

методологию обучения языкам. В рамках

реализации культурного проекта «Триедин-

ство языков» стоит задача повысить роль го-

сударственного языка как фактора укрепле-

ния государственности Казахстана, сохра-

нить высокий уровень знания русского язы-

ка, а также создать условия для успешного

овладения английским языком.

В Казахстане уже начата работа по раз-

витию центров обучения языкам. С 2007

года в специализированных школах для ода-

ренных детей в экспериментальном режиме

начато внедрение программы полиязычного

образования, направленной на углубленное

изучение казахского (государственного),

русского и английского языков и преподава-

ние предметов естественнонаучного и мате-

матического циклов на английском языке.

Наряду с этим, в 20 вузах страны, в том

числе, национальных и ведущих региональ-

ных, открыты специальные отделения по

подготовке полиязычных кадров приори-

тетных специальностей инженерно-техниче-

ского и естественно-научного направлений.

В настоящее время уже функцио-

нируют 33 специализированные школы с

обучением на трех языках, а в следующем

учебном году их количество увеличится до

700. В отдельных вузах (или факультетах)

начата работа по обучению на трех языках.

Успешным примером практической реализа-

ции казахстанской модели полиязычного

образования являются Назарбаев Интеллек-

туальные школы и Назарбаев Университет,

преподавание в котором ведется на

английском языке. Обучение в этих

передовых образовательных центрах откры-

вает для казахстанской молодежи дополни-

13

тельные перспективы интеллектуального,

профессионального и карьерного роста.

Вместе с тем активизация полемики

вокруг языковой ситуации в Казахстане в

последние несколько лет свя-зана с

полиязычием, что позволяет говорить о

новых гранях языкового образования. На-

ряду с этим необходимо провести конструи-

рование нового содержания языкового обра-

зования, концептуально обоснованного, про-

граммно спроектированного, реализация ко-

торого должна регламентироваться типовы-

ми требованиями, научно обоснованными

предписаниями и рекомендациями.

Учитывая положительный опыт по реа-

лизации полиязычного обучения в казахско-

турецких лицеях, областных школах-интер-

натах для одаренных детей, международной

школы «Мирас», Министерством образова-

ния и науки было принято решение о поэтап-

ном внедрении обучения на трех языках с 7-

го класса в школах, предусмотрев изучение

одного или нескольких предметов естест-

венно-математического цикла на английском

языке, казахского языка и литературы, исто-

рии Казахстана в школах с русским языком

обучения - на казахском языке, по программе

школ с казахским языком обучения; рус-

ского языка и литературы в школах с казах-

ским языком обучения - на русском языке,

по программе школ с русским языком обуче-

ния. В связи с тем, что на сегодняшний день

в системе образования отсутствует единая

методика полиязычного преподавания

школьных предметов, в том числе и для кур-

са информатики, актуализируется вопрос о

проведении научных исследований в данной

области.

В ходе исследования был изучен поло-

жительный опыт стран, в которых полиязыч-

ное обучение прошло апробацию в системе

образования (Канада, Бельгия). На основе

изученного опыта стоит отметить, что необ-

ходим поэтапный переход к изучению пред-

метов на нескольких языках, так как резкий

переход, может негативно отразиться не

только на качестве усвояемости материала,

но и на развитие нежелания изучения пред-

мета у учащихся.

В связи с этим первостепенно предла-

гается внедрение полиязычного обучения в

отдельные фрагменты урока с применением

новых методов обучения, основанных на

проведении нестандартных видов уроков.

Примером может являться опыт применения

игровой модели проведе-ния уроков с

применением видеоуроков на иностранном

языке.

Сегодня перед системой образования

ставится задача внедрения новейших мето-

дик уже дошкольной подготовки и раннего

трехъязычия, а в 32-ти вузах страны с 1

сентября 2012 года внедрена подготовка

более 5,5 тысяч студентов спецотделений.

Это позволит в ближайшее время получить

не только конкурентоспособных полиязыч-

ных специалистов, но и осуществить массо-

вое внедрение полиязычия на всех этапах

образования «дошкольное образование-шко-

ла- вуз».

Считаем важным обратить внимание на

формирование компетентностного подхода к

обучению языкам в рамках полиязычного об-

разования, поскольку в основной школе язы-

ки традиционно изучались в трех аспектах:

теоретические аспекты языка, формиро-

вание орфографических и пунктуационных

навыков, развитие связной речи и совер-

шенствование речевой культуры.

Неслучайно сегодня остается актуаль-

ным вопрос о важности лингвокультуровед-

ческого и страноведческого аспектов в мето-

дике преподавания языков, необходимости

сопоставительной грамматики и стилистики

с родным языком студентов. К слову, тради-

ционные ошибки на согласование (при от-

сутствии в казахском языке категории рода),

предложное управление (при отсутствии в

родном языке студентов предлогов), пра-

вильное интонирование речи (при наличии

разных интонационных конструкций и моде-

лей интонирования в сравниваемых языках)

и т.д. требуют систематической работы на

каждом занятии.

Знание двух и более языков – явление

прогрессивное, оно способствует ускоренно-

му интеллектуальному развитию, формирует

гибкость мышления. По мнению Олжаса

Сулейменова, если программа триязычия бу-

дет реализована в республике, то через деся-

ток лет перед нашей молодёжью будет от-

крыт весь мир. Важно отметить тот факт, что

полиязычное образование стало активно

внедряться в систему среднего образования.

14

Сегодня как никогда важны разработки

новых креативных подходов в обучении язы-

кам, предполагающим комплексный подход

к триязычию, без которой невозможно реа-

лизовать профессиональную языковую под-

готовку высококвалифицированных специа-

листов.

Таким образом, одним из актуальных и

перспективных направлений научных ис-

следований для современного образования

являются направления, связанные с разра-

боткой полиязычных методик и технологий

обучения, и, в частности, методик и техноло-

гий преподавания информатики на англий-

ском языке.

Н.Назарбаев в своем вступлении пояс-

нил, что в старших классах постепенно нуж-

но переходить на английский язык, как

произошло в Малайзии, и повсеместно пе-

рейти на английский язык при получении

высшего образования. Также Глава государ-

ства обратил внимание НАТО, что с каждым

годом увеличивается количество представи-

телей некоренной национальности, владею-

щих казахским языком.

«Развитие казахского языка еще не

знало таких масштабов и темпов, сколько

неказахов сегодня знает казахский язык, я не

рискну посчитать, много. При этом в

Казахстане широко используется русский

язык, как язык межнационального общения,

как родной язык нашего огромного

стратегического соседа России.

Ранее Глава государства говорил о не-

обходимости преподавания всех предметов в

старших классах на английском языке. Сов-

ременная молодежь должна знать как мини-

мум три языка. «Родители должны быть нас-

троены на то, чтобы дать детям образование.

Триязычие обязательно!» - подчеркнул

Назарбаев. Он пояснил, что в мире огромное

количество научной и технической литерату-

ры издается на английском языке и далеко не

весь этот объем переводится на казахский и

русский языки.

По словам Президента, молодые люди

должны знать казахский язык как государ-

ственный, русский как язык межнациональ-

ного общения и английский в качестве меж-

дународного. «В Швейцарии, например, каж-

дый водитель такси должен знать пять язы-

ков. И это ничего, молодежь должна это

освоить»,- отметил Глава государства.

Глава государства Н.Назарбаев пору-

чил разработать дорожную карту развития

трехъязычного образования. Президент

Казахстана Н.Назарбаев на открытии XXII

сессии Ассамблеи народа Казахстана пору-

чил разработать проект трехъязычного обра-

зования, передает корреспондент

Tengrinews.kz.

«Призываю всех родителей направлять

детей, в детстве все возможно. В нашем

поколении не было возможности. Я знаю,

что казахстанские родители стремятся дать

общее образование детям в лучших школах,

за рубеж отправляют. Поэтому Ми-

нистерству образования и науки и Минис-

терству культуры совместно разработать

дорожную карту развития трехъязычного

образования», - поручил Глава государства.

«Государство заботится о развитии

языков всех этнических казахстанцев, мы

наращиваем темпы внедрения трехъязычия.

Это не выдумка, это необходимость. 20%

казахстанцев владеют английским языком,

то есть знание трех языков- путевка в

глобальную жизнь», - подчеркнул Глава

государства.

15

БІЛІМ БЕРУДЕ ПЕДАГОГТАРДЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН

ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ

Галимжанова М.А.

п.ғ.к., профессор, Халықаралық Ақпараттандыру Академиясының академигі

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институты директоры

Қазіргі таңда

Қазақстандық білім бе-

ру жүйесінің әлемдік

білім беру кеңістігіне

енуі аясында педагог-

тің жеке тұлға ретін-

дегі бейнесі, оның кә-

сіби біліктілігі айрық-

ша мәнге ие болуда.

Оқу орнындағы педа-

гог білім беру үрдісін жаңартудағы басты

тұлға. Бүгінгі өмір талабына лайық білім бе-

ру жүйесін модернизациялау үрдісі қарқын-

ды жүргізіліп жатқандығын бүгінгі таңда

айтып жату да артықтау сияқты. Бұл бағыт-

тағы игі істер ел дамуының стратегиялық

міндеттерімен, «Мәңгілік ел» идеясымен ұш-

тасып жатқаны айқын. «ХХІ ғасырда білімін

дамыта алмаған елдің тығыраққа тірелері

анық» деген ойды ел Президенті бекер

айтпаса керек.

Қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құру-

лар, экономиканы дамытудағы жаңа страте-

гиялық бағдарлар, қоғамның ашықтығы,

оның жедел ақпараттануы мен қарқынды

дамуға бет алысы білімге қойылатын

талаптарды түбегейлі өзгертті.

Қазіргі жағдайда қоғамның білім дең-

гейі мен интеллектуалдық әлеуеті ұлттық

байлықты құрайтын маңызды сипатқа ие.

Болашақ ұрпағымыздың білімділігі, кәсіби

икемділігі, шығармашылыққа талпынысы

және қолайсыз жағдайларда әрекет ете білуі

еліміздің дамуына, тұрақтылығына және қа-

уіпсіздігіне негіз бола алады. Оған сапалы

білім, оқушының оқуға және білімін өмір

бойы жетілдіруге дайындығы еліміздің бү-

гінгі әлемдегі бәсекеге қабілеттілікті қамта-

масыз ететін экономикалық және әлеуметтік

дамуының маңызды факторы, негізгі алғы-

шарт болып табылады.

Білім беру жүйесін жаңғырту жағда-

йында мұғалімдердің біліктілігін арттыру

мәселесі-аса өзекті мәселелердің біріне айна-

лып отыр. Қазіргі білім беру мекемесінде

қайсыбір өзгерістер орын алмасын, ол ең

алдымен мұғалімдер тұлғасының ерекшелік-

терімен байланысты болмақ.

Педагогика – ақиқат ғылыми көзқарас

болып есептелетін және объективтік дүниені

танудың, білудің және ғылыми білімнің

дамуының бірден-бір әдісі болып саналатын

философия негізінде дамиды. Біздің елімізде

тәрбиенің, білім берудің, оқытудың бір ізді

жүйесі құрылған.

Педагогика – үнемі дамып отыратын

ғылым. Тәрбие мен білім берудің барлық са-

лаларына ғылыми болжам жасау мақсатында

және негізгі мәселелерді ғылыми-теориялық,

тәжірибелік жағынан терең талдау үшін

педагогика ғылымында мынадай зерттеу

әдістерінің жүйесі қолданылады.

Педагогикалық құзырлық түсінігі.

«Құзырлық» сөзі «құзыр» сөзінен алынған

туынды сөз екендігіне баса назар аударамыз.

Бұл туралы қазақ тілі терминдерінің салалық

ғылыми түсіндірме сөздігінде: «құзыр (ком-

петенция) жалпы алғанда қайсыбір тапсыр-

маны орындауға қабілеттілік немесе бір нәр-

сені жасау» деп берілген. Ал Қазақстан Ұлт-

тық энциклопедиясында (6 том, 96б.) «құзы-

рет (компетенция)» нақты органның не лауа-

зымды тұлғаның заң жүзінде белгіленген

өкілеттіліктерінің, құқықтары мен міндетте-

рінің жиынтығы деп көрсетілген. Латын

тілінен аударғанда «құзырлық өз ісін жетік

білу, танымы мол, тәжірибелі» деген мағы-

наны білдіреді. Белгілі бір саладағы құзыр-

лықты меңгерген тұлға өз саласына сәйкес

білім мен біліктілікпен қаруланған қандай да

бір негізі бар ой-тұжырым жасайтын және

тиімді әрекет ете алатын адамды есептеуге

болады. Енді осы ұғымдардың мәнін

тереңірек талдайтын болсақ, онда «құзыр»

тұлғаның белгілі бір пәндер шеңберіне

қатысты білімі, біліктілігі, дағдысы мен іс-

16

әрекеттері тәсілінің өзара байланысқан сапа-

ларының жиынтығы, ал «құзырлық» адам-

ның іс-әрекеті саласына сай құзырлықтарды

меңгеруі. Бұл екі ұғымды керек болған жағ-

дайда бөліп қарастырады. Мысалы, құзыр-

лық оқушылар дайындығына алдын-ала қо-

йылатын талаптарды, ал құзыреттілік олар-

дың қалыптасқан тұлғалық сапасын және

белгілі бір саладағы іс-әрекетке қатысты

жинақталған тәжірибесін айтады.

Педагог іс-әрекеті білім саласында кә-

сіби міндеттерді шешуге бағдарланады. Іс-

әрекетін бағдарлау педагогтың интеллек-

туалдық қабілетіне байланысты, қандай білім

мен іскерліктерді игерген, педагогтың кәсіби

міндеттерін эвристикалық жолмен шеше

алуы, оқыту технологияларын қаншалықты

меңгергендігіне байланысты айқындалады.

Іс-әрекеттің бұл кезеңі педагог құзыретті-

лігінен шешіледі.

Құзырет – өкілетті қызмет адамы, сол

салада оның сәйкес білімі, танымы болуы

қажет және жауапты шешімдерді қабылдауға

құқылы.

Құзыреттілік – жұмыскердің өз білімі,

біліктілігі және дағдылары негізінде нақты

кәсіп аясында жоғары сапалы және

мөлшерлік еңбек нәтижелеріне жету үшін

нақты жұмыс түрлерін білікті атқара алу

қабілеті.

Біліктілік – адамның қандай да бір

кәсіби- еңбек қызметін орындауға деген

дайындық деңгейі немесе біліктілік–кәсіпті

меңгеру деңгейі. Біліктілік мінездемесі–

қандай да бір біліктілік деңгейі бар нақты бір

кәсіп маманы оны игеруге қажет білім, білік

және дағдыларға қойылған талаптар тізімі

белгіленген мемлекеттік құжат.

Кәсіби оқытушы педагогының құзыр-

лығы жоғары, әлеуметтік тұрғыдан жетілген,

әдіс-тәсілдерді меңгерген, шығармашылық-

пен жұмыс істейтін, өзін-өзі кәсіби жетілді-

руге ұмтылған маман. Педагог өз маманды-

ғының сапасын, біліктілігін арттыруды пси-

хологиялық тұрғыдан қамтамасыз етуі үлкен

роль атқарады. Педагогтың іс-әрекеті көбін-

де оның кәсіби шеберлігінің кеңістігіне қа-

тысты, педагогикалық қарым-қатынас меха-

низмдеріне, оқушылардың психологиялық

ерекшеліктерінің табиғатына да байланысты.

Кәсіби оқытушы педагогтың іскерлігінің

негізгі бағыты болашақ мамандардың кәсіби

білімін (теориялық және тәжірибелік)

жетілдіру болып табылады.

Біліктілік арттыру курстарында мұға-

лім өзінің күнделікті тәжірибесін өзгертуге

бағытталады, жаңа ақпараттар пен педа-

гогикалық тәжірибелермен алмасады. Егер

біліктілік арттырудың мүмкіндіктерін жүйе-

лендіретін болсақ, ол келесідей болмақ:

- вариативтілік-әрбір мұғалім өзіндік іс-әре-

кет бағдарламасы мен старатегиясын әзір-

лейді, сондай-ақ оның тұлғасының сапалары

туралы тұтас пайымдауға мүмкіндік алады;

- бағдарлылық-біліктілік арттырудың тұлға

үшін маңызды кешенді мақсаттарын зерде-

леп, қабылдауға деген мұғалімнің қарым-

қатынасы анықталады және күтілетін нәти-

желерді көрсете отырып, кезеңдік іс-әрекет

бағдарламасы бекітіледі;

- креативтілік білім меңгеру қазіргі оқыту

технологияларын пайдалана отырып, дара-

шығармашылық тәсіл негізінде ұйымдасты-

рылады;

- сәйкестілік нақты мәселені зерттеуге қа-

жет уақыт шығындарын есепке алуды талап

етеді және біліктілік арттыруда таңдалған ст-

ратегияға сәйкес нәтижелер мен шығындарға

көрегендік жасауды қамтамасыз етеді;

- икемділік оқытудың бейімдік жүйесінің

құрылуын, тыңдаушының дайындық деңгейі

мен ұсынылатын түпкі нәтижеге орай білік-

тілікті арттыру жүйесінің құрылымын анық-

тауды талап етеді;

- тәжірибеге сүйенушілік мұғалімдердің тә-

жірибесі оқыту көздерінің бірі ретінде пай-

даланылады, сондай-ақ нақты іс-әрекет құ-

рылымындағы танымдық үрдістер мен логи-

каның өзара байланысын анықтайды;

- кеңесушілік әрбір мұғалімнің жеке ерек-

шелігін ескере отырып, зерттелетін мәселе-

нің мазмұны төңірегінде алға қойған мақсат-

тарға жетудегі ұтымды әдіс-тәсілдерді таң-

дауда кеңес беруді қарастырады.

Теориялық идеяларға сүйене отырып,

құзырлық ұғымы: құзырлық алған білімін

пайдалана білу қабілеті; болашақ таңдайтын

мамандығына қатысты қабілеттер мен ше-

берліктерін меңгере білу; әлеуметтік даму

деңгейіне сәйкес келетін және қоршаған ор-

таның әсер ету факторларына төтеп бере

алатын тұлғаның интегративті қасиеттер

жиынтығы.

17

Педагогтың әлеуеті оның өмірге көзқа-

расымен, идеялық нанымымен өлшенеді.

Жас ұрпақты ұлттық рухта, жалпыадамзат-

тық құндылықтарды, пән арқылы қалыптаса-

тын құзыреттіліктерді, ізгілік, имандылық

қағидаларын білуді үйренуімен бағаланады.

Ендеше педагог оқу үрдісін

ұйымдастырушы қызметін лайықты атқару

үшін өзінің кәсіби әлеуетін үздіксіз көтеріп

отыруы керек. Оқуды, ізденуді тоқтатқан

жағдайда мұғалімнің беделі жойылады. Ал

қашаннан «шәкірттің жақсы болмағы

ұстазынан» екендігі бәрімізге белгілі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.К.Устемиров, Н.Р.Шаметов, И.Б. Васильев.

Профессиональная педагогика. Алматы

2005.- 432 с.

2.Қ.М.Нағымжанова. Оқыту технологияла-

рын таңдау және мұғалімнің кәсіби-

педагогикалық мәдениеті. Ж.К.Аубакирова.

Педагогикалық қарым-қатынастың психоло-

гиялық-педагогикалық негіздері.//

«С.Аманжолов оқулары-2005» атты Халық-

аралық ғыл.практ.қ конф. материалдары.

Өскемен 2005.-538 б

3.М.А.Ғалымжанова. «Мұғалімдердің ақпа-

раттық құзыреттілігін дамытудың педагоги-

калық шарттары».- Монография, Атырау:

2013.-212б.

4.Ғ.М.Кертаева. «Рахат» мектебі: жаңа

ғасырға жаңа мектеп. Павлодар, 2005. -297 б.

5.М.А.Ғалымжанова. Білім саласы жаңғырту

жағдайындағы біліктілікті арттыру- отандық

білім саясатының басты бағыты//«Қазақстан

Республикасындағы біліктілікті арттыру

жүйесінің жаңа үлгісі:тенденциялар және

даму перспективалары» халықаралық

ғылыми- практикалық конференция. –

Астана, 2013.Б.87-91.

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ МАЗМҰНЫ ЖАҒДАЙЫНДА МЕКТЕП ЖАСЫНА

ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҮШ ТІЛДЕ СӨЙЛЕУІН ДАМЫТУДЫҢ АЛҒЫ

ШАРТТАРЫ

Сарсенова Н.С.

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы

п.ғ.к., доцент, Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру»

кафедрасының меңгерушісі

Қазақстан Республи-

касының Президенті–

Елбасы

Н.Ә.Назарбаевтың

«Қазақстан-2050»

Стратегиясы қалыптасқан

мемлекеттің жаңа саяси

бағыты» атты Қазақстан

халқына Жолдауында білім беру саласының

стратегиясы мен саясаты айқындалды.

«2011–2020 жылдарға арналған ҚР Тіл-

дерді дамыту мен қолданудың мемлекеттік

бағдарламасы» тілдерді дамыту мен қолда-

нудың нормативтік-құқықтық және әдісна-

малық базасын жетілдіруге бағытталған

кешенді шаралар өткізуді қарастырады.

Тілдерді дамыту еліміздегі мемлекеттік

саясаттың аса маңызды бағыттарының бірі.

Үштұғырлы тіл жәй ғана әдемі тұжырым-

дама немесе тілдік саясаттың жаңа формасы

ретінде пайда болған жоқ, ол өмірлік

қажеттіліктен туындаған игілікті идея. Білім

беруді жаңғырту үдерісінің мектеп жасына

дейінгі кезеңнен бастау алуының маңызды-

лығы тұлғаның ерте жастан дамытылуында.

Қазақстандағы көптілді білім беру мо-

делі, әр білім алушының мектеп жасына де-

йінгі кезеңінен бастап, ел дамуының игілігі

үшін бойындағы тұлғалық қабілеттерін ашу-

ға үш тілді қазақ, орыс, ағылшын тілдерін

қарқынды түрде меңгеруге бағытталған.

Тілді қазіргі замандағы диалогтың құралы

ретінде қолданатын тұлғаны қалыптастыру

білім беру үдерісінің негізгі мақсаттарының

бірі болып табылады.

Қазіргі заманғы еңбек нарығы маман-

нан саяси-әлеуметтік,көп мәдениетті, қарым-

қатынас, ақпараттық құзыреттіліктерін мең-

геруді талап етеді. Көптілді құзыреттілігі же-

ке тұлғаға өзін мәдени-әлеуметтік және кәсі-

би салаларда шыңдауға ықпал етеді, өрке-

ниетті диалог негізінде адами және жұмысқа

18

байланысты қатынас жасауға мүмкіндік бе-

реді. Көптілді құзыреттілікті отандық және

шетелдік ғалымдар, көп этникалық қоғамда

жеке адамға жеңіл бейімделіп өзін шыңдауға

мүмкіндік беретін құзыреттілік ретінде

қарастырады.

Қазіргі таңда ең алдымен мектепке де-

йінгі ұйымдардың деңгейінде көптілді білім

беру мазмұнын бір жүйеге келтіру қажет.

Бұл тілдік дайындықтың нормативтік база-

лық деңгейін бастауыш, орта, жоғары және

жоғарыдан кейінгі білім беру деңгейінде

көптілді құзыретті қалыптастыруды сабақтас

жалғастыру үшін қамтамасыз етуі қажет.

Мектеп жасына дейінгі кезең тілдерді

үйренуге ең қолайлы кезең екендігін, бала

зейін қоюға, логикалық ойлауға қабілетті

екендігін, балада жетерліктей ес көлемі бар

екендігін есепке ала отырып,үш тілде оқыту-

ды мектепке дейінгі ерте жастан бастау қа-

жеттілігі туындайды. Бұл тілдерді ары қарай

үйрену сөздердің лексикалық қорын құруға

мүмкіндік береді.

«Үштұғырлы тілдердің» өзектілігі

практикалық маңыздылығымен де ерекшеле-

неді. Мектеп жасына дейінгі балалар алған

білімдерін мектепте оқыған кезде де қолдана

алады. Мектепке алғашқы барған кезде бала-

лардың ең бастысы екінші тілді ары қарай

үйренуге қызығушылықтары қалыптасып,

белгілі білім көлемі жинақталуы тиіс, бұл

балаларға бастауыш мектепте тілдердің үш-

тұғырлығы бағдарламасын жеңіл меңгеруге

мүмкіндік береді.

Мемлекеттік тіл рухани және ұлттық

бірліктің басымдылығымен негізделген. Ана

тілін білу Қазақстанның мектеп жасына де-

йінгі ерте жастан бастап әрбір азаматының

міндеті мен борышы, өзінің бәсекеге қабілет-

ті бола білуін және қоғамдық өмірге арала-

суын айқындайтын бағдары. Мектеп жасына

дейінгі балалардың психофизиологиялық да-

муына негізделетін тілдердің үштұғырлығын

(қазақ, орыс, ағылшын) оқытудың өз ерекше-

ліктері бар. Психологтардың пайымдауы бо-

йынша мектеп жасына дейінгі балалардың

қабылдауы, есте сақтауы, зейіні еріксіз бола-

ды. Балалар өз қабылдау үдерісін басқара

алмайды, кез-келген затты өздігінен талдай

алмайды. Балалардың есте сақтауы тек қана

фотографиялық сипатта болады, сонымен

бірге мектеп жасына дейінгі бала барлық

қабылдағанын кейін қолдануды ойланбайды.

Бала зейінінің ерекшелігі назарын

сырттағы көзге түсер заттарға аудара ала-

тындығында. Заттарға назар аударып, қа-

былдау үдерісінде, яғни заттарға қызығушы-

лық сақталып отырғанға дейін зейіні жинақ-

талып тұрады. Сөйлеу дағдыларының негізі

мектеп жасына дейінгі балаларда әлі де

қалана қоймайды, өйткені бұл мидың оң жақ

жарты шеңберінің сол жақ жарты шеңберіне

қарағанда артығырақ дамығанына байланыс-

ты. Бұл мектеп жасына дейінгі балалардың

қиын логикалық тізбектер құруға, бір типті

фразаларда сөздерді алмастыра білуге қиын-

дық туғызады, сөйтіп фразаны лексикалық

бірліктер ретінде қабылдай алмайтынына

әкеліп соғады. Сондықтан, оқыту осы ерек-

шеліктерді ескере отырып құрылуы керек

және бастауыш мектептегі оқытудан айыр-

машылығы болуы қажет.

Мектеп жасына дейінгі бала зейіннің

ұзақ концентрациясын сақтай алады, оның

мақсатқа бағытталған іс-әрекетті қажет етіп,

ол жеткілікті лексикалық қорды, өзінің ком-

муникативті қажеттіліктерін қанағаттандыру

үшін сөйлеу модельдерін меңгереді. Осы жас

аралығында адамдардың қарым-қатынаста-

рына қызығушылығы дамып, қоршаған ор-

таның заттарын тану шеңбері кеңейеді. Бала-

лар осы жасында қоршаған ортаның заттары

арасындағы кейбір байланыстарды және тә-

уелділіктерді өздігінен орнатады. Бұл жас

аралық сөйлеудің барлық қырлары мен қыз-

меттерінің дамуы үшін сензистивтілігімен

сипатталады.

Тілдерді меңгеру үшін ең қолайлы ке-

зең 4-5 жас аралық екендігін мамандар атап

көрсетуде. Психологтар (Л.С.Выготский,

С.Л.Рубинштейн, А.А.Леонтьев, Б.Уайт, Дж.

Брунер, В.Пенфильд, Р.Робертс, Т.Элиот)

бала төрт жасынан бастап ересек адамға қа-

рағанда шет тілдерін оңай меңгере алатынын

пайымдайды. Осы жаста тілдік материалды

есте сақтауы берік болады, фонематикалық

естудің жоғары деңгейі белгіленеді. Шет тіл-

ді меңгеруде үзіліс болса да, меңгерілген

дағдылар ұзақ уақытқа дейін сақталатын бо-

лады. Мектепке дейінгі жастағы меңгерілген

сөйлеу жылдам қалпына келетіндігімен

белгілі.

19

Мектеп жасына дейінгі балалардың

басқа тілді меңгеруінің (қазақ, орыс, ағыл-

шын негізгі ана тілге байланысты) өз ерек-

шеліктері бар, олар осы жас аралығындағы

балалардың психофизиологиялық ерекшелік-

теріне негізделеді. Психологтардың пайым-

дауынша, мектеп жасына дейінгі жастағы

балалардың қабылдауы,есте сақтауы мен

зейіні еріксіз сипатта болады. Сөздік қорын

дамыту бойынша жұмыс келесі бағыттарда

жүргізіледі:

- белсенді және пассивті сөздік қорын

байыту;

- сөздікті бекіту мен нақтылау;

- сөздікті белсендіру;

- әдеби тілден тыс сөздікті жою.

Сөздік жұмысының мазмұнын күрде-

лендіру келесі бағытта жүзеге асырылады:

- заттар мен құбылыстар тұтастай қабыл-

даумен бірге сөздікті меңгеру;

- заттар мен құбылыстардың қасиеттерін,

бөлшектерін, олардың қатынастарын білдіре-

тін сөздерді түсіну арқылы сөз қорын

жетілдіру.

Бұл үдеріс қабылдауға, талдау мен

салыстыру сияқты ойлау операцияларына

қабілеттілікті қажет етеді:

- қарапайым түсініктерді білдіретін сөздер-

ді лексикаға кіргізу. Заттар мен құбылыс-

тарды маңызды белгілері бойынша жалпы-

лау іскерлігін қалыптастыру.

- адамдардың еңбегі және кейбір еңбек әре-

кеттерін орындау үшін қолданатын құралдар

туралы білімдерін кеңейту;

- табиғат (табиғи құбылыстар мен маусым-

дық өзгерістер туралы білім) туралы білім

қоры.

Балалардың сөздігін үш тілде дамытуда

жеке-тұрмыстық бағдарға кіретін лексика-

лық материал ерекше орын алады. Ол-жеке

гигиеналық талаптар, жиһаз,тұрмыстық

техника туралы білімі т.б.

Ортаңғы топтағы (4-5 жас) балалар үш

тұғырлы тілдер аясында өз туыстары, олар-

дың есімдері туралы мәлімет алуы, отбасы-

ның өмірі, ата-анасының еңбегі туралы білуі

тиіс. Сөздікті байыту бойынша жүргізілетін

жұмыста әр түрлі заттарды, ойыншықтарды,

заттық және сюжеттік суреттерді қолдана

білу ерекше орын алады.

4-5 жаста белсенді сөздік қорының

мазмұны баланың айналадағы адамдармен

сөйлеу қарым-қатынасы үшін қажет сөздерді

жинақтауға бағытталған.

Тілдердің үштұғырлығын дамыту үде-

рісінде лексиканың негізгі бөлігіне айрықша

мәнді (зат, сын есімдер, етістік, сан есім, ода-

ғайлар, есімдіктер) сөздерді кіріктіру керек.

Бұл сөздер атаулар ретінде қызмет ететін

түсініктерді білдіріп, сөйлемнің негізін (бас-

тауыш, баяндауыш, анықтауыш, пысықта-

уыш, толықтауыш рөлінде) құрайды.

Балалар сөйлеу кезінде төмендегідей

біліктер мен дағдыларды игеруге тиіс:

- айналадағы адамдармен қарым-қатынас

орнату үшін қажетті түсініктерді білдіретін

сөздер мен сөйлемдер;

- заттардың және олардың жасалған мате-

риалдарының атаулары (ағаштан, қағаздан,

пластмассадан);

- тірі жандардың және олардың тіршілік

орталарының атауларын,кейбір еңбек үдеріс-

терін (жануарлардың қоректенуі, көкөністер-

ді өсіру, кірді жуу, дастарханға ыдыстарды

даярлау және т.б.);

- заттарды, тірі жандарды, табиғи құбылыс

бөліктерін, олардың қасиеттерін және сипат-

тарын; түстердің реңдерін, дәмдік сапасын,

объектілер мен құбылыстардың сапа дәреже-

сін белгілейтін сөздерді;

- түрлерді жалпылауды білдіретін сөздерді

меңгеруі.

Осы жастағы балалармен жұмыс бары-

сында үш тілде жалпы дамытатын лексика-

лық ойындар ойнату үшін арнайы уақыт

бөлу қажет.

Сөйлеудің лексикалық жағы

Жиі қолданылатын сөздік қорға бір уа-

қытта 4-5 жаңа сөз кіреді. Енгізілген сөздер-

дің арасында бір-бірімен байланысы бар бір-

неше сөздер болуы шарт. Балаларға ана тілі-

нің құрамына кірмейтін сөздерді жаттауға

беру дұрыс емес. Балаларға ұсынылатын

жаңа лексика баланың санасында жатталып,

сіңіп қалуы тиіс. Ортаңғы топта шет тілде-

ріндегі сөздік қорлары 100-150 лексикалық

бірлікті құрайды, оның ішінде 1-ден бастап

5-ке дейін санау, бір-бірімен сөйлесу кезін-

дегі жалпы қолданатын сөздер, тұрмыстық

заттарды және киім-кешекті сипаттайтын

сөздер бар.

4-5 жастағы балалардың сөйлеуін

дамыту

20

4-5 жастағы мектеп жасына дейінгі

бала өзін қоршаған табиғатқа: жануарларға,

өсімдіктерге, ауа-райының құбылыстарына

белсенді түрде қызыға бастайды.Бұл жас

кезеңінде «Неге?», «Не үшін?», «Қайдан?»

деген сұрақтар пайда болады.

5 жастағы балалар үшін табиғат жайлы

білу қажет болса, ол қоршаған орта туралы

білімнен басталуы қажет. Балалардың та-

нымдық және сөйлеу мүмкіндіктері едәуір

өседі. Мектеп жасына дейінгі ортаңғы топта-

ғы балалардың білімге деген құштарлықтары

жоғары, әлеуметтік және табиғи болмысты

меңгеруде белсенділік танытады.

Осы кезеңде балалардың сөздік қоры

2200 сөзге дейін жетеді. Балалардың ересек-

термен және құрбыларымен қарым-қатынас

жасау барысында танытатын дербестігі және

ынталылығын тәрбиелеу 4 жатағы балалар-

дың сөйлеу дағдыларын дамыту бойынша

негізгі бағыт болып табылады. Балалар бай-

ланыстырып сөйлеу дағдыларын меңгереді,

сөздік қорлары кеңейеді, сөйлемді грамма-

тикалық тұрғыдан дұрыс құра бастайды.

Байланыстырып сөйлеуді дамыту

Балалар диалогтік және полилогтік сөй-

леу білігін меңгерген жағдайда айналадағы

адамдармен қарым-қатынасқа жеңіл түседі.

Сұрақ қояды, қойылған сұрақтарға жа-

уап береді, құрбыларының жауаптарын тың-

дайды, ортақ сұхбатта ынталылық танытады,

әңгімелесушінің сөзіне кедергі келтірмей сө-

зін тыңдап содан кейін сөйлейді. Әңгімелесу

барысында тәрбиешінің көмегіне жүгініп,

қойылған сұрақтың мәтініне байланысты

түрлі типтегі сөйлемдерді қолданады.

Балалар ересектерге және құрбыларына

сыпайы сөйлеу мәнерін, ризашылықпен сөй-

леуді, ренішін және наразылығын білдіруге

үйренеді. Өзінің және құрбыларының сөйлеу

барысында жіберген қателерін жөндейді.

Монолог құру біліктерін меңгереді:

зат-тарды сипаттап 5-6 сөйлемнен тұратын

әңгіме құрайды, өзінің көрген-білгенін айтып

әңгімелеп береді, әдеби туындыларды

мазмұндайды.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 2007 ж. 27.07. №319-11 «Білім туралы» ҚР

Заңы (14.01.2013 ж. өзгертулерімен және

толықтыруларымен)

2.1997 ж. 11.07. №151 «Тіл туралы» ҚР Заңы

(30.01. 2014 ж. өзгертулерімен және

толықтыруларымен)

3.«Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптас-

қан мемлекеттің жаңа саяси бағыты ҚР

Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан

халқына жолдауы. 2012 ж 14.12.

4.ҚР«Білім беруді дамытудың 2011-2020

жылдарға арналған Мемлекеттік

Бағдарламасы». Астана-2010 ж.

5.ҚР«Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-

2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы»

6.Президенттің Қазақстан халқына жолдауы.

Астана. 28.04.2010 ж

7.«Қазақстан мектебі» журналы. №6. 06.

2011 ж.

ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ ПОЛИКУЛЬТУРНОГО СОЗНАНИЯ

УЧИТЕЛЕЙ И УЧЕНИКОВ В МУЛЬТИКУЛЬТУРНОМ ОБЩЕСТВЕ

Биктимирова Л.Р.,

Методист Государственного бюджетного учреждения «Региональный центр развития

образования Оренбургской области»

Актуальность исследования

Образование является важнейшим фак-

тором гуманизации общественно-экономиче-

ских отношений, формирования новых жиз-

ненных установок личности. От уровня про-

фессиональной компетентности учителя, ос-

нованной на знании современных образова-

тельных технологий, зависит качество обра-

зования. Однако российскому обществу нуж-

ны не только образованные, конкурентоспо-

собные, предприимчивые люди, но нравст-

венно богатые личности, у которых сформи-

ровано уважительное отношение к культу-

рам соседних и других народов.

К сожалению, сегодня в школе умалчи-

ваются «неудобные вопросы», как шови-

низм, межэтнические конфликты, культур-

ные предрассудки и социальные стереотипы

21

(экстремизм, этноцентризм, ксенофобия, ин-

толерантность и.т.д). Между тем ксенофо-

бия, национальные предрассудки, профа-

шисткие настроения становятся распростра-

ненным явлением в детской среде. Профа-

шистские настроения умело используются

теми, кто в борьбе за «чистоту» националь-

ной культуры, городов, улиц и рынков готов

унижать и даже уничтожать людей с «не

тем» цветом кожи, разрезом глаз, акцентом,

верой.

Надо признать, что подавляющее боль-

шинство современных учителей и родителей

– люди зараженные ксенофобией и несут ее

своим ученикам. Часто педагоги (порой не-

осознанно) потворствуют расистским и на-

ционалистическим стереотипам, настраива-

ют на ассимиляцию, не занимая активной по-

зиции в защиту культурно-образовательных

прав иных этнических групп, обходят молча-

нием их культуру, не обращают на психоло-

гический комфорт, связанный с этнической

принадлежностью ребенка. Нет понимания

того, что невнимание к особенностям нацио-

нально-культурных традиций детей из на-

циональных меньшинств часто отрицательно

сказывается на учебной мотивации этой

группы учащихся. Недостаток эффективнос-

ти прежней воспитательной системы, раз-

общенность действий семьи и школы в воп-

росах воспитания требуют новой модели

образования.

Сегодня школе нужны такие модели

образования, которые бы ориентировали на

духовность, нравственность и способствова-

ли не просто выживанию общества, а его

гармоничному развитию.

Потенциал образования должен быть

в полной мере использован для консолидации

общества, сохранения единого социокульту-

рного пространства страны, преодоления

этнокультурной напряженности и социаль-

ных конфликтов на началах приоритета

прав личности, равноправия национальных

культур и различных конфессий, ограничения

социального неравенства.

Таковыми являются модели поликуль-

турного образования, которые включают в

себя осознание важности культурного плю-

рализма, выделение и внесение в содержание

общего образования идей, отражающих

культурное многообразие мира.

В условиях мультикультурного россий-

ского общества толерантность, культура диа-

лога становится неотъемлемой частью педа-

гогической культуры руководителя и учите-

ля, потому что в поликультурном образова-

нии именно представители образования ста-

новятся посредниками между этнической,

российской и мировой культурами, настав-

никами, способными воспитать человека как

субъекта этноса, гражданина России и граж-

данина мира. Учитель должен выступать не

только как носитель и передатчик нацио-

нальной культуры со всеми ее специфиче-

скими особенностями, но и как широко

мыслящий, образованный наставник, способ-

ный определить место национальной культу-

ры в общемировой поликультурной системе,

как посредник между различными культу-

рами.

Поэтому содержание общекультурной

компетентности педагогов предполагает не

только развитие профессиональных умений

и навыков в использовании инноваций, но и

умение воспитывать учеников на основе

культурных ценностей народов.

Зачастую ксенофобия возникает не

столько из-за нежелания учитывать это об-

стоятельство, сколько из-за отсутствия зна-

ний по поликультурной педагогике. Учите-

лям необходимо сначала самим изучить

культурные, психолого-педагогические раз-

личия в менталитете, историко-этнографиче-

ские, религиозно-философские основы толе-

рантного воспитания школьников в многона-

циональном государстве. Исходя из специ-

фики региональных особенностей системы

образования, развития национальных куль-

тур, требуется определение контуров исполь-

зования элементов национальных культур,

особенностей народной педагогики, педаго-

гической культуры всех народов, населяю-

щих страну.

Преподаватель призван помочь осоз-

нать, что в мире есть много систем ценнос-

тей, и некоторые из них схожи, а некоторые

отличаются от их собственной системы цен-

ностей, но система любых ценностей коре-

нится в традициях того или иного народа и

является закономерным итогом его опыта

исторического развития. Подобный диалог

культур способен организовать лишь

педагог, открытый культурному многообра-

22

зию собственной страны и мира. Главное,

что нужно сделать педагогам - это подгото-

вить учащихся к пониманию и восприятию

чужой культуры, настроить на переживание

и сопереживание

Совершенствование компетентности в

этой области связано с обновлением учебно-

воспитательного процесса, разработкой про-

грамм по толерантному воспитанию и вне-

дрением этих программ. Через профильные

школы, через создание базовых и электив-

ных курсов, через открытие эксперименталь-

ных площадок нужно решать вопросы меж-

культурного взаимодействия, диалога куль-

тур, совмещения национального и межна-

ционального.

Проблема исследования:

1. Социализация субъектной активнос-ти

через гармонизацию культурных интересов

этноса и многонационального государства.

2. Толерантное воспитание в поликуль-

турном мире через формирование ценност-

ного отношения к культурам соседних и

других народов.

Объект исследования:

Пути повышения эффективности обра-

зовательного процесса в воспитании целост-

ной и гуманной личности.

Предмет исследования:

Методологические подходы к органи-

зации воспитательного процесса с учетом эт-

нокультурного, межкультурного и поликуль-

турного компонентов содержания образова-

ния в интересах гармонизации национальных

и межнациональных отношений в многона-

циональном государстве и в поликультурном

мире.

Новизна исследования:

Обновление содержания воспитатель-

ной работы по формированию диалогового

сознания при работе с управляющим звеном,

учителями; родителями, детьми в конкрет-

ном образовательном учреждении. Введение

новых форм, методов и средств обучения и

воспитания на основе единства националь-

ных, межнациональных и мировых духовных

ценностей.

Цель исследования - создание «школы

диалога культур», обладающей опытом меж-

культурной коммуникации.

Задачи:

Педагогические:

1. Преодоление узко националистиче-

ского мышления, негативных стереотипов,

воспитание уважения к истории и культуре

другого народа, формирование эталона поли-

культурной личности.

2. Формирование умения разрешать

конфликтные ситуации: «ребенок- ребенок»,

«педагог- ребенок», «родитель – родитель»,

«педагог - родители».

2. Разработка системы инновационных

технологий для реализации программы

регионального эксперимента.

Методические:

1. Введение в содержание образования

специального этнокультурного, межкультур-

ного, поликультурного материала, дающего

информацию о различных культурах.

Воспитательные:

1. Показать основополагающую роль

национальной культуры в формировании

позитивной этноидентичности и ценностной

толерантности.

2. Показать пути формирования диало-

гического сознания и ценностного толерант-

ного мышления.

3. Показать взаимозависимость и необ-

ходимость взаимопомощи народов и этносов

в решении актуальных проблем развития

человеческой цивилизации.

4. Сформировать умение творчески ис-

пользовать полученные знания для решения

проблем в сложном глобализирующемся

мире.

5. Достичь единства школьного и се-

мейного воспитания.

Исследовательские:

1. Открыть экспериментальную пло-

щадку «Технология субъектной социальной

активности: формирование интегративного

уровня национального самосознания и цен-

ностного уровня этнотолерантности».

2.Открыть экспериментальную пло-

щадку «Технология «Диалог культур» в ус-

ловиях поликультурной школы».

3. На основе сравнения и сопоставле-

ния провести психолого-педагогическое об-

следование проведенных исследований

23

Ожидаемые результаты реализации

проекта:

Участники образовательного процесса

научатся взвешивать собственные предрас-

судки, стереотипы, правила поведения, овла-

деют умением видеть себя «глазами» другой

культуры, научатся ставить чужую культуру

в один ряд со своей. Появится понимание

важности культурного многообразия общест-

ва, расширятся возможности принятия меж-

этнических различий. «История твоего наро-

да, твой бог и религия, устройство жизни и

социальный порядок - лишь один из возмож-

ных миров» (И.Г.Гердер).

Начнется процесс формирования гу-

манного человека, человека культуры, обла-

дающего ценностным отношением к другим

культурам, произойдет выход на общечело-

веческие ценности: «Культура каждого наро-

да - жемчужина на ковре цивилизации»

(Ф.Искандер).

Гипотеза исследования:

Формирование личности, которая

- обладает развитым чувством нацио-

нального самосознания (позитивной иден-

тичностью), любит свой народ; осознает

уникальность своего народа;

- готова к самосовершенствованию;

- воспринимает множественность и

равноправие культур как норму сосущество-

вания в поликультурном пространстве;

- способна к межкультурному сотруд-

ничеству, к достижению компромиссов; при-

нимает активное участие в действиях по

минимизации культурной агрессии, культур-

ной дискриминации и культурного ванда-

лизма;

- осознает свое место, роль и значи-

мость в глобальных общечеловеческих про-

цессах.

Методы исследования:

Констатирующий эксперимент с психо-

лого-педагогическим обследованием, сопос-

тавлением и сравнением результатов иссле-

дования после анкетирования, апробации

элективных курсов и через реализацию ре-

гиональных исследовательских программ:

«Технология воспитания субъектной со-

циальной активности: формирование инте-

грированного национального самосознания и

ценностной этнотолерантности» и «Техно-

логия «Диалог культур» в условиях поли-

культурной школы». Эксперимент предпола-

гает использованием при работе игровых

занятий, диспутов, проектной деятельности,

конференций, семинаров и.т.д.

Критерии эффективности проекта:

Уровень национального самосознания

и толерантности на начальных и конечных

этапах эксперимента определяется при помо-

щи анкетирования.

Фиксация и диагностика уровня толе-

рантности (признаки в изменениях сознания

учащихся) проводятся учителями школы.

Параметры отслеживания результатив-

ности экспериментальных материалов на на-

чальном этапе состоят из 3 уровней толе-

рантности: индифирентный (равнодушие),

терпимость, ценностный (уважение) и раз-

личных типов, выражения интолерантности

(низкого уровня толерантности): ксенофо-

бия, этноцентризм, шовинизм и др; на конеч-

ном этапе при анкетировании определяется

уровень ценностной толерантности (призна-

ние, приятие, понимание и эмпатия).

Этапы исследования

1 этап - Подготовительный

2 этап - Практический

3 этап - Аналитический

Подготовительный

1. Комплексная готовность к работе по

реализации исследования.

2. Изучение философских и историче-

ских аспектов проблемы. Построение этно-

культурного, межкультурного и поликуль-

турного пространства через освоение теоре-

тического материала в формировании пози-

тивной идентичности (национальной, граж-

данской и планетарной).

Практический

Отслеживание результатов эксперимен-

та по апробации образовательных программ

и работе исследовательских эксперименталь-

ных площадок

Аналитический

1. Анализ результатов в соответствии с

поставленными целями; оценка полноты

поставленных вопросов.

2. Качественный (качество выполнения

исследования) и количественный (количест-

во выполненных исследований) анализ ис-

следования.

3. Теоретическая и практическая значи-

мость исследования. Систематизация реали-

24

зации исследования для трансляции его ре-

зультата в массовую практику.

Аналитическая часть

Почти все школы в Оренбургской об-

ласти многонациональны, это обусловлено

спецификой Оренбургского региона, которая

является составляющей пространства этни-

ческой культуры стран Европейской и

Азиатской цивилизаций.

Сегодня в нашей области работают два

таких муниципальных образовательных уч-

реждения: «СОШ №38 с изучением татар-

ского языка» г.Оренбурга и «Нежинский ли-

цей» Оренбургского района Оренбургской

области.

Для осуществления образовательного

проекта «Технология «Диалог культур» в

условиях поликультурной школы» был

выбран «Нежинский лицей» Оренбургского

района Оренбургской области.

А для осуществления образовательного

проекта «Технология воспитания субъек-

тной социальной активности: формирова-

ние интегративного уровня националь-

ного самосознания и ценностного уровня

этнолерантности» -МОУ «СОШ №38 с

углубленным изучением татарского языка» г.

Оренбурга.

I. Разработан диагностический инстру-

ментарий по определению уровня нацио-

нального самосознания.

II. Разработаны и апробированы про-

граммы элективных курсов:

1. «История и культура татарского

народа» (элективный курс для учащихся

старших классов основной школы с изуче-

нием родного языка).

2. Проблема инкыйраза (исчезнове-

ния) в произведениях Гаяза Исхаки (элек-

тивный курс для учителей татарского языка и

литературы старших классов этнокультурных

школ).

3. «История литературы родствен-

ных народов: татар, башкир, казахов» (элективный курс для учащихся старших

классов основной школы с изучением род-

ного языка, изд. центр ООИПКРО, 2006.).

4. «Литературное краеведение (на

материале тюркских народов

Оренбуржья)» (элективный курс для стар-

ших классов профильных школ изд. центр

ООИПКРО, 2005).

5. «История литературы тюркских

народов с древнейших времен до наших

дней» (элективный курс для старших клас-

сов профильных школ).

6. «Ислам как феномен историче-

ский, литературный и научный» (электив-

ный курс для учащихся старших классов ос-

новной школы с изучением родного языка). В

рамках данного курса разработаны проек-ты:

«Цивилизация Ислама», «Толерантность

Исламе», «Хадисы как средство толерант-

ного и духовно-нравственного воспитания» и

др.

Часто национальные проблемы возни-

кают из-за недостаточного осознания того,

что люди разных национальностей объедине-

ны одной и той же духовностью. И в тоже

время мы говорим, что каждый человек

индивидуален, но часто забываем, что любой

народ - явление уникальное. Уникальна

местность, на которой он проживает, пре-

красна его культура, образ жизни его людей.

Обучающийся также должен усвоить и

то, что каждый народ внес что-то свое непов-

торимое в цивилизацию. А вести речь о том,

кто внес больше, а кто меньше, какая нация

древнее, а какая моложе - занятие бессмыс-

ленное. Да, есть народы, которые в опреде-

ленный период развития создали такие ше-

девры, что все человечество впоследствии

воспринимало как недосягаемый образец. Но

с течением времени в дальнейшем выдвига-

лись другие. А есть народы, которые достиг-

ли захватывающих высот в области духов-

ной культуры. К этой группе следует отнести

казахов, башкир, якутов.

«Национальная ненависть всего силь-

нее, всего яростнее на низших ступенях

культуры. Но существует и такая ступень,

где она вовсе исчезает, где счастье и горе со-

седнего народа воспринимаешь как собст-

венное горе…», - писал И. В. Гете.

Вначале нужно иметь желание и уме-

ние слушать, познать народ, а подлинное

взаимопонимание и уважение придет потом.

Оно требует незаурядной воли и усилия

признать за другим народом такого же права

на историческое свершение, как и для своего

народа.

25

ЖЕЛІЛІК ҚОҒАМДАСТЫҚ – КӘСІБИ ДАМУДЫҢ БАСТЫ КЕПІЛІ

Балмагамбетова Б.А.

Темір ауданы Шұбарқұдық №2 қазақ-орыс орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Педагогикалық шеберлік орталығы іске

асыратын Кембридж университетінің Бағ-

дарламасы аясында барлық мұғалімдер өз

сыныбының, өз мектебінің шегінде оқу

көшбасшылары ретінде қаралады, сонымен

қатар деңгейлік бағдарламаның бағыттырын

есепке ала отырып,оны игерген мұғалімдер

өз мектептерінде оқушылар мен мұғалім-

дердің оқуын іске асыратын көшбасшы

болып табылады. Мұғалім білім беру қоғам-

дастығының бір бөлігі, сондықтан мұғалім

ұсынған инновациялар мен зерттеулер желі-

лік қоғамдастық бағдарламаның негізгі жұ-

мысы болып табылады. Қазіргі таңда деңгей-

лік бағдарлама негізінде инновациялық зерт-

теулермен бөлісу, яғни, тәжірибе алмасу

тірек мектептерінің міндеті болып отыр.

№2 Шұбарқұдық қазақ-орыс орта мек-

тебі де аудан мектептеріндегі деңгейлік бағ-

дарламаны жүзеге асырудағы тірек мектеп-

терінің бірі болып отыр, жетекшісі І-деңгейлі

сертификатталған мұғалім

Б.А.Балмағамбетова. №2 Шұбарқұдық қазақ-

орыс орта мектебінің « Ұшқын» желілік қо-

ғамдастығы «Желілік қоғамдастық кәсіби да-

мудың басты кепілі» атты деңгейлік бағдар-

ламаны оқып келген мұғалімдер арасында

семинар ұйымдастырды. Семинарда үш дең-

гейдің де оқыту мақсаттары қамтылды,

қарастырылды.

«Қазіргі

заманғы

ұйымдар желі-

лердің білім

және

инновациялар

алмасу

үдерісінде маңызды екен-дігін атап көрсе-

туде...» Нұсқаулық, 51 бет. Семинардың

мақсаты: Білім беру мазмұнын жаңартудағы

бастамалар мен педагогикалық

шығармашылықты қолдау, насихаттау,

өңірлік тәжірибе алмасу және кері байланыс

орнату.

Семинарға облыстық педагогикалық

шеберлік орталығының тренері

З.М.Кашкенова, аудандық білім бөлімінің

әдіскері

Н.К.Тұрлыбаева,

аудан бойынша

барлық мектеп-

терден деңгейлік

бағдарламаны

оқып келген

мұғалімдер

қатысты. Семинарға қатысушыларды күтіп

алып, тіркеп, психологтар олардың өз таң-

дауларымен қалаған түске алақандарын боя-

тып, үлкен ақ қағазға қолтаңбаларын бастыр-

тып, кейін оның мәнін түсіндіріп, мінез-құ-

лықтарын анықтады. Семинардың ашылуын-

да әдіскер Н.К.Тұрлыбаева сөз алып, семи-

нардың мақсатымен, мектебіміздің желілік

қоғамдастығының жетекшісі

Б.А.Балмағамбетова семинардың бағдарла-

масымен таныстырып өтті. ПШО-ның трене-

рі З.М.Кашкенова құттықтау сөз сөйлеп, тә-

жірибе алмасудағы жаңаша бастама екен-

дігін, үш деңгейдің де жұмыстары бағдарла-

мада қамтылғандығын атап көрсетті.

2-деңгейлі

сертификаттал-

ған қазақ тілі

мен әдебиет пә-

нінің мұғалімі

К.С.Көптілеуов

а «Оқушыларды

ынталандыру

және дамыту

үшін диалогтік оқытудың маңызы» атты

коучинг өткізіп, диалогтік оқытуда

Мерсердің үш әңгімесі, кумулятив-тік

әңгіме, зерттеушілік әңгіме, әңгіме-дебат-

тың сабақтарда қолданудың тиімділігін әріп-

тестеріне жеткізе білді. 1-деңгейлі сертифи-

катталған математика пәнінің мұғалімі

Қ.Ж.Терекбаева «Топтардағы бірлескен жұ-

мыс» тақырыбында фокус топпен сабақ өт-

кізді. Сабақ жас мамандар тарапынан қызы-

ғушылық туғызып, топтық жұмыстың мақса-

ты игерілді. Семинарға келушілерге «Бағдар-

ламаның жеті модулін енгізу жолдары» атты

марапатталған сабақтар мен іс-шаралар көр-

26

месі, кофе-брейк, флэшмоб ұйымдастырыл-

ды.

Екінші кезеңде қатар-қатар сабақтар

шеруі ұйымдастырылып, тыңдаушылар өз

қалаулары бойынша ашық сабақтарға

қатысты.

3-деңгейлі сертификатталған тарих пә-

нінің мұғалімі Г.С.Нұрқасымова 10а сыныпта

«Биғазы Дәндібай мәдениеті»атты тарих са-

бағында интернет желісінен керекті мәлімет

ала алуларына ықпал етіп, оқушылардың өз

бетімен іздендіру жұмыста-рын көрсе-те

білді.

3-деңгейлі сертифи-катталған ағылшын тілі

пәні-нің мұғалімі Ж.Н.Тлепина 6а

сыныбында «Hobbis» сабағында

оқушылардың тіл дамыту жұмыстарын,

сөйлеу мәнерін, тіл игерудегі білімдерін

айқындай білді.

2-деңгейлі серти-

фикатталған орыс

тілі пәнінің мұға-

лімі

А.Ж.Балмаханова

11б сыныбында

"Особенности

художественного воплощения темы любви в

повести А.И.Куприна «Гранатовый

браслет»" тақырыбында сабақ өткізіп, жеті

модулді енгізе отырып, оқушылардың ашыла

алуларына жол таба білді, шығарма толық

игеріліп, сабақ

мақсатына жетті.

Семинар соңында

3-деңгейлі серти-

фикатталған пси-

холог маман

С.Х.Есенаманова

«Ашық микрофон» ұсынып,

тыңдаушылардың пікірі тыңдалып, кері

байланыс орнатты, кері байланыс, пікірлесу

барысында не сәтті, сәтсіз тұстары туралы

айтылып өтті. Сонымен қа-тар,

З.М.Кашкенова былтырғы оқу жылында да

іссапармен біздің мектебімізге келіп,

информатика пәнінің мұғалімі Ж.Бабанизов

пен ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

А.Аманкулованың сабақтарына,

К.С.Көптілеуованың фокус топтағы сабағы-

на қатысқандығын айтып, жүйелі жұмыста-

рына ризашылығын білдірді.

Қатысушылар тәжірибелік көмек беру-

мен қатар желілік қоғамдастықтың жұмыс

барысын тексере келген педагогикалық ше-

берлік орталығының тренері З.М.Кашкенова

мен әдіскер Н.К.Тұрлыбаеваға көптеген

сұрақтар қойып, өзара пікірлесуге мүмкіндік

алды.

Семинарды қорытындылай келе, об-

лыстық педагогикалық шеберлік орталы-

ғының тренері З.М.Кашкенова семинардың

мақсатына жеткендігін, күтілетін нәтижеге

қол жеткізгендігін айтып өтті,яғни білім беру

үрдісінде жаңа идеяларды енгізу арқылы

білім сапасы артады, өңірлік білім беру

ұйымдарымен тәжірибе алмасады, деңгейлік

бағдарламалар өзара байланыста болады.

Оқытушының міндеті білімді көбейту

емес, осы білімдерін өз бетімен алуға мүм-

кіндік беретіндей құралмен қамтамасыз ету

және оқушының жекелей дамуы, жеке тұл-

ғаның қалыптасуы, өзін өзі жетілдіру және

қоршаған әлемді жетілдірудің инновациялық

қажеттіліктерін қалыптастыру. Білім беру

үрдісінде жаңа технологияларды дамыта

оқыту, оқу-тәрбие үрдісінің сапасын жоғар-

латуды көздейді.

Осы тұрғыдан бүгінгі күні жаңа техно-

логияның тиімді әдіс-тәсілдерін жас ұрпақ-

тың бойына сіңіре отырып тәрбие беру

мұғалімнің басты міңдеті. Сондықтан әрбір

педагог сапалы білім беру үшін сабақты

үнемі қалыптасқан формада өткізуден көрі

оқытудың жаңа технологиясын, жаңа әдіс-

тәсілдерін және дәстүрлі емес сабақ түрлерін

өткізу тиімді. Бұл бағытта білім берудің

әртүрлілігі, нұсқадағы мазмұны, құрылымы

ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа

идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондық-

тан оқыту үрдісіндегі жаңа әдіс-тәсілдер оқу

27

мазмұны мен оқушылардың жас ерекшелік-

теріне қарай таңдап алудың маңызы зор.

Қазіргі таңда оқытудың озық технология-

ларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты

маман болу мүмкін емес. Сабақта қолданыл-

ған жаңа технологиялардың өзі әрбір мұға-

лімнің шеберлігіне байланысты әрқалай

жүзеге асырылуы мүмкін.

Жалпы білім беретін мектептегі биоло-

гия пәнінің бастауыш білім беру сатысында-

ғы дүниетану пәні негізінде құралады. Бұл

пән бойынша оқушыларға еліміздің табиға-

ты, табиғи байлығы, экономикасы, ғылымы

мен мәдениеті, этика, әдеп, эстетика, адам

қоғам, адам табиғат арасындағы қарым-қаты-

нас түрлері жайында ғылыми сарамандық

ұғымдар беріледі. Пәнді оқып үйрену бары-

сында оқушылар дүниенің үш құрамдас бө-

лігі: адам, қоғам, табиғат саласынан білім

алады және олардың өзара байланысты екен-

дігін ұғынады. Биология, химия, география

пәндерінің бастама негіздері қаланып, соның

ішінде қоршаған дүние заттары, құбылыста-

ры, табиғат экология туралы ғылыми түсінік

қалыптасады.

Биология бұл орта буында алғаш қосы-

латын пән. Сондықтан орта буында өсімдік

құрылысы өсімдік жайындағы білім берудің

алғашқы баспалдағымен танысады. Осы

пәнді оқытуда жаңа технологиялардың

тиімді әдісін алып жетілдіру барысында есте

сақтауға негізделген ақыл-ойын дамыта оты-

рып оқушының пәнге деген қызығушылығын

арттыруғ болады.

Сын тұрғысынан ойлау жобасы арқылы

стратегияларды пайдалануда оқушылардың

ізденушілік, зерттеушілік әрекетін ұйымдас-

тыруға жолашады. Оқушы жүрегіне жол та-

уып, оның білімге деген құштарлығын арт-

тырып, өзін-өзі тәрбиелеуін ғылыми деңгей-

де ұйымдастыру үшін, әр оқушының дара

ерекшеліктерін ескере білім алуға қабілетін

зерттей отырып, тұлғалық негізінің ашылу-

ына жол ашатын ұстаз.

Биология пәнін оқытуда-қазіргі-кезде-

қойылатын-талаптары-мынандай:

Оқыту мен оқуда АКТ пайдалану;

Жаңа форматтағы әдіс-тәсілдерді сабақта

қолдану;

Негізгі білімділік ұғымдарды терең

меңгерту;

Оқытудың жаңа технологиясын

пайдаланып, оқушылардың пәнге деген

қызығушылығын арттыру;

Топтық негізде іздене білу дағдыларын

қалыптастыру;

Тақырыптық зерттеу жүргізу;

Ойлау, есте сақтау қабілеттерін, өз ойын

қорытуға дағдыландыру;

Оқушының өзбетімен жұмыс жасау

қабілетін жетілдіру, дамыту;

Шығармашылық тапсырмалар орындату

арқылы қабілеттерінарттыру.

Сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерін

арттыру.

Тәжірибе жүзінде білім, біліктілік

дағдыларын қалыптастыру;

Жаңа терминдер мен сөздіктермен жұмыс

жасауға дағдыландыру;

Жаңа технологияларды сабақтапайдалану;

Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай

білім беру.

Тізбектелген сабақтар топтамасындағы

сыни тұрғыдан ойлау модулі.

Әрбір ұстаздың алдына келген бала да

әртүрлі ойлау қабілетінде болады, мысалы

кейбірі шапшаң ойлап, тез жұмыс істесе,

кейбірі тақырыпты баяу қабылдап, оған тап-

сырманы (тақырыпты) қайтадан қарап шығу

тиімді болып табылады. Осы орайда биоло-

гия пәні бойынша, «құстардың құрылысы

мен ерекшеліктері», «қан айналым жүйесі»,

«тіршіліктің пайда болуы» атты тақырыптар-

дағы сабақтарда жаңа технологиялардың

тиімді әдістерін қолдануға болады. Сонымен

қатар сабақтарда «кубизм», «топтастыру»,

«бес жолды өлең», «түртіп алу жүйесі»,

«венн диаграммасы» стратегияларын жиі

пайдалануға болады. Оқушылардың қызығу-

шылығын арттыру үшін осындай тиімді әдіс-

тердің пайдасы бар. Бұл сабақтардың дәстүр-

лі сабақтардан өзгешелігі топтап отырып,

оқушыларға жеке, жұпта, топта ойларын ор-

таға салыпталдайды. Осы стратегияларды

пайдаланып өткізген сабақтарда өз ойына

нықайтып, өзін еркін ұстап, өз білімін өзі

талқылауға оқушыларға мүмкіндік жасалы-

нады.

Ортаға салған ойларын мәтіндегі негіз-

гі ойға сәйкестендіріп қағаз бетіне түсірерде

де қорғайды. Әр топ қағаз бетіне түсірген

сызбаларды талқылап, сөйлейтін оқушы да

топ мүшелерімен бөліскен ойларын жинақ-

28

тап сөйлеуге дайындалады. Бірінші кезеңде

оқушылар әрі ойланып, әрі еске түсіріп, әрі

жазып, өз ойларын саралап, өзге оқушылар-

дың пікірін тыңдап, білімін кеңейте түседі.

Ортамен қарым-қатынас жасай білуге,

басқаны тыңдай білуге, топта бір тұжырымға

келуге, топ алдында өз ойын қорғай білуге,

айта білуге үйретеді. Оқушылардың жазған

пікірі басқа оқушылардың пікірін тыңдап

толықтырып, топта сызба ретінде түсіргенде

ойындағы негізгі қажеттігін жазады.

Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқу-

шыларға сапалы білім беру үшін жаңа техно-

логияларды пайдалана отырып, сонымен қа-

тар компьютерді, интерактивті тақтаны қол-

дану арқылы білім берсе, оқушылардың қы-

зығушылығы арта түсері анық.

«Қазіргі заманда жастарға жаңа

технологиямен байланысты әлемдік

стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте

қажет» деп, Елбасы атап көрсеткендей, жас

ұрпаққа білім беру жолында жаңа

технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру

мен тиімділігін арттырудың маңызы зор деп

білемін.

ЖАҢА ДӘУІР КЕЛБЕТІ – МӘҢГІЛІК ЕЛ

Турмамбетова А.Т.,

Мәртөк ауданы Хлебодаровка орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Байлығымыз да, бақытымыз да болған Мәңгілік Тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай

сақтай білуіміз керек. «Қазақстан-2050» - Мәңгілік Елге бастайтын ең абыройлы, ең

мәртебелі жол. Осы жолдан айнымайық, қадірлі халқым!

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев

Мемлекет басшысы қай Жолдауында

да елі үшін тереңінен тебіреніп қарапайым

халықтың бар жағдайын қарастырады.

Биылғы Жолдау нақты бағдарымен

ерекшеленіп, осы күнге дейінгі тағылымды

тарихымызда мүлде болмаған жаңа ұғым –

Мәңгілік ел құруды айшықтайтын ұзақ

мерзімді Стратегияны жүзеге асыру жөнінде

шынайы бағдарлама ұсынды. Егер ел өз

бағыты мен баратын айлағын білмесе,

ешқандай жел оңынан соқпайтынын орынды

айтқан Қазақстан Көшбасшысы басты міндет

ретінде әлемнің ең дамыған 30 елінің

қатарына кіруді белгіледі. Бұл әрбір

қазақстандық азаматтың мойнына жүктелер

ұлы міндет болмақ. Бұл міндеттер – елдігіміз

бен бірлігіміз, ерлігіміз бен еңбегіміз

сыналатын, сынала жүріп шыңдалатын үлкен

сынақ болатынын әсерлі жеткізді.

Жолдауда менің көңіліме қатты әсер

еткені, Президент қазақстандық

патриотизмді дамыту жайына жеке

тоқталды. Яғни, біз, Қазақстаннан Мәңгілік

ел жасау идеясын жүзеге асырамыз. Мәңгілік

ел деген өз атауында-ақ алдымызда тұрған

барлық мақсат-мұраттарды сыйдырып

тұрған өте ауқымды жоба, игілікті бастама.

Оның аясында біз тек ұлы жетістіктерге

жетіп қана қоймай, ел бірлігін, ынтымағын,

ауызбіршілігін сақтай отырып, болашақ

ұрпаққа жеткізуге тиіспіз. Сонда Қазақстан

мәңгілік мемлекет болады. Бүгін Мәңгілік Ел

болудың жарқын болашағына жол сілтеген

мемлекет басшысының осы Жолдауының ел

өмірі үшін ерекше маңызды болары даусыз.

Мемлекет басшысы алдағы 35 жылды 7

«бесжылдыққа» бөлді, әр бесжылдықтың

өзінің енді тақырыбы және әрқайсысының

мақсат-мүддесі болатындығын атай отырып,

мемлекетіміздің қуатын, әлеуетін күшейтетін

бағытын межелеп нақтылап берді.

Сондықтан қоғамымыздың әрбір мүшесі осы

ұлы іске қатынасуы қажеттігін міндеттеді.

Елбасының Жолдауында әдеттегідей

әлеуметтік салаға айрықша көңіл бөлінді.

Соның ішінде, студенттердің стипендиясы,

денсаулық, білім, әлеуметтік қорғау,

мүгедектерге және асыраушысынан

айрылғандарға төленетін жәрдемақылардың

өсетіндігін атап айтты. Қашан да Елбасы

жастардың қамын ойлайтын лидер екендігін

таныта біледі. Стратегияның тікелей

жастарға арналғанын, оны жүзеге асыратын

да, жемісін де көретін де тек қана өздері

29

екенін атап, оларға деген үлкен сенімін

білдірді.

Жолдауда Қазақстанның әлемдегі ең

дамыған 30 елдің қатарына кіру

тұжырымдамасында алдағы жұмыстың

ұзақмерзімді басымдықтары белгіленді.

Аталған басым бағыттар бойынша бірқатар

мәселелердің шешілетіндігі жоспарлануда.

Өзімді ең алдымен білім беру саласына

бағытталған жобалар аса қызықтырды.

Алтыншы басым бағытында айтқандай,

болашақта дамыған елдер қатарына барар

жолда қазақстандықтардың әлеуеті мен

дамуы ілгерілеген белсенді әрі білімді

азаматтардан жасақталған ел болуымыз

керек екендігін ұғындырды. Ол үшін әрине

біз, ең алдымен озық және бәсекеге қабілетті

ұлттық білім беру жүйесін құруды

аяқтауымыз шарт. Барлық дамыған елдердің

сапалы бірегей білім беру жүйесі бар.

Ұлттық білім берудің барлық буынының

сапасын жақсартуда ауқымды жұмыстар

күтіп тұрғанын атады. Сондықтан оларға

заманауи бағдарламалар мен оқыту

әдістемелерін, білікті мамандар ұсыну

маңызды екендігін айтты. Орта білім

жүйесінде жалпы білім беретін мектептерді

Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі оқыту

деңгейіне жеткізу керектігі – әрине бүгінгі

күннің еншісіндегі өзекті әрі міндетті болып

отырған мәселелердің бірі екендігін атағым

келіп отыр. Бұл жоба шын мәнінде қазіргі

орта білім беру жүйесіне ең қажетті, ең

оңтайлы әрі нәтижелі болары сөзсіз. Себебі,

еліміздің әр өңірлерінде ашылып, халықтың

көңілінен шығып отырған бұл зияткерлік

мектептер халық арасындағы шын мәніндегі

озық ойлы, қиялы ұшқыр балаларды даралап,

оқытып, әлемдік деңгейдегі балалармен тең

түсе алатындай болашағымызды тәрбиелеп,

оқытып, дайындап жатыр. Англиядағы

Кембридж университетінің білім беру

факультеті мен Назарбаев зияткерлік

мектептері басқармасы бірлесе отырып

дайындаған мұғалімдердің біліктілігін

арттыру курстарының І, ІІ, және ІІІ деңгейлі

бағдарламасын жасап, Үкімет осы

Бағдарлама аясында мұғалімдерді өркениеті

озық елдердің білім беру саласындағы жан-

жақты тәжірибелер мен сынақтан өткен озық

үлгідегі жаңаша тәсілдерді үйретіп,

қазақстандық мектептерде сол курста білім

алған мұғалімдер арқылы үлкен сынақтан

өткізуде. Бұл сынақ әрине өз нәтижесін

берері анық. Болашақ күттіріп отырған

мектеп түлектері қазақ, орыс және ағылшын

тілдерін білуге тиіс. Оларды оқыту нәтижесі

оқушылардың сындарлы ойлау, өзіндік

ізденіс пен ақпаратты терең талдау машығын

игере алуы тиіс.

Айрықша айта кететін маңызды жай –

мемлекеттік тіліміз бен төл тіліміз қазақ

тілінің жағдайы. Қазақ тілі бүгінде ғылым

мен білімнің, интернеттің тіліне айналғанын,

қазақ тілінде білім алатындардың саны жыл

өткен сайын көбейіп келе жатқандығы - біраз

жайттан хабар береді. «Енді ешкім өзгерте

алмайтын бір ақиқат бар. Ана тіліміз

Мәңгілік Елімізбен бірге Мәңгілік тіл болды!

Оны даудың тақырыбы емес, ұлттың

ұйытқысы ете білгеніміз жөн», - деп үндеу

тастағанда өзін нағыз патриот сезінетін әрбір

қазақстандықтың бойын мақтаныш сезімі

кернегені анық еді. «Ана тілі халық болып

жасалғаннан бері жан дүниесінің айнасы,

өсіп-өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын

бәйтерегі», - деп Жүсіпбек Аймауытұлы

айтқандай-ақ тіліміздің мәңгілік жасары, өз

топырағымызда мәңгілік өсіп-өніп,

түрленетініне біз, әрине тек қана қуанамыз,

шаттанамыз, мақтанамыз.

Елбасымыз барша қазақстандықтарды

біріктіріп, ел болашағының іргетасын

қалаған басты жеті құндылығын атады.

Қазақ халқы үшін қашан да киелі саналатын

жеті саны бізге қадірлі. Бұл құндылықтар

көктен түсе салған жоқ, бұл құндылықтарды

халық уақыттың қатал сынынан өткізіп, өз

қолдарымен жасаған әрі қастерлеуге

тұрарлық қазақстандықтардың бойтұмары

іспетті өте қасиетті «жетілік». Олар:

- тәуелсіздігіміз бен Астанамыз;

- ұлттық бірлігіміз, бейбітшілік пен

келісім;

- зайырлы қоғамымыз бен жоғары

руханиятымыз;

- экономикалық өсіміміз;

- Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамымыз;

- тарихымыздың, мәдениетіміз бен

тіліміздің ортақтығы;

- еліміздің ұлттық қауіпсіздігі және

бүкіләлемдік, өңірлік мәселелерді шешуге

жаһандық тұрғыдан қатысуы.

30

Мемлекет басшысы айтқандай осы құн-

дылықтардың арқасында біз әрдайым жеңіс-

ке ұмтылып отырғанымызды, елімізді ны-

ғайтқанымызды, ұлы жетістіктерімізді еселе-

генімізді толқып айтты.

Мемлекет басшысы өз Жолдауында

«қадірлі халқым, менің серіктестерім, қым-

батты отандастар» деп үн тастауы оның өз

халқына деген сүйіспеншілігі мен мейірі-

мінің шексіз екендігінің дәлелі, оған біз әри-

не тамсандық. Тәуелсіздікке қол жеткізген-

нен гөрі оны ұстап тұру әлдеқайда қиын

екендігін еске түсіріп, бұл үшін өзімізді үне-

мі қамшылап, ұдайы алға ұмтылуымыздың

керектігін аңғартты. Осы тұсқа келгенде

менің ойыма бірден ұлы Абайдың мына бір

ғибратты сөзі есіме түсіп кетті: «Жарысу

деген – озып келгенді аяқтан тарту емес,

қалып қойған өзіңді ҚАМШЫЛАУ».

Елбасымыз әлем кеңістігінде ғұмыр кешкен

талай халықтың басынан өткен өзара

алауыздық пен жан-жаққа тартқан

берекесіздік талай елдің тағдырын құрдымға

жібергендігін ашына айтқандай болды. Сол

үшін бізге жүктелер міндет – бірлік пен

ауызбіршілік, татулық пен келісім.

Мемлекет басшысының үндеу соңында

айтылған түйінді ойы - байлығымыз да,

бақытымыз да болған Мәңгілік

Тәуелсіздігімізді көздің қарашығындай

сақтай білуіміз керек делінген тілегі адамды

жігерлендірді, қайрады, талпындырды,

үміттендірді, сенім ұялатты. Өз ойымды

топшыларда айтарым - бүгінгі XVIII Жолдау

халыққа құт болып, елге ырыс әкеледі деп

сенемін. Жұмыла көтерген жүк жеңіл!

Бірлікте болайық! Ілгерілейік!

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ – УАҚЫТ ТАЛАБЫ

Умарова А.С.,

Ақтөбе қаласы №5 ОМ мұғалімі

Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңісті-

гіне кіру мақсатында қазіргі кезде Қазақстан-

да білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс

педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісі-

не нақты өзгерістер енгізуімен қатар елімізде

болып жатқан түрлі бағыттағы білім беру

қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен та-

быстарды сын көзбен бағалай отырып сара-

лауды, оқушылардың шығармашылық әлеуе-

тін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша

тұрғыда ұйымдастыруды талап етеді. Бүгінгі

таңда мектептің оқу үрдісін жетілдіру үшін

инновациялық білім беру технологияларын

пайдаланудың тиімділігін өмірдің өзі дәлел-

деп отыр.

Оларға бірдей талап қойып, олардың

табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін

анықтап, соған негіздеп оқыту – бүгінгі күн-

нің өзекті мәселесі.

Сабақтың қызықты өтуі мұғалімнің

үнемі іздену, ұтымды әдіс-тәсілдерді қолда-

ну, оқыту әдістемесін жаңартып отыруына

байланысты. Қазіргі таңда мұғалімдер инно-

вациялық және интерактивтік әдістемелерін

сабақ барысында пайдалана отырып, сабақ-

тың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпал етеді.

Ал білім беру технологияны пайдалану

міндетті деңгейдегі білімді қалыптастыра

отырып, мүмкіндік деңгейге жеткізеді. Сон-

дықтан мұғалімнің біліктілігін көтеру мен

шығармашылық педагогикалық әрекетін

ұйымдастыруды қазіргі педагогикалық тех-

нологияларды меңгерудің маңызы зор.

Инновация – латынша аударғанда «жа-

ңа», «жаңалық», «жаңарту» дегенді білдіреді

екен. Яғни, С.Ожегов сөздігіне сүйенсек, ин-

новация бірінші рет шыққан, жасалған, жуық

арада пайда болған, бұрынғының орнын ба-

сатын, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес

енгізілетін жаңалық болып шығады. Бұл

әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қа-

білеті, белсенділігін қалыптастыру, оқу мате-

риалдарын өзінше пайдалану арқылы таным-

дық белсенділігін арттыру алға шығады.

Мұның ерекшеліктерін негізінен мыналар:

үйренушінің белсенділік іс-әрекетін

дамыту;

31

оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін

қалыптастыру;

мұнда үйренушінің танымдық үрдіске

белсенді қатысуын анықтау мүмкіндігі;

көрнекілік құралдарын көбірек пайдалану

арқылы сезіміне, қабылдау эмоциясына әсер

ету;

Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдану-

да мұғалім сабақты дайын күйінде бағалай-

ды. Оқушының өзі ізденіп, өз бетінше игеріп,

ал мұғалім негізгі міндетті оқушының іс-

әрекетін бақылау жатады.

Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зертте-

уінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инно-

вациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мы-

нандай ерекшеліктерін атап көрсетеді:

дамыта оқыту технологиясы оқу – тәрбие

үрдісінде

«Оқушы – субъект, мұғалім – объект»

тұрғысынан қарастырып, оқушыны ұдайы

шығармашылық ізденіске бағыттайды:

саралап деңгейлеп оқыту технологиясын-

да оқытудың мазмұны мен әдістері шығ-

армашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде

адамның инновациялық қабілеттерінің қа-

лыптасуына бағытталады:

дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие

үрдісінде игерту үшін ізгілік адамгершілік

қасиеттерін қалыптастыра отырып, жеке тұл-

ғаның әлеуметтік жауапкершілігін арттыра-

ды:

иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда

«адам-қоғам-табиғат үйлесімдік бағыттағы

дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет

қалыптастырады»

ақпараттық бағдармалап оқыту оқытудың

мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан

ұйымдастыру;

Жаңа мазмұнға жаңа әдістер жүйесі қа-

жет. Қазақ тілі пәнінің мұғалімдерінің басты

талабы – сабақтың сапасын арттыра отырып,

сабақ түрлері мен әдістерін танымдылық, бі-

лімділік деңгейге жеткізу. Осы мақсатта са-

бақ өту әдістерін толықтырып, әр уақытта із-

деністе болады. Қазіргі уақыт талабына сай

мен де өз сабақтарымды жаңаша ұйымдас-

тырып, өзіндік тың ізденіске талпынып оты-

рамын. Сабақ өткізу барысында оқушыларды

халық педагогикасы негізінде тәрбиелеп,

оқушылардың сабаққа қызығуын арттырып,

сабақ беру әдісінің түрлерін пайдаланып ке-

лемін. Мен қолданатын сабақтың жаңа түр-

лері де сабақтың мазмұнына, мақсатына, жү-

ру барысына қарай дамытпалы саяхат, аук-

цион, ұжымдық сынақ, ертегі, панорамалық,

интерактивті сабақтар, интеллектуалды

ойын, тест әдістемесінен өткізіп келемін.

Оқытудың сапалы болатындығы және

ең бастысы, оқушылардың пәнге деген жа-

уапкершілігі, қызығуы, өз бетінше жұмыс іс-

теу ынтасы, оқушының ізденушілік – шығар-

машылық зерттеушілік қабілеттері артады.

Демек, әрбір жаңашыл педагог оқу үрдісінде

түрлі инновациялық және интерактивтік

әдістемесін пайдалана білсе, сабақ

сапасының жақсара түсетіні сөзсіз.

БЕЙІНДІК ОҚЫТУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ

Уразалина А.Т.,

Қарғалы ауданы Петропавл орта мектебі

“Бағдарлы оқыту білім алушылардың

қызығушылығы, бейімділігі мен қабілетіне

сәйкес, оқытуды саралап және даралап

ұйымдастыру процесі”. ҚР “Білім туралы”

Заңынан Қазақстан Республикасының Мем-

лекеттік жалпыға міндетті білім беру стан-

дарттарының негізгі ережелеріне сәйкес 2006

– 2007 оқу жылынан бастап еліміздің жалпы

білім беретін мектептерінің жоғары сатысы-

на бағдарлы оқыту енгізілді. Ауыл мектепте-

рінің жоғары сыныптарында бағдарлы оқы-

туды ұйымдастырудың өзіндік ерекшеліктері

бар, сондықтан мектептегі білім беру мен

тәрбие үдерісіне әсер ететін нақты жағдай-

ларды ескермей, ұтымды бағдарлы оқыту

моделін жүзеге асыру мүмкін емес.

Республикада 12 жылдық білім беру

моделіне өту жоспарланып отырғанда, ауыл

мектептеріндегі бағдарлы оқыту мақсаттары

ауылдық жерлердің экономикалық және

әлеуметтік дамуының әлеуметтік міндеттері-

не қатысты нақтылануы тиіс.

32

Білім сапасы - білім алушылардың мем-

лекеттік стандарттың деңгейін төменнен жо-

ғары қарай меңгеруімен анықталады. Бағдарлы оқыту – жалпы білім беретін

мектептердің жоғарғы сатысында даярлы

оқытуға, оқушының әлеуметіне және мектеп-

тің жоғары сатысының орта және жоғарғы

кәсіптік білім беру мекемелерімен сабақтас-

тығына бағытталған арнайы дайындық жү-

йесі. Бағдарлы оқытуды ұйымдастыру үшін

білім беретін мекеме, ең әуелі, бағдарлы

оқытуды ұйымдастырудың нақты жағдай

үшін неғұрлым тиімді үлгісін таңдап алуы

қажет. Бағдарлы оқытуды ұйымдастыру үлгі-

лері деп, нақты жағдайларда бағдарлы оқыту

түрлерін жүзеге асыру тәсілдерін айтады.

Бағдарлы оқытуды ұйымдастыру үлгі-

лерінің мүмкін нұсқалары ретінде мына-

ларды атауға болады:

1) Бағдарлы оқытуды ұйымдастырудың

мектепішілік үлгісі;

2) Бағдарлы оқытуды ұйымдастырудың

тораптық үлгісі;

- Ресурстық орталық негізінде ұйымдас-

тыру;

- Әлеуметтік серіктестік негізінде ұйымдас-

тыру.

Ұйымдастыру үлгілерінің түрліше бо-

луы бағдарлы оқытуды ұйымдастырудың

типтері мен формаларын үйлестірудің алуан

түрлі болуынан туындайды. Мектепішілік

бағдарлау үлгісі деп, бағдарлы оқытуды бі-

лім беретін бір ғана мекеменің күшімен

ұйымдастыруды айтады. Бұл жағдайда жал-

пы білім беретін мекеме бір бағдарлы немесе

көп бағдарлы болуы мүмкін. Бірбағдарлы бі-

лім беретін мекеме таңдалып алынған бір ға-

на бағдарды, мысалы, жаратылыстану-мате-

матикалық немесе қоғамдық-гуманитарлық

бағдарды жүзеге асырады. Әр бағдардың

ішінде білім салалары бойынша бір немесе

бірнеше мамандану бағыттары болуы мүм-

кін, мысалы, жаратылыстану-математикалық

бағдарда: химия-биологиялық, биология-гео-

графиялық, физика-математикалық және т.б.

Көп бағдарлы білім беретін мекеме оқыту-

дың бірнеше бағдарын, мысалы, жараты-

лыстану-математикалық немесе қоғамдық-

гуманитарлық бағдарды жүзеге асырады.

Мектептің бағдарлау үлгісін таңдау

кезінде мыналар ескерілуі қажет:

- Оқушылар мен ата-аналарының тарапы-

нан жеке пәндер бойынша жоғары деңгейде

білім алуға әлеуметтік сұраныстың болуы;

- Таңдалып алынған бағдар бойынша жоға-

ры оқу орындарына білімін жалғастыруға

талпынысы;

- Мектеп бітірушілердің бәсекеге қабілетті-

лігін қамтамасыз ету мәселесінің шешілуі;

- Жоғары сынып оқушыларының жеке қы-

зығушылықтары, қабілеті мен бейімділігі;

- Сынып оқушыларының көпшілігінің таң-

далып алынатын мамандану пәндері бойын-

ша нақты дайындық дәрежесі;

- Бағдарлы оқытуды жүзеге асыратын жетік

пән мұғалімдерінің болуы;

- Мектептің материалдық-техникалық база-

сы.

Бағдарлы оқытуды ұйымдастыру үлгі-

лерінің қай-қайсысының да артықшылығы-

мен қатар кемшіліктері де болатынын ескер-

ген жөн. Енді осыларға жеке-жеке тоқтала-

йық.

Бағдарлы оқытуды ұйымдастырудың

бірбағдарлы түрінің артықшылығы мыналар:

- Мектептегі педагогикалық ұжымның бір

бағдар шеңберіндегі мақсатты жұмысы;

- Берілген бағдар бойынша материалдық-

техникалық қорларды шоғырландыру;

- Мектеп бітірушілердің бәсекеге

қабілеттілігін қамтамасыз ету.

Ал, кемшіліктері ретінде мыналарды

атауға болады:

- Оқушылардың қызығушылықтарының үй-

леспеуі олардың мектеп бітіргеннен кейін

нақты оқу орнынан түсуге бағдарларының әр

түрлі болуы;

- Біркомплектілі мектептерге бағдарлы

оқытуды енгізу бойынша ұйымдастырушы-

лық шешімдердің болмауы;

33

ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КОМПЕТЕНТНОСТЬ СОВРЕМЕННОГО ПЕДАГОГА

Шаштыгарин М.М.,

к.п.н., доцент, Актюбинского регионального государственного университета им.К.Жубанова

В современных условиях повысился сп-

рос на социально активную, творческую лич-

ность, способную самостоятельно принимать

решения и лично отвечать за их реализацию.

Динамично изменяющееся общество требует

изменений в целях, содержании, технологиях

образования. Качество образования опреде-

ляется компетентностью и уровнем про-

фессиональной деятельности педагога.

Современное общество нуждается в педаго-

ге, способному к восприятию новых идей,

принятию нестандартных решений, к актив-

ному участию в инновационных процессах,

готовому компетентно решать имеющиеся и

вновь возникающие научные, профессио-

нальные задачи.

Педагог должен всегда находиться в

поиске оптимальных путей повышения эф-

фективности учебно-педагогической дея-

тельности, доступности изложения материа-

ла, повышения мотивации обучения студен-

тов. В процессе практической деятельности

педагог непосредственно сталкивается с раз-

личными проблемами, решение которых тре-

бует от педагога – исследователя профессио-

нальной компетентности. На необходимость

создания стройной системы подготовки бу-

дущего педагога вообще и системы форми-

рования профессиональных умений, в част-

ности, указывают многие ученые (А.И.Пискунов, И.Огородников, Н.Кузьмина,

А.И.Щербаков, О.А.Абдуллина и др.). Так,

А.И.Пискунов видит улучшение подготовки

учителей в научно-обоснованном отборе

теоретического материала и его увязке с

практической деятельностью студентов,

И.Т.Огородников в совершенствовании орга-

низаторской, методической и научно-иссле-

довательской деятельности будущих учите-

лей; Н.В.Кузьмина в усилении внимания к

гностической, конструктивной, организатор-

ской и коммуникативной работе.

В словаре под редакцией Ефремовой

Т.Ф. дано следующее определение понятию

«компетентность»: «Компетентность – осве-

домленность, авторитетность; компетенция –

круг вопросов, явлений, в которых данное

лицо обладает авторитетностью, познанием,

опытом; круг полномочий». Следовательно,

внутреннее содержание понятия «компетен-

ция» обозначает круг вопросов, в которых

человек хорошо осведомлен, обладает позна-

нием и опытом деятельности. Компетент-

ность в определенной области означает

обладание соответствующими знаниями и

способностями, достаточных для осуществ-

ления цели данного рода деятельности и

умение эффективно действовать в ней.

В высшей школе формируют профес-

сиональную компетентность. Из чего она

состоит? Компетентность многогранна, т.к.

сам человек многогранен, и проявить себя

он может в разных видах деятельности,

чисто в специальности, в коммуникации, в

обществе, в творчестве и т.д. Главное, что

личность всегда отражается в профессии,

хотя существует извечный вопрос: что пер-

вично - личность в профессии или профес-

сия в личности? В современных услови -

ях человек динамичнее перерабатывает

информацию и принимает больше реше-

ний, а значит, опыт и мудрость форми-

руется быстрее, и, следовательно, компе-

тентность формируется также быстрее. По-

этому говорить о сформированности ком-

петентности в условиях вуза правомерно.

Таким образом, мыслительный процесс обра-

ботки информации, построения новых зна-

ний и принятия решений есть основа всех

видов компетентностей.

В последнее время международной тен-

денцией является резкое усиление внимания

к проблемам качества профессионального

образования. Это связано как с количествен-

ным ростом учащихся в сфере профессио-

нального образования, так и с повышением

требований к технологическим ресурсам об-

щества, со всевозрастающей ролью новых

технологий. Своеобразным ответом на проб-

лемную ситуацию в образовании, возник-

шую вследствие противоречия между необ-

ходимостью обеспечить современное качест-

во образования, отвечающего международ-

ным запросам, и невозможностью решить

34

эту задачу традиционным путем за счет уве-

личения объема информации, подлежащей

усвоению, является ориентация требований к

уровню подготовки специалистов на дости-

жение профессиональной компетентности.

Одной из них при разработке методоло-

гии и механизма оценки качества образова-

ния является избрание концепции компе-

тентностного подхода, при котором оцени-

ваются профессиональные знания и карьер-

ные возможности выпускников. Обзор зару-

бежных и отечественных информационных

источников позволяет говорить об использо-

вании компетентностного подхода в различ-

ных его модификациях в образовательной

практике уже с середины 80-х годов прош-

лого столетия.

Сформулированы основные понятия

компетентностного подхода: ключевые и

специальные компетенции, выявлены основ-

ные направления реализации компетентност-

ного подхода. Профессиональная компетент-

ность понимается, как способность и готов-

ность специалиста к реализации приобретен-

ных знаний, умений, навыков, опыта в реаль-

ной профессиональной деятельности. Струк-

тура профессиональной компетентности

включает в себя ключевые, и специальные

компетенции.

Компетентностный подход позволяет

обеспечить развитие системы среднего про-

фессионального образования, адекватное

потребностям современного производства.

Ключевыми показателями уровня профес-

сионализма любого специалиста является его

конкурентоспособность – как составляющая

качества профессионального образования. В

настоящее время при обсуждении вопросов

нового качества образования термин «ком-

петентность» все чаще используется для

обозначения нового результата образования.

Именно так он звучит в концепции непре-

рывного образования. Следовательно, орга-

низация образовательного процесса в учеб-

ном заведении должна быть нацелена на

формирование и развитие всего набора клю-

чевых и специальных (функциональных)

компетенций.

Компетенция – готовность человека к

решению задач профессиональной и вне

профессиональной деятельности на основе

использования человеком внутренних и

внешних ресурсов. Компетентность резуль-

тат освоения этих компетенций. Компетент-

ностный подход предполагает конкретную

формулировку целей обучения как компетен-

ций, востребованных в профессиональной

деятельности современного специалиста, в

жизни человека и осваиваемых обучающим-

ся. Такой подход обеспечивает соответствие

подготовки запросам рынка труда, а значит,

повышает конкурентоспособность выпуск-

ников, эффективность их профессиональной

адаптации и деятельности, успешности в

жизни. Формирование компетенций начи-

нается уже в общеобразовательной школе,

тем значимее оказывается проблема учителя.

Современность показывает, что, несмотря на

«высокую миссию» с точки зрения педаго-

гической теории на практике даже с функ-

цией обучения учитель не всегда справля-

ется.

Профессионально-педагогическая ком-

петентность, по Н.В.Кузьминой, включает

пять видов или групп данного феномена:

специальная и профессиональная

компетентность в области преподаваемой

дисциплины.

методическая компетентность в области

способов формирования знаний, умений

учащихся.

социально-психологическая компетентность в

области процессов общения.

дифференциально-психологическая

компетентность в области мотивов,

способностей учащихся.

аутопсихологическая компетентность в

области достоинств и недостатков

собственной деятельности и личности. Для будущего педагога профессионально

значимы педагогическое общение, способнос-

ти эмоционально-волевой сферы, включаемые

в коммуникативную и эмоциональную

компетентности. Владение и применение

навыков планирования, прогнозирования,

привлечение адекватных методов, способов

определяют педагогическую компетентность.

Таким образом, профессиональной ком-

петентностью можно считать максимально

адекватную, пропорциональную совокупность

профессиональных, коммуникативных,

личностных свойств педагога, позволяющую

достигать качественных результатов в

педагогической деятельности.

35

БАЛАЛАРДЫҢ ЖАН СҰЛУЛЫҒЫН, ТӘН СҰЛУЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖҰМЫСТАРЫ

Берденова С.Ж.,

Шалқар қаласы №12 балабақша әдіскері

Мынау бейбіт өмірде балалардың тән

сұлулығы мен жан сұлулығына ерекше мән

берген жөн деп санаймын.Олардың бақытты

балалық шағын, жақсы денсаулық, шаттыққа

толы көңіл-күйін қамтамасыз ету, батылдық-

қа, ұстамдыққа, ептілікке, достық қарым-қа-

тынасқа тәрбиелеу біздің яғни, тәрбиешілер-

дің қастерлі борышымыз.Бала өмірге келген-

нен бастап, ұлттық педагогикамен түсіндір-

генде, балаға жаттығу, массаж жасау арқылы

дене мүшелерінің өсуі, жауырыны жабысып

қалмауын, денсаулығының мықты болуын

қарастырылғын. Бала 3 айынан асқаннан жан

жағына қарай бастап, көз тоқтатады. Еңбек-

теу, жүру үшін балаға әдемі түсі қанық

ойыншықтар алдына қойып, ілгері жылжу-

ына көмектесеміз. Ол деген баланы ойыната

отырып жаттығу жасату болып табылады.

Қандай да болмасын ол ойын ол жаттығу ба-

лалардың ұғымына шебер жол таба білетін,

қозғалысты білу керек. Дене тәрбиесінің сә-

би кезден керек екенін, оның балалар еңбе-

гімен байланыстырып адамның ақыл-ой,

өнеге және дамуының қажетті шарты деп

санағанын білеміз. Балалардың дене тәрбиесі

мен оларды оқытуды жетілдіруде таңертенгі-

лік бойжазуда, топтағы, таза ауадағы дене

шынықтыру сабақтарын, балалардың өз бе-

тінше қозғалу белсенділігін және ойындар

түрлерін өткізуде көп нәтиже беретінін тәжі-

рибемнен көрдім. Әр баланың балабақшаға

келгеннен бастап, күн тәртібі бойынша жан-

жақты дамуына, дене бітімнің дұрыс жеті-

луіне жәрдемдесуді көздеймін.

Ертенгілік қабылдау кезінде көтеріңкі

көңіл-күй, амандық-саулық сұрасып, бала-

ның денсаулығын тексеріп алынады. Шап-

шаң әрі тез түсініп өзіңмен еріп жаттығуды

өте жақсы жасайтын балалар болады. Дене

шынықтыру сабақ пен ертең бойжазу әрда-

йым бірін-біріне байланысты болады. Әр өт-

кізген сабағын ойынмен ұштасып өтеді.

Ойын-мектеп жасына дейінгі балалар іс-

әркетінің негізгі түрі.

Ойын баланың бүкіл балалар коллекти-

вінің дамуында басты роль атқарады көп

нәрсені білуге, зертеуге талпынады. Олар

бірдеңені жасап қана қоймайды, сондай-ақ

заман ағынына да белсене қатысады. Қорша-

ған ортаға қызыға қарайды және басқаларға

жақсылық жасауға ұмтылады. Ойындар ба-

лалардың жан-жақты дамуына мүмкіндік ту-

ғызады,олар ақыл-ой тәрбиесі мен сенсорлық

дамуда маңызы зор, дене тәрбиесіндегі қи-

мылдық ойындар балалардың бұлшық етте-

рінің дамуына жаттығу жасауға, қан айналы-

мы мынау жақсаруына үлкен үлес қосады.

Менің тобымдағы балаларға ойынға басшы-

лық жасап ойынайтын ойынды сабақтарда

қолданушының себебі: белгілі-бір қимыл

қозғалысты жеңілдету үшін қолданатын.

Мақсатым бола ойнай отырып, ойлап сол

жаттығуды жасаса менің жетістігім деп

білемін.

Ойынға қызығушылығын арттыру үшін

алған ойынын жас ерекшелігіне сай болуын

қадағалайтын, балаларды өзіме тартып қы-

зықтыру үшін менде мысық, ит, аю, қоян ке-

йініне кіріп кеткен. Ертенгілік бой жазу,

жалпы жетілдіру жаттығуларды ойын тү-

рінде алғанда балалар өте жақсы жасай,

рольге кіріп кетеді.

Мысалы: балапан мен түлкі ойындағы

элементтерді балаларға жасатқанда өте қы-

зығушылықпен жасағанын көрдім. Балапан

болып жемді шашамыз. Түлкі деп жай жүріп

қашып кетеміз. Өздеріңіз көргендей «Мысық

және оның балалары» деген ертенгілік бой

жазуымызда алған әсері мол. Осы тұста айта

кететім ата-аналар тарапынана да өте қызы-

ғушылық танытты. Балалар үйіне айтып бар-

ғанын, ата-анасы түсінгені сондай өзі қатыс-

қандай болып айтып береді. Ата-ана 10 ми-

нутқа жетпеседе балаларға осындай қызықты

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЗЕРТТЕУ:

ІЗДЕНІС ПЕН ТӘЖІРИБЕ

36

жаттығу жасатқанына рахмет айтып өз көңі-

лін білдірді. Қимылдық ойынды ертенгілік

бой жазуда сабақта ғана емес, сабақ алдын-

дағы ұйымдастыру бөліміне де алам.

Мысалы: «Шарды үрле», «Ұшақ», «Қоянның

тазалығы», «Автобус», «Қарлығаш болып

ұшу» ойындарын алып белгілі-бір қимылды

ойынды меңгертетін, ұйымшылдықпен ойы-

науға төселдірдім. Бірі жүргізуші қалғаны

жолаушы болып, «Автобус» ойынын қызғы-

лықты ойынайды, Бұл оның бірінің артынан

бірі жүруге қолданылды. «Ұшақ» екі қолды

екі жаққа созып жай жүріп кейін жүгіруге

ұластырдым. Әрі қимыл жасайды, әрі жаңа

тақырыпқа қызығып ойларын жинақтап

отырады.Сабақтардың арасында жалықпау

үшін қолданылатын сергіту сәттерінде де

қимылдық қозғалыс жасаймыз.

Мысалы: Отырып тұруға біз кішкентай

баламыз.

Ер жетіп үлкен боламыз

Екі қолды көтеріп

Күнге жеткенше созамыз

Аюға ұқсап, қорбаңдап

Ұшақ болып ұшамыз

Қоян болып секіріп

Қарлығаш болып қонамыз

Серуен кезіндеде қимылдық ойындар-

ды ойынадық. Күн салқын кездері танып

қөалмас үшін, маған қарай жүгір. Допты

қуып жет, өз атыңды тап.Ойынын ойнатып,

қыс мезгілінде «қар лақтыру», «аққала жа-

сау» яғни лақтыру, домалату жаттығуларын

меңгерттім «Ұяңды тап» ойынын балалар өте

қызығып ойынайды. Жан-жаққа жүгіруді

меңгереді. Қайта келіп аюды түртіп қашады.

Біздің тобымыздың балалары тепе-

теңдікті сақтай жүруді білмейтін, сол кездері

екі жағынан мұз жолды қойып еден үстінде

түзеу сызық бойымен жүруді үйреттік,егер

түзеу жүрмесеңдер мұзға құлап қаласыңдар

десек, балалар шынымен құлап қалмауға

тырысып,Бақытнұр жылап әрең өтетін,ал

қазір осы сәттерді ұмытып,скамейка үстімен

жүре алатын деңгейге жетті.

2-3 жастағы балалардың денесін тік ұс-

тап басын жоғары көтеріп бірінің артынан

бірі жүруі ең алғашқы уаққытта қиын болды.

Ол үшін мен бірінші балаға жолауша ұста-

тып жоғары көтеріп жүрсе соған барлық

бола назар аударуына көңіл бөлдірдім.

Шаршап, жүруді білмейтін балаларды

қызықтырып «Аю және балалар» ойынын

қолдандым.

Қызығушылықты арттыру үшін ойын-

ды жәй ойыната салғаннан гөрі балаларға

атрибуттар кигізіп және өзімде киініп алсам

ұнайды. Сосын апайларды «Сайқы мазақ»,

аю, қоян, қуыршақ,әже, ата, етіп кигізіп кір-

гізгенді балалар үлкен әсер оларды, ойынға

деген қызығушылығы артады. Тағы айта ке-

тетін көрнекілік яғни ойыншықтар жаңа, түсі

қанық күндегіден өзгеше болса, үлкен назар

аудара ойынайды. Саппен жүріп келе жатып

шеңбер жасай тұрып жаттығу жасау аюша

Қорбаң, қорбаң, қорбаңбай

Келе жатқан аю ғой

Жақындап оған бармайық

Алыстан байқап қарайық

Қатар,қатар тұрайық

Аю болып құлпынайды терейік

(еңкейіп, саусақ буынына)

Аяқ қолды жаралап

(аяқты, қолды,қозғау)

Орманды аралап

(жүресіңдер жан-жақа жүру)

Тәттілерді ұрлайық

(екі қолды жоғары –төмен қозғау)

Қане қонжық болып жүрейік

Аюдан қане қашамыз

Балаларды жүгіртейік. Осы ойында яғ-

ни сабақта Арсен атты баланың аю болып

жүргені және бетіндегі мимикасы аумай

кетеді, балалардың бәрі қонжық болып кет-

кендей. «Ойыншықты сипала» ойынын ой-

натқанда дене шынықтыру сабағында еңбек-

теуді негізгі жаттығуға алдым. Балалар әжеп-

тәуір төрт тағандап еңбектейді, белгіленген

жерге дейін еңбектеп жіп астынан барады да

қуыршақты сипалап кейін қайтады.

«Қояндар сәбіз тереді» ойынын тепе-

теңдікті сақтауға қолданамын. Балаларға

қоянша қос аяқтармен секіріп, сәбіз терген-

дей жүргізу. Себебі осы жастағы балаларға

орынында тұрып көп секіруге болмайтын-

дықтан, арасында сәбіз теріп жүргіземін. Қос

аяқтап секіргенде Жансерік, О.Ерасыл әліде

болса да аяқтарын қосып секіре алмайды.

Сондықтан олармен жеке жұмыс жасауда-

мыз. Судан секір, жіптен секір, кубиктерден

секір деп жаттығуларды жасатамыз. Қалған

балалар құрсаудан-құрсауға, кубиктен биік-

тігі 10-15 см еркін секіреді. Ойын түрлеріне

қарай, аяқ қолдың бұлшық еттерінің жеті-

37

луіне, саусақ буындарының дамуына, жалпақ

табан болмауына,сымбатты әрі сұлу болып

өсуіне үлкен мән берген. Бөбектерді тәрбие-

леуде ұлттық ойындардың берері мол. Қазақ

халқы саусақ саусақ ойынын арқылы бала-

ның саусақтың буыны сөйлеуге деген тал-

пынысын, қабылетін дамытқан. «Бес сау-

сақ», «Қуырмаш», «Санамақтар» ойындарын

ойыната отырып саусақпен қоянның, иттің,

құстың, аңның, бейнелерін көрсетуге бола-

ды. Ойынның түрі көп. Ойынның түпкі ны-

саны балалардың ойына қиялына қанат бе-

ріп, ойын ұштау, қимылды қозғалыс жатты-

ғуды жасауға төселдіру.

Жылдың ІІ жартысында «Арқан тарту»

ойынын ойыната отырып, балаларды батыл-

дыққа, шапшаңдыққа, ептілікке баулыдым.

Ойынды өткізу арқылы балаларды қазақ

халқының дәстүрін, әдет-ғұрпын жоғалтпай,

одан әрі дамытуға, өз ұлтына деген сүйіспен-

шілігін жастайынан сіңіріп, құрметтеуге тәр-

биелеймін. Қимылдық ойындар алдымен ба-

лаға дене тәрбиесін беру құралы. Олар бала-

лардың қозғалысын жүгіру, жүру, секіру, өр-

мелеу, лақтыру, қағып алуды жаттықтыруға,

дамытуға және жетілдіруге мүмкіндік береді.

Қимылдық ойындар баланың жүйке-психи-

калық дамуына жеке басының аса маңызды

салаларының қалыптасуына да үлкен әсері

етеді. Ойындардың барысы мен жүйелігіне

үлкен мән берем. Осы балалармен дене шы-

нықтыру сабағын ойын түрінде осы осы жас-

тағы сәбиге ұқсап кетемін. Мысалы: Түлкі

оянып кетепес үшін аяқ ұшымен жәй жүре-

міз, қане тұра қалып балапанның қимылын

жасаймыз. Су ішеміз, еңкейіп, шалқайып,

тойдық, қарынды аша алма кезек қолмен

сипаймыз, қыт-қыт қанатымызды жаямыз.

Ильнара осы ойынды ойынап тұрып

«түлкіден қашайық» - деп шкаф артына ты-

ғылады. Ал қалған балалар жан-жаққа қа-

шып, тағы ойынайықшы апай деп жатады.

Сабақ қалай өтіп өтіп кеткенін білмей қала-

мыз. Негізгі жаттығуға допты домалатуды

алғанда, құрсау астымен екі қолмен допты

домалатып «допты ұста» ойынын ойнатамыз.

Менің тобымдағы балалар дене шы-

нықтыру сабағы болады дегеннен қуанып,

аяқ киімдерін шешіп, дайындала бастайды,

өте қызығушылықпен қатысады. Балаларға

жатттығуларды доп орамал сылдырмақпен

жасаған ұнайды. Соңғы уақытта балалармен

пластмассадан жасалған голошпен жүргізіп

екі топқа бөліп жарыс өткізіп жүрміз. Одан

қолды «Маймыл ізі» деген жолмен жүріп

өтуді үйретудеміз. Жыл басында бұл ойынды

колоннаға тұрғызып алғанбыз «Поезд» ойы-

ны. Ол кездері балалардың ішінде Нұрдау-

лет, Ақнұрлар жіберіп қосып ойын бұзыла-

тын, қазір балаларға ойыннның атын айтсаң

тез жинала қалады. Отырып тұру тепе-тең-

дікті сақтауға «Күн мен түн» ойынын ойнату

арқылы балалар өз денелерін еркін ұстап

отырып тұра алатын болды. Лақтыру, қағып

алуға «қар лақтыру», «қағып алу» ойынын

ойнату арқылы балаларды допта Себебі доп-

ты түсіріп ала берген соң оларға жерден алма

тереміз. Осдан кейін ара қашықтықты 50 см

қылып, қағып ал деп төселдірім. Балаларға

дене шынықтыру сабақтарындағы әр қимы-

лды меңгертуді ойын түрінде көрсете оты-

рып, олардың жетістіктерін мадақтап отыр-

сам балалар өте үлкен әсер алып, тағы да

жасайық, тағы ойынайық деп тұрады. Жалпы

табанға қарсы қарсы шөп, тас, қақпақ үсті-

нен жүрзіземін. Ойын үстінде қане балапан-

дар көк шалғынға жайылайық десем балалар

шөп үстімен жүреді. Бірде Ақниет апай ая-

ғымды қытықтап жатыр деп күлді. Сол кезде

қалған балалар тұрып қалды, ол енді бір ра-

хаттана тұрып өтті. Осы жолдарды сабақтан

тыс уақытта ұйқыдан тұрғанда жүріп өтуді

қадағалаймыз. Тас үстімен жүргенді балалар

жақсы көреді. Айта кетейін Бағдаулет атты

бала жаттығуды жақсы жасайды. Бірақ кеш

балалардан соң. Ол баланы балалармен жа-

сау үшін сен өскенде салдат боласың сол кез-

де бірдей жасамасаң салдат қылмайды деп

айтқанда ол қазір ілесіп жасайтын болды.

Ойын кезіндегі әр баланың бетіндегі күлкісін

көресіз. Әліде болса ойынға тоймай тұрға-

нын байқайсыз. Күнделікті Нина апайдың

массаж түрлерінде балалр жақсы жасайды

оған деген қызығушылығы мол. Осы массаж

түрлерінде сабаққа бой жазуға қолданып

тұрамын. Мысалы:

әрқашан тістерің мықты болсын,

әрқашан тырнақтарың мықты болсын

әрқашан көздерің қырағы болсын

әрқашан қол-аяқтарың шапшаң болсын

құлақтарың сақ болсын және басқа

түрлерін де қолданамыз.

Ойынды сабақ соңында өткізгенде де

сабақты ойын түрінде бала өміріне өте маңы-

38

зы зор. Тек қана дене шынықтыру сабағы

емес тілдатыу, сенсорлық тәрбие ,айналамен

танысу, жапсыру, сабақтарымен де қимылды

ойынды ұштастыра білдім. Мысалы: сабақ

соңында «не жоқ», «не өзгерді?» ойында-

рында қолданған: аю, қоян, түлкі, ұшақ, ма-

шина, поезд, ойыншықтарының атын ата-

тып тіл дамыту үшін қимылдарын жасаттым.

«Түсін айыр» ойынын алғанда доп түстеріне

қарай шелекке салу. Алғаш кездері бір-бірі-

мен ойынатсам кейін екі топқа бөліп жарыс-

тырдым. Бала түсін айыра біледі және жыл-

дамдыққа тәрбиеленді. Жапсыру «жапырақ»

ойынын ойынаттым. Жерде шашылып жат-

қан жапырақты жинаттым. Қағаз бетіне

ұжымдық жұмыс жасадық. Ойынды қызыға

ойынаймыз, бірақ соның ішінде 2-3 бала

қатыспай қалады. Жансеріктің тілі енді шы-

ғып келе жатыр, қимыл қозғалысы жай. Ол

баламен жеке жұмыс жасау үстіндеміз.

Мақсатым баланың тілін дамыту қимылын

ширату. Доп туралы өлең шумағын шамасы

келгенше айтқызып, доп болып секіруді үй-

реттім. Аю туралы жалпақ тілін жаттықты-

рып қимылын көрсетіп қайталауды дағды-

ландырдым. Жармаханның тілі жоқ ой-қи-

мылдың, ойынға жоқ құрастырып немесе

ойыншықты жинауды жақсы көреді. Оны

жүгірту үшін «Кім бірінші» ойынын ойна-

ғанда мәреге алма қойып қызықтырып

жарыстырып жүгіруді жәйлап-жәйлап мең-

гертім, түрлі қимылдық ойындармен ата-

анасымен ескетріп үйде секіртіп, жүгіртіп

ойынайтын ойынды ойынауға жетелеуін

допты қуғызып немесе сол сияқты секіртуін

өтіндім. Біздің топтың ата-аналары балала-

рын өте жақсы қарайды. Тәрбиешілермен

тығыз байланыста болады. сабақтарға керек

киімдерді дер кезінде жеткізіп, бірдей фор-

мада болуына үлкен көмек береді. Балала-

рының қалай сабаққа қатысатынын сұрап

тұрады. Біздің берген тапсырмамызды бұл-

жытпай орындайды. Мысалы: үйде берген

қандай ойын ойынағанын сұраңдар. Сабақ

туралы сұраңдар деп айтып отырамыз. Ал

ата-аналар бізде қандай сабақ қандай ойын

болатынын балалары біліп отырады. Екі жақ-

тан баланың меңгере алмаған жаттығуларын

меңгертуге көмектесіп отырады. Балалары-

ның былтырғы жылдан өсіп тіл байлығының

дамығанын қимыл-қозғалыстарының ширақ

екенін айта келе ата-ана Елнұрдың апасы

бәрі-бәрі тәрбиешінің еңбегі балабақшаның

тәртібі деп қуанады.Осы тұста менің айта

кететінім биылғы жылға алған ашық сабаққа

дене шынықтыруды жақсы балаларға ойын

түрінде меңгертік, сонымен қатар мед.бике

Еңсепова Сұлудың еседіне сүйенсек ауру

бала өткен жылға қарағанда азайғаны олда

болса тәрбиешілердің бала денсаулығын

нығайтудағы еңбегінің жетістікке жеткені

деп білемін.

БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІН ЖЕТІЛДІРУДЕ

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҢЫЗЫ

Жубаева Ж.О.,

«Өрлеу» БАҰО АҚФ Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ «Мектепке дейінгі тәрбие және

бастауыш білімді дамыту» кафедрасының аға оқытушысы

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Нұр Отан»

партиясының ХVI съезінде 5 институттық

реформаны жүзеге асыруға бағытталған «100

нақты қадам» Ұлт жоспарын ұсынып, Қазақ-

стан халқы өз жері мен оның байлығының

ұқыпты иесі болуға үйреніп жатқанын, жаңа

технологияларды меңгеріп, тарихта ешқашан

болып көрмеген өндірістік қуаттар мен

экономиканың тұтас салалары іске қосылып

жатқанына тоқталған болатын. Онда «Ең

бастысы - біз жаңаша армандауды, Тәуелсіз

Қазақстанымыз бір бөлшегі болып отырған

жаһандық әлемдегі қиындықтарға қарамас-

тан, ел мен қоғамды дамытуда нақты мін-

деттер қоюды және оларды шешуді үйрендік.

Біз Тәуелсіздіктің 25-ші жылдығына жаңа

қазақстандық арманмен аяқ бастық, оның

басты мақсаты жүзеге асырылып жатқан

«2050» Стратегиясымен пара-пар» делінген.

Елбасы заң арқылы жүзеге асатын жаңа

нормалардың, тың новеллалардың ерекше-

ліктерін түсіндіріп, мемлекеттік қызметті

жаңғыртудың негізгі қырларына тоқталады.

«Мен бұны Қазақстандағы барлық жаңғырту

үдерісі ой-ниеті табысының шешуші тетігі

ретінде қарастырамын», - деп атап өтеді.

39

Осы тұрғыда елімізде жүргізіліп жа-

тырған жарқын саясат білім беру ісін де жа-

ңартуға серпін берді. Қоғамда болып жатқан

әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге сәй-

кес білім беру мақсаты мен міндеттері оку-

шыларды әлемдік даму деңгейіне сәйкес ке-

летін белгілі бір біліммен қаруландыруды

және ұлттық сана-сезімін тәрбиелеуді көз-

дейді. Педагог кадрлардың кәсіби- тұлғалық

құзыреттілігін қалыптастыру басты мақсат

екені анықталып, жаңартылған білім беруге

бағытталған бағдарламалар жарық көрді.

Бағдарлама негізінде сабақтарды ұйымдас-

тыру кезінде жаңа әдіс-тәсілдерді кіріктіру

мұғалім шеберлігін талап етері сөзсіз.

Қазақстан Республикасында орта білім маз-

мұнын жаңарту аясында «Назарбаев Зият-

керлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық ше-

берлік орталығы әзірлеген бастауыш сынып

мұғалімдерінің біліктілігін арттыру бағдар-

ламасы шеңберінде жалпы білім беру ұйым-

дарында қолдануға арналған жаңартылған

оқу бағдарламалары, оқу жоспарлары және

бағалау модельдері көрсетілген. Біліктілікті

арттыру курсының жалпы мақсаты оқыту-

дың жаңа әдіс-тәсілдерін енгізу арқылы

Қазақстанның ұлттық білім беру жүйесіне

арналған орта білім мазмұнын жаңарту бол-

ғандықтан тәсілдер туралы ойлануға және

меңгерілген білім мен ақпараттарды мұға-

лімдерді оқыту барысында тиімді ұсынуды

жоспарлауға мүмкіндігі болады.

Курстар кезінде тренерлер үшін сенім-

ді, жауапты, парасатты, шығармашыл және

белсенді болу, тәжірибелік дағдыларды ұда-

йы дамыта отырып, білім алуға ынталы бо-

идеяларымен бөлісіп, сабақ

барысында да және сабақ аяқталғаннан кейін

де әріптестік қарым-қатынасты сақтау ма-

ңызды екеніні есте ұстаған абзал. Бұл өз ке-

зегінде курс тыңдаушыларының да бірқатар

қабілетке ие болуын көздейді. Айта кетсек,

өз пәнінің өзекті білімімен қоса функцио-

налдық сауатының, ақпараттық-коммуника-

циялық технологияларды игеруін, шығарма-

шыл әрі сыни ойлауы ұшқыр болуын талап

етеді. Сондай-ақ, мұғалімдердің кәсіптік ше-

берлігін жетілдіру олардың өз тәжірибесімен

бөлісіп, кері байланыс алуының арқасында

дамитындығын саналы түсінуге апарады.

Мұғалімдермен туындаған сұрақтар негізін-

де дер кезінде ашық кеңесу, ортақ талқы-

лаулар жүргізу арқылы дұрыс жұмыс жасау

бағытын беру назардан тыс қалмауы тиіс. Бір

сөзбен айтқанда, мұғалімдердің сөйлеуі, ой-

лауы мен өзара қарым-қатынасы бақылауда

ұсталып, алға дамуға үлес қосуды мақсат ету

керек. Себебі, педагогикалық шеберлік деге-

німіз - мұғалімнің дидактикалық, ұйымдас-

тырушылық, эмоционалдық көңіл-күй мен

сөйлеу техникасын басқара білу дағдысы.

Белсенді оқыту үдерісі арқылы мұғалімдер-

дің кәсіби біліктілігін арттырудда анықтала-

тын ерекшеліктері:

Дидактикалық қабілет мұғалімнің оқу ма-

териалын жеткізу қабілеті, оқушының білім

дәрежесін, іскерлігін, дағдысын ескеруі;

Инновациялық қабілет зерттеушілік, ақпа-

раттылық, педагогикалық және ұйымдасты-

рушылық, басқарушылық қызметі;

Академиялық қабілет мұғалімнің өзіндік

қабілеттері негізінде өз кәсіптік шеберлігін

жетілдіру, өз бетімен зерттеу жұмыстарын

жүргізу қабілеттері.

Білім берудің қазіргі заман талабы - әр

мұғалімнің өз қабілетін жетілдіре отырып,

оқушылардың өмірлік кәсіби шеберлігін арт-

тыру және қалыптастыру, қазіргі сапа стан-

дартының кәсіптік білім беру саласы бо-

йынша берген нұсқауларына, олардың білік-

тіліктеріне сай әрекет ету. Бастауыш сынып

мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігінің

мазмұны көптеген ауқымды талаптарды қам-

тиды. Біріншіден, мұғалімнің шеберлігі өз

қызметіндегі педагогикалық іс-әрекеттердің

белсенділігі арқылы іске асырылады. Еге-

менді еліміздің өскелең ұрпағын озық ойлы

да іскер, жігерлі де батыл, өзіне-өзі сенімді,

интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы

дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде

бастауыш мектептің алатын орны айрықша

екені белгілі. Бастауыш мектеп балаға жаңа

әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесі-

нің қалыптасуына негіз салады. Жалпы бала-

ның алғашқы күннен қолына қалам ұстатып

әліппені жаттатқызатын - бастауыш сынып

мұғалімі. Сандықтан да алғашқы білім алу

кезеңі-бала өмірінің маңызды кезеңдерінің

бірі болып саналады. Демек, баланың қандай

білім беру мекемесінен және қандай мұға-

лімнен білім алғанына байланысты. Ол алған

білімдерінің сапалық құндылығы келешекте

баланың сабақ үлгеріміне және жеке тұлға

40

ретінде қалыптасуына қатты ықпалын

тигізеді.

Ал тәлім-тәрбиенің сан-салалы, күрделі

мәселелеріне терең бойлауға бастайтын, күн-

делікті тұрмыста кездесетін еңбек дағдылары

арқылы баланың жан дүниесіне әсер ететін

білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағында

еңбек дағдысы мен іскерлік қабілеттері

мектептің жоғары сыныптарында өз жалға-

сын табып, тереңдетіліп отырады.

Бастауыш мектептің негізгі міндеті —

жеке тұлғаны дамытып, оның алғашкы қа-

лыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген се-

німін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын

қалыптастыру, оқуға деген қызығушылығын

оятып, ынтасын арттыру болып табылады.

Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын

басты тұлға бастауыш сынып мұғалімі бол-

ғандықтан жаңартылған білім бағдарламасы-

мен жұмыс жүргізуде де алар орны ерекше

болмақ. "Адамның адамшылығы жақсы ұс-

таздан болады", деп қазақ халқының ұлы

ақыны Абай Құнанбаев айтып кеткен бүгінгі

жаңашыл талапты мектеп мұғалімі оқыту

үдерісіне тиімді әдіс-тәсілдерді енгізіп, әрбір

сабақты ұтымды ұйымдастыруы үшін кәсіби

шеберлігі, ұйымдастырушылық қабілеті жо-

ғары болғаны жөн.

Қорыта келгенде, оқыту үдерісінің жа-

ңаруына қажетті шарт кез-келген педагоги-

калық жүйенің басты тұлғасы болып табыла-

тын мектеп мұғалімдерінің кәсіби шеберлігін

арттырумен нәтижелі болмақ. Ал бастауыш

сынып мұғалімінің кәсіби шеберлігіне байла-

нысты мәселелер көптеген жауапкершілікті

талап етеді. Сондықтан әр мұғалім оқу ісі

мен оқушыларына білім беру үрдісіне жауап-

кершілікті сезініп, жаңа идеяларға көңіл

көкжиегін ашуы керек деп есептеймін.

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ

ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ

Калимагамбетова А.,

Темір ауданы Шұбаршы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

"Ұстаз дегеннің өзі - биік атауға тең.

"Болмасаң да ұқсап бақ, бір ғалымды көр-

сеңіз!"- деп ұлы данышпан Абай айтып кет-

кендей, және де ұстаздың өзі адам құнды-

лықтарды терең сіңірген, рухани жаны таза

адам болуы, қазір жаңалықтар легімен енген

соны технология, технологиялық дәуір. Осы-

ған орай қазіргі кезеңнің талабына сай өске-

лең ұрпақты білімді, мәдениетті, ұшқыр ой-

лы, халқының салт-дәстүрін дәстүрлей біле-

тін, туған Отанын, жан-тәнімен сүйетін аза-

мат дәрежесіне тәрбиелеу және осыған жете-

леудің өзі педагогикалық шеберлік демекпін.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2012 жылғы 27

қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаң-

ғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты»

атты Қазақстан халқына кезекті Жолдауында

білім беру ұйымдары жастарға жалаң білім

беріп қана қоймай алған білімдерін өмірдің

түрлі жағдайларында пайдалана алуды үйре-

туі керек екендігін баса айтып, үкіметке оқу-

шылардың функционалдық сауаттылығын

дамытудың бес жылға арналған Ұлттық ша-

ралар жоспарын дайындау жөнінде нақты

тапсырма берген болатын. Осы міндетті жү-

зеге асыру барысында оқушыларының функ-

ционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі

2012-2016 жылдарға арналған Ұлттық жос-

пардың мақсат, міндеті нақтыланып

жасалды.

Еліміздің әлеуметтік-экономикалық да-

муының стратегиялық бағыттарына сәйкес

білім беру жүйесін дамыта отырып, әлемдік

білім кеңістігіне ықпалдастырудағы негізгі

бағдар адамды қоғамның ең маңызды құнды-

лығы ретінде танып, оның рухани жан-дү-

ниесінің дамуына, көзқарастары мен шығар-

машылық әлеуетінің, танымдық біліктілігі

мен мәдени құндылықтарының жоғары дең-

гейде дамуына, жеке тұлғасының қалыпта-

суына жағдай жасау.

Білім берудің жаңа бағыттарының бас-

ты ерекшелігі оқытудың нәтижесін алдын

ала болжап, мұғалімдердің қызығушылық-

тары мен ізденімпаздығы негізінде білімі

мен біліктерін жетілдіріп, оны сана «сүзгісі-

нен» терең зерделей отырып, ғылыми-шы-

ғармашылық әлеуетін үнемі дамытуға және

41

рухани толысуға ұмтылысын қалыптастыру-

ды бағдар тұтады. Білім беруде оқыту мен

тәрбиелеудің жеке тұлғаға бағытталуы басты

орынға шығуына байланысты, мұғалім бала-

ның қызығушылығын, бейімін, таным про-

цестерінің даму деңгейін білуі маңызды. Бас-

ты мақсат-қарқынды дамып келе жатырған

ортада өмір сүруге қабілетті, құзіреттіліктері

дамыған, өзін-өзі дамытуға, өз ойын еркін

айта білуге, өз қалауы мен қоғам талабына

сай өзін-өзі көрсете білуге бейім, зерттеуші-

лік қабілеті қалыптасқан, жоғары білімді

шығармашыл тұлғаны қалыптастыру. Жалпы функционалдық сауаттылық

адамдардың (жеке тұлғаның) әлеуметтік, мә-

дени, саяси және экономикалық қызметтерге

белсене араласуы және өмір бойы білім алу-

ына ықпал ететін базалық факторы. Яғни

бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман ағымына

қарай ілесіп отыруы. Сонымен, функционал-

дық сауаттылық адамның мамандығына,

жасына қарамастан үнемі білімін жетілдіріп

отыруы. Мұндағы басшылыққа алынатын

функционалдық сапалар: белсенділік, шы-

ғармашылық тұрғыда ойлау, шешім қабыл-

дай алу, өз кәсібін дұрыс таңдай алуға қа-

білеттілік, т.б. Яғни, жалпы білім беретін

мектептерде Қазақстан Республикасының

зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан

дамыған азаматын қалыптастыру, оның фи-

зикалық құбылмалы әлемде әлеуметтік бе-

йімделуін қамтамасыз ететін білім алудағы

қажеттіліктерін қанағаттандыру болып

табылады.

Осыған орай Ұлттық жоспарда функ-

ционалдық сауаттылықтың төмендегідей не-

гізгі механизмдерін бөліп көрсетеді. Ұлттық

жоспардың жоғарыда аталған мақсат, мін-

деттерін жүзеге асыруда төмендегідей тетік-

тері (механизмдері) нақтыланып, мектеп оқу-

шыларының функционалдық сауаттылығын

дамыту үшін білім беру жүйесінде

басшылыққа алынады. Олар:

• білім беру мазмұны (ұлттық стандарттар,

оқу бағдарламалары);

• оқыту нысандары мен әдістері;

• білім алушылардың оқудағы жетістіктерін

диагностикалау мен бағалау жүйесі;

•мектептен тыс, қосымша білім беру бағдар-

ламалары;

• мектепті басқару моделі (қоғамдық-мемле-

кеттік нысан, мектептердің оқу жоспарын

реттеудегі дербестігінің жоғары деңгейі);

• барлық мүдделі тараптармен әріптестікке

негізделген достық қалыптағы білім беру

ортасының болуы;

• ата-аналардың балаларды оқыту мен

тәрбиелеу процесіндегі белсенді рөлі. Бүгінгі таңда Оқушыларының функ-

ционалдық сауаттылығын дамытуда оқу бағ-

дарламасындағы әрбір пәннің рөлі зор. Со-

ның ішінде қазақ тілі мен әдебиетінің алатын

орны ерекше. Әдебиет – оқушыға беймәлім

өмірді танытатын қуатты құрал. Әдебиет ар-

қылы біз оқушыларға ұлттық болмысымыз-

ды, асыл қасиеттерімізді танытамыз. Қазақ

тілінің грамматикасын терең меңгерген оқу-

шы, қоғамның кез келген саласында қинал-

май жұмыс істеп, өзінің функционалды са-

уаттылығын көрсете алады.

Әдебиет пәні мұғалімдеріне ауызекі

сөйлеуді оқыту жұмыстарына, негізінен, лек-

сикалық жадығаттарға құрылған, соңында

қажетті нәтижеге жеткізетін қатаң талаптар

қатарын ұсынады. Ш.Х.Сарыбаев сабаққа

төмендегіше әдістемелік талаптарды қояды:

Біріншіден, көрнекілік қағидасы. Бұл

қағида тіл үйренуші әлі сөз білмейтін шақта,

тілге үйрету жұмыстары жүргізілетін баста-

уыш кезеңде, өте қажет. Және де жұмыс жағ-

дайында өздеріне жақсы таныс болған, айна-

ласындағы заттар еске де тез сақталады.

Екіншіден, бірінші сабақта берілетін сөздер

бір тақырып аясында болуы қажет. Бұл қара-

пайым жалаң сөздерді үйреткеннен гөрі, бір-

бірімен тез, жеңіл байланыстыруға болатын

сөздерді үйрету үшін қажет. Олардан сөз

тіркестерін, сөйлемдер құрай алуы керек.

Бұл олардың есте сақталуына көмектеседі, ал

бұл ең басты мәселе. Үшіншіден, сабақта әрі

жазба жұмысы, әрі ауызша жұмыс түрлерінің

болуы қажет. Төртіншіден, жаңа сөздерді

оқытуда сөйлесім әрекетінің барлық түрлері

(оқылым, жазылым, тыңдалым, айтылым) –

қолданылуы шарт. Бесіншіден, ауызекі сөй-

леуге оқыту қарапайымнан күрделіге қарай

сатылы түрде құрылады. Тіл үйренуші алды-

мен сөзді таниды, сосын сөздерді бір-бірімен

тіркестіреді, әрі қарай жай және күрделі сөй-

лемдерді құрайды, ең соңында қарапайым

мәтіндерді құрастыруға көшеді. Алтыншы-

42

дан, сабақта лексикалық жадығат табиғи

әдіспен және аударма әдісімен беріледі.

Пән мұғалімі оқушының назарын ауда-

ру үшін сабақ кезінде әртүрлі тақырыптық,

пәнаралық, сыныпаралық байланыс орнатып,

қызықты әңгімелерді сахналық көрініс ре-

тінде өтуді ұйымдастыра білуі қажет. Соны-

мен қатар, түрлі көрнекілік құралдарын қол-

дану, сұрақ-жауап, талдау, жинақтау, ажыра-

ту, тақтаға жазу, айтқан ойды мысалдармен

дәлелдеу, сөздікпен жұмыс, проблемалық

мәселелерге жауап беру, нақтылы және жал-

пылама тапсырмалар беріп, шағын шығарма-

шылық жұмыстарды орындату, оқушының

бірін-бірі сынауы, өзіндік пікір білдіруі,

баяндама жасауы, ғылыми зерттеу жазып

қорғауы т.б. алуан түрлі әдіс-тәсілдерді қол-

дануы керек. Осындай әдіс-тәсілдерді түр-

лендіріп, жүйелі түрде пайдаланып мұғалім-

нің шәкірттері өз бетімен жұмыс істеуге тез

үйренеді. Орта буын оқушыларының арнайы

ереже дәптерлері, альбомдар, сөздіктері,

конспектілері, хронологиялық кестелері

болуға тиіс. Сонымен бірге, шығармашылық

дәптері бөлек болғаны дұрыс. Оған оқушы

өздеріне ұнаған мақал-мәтелдерді, афоризм-

дерді, шешендік сөздерді де жазып алып жү-

руге баулу керек. Осы ретте, шығармашы-

лыққа жақын кейбір оқушылар сол дәптерге

қыса әңгіме, мақала, күнделік, пікір жазып

үйренуіне мүмкіндік туады. Сонымен бірге

оқушылардың теориялық білімдерін дамыту

мақсатында Н.Оразақынованың «Сатылай

кешенді талдау» технологиясының тиімді

жақтарын айтқым келеді.

1. Оқушыларға теориялық білім береді

2. ҰБТ-ке оқушы дайын болады

3. Тілін дамытады

4. Ұлттық құндылықтарды бағалай білуге,

құрметтеуге үйретеді

5. Ізденушілік, зерттеушілік әрекетін

ұйымдастырады.

6. Оқушының оқуға, білуге деген ынта-

ықыласы артады, білім алуға әрекеттенеді.

Осылайша, оқушының әлеуметтік бе-

йімделуінде қазақ тілі мен әдебиетінің ала-

тын орны ерекше екендігін айтқым келеді.

Абай атамыздың: «Ақырын жүріп анық бас,

Еңбегін кетпес далаға. Ұстаздық еткен жа-

лықпас, Үйретуден балаға» - деп айтқанын-

дай, мұғалім үшін кәсіби шеберлікке жету, өз

мамандығының данышпаны болу бір күнде

пайда болатын дүние еместігін біз жақсы тү-

сінеміз және өмір бойы ізденішулікті, әлеу-

меттік бейімделу нәтижеге жетуге болады.

Ш.Х.Сарыбаев әдістемесінің құндылы-

ғы – оның, ең алдымен, тіл үйренуші сөздік

қорын байытуға көп жұмыс жүргізетіндігін-

де жатыр. Бірақ лексикалық жадығаттарды

ұсынуға әдіскер төмендегіше талаптарды

қажет деп есептейді. Мәселен,

1) Сөйленетін сөздер оқушылардың көз

алдыңдағы заттардың аты болуы керек.

2) Сөйленетін сөз саны өте аз, мөлшермен

айтқанда, сағатына 5 сөз болуы керек.

3) Сөйленетін сөздер тиімді түрде

орындарын өзгерту шартымен қайталап

отыруы керек.

4) Сөйленетін сөздер қаншама аз болғанмен,

бәрі бірден беріле салмай, “үдетпелі”

жолмен берілуі керек.

5) Сөйленетін сөздер әбден меңгерілмей

тұрып, жаңа сөздер берілмеуі керек.

Мұғалімнің әрбір сөзі мен ісі, қимылы,

киімі, аяқ алысы, жүрісі, көзқарасы психоло-

гиялық және ізгілік тұрғысынан шәкірт жү-

регінен үлкен орын алады. Әрбір ұстаз үшін

оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда мол

білімділікті, ақылдылықты, дұрыс іскерлік-

тер мен дағдыларды қолдануды қажет етеді.

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ КУРСТАРДА CLIL ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЕНГІЗУ

Нурмухамбетова А.С.,

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қостанай облысы бойынша ПҚ БАИ институтының аға

оқытушысы

Ел Президентінің «Қазақстан - 2030»

стратегиялық бағдарламасында білімге ерек-

ше көңіл бөлінгендігі белгілі. Ол бүгінгі өс-

келең өмірдің талаптарына сай маңыздылы-

ғымен ерекшеленеді. «Халықтың кемеліне

келіп өркендеуі үшін, ең алдымен азаттық

пен білім керек» деп көрегендікпен Шоқан

Уәлиханов айтқандай, халқымызды кемеліне

43

келтіру үшін жастарымызды білімді, мәде-

ниетті, Отанын, тілін шексіз сүйетіндей етіп

дайындауға әрбір ұстаз міндетті. Бүгінгі күні

қазақ тілінің өзінің мемлекеттік биік мәрте-

бесіне лайық деңгейде қызмет атқару қажет-

тілігі заман талабынан туындап отыр. Еліміз-

дің өз тәуелсіз мемлекеттігінің 15 жылдық

тарихи кезеңін артқа тастап, нық сеніммен

болашаққа қадам басқан кезінде мемлекеттік

тіл қазақ тілінің қолданыс аясының ауқымы

ана тілінің қадірін ұғып, қасиетін пайымда-

ған барша жанашыр азаматтарды алаңдатып

отырғаны анық. Тәңір жарылқап, ата-баба

рухы қолдап, 1991 жылы басымызға қонған

ұлы бақыт Тәуелсіздік таңымен бірге қазақ

тілінің де біржола жолы ашылып, ұзақ жыл-

ғы күрмеу мен шырмаудан құтылды. Арнайы

екі рет заң қабылданып, биік мәртебесі тасқа

басылғанымен, тізерлеп қалған қайран тілдің

тік тұрып, нық басып кетуі оңай болмады.

Елбасы жүргізіп отырған парасатты саясат-

тың арқасында мемлекеттік тіл қазақ тілі де

елімен бірге өзінің қайта өрлеуінің әрбір күні

ғасыр жүгін арқалаған ауыр болса да абы-

ройлы, күрделі болғанымен жемісі мол 20

жылдық кезеңін жүріп өтті. Ендігі мақсат тә-

уелсіз Қазақстанның өсіп келе жатқан жас

ұрпағын өз Отанының мемлекеттігінің кепілі

мемлекеттік тілді құрметтеуге баулу, оны

оқып үйренуге деген қызығушылықтарын

арттыру болмақ.

Қазақ тілін оқыту қиын да қызық жұ-

мыс. Қазіргі кезде қазақ тілін оқытатын ма-

мандарға қойылатын талап жаңа техноло-

гиялық әдістерді қолдана отырып, сапалы бі-

лім беру. Олардың ойлау, есте сақтау, көру

қабілеттерін жетілдіру және танымдық кү-

шін қалыптастыруға жағдай жасау, оқыту-

шының жеке басының интелектісін, оқу

әрекетін, өтетін тақырып мазмұнын аша білу.

Білім негізінен пән арқылы берілгендіктен,

әр пәнді заман талабына сай өз деңгейінде

игерту, қай кезде болмасын, ең маңызды

мәселе болып келгені даусыз. Әрине терең

білім де, материалдың игеруге қолайлығы да,

оқулық деңгейімен шектелу де мүлде нәти-

жесіз болды деп айта алмаймыз. Технология

мен әдістеменің мақсаты бір – “қалай оқыту

мәселелерін қарастырады”.

Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа

технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп,

нәтижелер беруде. Бұлар оқушының жеке қа-

сиетін аша отырып, азамат етіп тәрбиелеу-

мен қатар оқушының танымдық күшін қа-

лыптастыру және білімін кеңейтуге, тереңде-

туге жағдай жасайды. Ұстаз үшін ең басты

мәселе оқыту әдісін дұрыс таңдау. Жаңа пе-

дагогикалық технологиялар оқушының жеке

тұлғалық күшін арттырып, шығармашылық

ойының дамуында басты рөл атқарады. Жаңа

технологияларды меңгеру мұғалімнің зият-

керлік, кәсіптік, адамгершілік, рухани, аза-

маттық және басқа да көптеген адами кел-

бетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,

өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді

ұйымдастыруына көмектеседі.

«Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Қостанай

облысы бойынша ПҚ БАИ базасында қысқа

мерзімді курстар шеңберінде орыс

мектептерінде оқытатын қазақ тілі мен

әдебиеті пәні мұғалімдерінене арналған

көптілділік оқыту жағдайында пәнді және

тілді кіріктіріп оқытуды сапалы қамтамасыз

ету мақсатында пәнді және тілді кіріктіріп

оқыту (CLIL) технологиясына назар

аударылуда. Білім беру үрдісінде әсіресе

орыс мектептерінің оқушыларын екінші

тілге бағыттаудың негізі ретінде көптеген

жұмыстар атқарылады.

CLIL-пән мен тілді кіріктіріп оқыту

термині пәнді шет тілі арқылы оқытатын

әдістемені сипаттайды. Ол екі мақсат көздей-

ді, атап айтсақ біріншісі – пәнді шетел тіл ар-

қылы ұғыну, ал екіншісі – шет тілін пән ар-

қылы оқу. Озық тәжірибелі европа елдерінде

аталмыш технологиның тиімділігі терең зер-

деленіп, түрлі білім беру контексттерінде

қолданылып, балабақшалардың төменгі топ-

тары мен жоғары білім беру мекемелерінде

кең пайдалануда.

Қысқа мерзімді курстардағы бұл техно-

логияның пайдалануы білім беру мақсаттар-

мен алға қойылған міндеттерге байланысты

болып келеді. Бұл технологияның мақсаты

барлық оқу бағдарламаны өзге тілде оқыту

емес, саналы түрде, нақты тақырыптар мен

пәндік модульдерге жаңа ақпаратты үнем-

деп, бөлшектеп енгізу. Түрлі семинарларда

пән мұғалімдері пән мен тілді біріңғай кі-

ріктіріп оқыту арқылы практикалық жұмыс-

тарға ендіру дағдыларын қалыптастыруға

бағыттайды. CLIL көптеген әдіс-тәсілдерді

біріктіріп, технологиялардың жан-жақты

сырларын ашуға көмектеседі. Қатысушылар-

44

ға пәнді және тілді кіріктіріп оқыту әдістеме-

сінің негізгі принциптері, әртүрлі әдіс-тәсіл-

дері және жоспарлау үлгісі ұсынылады. Курс

тақырыптарының шеңберінде тыңдаушылар

көптілділік білім берудің тілдік саясатын

жоспарлау мәселелері бойынша білімдерін

кеңейтіп, орыс мектептерінде қазақ тілінде

пәндерді оқыту мәселелері кеңінен

ашылады.

СТУДЕНТТЕРДІҢ ҚҰНДЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН БЕЙІМДЕУ

Серікқызы Қ.,

Қазақ инновациялық гуманитарлық-заң университеті психология мамандығының

магистранты

Мақаланың тақырыбы жоғары оқу

орындарында студенттердің құндылық қабі-

леттерін бейімделушілік арқылы қалыптас-

ыру. Бұл тақырыпты таңдаудағы басты мақ-

сат қазіргі таңда студент жастар қоғамдағы

жаңашыл идеяны қуаттап, қоғамдағы руха-

ни-мәдени құндылықтарды дамытуда ерекше

орын алады. Борис Герасимович Ананьевтің

ойынша, студенттік кезеңде жастардың құн-

дылықтар жүйесі мен қатар мотивтік өрісін-

де кеңінен жаңаша өзгерістер пайда болады.

Осы өзгерістер көптеген арнайы әлеуметтік

қабілеттіліктердің пайда болуына себеп бо-

лады, мысалы, өмірдің мән-мағынасын іздеу,

болашаққа жоспар құру, таңдаған мамандық-

қа байланысты терең білім алу, өзінің ру-

хани-адамгершілік құндылықтар шеңберінде

дүниетанымын кеңейту т.б. оларды жай ой-

ландырып қана қоймай, белсенді әрекетке

итермелейді. Жоғарыда аталынған мақсат-

тарды есепке ала отырып зерттеу жұмыстары

жүргізілді. Зерттеу жұмысының негізгі мақ-

саты: студент жастардың құндылық бағдары-

ның ерекшеліктерін және ұжымға бейімде-

лушілігін анықтау.

Бірінші курсқа келген білім алушылар

кешегі мектептің ұжымындағы оқушылар-

дың оның өзара көмегі мен моральдік қала-

уының кетуімен байланысты жағымсыз күй-

зелістер; кәсіпті таңдаудағы мотивацияның

белгісіздігі, оған жеткіліксіз психологиялық

даярлық, мінез-құлық пен іс-әрекетті психо-

логиялық өзіндік реттей алмаушылық, оның

күнделікті бақылауға ашылуын педагогтар-

дың талап етуі, жаңа жағдайда еңбек пен

демалыстың оптималды тәртібін қарастырып

іздеу жұмыс пен өзіндік қызметті реттеу, әсі-

ресе үй жағдайынан жатақханаға ауысу ке-

зінде, соңғысы өзіндік жұмысқа дағдының

болмауы, конспекті жасай алмау, алғашқы

еңбек көздерімен, сөздіктермен, анықтама

сілтемелермен жұмыс жасай алмаушылық.

Барлық осы қиыншылықтар өзінің шығуына

байланысты әр түрлі. Оның кейбіреулері

объективті құрыла алмайтын, енді біреулері

субъективті сипатта және де әлсіз даярлық-

пен, мектеп және жанұя тәрбиесіндегі ақау-

лармен байланысты. Жоғарыда аталынған

көрсеткіштерге сәйкес бірінші және екінші

курстардың оқу орнына бейімделу үрдісіне

орай жүргізілген көптеген зерттеулер келесі-

дей негізгі қиындықтарға жіктеледі екен:

Зерттеу жұмысы Семей қаласы Жақия

Шайжүнісов ат.электронды колледж 1 және

2 курс білім алушыларына және Қ.Жұбанов

ат.Ақтөбе өңірлік Мемлекеттік университеті-

нің білім алушыларына жүргізілді. Зерттеу

жұмысының тақырыбы «Мен және менің

ұжымым» және М.Рокичтің «Құндылық бағ-

дар», В.С.Аванесовтың «Көркемдік-эстети-

калық қажеттіліктерді анықтау» әдістемеле-

рі қолданылды. Бұл әдістемелер студент жас-

тардың «рухани құндылықтар», «эстетика-

лық талғам», «интеллектуалдық даму»,

«өзін-өзі сыйлау», «өзгелерді сыйлау»,

«ұжымға бейімделу» т.б құндылықтарын

анықтайды. Әдістемелерден алынған нәти-

желер төмендегідей қорытынды жасауға

мүмкіндік берді. Құндылықтар бағдарын

анықтауда М.Рокичтің «Тұлғаның құнды-

лықтар бағдары» әдістемесінің нәтижелері 1

және 2 курс оқитын студенттердің «таным»,

«белсенді өмір», «табиғат сұлулығы» құнды-

лықтары бойынша статистикалық айырма-

шылық анықталды. Ал, «Материалдық бай-

лық», «махаббат», «сауық сайран», «сенімді

достар», «бақытты отбасы» құндылықтары

бойынша статистикалық айырмашылық бай-

45

қалмады. Өйткені бұл құндылықтар екі топ-

тағы студенттер үшін өзекті, сондықтан екі

топтың да қалаулары сәйкес келді, ал 2 курс

оқитын студенттердің танымдық, эстетика-

лық іс-әрекеттерге үлкен белсенділік таныта-

тынын байқадым. Эмпирикалық нәтижелер 2

курс білім алушыларының барлық шкалалар

бойынша 1 курс оқитын студенттердің нәти-

желерінен әлде қайда жоғары екенін анық-

тады. Яғни, әр жыл өскен сайын білім алу-

шылар бойында тек білім деңгейі ғана емес,

сонымен қатар олардың рухани-адамгерші-

лік құндылықтар жүйесі тереңдеп ортаға,

ұжымға бейімделушіліктері арта түсетінін

дәлелдеп отыр. Осы уақыт аралығында олар

өз-өздеріне сенімдірек және өзгелермен қа-

рым-қатынасқа түсу жолдарын жақсы меңге-

реді.

Келесі қолданған В.С.Аванесовтың

«Көркемдік-эстетикалық қажеттіліктерді

анықтау» әдістемесінің нәтижелері де 2 курс

оқитын студенттердің жан-жақты көзқара-

сын, музыкаға, архитектураға, көркем әде-

биеттер мен атақты адамдардың өмір тари-

хымен танысқанды ұнататынын, жолдаста-

рымен бос уақытта музыка тыңдап, көрген

фильмдер жайлы әңгімелесу арқылы рухани-

мәдени құндылықтарын дамытып отырады

екен. Ал тәжірибе тобындағы 1 курс оқитын

студенттер осы жағдайда ортаға бейімделу-

шіліктері ұзақ уақыт жүретінін көрсетіп

отыр. Оның салдары әртүрлі ауыл, аудандар-

дан келген балалар бір-біріне үйренісе ал-

май, тілтабыса алмаушылыққа әкеліп соқты-

рады. Осы жағдайдан шығу үшін жоғарғы

оқу орындарындағы оқытушылар тарапынан

алғаш келген білім алушыларға қолдау көр-

сетіп, дарындылығы мен талантын анықтап,

жұмыс жүргізілуі қажет. Сонымен, жоғары

оқу орындарында студенттердің құндылық

қабілеттерінің және бейімделушілігінің те-

реңдеуіне жүйелі түрде жүретін оқу - тәрбие

жұмыстарымен қатар, сабақтан тыс ұйым-

дастырылатын танымдық үйірмелер, сту-

денттердің ғылыми-зерттеу жұмыстары бо-

йынша конференциялар, пәндік олимпиада-

лар, диспуттар т.б. тиімді ықпал етеді.

Студенттің білімді меңгеруі мен білім

алуға деген қызығушылығы және оның

үлгерімінің жоғары дәрежеде болуына оның

жаңа қоғамдық ортадағы студенттермен,

оқытушылармен, жоғары оқу орнының

әкімшілігімен өзара қарым-қатынасының

жақсы болуы үлкен әсер етеді. Сондықтан

оқытушылар құрамының студенттермен

жұмыс жасау жағдайы олардың бейімделуіне

үлкен әсерін тигізеді.

БАСТАУЫШ КЛАСС ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН АРТТЫРУ

Сұлтанғалиева Ж.Б.,

Ойыл ауданы Көсембай негізгі мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Тарихи дамудың әрбір кезеңінде қоғам

уақыттың өзіне тән ерекшелігін көрсететін,

мамандарды даярлауға қоятын айқын талап-

тармен алға жылжып отырды. Бүгінде түлек

дайындау оның бәсекеге қабілеттілігінің жо-

ғары деңгейімен айрықшалануы қажет. Бәсе-

кеге қабілеттілік еңбек жолын жаңадан бас-

таған жастардың бірінші, ең маңызды сипат-

тамасы болып қалыптасуда. Өмірдің қарқын-

ды өспелі динамикасы оқыту мен тәрбиелеу-

ден бәсекелестік әрекетке қатысатын және

бәсекелестікті өркениетті әдістермен жүргізе

білетін, өзін-өзі жетілдіре алатын бәсекеге

қабілетті тұлға талап етіп отыр.

ХХІ ғасырдағы адамның бейнесі – жан

жақты, шығармашыл, әрдайым өзінің білімі

мен дағдыларын кеңейтіп отыратын, бәсеке-

ге түсе алатын, өзін өзі дамытып жетілдіре-

тін тұлға болып есептеледі. Жеке тұлға бо-

йындағы ашылмаған, сыры мол мүмкіндік-

терді дамытудың бастау көзі танымдық бел-

сенділікті қалыптастыру мәселесі өзінің та-

мырын адамзат дамуы тарихының тереңі-нен

алады. Адамзат баласының алға қарай саты-

лап өркениетке жетуі әр адамның іс-әрекет-

тегі жаңашылдығына, жаңаны ойлап табуы-

на, шығармашылық болмысына байланысты.

Ал шығармашылық іс-әрекет, жаңашылдық-

қа бағыттылық тек қана ғылыми-шығарма-

шылық қызығушылықтан бастау алады.

Адамзаттың ұлт ретінде қалыптасуы,

ұлттың шығармашылық әлеуеті де әр жеке

46

тұлғаның шығармашылық деңгейімен анық-

талады. Сондықтан зерттеушілер өркениетке

жетудің жолын әр адамның шығармашылық

қызығушылық деңгейімен, жаңашылдық

болмысымен байланыстырады.

А.Е.Әбiлқасымова: “Танымдық белсен-

ділік жеке тұлғаның сан қырлы бiлiм алуы,

бұл бiлiм алу танымдық әрекетке сезiм, та-

ным мен ерiк процесiнiң нәтижесi болып та-

былатын өзiн-өзi икемдеу көрiнiсiмен; та-

нымдық мотив пен iзденiмпаздық мiнез-құ-

лық тәсiлдерiнiң синтезiмен; оқушының мi-

нез-құлқындағы танымға деген тұрақты көз-

қараспен сипатталады. Алайда, танымдық

белсенділіктің мұндай түсiнiктемесiн негiз-

деу үшiн жеке тұлғаның бiтiмiн талдау қа-

жет. Өйткенi жеке тұлғаның бiтiмi – студент-

тiң танымдық iзденiмпаздығының қалыптасу

негiзi”, - деп тұжырымдайды.

Оқушылардың оқудағы белсенділігі

оқуға қажетті білім, білік, дағдыны саналы

меңгеруінен, оны тәжірибеде пайдалана

алуынан көрінеді. Ол оқу үрдісінің барлық

кезеңіне қажет. Оқу тапсырмаларын орындау

нәтижесі ішкі белсенділікке байланысты.

Ішкі белсенділікке оқушының белсенді түрде

ойлау әрекеті жатады. Адамның қандай да

болмасын әрекеті белгілі бір қажеттіліктер-

ден туындайтыны баршамызға белгілі. Де-

мек, оқушыларға ұсынылатын тапсырмалары

олардың және қоғамның қажеттілігін қана-

ғаттандыруға бағытталуы тиіс.

Қазіргі уақытта білім берудің алғашқы

парақтарында «адам проблемасы» өзекті мә-

селелердің біріне айналып, «адам проблема-

сы» қазіргі ғылымда білім беру саласында

толығымен зерттеуді қажет ете бастады. Бі-

лім берудің мақсатында адамның өмір сүру

ортасының мағынасы мен бейнесіне сәйкес,

тұлғаны қалыптастыруға назар аударылуда.

Білім беру саласының проблемаларының

болжамдарында,әзірленген білім беру жүйе-

сінің көмегімен биосфералық, адамдағы ізгі-

лікті, жоғары биологиялық және әлеуметтік

сапаларды жасай, қазіргі заман талабына

сәйкес білім беру қарастырылған.

Бұл ойлау әрекеті сипатының мазмұны

келесі нақты көрсеткіштерде айқындалады.

1. Оқу материалын меңгеру жылдамды-

ғының көрсеткіші (немесе З.И.Калмыкова-

ның терминологиясы бойынша алға жылжу

темпі) өз алдынша меңгеру процесінің уа-

қытша сипатын білдіреді.

2. Ойлаудың икемділік көрсеткіші,

оның қарама-қарсы полюсі болып ойлаудың

стереотиптілігі орын алады. Әрекет тәсілде-

рінің түрлерін сипаттайды, өзгерген жағдай-

ға байланысты білім мен шеберліктің тез

ауысу жылдамдығын, әрекеттің бір тәсілінен

екіншісіне ауысу қабілеттілігінің жеңілдігін

сипаттайды.

3. Ойлау әрекетіндегі абстрактілі және

нақты құрылымдардың қатыстылық көрсет-

кіші. Сезімді және абстрактілі білім бөлікте-

рі арасында дұрыс қатыстылық, сәйкестілік

болмаған жағдайда білімнің вербализмі, яғни

жалғандык немесе керісінше, жалпылаудағы

"тарлық" және "эмпиризм" байқалады.

Қарастырылған көрсеткіштер оқыту үр-

дісі барысында мектеп оқушыларының жеке

(типтік) ерекшеліктеріы оқып-үйрену, ескеру

арқылы бөлініп көрсетіледі. Бұл зерттеулер

табыстылығына қарай түрлі категорияларға

(үлгеруші-үлгермеуші, қабілетті-қабілетсіз)

бөлінетін нақты көрсеткіштер мазмұны

анықталады. Көрсеткіштерді осы жолмен бө-

лудің дифференциалдық қабілеті олардың

мазмұнның шамалық критериі болып табы-

лады. Ал енді критерийлерді ерекшелеудің

басқа бір жолы анықтайтын қасиеттің қалып-

тасуы өз ішінде болып жататын тәжірибелік

қайта құру арқылы мазмұнды шамалау. Мұн-

дай қарым-қатынас ақыл-ой әрекеттерін қа-

лыптастырудың жоспарлы психологиялық

теориясы саласындағы (П.Я.Гальперин,

Н.Ф.Талызина т.б.), және оқу әрекетінің пси-

хологиялық теориясындағы (Д.Б.Эльконин,

В.В.Давыдов оның әріптестері) зерттеулерде

қолданылып жүзеге асқан.

В.В.Давыдов бастауыш мектеп оқушы-

ларының жас ерекшелік мүмкіндіктеріне жа-

уап беретін оқу әрекетінің пәндік мазмұны

ретіңде теориялық білімдер және ғылыми тү-

сініктер аумағындағы танымдық белсенділік-

ті артыруға бағытталған жалпыланған тәсіл-

дер болатындығы анықтады. Танымдық бел-

сенділік адам мiнез-құлқының тұрақты сапа-

сына айнала отырып, iзденiмпаз, шығарма-

шылық дербестiгiнiң қалыптасуына мүмкiн-

дiк туғызады. Ал шығармашылық дербестiгi-

нiң нәтижесiнде адамның интеллектуалдық

және ерiктiк арналары кеңiп, танымдық iс-

әрекетте жоғары жетiстiктерге жету, жаңа-

47

лықтар ашу, белгiсiздiктi жою, күрделi мiн-

деттердi шешу тәрiздi жаңа сапалық көрсет-

кiштерге жетуге мүмкiндiктер туындайды.

Ал, бұл жағдайдың барлығы сөзсіз, мұ-

ғалімнен терең кәсіптік дайындықты, шебер-

лікті, табандылықты, аса терең қабілеттілікті

қажет етеді. Сонымен қорыта келе, бастауыш

мектеп оқушыларының танымдық іс-әрекеті

негізінде білімдерін бағалауда біріккен-диа-

логты танымдық іс-әрекетті ұйымдастыра

отырып, белсенді оқыту әдістерін мотива-

цияға сүйенген жағдайда ғана оқытуда жоға-

ры нәтижелілікке қол жеткізуге болады.

ХХІ ғасыр қоғам өмірінің әр түрлі сала-

сында үнемі өзгеріп отырған маңызды ғалам-

дық процестермен сипатталады. Ол білім бе-

ру саласына да әсер етіп, мұғалімдердің ғы-

лыми-шығармашылық әлеуетін қалыптасты-

рудың жаңа жолдарын іздестіруді талап ете-

ді. Осыған орай, бүгінгі ақпараттық қоғам

жағдайының өркениетті, қарқынды даму ба-

ғытына сай, терең білімді, өзгермелі жағдай-

ға тез бейімделгіш, өзін-өзі саналы игеретін,

бәсекелестік жағдайда өресі биік, азаматтық-

тұлғалық бет-бейнесі қалыптасқан, рухани

жан дүниесі бай, шығармашыл тұлға тәрбие-

леу қоғамның басты мақсаттарының біріне

айналды. Бұл мақсат-міндеттердің жүзеге

асуы адам бойындағы асыл қасиеттердің кө-

зін ашып, оқыту мен тәрбиені сабақтастықта,

шығармашылық мақсат қоя отырып, таным-

дық белсенділікті арттыруға бағытталған

арнайы оқыту процесін жүргізгенде мүмкін

болмақ.

Әдебиеттер 1. Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030: Процвета-

ние, безопасность улучшение благосостоя-

ния всех казахстанцев. Послание Президента

страны народу Казахстана. - Алматы: Білім,

1997. С.

2. Батурина Г.И. К вопросу о сущности кри-

териев эффективности обучения//Новые ис-

следования в педагогических науках. - 1973.

- № 7. - С. 16-11.

3. Намазбаева Ж.И. Развитие личности умст-

венно осталых школьников. Алматы: Мек-

теп, 1976. - 51с.

4. Блонский П.П. Развитие мышления ребен-

ка//избранные психологические произведе-

ния. - М.: Просвещение, 1964. —С. 210-347.

ҚАЗАҚТАН ТАРИХЫН ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ

САУАТТЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Туржанова М.К.,

Ақтөбе қаласы №56 ЖОББМ тарих пәні мұғалімі

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қа-

зіргі әлемдік білім кеңістігіндегі халықара-

лық стандарт талаптарына сай оқыту үдерісі-

нің орталық тұлғасы білім алушы субъект, ал

ол субьектінің алған білімінің түпкі нәтижесі

құзіреттіліктер болып белгіленуі білім беру

жүйесінде «функционалдық сауаттылықты»

қалыптастыру мәселесін негізге алудың өзек-

тілігін арттырып отыр. Қазақстан Республи-

касының «Білім туралы», «Тіл туралы» Заң-

дары мен Тіл саясаты тұжырымдамасындағы

айқындалған мақсаттар мен міндеттердің жү-

зеге асуының басты шарты болып саналады.

Тілді меңгертудің шешімін табуы тиіс мәсе-

лелерінің қай-қайсысы да оқытудың құзірет-

тілік бағытын іске асырудың, мемлекеттік

тілдің қолданылу аясын кеңейтудің және

білім беруді бүгінгі таңдағы қоғамның әлеу-

меттік сұранымымен үйлестірудің аса ма-

ңызды тетігі болып табылатын функционал-

ды сауатты дара тұлғаны қалыптастырумен

тығыз сабақтасып жатыр.

Фукционалдық сауаттылықты қалып-

тастыру үшін өзге тілді мектептердегі «Қа-

зақстан тарих» пәнін оқытуды жетілдірудің

бағыттарын айқындайтын тұжырымдамалық-

әдіснамалық негіздерді қайта қарастырып,

білім беру жүйесіне тың өзгерістер енгізу қа-

жеттігі туындап отыр. Олар мемлекеттік нор-

мативтік құжаттарды дайындау кезінде жан-

жақты ашып көрсетілді. Мәселен, «Қазақ-

стан Республикасында білім беруді дамыту-

дың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекет-

тік бағдарламасында»: «Қазақстандық білім

беру жүйесі оның әлемдік білім беру кеңісті-

гінде лайықты орын алуына мүмкіндік бер-

мейтін ескірген әдіснамалық базасы жағда-

йында дамуын жалғастыруда. Білім беру

48

мазмұны фактологиялық күйінде қалып отыр

және оқитындарды қоғам өміріне құзіретті,

жауапты әрі шығармашылық тұрғыдан қа-

тыстыра отырып даярлауға бағдарланбаған»,

- деп айқындалған. Бұл білім берудегі жаңа

мазмұн мен дәстүрлі оқыту жүйесінің ара-

сындағы қайшылық салдарының көрінісі.

Осы кереғарлықты жою үшін мектеп пәнде-

рінің білім мазмұнын толықтырып, саралап,

оны меңгертудің жаңа жүйесіне қатысты

оқу-әдістемелік базаны жетілдіру міндеті

туындайды. Осы орайда соңғы жылдарда жа-

рық көрген Қазақстан Республикасының «Бі-

лім туралы» Заңының жаңа нұсқасында.

Жалпы білім беру жүйесіне құзіреттілік ба-

ғытты енгізу мәселесі бойынша көптеген ең-

бектер жарыққа шықты (В.А.Болотов,

Г.К.Селевко, В.В.Сериков, Л.В.Трубайчук,

А.В.Хуторской, М.Ж.Жадрина,

Ф.Ш.Оразбаева, С.Д.Мұқанова,

Ж.Т.Дәулетбекова, Б.А.Әрінова және т.б.).

Бірақ орыс тілді мектептердегі қазақ тілі не-

гізінде құзіреттілік бағытына сай функцио-

налды сауатты тілдік тұлғаны дамыту мә-

селесі жалпы ғылымда, соның ішінде өзге

ұлт өкілдеріне қазақ тілін оқыту (үйрету)

әдістемесінде жеткілікті деңгейде қарасты-

рылмауы бұл мәселенің ғылыми-теориялық

тұрғыдан да өзекті екендігін айғақтайды.

Зерттеудің ғылыми-әдістемелік түрғыдағы

көкейкестілігі орыс тілді мектеп оқушылары-

на қазақ тілін үйрету әдістемесін дүниежү-

зіндегі өркениетті елдердің екінші тілдерді

меңгерту әдістемесіндегі озық үлгілерді са-

ралап, мемлекеттік тілді меңгерту әдістеме-

сін функционалдық сауаттылықты қалыптас-

тыруға негіздей отырып жетілдірудің сара

жолдарын айқындау қажеттігімен дәйектеле-

ді. Осыған орай орыс тілді мектеп оқушыла-

рына қазақ тілін үйретуде білім берудің түп-

кі нәтижесін құзіреттілікке бағыттау және

оны жүзеге асырудың жолы ретінде оқушы-

ның өмірлік дағдыларын қалыптастыру ар-

қылы пәннің стратегиялық бағытын өзгерту

мен түрлі өмір жағдаяттарында қазақ тілін

қатысым құралы ретінде қолдана алатын

тұлға тәрбиелеудің маңыздылығы айқындала

түседі.

Функционалдық сауаттылық – адамның

сыртқы ортамен қарым-қатынасқа түсе алу

қабілеті және сол ортаға барынша тез бейім-

деле алуы мен қарым-қатынас жасай алу дең-

гейінің көрсеткіші. Олай болса, функционал-

дық сауаттылық тұлғаның белгілі бір мәдени

ортада өмір сүруі үшін қажетті деп санала-

тын және оның әлеуметтік қарым-қатынас

жасауын қамтамасыз ететін білім, білік, дағ-

дылардың жиынтығынан құралады. Ал кең

мағынасында ол тек білік пен білімділік әле-

міне барудың жолы ғана емес, ол – ұлттың,

елдің немесе жеке адамдар тобының мәдени

және әлеуметтік дамуының өлшемі. Осындай

сапалық сипаты тұрғысынан қарағанда функ-

ционалдық сауаттылық жеке адамды дамы-

тудың тетігі ретінде қолданылады.

Сауаттылық тұлғаның тұрақты қасиеті

болып табылатындықтан, функционалдық

сауаттылық сол тұлға меңгерген белгілі бір

білім-біліктерден көрініс табады. Өйткені

функционалдық сауаттылыққа адам нақты

білім алу кезеңдерінен өткеннен кейін қол

жеткізеді. Бұл орайда білім белгілі бір сауат-

тылық деңгейін қамтамасыз ететін құрал жә-

не нақты іс-әрекеттердің нәтижесі ретінде

қарастырылады. Ендеше, мемлекеттік тілді

оқытуда білімнің түпкі нәтижесі деп санала-

тын құзіреттіліктердің біртұтас бірлігі ретін-

дегі функционалдық сауаттылықтың мәнін,

рөлін айқындаудың, оны мектеп тәжірибе-

сіне ендірудің уақыт талабымен толық сай

келуі де зерттеу тақырыбының өзектілігін

дәлелдей түседі.

Функционалдық сауаттылық оқушы-

лардың сыртқы ортамен қарым-қатынас жа-

сау қабілеті, оқушылардың өзгермелі өмірге

бейімделуінің шарты, оқушылардың жеке

бас қабілеттерін дамытудың тетігі, оқушы-

лардың әлеуметтік дағдыларын дамытудың

негізі, әлеуметтік-мәдени дамуының өлшемі,

білім, білік, дағдыларының құзіреттілікке

ұласу жолы. Ол оқушылардың қатысымдық,

ақпараттық, проблемалардың шешімін табу

құзіреттіліктерінің бірлігінен құралады.

Зерттеу жұмысының нысаны: оқу

жүретін мектептердің 5-6-сыныптарында

Қазақстан тарихын оқыту үдерісі.

Зерттеу пәні: оқу жүретін мектептер-

дің 5-6-сыныптарында Қазақстан тарихы

оқытуда оқушылардың функционалдық са-

уаттылығын қалыптастыру әдістемесі.

Зерттеудің мақсаты: оқу қазақ тілінде

жүретін мектептердің 5-6-сынып оқушыла-

рының функционалдық сауаттылығын қа-

49

лыптастырудың ғылыми-теориялық негізде-

рін анықтау, әдістемелік жолдарын ұсыну. Зерттеу міндеттері:

- педагогикалық-психологиялық және линг-

вистикалық еңбектердегі функционалдық

сауаттылық мәселесінің зерттелу жайын

талдау арқылы тірек ұғымдарды саралау;

- оқушының тұлғалық қабілеттерінің да-

муындағы функционалдық сауаттылықтың

мәнін және оны оқыту үдерісінде қалыптас-

тырудың ғылыми-әдістемелік негіздерін

айқындау;

- қазақ тілі пәнін оқыту үдерісінде оқу-

шылардың функционалдық сауаттылығын

құзіреттілік, әрекеттік бағыттармен бірлікте

дамытудың әдістемесін ұсыну;

- 5-6-сынып оқушыларының функционалдық

сауаттылығын қалыптастыратын басты ұста-

нымдарды анықтау;

- оқушылардың функционалдық сауаттылы-

ғын қалыптастыруға негізделген Қазақстан

тарихын оқытудың ұсынылған әдістемелік

жүйесінің тиімділігін эксперимент

нәтижелері арқылы дәйектеу.

Зерттеу болжамы. Егер оқу орыс ті-

лінде жүретін мектептердегі қазақ тілі пәні-

нің білім мазмұны құзіреттілік бағытына сай

тілдің қоғамдық-әлеуметтік мәнін, практика-

лық маңызын, қатысымдық қызметін таныта-

тын материалдармен толықтырылса; оқушы-

ның оны өздігінен әрекет ете отырып игеруі-

не қажетті оқу жағдаяттары мен өмір шын-

дығына сай құрылған қатысымға жетелейтін

жұмыс түрлері жүйелі ұйымдастырылса; қа-

зақ тілін оқытудың түпкі нәтижесі оқушыға

ақпараттық, қатысымдық және проблеманы

шешу құзіреттіліктерін меңгертуге бағыттал-

са, онда оқушылардың функционалдық са-

уаттылығын қалыптастыруға қол жеткізіледі. Өйткені білімнің оқушының өмірлік дағды-

сына айналуына бірден-бір мүмкіндік бере-

тін жол функционалдық сауаттылық болып

табылады.

Жетекші идея: функционалдық сауат-

тылықты қалыптастыру – Қазақстан тарихы

сабақтарында оқушылардың өмірлік дағды-

ларын дамытудың басты шарты. Функцио-

налдық сауаттылықты қалыптастыру – оқу-

шының танымдық-қатысымдық қабілеттерін

дамытуға деген ішкі мүдделілігімен әлеумет-

тік сұранымды үйлестірудің жолы. Сондық-

тан оқу орыс тілінде жүретін мектептерде қа-

зақ тілін меңгертуде білім мазмұны аяларға

бөлініп, қатысымдық, дара тұлғаға бағдарлай

оқыту және сұқбаттық әдістер негізінде

ұйымдастырылатын жағдаяттық, рөлдік

ойын, шығармашылық тапсырмалар біртұтас

әдістемелік жүйе түрінде жүзеге асырылуы

тиіс.

Зерттеудің әдіснамалық негіздеріне коммуникативтік бағыт әдіснамасы

(И.И.Бим, Ф.Ш.Оразбаева, Е.И.Пассов,

В.Л.Ляховицкий); құзіреттілік бағыт әдісна-

масы (В.А.Болотов, И.А.Зимняя,

А.К.Маркова, С.Г.Молчанов, Г.К.Селевко,

В.В.Сериков, В.А.Сластенин,

А.В.Хуторской, М.Ж.Жадрина,

С.Д.Мұқанова); әрекеттік бағыт әдіснамасы

(В.В.Давыдов, А.А.Леонтьев, Д.Б.Эльконин);

өзге тілді мектептерде қазақ тілін оқыту

әдістемесі (Н.Сауранбаев, С.Кеңесбаев,

С.Жиенбаев, Т.Ахметов, Ғ.Бегалиев,

А.Айдаров, Ж.Д.Адамбаева,

Б.Б.Құлмағамбетова, К.Ы.Сариева,

М.М.Артықова) саласындағы ғылыми-тео-

риялық қағидалар мен ой-тұжырымдар

алынды.

Зерттеу көздері: білім беру саласына

қатысты заңдары, қаулылары; Қазақстан Рес-

публикасы Үкіметінің, ҚР Білім және ғылым

министрлігінің, Ы.Алтынсарин атындағы Қа-

зақ білім академиясының базалық-норматив-

тік құжаттары, отандық және алыс-жақын

шетелдік философтардың, психологтардың,

әдіскер ғалымдардың зерттеулері.

Зерттеу әдістері: зерттеу проблемала-

рына қатысты тірек ұғымдар мен басым ба-

ғыттарды айқындау үшін ғылыми-теория-

лық, әдістемелік еңбектерді талдау, зерделеу,

сараптау, эксперименттік тәжірибе нәтиже-

лерін талдап қорыту әдістерімен қатар қазақ

тілін оқыту үдерісінде функционалдық са-

уаттылықты қалыптастырудың жайын, оның

проблемаларын анықтау мақсатында әлеу-

меттік-педагогикалық әдістер (сауалнама,

әңгіме, сұқбат) қолданылды. Қазақ тілі

сабақтарына қатысып, бақылау жүргізілді,

зерттеу

ҚОРЫТЫНДЫ

Зерттеу нәтижелерін қорытындылай

келе мынадай тұжырымдар жасалды:

1. Жалпы білім беретін орыс тілді мек-

тептерде мемлекеттік тілді оқытудың түпкі

нәтижесі оқушылардың алған білімдерін

50

өмірде қолдана алуына бағытталуы білімнің

білікке ұласуының бірден-бір кепілі болып

табылады. Функционалдық сауаттылықты

қалыптастыру қазіргі таңда оқыту жүйесіне

қойылып отырған әлеуметтік сұраныс та-

лаптарымен сай келу үшін орта сыныптардан

бастап оқушының қатысымдық, ақпараттық

және проблемалардың шешімін табу құзірет-

тіліктеріне бағытталып жүргізілгенде ғана оң

нәтижелерге қол жеткізуге болады.

2. Қазіргі мектептердегі білім беру үде-

рісіне енген оқушыны өз әрекетінің субъекті-

сі деп тану парадигмасы оқушыларға тілді

функционалдық сауаттылық тұрғысынан

меңгерту талаптарымен толық үндеседі. Өйт-

кені оқушы өздігінен машықтанып игерген

білімді ғана өмірдің кез келген жағдаятында

қолдана алады. Сол себепті жетекші әрекеті

қарым-қатынас болып саналатын 5-6-сынып

оқушысына функционалдық сауаттылықтық-

ты меңгертудің мүмкіндіктері мол. Бұл өз ке-

зегінде оқытудың тұлғалық-әрекеттік бағда-

рын күшейтуді тілді меңгертудің басым ба-

ғыты ретінде белгілеудің қажеттігін

көрсетеді.

3. Функционалдық сауаттылықты қа-

лыптастыруды білім сапасын арттырудың

бір шарты ретінде жүзеге асыру, оқушының

тілдік және қатысымдық қабілеттерін дамы-

тудың тетігі ретінде қолдану, алдымен, оны

меңгертудің арнайы ұстанымдарын айқын-

дап алуды қажет етеді. Осы ұстанымдарға

негізделіп жаңаша жүйеленген білім мен бі-

ліктер ғана баланың оқуға саналы қатына-

сын, сол арқылы тілді игеруге деген оқу

және әлеуметтік мотивтерін дамытуға негіз

қалайды. Бұл орайа қазақ тілін оқыту әрекет-

тік бағыт, оқушылардың коммуникативтік

құзіреттерінің қалыптастыру, аутентикалық

тұрғыдан оқыту, интерактивтік оқыту ұста-

нымдарына негіздеу оқушының тілді өз қа-

жеттіліктеріне сай қолдану мүмкіндіктерін

арттырады.

4. Оқушылардың қазақ тілінен сапалы

білім алуы мен қатысымдық дағдыларының

жетілуі үшін оларға берілетін білімнің лекси-

калық тапсырмалар аясында қамтылатын ті-

рек сөздер мен сол тақырыпты игеруге қа-

жетті грамматикалық минимумдарды белгі-

леу маңызды. Сол минимумдарды анықтау-

дың талаптары ретінде сөздердің шынайы

қарым-қатынастық жағдаятта қолданылу

мүмкіндігі; стильдік тәуелсіздігі; сөздің бас-

қа сөздермен үйлесу қасиеті; сөз құрау мүм-

кіндігі; мағыналық (семантикалық) құнды-

лығы, коммуникация үдерісіндегі мәнділігі;

әр сыныптағы лексикалық тақырыптарға

сәйкес сөздердің мағынасының кеңеюі; ком-

муникативтік қажеттілік; грамматикалық

форма мен құрылымның тақырыптық-жағ-

даятқа сәйкестігі; оқу-әдістемелік мақсатқа

сәйкестігі алынуы ұтымды.

5. Оқушының функционалдық сауатты-

лығын қалыптастыру біртұтас әдістемелік

жүйенің жасалуын талап етеді. Ол білім бе-

рудің мақсатынан бастап оқытудың түпкі нә-

тижесіне дейінгі аралықтағы компоненттер-

дің бірлігі арқылы жүзеге асады. Сондықтан

мақсатқа қол жеткізудің басты құралы сана-

латын білім мазмұны оқушының функцио-

налдық сауаттылығына негізделіп, сынып са-

йын күрделендіріліп отыратын «Әлеуметтік-

тұрмыстық», «Әлеуметтік-мәдени», «Оқу-

еңбек» аялары бойынша құру тиімді болмақ.

6. 5-6-сынып оқушыларының функцио-

налдық сауаттылығын қалыптастыруда қаты-

сымдық, рөлдік ойын, дара тұлғаға бағдар-

ланған оқыту және сұрақ-жауап әдістері ар-

қылы жүзеге асатын жағдаяттық тапсырма-

лар, рөлдік ойындар, сұқбаттық тапсырма-

лар, құзіреттіліктерді қалыптастыратын тап-

сырмалар арқылы кешенді жүргізудің

тиімділігі жоғары болады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1 Словарь русского языка. М.: Русский язык.

1998 г. – 46 с. 2 Қазақ тілінің сөздігі. – Алматы: Ғылым,

1986. 10 том, – 17 б.

3 Дополнительное образование детей: Учеб-

ное пособие для студентов вузов/ Под ред.

О.Е.Лебедева. – М.: ВЛАДОС, 2000. – 256 с.

4 Выготский Л.С. Психология развития

человека. – М.: Смысл, 2006. –48 с.

5 М.Жұмабаев, Педагогика, – Алматы, 1992.

– 52 б.

6 Выготский Л.С. Педагогическая психоло-

гия. – М., 1991. – 52 с.

7 Оразбаева Ф.Ш., Тілдік қатынас: теориясы

және әдістемесі. – Алматы, Ы.Алтынсари

атындағы Қазақтың білім академиясының

баспа кабинеті, 2000.

51

ПРОФЕССОР Қ.Б.СЕЙТАЛИЕВТІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МҰРАЛАРЫНДАҒЫ

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ИДЕЯЛАРЫ

Базарғалиев Ғ.,

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің қауымдастырылған

профессоры, п.ғ.к.

Тәуелсіз Қазақстан мемлекетімізде оқу-

шы-жастарды бүгінгі күн талабына сай ұлт-

тық тәлім-тәрбие беруде халқымыздың бай

мәдени мұраларын, педагогикалық ой-пікірл-

ерін, жинақталған ұлттық құндылықтарды

зерттеп, жүйелеп оқу орындарының оқу-тәр-

бие үрдісіне пайдаланудың маңызы зор. Осы

тұрғыдан алғанда, бәсекеге қабілетті жастар-

ды тәрбиелеу ұлт тұрмыс-тіршілігін өркенде-

туші сапалы да салауатты, ұлтжанды, мәде-

ни-ғылыми ой-өрістері кең ұрпақ өсіру қоғам

алдында тұрған басты міндет болып табы-

лады. Әрбір қоғам өзінің даму барысындағы

зиялы қайраткерлердің талаптарына сай же-

тілдіріп пайдаланып отырған.

Бұрынғы кезеңдердегі тәлім-тәрбие мә-

селелерін зерттеу жұмысына қазіргі ТМД ай-

мағындағы елдерде ерекше үлес қосқан ға-

лымдар көптеп саналады. Айталық,

Э.Д.Днепров, Е.Н.Медынский,

А.Б.Петровский, Н.К.Гончаров т.б. еңбекте-

рінде педагогика мен психология ғылымда-

ры тарихы, оның іргелі де басым бағыттағы

теориялық мәселелері, әдіснамалық арнала-

ры жайлы құнды пікірлер айтылады.

Ұлттық тәлім-тәрбие саласының сан-

алуан мәселелері біздің еліміз жағдайында да

біршама уақыттан бері зерттеу нысанына ай-

налып келеді. Бұл тақырыптарда тек соңғы

жылдардың өзінде ғана ондаған диссерта-

циялар қорғалып, бірқатар төлтума еңбектер

жарыққа шықты. Мәселен, осы ретте

Қ.Сейталиевтің, А.Көбесовтің, С.Қалиевтің,

К.Құнантаеваның т.б. ғалымдардың еңбекте-

рін атауға болады.

Профессор Қ.Сейталиевтің ғылыми із-

деніс бағыттарының негізі ретінде ағартушы-

лықты, тәрбие мен оқу-ағарту ісін, білім бе-

руді, оның ішінде психологиялық ілімді

зерттеуді өзінің биік межесі етіп ұстаған.

Ғалым жаңа рухта жас ұрпақ тәрбиелеу,

адамгершілік, жақсы мінез-құлық қалыптас-

тыру қажеттіліктерін тек қана тәжірибеде іс-

ке асырып қоймай, бұл мәселелерді теория-

лық тұрғыдан да терең зерттеген. Ғалым күні

бүгінге дейін түрлі деңгейде орта білім бере-

тін мектептердегі шәкірттердің психология

негіздерінен мағлұматы мардымсыз екені

хақ дейді. Өйткені, бұл ғылым саласы жеке

пән ретінде оқытылмай келді. Осының сал-

дарынан шәкірттеріміз ойлау, сөйлеу мәде-

ниетіне шорқақ, мінез-құлық, жігер, сезім са-

ласынан сауаттары төмен болғанын жасыру-

ға болмайды. Аталмыш ғылым негіздерінен

жастарымыздың біршама сусындауы оларда

имандылық пен адамгершілік ұстанымдары-

ның жай-жапсарына түсті, жалпылама, үс-

тірт ұқпай, осы саладағы ғылыми деректерді

ұғына білуге жағдай туғызады. Өйткені, пси-

хология ғылымының негізгі мәселелері де

жиі өзгеріске түсе қоймайды. Төл тілімізде

ғалымның құрастырып отырған «Тәрбие тео-

риясы», «Психология» «Педагогика тарихы»

еңбегінің бір ерекшелігі мұнда халқымыздың

сан ғасыр бойына ұлттық тәлім-тәрбие сала-

сында тірнектеп жинаған небір асыл түйінде-

рінің молынан берілуі.

Халқымыз «Тәлім сөз – тәрбие құралы»

деп бекер айтпаған. Ғалым сондықтан да

«Педагогика тарихы» орта оқу орындары

оқушыларының жәй ақылшысы, қолдан түс-

пес кітабы болып қана қоймай, ретті жерінде

қамқоршы тәлімгердің игі міндетін атқарар

ойдамын дейді. Сондықтан педагог

Қ.Сейталиев өзінің еңбектерінде оқушыларға

халықтық тәрбие беруді мақсат еткен. Жас

ұрпақты жан-жақты тәрбиелеу мен дамытуда

тәрбиені ықпалды күш ретінде алуы бүгінгі

педагогика тұрғысынан алғанда оның құнды-

лығын, маңыздылығын анықтайды.

Қ.Сейталиевтің өмірі, қызметі, педагогика,

психология саласындағы ғылыми мұраларын

МЕКТЕПТЕГІ ТӘРБИЕ

52

зерттеп үйренуге оның тек ғылыммен шекті-

ліп отырған жан емес, ол ең алдымен өзінің

терең де жан-жақты білімін жас ұрпақты тәр-

биелеуге, білімге баулуға бар күш жігерін

жұмсаған адамгершілігі мол инабатты ұстаз

екенін айтпасқа болмайды. «Халық мұғалі-

мі» әдістемелік журналында педагог

Қ.Сейталиев «Оқыту процесінде тәрбие қа-

ғидаларын пайдалану» атты ғылыми мақала-

сында: «Оқыту процесінде тәрбие қағидала-

рын пайдалану тек қана оқушының әдепті-

лікке тәрбиелеп қана қоймай, сонымен қатар

ол шығармашылық іс-әрекеті барысында се-

зім мен қабылдауды күшейтеді. Сезім мен

қабылдауды дамыту сезім мүшелеріне тіке-

лей әсер ете отырып, қоршаған ортадағы зат-

тар мен құбылыстар туралы түсінік береді.

Алайда зат пен құбылыстарды жан-жақты

толық танып білу ойлау үрдісі арқылы ғана

жүзеге асатынын ұмытпау керек», - деп, пе-

дагогикалық ықпал жасау жеке тұлғаның да-

му үрдісінің біртұтастығы түсінуге болаты-

ны шынайы әдіскер ретінде баға береді [1,

23].

Оқушыға қойылатын талаптар жүйесін-

де, оқушының жеке басының тұлғалық қа-

білеті арқылы адамгершілік қасиеттерінің қа-

лыптасуының қамтамасыз етілу жайы жан-

жақты қарастырылған. Бұл қағида педагог-

тан барлық оқу-тәрбие жұмысын жүйелі түр-

де жүргізілуін, барлық баланың және әр ба-

ланың моральдық ережелерді меңгеруін мі-

нез-құлық тәжірибесіне сай есепке ала, бір-

тіндеп күрделендіре отырып, жүзеге асыру-

ды талап етеді. Оқу-тәрбие үрдісінде бұл қа-

ғиданы есепке алу педагогтан баланың отба-

сымен тығыз байланыста болуды ата-аналар-

ға белгілі бір ұсыныстар жасап, олармен де

әрдайым байланыста болу, шығармашылық

іс-әрекетті қалыптастыру мәселесінде бала-

ларға ықпал етудің ортақ, біртұтас әдістерін

жасауды талап ететіні анық. Яғни: «Жеке

тұлғалық қасиеттер – ақыл-ойдың, сезім мен

түйсік, түсініктердің жиынтығынан тұратын

өмірге деген көзқарасын, мінез-құлқын, ерік

жігерін, іс-әрекетін көрсететін сапалық көр-

сеткіш. Бұл қасиеттер жеке адамның тұлға-

сын айқындауда кешенді түрде, бірлікте

қызмет етеді», - дейді профессор С.Қалиев

[2, 62].

ХХ ғасырдың 70-80 жылдарындағы

Қазақстанда білім берудің даму тарихы, орта

мектептерді жаңа бағдарламаға көшіру, ұлт

мектептерін материалдық-техникалық тұр-

ғыдан жабдықтау, орта мектептің оқу-тәрбие

үдерісіне өндірістік оқуды енгізу, қазақ бала-

лары үшін балабақшалар, мектеп-интернат-

тар ашу, кәсіптік-техникалық училищелерді

кеңінен дамыту, орта арнаулы және жоғары

оқу орындарының қалыптасуы мен дамуына

және т.б. мәселелердің түбегейлі шешімін та-

буына азаматтық ерік-жігерін, қабілет-қары-

мын, білімдарлығы мен ғылыми потенциа-

лын өлшеусіз жұмсай білген қайраткер-тұлға

Қ.Сейталиев болатын.

Сонымен қатар, ғалымның бірқатар ең-

бектері жоғары мектеп педагогикасының

өзекті мәселелерін зерттеуге арналған. Нақ-

ты көрсетер болсақ, «Педагогикалық-психо-

логиялық пәндердің жоғары оқу орындары-

ның арнаулы пәндерімен байланысы» (1978),

«Болашақ ұстаздың жеке басын кәсіптік

қалыптастыруда жоғары оқу орындарындағы

тәлімгердің ролі» (1985), «Педагогикадан

оқу жоспарлары мен бағдарламалары»

(1987), «Жоғары оқу орындарында болашақ

ұстазды кәсіптік-педагогикалық даярлауды

жетілдіру» (1993), «Жоғары педагогикалық

білім берудің тұжырымдамасы: жаңа көзқа-

рас, тәжірибе, ізденіс» (2001), «Университет-

тік білім беру жүйесінде болашақ мұғалім-

дердің педагогикалық-психологиялық даяр-

лығын арттыру» (2002) және т.б. еңбектері

жарық көрді.

Ұзақ жылдар бойғы жоғары оқу орын-

дарындағы іс-тәжірибесінің негізінде про-

фессор Қ.Б.Сейталиев қазақ тілінде жоғары

мектеп ұстаздары мен студенттеріне арнап,

педагогика-психология цикліндегі пәндерден

оқу-әдістемелік кешендерді жасақтауды рес-

публикада алғашқылардың бірі болып қолға

алды. Автордың «Тәрбие теориясы»

(Алматы, «Мектеп» баспасы, 1986) оқу құра-

лы қазақ тілінде тұңғыш рет жарық көрген-

діктен, республика университеттері мен пе-

дагогикалық институттарының студенттері

мен оқытушылары жүйелі түрде пайдаланып

келді. Соңғы жылдары педагогика ғылымда-

рының докторы Қ.Б.Сейталиевтің авторлы-

ғымен «Педагогиканың жалпы негіздері»

(2004), «Педагогика тарихы» (2006), «Жалпы

психология» (2007) оқулықтары жарық кө-

ріп, педагогика және психология саласынан

білім алатын зерттеушілердің, магистрант-

53

тардың, студенттердің рухани игілігіне ай-

налды. Үнемі ғылыми-шығармашылық ізде-

ністі мұрат тұтқан Қадыржан Брянұлы элек-

трондық оқулықтар даярлауға да ерекше мән

береді. Оның «Педагогика тарихы», «Педа-

гогиканың жалпы негіздері» атты электрон-

дық оқулықтарын студенттер оқу үрдісінде

кеңінен пайдаланып келеді. Сонымен қатар,

кафедрада профессор Қ.Б.Сейталиевтің же-

текшілігімен «Педагогика», «Педагогика та-

рихы», «Тәрбие жұмысының теориясы мен

әдістемесі», «Этнопедагогика» курстары

бойынша оқу бағдарламалары жасақталып,

оқу-тәрбие үрдісіне енгізілді. Профессор Қ.Б.Сейталиев көрнекті қоғам

және мемлекет қайраткері, ағартушы-педагог,

дәрігер Х.Досмұхамедовтың ғылыми мұрасын

зерттеуде жемісті еңбек етті. 1994 жылдан бас-

тап университет деңгейінде жалпы және ха-

лықтық педагогика кафедрасының ұйымдасты-

руымен жылма-жыл сәуір айында

Досмұхамедов оқуларын өткізу үрдіске айнал-

ды. 2000 жылдан бері Досмұхамедов оқулары

екі жылда бір рет дәстүрлі түрде республика-

лық көлемде өткізіліп келеді. Алдағы уақытта

Досмұхамедов оқуларын халықаралық деңгей-

де өткізу жоспарланып отыр. І курс студент-

теріне арнап «Халелтану» курсы университет-

тің барлық мамандықтарының оқу жоспарына

Ғылыми Кеңестің шешімімен енгізілді. Жалпы

және халықтық педагогика кафедрасының

меңгерушісі, п.ғ.д, профессор Қ.Б.Сейталиев-

пен, кафедраның аға оқытушысы Ғ.Б.Базарға-

лиевтің құрастыруымен «Халелтану» арнаулы

курсының бағдарламасы жасалып, «Халел-

тану» оқу құралы жарық көрді. 2000 жылы

өткізілген І республикалық Досмұхамедов

оқулары кезінде Қадыржан Брянұлының

ғылыми жетекшілігімен «Халелтану» зерт-

ханасы ашылған болатын. Осы зертхана 2005

жылы «Халелтану» ғылыми-педагогикалық

зерттеулер орталығы болып қайта құрылды.

Халел Досмұхамедов мұраларын жан-жақты

зерделеу, жас ұрпақ-тың санасына сіңіру,

болашақ педагог-ма-мандар арасында

кеңінен насихаттау алдағы уақыттың еншісі

екендігі сөзсіз.

Педагог-ғалым Қ.Сейталиевтің педаго-

гикалық тұжырымдамалық идеяларын көрсе-

тетін ғылыми-педагогикалық еңбектері мен

ғылыми мақалалары педагогика тарихында

аса маңызды екені дәлелденді.

Қ.Сейталиевтің ұлттық білім беру жүйесіне

қатысты айтқан құнды идеяларын оқу-тәрбие

үрдісінде жүзеге асыру мақсатында студент-

тер үшін «Профессор Қ.Сейталиевтің педаго-

гикалық мұралары» атты арнайы курс оқы-

тылса екен.

Осыған сәйкес бірқатар ұсыныстар

жасауға болады:

Профессор Қ.Сейталиевтің есімін ұрпақ-

тардың бойында мәңгі қалдыру үшін туған

жерінде мектептің аты берілсе екен;

Мұғалімдердің білімін жетілдіру және

қайта даярлау институттарында профессор

Қ.Сейталиевтің педагогикалық идеяларын

пайдалануға байланысты арнайы ғылыми

конференциялар мен семинарлар

ұйымдастыру керек.

Әдебиеттер:

1. Сейталиев Қ.Б. Педагогиканың жалпы

негіздері (оқу құралы), - Ақтөбе: «А-

Полиграфия» ЖШС, 2004. – 240 бет.

2. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақтың тәлім-

тәрбиесі /Оқу құралы. – Алматы: «Санат»,

1995. – 352 б.

3. Сейталиев Қ.Б. Педагогика тарихы. Оқу-

лық. Педагогикалық мамандықтар бағытын-

дағы университеттер мен педагогикалық

институттар студенттеріне арналған. –

Алматы: «Білім» баспасы, 2007. – 320 бет.

ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІ-ҚОҒАМ НЕГІЗІНІҢ БАСТАУЫ

Қаленова Г.С.,

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚБАИ, қоғамдық-бұқаралық

байланыс және баспа қызметі бөлімінің басшысы, магистр

Отбасы-адам үшін ең жақын әлеуметтік

орта. Отбасы белгілі дәстүрлердің, жағымды

өнегелердің, мұралар мен салт-дәстүрдің

сақтаушысы. Отбасында бала алғаш рет

өмірмен, қоршаған ортамен танысып, мінез-

құлық нормаларын игереді. Отбасы баланың

азамат болып өсуінің негізі болып табылады.

54

Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің «Әйел-

дердің ұстамдылығы мен төзімділігі тыныш-

тық пен татулықтың тірегі» деген баяндама-

сында: «Бізге неке және отбасы институтын

нығайтып, оның беделін арттыру, адамгер-

шілік құндылықтарды қайта түлету қажет.

Отбасы, бала, отбасылық құндылықтар мен

дәстүрлер біздің қоғамның және біздің мә-

дениеттің әрдайым негізі болды және болып

қалады. Бізге көптеген отбасыларында бар

ізгі дәстүрлер мен әдет-ғұрыпты сақтап,

оларды насихаттап, жас отбасыларға қолдау

білдіру керек. Мемлекет бұл үшін көп іс ат-

қарып отыр. Сонымен қатар ата-аналардың

өздері де бұған қамқорлық көрсетуі керек.

Отбасылық құндылықтарды насихаттап, от-

басы бейнесі мен некені, көп балалық өнеге-

лерін құрмет тұтқызу керек. Үлгілі отбасы

нормасы көп балалылық болуы тиіс деп са-

наймын. Барлық халықтарда ғасырлар бойы

солай болып келген. Адамның байлығы бала-

ларының санымен өлшенген» - деп ғасырлар

бойы жинақталып, ата-баба тарихынан бізге

жеткен отбасы тәрбиесінің мол мұраларын

болашақ ұрпақты тәрбиелеуге пайдалану за-

ман талабы деп қабылдай отырып, отбасы-

лық құндылықтардың өзіндік ерекшеліктері

мен бүгінгі ұрпақ санасына жеткен әсерін

және пікір сабақтастығын жан-жақты жүйелі

зерттеу өзекті мәселелердің бірі деп

санайды.(1)

Отбасы-адам баласының өсіп-өнер, қаз

тұрар, қанат қағар ұясы, алтын бесігі. Тәр-

биенің кілті-отбасының өмір тіршілігіне бай-

ланысты. Әсіресе, ата-ананың адамгершілік

бейнесі балаларды тәрбиелеудің негізгі көзі.

«Қыран ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі»

ғой. Бала өмірінің алғашқы күнінен бастап

ата-ана өздерінің негізгі борыштарын атқару-

ға кіріседі, яғни оларға тәрбиеші бола бас-

тайды. Отбасының берік негізі міне, рухани

мүдденің бірлігінде болмақ. Оның біртұтас

тату болуы береке бірлігі ең алдымен әке-

шешенің бір-біріне, балаларына қалай

қарайтындығына байланысты. Ұрпақ бола-

шақ, яғни ол адамзаттың болашағы, ал отба-

сы кішкене мемлекет. Отбасында ынтымақ

болмауынан, ерлі-зайыптылар арасындағы

алауыздықтан, бірінің сөзін екіншісі тыңда-

мауы, бала тәрбиесін тым қиындатып жібе-

реді сондықтан ата-ана беделден, тіл алғызу

ықпалынан айырылады. Кей ата-аналар өзде-

рінің міндеттерін тек балалардың қарнын

ашырмау, киімдерін бүтіндеу деп те ойлай-

ды. Балаларының білімін мектепте алған ба-

ғаларымен ғана бағалайды. «2» алса жаман,

«5» алса жақсы. Оқу жылы ішінде бірде-бір

рет балаларының сабағына қатыспайтын ата-

ана, баласы бұзық болса, тәртіпсіз болса ұс-

таздар қауымына тіл тигізіп, қаралап жата-

тын кездері де аз болмайды. Міне, сондық-

тан отбасындағы білім беру бағытындағы

тәрбиесі жайына қалады. Отбасының аса

маңызды міндеттерінің бірі-баланы жарқын

істерге, нұрлы мұраттарға тәрбиелеу екенді-

гін естен шығарып алған қаншама ата-ана

бар десеңізші. Халқымыздың «Балаңды бес

жасқа дейін патшадай сыйла, бес жастан он

бес жасқа дейін құлындай жұмса, одан соң

өзіңе ақылшы дос сана» деген өмірлік қағи-

дасы бар емес пе!

Бала тәрбиесінің алғашқы алтын қазы-

ғы туған ұясы, өз отының басындағы, ата-ана

тәрбиесі. «Баланың бас ұстазы ата-анасы»

демекші отбасындағы таным, түсінік қалай

қалыптасса, адамның бойында қалатын сол

қасиет солай қалыптасады. «Болса тәртіп, ба-

ла өседі сомданып, қатаң ұста, бос жүрмесін

сандалып» деп Жүсіп Баласағұн айтқандай,

есі кіріп, тілі шыға бастасымен-ақ баланы

шектен тыс шолжаңдатпай, байсалды, ұғым-

тал, тілалғыш етіп баулу ата-ананың басты

міндеттерінің бірі.

Отбасында бала тәрбиесіне теріс ықпал

ететін факторлардан ата-ана әрқашан аулақ

болуы керек. «Әкеге қарап ұл өсер, шешеге

қарап қыз өсер», «Әке көрген оқ жонар, ше-

ше көрген тон пішер» демекші, жалпы отба-

сында ұл бала тәрбиесінде әкенің, қыз бала

тәрбиесінде шешенің орны ерекше. «Қызың

өссе қызы жақсымен ауылдас бол, ұлың өссе,

ұлы жақсымен ауылдас бол», «Ұл туса елдің

қорғаны, Қыз туса елдің көркі» деп халқы-

мыз бекер айтпаған шығар. Мұның бәрі әке-

шешенің бала тәрбиелеудегі өздерінің үлгі-

өнегесіне де тікелей байланысты болмақ.

Ата-бабамыз отбасы тәрбиесінде еңбек-

ке де көп мән беріп, ол туралы да өзіндік ой-

ларды қалдырған. «Өзің үшін еңбек қылсаң,

өзі үшін оттаған айуанның бірі боласың.

Адамзаттың қамы үшін еңбек қылсаң, алла-

ның сүйген құлы боласың» деп отбасында

баланы жастайынан еңбекке баулудың ма-

ңыздылығын жоғары қоя білген. «Ата-ана

55

балаға сыншы». Балалардың бос уақытын

дұрыс ұйымдастырып, немен айналысып

жүргендігіне жіте көңіл бөлсе, мерзімдік ба-

сылымдарға жаздырып, әдеби шығармалар-

ды оқуға жасынан дағдыландырса кейін бар-

мақ тістейтін оқиғалардың алдын алуға бо-

лар еді. Үлкенді құрметпен қадір тұту, ілти-

патты қарым-қатынаста болу, сыйласа білу,

ата-ананы қартайғанда қарау, кішіге қамқор

болу бұл қазақ халқы үшін жазылмаған заң-

дар. «Үлкенді сен сыйласаң, кіші сені сый-

лайды, кіші сені сыйласа, кісі сені сыйлай-

ды», «Аға әдепті болса, іні әдепті, апа әдепті

болса, сіңлі әдепті» т.б. мақалдардан үлгі-

өнеге, тәлім-тәрбиеге ерекше назар аударға-

нын көреміз.

Сонымен, ата-ананың тәрбиесі бала мі-

незінің ірге тасы. «Тәрбие табалдырықтан

басталады» нақылы өмірден алынған шын-

дық. Бала тәрбиесі нәзік те күрделі, әрі қо-

ғамдық жауапкершілікке жатады. Бала өмір-

дің гүлі, сол әлеуметтің болашағы. Баланы

тәрбиелі де, саналы азамат етіп өсіргіміз кел-

се, ең алдымен өзіміз кіршіксіз таза, тәрбиелі

адам болуымыз керек. Адамгершілік пен

саналықтың бастапқы қарапайым белгілерін

өнегелі отбасында дарытқан баланың бола-

шағы жарқын, өмірі мәнді болмақ. «Біздің

балалар-біздің қарттығымыз, жаман тәрбие-

болашақтағы қайғымыз, бұл біздің көз жасы-

мыз, бұл басқалар алдындағы, бүкіл еліміз

алдындағы біздің кінәміз» демекші кең

байтақ елімізде ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып,

ұяттылық, әдептілік, көргенділік, мейірімді-

лік, шарапаттылық салтанат құрып үйлесім-

ділік тауып жатса, сол қымбат қасиеттердің

бәрі отбасы, ошақ қасында бүршік атып, бұ-

тағын жаятынын естен шығармауымыз

керек.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Х.Арғынбаев. Қазақ отбасы. «Қайнар»

баспасы 1996ж.

2. Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова. Педаго-

гика. «Дарын» әлеуметтік-гуманитарлық

университет 2004ж.

3. Отбасындағы әлеуметтік педагогикалық

жұмыс «Парасат әлемі» баспасы 2005 ж.

4. Ж.Байжанова. Қызым саған айтам. -

Алматы, 1990

5. К.А.Оразбекова. Иман және инабат. -

Алматы, 1993.

6. Г.Исаева. Шаңырақ шаттығы. - Алматы,

1992.

7. Оразбекова К.А. Ұлттық психология мен

халық тәрбиесі болашақтың бастауы

хақында. – А.: Дәуір, 2000

СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫ ОТАНСҮЙГІШТІККЕ

ТӘРБИЕЛЕУ

Мадетхан Н.,

Қобда гимназиясы АӘД пәні оқытушы-ұйымдастырушысы

Қазіргі кезде патриотизм тақырыбы,

оның ішінде Қазақстандық патриотизм мәсе-

лесі барлық қоғамдық, мемлекеттік саяси,

мәдени-рухани тақырыптардың өзегіне айна-

луда. Қазақстан Республикасы Президенті

Қазақстан халқына жолдауында «оқыту үрді-

сінің тәрбиелік құрамдасын күшейту қажет-

тілігін» ерекше ескерткен және олардың ең

бастыларының қатарында «патриотизм, мо-

раль мен парасаттылық нормалары, ұлтара-

лық келісім мен толеранттылық, тәннің де,

жанның да дамуы, заңға мойынұсынушы-

лық» аталып өткен, сонымен қатар, «бұл

құндылықтар меншіктің қандай түріне жата-

тынына қарамастан барлық оқу орындарын-

да да сіңірілуі тиіс». Ендеше, патриотизм

идея-\сы жастарға білім мен тәрбие берудің

барлық бағдарламаларынан көрініс табуы

керек. Өз халқының тарихының өнегелі жақ-

тарын білу, өз елінің кешегі және бүгінгі қа-

һармандарын мақтаныш ету, олардың ерлігі-

не тағзым ету, оларға сай болу патриатизм-

нің басты құрамдас бөлігі болып табылады.

Бүгінгі жаһандану үрдісінде отансүй-

гіштік ұғымы, мектеп оқушыларына пат-

риоттық тәрбие беру сыныптан тыс жұмыс-

тардың сан алуа түрлері арқылы жүзеге аса-

ды, өйткені Отанға сүйіспеншілік адамның

өзін тұлға ретінде сезінуіне, өз елін мақтан

тұтуына, өзін онымен байланысты сезінуіне

мүмкіндік береді, ал бұл болса, оның өмірін-

де өзіне сенімді болуына, рухани және адам-

56

гершілік құндылықтарының артуына септігін

тигізеді. Сыныптан тыс жұмыстар формала-

ры бойынша сынып сағаты, спорттық жа-

рыстар, үйірме жұмыстары, саяси хабарлар,

түрлі клубтар, мәдени кештер, әдеби оқулар,

әндер сайысы және тағы басқадай болып

бөлінеді.

Сыныптан тыс жұмыстарды өткізу ба-

рысында оқушыларға берілетін өзіндік жұ-

мыстар, олардың ізденістері, белгілі тақы-

рыпқа байланысты материалдар жинауы,

іріктеуі жаңа тәжірибе жинақтауға көмекте-

седі. Сынып сағаттарында соғыс ардагер-

лерімен кездесулер ұйымдастыру немесе ха-

лық өнері, салт-дәстүрлерімен ұлттық ойын-

дарын қолдану олардың маңызын түсінуге

әкеледі, оларға құрмет қалыптастырады.

Қазақта батырлық, ерлік дәстүрді дә-

ріптеген туындылардың өзі жайдан-жай дү-

ниеге келмеген. Оның қоғамдық ой сана кө-

шінде, адамдар психологиясына нақты, қыр-

уар ықпалы болған. Сондықтан, ең алдымен,

ең алдымен қазақ патриотизімінің түп-тамы-

рына байлаған жөн. Осы тұрғыдан қазақ пат-

риотизімін, Отаншылдығын қалыптастыру-

дың бірнеше қайнар көзі бар, соның бірі сөз

өнеріне, оның поэтикалық құрлымына, аза-

маттық әуен қуатына тікелей байланысты.

Аталған сөз өнеріне жоғары сынып оқушы-

ларының ізденіске, шығармашылық ынтаға

толы бастамаларын ескере отырып, оларды

пікір талас, диспуттар немесе әдеби кештер

арқылы баулыған жөн.

Жоғары сыныптардың оқу бағдарлама-

сына қосылатын алғашқы әскери дайындық

жоғары сынып оқушыларына Отан алдында

әр адамның борыш мен жауапкершілігін те-

рең түсінуге көмектеседі. Олардың азамат-

тық қасиеттерін шыңдау үшін тарихи орын-

дарға саяхаттар ұйымдастыру, даңқты жер-

ерді, тарихи қалаларды көрсету, әскери бө-

лімшелердің тұрмыс жағдайларымен таныс-

тыру, еңбек және майдан ардагерлерімен кез-

десулер өткізу керек. Бұндай шаралар оқу-

шылардың санасына ой салып, көзқарасына

әсер етіп, ой түюге көмектесуі сөзсіз. Оқу-

шылардың өздерінің жерлес атақты адамдар

туралы деректер жинауы туған жерге деген

мақтаныш тудырып, олардың ісін құрмет

тұтып, үлгі алуларына көмектеседі. Оқушы-

ларды қыры мен сыры мол әскери маман-

дыққа мектеп қабырғасынан бастап даярлау-

қоғам мен ұлттың әскер алдындағы әлеу-

меттік міндет және азаматтық борыш. Осы-

ған орай жоғары сынып оқушылары арасын-

да өткізіліп тұратын сыныпаралық әскери-

спорттық жарыстар оқушыларда алғашқы әс-

кери дайындық пәнін тиянақты меңгеріп,

адамгершілік құндылықтарды жоғары баға-

лайтын, ұлтын, Отанын, тілін ардақтайтын

ұрпақ тәрбиелеуге көмектеседі.

Тарихи-мәдени ескерткіштерді оқушы-

ларда отансүйгіштікті қалыптастыруға ба-

ғытталған сыныптан тыс тәрбие жұмыста-

рында пайдалану арқылы оқушыларға ұлт-

тық тәрбие берудің де ықпалы зор. Мектеп

оқушыларын қызықтыратын сыныптан тыс

жұмыстың бір түрі-әндер байқауы, әсіресе

патриоттық немесе ұлттық әндер байқауы

және Отан тақырыбына байланысты сурет

байқауы (көрмесі) баланың эстетикалық тал-

ғамын, Отанға, елге, жерге деген сүйіспенші-

лігін арттырады, адамгершілікке, ұлтжанды-

лыққа тәрбиелейді, өнерге деген көзқарасын

қалыптастырады.

Сыныптан тыс өткізілетін спорттық са-

йыстардың жас спортшы оқушыларға әсері

елеулі орын алады. Мәселен, мектеп табал-

дырығынан спортқа аса қызығушылық таны-

тып, республикалық жарыстарға қатыса бас-

таған оқушы өзі тұратын ауданының намы-

сын қорғайды, онда көзге түссе тұрған жері

үшін абырой. Ал жүзден озып, жүлде алып

халықаралық жарыстарда көзге түсіп жатса,

Қазақстан халқының мақтанышы. Оның құр-

метіне елдің әнұраны орындалып, мемлекет-

тің туы көтеріледі. Демек, спортшы тек қана

жарысқа қатысушы емес, сонымен қатар ол

сол жарысқа жіберген елдің, халықтың өкілі,

өз елінің намысын қорғаушысы. Осы жерде

басты назар аударарлық нәрсе, ол жас спорт-

шыны жақсы өнер көрсетуге ел намысын

қорғаймын деген ой, өз Отанына деген

сүйіспеншілігі итермелеуі тиіс.

Мектеп оқушыларына сыныптан жұ-

мыстар арқылы отансүйгіштік тәрбие бердің

мазмұнын айқындауда тәрбиенің негізгі

қағидалар басшылыққа алынады: тәрбиенің

мақсаттылығы, тәрбиенің өмірмен байланы-

сы, оқушының жас және дара ерекшелігі, та-

лап қою арқылы дамыту, тәрбиенің жүйелігі,

бірізділіг және үздіксіздігі, тұлғаны ұжым

арқылы тәриелеу, мектеп, отбасы және

әлеуметтік ортаның бірлігін негізге ала оты-

57

рып, іске асырыда. Қазақстандық патрио-

тизмді қалыптастыруда ұлттық идеямен мем-

лекеттік идеологияның негігі өзегі-ұлттық

патриотизм тұрғысынан қарастыра, қоғамда-

ғы экономикалық-әлеуметтік және мәдени

саладағы жаһандану процесі, Қазақстанның

бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіруге

ұмтылысы, қоғамдық қарым-қатынаста пат-

риотизмді қалыптастыруға бағытталған іс-

шараларды ұйымдастыру негізгі мәселе

болып табылады.

Ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келе

жатқан және жалпы азаматтық құндылықтар

арқылы тәрбие беру-оқушы бойындағы сана-

сезімді, намысты, парызды қалыптастырумен

қатар егемен еліміздің тәуелсіздігін, ынты-

мағын, бірлігін сақтап қалатын патриот-адам

тәрбиелеуге толық мүмкіндіктердің бар

екендігін дәлелдейді.

ҰЛТТЫҚ- ЭТНИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ ОЛ АДАМГЕРШІЛІК ТӘЛІМ-ТӘРБИЕНІҢ

ІРГЕТАСЫ

Нұрсара Ж.,

Қытай Халық Республикасы Құлжа қаласы Іле педагогикалық университеті

Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Менің ойым-

ша, қазақтардың қайталанбас этникалық,

психологиялық әлемі әлі жете зерттелмей,

зерделенбей жатқан тылысым дүние» деген

болатын. Қазақ халқы тәлім тәрбиелік мұраға

аса бай халықтардың бірі. Қазақстан Респуб-

ликасы «Білім туралы» заңы жас ұрпаққа

жан-жақты білім тәрбие берудің мемлекеттік

саясатының негізгі ұстанымдарын айқындап

берді. Олар мыналар: Қазақстан Республика-

сының барлық азаматтарының сапалы білім

алуға тең құқылығы, әрбір адамзаттың ин-

теллектуалдық дамуы, психикалық-физиоло-

гиялық және жеке ерекшеліктері, халық үшін

білімнің барлық деңгейіне қолжетімділігі [1].

Педагогика ғылымында тәрбиені бірне-

ше бағытқа бөледі, олар: Қазақстандық пат-

риотизм мен азаматтық тәрбие, зерде мәде-

ниеті, рухани-адамгершілік, салауатты өмір

салты, экономикалық, экологиялық талғам,

этникалық және жанұялық өмір мәдениеті

дейді. Көп жылғы педагогикалық тәжірибе-

мізден байқап жүрміз, жоғарыда аталған тәр-

бие жүйесімен көптеген ұрпақ тәрбиеленіп

келеді. Дұрыс-ақ. Бірақ бұл тәрбие түрлері-

нің қарқынды жүргізілетініне қарамастан ақ

жолдан, адал жолдан адасып, азғындаушы-

лыққа ұшырап жастарымыздың бұзылуы не-

ліктен? Тұрақсыздық көрсетіп, мұз үстінде

тұрғандай өмір жолында «тайғанақтап құлап

жататыны» қалай? Бұл сұрақтардың жауабы

біреу-ақ, ол: адамгершілік тәрбиесінің же-

тіспеуі. Жоғарыда аталған тәрбиенің толып

жатқан түрлерінің нәтижесіз болуы – адам-

гершілік тәрбиемен байланыспауы. Ендеше

тәрбиенің барлық салалары бір арнаға тоғы-

суы керек, ол арна-адамгершілік тәрбие.

Қазіргі кезеңде ұстаздар қауымының алдын-

да тұрған міндет жастарға адамгершілік тәр-

бие беру және осы мақсатта ұлтымыздың

ұлы ғұламалаларының рухани мұраларын

жаңғырту, рухани құндылықтарымызды бас-

шылыққа алу. Қазір мектеп жасындағы бала-

лардың шылым шегуі, ішімдік ішуі, тіпті

есірткі қолдану жасырып жабатын жағдай

емес. Қылмыстың ең ауыр түріне баратын

жастар да көбейіп отыр. Осылардың арасын-

да біздің қазақ балаларының «үлесі» аз емес.

Бұл қиындықтан шығудың жолын табу да

педагогтардың алдында тұрған шешімі қиын

міндеттің бірі.

Жаңа кезендегі білім берудің өзекті мә-

селесі жас ұрпаққа адамгершілік-рухани тәр-

бие беру. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған

көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен

ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бе-

кер айтылмаған. Сондықтан баланы бойына

жастайынанан ізгілік, мейрімділік, қайрым-

дылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді

сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде пе-

дагогтар шешуші роль атқарады. Адамгерші-

ліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ере-

желерінен тұрады. Адамгершілік нормалары

мен құндылықтарын меңгеру адамның «дү-

ниесін» кеңейтіп, оған заттардың дүниесін

ғана емес, сонымен қатар дүниенің идеалды

өлшемін, мәңгілік мән мен жақсылықтың

дүниесін көріп тануға да мүмкіндік береді.

58

Адамгершілік нормалардың жеке тұл-

ғаның ішкі жан дүниесіне көшуі, жеке тұлға

үшін мәні мен маңыздылығы бар деп қарау,

шын мәнінде, адамның қайтадан, рухани

туылғаны деген сөз. Рухани құндылықтар

адамның өмірдегі өз орнын табуға және ру-

хани әлемнің дамуына есепші болатын тұл-

ғаның жетіле түсуін қамтамасыз ететін, дү-

ниенің қүрделі құрылымын түсіндіретін ру-

хани даму өзектері, идеалдары, сонымен бір-

ге адам мен әлеуметтік топтардың тәртібі

мен іс-әркеттерін қадағалау нормативті жүйе

болып табылады. Отандық ізденушілердің

бірі Б.Қ.Игенбаева рухани адамгершілік құн-

дылықтарды білім мазмұнына енгізу тәсіл-

дері жүзеге асырудың мынандай мүмкіндігін

ұсынады: рухани-адамгершілік құндылық-

тарды кез келген пәнді оқытудын мазмұнына

енгізу.

Ұлт табиғаты күрделі де жан-жақты құ-

былыс. Ұлт болмысының мәні, ұлттық кел-

бетті айқындайтын факторлар, ұлттық қаты-

настардың астары, ұлттың келешегі, сияқты

мәселелер ұлттар пайда болған заманнан бас-

тап-ақ адамзатты толғандыруда. Ұлттық са-

на, ұлттық мәселе қиындығы мен күрделілігі

оның қырлылығында. Ұлт мәмілесінде жеке

адамдарға ұлт көсемдерінің ықпалы зор

екендігін естен шығармаған жөн. Дегенмен

ұлттық болмыстың астарында мәңгілік құн-

дылықтар жатыр. Ұлттық құндылықтар өмір

өткен сайын мәңгілік сипат ала бермек. Бұл

еліміздің даму заңдылығы. Ал, рухани

қазынаның тарихи иесі – ұлт, этнос.

Этностың пайда болуы үшін ортақ тер-

ритория, тіл, тәрбиелік ерекшелігінің біртұ-

тастығының болуы міндетті. А.Ғүсейтимов

«Қазіргі қазақ этносының көркемдік дүние-

танымының бірлігі мен дәстүрлігі» еңбегінде

төмендегідей топтарға бөліп көрсетті.

Сипаттық ерекшеліктерге: 1) этнос ата-

уы (этноним), олардың өмір сүру террито-

риясының (топонимнің) атауына негізделеді;

2) этностың қалыптасуы мен өмір сүру орта-

сын айқындайтын территория тұтастығы; 3)

антропологиялық нәсілдік белгілердің бо-

луы; 4) мәдени ерекшеліктердің көрінуі (ма-

териалды, мәдени-еңбек құралдары тұрағы,

киімі, рухани-мәдениеті, діні, білімі, тәрбие-

сі, ғылымы, әдебиеті, өнері және т.б.) жата-

ды. Әрбір этностың этникалық өзіндік ой-

санасымен бағынған дүниетанымдық көзқа-

расының біртұтастығы қоғамның мүшелері-

нің (жеке адамдар және әлеуметтік топтар-

дың) шығу тегінің ортақтығымен ерекшеле-

нуі. Сондай-ақ, С.Ақатаев «Өзінің құрамына

көптеген тайпалар мен халықтарды біріктіре-

тін және еуроазия тарихында маңызды рөл

атқарған қазақ этносы ең көне Еуроазия ха-

лықтарының бірі болып табылады. Қазақ

халқының қалыптасуы мен нығаюы бары-

сында ерте және орта ғасырдағы Қазақстан-

ның тарихи-этникалық ортақ көптеген құн-

дылықтарының пайда болуына жанды үлес

қосуы оны осы тайпалар мен халықтардың

әлеуметтік-тарихи дамуы барысында жасал-

ған мәдени мұраның мирасқоры ретінде

қарауға мүмкіндік береді» - деп тұжырым

жасайды.

Аталған ғалымдардың ойлары мынадай

ой-пікірге келіп тіреледі: адамның кісілік

келбеті, соған лайықты бола білуі, адамның

табиғатпен, әлеммен үйлесуі, халықтық дәс-

түр, рухани мәдениет негізінде болашақ ұр-

пақтың адамгершілік құндылық тәрбиесін

жаңа сатыға көтеруді негіздеу. Педагог-ға-

лымдар қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық

өзгеріс жас ұрпақты өмірге белсенді аралас-

тырып қана қоймай, сонымен бірге олардың

әлемдік өркениеттен сусындауын да көздей-

ді. Міне, осы ғалымдардың еңбектерінің

зерттеу мәселеміз үшін маңыздылығын баса

айта келе, теориялық негізге ала отырып,

жасөспірімдерді ұлттық құндылық қасиет-

терді құрметтеуге қалыптастыруда бүгінгі

өркениетті қоғамның әлеуметтік-экономика-

лық, саяси, мәдени өміріндегі әр түрлі қара-

ма-қайшылықтарды дұрыс шеше білуі тәр-

бие процесі арқылы үйретуді нақтылай түсу-

ді көздеп отыр.

Ұлттық тәрбие, адамгершілік тәлім-

тәрбиесінің іргетасы болатындығын дәлел-

дей келе, еңбек, ақыл-ой, дене, эстетикалық,

экологиялық, экономикалық, имандылық,

құқықтық тәрбие жалпы тұлғаны тұтастай

дамуының табиғи өзегі болып табылады. Яғ-

ни, «Білім туралы» заңында әрбір азаматтың

білім алуға құқықтығын негізге ала отырып,

оқушы бойына ұлттық құндылық қасиетте-

рін қалыптастырып, құрметтеуге тәрбиелеу-

де дидактикалық шарттар, яғни оқыту, тәр-

биелеу, дамыту, қалыптастыру үрдісін жан-

жақты қамту қажеттілігі туындайды.

59

Жасөспірімдердің бойына ұлттық құн-

дылықтарды қалыптастыру үшін ұлттық мә-

дениет, салт-дәстүр, халық тағылымдары жә-

не т.б. мәселелеріне тоқталып өткеніміз жөн.

Қазақ мәдениеті ғасырлар бойы қалыптасқан

ұлттық мәдениет. Қазіргі таңда өкінішке

орай этнопедагогиканың жеке, дербес ғылым

ретінде негізгі ұғымдары, принциптері, зерт-

теу әдістері мен тәсілдері жүйелі баяндалма-

ған. Этнопедагогикалық маңызды құбылыс-

тарды түсіндіру әлі өз деңгейіне толық жет-

кен жоқ. Дегенмен де бүгінгі таңда келесідей

жеке бағыттарды бөліп көрсетуге болады:

1. Тәрбиелік үрдістердің этникалық ерекше-

ліктерін салыстырмалы түрде зерттеу. Бұл

бағыт жалпы және әлеуметтік педагогикаға

сүйенеді.

2. Әртүрлі этникалық қоғамдастықтарын мә-

дени ерекшеліктерін зерттеуге бағытталған

мәдениетанушылық зерттеулер.

3. Топаралық, этникалық қатынастар арасын-

дағы этникалық сана мен өзіндік сананы

зерттеу. Бұл бағыт әлеуметтік педагогика

мен әлеуметтік философияға сүйенеді.

4. Балалар тәрбиесі мен отбасылық-некелік

қатынастарды тәрбиелеудің этнопедагогика-

лық акспектілерін зерттеу. Бұл бағыт

педагогикамен байланысты.

Этникалық дау-дамайларға, олардың

пайда болуының педагогикалық себептеріне,

оларды шешудің тиімді жолдарын іздеуге

ерекше зейін аударылады. Осылайша, этни-

калық қатынастар арасындағы қазіргі проб-

лемаларға тек қана этнопедагогика жауап

беруге қабілетті. Сондықтан да этнопедаго-

гиканың негізгі мақсаты қандай да бір этнос-

тың, сонымен қатар индивид немесе топтың

қатынастарының тәрбиелік ерекшеліктерін

зерттеу. Заң бойынша, зерттеу мақсаты мәсе-

лені екі аспектіде алуға бағыттайды: теория-

лық және қолданбалы. Этнопедагогиканың

теориялық міндетін келесідей етіп көрсетуге

болады:

1. Этнопедагогиканың базалық, кілттік ұғым-

дарын талдау, олардың көпмағыналылығын

түзету мақсатында оларды теориялық

интерпретациялау.

2. Халықтың этникалық ерекшеліктерін қа-

лыптастыратын негізгі факторлар мен көзде-

рін теориялық жағынан зерттеп, саналы тү-

сіндіру.

3. Ұлттық өзіндік сананың маңыздылығын

жекелік-тұлғалық және топтық деңгейде

жоғарылату.

4. Этникалық идентивтіліктің дамуы мен қа-

лыптасуының ерекшелігін жекелік-тұлғалық

және топтық деңгейде зерттеу.

5. Ұлтаралық қабылдау, ұлтаралық келісім-

дердің дамуының әлеуметтік-педагогикалық

мәселелерін теориялық зерттеу [2].

Этнопедагогиканың қолданбалы мін-

деттеріне дамудың қазіргі кезеңіндегі ұлт-

аралық қатынастарды құру тәжірибесі үшін

құнды болып табылатын төмендегідей мін-

деттер жатады:

1. Ұлттық педагогиканы анықтау мен тәр-

биелік мінездеме құру мақсатында әр түрлі

халықтардың этнопедагогикалық ерекшелік-

терін салыстыра зерттеу.

2. Олардың тұрмыстарының әлеуметтік-пе-

дагогикалық жағдайларын, пайда болған ұлт-

аралық қатынастардың ерекшеліктерін, со-

нымен қатар халық арасындағы экономика-

лық, әлеуметтік және саяси белгілердің әр

түрлі формаларын салыстырмалы зерттеу.

3. Ұлтаралық өзара әрекетті дамыту мен те-

реңдетуге, халық арасындағы экономикалық,

әлеуметтік және саяси белгілердің әр түрлі

формаларын дамуына мүмкіндік беретін

практикалық ұсыныстар құру.

4. Жақсы ұлтаралық өзара әрекетке арналған

педагогикалық бағдарлама мен тұлғаны

этнопедагогикалық түзету әдістерін құру.

5. Әлеуметтік-саяси, ұлттық және ұлтаралық

тенденциалардың болашақтағы дамуын

болжау.

Әрине, этнопедагогиканың негізгі тео-

риялық және қолданбалы міндеттері жоға-

рыда келтірілгендермен шектеліп қана қой-

майды. Ұлтаралық қатынастарды құрудың

қазіргі тәжірибесін құру жаңа этнопедагоги-

калық құбылыстар мен мәселелерді туды-

рады. Бұл тек қана педагогогтардан ғана

емес, сонымен қатар философтардан, саясат-

керлерден, мәдениеттанушылардан, әлеумет-

танушылардан, этнологтардан кешенді бағыт

пен координациялы күш жұмсауды талап

етеді.

Қорытындылай келе, «Еліміздің күші -

патшада, сәбидің күші - жылауында» демек-

ші, біздің күшіміз, қорғанышымыз, сеніміміз

- адамгершілігімізде болуы керек. Ол үшін

Акан серінің «жалған айтпадым, жақсылық-

60

ты сатпадым, һәм ешкімнен ештеңені қыз-

ғанбадым» деген үш қасиетін жасөспірімдер-

дің бойына дарыта білсек - ұлы жеңіс болары

анық.

Әдебиеттер 1. Қазақстан Республикасының «Білім тура-

лы» Заңы, - Алматы: 2007 ж.

2. Л.Н.Бережнова, И.Л.Набок, В.И.Щеглов

Этнопедагогика - Москва, 2008 г.

3. А.Айталиев, Ұлттану., Алматы., 1998 ж.

4. А.А.Кожанова, Методика исследования

национального самопознания.

«МӘҢГІЛІК ЕЛ» ҰЛТТЫҚ ИДЕЯСЫ НЕГІЗІНДЕ ПАТРИОТТЫҚ

ТӘРБИЕНІ ДАМЫТУ

Утеумаганбетова Ж.Е.,

Ақтөбе қаласы №42 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Қазақстан Республикасы - тәуелсіз

мемлекет бола алатындығын бүкіл әлемге

дәлелдеді. Ендігі басты міндет осы мемлеке-

тімiздің өркендеп өсуі, халықтың әлеуметтік,

экономикалық жағдайын көтеру. Қазақстан-

ды Отаным деп таныған әр азаматтың осыған

әлі келгенше үлес қосуы бұның басты шарт-

тарының бірі. Оқушыларға патриоттық тәр-

бие берудің бағдарлы идеяларын Елбасы

Н.Ә.Назарбаев кезекті жолдауында болашақ-

та Қазақстанның ұлттық идеясы «Мәңгілік

Ел» болады деп жариялаған болатын.

Мәңгілік Ел жалпы қазақстандық ортақ

шаңырағымыздың ұлттық идеясы. Бабалары-

мыздың арманы. «Мәңгілік Ел» сөзінің терең

тарихи тамыры және үлкен мағыналы мәні

бар. Түрік шежіресінде «мәңгі» сөзі «Тәңір»,

«Құдай», «Алла» сөздерімен мағыналас қол-

данылды. Осыдан кейін, «Мәңгілік Ел»

«Алла Тағаланың елі, халқы» дегенді білді-

реді және мемлекет пен ұлттың уақытпен

шектелмеген тұмары болады деуге толық

негіз бар.

Мәңгілік Ел ұлттық идеясы дегеніміз –

өткенімізден сабақ ала отырып, болашағы-

мызды баянды ету жолындағы хақ мұратта-

рымыз! Кезекті жолдауында Президент

Н.Назарбаев болашақта Қазақстанның ұлт-

тық идеясы «Мәңгілік Ел» болады деп жа-

риялады. Шынында қай ел, қай халық болма-

сын жер бетінде мәңгі жасауға ұмтылады.

Соңғы мың жылдықтың ішінде тарих сахна-

сына шыққан, басынан талай аумалы-төкпелі

замандар өткізген, ақын тілімен айтқанда

«мың өліп, мың тірілген» қазақ жұртының

мәңгілік жасауға құқығы бар деп ойлаймын.

Еуразияның ортасында ұлан-байтақ жері бар,

миллиондаған адам сөйлейтін тілі бар, қа-

сиетті діні бар халқымызға соңғы 2,5 ға-

сырда жетпегені тәуелсіздік еді.

Алайда ғаламдық жаһандану дәуірінде

алыстағы алпауыт мемлекеттердің әсері кү-

шейе түсуде, ал іргеде отырған державалар-

дың империялық пиғылы әсте төмендеген

жоқ. Оны әлемде соңғы кездерде болып жат-

қан оқиғалар мен процестер айғақтауда. Сон-

дықтан Мәңгілік Ел сөзі Мәңгілік тәуелсіздік

ұғымымен астасады. Тәуелсіздігімізді көздің

қарашығындай сақтап келесі ұрпаққа аманат

ету міне ересек ұрпақтың, яғни біздердің

міндетіміз. Бұл үшін тек елді қорғау, жерді

қорғау, тілімізді сақтау аздық етеді. Кез-кел-

ген тәуелсіздіктің тірегі ұлттық экономика-

ның даму деңгейіне, әлеуметтік-саяси мәсе-

лелердің шешілу дәрежесіне байланысты

екенін ескерсек, әр қазақ баласы, әрбір қазақ-

стандық Отан игілігі үшін аянбай еңбек етіп,

тер төгуі керек- деді преидент.

«Мәңгілік Ел ата-бабамыздың сан мың-

даған жылдар бойғы асыл арманы екені бар-

шамызға белгілі. Ол арман әлем елдерімен

терезесі тең, әлем қатынасынан ойып тұрып

орын алатын Тәуелсіз мемлекет атану еді, ол

арман тұрмысы бақуатты, түтіні түзу ұшқан,

ұрпағы ертеңіне сеніммен қарайтын бақытты

ел болу еді. Біз бұл армандарды ақиқатқа

айналдырдық. Мәңгілік Елдің іргесін қала-

дық. Ендігі мақсат қазақтың мәңгілік ғұмы-

ры, ұрпақтың мәңгілік болашағын баянды

етуге арналады. «Мәңгілік Ел» болу ғұмыры

шектеусіз, тәуелсіз, тұғыры биік, ғылым-бі-

лімі дамыған, алдыңғы қатарлы алпауыт елге

айналу. Мәңгілік ел болуымыз үшін, әрі бә-

секеге қабілетті ел болуы үшін, әрі Тәуел-

61

сізідігіміздің туын желбіреп тұруы үшін біз-

дің ұрпағымыз мықты әрі идеологияны бо-

йына сіңірген, патриотты әрі осы аманатты

келесі ұрпаққа жеткізе алатындай болуы

керек.

Осындай тарихи маңызды миссияны

орындауға лайықты болу үшін біз жаңаша бі-

лімді болуымыз қажет. Осы уақытқа дейін

қазақстандық білім беру адамдарды басқару

қызметін атқаруға дайындайтын қоғамның

функциясы ретінде қарастырылып келсе, бү-

гінгі жаңа тарихи кезең білім беру негіздерін

қайта қарастыруды талап етуде. XXI ғасыр-

дағы білім беру жаңа сапада, интегралды,

ұлтаралық сипатта дамуда. Бүгінгі күнде бі-

лім беру парадигмалары ауысып жатыр, тех-

нократтық принцип гуманитарлық принцип-

ке алмасуда. Еліміздің болашағы жас ұрпақ

ұлттық сана-сезімі оянған, адамгершілігі жә-

не рухани ойлау дәрежесі жоғары, мәдениет-

ті, парасатты, ар-ожданы мол, салауатты, жо-

ғары патриоттық санасы, өз елі үшін мақта-

ныш сезімі қалыптасқан азамат етіп тәрбие-

ленуі тиіс. Жердің де, елдің де түп негізі –

қазақ халқы екендігіне оқушылардың көзін

жеткізу ата-аналар мен әрбір оқу орынының

ұстаздарының және студенттерге білім беріп

отырған ғалымдарының міндеті.

Ш.Уәлиханов отансүйгіштік сезімнің

қалыптасуы туралы «менің патриоттық сезі-

мім ірбіт сандығындай, мен ең алдымен, өз

отбасымды, туған-туыстарымды қадірлей-

мін, одан соң ауыл-аймақ, ел-жұртымды, ру-

ластарымды, одан соң халқымды қадірлей-

мін», - деуінде үлкен мән жатыр. Ал қазақ-

стандық патриотизм Қазақстан азаматының

өзін осы елдің төл баласы, нағыз азаматы

ретінде сезінгенде, Қазақстанды өзінің туған

елі, Отаны деп есептеген жағдайда ғана қа-

лыптасады. Қазақстанның патриоты

дегеніміз:

1. Қазақстанда тұратын барлық ұлт

өкілдері Қазақстан Республикасының

мемлекеттік рәміздеріне ерекше құрметпен

қарап, шын ниетімен қадірлеуі.

2. Қазақстанда тұратын барлық

халықтардың ұлтына қарамай, Отанды

қорғауға дайын болуы.

3. Қазақстан Республикасының қарулы

күштерінің әскер қатарында болатынына

ұлттық патриоттық мақтаныш сезімінің

болуы.

4. Қазақ халқының тарихы мен салтын,

тілін сүю және құрметтеуге, оның таңдаулы

дәстүрлерін сақтауға және оны дамытуға

ынталы болуы т.т.

Өз тарихын білу - ұлттық сана-сезімнің

ажырамас бөлігі, ол этникалық тұтастықтың

сақталуы мен оның келесі буындарда

жалғасын табуда маңызды.

Қазіргі ұрпақтың өз халқымен бірлігін

сезінушілігі және өзін оның күллі тарихи

жетістіктерінің тікелей мирасқоры мен

нақты сақтаушысы әрі жалғастырушысы

ретінде сезінуінің мәні зор болмақ.

Қазіргі жаппай жаһандану жағдайында

сапалы білімді мамандар ғана

мемлекетіміздің дамуын ілгерілетіп, оны

өркениет көшінің озық қатарларында көрсете

алатыны «Қазақстан-2050» - Ұлттық идея

«Мәңгілік Ел» стратегиясының, «Интеллек-

туалды ұлт - 2020» ұлттық жобасының

басым бағыттарының бірі ретінде анықталып

отыр. Сондықтан әлемдік өркениет көшіне

ілесу ғана емес, ондағы ілгері орындарды

иелену үшін жоғары оқу орындарындағы

болашақ мамандарды даярлау үдерісіндегі

қайшылықтарды айқындап, оларды шешу

жолдарын іздестіру жүріп жатыр.

Ендеше «Мәңгілік Ел» идеясын зерт-

теуде, насихаттауда, оқу үдерісіне енгізуде

самарқаулыққа жол бермеу керек. Бұл істен

барша зиялы қауым, саяси партиялар,

қоғамдық бірлестіктер, үкіметтік емес

ұйымдар, БАҚ тыс қалмауына Парламент

пен Үкімет, Президент Әкімшілігі жағдай

жасағаны абзал.

Заманауи ұлттық идеямызды балабақ-

шада тәрбиеленіп жатқан бүлдіршіндерден

бастап оқушыларға, студенттерге, жастарға

жеткізу үшін бар күшті салған артықтық

етпейді. Осылардың санасына, өмір салтына

сіңген құндылық пен сенім «Мәңгілік Ел»

орнатудың қозғаушы күші болары күмәнсіз.

62

КАЛЬЦИЙ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚОСЫЛЫСТАРЫ

Айдынова Г.Д.,

Маржанбұлақ орта мектебінің химия пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға қазақ халқының

ежелден пайдаланып келе жатқан металдар

мен құймалар, олардың қасиеттерін, тари-

хын, кездесетін жерлері туралы білімдерін

нығайту.

Дамытушылық: Қолданыстағы заттардың

пайдасын, қоғамдағы ролін терең зерттеу.

Оқушылардың тіл байлығын дамыту, тез ой-

лауға дағдыландыру. Картамен жұмыс, пән-

дермен байланыстыру.

Тәрбиелік: Өз бетімен еңбектену іскерлікте-

рін арттыра отырып оқушылардың таным-

дық белсенділіктерімен ой өрісін дамытып,

шығармашылыққа, іздемпаздыққа, тиянақты-

лыққа, ізгілікке тәрбиелеу.

Көрнекі құралдар: Са, СаО, НСl, Н2О,

фенолфталеин, Са(ОН)2, СuSО4, сынауықтар,

стакандар.

Сабақтың барысы:

І. Өткен сабақты қайталау:

1. Металдарға жалпы сипаттама; ПЖО.

2. Жалпы физикалық қасиеттері.

3. Жалпы химиялық қаситтері.

4. Ме активтік қатарын кім ұсынған?

5. Ме табиғатта қандай түрінде кездеседі?

-Асыл металдар

-Ауыр Ме

-Жеңіл Ме

-Сұйық Ме

ІІ. Жаңа сабақ:

1. Хат оқу.

«2030-дың біз барысымыз,

Жетістікке бастайды әр ісіміз.

Өркениетті елімізді көркейтетін

Металдарды оқу парызымыз.»

Кімге: Менделеев үйі, 2 подъезд, 4 қабат,

пәтері белгісіз.

Ағылшын химигі Г.Дэви 1808 ж.

2. Кальцийдің ПЖО.

Электрондық құрылысы.

Са+20)2)8)8)2 1s22s

22p

63s

23p

64s

2

Са+2

, Са0

3. Табиғаттағы қосылыстары.

СаСО3,СаSO4*H2O-ғаныш

СаСО3*MgCO3-доломит

Са3(РО4)2- фосфорит

Са5(РО4)2F – фторапатит

▲! Жер қыртысында 5 орында, 3,4 %, адам

ағзасында – 1кг.

(оқулықпен жұмыс).

36 параграф. 102бет. «Жадыңда жүрсін»

4. Физикалық қасиеттері.

«Химиялық портрет»

Алтындай менің ардақтым,

Қорғасындай салмақтым.

Көптен көрмей өзіңді,

Электрондай зар қақтым.

Өзің менің оттегім,

Өмірім сенсіз жоқ менің.

Мінезің мыстай майысып,

Сынаптай сырғып кетпегін.

Шаштарың қара көмірдей,

Мүсінің құйған темірдей.

Кальцийдей менің аппағым.

Өзіңнен асыл таппадым.

▲ 36 параграф.101 бет. Физикалық қасиет-

тер. Tбалқу-851о

5. Химиялық қасиеттері.

А) Жай заттармен әрекеттесуі

! Кодоскоп: кластер

О2 Cl2

N2 H2

!▲ Тақтамен жұмыс: теңдеулер жазу.

1) 2Сао+О2

о=2Са

+2О

-2

2) Сао+S

o=Ca

+2S

-2

3) Cao+Cl2

o=Ca

+2Cl2

-1

4) 3Cao+

N2o=Ca3

+2N2

-3

Ә) Күрделі заттармен:

H2SO4 HOH→Ca(OH)2 әк суы

СО2→СаСО3

Са(ОН)2 – суда нашар ериді

ҰСТАЗ ТӘЖІРИБЕСІНЕН

Са

СаО

63

Са(ОН)2→Са+2

+2ОН-

Фенолфталеин қызарады!

СО2 НCl

CuSO4

6. Қолданылуы:

Әкті су – мөлдір ерітіндісі. Лабораторияда

СО2 анықтау үшін пайдаланады.

Са(ОН)2+СО2→СаСО3↓+Н2О

!▲ Тәжірибе «Дем шығару».

Сынауқта Са(ОН)2 оқушы партасында, түтік-

ше арқылы үрлеген кезде, ерітіндіде тұнба

пайда болады.

ІІІ. Бекіту. «Химиялық эстафета» 1).Са→СаО→Са(ОН)2→СаСl2→CaSO4→Ca(NO3)2

2). CaO→CaCl2→CaCO3→CaO→Ca(OH)2

IY. Үй тапсырмасы

ҚАРАХАН МЕМЛЕКЕТІ

Ақмалаева С.Е.,

Әйтеке би ауданы Қызылжұлдыз орта мектебініңтарих пәні мұғалімі


1. Оқушыларға Қазақстан территориясын ме-

кендеген Қарахан мемлекеті туралы, олар-

дың шаруашылығы және мәдениеті туралы

түсінік беру.

2. Өз ойларын еркін айта білуге үйрету.

3. Оқушыларда Қарахан мемлекеті жөнінде

түсінігін қалыптастыру, елін сүюге, халқын

құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың көрнектілігі:кесте, маркер, слайд,

карта, стикер, А3 парағы

Пәнаралық байланыс: география, математика


І. Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылардың сабаққа дайындығын және

сыныптың дайындығын тексеру. «Шаттық

шеңбері» Оқушылар түрлі-түсті стикерлерге

тілек жазып, ұшақ жасайды, оны ұшырады.

Ұшақтардың түсі бойынша топқа бөлініп,

топ басшысын сайлайды.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

Интербелсенді тақтада ұяшықтардағы сан-

дарды таңдау арқылы сұрақтарға жауап беру.

жылдар оқиғалар есімдер терминдер Астаналар

1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4. 1. 2. 3. 4.

Ұяшықтағы сұрақтар:

Жылдар тапсырмасы:

1.Түрік қағанаты қай жылы құрылды? /552ж/

2.Түркеш қағанаты қай жылдар аралығында

өмір сүрді?/ 704-756 жылдар/

3.Түрік қағанаты туралы алғаш қай жылы

қытай деректерінде кездеседі?/ 542ж/

4.Қарлұқ қағанатының өмір сүрген уақыты

/756-940 жж/

«Оқиғалар» тапсырмасы:

1. Түрік қағандығы қашан құрылды және

бөлінуіне не себеп әсер етті?

2. Түркештердің шаруашылығы және ішкі-

сыртқы жағдайы

3. Қарлұқ қағандығының құрамында қандай

түркі тілдес тайпалар болды және қарлұқтар-

дың Жетісуға қоныс аударуына не себеп

болды?

4. Оғыз мемлекеті неліктен ыдырады?

«Есімдер» тапсырмасы:

1. Бумын қаған – Түрік қағанатының негізін

қалаушы

2. Күшілік- Найман ханы

3. Үш-Елік қаған – түркеш қағанатының

негізін қалаушы

4. Білге құл Қадыр хан – қарлұқ

мемлекетінің қағаны

«Терминдер» тапсырмасы:

1. Халықтың негізгі бұқарасы -«қара будун»

2. Құдықтардың үстіне салынған күмбезді

ескерткіш - «сардоба»

3. Халықтың ең төменгі бөлігі- «тат»

4. Киіз үй тәріздес құрылыс-«дың»

«Астаналар» тапсырмасы:

1. Батыс түрік қағанатының астанасы Шу

бойындағы- Суяб қаласы болды.

2. Түркештердің астанасы Шу бойындағы-

Суяб қаласы, ал кіші астанасы-Қойлық

қаласы болды.

Ca(OH)2

64

3. Оғыз мемлекетінің астанасы астанасы-

Янгикент немесе Жаңа Гузия деп аталды

4. Қимақ мемлекетінің астанасы - Ертіс

бойындағы Қимақия қаласы болды.

/тапсырмалардың дұрыс жауаптары слайд

арқылы көрсетіледі/

ІІІ. Жаңа сабақ:

1. Мемлекеттің құрылуы І топқа

2. Шаруашылығы мен мәдениеті ІІ топқа

3. Мемлекеттің ыдырауы ІІІ топқа

Тапсырма: берілген тақырыпшаларды оқу,

постер қорғау. Берілген тапсырманың

қаншалықты түсінікті болғанын оқушылар

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағалап отырады.

ІV. Сабақты бекіту:

1 тапсырма: Сәйкестендіру І топқа

Қарахан мемлекетінің негізін салушы Ислам Сатұқ Боғра хан

Қарахан мемлекетінің басшысының титулы Селжұқтар

Мемлекеттік дін Жер иеленуші

Коммендация Хақан

Иқтадар Сатұқ Боғра хан

Қарахандарды жойған мемлекет Мемлекеттегі қанаудың түрі

2 тапсырма: Семантикалық карта ІІ топқа 840 942 955 1130 960

Мұсаның таққа отыруы

Қарлұқтардың ыдырап, Қарахан мемлекетінің қалыптасуы

Сатұқ Боғра ханның Қарахан мемлекетін құрып, өзін қаған деп

жариялауы

Қарахан мемлекетінің жойылуы

Ислам дінінің мемлекеттік дін болып жарияланған жылы

3-тапсырма: Тест жұмысы ІІІ топқа

1.Сатұқ Боғра хан кім?

А) Қараханның негізін қалаушы.

В) Қарлұқтың соңғы қағаны

С) Білге құл Қадыр ханның баласы.

2. Мемлекет орталығы қалай аталды?

А) Янгикент

В) Баласағұн

С) Талхир

3. Иқта деген не?

А) мемлекет атауы

В) салық түрі

С) жер үлесі

4. Қарахан мемлекеті қашан жойылды?

А) 1156 жыл

В) 1130 жыл

С) 942 жыл

5. Шығыс иеліктегі хандықты жаулап алған

Найман ханы:

А) Мәлік

В) Күшлік

С) . Елюй Даши

Тапсырмалардың жауаптары слайдтан

көрсетіліп, бағаланады.

4-тапсырма: «Тарихи шынжыр»

ойыны/ барлық оқушы қатысады/

9429559609969991212

942-Мемлекеттің құрылған жылы

955-Мұса билікке келді.

960-Ислам дінін мемлекеттік дін деп

жариялады.

996-Әли Арсланның баласы Насыр ибн Әли

Мауараннахрға жорыққа аттанды.

999-Мауараннахрды түгел бағындырды.

. Бағалау. Бағалау парақшасы:

Оқушының аты:

Ұпайы / 1-3 ұпай/ өзін-өзі бағалау (үй

тапсырмасы)

Топ басшысының бағалауы (шығармашы-

лық жұмыс)

Мұғалімнің бағалауы

Жиыны: 9 ұпай –«5», 7-8 ұпай –«4», 5-6 ұпай

- «3», 3-4 ұпай – «2»

Кері байланыс Оқушылар стикерге

бүгінгі сабақ туралы өз ойын және тілегін

жазып, А3 форматты бетіне жапсырады

VІ. Үйге тапсырма беру:

1. Тақырыпты оқу

2. Қарахан мемлекеті тұсындағы мәдени

ескерткіштер туралы мәнжазба жазу

65

БІЗ - ЖЕҢІСТІҢ ҰРПАҚТАРЫМЫЗ!

Аликулова Н.М., Бажабай Т.С.,

Үш тілде оқытатын №21 орта мектеп-гимназия кітапханашылары

Мақсаты: Тарихты тану, тарихтан тағы-

лым алып, тағзым етуге баулу.Ұлы Жеңістің

70 жылдығына орай оқушыларға әскери-пат-

риоттық тәрбие беру, Жеңіс тақырыбындағы

әдебиеттерді, ақын, сазгерлердің өлеңдері

мен әндерін насихаттау, үш ұрпақ өкілдері-

нің кездесуін ұйымдастыру.

Дайындық жұмыстары: Кешке 2 арда-

гер шақырылады. Мектептен 9 мамыр күні

дүниеге келген оқушылар және Жеңіс,

Жеңісбек, Жеңісгүл, Әлия, Бауыржан есімді-

лер шақырылады. Кеш барысында оқылатын

өлең, айтылатын ән белгіленеді.Кешті жүргі-

зуші белгіленеді. Соғыс, Жеңіс тақырыбын-

дағы кітаптар мен құжаттардан слайд әзірле-

неді. Кеш барысында көрсетілетін қойылым-

ға оқушылар белгіленеді. Арнайы мерекелік

шақырулар әзірленіп, таратылады.Кеш қо-

нақтарына естелік-сыйлықтар әзірлеуге бо-

лады. Ауызша журнал 3 беттен тұрады. 1-

бет: Мың тағзым Сізге, Майдангер! а)Тарих-

таным. ә)Тарих жылнамасы. б)Деректер мен

дәйектер 2-бет:Тарих куәгері сөз алады. а)

Тарихтан-тағылым. ә) От ортасынан оралған

ардагер әңгімесі. б ) Ұрпаққа-ұлағат 3-бет:Біз

Жеңістің ұрпақтарымыз! а) Тарихқа-тағзым.

ә) Жеңіс күні дүниеге келгендер б) Бейбіт

күннің Бауыржан, Әлиялары. Сахнаға арда-

герлерге арнап стол, орындық, стол үстіне

сусын, бокал қойылады. Кештің өту барысы:

Жүргізуші: Құрметті оқырмандар! Ұлы Же-

ңістің 70 жылдығына арналған «Біз Жеңістің

ұрпақтарымыз!» атты ауызша журналымыз-

ды бастаймыз. Бүгінгі шараны үш ұрпақтың

кездесуі десек болады. Кешке үш ұрпақтың

өкілі-ардагерлеріміз және Жеңіс, Жеңісбек,

Жеңісгүл, Бауыржан,Әлия есімді оқушылар

мен ата-аналар қатысып отыр. Журналымыз-

дың 1-беті: «Мың тағзым Сізге, Майдангер»

деп аталады. (баяу «Көктем вальсінің» әуені

естіліп тұрады, экраннан жайқалған гүл, бей-

біт күнгі сурет көрсетіліп, кенеттен радиодан

диктор Левитанның соғыс басталғаны тура-

лы даусы естіледі). Жүргізуші:Соғыс осылай

басталған еді. (экраннан «Родина-мать зо-

вет» және басқа майданға аттанып жатқан

көріністер «Майданға» әнінің баяу әуенімен

көрсетіліп тұрады). Жүргізуші: Кеңес Одағы

бойынша майданға шамамен 35миллион

адам жіберілді. Еліміздің 18-50 жас аралы-

ғындағы ер азаматтарының 70%-ы майданға

аттанды. (экраннан «Священная война» әні-

нің әуенімен майдан даласындағы, партизан-

дар қозғалыстарының көріністері көрсетіліп

тұрады).Соғыстың алдында Қазақстанда 6,2

миллион халық тұрса, оның 1 миллион 200

мыңы майданға аттанды. Біздің облысымыз-

дан 122423 адам ұрыс даласына аттанды.

(экраннан Әлияның ерлік көрсеткен сәті көр-

сетіледі). Жүргізуші: Ақтөбелік ақын Ертай

Ашықбаевтың сөзіне жазылған Бақтығали

Жұмалиннің әні «Он тоғыз жас». Орындай-

тын 11 «в»класс оқушысы Есқази Талант. (ән

орындалады). Жүргізуші: Республикада 12

атқыш, 4 кавалериялық,7 атқыш бригада, 50

шақты жеке полктер мен батальондар құрыл-

ды. (экраннан жылаған сәбидің дауысы есті-

ліп, «Соғыс жылдарындағы бесік жыры-нан»

үзінді тыңдалады. Тылдағы еңбек пен соғыс

кезіндегі балалар өмірінен суреттер көрсеті-

леді). (экраннан «День Победы» әнінің әуені-

мен Рейхстагқа ту тіккен, диктордың Жеңісті

хабарлаған сәттері көрсетіледі). («Соғыстан

қайтқан солдаттар» әнінің әуені естіліп тұра-

ды. Солдаттардың елге оралған сәттерінен

суреттер көрсетіледі). Жүргізуші:1418 күнге

созылған Ұлы Отан соғысы-Кеңес мемлеке-

тінің, сонымен қатар Қазақстанның тарихы-

да өте күрделі кезеңдердің бірі. Жеңіс бізге

өте қымбатқа түсті. Ұлы Отан соғысында

Кеңес Одағы Қарулы Күштерінің адам шы-

ғыны қаза тапқандар, жарақаттан және ау-

рудан қайтыс болғандар,хабарсыз кеткендер,

тұтқыннан қайтпағандар (Жапониямен со-

ғысты қосқанда) барлығы 8 миллион 669

мың адамға жетті. Кеңес Одағы халқының

тікелей шығыны және жарадан қаза болған-

дары, тұтқында қаза тапқандары бар- барлы-

ғы 27 миллион адамды құрады.350 мың қа-

зақстандық қаза тапты. Жүргізуші: Дәл осы-

нау жадырыңқы Жеңіс күні, Болса - дағы қай

ғасырдың,қай жылы. Ұлы Отаным басты иіп

бір минут, Еске алайық сол бір апат қайғы-

ны. (Бір минут үнсіздік). (экраннан «Белгісіз

66

солдат ескерткіші» көрсетіліп тұрады).

Жүргізуші: Ақтөбелік ақын Мұхтар

Құрманалиннің «Белгісіз солдаттың бейіті

басында» өлеңін 9 «в» класс оқушысы

Расова Айдана оқиды (өлең оқылады).

Қойылым: Тыныштық. сахнадан ақ киім ки-

ген адам баяу жүріп өтеді. (Сахна сыртынан

оқылады: Ғазиз құрбандар сөзі: Тыңда, Ту-

ғандар! Бүгін сөйлейді ғазиз құрбандар. Қа-

терлі шақта, түскендей отқа, Бар ел тағдыры,

әлем тағдыры. Кеудемізді қалқан етіп, Фа-

шизмді талқан етіп, Сақтап қалдық жер ша-

рын. Таң атқан сайын, дәм татқан сайын,

Құрбандарды, ұландарды еске алыңдар. Сон-

да әруақ ырза Сіздерге. Біздің ғазиз жандар

ырза Сіздерге). (Сахнаға бала жетектеген

адам шығады, олардың артында балдақты

қарт келе жатады. Бала жетектеген адам ар-

тына қарап, баласын тоқтатып, балдақты

қарт-қа жол береді. Ақын М.Мақатаевтың

«Тоқта, ботам, атаң келеді артыңда»өлеңінен

үзінді айтады. Өлең оқылып жатқанда сахна-

дан бала жетектеген екінші адам өтіп бара

жатып, балаға қарап ақын Әбу Сәрсенбаев-

тың «Сен құрметте оны» атты өлеңін оқиды.

Сахнаға қара киімді әйел шығады. (Соғыс

жесірінің сөзін айтады). Тыңда, әлем,жесір

сөзін. Жаспен ойған екі көзін. Тыңда, жиһан,

жесір сөзін. Санаменен сарғайған, жүзінен әр

тайған жесір сөзін. Соғыс-сойқан, соғыс-

әлек, Батыста, шығыста, Айтамыз соғысқа

қарғыс-нәлет. Атандық жастай жесір, басты

еңсені тастай кесір. Тыңда, әлем! Әке көрмей

бала қалды, Ұлын көрмей ана қалды. Көгер-

ген бақ өрт құшты да, Күлге айналып қала

қалды. Құлазыған дала қалды, Қайғы-қанжар

салды жара. Көкіректе зарлы нала. («Ана ту-

ралы баллада» әуені естіліп тұрады, Сахнаға

қайсар қазақ әйелінің образымен Ана неме-

ресін ертіп шығады). Ана сөзі:Байлады олар

баламды оққа, Айдады олар адамды отқа.

Бүлдірмек боп жердің шарын, Сындырмақ

боп елдің сағын. Сақ болыңдар, барша ха-

лық, сақ болыңдар! Жайнады өмір бағы,

Көтерілді көңіл тағы. Немерелер жұбантады,

Келешегі қуантады. Жолатпаңдар көлеңкені,

Өсе берсін ел ертеңі. Бейбіт күнде

шаттаныңдар, Сақтаныңдар, сақ болыңдар!

Тыңда, әлем, Болмасын жесірлер, Жойылсын

кесірлер! Жүргізуші:Қойылым сазгер

Дүнгенбай Ботбаевтың «Берекелі бейбіт

күн» атты музыкалық шығармасының

желісімен шығарманың мәтіндері мен қазақ

ақын-сазгерлерінің өлеңдері мен әндері

негізінде әзірленді. Журналымыздың екінші

беті нде Халық легі куәсіндей ерліктің,

Көптен бері осы күнді аңсаған. Ардагерлер

осында отыр ерліктің, Медальдарын, орден-

дерін тағынған. - деп Ұлы Отан соғысының

ардагері, 1925 жылы туған,1943 жылдан бас-

тап соғыста болған, 8 «в»класс оқушысы

Изанова Камиланың атасы Аманбаев

Нажимедин ағай мен Ұлы Отан соғысы бас-

талғанда 6 жаста болған, қазір оқу ісінің

үздігі, Әлияны зерттеуші, Әлия мұражайла-

рын ашу сияқты ізгі істің басында жүрген

«Қос шынар» Әлия-Мәншүк атындығы қа-

йырымдылық қоры қоғамдық бірлестігінің

төрағасы, «Әлия-батыр қызы сен халқым-

ның», «Алия-наша гордость», «Әлия-ғасыр

аруы», «Әлия ғұмыр» кітаптарының авторла-

рының бірі, 1«в» класс оқушысы

Молдағалиев Бауыржанның атасы Байдербес

Ғалымжан ағайларды сахна төріне шақыра-

мыз. (ардагерлерді оқушы арнайы орынға ер-

тіп апарады). Құрметті ардагер Нажимедин

ағай! Сіз от пен оқтың ортасында жүріп ,жер

бетіндегі бейбіт өмірді қорғап қалдыңыз,

қаншама қанды көйлек қаруластарыңыз май-

даннан оралмады. Тарихтың тірі куәгері ре-

тінде адамзаттың көз жасымен, қанымен,

жанымен келген Жеңіс туралы қысқаша әңгі-

мелеп берсеңіз. (ардагер әңгімесі тыңдала-

ды). Жүргізуші: Әңгімеңізге рахмет!

Ғалымжан ағай! Ұзақ жылдардан бері

Әлияны зерттеп жүрсіз. Бүгінгі бейбіт күннің

Бауыржан, Әлияларына осы зерттеулер

жайлы қысқаша әңгімелеп берсеңіз. (қонақ-

тың сөзі тыңдалады). Жүргізуші: Әңгімеңізге

рахмет! Қазір ақын Елубек Байтоқовтың

«Ардагерлер» өлеңін 8 «г» класс оқушысы

Аманқос Диас оқып береді.(өлең оқылады).

Жүргізуші: Журналымыздың келесі «Біз –

Жеңістің ұрпақтарымыз!» атты бөлімінде :

Жеңіске...Жеңісбекке...Жеңісгүлге...

Арналған топ өлеңді бөліс бірге. Жеңістің

алауынан жаралдыңдар Жалаудай жарқын-

сыңдар тегіс бірдей. Ешкім де алаламас

арыссыңдар, Ел жолында тер төгіп табыс-

тыңдар. Жеңіс атты ұл-қыздар жетпіс жылда

Қарт тарихтың төрінде қауыштыңдар.-деп

сахна төріне «Жеңіс» атты қырандарды

шақырамыз (Жеңіс есімділер сахнаға

көтеріледі. Мектепте Жеңіс есімді оқушы

67

жоқ. 5 ата-ана бар екен. Солар балаларын

жетектеп сахнаға шығады). Мектебімізде 9

мамыр күні дүние есігін ашқан 2 оқушы бар

екен.Қазір сахнаға 11 «в» класс оқушысы

Есқази Талант пен 1 «а» класс оқушысы

Мақсат Әлия Санатқызын шақырамыз.

(Талант Әлияны жетектеп шығады). Оқушы:

Шырқалып шыңда жаңа әндер, Өмірге құш-

тар өрендер. Желпініп Жеңіс күнінде, Тебі-

ренген ойшыл кемелдер. (Әлия Санатқызы

оқиды) Ендігі кезекте сахнаға Қашанда қай-

сар жандар асқақтаған, Көріну сол биіктен

мақ-сат маған. Намысы найзағайдай немере-

лер Дейміз біз,- өздеріңе ұқсап бағам!- деп

өсіп келе жатқан бүгінгідей бейбіт заманның

Бауыржан, Әлия есімді бүлдіршіндері мен

ұландарын шақырамыз. (Сахнаның 1- жағы-

на Бауыржандар, 2-ші жағына Әлиялар тұра-

ды). Мектебімізде 12 Әлия, 7 Бауыржан есім-

ді оқушы бар екен. Қазақ дүние есігін жаңа

ашқан сәбиге ат қоюға үлкен мән берген.

Сіздердің есімдеріңіздің қойылу себебі бел-

гілі. Сіздерге осы есімдерге мұрагер, ізбасар

болу, оны алып жүру-үлкен құрмет, мақта-

ныш, жауапкершілік. Қазір Жеңіс күніне ле-

бізіңізді білдірсеңіз (сөз 1 Жеңіске беріледі).

(1 Бауыржан, 1 Әлияға сөз(тақпақ) беріледі).

(Бауыржан):...Бас иіп мәңгі Алауға, Шоқ

гүлдер қойған Елбасы! Тербелсін гүлдер

жалаудай, Жеңістер Отан жолдасы, Жеңістер

тарих арнасы! (Әлия): Қаймықпаған қиын-

дықтың жүгінен, Өздеріңе сыйлап қырдың

гүлінен, Бүгінгі ұрпақ бақытты ұрпақ аты-

нан, Құттықтаймыз Ұлы Жеңіс күнімен!

(Ардагерге гүл сыйланады) Жүргізуші: Ұлы

Жеңіс сарбаздарының жауынгерлік ерлігі

біздің және болашақ ұрпақтың жүрегі мен

санасынан өшпейді. Сөз кезегі Үш тілде

оқытатын №21 орта мектеп-гимназиясының

директоры М.К.Тойшымановаға беріледі.

(Мектеп-гимна-зия директорының сөзі). Енді

бүгінгі үш ұрпақ өкілдері ортамыздағы

Ардагер атадан бата тілейік. (Ардагер бата

береді). (Р.S.Ардагерге, Жеңіс, Бауыржан,

Әлия есімділер мен 9 мамыр күні дүниеге

келгендерге естелік-сыйлықтар тапсыруға

болады). Жүргізуші: Барша қауымды Ұлы

Жеңістің 70 жылдық мерекесімен құттықтай

отырып, «Біз Жеңістің ұрпақтарымыз!» атты

ауызша журналымызды аяқтаймыз. Иесі қа-

зақ, киесі ғажап Тәуелсіз Қазақстанның Туы

әркез биіктерде желбіресін! Еліміз аман, ас-

панымыз ашық болсын! Бәрі қосылып Ән-

ұранды айтады.

Шараға шақырылатындар тізімі:

Жеңіс, Жеңісбек, Жеңісгүл есімділер: -

1 «г» класынан Амандосов Маулен папасы

Жеңіспен, 2 «а» класынан Жақсыбай Әлихан

папасы Жеңіспен, 3 «г» класынан Лепесов

Санжар папасы Жеңісбекпен, 5 «д» класынан

Қалиев Диас папасы Жеңіспен, 8 «г»

класынан Қосжанова Аружан папасы

Жеңіспен.

9 мамыр күні дүниеге келгендер:-1 «а»

класс оқушысы Мақсат Әлия Санатқызы

09.05.2008, 11 «в» класс оқушысы Есқази

Талант Өтепбергенұлы 09.05.1998.

Бауыржан есімділер:-1 «в» класынан

Молдағалиев Бауыржан, 4 «б» класынан

Сейілханов Бауыржан, 5 «ә»класынан

Байжанов Бауыржан, 7 «а» класынан

Құрманғалиев Бауыржан және Сындар

Бауыржан, 9 «б» класынан Бекенов

Бауыржан, 10 «в» класынан Джексембаев

Бауыржан.

Әлия есімділер:- 1 «ә» класынан

Қанғожа Әлия, 2 «б» класынан Қасымова

Әлия, 3 «ә» класынан Төлебай Әлия, 3 «г»

класынан Досниязова Әлия және Еркінбек

Әлия,5 «г» класынан Кеңесова Әлия, 6 «в»

класынан Құрманғалиева Әлия, 7 «а»

класынан Кумарова Әлия, 9 «б» класынан

Оманова Әлия, 10 «ә» класынан Берденова

Әлия, 11 «ә» класынан Нариманова Әлия.

МЕН ОҚИМЫН! БІЗ ОҚИМЫЗ! БӘРІ ОҚИДЫ!

Аликулова Н.М., Бажабай Т.С.,

Үш тілде оқытатын №21 орта – мектеп Гимназия кітапханашылары

Жүргізуші: Қайырлы таң, құрметті оқу-

шылар! Елімізде 2007 жылдан бастап «Бір

ел- бір кітап» акциясы өтуде. Биылғы жылы

жазушы Ілияс Есенберлиннің «Көшпенді-

лер» трилогиясы «Ел кітабы» деп таңдап

алынды. 2012 жылдан бастап облысымызда

68

өтетін «Оқитын өлке» акциясына биыл жер-

лесіміз, ақын Қуандық Шаңғытбаевтың

«Шайыр» кітабы таңдалды. Осы кітаптарды

оқуға шақырамыз. 2 сәуір-Халықаралық ба-

лалар кітабы күні. Бұл күн дат жазушысы,

әйгілі ертегіші Ханс Кристиан Андерсеннің

туған күніне орай аталған. 23 сәуір Дүниежү-

зілік кітап және авторлық құқық күні.Бүгін

мектеп-гимназия кітапханасы «Мен оқимын!

Біз оқимыз! Бәрі оқиды!» атты ашық есік

күнін өткізгелі отыр. Шараны ашу үшін сөз

үш тілде оқытатын №21 орта мектеп-гимна-

зия директоры Тойшыманова Маржанкүл

Кенешбайқызына беріледі. (Мектеп директо-

рының сөзі). Қазір 3 «г» класс оқушысы

Болатбекқызы Ақниет ақтөбелік ақын Серік

Сатановтың «Кітапхана» өлеңін оқиды. (өлең

оқылады). Жүргізуші: «Кітапхана.Кітап және

Бала» атты тақырыппен сөз кезегі кітапхана

меңгерушісі Аликулова Несібелі

Мұқатайқызына беріледі (Кітапханашы сөзі)

Ақын М.Мақатаевтың «Әліппе» атты өлеңін

қазақ және ағылшын тілдерінде 2 «ә» класс

оқушысы Шаяхмет Арсен оқиды. (өлең оқы-

лады). Барлығыңызды Ашық есік күніне

орай жоспарланған шараларға шақырамыз.

Жүргізуші: Қазір «Сәлем! «Кітап» дейтін

Әлем!» атты кітапханаға-саяхатымыз баста-

лады. (Кітапханашының сөзі). Жүргізуші:

Сіздермен өткізгелі отырған саяхат-сабағы-

мыз «Ертегілер елінде» деп аталады.

(Кітапханашы ертегілермен таныстырып,

сұрақ-жауап ойынын өткізеді). Жүргізуші:

Казір сіздерге «Электронды кітапхана: бала-

лар әдебиеті» деген тақырыпта кітапхана

қорына түскен «Қазак ертегілері», «Батырлар

жыры», «Білгеннің пайдасы» кітаптарының

электронды нұсқаларын таныстырғалы отыр-

мыз. (электронды кітаптар таныстырылады).

Жүргізуші:Бүгінгі ашық есік күнінде мектеп

алды даярлық және 1-класс оқушыларына

«Балалық шаққа бал шығарма» атты дауыс-

тап оқу шарасын өткізгелі отырмыз. (Алдын-

ала дайындалған 2 оқушы кітаптар мен

электронды тақтадан балалар шығармаларын

оқып береді. Кітапханашы немесе мұғалім

кітаптың мазмұнын талдап түсіндіреді).

Жүргізуші: Балалар кітаптарына «Кішкен-

тайлардың үлкен әдебиеті» атты тақырыпта

шолу жасау үшін сөз кітапханашы Толқын

апайларыңа берілмек. (Кітапханашы балалар

әдебиетіне шолу жасап, таныстырады). Жүр-

гізуші: Сіздерді «Жадыңда ұста, Оқырман!»

деген тақырыпта кітап Ережесімен таныс-

тырғалы отырмыз. (Кітапханашы кітап Ере-

жесімен таныстырады). Жүргізуші: Балалар-

ға арнап шығармалар жазған белгілі жазу-

шыларымыз бар. «Қаламдарынан балалық-

тың бал сыры тараған» атты тақырыпта қазақ

жазушыларының шығармаларына шолу

жасалады(Кітапханашы кітаптарға шолу

жасайды). Жүргізуші:Кітаптың тарихын

білесіздер ме? Кітаптың қашан, қалай пайда

болғаны жөнінде 7 «г» класс оқушысы

Айгерім Ержанова айтып береді (оқушы

сөзі). Жүргізуші:Келесі кезекте «Алғашқы

кітапханалар» жайлы 7 «г» класс оқушысы

Болат Ханиса айтып берсін(оқушы сөзі).

Ақтөбелік ақын Амантай Өтегеновтің

«Отырар кітапханасы» атты өлеңін

қазақшаға аударған Бауыржан Құрманқұлов.

Осы өлеңді осы класс оқушысы Айгерім

Ержанова оқиды.(өлең оқылады). Жүргізуші:

Қазір сіздерді кітапхана қорына қосылған

«Білгеннің пайдасы», «Батырлар жыры»,

«Қазақ ертегілері» атты кітаптардың

электронды нұсқаларымен таныстырамыз.

(электронды кітаптар таныстырылады).

ТҮЙМЕДАҚТАР ӘЛЕМІ

Аманғожина Х.Ә.,

Шалқар қаласы №12 балабақша тәрбиешісі

Мақсаты: балаларды көктемгі көрінісін

бейнелей білуге үйрету.

Қайшымен жұмыс жасау іскерлігіне

баулу. Табиғат тіршілігі жайлы түсініктерін

кеңейту.

Қоршаған адамдарға қуаныш сыйлай

білуге, қамқор болуға үйрету.

Керекті құралдар: түрлі түсті қағаздар,

қайшы, желім, гүлдер, гүлдердің суреті,

қуыршақ.

69

Дәлеледеу.

Тәрбиеші мен балалардың іс –әрекеті.

Тәрбиеші балаларға гүлді ұсынып, осы

гүлді бір-біріне сыйлап, жылы сөздерін айту,

тілек айту арқылы ұсынады. Гүл шоқтары

бірте-бірте көбейіп тәрбиешінің өзіне бір құ-

шақ гүл-тілек шоғы болып оралады өзгелер-

ге денсаулық тілеп, жақсылық жасасаң, ол

өзіңе қайтып оралады деп балаларға түсінді-

ріп айтылады.

Балалар бір-біріне гүл беріп жылы

сөздер айтады.

Тәрбиеші:

Көктемде, көктемде

Күн нұрын төккенде

Көк шыбық былтырғы

Көгерді құлпырды.

- Қай жыл мезгіліне арналған өлең?

- Көктем мезгіліне.

- Өте дұрыс балалар, Қане көзімізді жұмып

көктем мезгілін көз алдымызға суреттеп

елестетиік.

- Жып- жылы жел соғып тұр. Қар еріп, суға

айналып, су топыраққа сіңіп, топырақ

жұмсарып, жер бетін жасыл шөп басты.

Қылтиып байшешекте шыға бастады.

Балалар құстарға ұя жасап, ағаштардың

бұтағына ілуде. Қайтып келген құстар

сайрауда. Мал –жан күннің көзіне шығып

шуақтануда. –Енді көзімізді ашамыз-

Сонымен бұл қай жыл мезгілі?

- Көктем мезгілі.

- Балалар, мына жерде нені көріп тұрсыңдар?

- Гүлдерді, өсімдіктерді көріп тұрмыз.

- Бәріміз гүлдерді жақсы көремізбе?

- Ия, жақсы көреміз.

- Балалар, біз балабақшаға келгенде таңертең

гүлдерді суарамыз, жапырағының шаңын

сүртеміз, ал ,кешкісін үйге қайтатын уақытта

гүлдерге ауа жұту үшін топырағын

қопсытамыз. Өйкені олар тірі табиғатқа

жатады.

- Гүлдермен тағы не істеуге болады?

- Гүлдермен сырласуға болады.

- Гүлдер адамдарға не сыйлайды?

- Қуаныш сыйлайды.

Осы кезде есік қағылады. Қонаққа

қуыршақ келеді.

Балалармен көңілсіз амандасады.

-балалар, бізге қонаққа қуыршақ келді. Ол

өте көңілсіз, ренжеулі, жолда теріп алған

түймедақ гүлдерін жоғалтып алыпты. Қане

балалар бәріміз қуыршақтың көңілін көтеру

үшін түрлі түсті қағаздардан түймедақ гүлін

қиып алып қағаз бетіне әдемілеп желіммен

жабыстырып қуыршаққа сыйлайық. Бірінші

мен гүлдің қалай қайшымен қию жолдарын,

желіммен қағаз бетіне жапсыру жолдарын

көрсетемін.

1. Тәрбиешінің тапсырмасы

2. Балардың жұмысы.

Сергіту сәті орындалады:

1, 2, 3.

Гүлдей жайнап өс

Күнге созыламыз.

Күнге гүл боп ашыламыз

Оңға тербелеміз.

Солға тербелеміз.

Желден тығыламыз.

Орнымызға отырамыз.

Балалардың көрмесі.

Қуыршақ қуанып балаларға алғысын

білдіреді.

Тәрбиеші жұмысты таза, әрі ұқыпты

орындаған балаларды мадақтайды.

Балалар қуыршаққа гүл сыйладық деп

қуанады.

Білу: Көктем мезгілі туралы білу:

Игеру: Қайшымен жұмыс жасауға

игеру:

Меңгеру; Айналадағы адамдарға

қуаныш сыйлай білуге меңгеру.

ЕЛІМНІҢ ЕРКІНДІГІ – ТӘУЕЛСІЗДІК

Аубакирова Т.К.,

Мұғалжар ауданы Еңбек негізгі мектебінің шағын орталық тобының тәрбиешісі

Тәрбие сағат мақсаты: Желтоқсан көтерілі-

сінің сипатын насихаттай отырып, желтоқсан

құрбандарын мәңгі есте сақтау: жас ұрпақ

бойына елін, жерін, тарихын құрметтейтін

жаны таза, адамгершілігі мол азаматты

қалыптастыру. Желтоқсан оқиғасын негізге

70

ала отырып, патриоттық сезімін қалыптасты-

ру. Елдің ұланы екендігін мақтан етуге, ту-

ған еліне, жеріне деген сүйіспеншілік

сезіміне, ұлтжанды азамат болуға тәрбиелеу.

Көрнекіліктер: слайд, рәміздер, қазақ

батырлары суреттері.

Тәрбиеші: Құрметті «Бала би» балабақша

ұжымдары, ата-аналар, балабақша бүлдір-

шіндері, бүгін еліміздің сан мыңдаған жыл-

дар бойы армандаған, сол жылда дүр сілкін-

дірген Желтоқсан оқиғасымен келген, тари-

хымызда алтын әріптермен жазылып қала-

тын «Тәуелсіздік күні» мерекесіне арналған

«Елімнің еркіндігі тәуелсіздік» атты

ертеңгілігімізді назарларыңызға ұсынамыз.

Мен қазақпын мың өліп, мың тірілген,

Жұргегімде тыныстым мұң тіліммен.

Жылағанда жүрегім күн тұтылып,

Қуанғанда күлкімнен түн түрілген.

Мен қазақпын, биікпін, байтақ елмін,

Қайта тудым, өмірге қайта келдім.

Мен мыңда бір тірілдім қайта өлмеске,

Айта бергім келеді, айта бергім.

Залдың іші мерекеге сай безендірілген. Қа-

зақтың ұлттық киімін киген балалар қолда-

рына жалауша ұстап музыка ырғағымен

залға билеп кіреді.

Тәрбиеші: Қазақстан Республикамыздың

Президенті: Н.Ә.Назарбаев екенін білеміз ия,

-Балалар, ал Қазақстан Республикасы

рәміздері туралы не білеміз?

Алдымен Туымыз туралы білетінімізді

айтайық?

1-бала: Қазақстан туы көк түсті. Көк түс

бейбітшілік, ашық аспан,аманшылықты

білдіреді. Өрнек- қазақтың ою өрнегі. Күн –

береке, тыныштықтың нышаны. Бүркіт-

қазақтың ой-ниетінің биіктігін білдіреді.

2-бала: Айнымайды аспаннан

Біздің тудың бояуы.

Оны халық қашанда,

Биікке іліп қояды.

Тәрбиеші: -Ал Елтаңбамыз туралы не біледі

екенсіңдер?

2-бала: Елтаңбамыздағы алтын және

көгілдір шаңырақ күллі әлемнің тұтастығын,

елдің амандығын білдіреді. Тұлпар биік

арманның, қайраттың нышаны. Жұлдыз-

«мемлекетіміздің жұлдызы биік, жарық

болсын» деп биікте орналасқан.

Бұл таңбасы елімнің,

Елдігімнің белгісі.

Әнұраным – жан ұраным,

Айтар әнім, сөйлер сөзім.

Туған жерім сағынарым,

Жүрсем егер дүние кезіп,

Қазақстан Республикасының Мемлекет-

тік Әнұраны орындалады.

1986 жыл, 16 желтоқсан. Өкімет басына тек

қана қазақ азаматы болуы керек деген

мақсатпен қазақ жастары көтеріліске шықты.

Осы көтерілістің соңы қазақ жеріне Тәуел-

сіздікті алып берді. Тәуелсіз Қазақстанның

ұландары, болашақ батырлары міне,

алдарыңызда.

1-бала: Тәуелсіздік таңын сүйем .

Таңмен бірге келді ме өлең.

Көк туына басымды ием,

Көгімізде желбіреген.

2 -бала: Аласармас аспанымда,

Күнмен гүлдеп ел өседі.

Қазақстан аспанында.

Бостандықтың желі еседі.

1 -бала: Әнді алысқа жеткіземіз,

Көкке елдің туы ілінді.

Жылда той қып өткіземіз,

Тәуелсіздік ұлы күнді.

2 -бала: Маған қымбат ұлы елімнің .

Шешек атқан әр гүлі.

Аялайды бәрімізді,

Азаттықтың таң нұры.

1 -бала: Бостандығым тұңғыш рет,

Аққанатын қаққан күн.

Әже әлдилеп немересін,

Басы айналған бақтан күн.

2 - бала: Егеменді ел бақыты ертеңгі, О,

халайық Құтты болсын қуаныш!

Хор: «Атамекен»

Тәрбиеші: Бүгінгі бақытты күніміз үшін

қаншама ерлер тер төкті, жанын қиды. Сол

батырларымыздың армандаған ұрпағы біздің

білімді, дені сау Отанымыздың лайықты ұл-

қызы болып өсуі қажет. Апа – ағаларымыз-

*дың қайталанбас ерлігіне тағзым етеміз.

Осымен құрметті қонақтар дайындаған

«Елімнің еркіндігі Тәуелсіздік» атты

ертеңгілігіміз аяқталды.

71

ЕСЕПТЕУІШ ТЕХНИКАСЫНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ

Бабаниязов Ж.С.,

Темір ауданы №2 Шұбарқұдық қазақ-орыс орта мектебінің информатика пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларды ЕТ-ң даму тарихы-

мен оның құрылуының негізгі принциптері-

мен таныстыру, ЭЕМ-нің қоғам өміріндегі

рөлін түсіндіру;

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабіле-

тін, логикалық-абстракциясын дамыту.

Тәрбиелілік: Оқушыларды тәрбиелілікке,

ұқыптылыкқа, тиянақтылыққа үйрету.

Сабақтпың түрі: Топтық сабақ.

Сабақта қолданылатын көрнекті құрал-

дар: оқулық, компьютер, жұмыс дәптері

Сабақтың өту барысы: 1. Оқушыларды ұйымдастыру.

2. Үйге берілген тапсырманы тексеру.

3. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

4. Сабақты бекіту.

5. Үйге тапсырма беру.

І. Оқушыларды ұйымдастыру. Оқушылармен

амандасу, кезекші оқушылардың сабаққа

дайындығын тексеру, сыныпты екі топқа

бөлу.

І топ- Абак тобы

ІІ топ- Ениак тобы

Өткен материалды қайталау тапсырма-

сы:

1.3.1 тапсырма. /І топ- Абак тобы/

Кестені толтыр

ІІ-топ Ениак тобының тапсырмасы

Жаңа түсініктер:

Есептеуіш

техниканың даму

тарихы Есептеуіш техни-

ка дамымай тұрып

адамдар қол

саусақтарын, тастарды, ағаш таяқшаларды

пайдаланды.

♦ Есепшоттың пайда болуы деректерге

қарағанда Қытай немесе Египетте 2000-5000

жылдар шамасында болған.

♦ Есепшот Ресей де 16-17 ғасырларда пайда

болған.

♦ 17 ғасырдың аяғында шотландиялық Джон

Непер логарифм түсінігін енгізді, логарифм

кестесін қүрды.

♦ 1761 ж. Ағылшын Д.Робертсон логарифм

сызғышын жасады. Мұндай идеяны Исаак

Ньютон ұсынған.

♦ 1642 жылы француз математигі Блез

Паскаль 19 жасында дүние жүзінде бірінші

рет қосу машинасын жасады.

♦ 1694 ж. неміс математигі Лейбиниц

Паскаль механикалық есептеу машинасын

арифмометрі құрды. Есептеуіш техниканың

даму XIX ғасырдан қарқындап дами бастады.

♦ 1833 жылы алғашқы есептеуіш автоматтың

авторы Чарлз Бәббидж аналитикалық маши-

наның жобасын жасады. Оны қазіргі кезде

компьютердің атасы деп атайды.

♦ Дүние жүзі бойынша алғашқы 1846 жылы

Бэйббидж машинасына бағдарлама жасаушы

Ада Лавлейс бірінші бағдарламалаушы деп

аталынған.

♦ XIX ғасырдың соңында американдық

Герман Холлериат есепші- перфарациялық

машинасын құрды. Холлериат 7 жыл бойы

пайдаланылды.

Холлериат есепші-перфорациялык машинаны

жасайтын фирманың негізін қалады. ІВМ

фирмасына айналды.

♦ 1944 американ математигі Говард Айкен

Горвард Марк-1 автоматты есептеуіш

машинасын құрды.

Электронды есептеуіш машиналар.

♦ Бірінші электрондық машина 1946 жылы

Пенсильван университетінде ЕNIАС деп

аталды, 1949 жылы EDSАС машинасы

құрастырылды.

ЭЕМ буындары: Бірінші буында - бірінші электрондық

машина ЕNIАС, EDSАС машиналары болды.

1940-1955 жылдар.

Екінші буынға 1955 жылдан бастап, жарты-

лай өткізгіштер транзисторлар пайда бола

бастады. Онда бағдарламалық тілдер:

Фортран, Алгол, Кобол қолдана бастады.

72

Үшінші буынға - интегралдық негізде құ-

рылған ЭЕМ-дер. Қазіргі кезегі компью-

терлер төртінші буынға жатады.

Бесінші буындағы компьютерлер әлі

шыққан жоқ.

Казіргі кезде көптеген елдерде бесінші

буындағы ЭЕМ-ді жасау ісі қолға алынуда.

Бұл машиналар кәдімгі адам сөйлейтін

тілге жуық тілді түсінетін, яғни "жасанды

ин-теллект" ЭЕМ-дері болуы керек. Бұл

идея толығымен іске асқанда, ЭЕМ-ге

кәдімгі сөзбен мәселені түсіндіріп

айтасыңдар, ал компьютер өзі бағдарламаны

құрып, мәселені (есепті) шешетін болады.

ІІІ.Тапсырма

Не? Қайда? Қашан? Кестені толтыру.

№ Не? Қайда? Қашан?

1 Барлық жерде?

2 2000-5000 жыл

бұрын

3 Паскаль машинасы

4 1694 ж

5 Логарифмдік сызғыш

6 Англия Чарльз Бәббидж

7 Бәббидждің машинасына арналған

бағдарлама

8 Герман Холлерит

Америка

9 «Марк-1» электро-механикалық машинасы

Жауабы:

№ Не? Қайда? Қашан?

1 Қол саусақтары, тастар, белгілеулер,

түйіншіктер

Барлық жерде? Көне заманда

2 Абак Ежелгі қытай н/е

Египетте

2000-5000 жыл

бұрын

3 Паскаль машинасы Франция. Блез Паскаль 1642ж

4 Арифмометр Германия. Лейбниц 1694 ж

5 Логарифмдік сызғыш Англия. Робертсон 1761ж

6 Аналитикалық машина Англия. Чарльз Бәббидж 1833ж

7 Бәббидждің машинасына арналған

бағдарлама

Англия. Ада Лавлейс 1846ж

8 Есепші –перфорациялық машина Герман Холлерит

Америка

ХІХ ғасырдың аяғы

9 «Марк-1»электро-механикалық машинасы Америка. Говард Айкен 1944ж

2. Сәйкестендіру тапсырмасы

(ЭЕМ –ның негізгі элементтік базасына қандай негізгі сипаттама сәйкес келетінін көрсет).

Өлшемі кішірек, элетроэнергиясын азырақ

жұмсайды,жылдамдығы-секундына мыңдаған операция.

Электрондық шамдар Үлкен жад, жоғары жылдамдық, өлшемі шағын, жоғары

деңгейдегі бағдарлама тілдер.

Жылдамдығы төмен, абажадай, енгізу үшін перфокарталар

қолданылған бағдарламалар машина командаларының тілінде

құрылған, санау жылдамдығы секундына 20000

Микро-процессорлар

Интегралдық схемалар

Жартылай өткізгіштер,

транзисторлар

Үлкен жад, жылдамдығы секундына мыңдаған операция,

магниттік дискілер

73

Сабақты бекіту сұрақтары мен тапсырмасы: 3. Сөзжұмбақ шешу.

1

2

3

4

5

6

1.ЭЕМ-нің І буынының элементтік базасы.

2. Гректердің ежелгі санау құралы.

3. Бірінші электронды компьютер.

4. Қосатын машинаны ойлап тапқан адам.

5. Санау-перфорациялық машинасын жарыққа шығарушы.

6. ЭЕМ-нің ІІ буынының элементтің базасы.

Жауабы:

Ш А М

А Б А К

E N I A C

П А С К А Л Ь

Х О Л Л Е Р И Т

Т Р А Н З И С Т О Р

4. Бекіту сұрақтары:

1. 1642 ж. дүние жүзіне бірінші рет қосу ма-

шинасы деген атпен белгілі, жетектер мен

дөңгелектерден тұратын механикалық есеп-

теу машинасын құрастырған француз мати-

матигінің есімі? Жауабы:(Блез Паскаль)

2. ЭЕМ төртінші буынының негізгі элемент-

тік базасы: Жауабы: (үлкен интегралдық

схема)

3. БИС (біріктірілген интегралдық схема)

ұғымын қалай түсінуге болады.

Жауабы: (он мыңнан бастап жүздеген

мыңдарға дейінгі логикалық элементтер

саны орналасқан кремний кристалы).

4. Қазіргі әр оқушының қалтасында жүрген

калькулятордың негізін салған кім? Қай

жылы құрастырды? Жауабы: (1694 жылы

неміс математигі Лейбниц).

Үйге тапсырма: 2.1 тақырыпты оқу, жұмыс

дәптеріндегі 2.1.1, 2, 3 тапсырмаларды

орындау, бүктеме жасау.

БЫЛҒАРДАН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАР

Бекет Г.С.,

№3 Алға қазақ орта мектебінің технология пәні мұғалімі

Мақсаты:

Білімділігі: Сәндік қолданбалы өнердің бір

түрі былғарыны өңдеу әдісімен орындау

технологиясын үйрету.

Дамытушылығы: Шығармашылық өз бе-

тінше жұмыс жасауға және білім дағдысын

қалыптастыруға үйрету.

Тәрбиелілігі: Сәндік қолданбалы өнерге де-

ген қызығушылығын арттырып, алған білім-

дерін сарамандық жұмыспен ұштастырып

шеберлігін шыңдау.

Түрі: Түсіндірмелі, сарамандық жұмыс.

Әдісі: Сабақтарын бақылай отырып, білім-

дерін бекітіп түсіндіру және көрсету.

Формасы: Топтық, аралас, сұрақ-жауап.

Құрал-жабдығы: Қайшы, былғары, пинцит,

картон, үлгі, краска-спрей, момент желімі,

парапин шамы.

Пән аралық байланыс: Тарих, бейнелу.

Көрнекілігі: «Гүл шоғы» панносы,дайын

бұйымдар, плакаттар, технологиялық карта,

интерактивті тақта.

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі.

74

Оқушымен амандасу, түгендеу, құралдарын

түгендеу.

Үйге берілген тапсырманы сұрау

(графикалық диктант арқылы).

Дұрыс жауап: ^

Дұрыс емес: - ^-^^-^^-

1.Малдан не аламыз?(сүт,жүн,ет т.б.)

2.Теріні жаюға пайдаланамыз?

(алаша,киіз,сырмақ)

3.Теріден киім тігуге болады ма?

(тон,ішік,тымақ)

4.Теріден ыдыс – аяқ жасауға болады ма?

(саба,торсық т.б.)

5.Терімен былғарының айырмашылығы

несінде? (түсінде,көлемінде)

6.Былғарыдан етік, қолғап, күрте, тігуге

болады ма?

7.Былғарыдан жаю жасалады ма?

8.Былғарыдан үй жиһаздарын қаптауға

болады ма?

9.Қамшы жасауға былғары қажет па?

10.Тулақты былғарыдан алады деп ойлайсын

ба?

Жаңа сабаққа шолу:

Қауіпсіздік ережесін сақтау:

Жұмбақ.

Екі семсер айқасқан,

Оқта - тектес шайқасқан.

(Қайшы.)

Қимылдаса қос шебер,

Қыруар – қыруар іс өнер.

(Қол.)

Мақал.

Асыл қайшы пішуге сән,

Күміс қасық ішуге сән.

Қол қорқақ,

Көз батыр.

1. Қайшыны қайшылауға болмайды.

2. Қайшымен жұмыс жасаған да ашық

қалдырмау керек.

3. Қайшының ұшын өзіңе қаратып өзгеге

ұсын.

4. Қолмен жұмыс істегенде оймақ киген

дұрыс.

5. Желім пайдаланғанда қолға қолғап кию

керек.

Ой қозғау (сұрақ-жауап арқылы

тақырыпты ашу.)

1. Тонның ішектен айырмашылығы?

2. Былғарыдан шалбар, белдемше тігуге

болады ма?

3. Аттың әбзелдері неден жасалады?

4. Теріні қандай малдан аламыз?

5. Былғардан қандай бұйымдар жасауға

болады?

6. Теріден жасалатын киімдерді топта?

7. Бір-бірінен ұқсастығымен өзгешелігі

несінде?

Жаңа сабаққа түсініктеме беру арқылы шолу

жасау. (Инсерт әдісі арқылы түртіп алу)

Былғары мен тері арқылы мәлімет беру.

Сарамандық жұмыс.

Сарамандық жұмыс: «Гүл шоғын» жасау.

Тері деп - мал мен аң құстан сою арқылы

алынған теріні айтса, былғары деп сол теріні

өңдеу арқылы тұрмыстық қажеттілікке

жаратуға дайындаған теріні айтады. Иленген

теріден айырмашылығы былғарының жүнін

жидітіп, тазалап алып тастайды.

Теріні қазір тері илейтін заводтарда арнаулы

техниканың көмегімен химиялық қоспалар

арқылы илесе,атамыз қазақ бұрындары

қолмен – ақ илеген.

Ал былғары жасау үшін жас теріні жылы

түтінге ұстау, әк жағып орап қою, не иге

артық мөлшермен ұстау арқылы жүнін

жидітіп, қырып тазалап, иге салып илейді.

Илеу әдісі тері илегенмен бірдей.

Тері бояудың екі мақсаты бар:

1.Теріге өң беру.

2.Теріні су өтпейтін етіп ширықтыру.

Дизайн өнері XX ғасырда бөлек өнер ретінде

бөлініп шықты.

ДИЗАЙН – дегеніміз кез-келген бұйымның

жаңа үлгісін жан-жақты ойластырып, заман

талабына сай жасау деген сөз. Бұл сөз әр са-

лада қолданылады. Біздің мақсатымыз был-

ғарыдан раушангүлін жасап, гүл шоқтарынан

композиция құрастыру. Раушангүлін әр түрлі

әдістермен материалдардан дайындауға бо-

лады. Мысалы: матадан, таспадан,бисерден,

былғарыдан жасауға болады

Тері екі әдіспен иленеді

1.Күбідегі иге салып илеу

2.Даярланған иді теріге жағу арқылы илеу.

Жас теріні жылы түтінге ұстау

Әк жағып орап қою.

Артық мөлшерде иге салу.

Сабын ұнтағы. Ашыған сүт.

Ұнға езген тұз. Айран.

Іркіт.

Былғарыдан раушангүлін жасау әдісі:

Жұмыстың орындалу реті:

1. Үлгіні қағазға түсіру, қиып алу.

75

2. Үлгіні былғары бетіне түсіру, қию (бір гүл

дайындау үшін күлте саны

-13:18 дана)

3. Май шамның көмегімен гүл күлтесіне

пішін беру.

4. Гүл күлтесіне желім жағып, орау әдісімен

ортанғы күлтені дайындау.

5. Ортанғы күлтеге келесі күлтені орап

желімдеу. Осылайша гүл күлтесін

қиылыстыра отырып, орау әдісімен жұмысты

орындау.

6. Жапырақ бөлшектерінің теріс жағынан

сызықтарды белгілеу.

7. Ортаңғы сызығын желім жағып ішке қарай

бүктеу, желім жағылған жерін

саусақпен тегістеп бастыру.

8. Осы әдіспен келесі жапырақ

сызықтарының пішінін шығару.

9. Дайын гүл шоқтарынан негізгі астар

бетіне композиция

құрастыру.

РАФТ – әдісі:

Р-рөл: гүл

А-аудитория: мектеп

Ф- форма: әңгіме

Т-тақырып:гүл шоғы

Гүл нәзіктіктін символы. Қазақ халқы қыз

баласын гүлге теңей отырып, қызды құрмет-

теген, гүлді дәріптеген. Халқымыз табиғатта-

ғы гүлдердің әсемдігін, сұлулығын көреде,

сезе білуді жас ұрпаққа үйрете отырып, эсте-

тикалық тәрбие берген. Табиғаттын сұлулы-

ғын қолөнер бұйымдарына бейнелеген. Сон-

дықтан да тақырыпқа арқау ете отырып был-

ғарыдан гүл шоғын жасадық. Оны бояу ар-

қылы безендірдік. Сонда сыйға тартуға

лайықты бұйым шықты.

Бес жолды өлең:

1.Былғары

2.Әдемі, түрлі

3.Қызықтырады, ойландырады,

жалықтырмайды

4.Ресей жерінде кеңінен тараған

5.Тері.

Үйге тапсырма беру: «Гүл шоғы» панносын

аяқтап келу.

Бағалау.

В.СУХОМЛИНСКИЙ «АҚ ШАШ»

Бердигожина А.Е.,

Ақтөбе қаласы №15 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларды мәтін

мазмұнымен таныстыра отырып, негізгі

ойды ұғындыру. Ана сөзінің мазмұны мен

идеясын ашу.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік: Тақырыпты ашу, талдау жұмыс-

тарын жүргізу, мәтін мазмұнын меңгерту,

шығармашылықпен жұмыс істеуге өз ойла-

рын тұжырымдап, жеке, топта жұмыс жасау-

ға төсілдіру.

Дамытушылық: Оқушылардың көркем сөз,

көркем ойды өз сөздік қорларына қолданды-

ра отырып ауызша сөйлеу дағдыларын қа-

лыптастыру, шығармашылық ізденіске баулу

және оқушылардың сыни ойлауын дамыту.

Тәрбиелік: Бала бойына ананы сыйлау,

құрметтеу, ізгі қасиеттерді сіңірту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Топтау стратегия-

сы, түртіп алу, бес жолды өлең, эссе жазу, 3

күнделік.

Сабақтың көрнекілігі: Интербелсенді тақ-

та, В.Сухомлинскидің суреті, жазушы тура-

лы анықтама, қанатты сөздер.


І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылар назарын сабаққа аудару.

Дөңгелене тұрайық

Ұнаған түсті таңдап ап

Тобымызды табайық

Топқа түрлі-түсті қағаз арқылы бөлін

Мұғалім мен балалар хормен

- Әрбір адам?-Туысым, досым, жұрағат.

- Әрбір сабақ?-Үйрену, ұғу, ұлағат.

- Әрбір ісің?-Тірлік, тірек, адамдық.

- Әрбір сөзің?-Шындық, бірлік, адалдық.

-Олай болса, балалар, бүгінгі сабағымызды

бастаймыз.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

-Балалар үйге қандай тапсырма берілді?

- Мұхтар Шаханов туралы мәнжазбаны

қорғау. (1 оқушыдан сұрау)

76

- «Достық өлкесінің заңы» мәнерлеп оқу,

мазмұндау. (2оқушыдан сұрау)

- «Достық өлкесінің заңы» көрініс арқылы

көрсету.

- Өлең шығару және мақал-мәтелдер жаттау

(2 оқушы)

- Олай болса, оқушылар, біз сонымен нағыз

достық қандай болу керек екенін, жалпы дос

деген кім екенін түсіндік деп ойлаймын.

Ой қозғау.

Бейнебаян «Анадан алғаш туғанда»

(көрсетіледі)

-Балалар бұл бейнекөрініс кім туралы?

- Олай болса, ана

туралы кім маған

мақал-мәтелдер,

өлең шумақтарын

айтып береді?

- Ана десе ойымызға

қандай сөздер

келеді?

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту.

-Жақсы, жарайсыңдар балалар,

бү-гінгі біздің өтетін тақыры-

бымыз В.Сухомлинскийдің «Ақ

шаш» атты әңгімесімен таныса-

тын боламыз.

В.А.Сухомлинский (1918-1942). Сухомлинский Василий

Александрович 1918 жылы 28

қыркүйекте, УССР, Кировоград облысында,

Онуфриев ауданы, Васильевка селосында

дүниеге келген. В.А.Сухомлинский совет

педагогы. В.А.Сухомлинскийдің еңбектері-

нің ішінде еліміздің педагогикалық жұртшы-

лығы мен көптеген шетелдерде белгілі және

кеңінен тараған “Балаға жүрек жылуы”,

“Азаматтық қалыптасуы”, “Коллективтің

құдыретті күші”, “Павлыш орта мектебі”,

“Мұғалімдерге жүз кеңес”, “Мектептің жас

мұғалімімен әңгіме” т.б. кітаптарын ерекше

атауға болады.

Сергіту сәті. Ән: Құттықтаймын ана қуанышыңмен! Әнді

іс-әрекетпен көрсете отырып орындау.

Оқулықпен жұмыс

Мәтінді оқу. Түртіп алу жүйесімен жұмыс.

-Ендеше, оқушылар, барлығымыз кітабы-

мыздағы 191 беттегі «Ақ шаш» атты әңгіме-

сін іштей оқимыз.

1топ -тізбектеп оқуып, мазмұндау.

2топ- 3 түрлі күнделік.

Ұнаған

сөздер

Не себепті

ұнады?

Жазушыға хат

жазу

3 топ- 5 жолды өлең құрастыру.

1. Зат есім. Кім?

2. Сын есім. Қандай?

3. Етістік. Не істейді?

4. 4 сөзден құралған сөйлем.

5. Балама сөз.

4 топ «Ана» тақырыбына эссе жазу.(Автор

орындығы. Өздерінің төл туындысын

орындау)

ІV. Сабақты бекіту

Анаға тілек тренингі.

Әр оқушы анасына

тілектерін жазып, топта

айту.

Ананы биік шынарға

теңейік.

Бүгінгі сабағымызда нені үйрендік?

Сабақ ұнады ма?

V.Үйге тапсырма

1.«Ақ шаш» мәтінді мазмұндау.

2.В.Сухомлинский мәнжазба жазу

3.«Ана» туралы шығарма

VІ. Бағалау. Әр оқушы стикерди алып

жапсыру (өзін-өзі бағалау)

Бүгінгі сабақ ұнады

Орташа ұнады

Қанағаттанарлық

77

СӨЙЛЕМ

Брешова М.Б.,

Әйтеке би ауданы Сисекенов орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі


1. Оқушының сөйлем, сөйлем түрлері туралы

білімдерін кеңейту, оның тыныс белгілерін

дұрыс қоюға дағдыландыру

2. Сөйлемді дұрыс құрастыра білуге, ойын

ашық әрі жүйелі жеткізуге қалыптастыру,

сөздік қорын молайту

3. Кітаппен дос болуға, әдемі, көркем жазуға

тәрбиелеу

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Сұрақ-жауап,

түсіндіру, топпен жұмыс

Сабақтың көрнекілігі:


1. Ұйымдастыру кезеңі

Сабаққа назар аударту

2. Кіріспе

- Бүгін бірнеше тапсырмаларды орындап,

«білім шыңына» жетуіміз керек. Дайын

болсақ, бастаймыз!

Білім шыңы

Арманы биіктің, алмағы биік,

Ойлы болсаң, озып көр.

Ізденген жетер мұратқа,

Қайталау-білім анасы - деп өткен сабақты

еске түсіріп жіберейік.

І. Өткен сабақты еске түсіру 1 тапсырма

-Мәтін деген не?

-Оның түрлерін ата?

-Мәтін не үшін құралады?

-Мәтіннің бөліктерін ата?

-Дұрыс, бәрі естеріңе түсті. Бұл тапсырманы

орындап бір саты жоғарыладық. «Қайталау –

білім анасы» (Оқушылар орындарынан

тұрып, отырады)

2 тапсырма

- Сендерге бір ертегі айтамын. Сендер

мұқият тыңдаңдар. Сонда екінші сатыдан да

өтеміз

- Алдында жатқан қара таста

«Жолда адасқан жолаушылар, жол тапқың

келсе, мына тапсырманы орындаңдар» деген

жазу бар екен.

-Ол үшін мына тапсырмаларды орындайық

1 – жаттығу. Қайсысы сөйлем? Неліктен?

1.Білім, кітап, бұлақ

2.Кітап-білім бұлағы

-Олай болса, біз қандай тақырып өтеміз?

-Сөйлем

-Ертедегі ақсақалдың аты кім деп ойлайсың?

-Ал оның үш ұлы деп отырған кімдер?

Топтастыру

-Сөйлем дегенде көз алдыңа не елестейді?

-Сөйлем тиянақты ойды білдіреді

-Сөйлемнің үш түрі бар. Сөйлем соңына

нүкте, үтір, сұрақ белгісі, леп белгісі

қойылады.

Үш оқушы шығып, ақсақалдың үш ұлына

бақтағы алманы жинауға көмектесейік.

Жинаған алмаларды Қазақстанның барлық

қалаларына жібереміз. Ол үшін вагон

дайындап алайық.

Адасқан сөздер ойыны

1.Орманға, теруге, балалар, барды, жидек.

2.Ба, алған, қойдың, орнына, кітапты.

3.Қандай, қыста, коньки, тамаша, тебу

Әр дұрыс жауап үшін 2 алма вагонға тиеледі.

-Міне, ізденіп жүріп, өз мұратымызға жеттік,

екінші сатымыз «ізденген жетер мұратқа»

(оқушылар тұрып, отырады)

Келесі (3-тапсырма) сатымыз «Ойлы болсаң,

озып көр»

2 – жаттығу. Сөйлемде сөздер бір бірімен

қалай байланысады. Сөйлем құрап жаз.

1.Кітапты көп оқы

2.Сендерге білімді болуға кітап көмектеседі.

-Үшінші сатыдан өттік. «Ойлы болсаң озып

көр» (Тұрып, отырады)

4-тапсырма «Арманы биіктің алмағы биік!»

-Сендер хайуанаттар бағына барып

көрдіңдер ме?

-Онда қандай хайуанаттар болады?

-Онда қазір біз Алматы хайуанаттар бағына

саяхаттадық деп есептейміз

3-жаттығуды орындау арқылы ол үшін жақ-

шадағы сөздерді сөйлем мазмұнына қарай

өзгертіп, мәтінді көшіру.

Сөздер жұрнақ немесе жалғау жалғану арқы-

лы өзгеріске түседі. (ләйлек туралы айту)

Сергіту сәті

5-жаттығуды мәнерлеп оқу

Қадыр Мырза Әли туралы мағлұмат беру

Ақын 1935 жылы 5 қазанда Орал облысының

Жымпиты кентінде туған. Қазақ мемлекеттік

78

университетінің филология факультетін бі-

тірген. Көркем аударма саласында еңбек ет-

кен. Әлемдік әдебиет ғұламаларының тала-

йының шығармаларын ол қазақ тіліне ау-

дарды

Сабақты қорытындылау

Венн диаграммасын құру

Мәтін Сөйлем

Сөйлемдер-

ден тұрады

Пайымдау,

Екеуінің де құ-

рамында сөз

бар. Тыныс

Аяқталған

ойды білдіре-

ді. Сөздерден

сипаттау,

әңгімелеу

белгілері

бірдей

құралады.

Үйге тапсырма: 6-жаттығу

Оқушыларды бағалау

Бүгін біз барлық тапсырманы орындай

отырып «Білім шыңына» жеттік. Білім алға

жетелейді. Біліміміз бізді дамыған елдер

қатарына жеткізеді. Олай болса білімдеріңді

бағалайық. /оқушыларды бағалаймын/

ВВОДНЫЕ СЛОВА, ИХ ЗНАЧЕНИЯ

Бтеналина З.А.,

учитель русского языка и литературы Кенкиякской средней школы

Цели: 1. Усвоить грамматические значения

вводных слов.

2. Освоить определения и применения ввод-

ных слов.

3. Сформировать интерес к изучению ввод-

ных слов, способствуя этим дальнейшему

развитию интереса к русскому языку.

План урока.

І Ориентировочно-мотивационный этап.

1. Выравнивание знаний (Повторение прой-

денного)

2. Постановка учебной задачи (Объяснение

темы)

ІІ. Операционно-исполнительский этап.

1. Решение учебной задачи. Задание1.

2. Творческая работа (В группах)

3. Выборочный диктант.

4. Применение усвоенных знаний (Упр. по

учебнику)

ІІІ. Рефлексивно-оценочный этап.

Обобщение результатов урока, подведение

итогов.

ІV. Домашнее задание.

Ход урока

Орг.момент.

Повторение.

1. Что такое междометия?

В предложении могут употребляться междо-

метия. Междометия синтаксически не свя-

заны с другими элементами пердложения.

2. Что такое обращение?

Обращение – это слова или сочетания слов,

называющие того, к кому обращаются с

речью, имеет форму именительного падежа,

и произносятся с особой интонацией. Обра-

щение , междометие и вводные слова.

Объяснение темы:

Вводные слова (қыстырма сөздер) – это сло-

ва или сочетание слов, при помощи, которых

говорящий выражает своё отношение к тому,

что он сообщает. Вводные слова имеют раз-

личные значения. Вводные слова могут сто-

ять вначале, в середине или в конце предло-

жения. На письме вводные слова выделяются

запятыми, а в устной речи - интонацией.

Вводные слова не являются членами

предложения.

Значения Вводные слова Примеры

1. Уверенность Несомненно, конечно, разумеется,

бесспорно, без сомнения, безусловно,

действительно и др.

Метель, безусловно, скоро

кончится.

2. Неуверенность Кажется, вероятно, очевидно,

возможно, пожалуй и др.

Кажется, уже в начале декабря

начались морозы

3. Различные

чувства

К счастью, к несчастью, к сожалению,

к удивлению и др

Я, к сожалению, должен скоро

уехать.

4. Источник

сообщения.

По сообщению (кого- либо),

По словам (кого-либо),

По-моему, дождь скоро

кончится.

79

По мнению (кого-либо),

По мысли (кого-либо)

По-моему и т.д.

5. Порядок мыслей

и их связь.

Во-первых, во-вторых, в-третьих,

наконец и др; Следовательно значит,

итак, напротив, наоборот, например,

так и др.

Во-первых я недостачно хорошо

знаю город, во-вторых, я не

говорю по- английски.

Следовательно, я заблужусь.

6. Замечания о спо-

собах оформления

мысли.

Одним словом, иначе говоря, лучше

сказать и др.

Иначе говоря, все прошло

хорошо.

Задание 1.

Спишите. Подчеркните вводные слова.

Кажется, никогда с такой ясностью и не за-

мечаешь покоя в природе, как в первый ве-

чер после бури. В конкурсе красоты цветов

на первом месте, несомненно, тюльпаны. По-

лежав несколько минути, вероятно, начав пе-

регреваться на раскаленной дороге, змея

быстро юркнула в кусты. Нагретый воздух,

кажется, струится над землёй. В Аксу –

Джабаглы, по сведениям специалистов,

живет не более десяти пар снежных барсов.

Барс изредка нападает на домашних

животных. В этих случаях пастухи, к

сожалению, быстро сокращаются.

Задание 2.

Творческая работа (в группах)

1. Вставить вводные слова, обозначающие

уверенность.

Поезд придёт вовремя. Во время каникул мы

отдохнём хорошо. Перед матчем хорошо бы

посоветоваться с врачом. Общение с детьми

развивает в человеке добрые качества. Слова

для справок: (Несомненно, конечно,

разумеется, бесспорно, бессомнения,

безусловно, действительно)

2. Вставить вводные слова, обозначающие

неуверенность.

Солнечные дни установились надолго. Река

вскроется рано. Весна будет тёплая и сухая.

На юге уже начался купальный сезон. На

каникулах мы поедем в аул. В вероятно,

очевидно, возможно, пожалуй)

3. Вставить вводные слова выражающие

различные чувства.

Болезнь оказалось очень опасной. У

механика нашлись запасные детали.

Некоторые из участников кросса не были на

тренировке. Книга оказалась очень

интересной, и мы быстро прочитаем её.

Поездка в горы была очень увлекательной. К

счастью, к несчастью, к сожалению, к общей

радости, к удивлению.

4. Вставить вводные слова, указывающие на

источник сообщения. Геологи открыли

новые залежи нефти. На выставке цветов

первое место заняли учащиеся пятых

классов. Фламинго обитают на озере Тенгиз.

В Качкарате раньше было много рыбы. В

сентрябре ожидаются ранние заморозки.

Слова для вставок: по сообщению, по

словам, по мнению, по мысли, по-моему.

3. Выборочный диктант.

Выписать вводные слова и словосочетания.

Призовой скакун, как правило, имеет не

только свою биографию, но ещё и

родословную, уходящую нередко в глубь

веков. В этой радословной всегда были

выдающиеся резвачи, которые, случалось,

давали начало новой ветви в

генеалогическом древе, образовывали, как

говорят коневоды, новую линию. Клички

лошадям даются по-разному. В кавалерии,

например, лошади одного года рождения

получали клички, начинающиеся с одной

буквы.

4. Выполнение упражний 2,3 стр 54

ІІІ. Обобщение результатов урока,

подведение итогов.

ІV. Домашнее задание упр 4,5 стр 55.

80

ПОРТФОЛИО-МҰҒАЛІМНІҢ ӨЗІН-ӨЗІ БАҒАЛАУ ҚҰРАЛЫ

Есенжолава Н.А.,

Алға ауданы Ивановка НМ тарих және география пәндері мұғалімі

Тақырыптың өзектілігі: Мұғалім портфо-

лиосын жасау. Бұл дәстүр қайдан пайда бол-

ған? Жауап: Бұл өмір қажеттілігінен яғни,

білім сапасын үздіксіз көтеріп отыру талап-

тарынан деуге толық негіз бар. Портфолио

оқытушы жұмысының нәтижесіне монито-

ринг жасау үшін білім беру мекемелерінің

әкімшілігіне аса қажет, бір жағынан педагог-

тың өзін-өзі бақылауы және білімін көтеріп

отыруы үшін де маңызды.

Мақсаты: мұғалімнің кәсіби өсуінің мони-

торингінің, кәсіптік нәтижелерінің, жетістік-

терінің талдауын қамту; Портфолио мұғалім-

нің өз қызметіндегі әр түрлі оқыту, тәрбие-

леу, шығармашылық, өз білімін көтерудегі

нәтижелерін жинауына көмек береді.

Міндеті: Ұстаздардың ойында портфолио

туралы ұғымды қалыптастыру, портфолио

түрлерімен,ережелерімен, құрылымымен та-

ныстыру. Біздің мектебіміздің басты бағыт-

тарының бірі мұғалімдердің шығармашылы-

ғын, құзыреттілігін арттыру болғандықтан,

ұстаздар қауымы осы мақсатты жүзеге асы-

руға ат салысамыз. Шығармашылық деген

сөздің сырына үңілсек ол адамның мақсатта-

ғы ісіне жету жолындағы талаптануы мен

талпынысынан, жігері мен сабырынан, сұра-

нысы мен ізденісінен құралып, ақыл ойы мен

сезімнің қиялының ерекше бітімінен көріне-

ді. Егер әр педагог өзі таңдаған әдістемелік

жолын, проблемалық тақырыбын жаңаша құ-

ра білсе, жаңа педагогтардың саны арта түсе-

рі сөзсіз. Өз заманының ғұламасы Летурно

сөзімен айтсақ, “Егер сен тәнді шынықтыру,

ерік-жігерді шыңдау, жүректі ізгілендіру,

ақыл-ойды жетілдіру және сана сезімді те-

ңестіру әдістерін білетін болсаң онда сен на-

ғыз ұстаз, тәрбиешісің”. Тәуелсіз ел тірегі бі-

лімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәрті-

бінде тұрған негізгі мәселе білім беру, ғы-

лымды дамыту, өркениет біткеннің өзегі, бі-

лім, ғылым, тәрбие екендігіне ешкімнің тала-

сы жоқ. Осы орайда білім ордасы мектеп, ал

мектептің жаны мұғалім екені баршаға мә-

лім. Мұғалім заман талабына сай білім беру-

де жаңалыққа жаны қүмар, шығармашылық-

пен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп,

оқытудың жаңа технологиясын шебер мең-

герген жан. Мұғалімнің жеткен жетістіктері

портфолио арқылы анықталады. Портфолио

(кең ұғымы) бұл мұғалімнің еңбегінің белгілі

бір кезеңінде жеткен жеке жетістіктерін ба-

ғалау, жинақтау және белгілеу. Портфолио

шет мемлекеттерінің білім саласында баға-

лаудың жаңа жүйесі және өзін-өзі бағалау-

дың түрі ретінде кеңінен қолданылып келеді.

Портфолио дәстүрлі бағалаудың жүйесін то-

лықтырып, мұғалім-нің ақпаратты қабылдау-

дың репродуктивті деңгейін, фактілі және

алгоритімді білім мен дағдыларын тексеруге

бағытталған. Портфо-лио мұғалімнің түрлі

қызметтегі жетістіктерін ескеруге мүмкіндік

береді. Сонын ішінде: оқу, шығармашылық,

әлеуметтік, коммуникативті т.б. қызметтері.

Бұл білім берудің практикаға бағытталған,

іс-әрекеттік тәсілдің негізгі бөлігі болып са-

налады. Шет елдер тәжірибесінде портфолио

мұғалімнің жетістіктерінің жұмыс жинағы

ретінде анықталып, оның түрлі салалардағы

жетістіктерін көрсетеді.

Портфолионың негізгі мақсаты:

Мұғалім жұмысының жүйелілігі.

Мұғалімнің өзін-өзі жетілдірудегі кемші-

ліктері мен жетістіктерін көріп отыру.

Мұғалімнің шығармашылық жұмысының

нәтижесі.

Мұғалім мен оқушы арасындағы жұмыс-

тардың бір-бірімен байланысы.

Портфолиоға енетін қандай болмасын жетіс-

тіктерді толықтай немесе белгілі бір кезеңін

бағалау, ол санды және сапалы түрде болуы

мүмкін. Мектеп тәжірибесінде соңғы жылда-

ры «портфолио» сөзін жиі естуге болады.

Тек оқушыларға ғана емес, мұғалімдерге де

қатысты болып табылатындықтан, портфо-

лио оқу-тәрбие үрдісінде қарқынды дамып

келеді. Бірақ барлық ұстаздар портфолионың

мақсаты мен міндеттері, түрлері, құрылымы,

оны қолдану реті туралы мағлұматтардан

хабардар емес. Сондықтан да, мен төменде

портфолио туралы біраз мағлұмат беруді

жөн көрдім.

Мектептегі мұғалімдердің портфолио жүргі-

зудегі мақсаты әр мұғалімнің өз еңбегіне, ат-

81

қарған істеріне талдау жасауы арқылы кәсіби

шеберлігі мен біліктілігін арттырулары, жо-

ғары нәтижелерге жетулері. Жалпы педагог

портфолиосын құру идеясында терең мағына

жатыр. Оларды үш топқа бөлуге болады: Фи-

лософиялық; Әдістемелік; Практикалық.

Бірінші, философиялық мағынасына тоқта-

латын болсақ, бұл кез-келген мұғалімнің өзі-

нің педагогикалық іс-әрекетін ұдайы талдап,

талқылап, жай-күйін ойланатынын, рефлек-

сияға бейім екенін білдіреді. Сондықтан,

осындай ой-толғаныс нәтижелерін мұғалім

қандай да бір форма арқылы сыртқа

шығарады.

Екінші, әдістемелік мағынасы, мұғалімнің

өз іс-әрекетін қандай деңгейде шеберлікке

жеткізгендігін дәлелдеуі болып табылады.

Яғни, педагог кәсіби іс-әрекетінің нәтижелі-

лігінің куәсі бола алатын кестелер мен диа-

граммаларды, графикаларды, сонымен қатар,

ғылыми-әдістемелік және тәжірибелі-экспе-

рименттік жұмыстарының материалдарын,

сыныптан тыс шаралар мен авторлық сабақ-

тарының жоспарларын тұтастай жинақтай

беріп, безендіреді.

Ал, практикалық мағынасы, педагогтың

жұмысының мәнділігін дәлелдеуі. Ол

сертификатталған құжаттарды мақтанышпен

жинай отырып, толтыруды меңзейді.

Осындай маңызды мағыналары бар

портфолионың бірнеше типтері бар. Олар: 1.

Құжаттар портфолиосы. 2. Еңбек, жұмыс

портфолиосы. 3. Пікірлер портфолиосы. 4.

Кешенді портфолио.

Ендігі кезекте, біздің мектеп тәжірибесіндегі

педагог портфолиосының құрылымы туралы

айта кетуім керек деп ойлаймын. Ол

төмендегідей:

- Сыртқы өң беті, немесе титульді бет. Бұл

бетте әр мұғалім міндетті түрде

портфолионы жүргізу мақсатын жазады.

- Мазмұны.

- Резюме. Мұнда мұғалім өзі туралы толық

мәлімет береді.

- Мұғалімнің шығармашылық жұмыстары.

- Мұғалім өзекті зерттеу тақырыбын жүзеге

асыру жобасы мен бағдарламасын ұсынып,

оның теориялық сипатын ашады.

- Мониторинг (мұғалім өзі сабақ беретін

сынып бойынша оқушылардың тәрбие және

білім сапаларының көрсеткіштерін

мониторингтейді).

- Компьютерлік сауаттылығы туралы

мәліметтер.

- Мұғалімнің өзінің білімін көтеру жоспары.

- Жетістіктері.

- Қосымша құнды мағлұматтар.

Осындай жүйелілікпен құрылған

портфолионы тексеру жылына екі рет жүзеге

асырылады. Мектепте қаңтар айында

портфолиолар көрмесі ұйымдастырылса,

сәуір айында портфолиолар презентациясы

өтеді. Оған мұғалімдер үлкен

жауапкершілікпен, ұшқырлықпен,

белсенділікпен дайындалады. Әрине,

портфолионы толтырып, безендіруде педагог

шығармашылық танытуы қажет.

Презентация біткеннен кейін портфолиоға

сын пікір жазылып, мұғалімнің кәсіби

деңгейі мен құзыреттілігі бағаланады.

Қорытынды: “Жай мұғалім”-хабарлайды

“Жақсы мұғалім”-түсіндіреді. “Керемет

мұғалім”-көрсетеді. “Ұлы мұғалім”-

шабыттандырады

Уэльям Уорд Ал, мен осы мағыналарды сараптай отырып,

портфолио ұғымына ортақ бір анықтама

беруге тырыстым. Яғни, портфолио

дегеніміз тұлғаның қандай да бір

ерекшеліктерін уағыздайтын, нақты бір

мақсатты жүзеге асыруға байланысты

құжаттармен безендірілген, оның

жетістіктерінің дәлелі бола алатындай

мағлұматтар жинағы және өзін-өзі бағалауы

болып табылады.

Әдебиеттер 1. Пономарев Я.А. Психология творчества. –

М.: «Педагогика», 1986.

2.Қазақстан Республикасында 2015 жылға

дейінгі білім беруді дамыту тұжырымда-

масы. Астана 2004 ж.

3.Қоянбаев Р.М, Қоянбаев Ж. Б. – Алматы:

Педагогика, 2000.

4.Кенжебеков Б. Т. – Жоғары оқу жүйесінде

болашақ мамандардың кәсіби құзіреттілігін

қалыптастыру.

5.«Қазақстан мұғалімі» 2012

82

ӘКЕ, АНА ҮШ-АҚ ӘРІП ТІРШІЛІК, ҮШ ӘРІПТЕН ҮЛБІРЕЙДІ ГҮЛ ШЫҒЫП

Естурина Р.Б., Нуркасынова С.М.,

Ақтөбе қаласы №15 орта мектебінің мұғалімдері

Мақсаты: Отбасы тәрбиесінде ата-ананың

балаға тәрбиелік ықпалын арттыру. Тәрбие-

нің ең тамаша жері отбасы екенін, олардың

бала тәрбиесіндегі алатын орнын, жеке тұл-

ғаның оқу-тәрбиеге жауапкершілігін арттыра

отырып, мектеп пен ата-ана арасындағы

байланысты арттыру.

Түрі: коучинг

Кезеңдері:

І Танысу Психологиялық ахуал

ІІ топқа бөліну

ІІІ «Бәріміз бір шаңырақ аясында бақыт-

тымыз» Бейнебаян тамашалу

ІҮ Постермен жұмыс

V. Сергіту сәті: Би «Ақбұлақ»

VI. Шығармашылық тапсырма Жағдаятты

талдау

VІI. Бейнебаян « Ата-анаға кеңестер»

VІIІ. Рефлексия «Бауырсақ»

ІХ. Бағалау «Киіз үй»

Барысы:

Кіріспе: -Сәлеметсіздер ме,бүгінгі коучинг

сабағымызға келген класс жетекшілер

курсынан білімін жетілдіріп жүрген

әріптестер.

-Біздің коучинг сабағымызға қош

келдіңіздер.

ІІ. Топқа бөліну: Шаңырақ астына отбасы

мүшелерін жинау. (түстерге байланысты )

-Қызыл түсті көбіне күшті, белсенді, әр істі

құлшыныспен бастайтын, ерік жігері мықты,

саяхаттағанды ұнататын жеңімпаз адамдар

таңдайды. Демек, сіздер «Белсенді отбасы»

боласыздар.

-Сары түсті зиялы, тәрбиелі шығармашылық-

қа бейім тұлғалар таңдайды. Сонымен қатар

бұл түсті өзімшіл адамдар да таңдауы мүм-

кін. Демек, сіздер «Тәрбиелі отбасы»

боласыздар.

-Жасыл түс көңілді, сезімтал, мейірімді,

тұрақты,өз-өзіне сенімді адамдар таңдайды.

Олар өмірдің қиыншылықтарына да жеңіл

қарап,сәтсіздіктерге мойымайды. Демек,

сіздер «Мейірімді отбасы» боласыздар.

-Қызғылт сары түсті такаппар,күшті, тәуелсіз

адамдар таңдайды.Олар өз өмірін ғана емес,

басқа адамдардың да өмірін жақсы жақа

өзгертуге батылдығы жеңеді. Демек, сіздер

«Батыл отбасы» боласыздар.

ІІІ. «Бәріміз бір шаңырақ аясында

бақыттымыз» бейнебаян тамашалау

- Осы бейнебаянды көріп отырып, ой түйіп

отырыңыздар.

- Осы бейнебаяннан алған әсерлерімен

бөлісу.

- Олай болса, «әке –асқар тау, ана- ағып

жатқан бұлақ, бала- жағасындағы құрақ»

демекші бүгінгі коучинг сабағымыздың

тақырыбы «Әке, Ана үш-ақ әріп тіршілік,

Үш әріптен үлбірейді гүл шығып.» деп

аталады.

-Өздеріңіз айтқандай болашағымыздың

іргесін қалайтын бала болғандықтан, бала

тәрбиесі әрбір отбасында ең маңызды мәселе

екенін білеміз.

-Ендеше бала тәрбиесіне отбасында ең

бірінші кім жауапты деп ойлайсыздар? (ана

немесе әке)

-Бүгінгі коучинг сабағымызда сіздермен

бірнеше сұрақтар бойынша пікір алмасып,өз

ойларымызды ортаға салу үшін топтық

жұмыс жасауға шақырамыз.

IV. Топтық жұмыс: Класс жетекшілер

тапсырылған сұрақ негізінде постер жасап,

қорғайды.

1 топ Ата-ананың бала тәрбиесінде алатын

орны,қолданатын әдістері және ол әдістердің

тиімділігі мен айырмашылығы қандай?

2 топ. Қазіргі таңда балалар қатыгез болып

бара жатыр. Бала қатыгездігіне жауапты кім?

(ата-ана,ұстаздар,әлде.....)

3 топ Тәрбие барысында жазалау әдісін

қолдану керек пе, әлде керек емес пе, керек

болса, қандай жаза қолдану тиімді?

4 топ Баланың өз заманына сай білімді,

тәртіпті, сыпайы болуы өзіне байланысты

ма, әлде оны қалыптастыру үшін міндетті

түрде ата-ананың араласуы қажет пе?

1 –жағдаят

«Балаңыз мектептен шағым айтып келді.

Мұғалім ұрысқанын, енді сабаққа барғысы

келмейтінін айтты. Сіз қандай әрекет

етесіз?»

83

2 – жағдаят

«Балаңыз ұялы телефон алып бер деп

жылады. Сіз: «Шамалы шыдай тұр, уақыты

келгенде алып беремін» - дедіңіз. Балаңыз

тыңдамай есікті тарс жауып кетіп қалды.

Сіздің әрекетіңіз?»


«Марат сабаққа дайындықсыз келді. Мұғалім

сабақ түсіндіріп жатты. Марат сабақты да

тыңдамады. Онымен қоса жанындағы

оқушыларға да тыныштық бермеді. Мұғалім

ескертулер берсе де қорытынды шығармады.

Мұғалім оқушының сыныптан шығып кетуін

талап етті. Марат үйге келіп шағым айтты.

Ата – анасы әй – шәйға қарамай, директорға

кіріп айқай шығарды. Ата – ананың бұл

әрекеті дұрыс па? Сіз қандай әрекет етер

едіңіз?»


«Балаңыз түнімен теледидар көріп, ұйқысы

қанбай қалды. Балаңыз: «Басым ауырып тұр,

сабаққа бармай-ақ қояйыншы», - деді. Сіздің

әрекетіңіз?

Кез келген шешімді қабылдауға асығыстық

жасауға болмайды. Балаңыз сіздің оның ісіне

немқұрайды қарамайтыңызды көретіндей,

оны тыңдауға дайын екендігіңізді

байқайтындай болсын.

Кейде бала бір сәтсіздіктерге ұрынады. Ата-

ана қатты уайымдап, баланың еш нәрсеге

икемі жоқ, қабілетсіз деген асығыс

қорытындыға келеді. Сөйтеді де баланың

өзіне деген сенімі күрт жойылады, қолын

қусырып, Ата-ана мектеппен байланыс

жасамайды, қиыншылықтарды жоюға

дәрменсіз болады. Сондықтан да ата-аналар

мектеппен байланысты болу керек.

Мектепке жаны ашып, балаларының

жағдайын біліп, іс-шараларға белсенді

қатысатын ата-аналар да баршылық , демек

ата-ана өз істерінде асығыстық жасауға

болмайтынын айтқым келеді.

VІI. Бейнебаян «Ата-аналарға кеңес»

ҮІІІ. Рефлексия.

Сонымен ата-аналар бала тәрбиесі ең

маңызды - мәселе. Ең басты – ата-ананың

бала тәрбиесіндегі маңызы зор. Бүгін міне

бала тәрбиесіне байланысты ойларыңызды

ортаға салдыңыздар. Осы іс - шарамыздың

соңында сіздерге бауырсақ ұсынғым келеді.

Барлығыңыз бауырсақтан ауыз тиіңіздер.

Бауырсақты ұсынған мақсатым: ол-ұлттық

тағамның бір түрі. Өзі жұмсақ, нәрлі бала

біткеннің жақсы көретін асы.Бауырсақ

қандай қасиеттерге ие болса, біз де

балаларымызға жұмсақ мінез танытып, жан-

жақты тәрбие берейік.

ІХ. Бағалау. «Киіз үй» ( Бүгінгі коучинг

сабағынан алған әсерлеріңізді стикерлерге

жазып,қазақтың киелі шаңырағы киіз үйге

жапсыру.)

АНТОНИМ

Жайлханова А.Ж.,

Мұғалжар ауданы Еңбек негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі


Білімділік: сөздің лексикалық мағынасы ан-

тоним жөнінде толық мағлұмат беру, омо-

ним, синонимдермен салыстыру, мысалдар

арқылы ажырата білуге үйрету.

Дамытушылық: антоним тақырыбын түсін-

діру кезінде СТО-ның әдіс-тәсілдердін қол-

данып және жазба жұмыстары арқылы ойлау

қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: оқуға, білімге құштарлықтарын

арттыру, қазақтың салт-дәстүрлері мен әдет-

ғұрыптарын дәріптеу.

Сабақтың түрі: дәстүрлі

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап,

семантикалық карта

Сабақтың көрнекілігі: эпиграф, үлестірме

қағаздар

Пәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті


І. Ұйымдастыру кезеңі. (1 мин)

1) Оқушылармен сәлемдесу;

2) Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру;

3) Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Психологиялық дайындық Оқушыларды психологиялық жаттығулар ар-

қылы сабаққа әзірлеу.

Күй тартамыз күмбірлі, күмбірлі.

84

Ән айтамыз, көңілді, көңілді.

Би билейміз, ырғақты, ырғақты

Біз бастаймыз, сабақты, сабақты

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау. Өткен тақы-

рыптарды қайталау(5 мин)

«Ғажайып алма» ойыны арқылы өткенді

қайталау. Тақтаға шыққан оқушы, бір алма-

ны алып, берілген сұрақтарға жауап береді.

1. Сөздің тура мағынасы дегеніміз не?

Мысал келтір.

2. Сөздің ауыспалы мағынасы дегеніміз не?

Мысал келтір.

3. Көп мағыналы сөз дегеніміз не? Мысал

келтір.

4. Омоним дегеніміз не? Мысал келтір.

5. Синоним дегеніміз не? Мысал келтір.

Ал, жақсы өткен тақырыпты пысықтып, қай-

талап өттік, енді жаңа сабағымызға көшейік.

ІV. Жаңа сабақ. (8 - 11 мин)

Эпиграф

Ғылым таппай мақтанба,

Орын таппай баптанба.

Құмарланып шаттанба,

Ойнап босқа күлуге

Бес нәрсеге асық бол,

Бес нәрседен қашық бол

Адам болам десеңіз...

(Абай)

Сөздің лексикалық мағыналырының түрі

«Антониммен» танысамыз.

Тақтаға көрнекі етіп жазылған плакат ілемін.

Онда антоним сөздерді түсіндіру үшін мына-

дай мақал-мәтелдер жазылған: үлкенге құр-

мет – кішіге ізет; әдепті бала – арлы бала,

әдепсіз бала – сорлы бала.

Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы бола-

тын сөздер антонимдер деп аталады.

Мысалы: ақ-қара, қараңғы-жарық, ашық-

жабық т.б.

Антонимдер – ойды әсерлі, бейнелітүрде

жеткізудің ең оңтайлы құралы. Мәселен, ға-

сырлар бойы атадан балаға мирас болып келе

жатқан мақал-мәтелдердің, жұмбақтардың

құрамында антонимдер жарыса

қолданылады.

Тақтамен жұмыс.

87-жаттығу. Ауызша орындайды

1) Тақырыптардың неліктен «Өлара»,

«Амал» деп аталғандарын түсіндіріңдер.

2) Мәтіндегі антоним сөздерді теріп жазың-

дар да, қандай сөздермен тіркестіруге бола-

тынын көріңдер.

3) Жеті амалды мұғалімнің көмегімен түсініп

алыңдар. Мысалы: Үрердің батуы – маусым

айының басында үркердің мүлде көрінбей

кетуі. Осыдан ейін 40 күн шілде басталады.

Бітті – туды, ыстық – суық, өткінші –

тосын.

90-жаттығу (мәнерлеп оқу, антоним табу,

сөйлем құрастыру) Тәтті – ащы

96-жаттығу Биік, ашық, жаңа, сұлу, жас

сөздеріне әртүрлі қолданыста бірнеше анто-

ним сыңар тауып жазыңдар. Үлгі: биік тау –

аласа тау, ашық есік –жабық есік, жаңа

киім – көне киім, ескі киім, сұлу қыз –

көріксіз қыз, жас адам – кәрі адам.

V. Сабақты бекіту. (20 мин)

1 – тапсырма.

Сәйкестендіру.

Синоним және антоним сөздерінің сыңарын

табу

Антоним

Жіңішке Көп

Аз Баяу

Тез Жуан

Жақын Биік

Аласа Алыс

2-тапсырма.

Мына сөздерден омоним, синоним, антоним

қатарларын тауып, тұсына жазу

Ауырып, науқастанып-синоним

Естірту, айту, білдіру-синоним

Үйіне келу, қонаққа келу-омоним

Өрісі, туысы, ағайыны-синоним

Шарт сыну, тез сыну-омоним

Ақ,қара-антоним

Жуандау,арықтау-антоним

Құмар,ынтық–синоним

Үлестірме қағаз.

Антоним сөздердің сыңарларын табыңыз.

Жаман-жақсы

Кедей-бай

Қара-ақ

Батыл-қорқақ

Қастық-достық

Жабық-ашық

Мол–аз

Мына сөздерге керекті антонимді теріп жаз.

Қатыгез-момын

Дөрекі-сыпайы

Ұятсыз-әдепті

Ұқыпсыз-салақ

Үндемейтін-мылжың

85

Керекті сөздер: салақ, момын, сыпайы,

әдепті, мылжың.

1. Антоним дегеніміз не?

2. Мысал келтір

.

Семантикалық карта

№

Мысалдар

Сөздің ауыспалы

мағынасы

Тура

мағына

Омоним Антоним Синоним

А Ә Б В Г

1 Қайратты, қуатты +

2 Тақтаға қара, қара түс +

3 Жақсылық, жамандық +

4 Ниеті қисық +

5 Сабыр,шыдам +

6 Арық –семіз +

7 Есті,ақылды +

8 Көргенді, көргенсіз +

9 Жылы сөз +

10 Көкірегі ояу +

11 Жуас,асау +

12 Қайғы-мұң +

13 Ертелі - кеш +

14 Қара хабар +

15 Ұзақ жол. +

VI. Сабақты қорытындылау. (5 мин)

-Балалар, сабақ ұнадыма? Қолдарыңызда-

ғы стикерлермен тақтадағы смайлик салын-

ған плакатқа бүгінгі сабақты бағалаңыздар.

Смайлик Смайлик Смайлик

VII. Үйге тапсырма. (Тақтаға жазу) (2

мин)

1) Антоним ережесін жаттау.

2) 89-жаттығу, 42 бет.

3) 92-жаттығу, 43 бет.

Бағалау.(3 мин) Оқушылар өзін-өзі бағалайды. Алдарына ба-

ғалар жазылған қызыл, көк, сары түс таратып

беремін. Түстер таңдау арқылы оқушылар

өздерін бағалайды.

М.ДУЛАТҰЛЫ «ШЕШЕНІҢ БАЛАЛАРЫН СҮЮІ»

Жанзакова М.А.,

Ембі қалалық №3 орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Мақсаты: 1.білімділік Ақының өмірі мен

шығармашылығы туралы білім беру.

2. тәрбиелік Адамгершілікке, имандылыққа,

ата-ананы құрметтеуге, елжандылыққа бау-

лу.

3. дамытушылық Оқушылардың сын тұлға-

сынан ойлау қабілеттерін арттыру, дүниета-

нымын кеңейту .

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Баяндау, сұрақ-жауап, тест,

топтастыру, болжау.

Сабақтың көрнекілігі: Интертақта. ақын

еңбектері.

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру.

2.Үй тапсырмасы

Тест

1. Міржақып Дулатұлы қай облыста дүниеге

келген?

А. Семей Б. Оңтүстік Қазақстан облысы

Ә. Талдықорған В. Торғай облысы

2. Міржақып қай оқу орнында оқыған?

А.Орынбор рабфагінде Б.Петербург

артеллерия училищесінде Ә.Торғай

қаласындағы мектепте В.Ахмет Риза

медресесінде

86

3.Сол кезеңдегі қазақ оқығандарының бас

қосатын орын қай жер болды?

А.Алматы Ә.Торғай Б.Омбы В.Орынбор

4.Омбыда ол кіммен танысты?

А.Шәкәрім Б.Мағжан Жұмабаев

Ә.Ахмет Байтұрсынұлы

В.Жүсіпбек Аймауытов

5.Міржақыптың «Жастарға»деп аталатын

өлеңі қай газетте басылды?

А.«Түркістан уалаяты» Ә. «Дала уалаяты»

Б.«Серке» В. «Айқап»

6.1909 жылы қазақ даласын дүр сілкіндірген

3кітап

А. «Терме», «Азамат», «Жұмбақ» Ә.«Қырық

мысал», «Оян,қазақ»

Б. «Домбыра», «Қорамсақ»,Көкпар» В.

«Алтын құс», «Алмас қылыш»,

«Көшпенділер»

7.Міржақыптың қазақ әдебиеті тарихындағы

ерекше орны

А.Публицистикалық жанрдың негізін салды

Ә.Қазақ әдебиеті тарихында тұңғыш роман

жазды

Б.Табиғат лирикасы тақырыбына тұңғыш

қалам тартты

В.Тұңғыш дәрігер-жазушы болды

2.Жаңа сабақ

М.Дулатов Ыбырай дәстүрін жалғастырған.

Оқулық мәселесінен қиындық көргендіктен,

осы салада еңбек еткен. «Қирағат» оқу

құралына, Абай, Ыбырай шығармаларын

енгізген, сол жинаққа енген өлеңдерінің бірі-

«Шешенің балаларын сүюі» өлеңі.

«Сөз сырына саяхат» қызығушылықты ояту

шеше

ана

ақ сүтімен асыраған

түн ұйқысын төрт бөлген

Өлеңге әдеби талдау

Тақырыбы: ананың балаға деген махаббаты

Идеясы: ананы сүю,ана қадірін ұғу

Өлең құрылысы:шумақ 4, тармақ 16, ұйқас –

қара өлең ұйқасы

Көркемдік ерекшелігі: эпитет – сорлы ана,

байғұс ана

Тұрақты тіркестер:түн ұйқысын төрт бөлу,

төбесі көкке жету

Өлең сұрақ-жауап үлгісінде жазылған,

сұраулы, хабарлы сөйлемдерден тұрады.

Болжаңыз

1. Перзенттік борыш дегенді қалай

түсінесіңдер?

2. Болашақта анаға құрмет қандай болмақ?

3. Біз аналарымызға қандай жақсылық жасап

жүрміз?

Ойтолғау «Анаға құрмет көрсету-парызың»

Сергіту сәті «Эпитет» ойыны

Әр оқушы өз аналарының есімінің бірінші

әрпінен басталатын эпитет жазу

Ой жұмбақ

1.Озат оқушы, Әзиза,

Кім еді әнші Ғазиза?

2.Айтшы сен ,Ахметова Әмина,

Қай шығарманың кейіпкері Жәмила?

3.Білімді оқушы,Нұржан,

Қай ақынның анасы Ұлжан?

4.Батырдың жары Құртқа,

Білсең айтшы сыныпқа,

Бекұлан белсенді бала сыныпта

5.Тыңдаңдар,Аяжандар, қанекей,

Кімнің жары асқан сұлу Кенжекей?

6.Білесің бе,салмақты қыз Гүлмайрам,

Дина апамыз өнерге қандай із қалдырған?

7.Сорлы анасын сағынып ол сайраған,

Қай ақын екен ,сұрайықшы Ғанидан?

8.Сабырлы бала Нұрболат,

«Алпамыс батыр» жырында

Хас сұлу есімі қалай аталад?

9.Көп шығарма аналарға арнаған,

Қай қаламгер айта қойшы,Рақымжан?

10.Айбек пен Заманбек ақылды бала тегі,

Қалай басталады Зере әже ертегісі?

11.Еркесі әрі кенжесі анасының Еркебұлан,

Кімдерді сен білесің ана туралы ән

шығарған?

Сабақты бекіту.

Өмірде ана-бақыт, ана-пана,

Өмірді өркендетер ана ғана,

Өсірген талай көсем, талай шешен,

Талай ақын, талай ер,талай дана.

Аналар әлдилеп отырған әлем әрқашан

жақсы болмақ. Бала ата-анасын ардақ тұтып

,перзенттік парызын естен шығармауы керек.

Үйге тапсырма: өлеңді жаттау

87

ТАС ДӘУІРІ

Жетенова А.Ж.,

Алға ауданы А.Байтұрсынов атындағы орта мектебінің тарих пәні мұғалімі


Жер бетіндегі алғашқы адамдардың пайда

болуы мен дамуына тоқтала отырып, Қазақ-

стан жеріндегі ежелгі тас дәуірі кезеңдерінің

ерекшеліктерін көрсету.

Оқушылардың өздігінен жұмыс істеуі ар-

қылы олардың ой-өрісін дамытып, өзіне де-

ген сенімін, пәнге деген қызығушылығын

арттыру.

Отанын сүюге, тарихи-мәдени ескерткіш-

терді қадірлеп, мақтанышпен қарау сезімін

ояту.

Сабақтың түрі: Жаңа білімді игеру

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

1. «Дүние жүзінің саяси картасы».

2. «Қазақстан б.з.б. VII-б.з. VI ғасырларында

»картасы

3. «Қазақстан Республикасының саяси

картасы».

4. «Адам баласының қалыпты даму

кезеңдері»,

5. «Ежелгі тас дәуірі», т.б. тірек-сызбалар.

6. Техникалық құралдар.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

Оқу құралын тексеріп түгелдеу

Әнұран орындау, «Хабар»

Оқушылар зейінін сабаққа аудару

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:

Өткен жылға материалдарды қайталау.

Сабақтың жоспары:

1. Адам баласының пайда болуы және оның

дамуы.

2. Ежелгі тас дәуірі

3. Орта палеолит

4. Соңғы палеолит

5. Ежелгі тас дәуіріндегі адамдардың қоғам-

дық құрылымы.

Жаңа материалды түсіндірер алдында оқу-

шыларға «Тас дәуірі», «Ежелгі адамдардың

өмірі» деген сөздерді естігенде естеріңе не

түседі? Деген сұрақ қойып,оқушы ынтасын

сабаққа аударып, олардың бұрынғы алған

білімдерін қайта жаңғыртып, өзім жетелей

отырып талдап беремін (2-3 мин).

Жауаптарын тақтаға жазуға болады.

Сабақ жоспарындағы бірінші, екінші мәселе-

лерді түсіндіру барысында дидактикалық

материалдарда берілген «Адам баласының

қалыпты даму кезеңдері», «Ежелгі тас дәуі-

рі» тірек-сызбаларын пайдаланамын. Бұл

оқушылардың есте сақтау қабілетін жаттық-

тыра түседі. Мәтіннің негізгі мазмұнын

жүйелеп беруге мүмкіндік жасайды.

Сонымен қатар ежелгі адамдар өмірінен

алынған, тастан жасалған еңбек құралдары-

ның, т.б. суреттерін пайдаланамын. Картаны

да үнемі пайдаланамын.

Төмендегі сұрақтар арқылы оқушылардың

түсінігін байқаймын.

1. Адам баласының алғашқы ата-тегі

гомонидтер тұқымына жататын рамапитек

қаңқасының қай жерлерден табылғанын

картадан көрсетіңдер.

2. Ғалымдар адам баласының біртіндеп

дамуын қанша кезеңге бөледі? Оны қалай

дәлелдеп отыр?

3. Ежелгі тас дәуірі қанша кезеңге бөлнеді,

оларды атап шығыңдар.

4. Ғалымдар Қазақстанның ежелгі

тұрғындарын адамның қалыпты дамуының

қай кезеңімен сәйкестендіреді, оны немен

дәлелдейсіңдер?

Жоспардың үшінші, төртінші мәселелерін

оқушыларға бөліп беріп, (мыс: үш топ),

төмендегі сұрақтарға жауап дайындайды.

Әр топқа берілетін сұрақтар.

І

1. Орта палеолот кезеңі адамзат дамуының

қай кезеңіне сәйкес келеді?

2. Бұл кезеңнің тұрақтары Қазақстанның қай

аймақтарынан табылған? Картадан

көрсетіңдер.

3. Адамдар құрал жасаудың қандай жаңа

тәсілдерін меңгерді?

ІІ

1. Соңғы палеолит кезеңін ғалымдар

адамдардың шын мәніндегі тарихи өмірінің

басталуы деп не себептен айтқан,

дәлелдеңдер?

ІІІ

1. Соңғы палеолит кезеңінде адамдар

өмірінде еңбек, аңшылық құралдардың

88

қандай жаңа түрлері мен тәсілдері пайда

болды?

2. Осы кезеңде адамдар тұрағын көбінесе

қай жерлерге салған, оның себебі қандай?

3. Соңғы палеолит кезеңінің ескерткіштерін

археолог ғалымдар Қазақстанның қай

аймақтарынан зерттеп әлемге әйгілі етіп

отыр?

Оқушылардың жауаптарын толықтырып

отырамын. Жоспарда көрсетілген соңғы мә-

селеде адамдардың қоғамдық құрылысында

да алға дамытушылық болғанын, ашель-

мустье кезеңдерінде ұжымдық қатынастың

жаңа түрі пайда болғандығына оқушылар-

дың назарын аудару. Алғашқы рулық құры-

лыс аналық рулық құрылыстың мәнін, ерек-

шеліктерін ашып, сабақты қорытындылай-

мын.

Пысықтау сұрақтары арқылы сабақты

бекітіп, үйге тапсырма беремін.

Бағалау:

Үйге тапсырма: §1 бойынша сұрақтарға

жауап дайындау. Картамен жұмыс.

БУЫЛТЫҚ ҚҰРТТАР ТИПІНЕ ЖАТАТЫН ЖӘНДІКТЕРДІҢ НЕГІЗГІ

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жумагельдиева Н.С.,

Қобда ауданы Қобда қазақ орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Қысқа мерзімді жоспар

Жалпы

мақсаты

Оқушыларды буылтық құрттар типіне жататын жәндіктердің негізгі ерекшелікте-

рі, ішкі құрылысы, тіршілік әрекетімен таныстыру. Оқушыларды сүліктің халық-

тық медицинада емдік мақсатта пайдасы жайында айта отырып, табиғаттағы

жәндіктерді қорғауға баулу, оқушылардың ақыл-ой еңбегіне үйренту, салыстыру,

талдау, қорытындылау; кітаппен жұмыс істеуге, өзін-өзі бақылауға үйрету,

Оқу

нәтижесі

Жұбымен жұмыс жасай алады,нені қалай түсінгендігін айта алады, тақырыпты өз

бетінше оқып, мазмұнын ұғына алады,сындарлы сөйлей білуге ынталанады, өз

ойларын еркін жеткізе алады, ойлаудың жоғары деңгейіне ұмтылады. Бірін -бірі

тыңдап, бірін-бірі бағалауға үйренеді, сыни тұрғыдан ойлай білуге үйренеді,

топта пікірлесіп, ортақ шешімге келуге дағдыланады, оқушылар буылтық құрттар

туралы біледі, өзін-өзі бағалай алады, өз жұмысын кластастарының жазғанымен

салыстырып, өзін-өзі реттей алады;АКТ тиімді пайдаланады.

Сабақ мазмұны

Уақыты Сабақ барысы Ресурстар

3 мин

1. Психологиялық тренинг.«Сұрақ, жауап»

«Үш шапалақ» арқылы бағалау

Мұғалім сұрақ

қояды

3 мин 2.Топқа бөлу.Оқушылар өздеріне парақшаларды таңдайды

Төрт топқа бөлінеді.

1 топ шұбалшаң

2 топ сүліктер

3 топ нереидалар

4 топ буылтық құрттар

Әрбір топтың

тақтаға

тақырыптары

жазылады

5 мин Тақырыптың мазмұнын ашу:

1. Гирудотерапия деген не?

2. шұбалшшаңның пайдасы бар ма?

3. шұбалшаңның түсі неге қызыл?

Топырақтың арасында тұрағы

Топыраққа құнар беріп тұрады

Жаңбырдан соң жер бетіне шығады

Ойланған жан оның мәнін ұғады

(Шұбалшаң)

Тақтада жазылған

тапсырма

Слайд

89

Буылтықты денесінде қылтан жоқ,

Басқалардың қанын сорса қарны тоқ.

Саулық үшін адам өзіне салады,

Тойғаннан соң жерге түсіп қалады

(Сүлік)

Екі жұлдыз ,бір тілек

5 мин Буылттық құрттар – денесі шұбалыңқы, үш қабаттан

тұратын көпжасушалы жәндіктер. Олардың денесі

буылтықтарға бөлінген, соңғы қуысы бар, екі жақты

симетриялы болып келеді. Денесі сақина тәрізді

буылтықтарға бөлінгендіктен, бұлар буылтық құрттар типі

деп аталған. Бұлардың 9 мыңға жуық түрлері теңіздерде,

тұщы суларда, құрлықты мекендейді

1. Қозғалыс кезінде тірек болып, сұйықтық күйдегі қаңқа

қызметін атқарады;Буылтық құрттарда тұңғыш рет тұйық

қанайналым жүйесі пайда болған. Соңғы қуыс — целом деп

аталады. Целом аралық қабаттан пайда болған. Құрттар

денесіндегі соңғы қуыстың қызметі:

2. Ішектің және дене қабырғасының өз алдына жеке жұмыс

атқаруына мүмкіндік жасайды;

3. Ішкі мүшелердің және дененің мөлшері жағынан едәуір

ұлғаюына көмектеседі;

4. Қуыс ішіндегі сұйықтықтың көмегімен құнарлы

заттарды, зат алмасудың соңғы өнімдерімен газды

тасымалдайды.

5. Зат алмасудың соңғы өнімдері мен сұйықтықтың артық

мөлшері жинақталатын орын бола алады;

6. Ағзадағы қысымды реттеуге қатысады.

Буылтық құрттарда қантарату жүйесі жақсы дамыған.

Олардың көпшілігінде қанның түсі қызыл болады. Қан

тарату жүйесі арқа және құрсақ қан тамырларынан

құралады. Қанның ағуын арқа және құрсақ қантамырларын

сақина тәрізденіп жалғастыратын «жүрекше» реттейді.

Буылтық құрттардың жүйке жүйесі жұтқыншақ маңындағы

бірімен-бірі жалғасқан екіжұп жүйке түйінінен және

қатарласа созылған құрсақ жүйке тізбегінен тұрады. Үстіңгі

екі түйін – жұтқыншақүсті жүйке түйіні. Ал астыңғы екеуі

жұтқыншақасты жүйке түйіні деп аталады. Құрттың бас

бөлігінде орналасқандықтан, жұтқыншақүсті жүйке түйіні

кейде «ми» деп те аталады.

Буылтық құрттарға тән ерекшеліктердің бірі – айрықша

қозғалыс мүшелерінің болуы. Мұндай мүшелер құрт

денесіндегі буылтықтардың әрқайсысының екі қапталын

бойлай орналасады. Оны параподия дейді. «Параподия »

сөзі «аяққа ұқсас» деген ұғымды білдіреді.

Параподия дегеніміз – ұшында бір буда қылтандары бар

денеден бұлтиып шыққан өсінді

Жұмыс дәптері

слайд

10 мин 3.Постер қорғау.ЖИГСО әдісі Биология оқулығын

пайдаланып мәтінді оқып, әр топ топтық таныстырылым

жасайды .

« Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі арқылы өзара бағалайды,

пікірлерін білдіреді.

Плакат, маркер,

стикер,оқулық,

тақтада слайдтар

көрсетіледі

90

5 мин Төмендегі берілген әріптердің орындарын алмастыру

арқылы биологиялық терминдік сөздер құрастыру керек.

Р Е О Ф О Р А Т Ы Қ

Е И Х С І Т Я Л С Ү

Н Д О Ц Е Л И Ы У Л

П А Р А Н О Д У Я І

Ш Ү Т К Е М И Б А К Жауаптары: 1. Нереида 2. Параподия 3. Трохофора 4. Целом

5. Сүлік 6. Буылтық 7. Баяу 8. Имек 9. Үш

«Екі жұлдыз, бір тілек»

Тақтада слайд

5 мин Суретке мұқият қара және кесте толтыр.

Атауы Сыртқы құрылысының

белгісі

Тіршілік

ортасы

Шұбалшаң

Сүлік

Нереида

Сөйлемді толықтыр:

Құрттың сыртқы жасушалар қабаты...... түзеді.

Бұл жасушалардың жиынтығын ...............деп атайды.

Оның астында .........................бұлшық еттер орналасқан.

Денесінің қабырғасы мен ішектерінің арасында......

орналасқан.

Жауынқұрртың қанайналым жүйесі.....................................

Бір-бірін тексеру

Тақта слайд

2 мин Сергіту сәті.Экранға қарап оқушылар дене жаттығуын

қайталайды

« от шашу» арқылы бағалайды.

«танец зарядка»

Аудио, видео

3 мин Бекіту. «Ыстық орындық »әдісі бойынша оқушылардың

бүгінгі сабақта алған білімдері сұралады.

«житондар» арқылы бағалау

Қағаз

Деңгейлік тапсырма:

Неліктен жауынқұрттар құрғақ топырақта кездеспейді?

Неліктен жауынқұрттар жоқ жерде өсімдіктер нашар өседі

және өнімі төмен болады?

Егер сен жауынқұртты інінен суырып алып, денесін үзіп

алсаң, не болады?

Тапсырма

жазылған

парақшалар

1мин Кері байланыс.менің бүгінгі сабақтан алған білім деңгейім

және көңіл күйім

Алдын ала

дайындалған

тақтаға оқушылар

смайликтер

арқылы өздерінің

көңіл күйін және

бүгінгі сабақтан

алған білім

деңгейлерін

көрсетеді

2 мин Үй тапсырмасын беру 44 оқу 112- сурет және

шұбалшаңның суретін салу

Оқулық

1мин Бағалау парағы

Не сәтті өтті?

Не сәтсіз өтті?

91

СҮЙЕКТІҢ ҚҰРАМЫ, ҚҰРЫЛЫСЫ, ОЛАРДЫҢ ПІШІНДЕРІ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ

Жұбат С.Т.,

Ақтөбе қаласы №56 жалпы ОМ биология пәні мұғалімі

Мақсаты: адам ағзасындағы қаңқаның

маңызы туралы түсінік беру.

Міндеті: тірек-қимыл жүйесінің құрылысы,

негізгі қызметі мен ерекшеліктері туралы

білімді талқылап, қорытындылау; сүйектің

құрылысы мен химиялық құрамын, олардың

жуандауын және өсуін оқып-білу.

Құрал-жабдықтар: "Адам қаңқасы", "Сү-

йектердің байланысу типі" кестелері, қызды-

рылған сүйек, 10%-дык тұз қышқылына са-

лынған сүйек (кальцийсіздендірілген), сүйек

кесінділері. Бейне материалдар, электрондық

көрсетілімдер.

I. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылардың жалпы сабаққа деген көңіл

күйін анықтау мақсатында оқушылар смай-

ликтер арқылы көңіл-күйлерін білдірді. Со-

дан кейін топқа бөлдім.

Класс ІІІ топқа бөлінді. Оқушыларды сабақ

кезеңдерімен таныстырдым.

Ел басының 2014 жылғы жолдауында айқын-

дап айтылған нақыл сөзіне тоқталдым, ол

«Біз өмір бойына жететін білім алу» моделі-

нен «өмір бойы білім алып өту» моделіне

көшуге тиіспіз. Болашаққа біліммен қадам

басып, лайықты қолтаңбамызды қалдыра-

йық. Оқушыларға сабақ басталар алдында

бағалау парағы үлестірілді.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

Бұл кезеңде үй тапсырмасын пысықтау

мақсатында І топ:Тест.

ІІ топ: Биологиялық диктант.

ІІІ топ: Семантикалық картаны толтыру.

Келесі бөлім: Жаңа сабақты түсіндіру.

Жаңа материалды оқып-білу. (Оқулықпен

жұмыс). Оқушыларды екі топқа бөліп, оқу-

лық мәтіні бойынша тапсырмалар беру.

(дәптерге тірек сызбалар құрастыру).

І топ. «Сүйектің құрылысы». сыртқы тығыз

және ішкі кемік заттары, сүйек қабығы.

ІІ топ. «Сүйектің құрамы».

Оқушылар берілген тапсырмаларды интерак-

тивті тақтадағы слайдта үлкейтіліп берілген

суреттер арқылы түсіндіреді.

Бекіту кезеңдері. Орындалатын

тапсырмалар.

Сүйектің химиялық құрамы. Сүйек органи-

калық және бейорганикалық заттардан тұ-

рады. Ересек адамның сүйегінде бейоргани-

калық заттардың құрамы көбірек, органи-

калық заттар азырақ болады, керісінше жас

балаларда органикалық көбірек бейорганика-

лық зат мөлшері аз болады. Егер органи-

калық заттар сүйекке-иілімдік, қасиет, ал

бейорганикалық заттар беріктік қасиет

береді десек:

№1 тапсырма.

Сүйегі сынған жас бала бірінші күні жыла-

ған, екінші күннен бастап мазасыздануды қо-

йып ойнап кетеді. Кейіннен бала жүріп, жү-

гіре бастағанда баланың аяғынан кемістік

байқалған. Дәрігерге жүгініп тексеру кезінде

баланың аяғы сынып біткені байқал-

ған.Неліктен ата-аналар кезінде баланың

аяғының сынғанын байқамаған?

• Жауабы:

• Жас баланың сүйегінің құрамын органи-

калық заттар өте көп болуынан сүйектері ма-

йысқақ келеді, кейде майысқақтығы сондай

сынғаныда байқалмай, тез бітіп кетеді.

№2 тапсырма. • Ересек адамның жасы ұлғая келе

сүйегінің құрамындағы қандай заттардың

көлемі көбейеді.

1. Органикалық заттардың көлемі иә,жоқ.

2. Бейорганикалық заттардың көлемі. Иә,

жоқ.

№3 тапсырма

• Екпетінен жатқан жас бала неге аяқта-

рының ұшын еш қиындықсыз басына жеткізе

алады, ал ересек адам бұл тапсырмасына

орындай алмайды.

• Жауабы: Жас баланың сүйегінің құрамын-

да органикалық заттардың мұлшері көп бо-

лады. Органикалық заттар сүйекке иілімдік

қасиет береді.

№4 тапсырма

• Сүйек құрамындағы кальцийдің мөлшері

төмендегенде сүйектің майысқақтығы арта-

ды.

Иә, жоқ.

Сабақтың сергіту сәті «Қара жорға» биін

билету арқылы жүргізілді.

92

Сабақ соңында оқушылармен кері байланыс

орнату мақсатында кестесі толтырылып

талданды.

Не білдім? Не үйрендім? Мен үшін

сұрақ?

«Бағалау» парағы бойынша оқушылар өзін-

өзі бағалады, өзара бағаланды (топ басшысы)

және мұғалім қорытындылап жинақтап

бағалады.

Үйге тапсырмаға §25. Сүйек типтері және

олардың байланысуы. сөзжұмбақ құрасты-

рып келуге тапсырмалар берілді.

Ә.ТАБЫЛДЫ. «ДАҚЫЛДАР ӘНІ»

Жұбатқанова С.М.,

Шалқар ауданы №1 МТ КММ

Мақсаты 1) Оқушыларға дақылдардың түрлері, оның пайдасы туралы

білімдерін жетілдіру.

2) Өз беттерімен түсініктерін жеткізуге, тіл байлықтарын дамыту.

3) Мәнерлеп оқуға, шапшаңдылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, әңгімелеу, баяндау.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Көрнекілігі: Дақылдар суреті, ребус, болжау әдісі, мақал-мәтелдер,

диафильм.

Психологиялық

ахуал

Психологиялық дайындық

Біз балдырған баламыз,

Құстай қанат қағамыз.

Дүниені аралап,

Оқып білім аламыз.

Оқушылар шеңберде

жиналып,мұғаліммен бірге

бүгінгі сабаққа сәттілік тілейді.

Қызығушылықты

ояту

Сабағыңды жөндеп,

Әзірленсең – еңбек

Қиындықтың бәрін

Еңбек қана жеңбек – дегендей біз

қазір қандай бөлімді оқып

жатырмыз ?

-Осы бөлімде қандай мәтін,

өлеңдер, мысалдармен оқып

таныстық?

-Олай болса, тірі табиғат дегеніміз

не ?

-Сонымен біз бүгін 3 топқа

бөлініп, топтық жұмыс жасаймыз.

І-топ: «Адамдар»

ІІ-топ: «Жануарлар»

ІІІ-топ: «Өсімдіктер»

-Ал, өсімдіктер неше түрге

бөлінеді ?

-Ағаш, бұта, өсімдік (шөп)

- Осы өсімдікке дақылдар,

жемістер, бақша өсімдіктері де

жатады.

Жаңа сабаққа деген

қызығушылықтары

оянып,ерекше ынтамен

кіріседі.

Мағынаны тану Ә. Табылдиев 1926 жылы қазіргі Жамбыл обылысы, Луговой

ауданында туған. Бұл кісі 24 жылдай мұғалім болған. Ол қазіргі

кезде сатиралық әңгімелері мен өлең-пьесаларының жинақтары

93

жарық көрді. Оның «Бірінші май» (1941), «Көңілді балалар»,

«Күлкінің кесірі», «Күздің кереметі», «Жылдардың біл қасиетін»,

«Наурыз тойы», «Алғыс» атты шығармалары мен өлеңдері бар.

Дақылдар әнін мәнерлеп оқып, түсіндіру.

Бидайдың екі түрі болады. Күздік және жаздық түрі болады.

Бидай — Оңтүстік Қазақстанда Алматы, Тараз қалаларында өседі.

Арпа – Қазақстанның Солтүстігінде және Шығысында өседі.

Тары – Батыс Қазақстанда Ақтөбе қаласында өседі.

Сұлы – Солтүстік Қазақстанда және Оңтүстік құрғақ климаты қажет

етеді. Суы мол жақсы жерде өседі.

Күріш – Іле, Шу, Сырдария өзенінің бойында өседі.

Оқулықпен жұмыс:

Мақсатты оқу әдісі:

1. Ең қадірлі тағам түрі туралы қай шумақта айтылған ?

Бидай өлең жолын мәнерлеп оқыту.

2. Елдің ырыс — құтын арттыратын өлең жолдары қай шумақта

айтылған ?

Арпа туралы мәнерлеп оқыту.

3. Қандай сұраққа жауап беретін түс туралы айтылған шумақты кім

оқып береді ?

4. Әсіресе жылқы малы жақсы көретін дақыл туралы қай шумақта

айтылған?

Сұлы туралы өлеңді мәнерлеп оқыту.

5. Осы дақылдардың ішінде суды өте керек ететін дақыл туралы қай

шумақта айтылған ?

Күріш туралы мәнерлеп оқыту.

Мәтінмен жұмыс

Ақын әр дақылдың қасиетін қалай сипаттайды ?

Сенің ауылыңда осы дақылдардың қайсысы көбірек өседі?

Оларды күтіп өсіруге сенің қолғабысың қандай ?

«Ребус»шешу

«Нан анасы — бидай» сөзі шығарылады.

Сөздікпен жұмыс:

Қарымы – өтеуі

Ақысы - алымды өтеу. Мыс: Дүкенге барғанда әр нәрсенің өз

ақысын төлеп бағасын, алымды өтеуді айтады.

Дәптермен жұмыс:

Мақалды жаздыру:

Арпа, бидай ас екен,

Алтын, күміс тас екен.

Сергіту сәті Жайқалған биік бидаймын,

Халқыма азық сыйлаймын.

Сіңірген еңбек мен үшін

Алады алғыс біз үшін.

Ой сергітеді, шаршағандары

басылады

Ой толғаныс Тірек сызықтарымен жұмыс: Оқушылар өз ойларын сызбаға жазады.

І-топ: Адамдар

Көреді ,сөйлейді, естиді, тамақтанады

ІІ-топ: Жануарлар

Жүгіреді, көбейеді, қоректенеді, естиді

ІІІ-топ: Өсімдіктер

Өседі, көбейеді, қоректенеді, ауамен демалады

Өзбетімен жұмыс:

94

«Ойыңды түй» әдісі:

І топ: «Адамдар» тобы:

Ә. Дүйсенбиевтің «Не деу керек ?» атты өлеңін өз орындарына

қойып құрастыру.

ІІ топ: «Жануарлар» тобы:

Мақал-мәтелдерді жалғастыру: Төрт аяқты бота … (тату)

Сиырдың сүті … (тілінде)

ІІІ топ: «Өсімдіктер» тобы:

Табиғат өсімдіктерді бейнелету. (сурет салдыру)

«Венн диаграмма» құрастыру:

«Бес жол» өлең:

Дақыл

Қатты, өнімді

Өседі, піседі, қоректенеді.

Дақыл – адамға пайдалы өсімдік.

Дән.

Үйге тапсырма Өлеңді жаттау Күнделіктеріне жазып алады

Бағалау Смайликтерді өзі қалаған нұсқаға

жабыстырып, өз-өздерін

бағалайды.

Смайликтер арқылы өз жұмыс-

тарын бағалап шығарады.

ТІЛ ЖҮЙРІКТЕ КІМ ЖҮЙРІК?

Искакова Ш.С.,

Ақтөбе қаласы №2 жалпы орта білім беретін мектеп гимназия

Мақсаты: Оқушылардың әдебиеттік оқу

пәнінен алған білімдік деңгейлерін байқау,

саралау.

Сабақтың міндеттері:

1. Оқушылардың зеректік қабілеттерін дамы-

тып ой-өрісін кеңейту, білімге құштарлығын

арттыру, озық ойлы оқушыны анықтау.

2. Оқушылардың сөздік қорларын молайту,

дүниетанымдарын кеңейту, тіл байлығын,

шығармашылық қиялын, логикалық ойлау

қабілетін дамыту.

3. Өз мүмкіндігін дұрыс пайдалана алатын

зерделі тұлғаны тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

І. Кіріспе бөлім

Сайыстың бөлімдерімен таныстырып өтейін:

1.«Сәлем сөздің анасы» таныстыру.

2.«Қатесіз жаз!» сайысы

3. Сөз құдіреті. Сөз тіркестерінің мағынасын

ашу

4. Асыл сөз. Сөз жасыру

5. «Портреттер сөйлейді».

6. «Кім шапшаң?»

7. Ас адамның –арқауы

8. Сенесіз бе?

9.Бейне сұрақ

Ұрпақсыз мына өмірде кім түледі?

Жақсы ұрпақ- еліміздің шын тірегі

Ортаға шығып таныстырсын өздерін

Білімді ұрпақ еліміздің жас түлегі - деп

оқушылар өздерін таныстырады

ІІ. Негізгі бөлім

«Сәлем сөздің-анасы»

Тілім барда қазағым бар, халқым бар

Дәстүрім бар, ата жолы салтым бар

Туған тілде сыры терең жаным бар

Туған тілде әнім менен сәнім бар!

Екінші айналым «Қатесіз жаз!».

Өсімдіктер

Жануарлар Өседі, көбейеді,

қоректенеді,

тірі табиғат

95

Шарты: Бұл айналымда берілген сөзді

қатесіз әріптеп айтып, екінші оқушы қағаз

бетіне қатесіз жазу қажет.

І топ

ІІ топ

Шарықтатып, шырқатып тамсандырған

талайды,

Әуелеген әсем ән көк аспанға тарайды.

Өнерпаз ұрпақ мерейі биіктерге жетелеп,

Қазағымның көгіне бақ боп мәңгі жанғайды

Келесі айналым «Сөз құдіреті» Шарты:

Берілген сөз тіркестерінің мағынасын ашу

І, ІІ топтар

Төбе шашы тік тұрды

Таяқ тастам жер

Бүйрегі тартып тұр

Ит өлген жер

Қас пен көздің арасында

Қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған

заман

Оқу, білім жанған шырақ, ойласаң

Үйренерсің іздеп көрсең, қоймасаң

Қу өнерді, бу беліңді жігер сал

Пайда аларсың, ізденуге тоймасаң, - деп

келесі айналымға көшейік. Келесі айналым:

«Асыл сөз». Шарты: Жасырылып берілген

сөздердің балама сөзін ашып айту.

«Асадал» деген не?

А) ас ішетін ыдыс

Ә) еттен жасалған тамақ

Б) ас салатын жиһаз

Сықырлауық деген не?

А) бала ойыншығы

Ә) киіз үйдің есігі

Б) Көне жиһаз

Осы, міне мереке басталғаны,

Сайыста көңілдердің тасқан шағы.

Сәнді болсын қазақтың жарастығы,

сәтті болсын әр қадам басқандары

Бесінші бөліміміз «Портреттер сөйлейді»

Шарты: Фотосуреттерден атақты жазушы-

лардың аты-жөнін табу.

І топ

ІІ топ

Кім шапшаң?» кезеңі

Көшбасшылар ортаға келіңдер.

І-топ

1.Қазақта тұңғыш дүние жүзінің атағын

алған палуан кім?

2. Жабайы аңдарды өсіретін жер

3. «Менің атым Қожа» авторы

4. Білім таппай мақтанба

5. Ең киелі құс

6. ҰБТ қандай сөз

7.Түйенің сүті

8.Қыз қуу деген не?

9. Ас атасы не?

10. Күй атасы кім?

ІІ- топ

1.Ұлттық аспап

2. Тұңғыш президент күні

3. Сөз өнері

4. Тұңғыш қазақ ғарышкері

5. Жылқының сүті

6.Қошқармүйіз деген не?

7.Қаз қаз балам, қаз балам өлең жолы сәбиге

арналып қай сәтте айтылады?

8 Қорқыттың аспабы

9. 7 түрлі тағам қосылатын тағам

10 Күш атасы кім?

«Ас адамның –арқауы» кезеңінде екі топқа

ұлттық тағамдар ұсынылады топ оқушылары

бірлесіп қалай жасалатын жолдарын ашып

айтулары қажет.

Арманға алда күткен асығармыз,

Біз қалай жалын атпай басылармыз.

Жол жүру ережесін жақсы біліп,

Сақтықта тұра алатын жас ұланбыз.деп

келесі айналым «Сенесіз бе?» деп аталады.

96

Шарты: Топтағы әр оқушы алдын ала

сұрақтар дайындап қарсылас топтарындағы

оқушыларға жасырып келісетіндгін немесе

келіспейтіндігін айтулары қажет.

Жек жат кім, жұрағат кім, жамағат кім

Көңіліне тоқып бәрін жүрмей мекен

Салт-дәстүр,әдет-ғұрып атауларын

Кәнеки, сайыскерлер біле ме екен

«Бейне сұрақ» кезеңі

Шарты: Ұсынылған бейне сұрақтан ұлттық

ойын мен салт-дәстүр түрлерінің атауларын

табулары керек.

1-бейне сұрақ 2-бейне сұрақ

3-бейне сұрақ

ІІ топ

1-бейне сұрақ 2-бейне сұрақ

ІІІ.Қорытынды бөлім

Міне, біздің елден алар бағамыз,

Көңіл кілтін адалдықтан табамыз.

Әрқашанда жолықтырсын аман-сау

Ән-шашудың шымылдырығын жабамыз.-дей

отырып әділ қазыларға сөз береміз.

Барлығыңызға рахмет сау болыңыздар!

ҮЛЕС. ЖАЙ БӨЛШЕКТЕР

Канымкулова Д.В.,

Мұғалжар ауданы Құмжарған орта мектебінің математика пәні мұғалімі


Білімділік. Бөлшек, жай бөлшектер ұғымы-

мен таныстыру. Жай бөлшектерді оқу мен

жазу дағдыларын дамыту. (слайд 2)

Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау

қабілетін және зейінін дамыту, пәнге деген

қызығушылығын арттыру топпен , жұппен

жұмыс жасауға,өзіз-өзі бағалауға үйрету.

Тәрбиелілік: Уақытты тиімді пайдалануға,

жүйелі ойлауға, ұқыптылыққа, шапшаңдық-

қа, компьютерлік сауаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа оқу материалын

игерту.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Әдіс-тәсілдер: Кембридж тәсілі

Сабақта қолданылатын көрнекі құралдар:

интерактивті тақтада дайындалған слайдтар,

тапсырмалар, оқулық, жұмыс дәптері, оқу-

шыларды бағалау плакаты және электронды

бағалау кесте және эмоционалдық жағдай

плакаты, стикерлер, маркерлер, желім,

қайшы, сызғыш.

Сабақтың жоспары:

1 Ұйымдастыру кезеңі.(2-3мин).

Оқушыларды түгендеу және екі топқа бөлу.

Үй тапсырмасын қайталау.(постер құру.

Топтық жұмыс). (7мин).

2. Мағынаны тану.(15мин).

Жаңа тақырып түсіндіру.

Компьютерде тапсырмалар орындау. (Кар-

точка бойынша жұптық жұмыс). (15мин).

С е р г і т у сәті. (2мин)

3. Рефлексия

Бекіту және бағалау. Үй тапсырмасын беру.

Көңіл-күй көрсету. (3мин).


Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушылармен амандасамын және түгендей-

мін. Мұғалім оқушыларға сабақты жақсы ті-

лектермен бастайды, және оқушылар да бір-

біріне тілектерін білдіреді (қолдарымен пар-

талас оқушыларға хлопок) Қиылған қағаз-

97

дарға «Жай сандар» және «Құрама сандар»

деп жазып, екі топқа бөлемін.

Әр топта 5 оқушыдан. Топ басшы, хатшы,

хабарлаушы, тәлімгер, уақыт белгілеуші мін-

деттерін оқушылар өздері белгілеп алады.

Уақыт белгілеушіге уақытты қатаң қадаға-

лауды тапсырамын.

Үй тапсырмасын қайталау сұрақтары:

1. Ауызша есептеулер, актуализация

знаний

-Егер өрнектің мәнін дұрыс есептеп, жауап-

ты кему ретімен оқысаңыз бүгінгі сабағы-

мыздың тақырыбы шығады.

15 х 10 Е

24 х 3 С

0 х 17 И

125 х 8 Л

520 : 10 Т

40 x 60 Ү

Жауабы: ҮЛЕСТЕР Мотивация. Жаңа

тақырыпты түсіндіру

- Мұғалім: Оқушылар кім бұрын үлес деген

сөзді қолданды, үлес дегенді қалай

түсінеміз? Мультфлм «Апельсин» (слайд 5)

- Жануарлар қандай жидекті бөлісті?

(апельсин)

- Ол неден құралды? (Бірлей үлестер,

бөліктер) (слайд 6)

- Апельсинді үлестіргенде үлестер қандай

болды ? (тең)

- Сонымен , үлестер қандай ? (Үлестер – тең

бөліктер)

- Жарайсыңдар!

- Міне, біздер бүгінгі жаңа сабақ

тақырыбына келдік.

-Дәптерлерімізді ашып, бүгінгі күнді, сынып

жүмысы, сабақтың тақырыбы «Үлестер. Жай

бөлшектер»- деп жазып аламыз. (слайд )

- Мұғалім: Егер бүтін заттарды натурал

сандармен жазсақ - 1,2, 3, …

- Үлестерді қалай жазуға болады деп

ойлайсыздар? (Оқушылар тақтаға өз

нұсқаларын жазып көрсетеді. Мұғаліммен

пікір алысады.)

-Сонымен тағы қайталаймыз, үлес дегеніміз

не? (Үлестер ол тең бөліктер)

- математикада үлестерді бөлшек сызығы

арқылы жазады.11

5(слайд6)

- оны «жай бөлшектер» дейміз.

-Окулыктарыңыздан тақырыпты шолып өтіп

постер жасаныздар

Постер жасалып болғасын, әр топ хабарлау-

шысы ортаға шығып постерін қорғайды.

Қорғау кезінде басқа топ мүшелері көмекте-

суіне болады. Постер қорғалып болғасын, әр

топ басқа топ жұмысын критерий бойынша

бағалайды. Бағалау плакатына стикерлер

жапсырады.

Бағалау плакаты (топтық бағалау).

Критерий бойынша бағалау

критерийлер Жай сандар Құрама сандар

хабарлануы

көркемделуі

қателері

Жалпы орташа баға

- үздік

- - орта

- төмен

Бекіту тапсырмалары:

Толықтыруды қажет ететін тест

• Алым бөлшек сызығының ... жазылып,

нешеуі алынғанын білдіреді.

• Бөлім бөлшек сызығының ... жазылып,

нешеге . . .

• бөлінгенін білдіреді

• Егер бөлшектің алымы 1 саны болса, онда

ол ....бөлшек.

• Егер ең үлкен ортақ бөлгіш 1-тең натурал

сан болса онда олар . ..

• Құрама санды жай сандардың көбейтіндісі

түрінде жазу құрама сандарды ........ деп

аталады

Математикалық диктант

Құмжарған орта мектебінде барлығы 108

оқушы білім алады. Олардың 54 ұл бала, 54

қыз бала. 5 сыныпта 9 оқушының 4 ұл, 5 қыз

бала

1. 5 сынып оқушылары мектеп

оқушыларының ___ бөлігін құрайды.

2. 5 сыныптың ___ бөлігі ұл, ал ___ бөлігі

қыз балалар.

3. Мектеп оқушыларының ___ бөлігі ұл, ал

___ бөлігі қыздар.

4. 5 сыныпта ұлдар барлық ұлдардың ___ ,

ал қыздар барлық қыздардың ___ бөлігі.

Оқулықпен жұмыс № 406,407

2.Мағынаны тану.Р е ф л е к с и я.Үй

тапсырмасы № 410,412

«Топ басшы өз тобының мүшелерін өзі жеке

бағалайды.

Қорытынды бағалау

98

ҚАР АСТЫНДАҒЫ ҰЯЛАР (аңшының әңгімесі)

Касимова Ж.А.,

Әйтеке би ауданы Белқопа орта мектебі


Білімділік: Оқушыларды «Қар астындағы ұя-

лар » танымдық әңгімесімен таныстыру.

Әңгіменің мазмұны мен идеясын меңгерту.

Дамытушылық: Оқушыларды сауатты, мә-

нерлі, әсерлі оқуға баулу. Шығармашылық-

пен жұмыс істеуге ықпал ету, ойлау шебер-

лігі мен сөйлеу мәдениетін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушылардың өнерге, білімге де-

ген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгеру сабағы..

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Әдіс-тәсілдері: түсіндіру, сұрақ-жауап, көр-

некілік, түсіндіру, ойын.

Көрнекілік: Тақырыпқа байланысты сурет-

тер, қимақағаздар.


І. Ұйымдастыру кезеңі: Орнымыздан тұрайық,

Амандасып алайық.

Тәртіпті болып әрқашан,

Кілең бестік алайық.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру “Арпалыс” мәтінді түсініп оқу,түсінік айту.

• Әңгімені неге “Арпалыс

“деп атаған?

• Ағалы –інілі неге

боранда қалған?

• Қой бағу кәсібі оңай ма?

III.. Жаңа материалды меңгерту

- Балалар, қараңдаршы сыныпта бір жануар-

лардың ізі жатыр. Бұл қандай жануардың ізі

екендігін таба аламыз ба екен, қане көрейік?

Ойын: «Ненің ізі?»

Ойын шарты: Оқушылар суреттегі іздерді

қарап қай жануардың ізі екендігін табуып

айтады.

Әңгіме жүргізу.

Оқулықпен жұмыс - Мәнерлеп оқып беру.

- Мазмұнын түсіндіру.

- Мәтінді оқушыларға тізбектей оқыту.

Сергіту сәті Қорыққанда: «ой» дейміз,

Таң қалғанда: «ах» дейміз,

Шаршағанда: «Уф» дейміз

Кейігенде: «Ей-е»дейміз

Біліп алып: «Е-Е »дейміз

Қуанғанда : Ха-ха дейміз

Сөздікпен жұмыс.

Оқушылар түртіп алу жүйесі бойынша қол-

дарына қалам алып, өздері үшін түсініксіз

сөздердің астын белгілеп отырады. Сол сөз-

дердің мәнін ашу, түсіндіру.

Кеуек ─ қоянның іні

Құр мен шіл қар астын қорғаласа, кешікпей-

ақ боран болады.

Сұрақтар мен тапсырмаларларды

орындау.

1. Әңгімеде жылдың қай мезгілі суреттелген?

Оны неден аңғардың?

2. Қыста құстар қалай тіршілік етеді екен?

3. Қандай құстар қыста жылы жаққа кетпей

қалады?

ІІІ. Сабақты бекіту

Суретпен жұмыс

Қысқы жануарлар тіршілігі

99

1. Қар астындағы шілдердің ұялары туралы

айтылатын жолдарды тауып оқы.

2. Тәжірибе жасап көр.

Қатты аяз күні шөлмектерге су толтырып,

аузын мықтап бекіт. Түнге қарай біреуін

қардың астына көміп, екіншісін қардың

үстінде қалдыр. Ертеңіне шөлмектерді келіп

қара. Бақылағаныңды әңгімеле.

Ойын: Не қайда қыстайды?

ІV.Үйге тапсырма: Әңгімені мәнерлеп оқу.

Түсінік айтуға дайындалу.

V. Оқушы білімі мен белсенділігін

бағалау.

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛУЫ

Кенешова Ж.А.,

Мұғалжар ауданы Ембі қаласы № 3 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі


Білімділік: Оқушылардың тарихи оқиғалар

жөнінде өз көзқарасын қалыптастырып, өз

бетінше қорытынды жасауға, ізденіске дағ-

дыландыру.Саяси оқиғаларды өз бетінше тұ-

жырымдай білуге бағыт беру. Тірек-сызба-

лар, танымдық тапсырмалар бере отырып,

оқушылардың тарихи танымын кеңейту, өт-

кен және қазіргі оқиғалармен салыстыра

білуге үйрету.

Тәрбиелік: Хандықтың негізін қалаған

Керей мен Жәнібек хандар және ҚР

Президенті Н.Ә.Назарбаев портреті арқылы,

оқушылардың жеке тұлғалық қасиетін қа-

лыптастыру, олардың өз еліне, жеріне деген

сүйіспеншілігін қалыптастыру.

Сабақтың түрі: сабақ

Сабақтың типі: дәстүрлі емес

Сабақтың әдісі: Сын тұрғысынан ойлау тех-

нологиясы, шығармашылық ізденіс жұмыс-

тары, театрландырылған көрініс, топтық

жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: суреттер, тірек схе-

малар, Елбасы жолдауы, кестелер, Қазақ хан-

дығы және Қазақстан картасы, мультимед.

Слайд


І. Ұйымдастыру бөлімі

ІІ. Сыныпта ынтымақтастық атмосферасын

ұйымдастыру, шеңберде тұрып жақсы

тілектер айту.

Сынып оқушыларын тарихи тұлғалар

аттарымен бөлу.

1-топ Хандар тобы

2-топ Батырлар тобы

3-топ Билер тобы

ІІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Тапсырма: Төмендегі сұрақтарға жауап

бере отырып, кестені толтыр.

1. Қазақстандағы Қазақ хандығының

құрылуы қарсаңында саяси жағдай қандай

дәреже еді?

... өзінің үшкір тұмсығымен ағаш

қабықтарын теседі. Қабық астынан

түрлі жәндіктер мен дернәсілдерді

тауып қоректенеді. Ол ағаштарды

зиянкестерден қорғайды «орман

дәрігері» деп те атайды

... және олардың дернәсілдері ағаш

қабықтарының арасына тығылады.

Қыста орманда суық, ал апан іші

жылы әрі жайлы болады. Мұнда ....

ұйықтайды. Қыста аналық аю

балалайды.

Қыста ... қар астынан азық табу

өте қиын. Сондықтан аламан,

саршұнақ індеріне азық жинап

алып, қыстай соны қорек етеді.

Ал кейбір ... қыс бойы ұйқыға

кетеді.

... , құмырсқа, көбелектер қыста

інге немесе қуыстарға тығылып,

ұйқыға кетеді.

... түні бойы жүгіріп қорек із-

дейді, ал күндіз бұта астына

жасырынып демалды.

100

2. Біртұтас қазақ мемлекетінің құрылу

қарсаңында этникалық жағдай қандай

болды?

3. Қазақ хандығының құрылуына

экономикалық дамуы қалай әсер етті?

Саяси жағдайы Этникалық жағдайы Экономикалық жағдайы

Ақ Орда ыдырап, бірне-

ше хандық пен ұлыстар

пайда болды. Олардың

өзара жер, билік үшін та-

ластары, ел ішінде бей-

берекетсіздікті туғызды

немесе саяси бытыраң-

қылық болды.

Қазақстандағы ру-тайпалардың тілі ділі,

діні, әдет-ғұрпы, салт-санасы жағынан

бір-біріне ұқсас болды. Бірақ елдегі саяси

бытыраңқылық бір ұлттық мемлекет

қүруға ешбір мүмкіндік бермеді. Қазақ-

станда өмір сүрген тайпалар негізінен үш

аймаққа шоғырланды: Дешті Қыпшақ,

Оңтүстік Қазақстан, Жетісу.

Бұл аймақтарда өмір сүрген

тайпалар жартылай көшпелі,

отырықшы егіншіліпен

айналысты. Шаруашылықтың

әр саласы бойынша өзара тығыз

байланыс болды. Ұлы Жібек

жолы сауда-саттық байланысты

дамытты.

Бұл міндеттің шешілу үшін Қазақ хандығын

қүру қажет болды, сәтті тарихи жағдайлар

қалыптасты.

ІV. Жаңа сабақ

Тақырыбы: Қазақ хандығының құрылуы

Жоспар:

1. Қазақ хандығының құрылуының алғы-

шарттары

2. Қазақ хандығының құрылуы. Қазақ хан-

дығының негізін салушылар:Керей мен

Жәнібек

3. Қазақ хандығының нығаюы

Ой қозғау.

Миға шабуыл:

1. «Үшқоңыр» әні орындалады

2. «Қазақ елі» көп сериалы анимациялық

фильмін көрсетемін.

3. (слайдтан Керей мен Жәнібектің суреті

шығады)

І. Қазақ халқының саяси бытыраңқылығын

жойып, мемлекет етіп құру. Ақ Орданың би-

леушілері Орыс ханның ұрпақтары Керей

мен Жәнібек сұлтандардың үлесіне тиді.

Алдымен екі тұлғаға тоқталып кетейік.

Керей хан алғашқы қазақ ханы. Ақ Орда ха-

ны Орыстың ұрпағы. (Орыс хан Тоқтақия

Болат Керей) Туған жылы белгісіз, шамамен

1470 ж қайтыс болған. Керей хан туралы

М.Х.Дулати «Тарихи Рашиди» атты еңбегін-

де кездеседі. Керей мен Жәнібек ханмен бір-

ге Қазақ хандығының негізін қалаған. Аңыз

бойынша Шу бойындағы Хан тауы етегінде

жерленген.

Жәнібек хан екінші қазақ ханы. Орыс хан-

ның шөбересі, Барақ ханның ұлы (Орыс хан

Құйыршақ хан Барақ хан Жәнібек). Туған

жы-лы мен қайтыс болған жылы белгісіз.

ХVғ. Үшінші атадан қосылатын ағасы

Кереймен тұспа-тұс өмір сүрген. Жазушы

М.Мағауин «Қазақ тарихының әліппесі»

атты еңбегінде «Жәнібектің қазақ тарихында

айрықша тұлға екендігінің белгісі ол халық

санасында ақылды әрі әділетті әмірші ретін-

де танылды. Ұлттық тарихымызда жай ғана

Жәнібек хан емес, ол халықтың бар игілігіне

ұйытқы болған аыл ұрық, ұлы әулеттің де

негізін салушы» деген екен.

ІІ. XV ғ. ортасында Әбілқайыр хандығында

жүргізілген тоқтаусыз соғыстар, ішкі фео-

далдық қырқысулар және оның ойраттардан

жеңілуі ел ішіндегі беделін түсірді.

Керей мен Жәнібек сұлтандар бұл тарихи

жағдайды дер кезінде, өз мақсаттарына ше-

бер пайдаланды. (слайдтан 1459 жыл Ұлы

көштің басталуы) деген сөз шығады. (көрініс

қойылады) «Үшқоңыр» әні қосылады.

Көрініс. «Сұлтандар кеңесі»

(Керей сұлтан мен Жәнібек сұлтан сұхбат

құруда, үйге бір топ ақсүйектер кіреді)

- Ассалаумағалейкум, ағалар.

- Уағалейкумсалам, төрлетіңіздер.

Ақсүйектер басшысы: Біз бір маңызды мә-

селемен келіп тұрмыз. Елді бей берекетсіздік

басып алды. Хан екем соғыстарды үдетіп, са-

лықты көбейтті. Әскери дайындықсыз, ба-

тырларды құдалау негізінде ойраттардан же-

ңілгені өздеріңізге мәлім. Бөлінетін кез кел-

меді ме екен?

Жәнібек: - Ия, сөздеріңіз рас, ханның қаһа-

рына жергілікті сұлтандар мен қарапайым

Бұл жағдайлар ел алдында қандай міндет қойып отыр?

Қазақ тайпалары мен руларын мемлекет етіп, біріктіру міндеті қойылды.

101

халық та ілігіп отыр. Өз алдымызға ел бола-

тын күн келді.

Керей: - Бар қазақты біріктіретін уақыт кел-

генін халық та түсінді, соңымыздан ереді деп

сенемін.

Жәнібек: - Елдігімізді сақтау үшін туған

жерден жырақтауымызға тура келеді. Моғол

ханы Есен Бұға туысымыз дулаттардың кө-

мегімен хан тағына отырды. Бірақ бауыры

Жүніс Темір әулетімен одақтасып ағасына

қарсы шығуда. Есен Бұға інісіне қарсы одақ-

тас іздеуде. Сонда жол тартсақ қайтеді?

Керей: Ия, көшсек көшейік. Сол жаққа кө-

шіп барып, Ұлы жүзбен бірігейік.

Сұлтандар: - Біз дайынбыз бастаңыздар

көшті. Біз сіздермен біргеміз.

Жәнібек: Кереке, ұзақ жолға шыққалы

тұрмыз. Өзінің бір бата беріңіз.

Керей:

Жолыңды Алла қолдасын,

Жаманшылық болмасын.

Кетілмесін тұлпарыңның тұяғы,

Қайырылмасын сұңқарыңның қияғы.

Барған жерде құшақ жая қарсы алсын

Жақсы адамдар, жайсаң жандар зиялы.

Жалпақ емес, жақсы жермен танысқын

Алла жебеп ұшқан құспен жарысқын,

Көңілің шат, ат-көлігің арымай,

Отбасыңмен аман-есен табысқын.

Әумин!

V. Мағынаны тану

Топтық тапсырмалар.

Топтастыру

Мәтін таратылып беріледі, талдайды, оқиды.

Әр топ өз тапсырмалары бойынша постер

қорғайды. Бір-біріне сұрақ қояды.

1-топ Қазақ хандығының құрылуының алғышарттары

2-топ Қазақ хандығының құрылуы

3-топ Қазақ хандының нығаюы

Әбілқайыр

хандығындағы ру-

тайпалардың саяси

жағдайы Қазақ хандығының

құрылуының

алғышарттары

Әбілқайыр хандығындағы ру-

тайпалардың саяси жағдайы Халық бұқарасының Әбілқайыр

ханға наразылығының күшеюі

Жәнібек пен Керейдің

Қазақ хандығын құруға

ұмтылуы

Моғолстан билеушісімен

қазақ сұлтандарының

келісімге келуі

Алым салықтың көбеюі Әбілқайырдың ойраттардан

соғыста жеңілуі

Қазақ хандығының

құрылуы

Әбілқайыр хандығынан бөлінді Моғолстан ханы Есенбұға

жер бөліп берді

1459 жыл Ұлы көш

басталды

1465 жылы Шу өзені өңіріндегі

Қозыбасы жерінде құрылды.

Қазақ хандығының құрылуы жайында

айтқан тарихшы М.Х.Дулати

Қазақ хандығының негізін

қалаған Керей мен Жәнібек

Қазақ хандығының нығаюы

XV ғ. 50-70 жж. Керей мен Жәнібек

хандарға 200 мың адам қосылды.

XV ғ. 70 жылдарында қазақ хандары Сырдария

бойы мен оған жатқан Қаратау өңірін басып алды.

Сыр бойындағы қалалар Сығанақ, Сауран,

Созақ Қазақ хандығының күш-қуатын

арттырды.

Қазақ хандарының Сыр бойындағы қалалар

үшін Мұхамед Шайбанимен күресі 30

жылдан астам уақытқа созылды.

102

VI. Ой қорыту

І топ. Эссе жазу

ІІ топ. Венн диаграммасы (Қазіргі Қазақстан

мен Қазақ хандығы)

ІІІ топ. Бес жол өлең

Мұғалім сөзі: (Қазақстан Республикасының

Президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2014 жылы 11

қарашадағы «Нұрлы жол – болашаққа бастар

жол») Біздің жалпыұлттық идеямыз – Мәңгі-

лік Елді басты бағдар етіп, тәуелсіздініміздің

даму даңғылын Нұрлы жолға айналдырдық.

Қажырлы еңбекті қажет ететін, келешегі ке-

мел Нұрлы жолда бірлігімізді бекемдеп, аян-

бай тер төгуіміз керек. Мәңгілік ел – елдің

біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат

көзі. Ол «Қазақстан-2050» стратегиясының

ғана емес XXI ғасырдағы Қазақстан мемле-

кетінің мызғымас идеялық тұғыры. Жаңа

қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі –

Мәңгілік Ел. «Мәңгілік Ел» идеясының

бастауы тым тереңде жатыр. Осыдан 13 ға-

сыр бұрын Тоныкөк абыз «Түркі жұртының

мұраты – Мәңгілік Ел» деп өсиет қалдырған.

Бұл біздің жалпыұлттық идеямыз мемлекеті-

гіміздің тамыры сияқты көне тарихтан бас-

тау алатынын көрсетеді. Жалпыұлттық идея-

сы өміршең ететін – Елдің бірлігі. Елбасы

Н.Ә.Назарбаевтың Қазақ хандығының 550

жылдығын атап өту туралы берген сұхбаты

видео-ролик арқылы тыңдалады.

VII. Бағалау

Бағалау парағы

№ Оқушының аты-жөні І тапсырма

Ой қозғау

ІІ тапсырма

Мағынаны тану

Ой қорыту Қорытынды

1

2

3

4

VIII. Кері байланыс. «Екі жұлдыз, бір

тілек» стратегиясы

IX. Үйге тапсырма. Шығармашылық

тапсырма.

«Керей мен Жәнібек тұсындағы Қазақ хан-

дығы» тақырыбындағы тірек-сызбаларын,

тест тапсырмаларын дайындау.

SCHOOLS IN GREAT BRITAIN

Мамытова А.Х.,

Мұғалжар ауданы Құмжарған орта мектебінің ағылшын пәні мұғалімі

The aims of the lesson:

1. Educational: to enlarge the pupils‘

knowledge about education in GB. To practice

talking on the theme, working in pairs and

translating the sentences.

2. Developing: to develop thinking,

understanding habits, memory, reading and

writing skills.

3. Bringing-up: to bring up interest in learning

English, love and interest to the education of

GB.

The type of the lesson: mixed lesson

The methods: presentation, group and

individual work, questions and answer,

proverbs, complete the diagram.

The visual aids: an interactive board, a text-

book , cards.

Waited results: to be able to compare the

educational systems of GB and Kazakhstan.

The connection with other subjects: Kazakh,

Russian, Music.

The procedure of the lesson

I. Organization moment.

1. Greetings

2.Talking with a pupil on duty about date, day,

season and weather.

II. Warm-up

-Look at the interactive board .There are

proverbs about knowledge . Now find the

missing words and translate them into Kazakh

and Russian

III. Checking-up the home task.

Answer the questions.(T-P123)

IV. Guess the theme of the new lesson. So the

theme of our lesson is ‘‘Schools in GB’’

103

Our president N.A.Nazarbayev said: 'Every

person in our country must know three

languages: Kazakh as a state language, Russian

as a language of international communication

and English as a widespread language in the

world’.

Today you’ll show us your knowledge about

schools . Open your notebooks . Write down the

date and the theme of our lesson and

Nazarbaev’s words.

V. Presentation of the lesson

a)Vocabulary work

T:Repeat the words after me looking at the

board.

b)Types of schools

c)Educational system age of pupils.

There are 2 kinds of school in GB .They are

state and private schools. In GB children start

going to school at the age of 5. First they attend

the infant school from 5 to 7. They learn

numbers and how to add them.

Then they go to junior school from 7 to 11.

They have classes, read, do mathematics, write.

From 11 to 16 they go to secondary school

.There are some types of secondary school in

GB. They are: grammar, modern and

comprehensive schools. There are some private

schools in GB. Now they are called public

schools. The sons and daughters of the

aristocracy go to these schools.

d)School rules in GB.

Let’s read the school rules.

VI. Work with the text: Schools in GB.

Open your books on p.115 Ex.1

Let’s read the text one by one. The time is over.

VII. Fixing the new material.

a) working in groups. We’ll work with cards.

1 group- complete the sentences.

2 group- correct the sentences.

b)work in pairs: ask and answer the questions.

c) Make up sentences from these words!

1)Primary education lasts for 6 years.9

2)At the age of 11 children go to secondary

school.

3)There are some types of secondary school.

4)There are some private schools in England.

VIII. Let’s make a music pause!

IX. Conclusion. Draw the diagram:

X. Reflection. Make sentences.

What school subjects you are …

a) good at …

b) bad at …

c) interested in …

d) bored with …

e) keen on …

XI. Home task: to write a short essay about

school.

XII. Evaluation.

T: You were very active today .Thank you.

Your marks are…

The lesson is over .Good-bye!

ӘДЕБИЕТ ӘЛЕМІНДЕ

Махатова А.Ж.,

Әйтеке би ауданы Белқопа орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Мақсаты: оқушылардың ойлау қаблетін, ой

ұшқырлығын арттыра отырып ұйымшыл-

дыққа, жауапкершілікке, жинақы болуға жә-

не өз ойларын еркін түрде жеткізе білуге

тәрбиелеу, ұйымдасырушылық қаблетін

дамыту.

Көрнекілігі: плакаттар, суреттер, шарлар,

слайд, ребус, сөзжұмбақтар


І. Ұйымдастыру бөлімі

Мұғалім сөзі: Құрметті ұстаздар мен оқу-

шылар! Әдебиет сүйер қауым! Бүгінгі «Әде-

биет әлемінде» атты сыныптан тыс топтық

сайысымызға қош келіпсіздер! Онда уақыт-

ты созбай, сайыскерлерімізді таныстырайық.

Бәйгеге түспей жарыспай,

Жүйріктің бағы жанар ма?

Сүйсіндірсін сөздерді,

Шырқап салған әніміз,

Біздің сайыс сабаққа,

Қош келдіңіз бәріңіз.

Жарыстар да озатын,

Бәрінен алда болатын,

Болашаққа бүгіннен,

Білімге қол созатын

«Ер Төстік» және «Қобыланды» топтарын

Шақырамыз ортаға.

104

Мінекей, сайысқа қатысушы топтарымыз ор-

таға келді. Ендеше, осы сайыскерлеріміздің

әділ бағасын беретін әділ қазы алқаларымен

таныс болыңыздар:

Бүгінгі сайысымыз төмендегідей

кезеңдерден тұрады:

1. Таныстыру

2. Кім зейінді?

3. Жұмбақтар сыр шертеді

4. Түрлі түсті конверттер

5. Ойлан тап!

6. Шығарманы таны

Сайысымызды бастамас бұрын 8 класс

оқушысы Бақтыбаева Жаннұрды «Тек алға»

әнімен ортаға шақырамыз.

ІІ.Негізгі бөлім

І-кезең. Таныстыру кезеңінде әр топ өзде-

рін ортаға шығып таныстырады.

ІІ-кезең. «Кім зейінді?» кезеңінде «Жүйесін

тап» ойыны ойналады. Оқу білім туралы ма-

қалдың жүйесін тауып, екі топты қайсысы

тез оқи алатындығын байқайлады.

ІІІ-кезең «Жұмбақтар сыр шертеді» кезе-

ңінде «Әдебиет» сөзіне құралған сөзжұмбақ

шешіледі.

І топ:

С Ә Б І З

Д О П

Т Ү Й Е

Қ А Р Б Ы З

Л И М О Н

Е Р І Н

К І Т А П

1. Жер астында қызыл қыз отыр.(Сәбіз)

2. Таяқ жеген сайын ойнақтайды. (Доп)

3. Алабота тамағы,

Шөлге шыдай алады (Түйе)

4. Дөп дөңгелек доптай,

Іші қызыл шоқтай.

Дәмін татып көрсең,

Одан дәмді жоқтай. (Қарбыз)

5. Сырты сары , іші дәрі (Лимон)

6. Ти десем, тимейді

Тиме десем, тиеді (Ерін)

7. Сансыз ойлар бетімде

Сайрап жатыр әр тілде.

Керекпін мен әр күнде,

Өшпейді бір әркімде (Кітап)

ІІ топ:

С Ә Б І З

Қ Ұ Д Ы Қ

Е С Е К

Б Ұ Л А Қ

Р А Д И О

К Ө Л Е Ң К Е

Т Ұ Қ Ы М

1. Жаздай інге тығылып,

Жатқан қызыл түлкіні.

Құйрығынан суырып,

Әкелді әжем бір күні. (Сәбіз)

2. Өзі тоқ, көлеңкесі жоқ. (Құдық)

3. Қоян құлақты,

Жылқы тұяқты.

Сұрғылт түсті,

Көнбіс күшті. (Есек)

4. Аяғы жоқ жүреді,

Сылқ сылқ күледі. (Бұлақ)

5. Әрі шешен, әрі әнші, әр күйші,

Әр үйде бар, тапқышым қәне тапшы. (радио)

6. Қашсам құтылмадым,

Ұстасам қолыма тұрмады.(көлеңке)

7. Біреуін бердім,

Онын тердім. (тұқым)

IV- кезең «Түрлі - түсті конверттер» кезеңінде конверттегі сұрақтарға жауап

береміз.

Қызыл конверт

1. Тұрмыс салт жырлары дегеніміз не?

Түрлерін ата. (Күнделікті тұрмыста өлең

айту қазақтың ең қасиетті салты болған.

Ондай өлеңдерді жырларды сондықтан да

тұрмыс салт жырлары деп аталады. Түрлері:

бесік жыры, тұсаукесер, жар жар, той бастар,

беташер, жоқтау)

2. Ер Төстіктің достарын ата. (Таусоғар,

Көлтауысар, Желаяқ, Саққұлақ)

3. Басты тақырыбы ерлік, батырлық елін

сыртқы жаудан қорғау болатын жыр.

(Батырлар жыры)

4. Қобландының жары мен тұлпарын

ата.(Құртқа, тайбуырыл)

5. Қазыбек биге «Қаз дауысты» деген атақты

берген кім. (Қоңтаж)

Жасыл конверт

1. Мақал мәтел дегеніміз не? Еңбек туралы 3

мақал айт (мақалда көбіне нақыл сөздер

айтылады, жаманнан сақтандырып, жақсыны

үлгі етеді)

2. Хан жаманды «Барса келмеске» не үшін

жұмсады? Оған кімдер ой салды?

(Жаманның әйеліне үйлену үшін уәзірлері)

3. «Әсірелеу» дегеніміз не? (Суреттеген

затты немесе құбылысты шамадан тыс

асырып айту)

105

4. «Қозы Көрпеш Баян сұлу» жырындағы

зұлымдық иесі кім?

5. Абайдың өлеңдері неше саладан тұрады?

Түрлерін ата (үш салаға бөлуге болады,

өзінің шығарған өлеңдері, аудармалары, қара

сөздері)

Көк конверт

1. Ертегі дегеніміз не? (өмірде сирек

кездесетін немесе мүлде кездеспейтін, ойдан

шығарылған оқиғалар)

2. Кендебай қандай мақсатпен ханның еліне

барады? (Қойшы баланың ата –анасын

ханның зынданынан құтқару үшін)

3. «Шендестіру дегеніміз не?»(кереғар екі

затты немесе құбылыстықатар қоя отырып,

келесі бір заттың ұғымының құбылыстың

сипатын аңғартатын айшықтаудың бір түрі)

4. Махаббат пен сүйіспеншілікті жырлайтын

жыр қалай аталады?

5. Ахмет Байтұрсынұлының мысалдарын ата.

( «Қасқыр мен тырна», «Қасқыр мен мысық»,

«Өгіз бен бақа», «Ала қойлар»)

Сары конверт

1. Аңыз әңгімелер дегеніміз не? Аңыз

кейіпкерлерін ата (Аңыз белгілі бір адамның

атына іс әрекетіне байланысты туады. Аңыз

әңгімеде көбіне тарихта болған адамның

басына құралады. Асан қайғы, Жиренше,

Қорқыт, Жошы хан)

2. «Қырық өтірік» ертегісін неше оқиғаға

бөлуге болады?(Төрт оқиға бар 1. ханның

жарлығы. 2. Жоғалған құлын оқиғасы. 3.

Қоянның оқиғасы.4. Етіктің шатағы)

3. Өлең дегеніміз не? Өлең неден тұрады?

(Белгілі бір өлшеммен, қиыннан қиыстырып,

үйлесімді ырғақпен ұйқасып келетін өрнекті

сөз жүйесі. Шумақтардан, тармақтардан,

бунақтардан тұрады)

4.«Дүниеде не өлмейді?» (Жақсының аты.

Ғалымның хаты өлмейді)

5. М.Жұмабаев қай жылдар аралығында өмір

сүрді? (1893-1938жж)

V- кезең «Ойлан тап!» кезеңінде ребус

шешу. Оқушыларымыз ребустарын шешіп

болғанша «Арман» дуэтының орындауында

«Бабалар жыры» әнін тыңдайық

1-ші ребус жауабы: «Кітапсыз үй - қанатсыз

құс»

2-ші ребус жауабы: «Отан оттан да ыстық»

VI- кезең «Шығарманы таны» белгілі бір

шығармадан үзінді оқылады, соның қандай

шығарма екенін табу керек.

І топ

1.Оған разы болмасаң,

Өріс тола жылқым бар,

Не аяйтын сиқым бар

О,да болсын сенікі

Бір әділ жан менікі

Жіберші мені шешеке – дейді (Ер Төстік)

2. Тоқсан құлы бар еді

Тоқсанының бастығы

Естеміс деген ер еді

Естемісті көргенде

Жылқыға бала жөнелді. Қай шығармадан

алынған («Қобыланды батыр» жыры)

3. Ер жігіт ел жұрттың қаласындай,

Жақсы әйел әмме жұрттың анасындай.

Жақсыға ешкімнің де жаттығы жоқ,

Көреді бәрінде өз баласындай. Қай ақынның

өлеңі. (С.Аронұлы «Жақсы менен жаманның

айырмасы»)

ІІ топ

1. Бүгін қара бие құлындайды. Бұл

тоғызыншы құлындауы. Құлындаған күні

түнде құлын жоқ болып кетеді. Бүгін сол

биені өздерің күзетіңдер. Не болғанын өз

көздеріңмен көріндер дейді. («Керқұла атты

Кендебай»ертегісі)

2. Арыстанмын айбатыма кім шыдар?

Жолбарыспын, имаған қарсы кім тұрар?

Көкте- бұлт, жерде -желмін гулеген,

Жер еркесі -желдің жөнін кім сұрар? Қай

ақынның өлеңі (М.Жұмабаев «Мен кім?»)

3. «Бұл титтей май қай бүйірімді бұлтитады?

Онан да етігімді майлап алғаным олжа

шығар» депті. Қай ертегіден үзінді оқылды?

(«Қырық өтірік» ертегісі)

ІІІ. Қорытынды бөлім.

Осымен бүгінгі «Әдебиет әлемінде» атты

топтық сайысымыз өз мәресіне жетті.

Ендеше, әділқазы алқалары дайын боламын

дегенше «Қызғалдақ» би тобының

орындауында «Сүгір» биі.

106

ҚОЗЫ КӨРПЕШ-БАЯН СҰЛУ» ЖЫРЫ

Мединаева Г.М.,

Ойыл ауданы Құрман орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Жалпы мақсат: Көркем әдебиеттің негізгі жанрының бірі-эпостық поэмаға жататын

лиро-эпостық жырлар жайында теориялық түсінік беру. Қозы Көрпеш-

Баян сұлу жырын түсініп оқу.

Сілтеме: Мұғалімдерге арналған нұсқаулық

Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі

7-сыныпқа арналған әдебиет оқулығы

Үлестірме материалдары

Оқу нәтижесі: Көшпелі қазақ елінің салт-санасын, кәсібін аңғарады. Жырдағы

кейіпкерлердің іс-әрекетіне байланысты әрқайсысының басында болған

күйініш-сүйініштерін пайымдайды, мінез ерекшеліктерін байқайды, ой-

өрісі, дүниетанымы кеңейеді.

Топта бірлесіп жұмыс істеуге, қажетті іс-әрекетте оқушының өз бетінше

белсене орындауына мүмкіншілік беріледі.

Сабақта

қолданылатын

материалдар:

«Түртіп алу» стратегиясына байланысты, сызба кесте, ватман, мәтін.

Оқыту әдістері: Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пайдалану,

сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:

І. Оқушыларға

психологиялық

ахуал туғызу

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-

әрекеті

Оқушылар назарына «Табиғат тамашалары»

видеоролигін ұсынады. Түстер арқылы топтастырады.

Орындарында оты-

рып видеоролик та-

машалайды Ортаға

шығып берілген

түстерді таңдап, сол

бойынша топқа

бөлінеді.

ІІ. Қызығушы-

лықты ояту

«Ой қозғау стратегиясы»

1. Батырлар жыры туралы білетіндерін естеріне түсіріп, жырдың халықты-

ғын, жырдың басты кейіпкері ел қорғаушы батырдың күш-құдіреті, патрио-

тизмі, Отанды сүюі, еңбекшілдігі, зор адамгершіліктің иесі болатындығы

жайлы, өзіне тән шарттылығын оқушылардың өздеріне дәлелдету.

2. Кіріспе сөз (мұғалімнің). Көркем әдебиеттің негізгі жанры жайында, түр-

лері жайында айта келіп, авторы белгісіз халықтық мұра болатындығын,

олардың туу негізінде шындық болмыс жатса да, шығарушылардың ой-

санасының әлі сәбилігімен байланысты қиял араласып отыратындығын және

халықтың ауызша шығармашылығының негізінде туған зор оқиғаны жыр

еткендігін, жыр өлеңмен жазылған ірі шығармалардан эпостық жырлар туа-

тындығын баяндай, отырып, осы эпостық жырлардың бір түрі- лиро-эпос-

тық жырлардың өзіндік ерекшеліктерін түсіндіру, теориялық анықтама беру.

3. Дәптермен жұмыс.

Теориялық түсініктерді әдебиет дәптеріне жаздыру.

4. Оқулықпен жұмыс. Жырды оқыту.

Мәнерлеп түсініп оқу.

5. Сөздік жұмыс

107

Қосымша

ақпарат

Қозы Көрпеш — Баян Сұлу — XIII-XIV ғасырлардан

бастап жырланып, XIX ғасырдың ортасында қағазға

түскен қазақ халқының лиро-эпостық жыры. Поэма

Сыбанбай, Бекбау, Жанақ, Шөже ақындардың

орындауында ауызша таралған. 20-ға жуық нұсқасының ішінен ең белгілісі -

Жанақтың нұсқасы. Алғаш ел арасынан жинап, хатқа түсіргендер:

Г.Саблуков (1830), Ғ.Дербісалин (1834), А.Фролов (1841), Шоқан Уәлиханов (1856). Жырдың мазмұнын М.Путинцев орыс тіліне аударып бастырды

(1856), кейін В.Радлов "Түркі тайпаларының халық әдебиеті үлгілері"

жинағының 3-томына еңгізді (1870).

ІІІ. Жаңа

тақырып

Жыр мәтінін құр оқумен шектелмей жырдағы білім мен

мәдени құндылықтарды игеру ісін топтасып,

ұжымдасып мұғалім көмегінсіз өздері дербес атқарады.

Құр мәлімет алумен шектелмей, өз пікірлерін ашық

айтып өзара сұхбат жүргізуге жағдай жасайды.

а) Жеке жұмыс I.W.S.E.R.T-стр. ұсынамын, өйткені бұл

ұтымды құрал, өздері оқыған «Қозы Көрпеш-Баян

сұлу» жырынан түсінігін тексеруге, өз ойын айтуға

басшылық жасайды.

ә) Жұппен жұмыс. «Түртіп алу» стратегиясы бойынша

кесте жасалынады және сол кестеге -жырды

қаншалықты түсінгендерін әр түрлі белгілермен

белгілейді. Топтың тақырып туралы ой қозғауы

V – Олардың білетіндері.

+ — Олардың үйренгендері.

= — Менің ойлағаныма кері, келісе алмаймын.

? – Мені жұмбақтандырады.

Сабақты, үйренгендерін бекіту.

Сабақты мұқият

тыңдап, есте сақтау.

Топпен

ынтымақтастықта

қарым- катынас

жасау. Сұрақтарға

жауап беру, өз

ойларын айту,

талқылау.

IV.Шығарма-

шылық жұмыс

Ғашықтық жырдың, батырлық жырдан айырмашылығы

сүйіспеншілік, достықтың ең басты мәселесі деген бір

пікірге келу.

Оқушылар

сұрақтарға жауап

береді

V.Қорытын-

дылау

Топпен жұмыс: Лиро - эпостық жырлардың түрлерін

топтастыру.

Лиро - эпостық жырлар

↓

«Қозы Көрпеш - Баян сұлу»

Айман – Шолпан

Сұлушаш

Қыз жібек

Ләйлі – Мәжнүн

Құсырау – Шырын

Қалқаман - Мамыр

Білу, түсіну,

қолдану. Әр топ-

тың спикері шығып

қорғайды

VI. Үйге тап-

сырмасын беру

Лиро-эпостық жырлар туралы оқып келу және жырдан

үзінді жаттау

Үй тапсырмасын

білу, түртіп алу

VII. Бағалау Формативті бағалау Топтардың бірін-

бірі бағалауы

VIII.

Рефлексия

Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы

қысқаша жаздыру

«Екі жұлдыз, бір

тілек »

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D1%80%D0%BE-%D1%8D%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8B%D2%9B_%D0%B6%D1%8B%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D2%9B_%D0%A1%D0%B0%D2%93%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D2%9B%D2%B1%D0%BB%D1%8B

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D3%A9%D0%B6%D0%B5_%D2%9A%D0%B0%D1%80%D0%B6%D0%B0%D1%83%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D2%B1%D0%BB%D1%8B

http://kk.wikipedia.org/wiki/1830_%D0%B6%D1%8B%D0%BB



http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%BE%D2%9B%D0%B0%D0%BD_%D0%A3%D3%99%D0%BB%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2




108

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНЫҢ ҚҰРЫЛҒАНЫНА 550 ЖЫЛ!

Мунайтбасова Н.М.,

Новый орта мектебінің і тарих пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға Қазақ

хандығының құрылуын және 550 жылдығын

мерекелеудің мәні мен бүгінгі таңдағы тари-

хи маңызын толық түсіндіру. Жас буынды

ұлттық мәдени құндылықтарымызға құрмет-

пен қарауға, ұлы бабаларымыздың асқақ ар-

маны тәуелсіздік, ел мен жерді қорғау екенін

ұғындыра отыра, бірлік пен ынтымақты сақ-

тауға, қазақстандық патриотизмге тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Техникалық құрал,

слайдтар, бейнеролик, дидактикалық мате-

риалдар.

Мұғалімнің кіріспе сөзі: Ерліктің арқауы,

елдіктің бастауы Қазақ хандығының құрыл-

ғанына 550 жыл! Қазақстан біздің аумағы-

мызда дәуірлеп өткен сақ, үйсін, ғұн және

басқа да этникалық қоғамдастықтар мен

мемлекеттік құрылымдардың мұрагері.

Мұхаммед Хайдар Дулати «Тарихи Рашиди»

атты еңбегінде былай дейді: «Ол кезде Дешті

Қыпшақты Әбілхайыр хан биледі. Ол Жошы

әулетінен шыққан сұлтандарға күн көрсет-

педі. Нәтижесінде, Жәнібек хан мен Керей

Моғолстанға көшіп барды. Есенбұға хан

оларды құшақ жая қарсы алып, Моғолстан-

ның батыс шегіндегі Шу мен Қозыбасы ай-

мақтарын берді. Олар барып орналасқан соң,

Әбілхайыр хан дүние салды да, өзбек ұлы-

сының шаңырағы шайқалды. Ірі-ірі шиеле-

ністер басталды. Оның үлкен бөлігі Керей

хан, Жәнібек ханға көшіп кетті. Сөйтіп,

олардың маңына жиналғандардың саны 200

мыңға жетті. Оларды өзбектер - «қазақтар»

деп атады. Қазақ сұлтандары 870 жылдары

(1465-1466 жж) билей бастады...». Жалпы,

бұл еңбек Моғолстан хандығы тарихына

арналған. Алайда сол кездегі саяси жағдайға

байланысты Қазақ хандығы туралы да көп

мәлімет келтірілген. Бабаларымыз «Ошақ-

тың аяғы үшеу, жағар оты біреу» деген ма-

ғыналы сөзді бекер айтпаған. Осы ұлағатты

ұғым бізді береке-бірлікке үндеп, ұрпақтар

сабақтастығының тұтастығына шақырады.

Тарихшылардың саралауына қарағанда, Қа-

зақ хандығы құрылғанға дейін Ертістен

Еділге дейін созылған ұланғайыр далада үл-

кенді-кішілі саяси құрылымдар, үлкенді-

кішілі мемлекеттер өмір сүрген. Мұның бәрі

Қазақ хандығына дейінгі ізашар буын-

бунақтар, Қазақ елі деген алып бәйтеректің

өзегіне нәр берген түптамырлар, қайнар бас-

таулар. Сол себептен де Елбасы Н.Назарбаев

«Тарих толқынында» атты кітабында «Қазақ

хандығы Орталық Азия аумағындағы алғаш-

қы ұлттық сипаттағы мемлекет болды», -

дейді. Бұгінгі күні Қазақ хандығының ұрпа-

ғы «Мәңгілік Ел» дербес те, дамыған мемле-

кет құрып, береке-бірлікте тәуелсіз өмір сү-

руге ұмтылған халықтың арман-мұратының

жиынтық идеясы. Бүгінде ол Елбасы

Н.Ә.Назарбаевтың 2014 жылғы 11 қарашада-

ғы халыққа Жолдауында жаңа деңгейдегі

мемлекеттік дамудың стратегиялық бағыты

ретінде жалғасын тауып келеді.

1 – жүргізуші:

Алыстан «Алаш» десе аттанамын,

Қазақты «Қазақ» десе мақтанамын.

Мен – қазақ, әкем – қазақ, шешем – қазақ,

Мен неге қазақтықтан сақтанамын!

2 – жүргізуші:

Мен қазақпын мың өліп, мың тірілген,

Жергөгімде таныстым мұң тіліммен.

Жылағанда жүрегім күн тұтылып,

Қуанғанда күлкімнен түн тірілген.

Сахнаға Есен-бұға, ақсақалдар мен билері

шығып отырады.

Уәзір: Алдияр тақсыр, сізге Әбілқайыр хан-

дығынан Керей мен Жәнібек сұлтандар келіп

тұр.

Есен-бұға: Кірсін!

Керей мен Жәнібек: Ассалаумағалейкум! –

деп бастарын иіп амандасады.

Есен-бұға: Келген шаруаларыңды айтыңдар!

Керей: Ойраттардан жеңілген Әбілқайыр хан

ашу-ызасын қол астындағы халықтардан

алып, жазалай бастады.

Жәнібек: Салықты көбейтіп, тайпамыздың

берекесін алуда.

Керей: Сондықтан да біз, бауырымыз

Жәнібек екеуіміз, сізге бұйымтаймен келіп

отырмыз.

Есен-бұға: Бұйымтайың болса айт!

Керей: Бір аймағыңыздан бізге жер бөліп

берсеңіз, сол жерде өзіміздің тайпамызбен

109

қоныстанып, өсіп-өнсек деген ойдамыз.

Есен-бұға: Керей, Жәнібек, мен өзімнің

ақсақал, сұлтандарыммен ақылдасайын.

Сендер барып демалыңдар!

(Керей мен Жәнібек шығып кетеді)

Есен-бұға: Қандай ойда болып отырсыңдар?

1. Ақсақал: Жер халықтың байлығы, оны

ешкімге беруге болмайды.

2.Ақсақал: Осы жолы ығысып Керей мен

Жәнібекке орын берсек, ертелі-кеш сол

жақсылығымыз өзімізге қайтып келер.

3.Ақсақал: Әбілқайырдан өш алар кез келді!

Шекарамыздың батыс аумағын қауіпсіздігін

қамтамасыз етуіміз керек, мұндай ұсынысты

біз өз пайдамызға пайдалануға болады.

Есен-бұға: Әбілқайыр менің жауым. Яғни

менің жауымның жауы менің досым. Шу мен

Талас өзенінің бойындағы Қозыбасы жері

солардың қоныстары болсын деп ұйғардым.

Шақырыңдар, Керей менЖәнібекті!

Уәзір: Керей, Жәнібек сұлтандар, кіріңіздер!

Есен-бұға: Ойлана, ақылдаса келе былай

шештік: Шу мен Талас өзенінің бойындағы

Қозыбас аумағы сендердің мекендерің

болсын!

Керей: Алдияр, біз бұлжерді құт мекенге

айналдырамыз. (Есен-бұға, ақсақалдар мен

нөкерлері шығып кетеді)

Жәнібек: Уа, Сүйінші, халқым! Көптен

күткен арманымыз орындалды. Бір ту астына

жиналар күн туды!

(Сахнада халық мәре-сәре болып бірін-бірін

құттықтап жатады)

Керей: «Жаңбырменен жер көгерер,

Батаменен ел көгерер» демекші, ақсақал,

бата беріңіз.

Ақсақал:

Түндеріміз тыныш болсын,

Үйлерімізге ырыс толсын!

Ұлдарымыз сесті болсын.

Қыздарымыз есті болсын,

Балаларымыз қуаныш әкелсін,

Немерелеріміз жұбаныш әкелсін.

Орындарымыз төр болсын,

Дастархандарымыз мол болсын.

Қатарларымыз көп болсын,

Уәйім- қайғымыз жоқ болсын.

Жастардың қазасын көрмейік,

Зұлымдардың жаласын көрмейік!

Елімізде бірлік болсын,

Жарасты тірлік болсын!

Әумин.

(Ұлттық киім киген қыздар шашу шашады,

сахнада күй орындалады да қыздар би билейді)

1 – жүргізуші: 1465-1466ж. Қазақ хандығының құрылуы

ішкі феодалдық талас-тартысты тоқтатты. Ел

ішінде тыныштық орнады, мамыржай заман

келіп, Қазақ хандығының іргесі бекіп күш-

қуаты мен беделі артты.

2 – жүргізуші: Мен қазақпын биікпін байтақ елмін,

Қайта тудым өмірге қайта келдім.

Мен – мыңда бір тірілдім мәңг іөлмеске,

Айта бергім келеді, айта бергім.

1 – жүргізуші: Біз қазақпыз есігі – ашық, төрі – кең,

Жылап өттік жылдар өмір өзегінен.

Жетер енді желпінейік қарайық,

Мына өмірге иелердің көзімен.

Бейнеролик: «Тәуелсіз Қазақ елі!»

Хор: Ескендір Хасанғалиев «Атамекен» әні

Қорытындылау Алғаш қазақ тайпаларының басын қосып,

мемлекет құрған ұлы сұлтандар Жәнібек пен

Керейдің тарихи қызметіне бүгінгі күн тұр-

ғысынан жоғары баға бере келіп, қазіргі кез-

де Қазақстан Республикасында жалғасын та-

уып отырған Тәуелсіз мемлекет «Мәңгілік

ел» идеясы мен оның жеңісті жолдары дәлел

бола алады. Қазақ хандығының қалыптасу,

даму, нығаю кезеңдерін өзара сабақтастықта

қарастыра отырып, қазіргі таңдағы Қазақстан

Республикасының ішкі-сыртқы саясатымен,

қоғамдық-әлеуметтік жүйесімен ұштастырса,

тәрбиелік және дамытушылық мақсаттардың

жүзеге асары сөзсіз. Елбасы Н.Ә.Назарбаев:

"Егер біз мемлекет болғымыз келсе, өзіміздің

мемлекетімізді ұзақ уақытқа меңзеп тұрғы-

мыз келсе, онда халық руханиятының бас-

тауларын түсінгеніміз жөн. Ал оған барар

жол халық даналығының негізінде жатыр" -

деген болатын. Енді міне "Қазақстан жолы-

2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ" ат-

ты Қазақстан халқына Жолдауында ежелгі

ата-бабаларымыз түркілердің Мәңгілік ел

идеясын Қазақ елінің ұлттық илеясы ретінде

жарияланып отыр. Дана бабаларымыз бізге

өсиет етіп кеткен аманаттары бізге

тәуелсіздікпен бірге жетті. Сондықтан,

Мәңгілік Ел – Қазақстанның Тәуелсіздігін

мәңгілік сақтап қалуға атсалысайық!

110

МЕНШІКТЕУ ОПЕРАТОРЫ. САНДЫҚ ФУНКЦИЯЛАР

Мурзабекова Д.Ж.,

Темір ауданы Кеңқияқ орта мектебінің информатика пәні мұғалімі

Жаңа сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: Оқушыларды Паскаль тілінің

меншіктеу операторы және сандық функция-

ларымен таныстыру, меншіктеу операторы

мен сандық функцияларды есептер шығару-

ды қолдана білуге үйрету.

2. Дамытушылық: Оқушылардың меншіктеу

операторы мен сандық функцияларды есеп-

тер шығаруда қолдана білуге үйрету.

3. Тәрбиелілік: Оқушылардың информатика

пәніне деген қызығушылығын жан-жақты

тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа сабақты түсіндіру,

практикамен байланыстыру.

Әдіс-тәсілдер: көрнекілік, сұрақ-жауап,

практикалық.

Қолданатын көрнекіліктер: Видеопроектр,

компьютер құрылғылары, презентация.


І. Ұйымдастыру.

1. Сәлемдесу.

2. Қатысымды тексеру.

3. Сабаққа дайындығын тексеру.

ІІ. Білім (үш топқа үй тапсырмасын

пысықтау арқылы тексеруге сұрақтар

беріледі) А тобына – Операторлар.

1. Оператор дегеніміз не?(оператор деп -

алгоритмді жүзеге асыру барысында

орындалатын іс-әрекеттерді анықтайтын

тілдің қарапайым сөйлемі)

2. Паскаль тілінің альфавитіне нелер

жатады?(әріптер, цифрлар, арифметикалық

амалдар, айыру белгілері)

3. Стандарт типтерді ата (бүтін, нақты,

логикалық, тіркестік, мәтіндік)

4. х-тің квадраты Паскаль тілінде жазылуы –

sqr(x).

Б тобына – Айнымалылар.

1. Айнымалы дегеніміз не? (айнымалы деп

программаның орындалу барысында әртүрлі

мәндерді қабылдай алатын шамаларды

айтады)

2. Program bastau, Begin, End сөздерін не деп

атаймыз? (түйінді немес қызметші сөздер

деп атаймыз)

3. Программа құрылымы (тақырып, сипаттау

бөлімі және операторлар бөлімі)

4. х-тің квадрат түбірі Паскаль тілінде

жазылуы - sqrt(x)

В тобына –Тұрақтылар.

1. Тұрақты немесе константа дегеніміз не?

(тұрақты немесе константа деп программа-

ның орындалу барысында әртүрлі мәндерді

қабылдай алатын шамаларды айтады)

2. Паскаль тілін кім және нешінші жылы

ұсынды? (жауабы: Никлаус Вирт, 1968-

1971ж)

3. Арифметикалық амалдарды ата (жауабы: +

қосу, - азайту, * көбейту, / бөлу, div бүтін

бөлу, mod бүтін қалдық)

4. х-тің абсолюттік шамасы Паскаль тілінде

жазылуы – х

ІІІ. Түсіну кезеңі (жаңа тақырыпты

түсіндіру)

Меншіктеу операторы барлық тілде

пайдаланылатын негізгі оператор болып

табылады. Меншіктеу операторы – берілген

өрнектердің мәнін есептеп, оны айнымалыға

меншіктеу үшін қолданылады. Меншіктеу

операторының жазылу ережесі төмендегідей:

˂айнымалы атауы˃:=˂өрнек˃

Мұндағы ˂айнымалы атауы˃ - айнымалы

идентификаторы

:= - меншіктеу белгісі

˂өрнек˃ - арифметикалық өрнек немесе сан

Бұл оператор екі міндет атқарады:

1. айнымалылардың белгілі мәндері

бойынша арифметикалық өрнектің сандық

мәнін есептейді.

2. табылған мән айнымалы атауына

меншіктеледі, яғни анықталған мән сол

айнымалыға сәйкес компьютер жады

ұяшығына орналасады.

Берілген мәндерді айнымалыға беру үшін

меншіктеу операторын пайдалануға болады.

Мысалы: a:= -15; B:=1.5;

1-мысал. 2.11-кестеде берілген өрнектердің

қайсысы меншіктеу операторы болатыны

немесе болмайтыны көрсетіліп, оған түсінік

берілген.

111

өрнек Түсініктеме

a:=b Болады

a=c+1 Болмайды, «:=» орнына «=» алынған

a:b-sqr(4) Болмайды, «:=» орнына «:» алынған

A*x+b:=0 Болмайды, сол жақта атау орнына өрнек алынған

z:=0 Болады

z:=z+5 Болады

Z:=z+1,4 Болмайды, 1.4 орнына 1,4 алынған

-z:=y Болмайды, сол жақтағы атаудың таңбасы болмауы тиіс

Айнымалыларды сипаттау үшін Var

қызметші сөзін, берілгендерді енгізу үшін

Read қызметші сөзін, нәтижені шығару үшін

Write қызметші сөздерін пайдаланамыз.

IV. Қолдану кезеңі (практикалық жұмыс)

Есеп: Екі санның қосындысын табу прог-

раммасын құрыңдар.

Program esep1;

Var a, b, x: integer;

Begin

Read(a,b);

X:=a+b;

Write(‘x=’,x);

End.

V. Ой дамыту (жұмыс дәптеріне орындау)

Қатесін тап. а) x=K+4;

ә) X:=x+4;

б) X:= 3,74*A;

в) 3*K:=M;

г) X:=a/-b:

д) Y:=y˃2;

е) 5:=A-B;

ж) P:=2.5 mod 2;

з) X:=sinx+cosx;

и) –W:=A+B.

VI. СИНТЕЗ (сабақты тест жұмысы арқылы

бекіту)

1. Меншіктеу операторы деген не?

А) берілген өрнектердің мәнін есептеп, оны

айнымалыға меншіктеу үшін қолданылады

Б) берілген өрнектің мәнін экранға шығару

үшін қолданылады

В) берілген өрнектердің мәнін бекіту

қолданылады

Г) дұрыс жауап жоқ

2. Меншіктеу операторының дұрыс

жазылуы:

А) ˂айнымалы атауы˃=˂өрнек˃

Б) ˂айнымалы атауы˃=˂өрнек˃

В) ˂айнымалы атауы˃:=˂өрнек˃

Г) дұрыс жауап жоқ

3. Меншіктеу белгісі

А) = Б) := В) + Г) –

4. Айнымалыны сипаттау үшін пайдаланыла-

тын қызмет сөз:

А) begin Б) Write В) Read Г) Var

5. Берілгендерді енгізу үшін пайдаланыла-

тын қызметші сөз:


6. Нәтижені шығару үшін пайдаланылатын

қызметші сөз:


7. Қай өрнекте сандық функциялар дұрыс

жазылған.

А) a:= 1,5+b; Б) –z:=4+b;

В) x:=a+5.1; Г) x=a+5.1;

Тест жұмысының дұрыс жауаптары:

1 2 3 4 5 6 7

А В Б Г В Б В

VII. Білім шыңы (рефлексия, бағалау, үй тапсырмасы)

Рефлексия жоғары

орташа

төмен

Бағалау парағы 10-17 – «5»

9-6 – «4»

5-1 – «3»

112

Оқушының аты-жөні Сабақтың кезеңдері

Білім

(1 ұпай)

Қолдану

Есеп (3 ұпай)

Ой дамыту

(6 ұпай)

Синтез

Тест (7 ұпай)

Бағасы

Үйге тапсырма. 3.4.1 Меншіктеу операторы.

№3 есеп, 63 бет.

1837-47 жж. КЕНЕСАРЫ ҚАСЫМҰЛЫ БАСТАҒАН ҚОЗҒАЛЫС

Ниеткалиева Г.М.,

Ембі қаласы №3 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі

Жалпы мақсаты: 1837-47 жж. Қенесары

Қасымұлы бастаған қозғалыстың тарихын

меңгереді.

Оқу нәтижесі: 1837-1847 жылдардағы

Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық

қозғалыс, оның себептерін, мақсатын,

қозғаушы күштерін және негізгі кезеңдерін,

қозғалыстың басталуын түсінеді.

Сабақ түрі: аралас сабақ

Оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер,

оқыту формасы: сыни тұрғыда ойлауға

үйрететін әдіс-тәсілдер

Барлық оқушыларды сабаққа тарту

формасы: жеке, топтық жұмыс

Пәнаралық байланыс: Әдебиет, сурет

Үйрену барысын бағалау: формативті,

жиынтық (критериалды бағалау)

Негізгі дереккөздер, құрал-жабдықтар: 8-

сынып оқулығы Қазақстан тарихы, қосымша

материалдар

Сабақ барысы:

I. Сынып оқушыларына жағымды ахуал

туғызу, назарын сабаққа аудару, бағалау

картасымен таныстыру.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау "Ақиқат,жалған"

ІІІ. Топқа бөлу. Әр топ өздеріне берілген

тапсырманы талқылайды

І топ. Кенесары портреті

ІІ топ. Көтерілістің мақсаты, себептері,

қозғаушы күштері, негізгі кезеңдері

ІІІ топ. Қосымша дерек көздері

Төмендегі бағалау критерийлері бойынша

топтың жұмысы бағаланады

Критерийлер І топ ІІ топ ІІІ топ ІV топ

1.Тақырыптың ашылуы

2.Тақырыптың баяндалуы

3.Топтағы ынтымақтастық ахуалы

Алған білімдерін қорытындылау, жинақтау, жүйелеу мақсатында

Венн диаграммасы

Кенесары Қасымұлы Ұқсастығы Қайрат Рысқұлбеков

Екі жақты күнделік әдісі

Ұлт-азаттық көтерілістер Көтерілістің

себептері

Қозғаушы

күштері

Қамтыған

аймағы

Нәтижесі

Кенесары Қасымұлы

Исатай Тайманұлы мен Махамбет

Өтемісұлы

Сырым Датұлы

Кері байланыс

Рафт әдісі Кенесары атаға хат

Бағалау

Үйге тапсырма: 26-тақырып. Эссе жазу. Келесі тақырыпқа шолу. Кенесары хандығы

113

СУ. ТАБИҒАТТАҒЫ СУ АЙНАЛЫМЫ

Нугиманова М.Б.,

Алға ауданы Маржанбұлақ орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Оқып-үйренудің

негізгі мақсаты:

Оқушыларды судың қандай күйде болатынымен таныстыру,

практикалық жұмыс барысында бақылау, талдау, салыстыру және

қорытынды шығара білуге үйрету.Табиғаттағы су айналымы туралы

түсінік қалыптастыру.

Міндеттері: Судың қасиеттерін еске түсіру, табиғаттағы су айналымы туралы

білімдерін қалыптастыру;

Сыни тұрғыдан ойлауға мүмкіндік жасау, шығармашылықтарын дамыту;

Қоршаған ортаға қамқорлықпен қарауға тәрбиелеу.

Әдіс-тәсілдер: Диалог оқыту, сыни тұрғыдан ойлау, АКТ, оқу үшін бағалау және оқыту

үшін бағалау, болжау, салыстыру, тәжірибе жасау.

Оқу нәтижесі:

Болжау, жорамал арқылы мәтінді оқып талдайды, салыстырады. Бірлесе

жұмыс жасай отырып, өз пікірін білдіруге, ойын дәлелдеуге үйренеді.

Пәнаралық

байланыс:

Әдебиет, өзін өзі тану,бейнелеу өнері.

Негізгі түсініктер:

Табиғаттағы су айналымының қалай жүретіндігі,

суды қорғау.

Бағалау:

бақылау

жұмысты бағалау

сапалы білімді

бағалау.

Ресурстар Тақырыпқа сай суреттер,логикалық тапсырма,

тәжірибе, топтық жұмыс

Сабақ бойынша мұғалім мен оқушының іс-әрекеттері:

Уақыты Жұмыс түрлері Мұғалімнің рөлі Оқушының рөлі

3мин. І. Ұйымдастыру.

Жағымды ынтымақ-

тастық атмосфера қа-

лыптастыру. «Екі жұл-

дыз, бір тілек» Сабақ-қа

өте жақсы қатысқан екі

оқушыны анықтау.

«Жұлдыз» номинация-

сын беріледі.

Оқушылар Бір-

біріне жақсы

тілектерін айтады.

2 мин. І. Қызығушылықты ояту.

Білу

Логикалық тапсырма

Жүк артқан екі түйе жолға шықты.

Біреуіне тұз, екіншісіне мақта

артыл-ған болатын. Алдарында

өзен ағып жатты. Тұз артқан түйе

өзеннен жеңіл өтті де, судан әрең

өтіп келе жатқан екінші түйеге

қулана қарады. Неге? Қандай

жағдай болды?

Суда барлық заттар ери

ме?

12 мин. Ой қозғау

Түсіну

« Аялдама» әдісі

№ 1 аялдама Су сөзін топтастыру

№ 2 аялдама Судың қасиеті.

Бұрынғы білім мен жаңа

білімді ұштасты-ру

мақсатында «Аял-дама»

әдісі бойынша сабақта

қарастырыл-ғалы тұрған

Оқушы өз білетінін

еске түсіреді,топта

талқылайды.Бөлісу,

ортаға салу арқылы

ойы ашылады,

114

№ 3 аялдама Судың жай- күйі.

№4 алдама Судың маңызы.

Пайдасы. Зияны. Венн

диаграммасы.

Электрондық оқулықтан тапсырма.

мәселе жайлы

оқушының қаншалықты

білім деңгейінің барын

анықтайды, еске түсі-

реді, ой қозғайды.

-Сенің денеңде қанша-

лықты су бар?

Адам ағзасында неше су

барын есептеу.

тазарады. Бір бірін

бағалайды,өздерін

бағалайды

Ол үшін, өз

салмағын 3-ке бөліп,

шыққан санды 2- ге

көбейтеді.

10 мин. ІІ.Мағынаны тану.

Қолдану Судың күйі Түрлі себептер

1.Қатты мұз күйінде Температура

0 C-тан төмен

2.Cұйық 0 C-тан жоғары

3.Газ тәрізді 0 С- тан жоғары,

100C қайнайды.

-Судың күйі неге

байланысты болады?

- Табиғатта судың үш

күйде кездесетіндікте-

рін айттыңдар.

- Судың осы күйлерін

қашан және қайдан

көруге болады?

Температура мен

ауаға байланысты.

6 мин

Талдау

Тәжірибе жасау

Оқулықпен жұмыс

Өзінің дәлелдемесін оқулықтағы

мәтінмен салыстыру.

А) І топ.Тақтаны су шү-

берекпен сүрткен соң не

болады?

ІІ топ. Жаңбыр жауды.

Жаңбыр суы қайда кетті?

ІІІ топ. Бұлт қалай пайда

болады?

ІV топ.

Жуылған су киім біраз-

дан кейін кеуіп қалады.

Сонда су қайда кетті?

Жаздыңгүні таңертең

далаға шығып, көгалда

жүрсең не байқар едің?

Ә) Cу құйылған ыдысты

қыздырып, үстіне мұз са-

лынған тәрелке бекітіліп

қойылады. Біраздан соң

тәрелкенің түбі су бо-

лып, төмен су тамшылай

бастайды. Күннің сәулесі

өзен, көл, теңіз және мұ-

хиттардың бетін, қыз-

дырғанда, судың біраз

бөлігі буға айналып

ұшып кетеді. Бастапқыда

бұл тамшылар өте ұсақ

болған-дықтан, оларды

көру мүмкін емес.Су бу

ауаның салқын қабатына

көтерілгенде қоюланады.

Олар бірігіп, бұлтқа ай-

налады. Осы кезде ғана

көзге көріне бастайды.

Бұлт ауаның ағысымен

- Бақылау.

Қорытынды шығару.

А) мәтінді оқиды.

Ә) Салыстырады.

115

қозғалысқа түседі.

Ол жауын-шашынға

айналып, құрлыққа

қайтып оралады.

Бірақ,біраздан соң күн

қыздырғанда бір бөлігі

қайтадан буланып ауаға

көтеріледі. Жауын-

шашынның бір бөлігі то-

пыраққа сінеді, онда

өсімдік қорегіне айнала-

ды. Жер асты сулар қо-

рына қосылады. Судың

мұндай қозғалысын су

айналымы дейді.

5мин.

5мин

ІІІ.Ой толғаныс

Жинақтау

Дәптермен жұмыс

Проблемалық сұрақ

Топтық жұмыс

Міне, сендер бүгінгі

сабақта су туралы жан -

жақты мағлұмат

алдыңдар. Енді, сызбаға

қайта оралайық.

1. Су Жер бетінен

жойылып кетсе, не болар

еді?

2. Әрбір оқушы, әрбір

адам суды сақтауы үшін

не істеу керек?

3. Суға қауіп төніп тұр

дегенді қалай

түсінесіңдер?

1-топ. Берілген

суреттерге тақырып қой.

2-топ.Осы суреттерге

қарай отырып 3 зат есім,

3 сын есім, 3 етістік жаз.

3-топ. 1 суретті таңдай

отырып, эссе жазу.

Мысалы: «Бір тамшы су»

Дәптерге

табиғаттағы су

айналымын түсіреді.

2 мин Рефлексия

-Мен нені білемін?

-Мен нені білгім келеді?

-Мен нені білдім?

Сыныпта өз білімі-

мен көрінген оқу-

шыны анықтайды.

Үйге тапсырма:

Табиғаттағы су айналымы.

Біз ішетін суды қайдан

аламыз? Осы тақырып

бойынша зерттеу жұмыс-

тарын жүргізіп, мате-

риалдарды жинастыру.

Күнделіктеріне

жазады.

Бағалау. Формативті,

критерийалды бағалау

Критерий бойынша

бағалайды.

116

ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ӘДЕТ-ҒҰРЫПТАРЫ МЕН САЛТ-ДӘСТҮРЛЕРІ

Пурханов С.К.,

Алға ауданы Пацаев ат. №2 орта мектебінің тарих пәні мұғалімі


Білімділік: Қазақ халқының әдет-ғұрыпы мен

салт-дәстүрлерін меңгерте отырып, білім

деңгейін көтеру, шығармашылық белсенді-

ліктерін арттыру;

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабіле-

тін дамыту, шығармашылық қабілетін кеңей-

ту;

Тәрбиелік: Оқушыларды салт-дәстүрмен та-

ныстырып, салт-дәстүрлерді құрметтеуге,

сақтауға, әдептілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі : аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау,

шығармашылық жұмыс.

Сабақтың тәсілі: жалпы сыныппен, жеке

оқушымен

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивтік тақта,

сызба-кестелер, суреттер,

Пәнаралық байланыс: әдебиет, ән

Қолданылған әдебиеттер:

«Қазақстан тарихы» әдістемелік журналы,

интернет материалдары


І.Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ.Үй тапсырмасын сұрау: Қазақ даласының

музыка және қолданбалы өнері

1 – тапсырма: Сәйкестендіру

Г.Н.Потанин: “Қазақтың екінің бірі

домбыра тартып, ән айтып, өлең шығарады”

А.В.Затаевич: “Қазақ халқының 500 ән-

күйі”

Ромен Роллан: “Қазақ халқының 1000 әні”

А.В.Затаевич: “Бүкіл қазақ даласы ән салып

тұрғандай көрінеді”

2 – тапсырма:

«Айтыстың түрлері» мұнда оқушылар

айтыстың түрлерін айтады


Қазақтың музыкалық аспаптарын оқушылар

3 ке бөліп, аспаптарды атап шығады:

Үрмелі музыкалық Ішекті музыкалық

Соқпалы

аспаптар аспаптар аспаптар

4 –тапсырма: «Күйді тап?» деп аталады, оқушылар бұл

тапсырмада күй жасырылады, сол күйді табу

керек (ертеден келе жатқан «Бозінген»,

«Ақсақ құлан»,

«Аңшының зары» күйлерін жасырамыз).

ІІІ. Жаңа тақырыппен жұмыс.

Қазақтың ұлттық ою-өрнегі туралы мәлімет

беріледі, үш түрлі ою-өрнегін пайдаланып

(қошқармүйіз, шытырман, өркеш)

оқушыларды

3 –топқа бөлемін.

Оқулықты ашып жаңа сабақтың тақырыбы

мен таныстыру...

1. Салт-дәстүр дегенді қалай түсінесіңдер?

2. Әдет-ғұрып деген не ?

3. Қазақтың ұлттық ойындары туралы не

білесіңдер ?

Осы сұрақтар аясында пікір сайыстан кейін

оқушылар тобына тапсырмалар беріледі.

1-тапсырма:

Қазақтың әдет-ғұрыптары, салт-

дәстүрлері мен ұлттық ойындары

1.Отпен тазарту. 2.Құда түсу. 3.Хан-уәзір.

4.Көрші. 5.Бата аяқ. 6.Шеге шапан. 7.Тұсау

кесу. 8. Үкітағар. 9.Жылтыр кетті. 10.

Мыршым 11.Ат қою. 12. Шілдехана. 3.Қыз

ұзату. 14.Сүйінші сұрау. 15. Әмеңгерлік.

16.Ажар. 17.Сыңсу. 18.Қыз айттыру .

19.Көрімдік. 20.Айгөлек. 21.Сүндет той.

22.Атқа мінгізу тойы. 23.Тілашар. 24.Ата

тегін үйрету. 25.Саққұлақ. 26.Қой жасы.

27.Қозы жасы. 28.Жылқы жасы. 29.Бесік той.

30.Белбеу тастау. 31.Тоқым қағар.

32.Ақсүйек. 33.Соқыртеке. 34.Есік

ашар.35.Алтыбақан. 36.Тоғыз құмалақ.

37.Қыз қуу. 38.Ұрын бару. 39.Аударыспақ.

40.Көкпар. 41.Қалыңдық ойнау.

42.Бізшаншар. 43.Тымпи.

Тақтада көрсетілген салт-дәстүр мен ұлттық

ойындарды пайдаланып

«Қошқармүйіз тобы» бала тәрбиесіне

байланысты салт-дәстүрлерді бөліп көрсету

керек.

«Шытырман тобы» үйленуге байланысты

салт-дәстүрлерді бөліп көрсету керек.

«Өркеш тобы» ұлттық ойындарды бөліп

көрсету керек. Нәтижесінде 3 топ салт-

дәстүрлер мен ұлттық ойындарды бөліп

көрсетеді:

117

Бала тәрбиесіне байланысты салт-дәстүр-

лер: Тұсау кесу, ат қою, шілдехана, сүйінші

сұрау, көрімдік, бесік той, сүндет той, атқа

мінгізу тойы, тілашар, ата тегін үйрету,

тоқым қағар, қой жасы, қозы жасы, жылқы

жасы;

Үйленуге байланысты салт-дәстүрлер:

Отпен тазарту, құда түсу, бата аяқ, шеге

шапан, үкі тағар, қыз ұзату, қыз айттыру,

әмеңгерлік, ау – жар, сыңсу, ұрын бару,

қалыңдық ойнау, бізшаншар, есік ашар;

Ұлттық ойындар: Хан-уәзір, көрші, жыл-

тыр кетті, мыршым, айгөлек, белбеу тастау,

саққұлақ, ақсүйек, соқыртеке, тымпи, алты-

бақан, тоғыз құмалақ, қыз қуу, көкпар,

аударыспақ;


«Шығармашылық тапсырмада» әрбір топ

актерлік шеберліктерін пайдаланып;

«Қошқармүйіз тобы» бала тәрбиесіне бай-

ланысты салт-дәстүрдің бірін көрсету керек.

«Шытырман тобы» Үйленуге байланысты

салт – дәстүрдің бірін көрсету керек.

«Өркеш тобы» ұлттық ойындардың бірін

көрсету керек.

3 –тапсырма «Айтылмаған дәстүрлер» деп аталады

«Қошқармүйіз тобы» жерлеу дәстүрі

туралы айтып беру керек.

«Шытырман тобы» батаның түрлері

туралы айтып береді.

«Өркеш тобы» діни наным-сенімге байла-

нысты салт-дәстүрлер туралы айтып береді.

Қорытынды. Сабақты бекітіп, оқушылар-

дың жинаған ұпайлары бойынша қай топ

женіске жеткенін жинақтап, оқушыларды

бағалау.

САУАТСЫЗДЫҚТЫ ЖОЮ, ХАЛЫҚҚА БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ

ДАМУЫ ЖӘНЕ САЯСИ АҒАРТУШЫЛЫҚ

Рсалина Г.И.,

Қызылсу орта мектебінің тарих пәні мұғалімі


Білімділік. 1920-30 жылдардағы мәдени ре-

волюцияның маңызын, сауатсыздықты жою,

саяси ағарту, мектептік білім беру шаралары

барысындағы қиындықтыр мен жетістіктер

туралы білім беру.

Дамытушылық. Оқушыларды өз бетінше жұ-

мыс жасату, шығармашылық тапсырмаларды

орындату арқылы шығармашылық қабілет-

терін дамыту

Тәрбиелік. Ой-өрісін кеңейтіп, қоғамдық

өмірге деген көзқарасын тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгеру сабағы

Сабақтың әдісі: топтық жұмыс, баяндау

әдісі, пирамидалық стратегия т.б.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта,

Сауатсыздықты жою,халыққа білім беру

жүйесінің дамуы тақырыбына арналған

арнайы плакат.

Пән аралық байланыс: Қазақ тілі, әдебиеті,

геометрия, дүние жүзі тарихы.

Барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі

1.Сыныпты топқа бөлу

2. Психологиялық сәт. Екі топ

оқушыларының бір-біріне сәттілік тілеуі.

ІІ. Ой қозғау.

1. Револяция деген не? (Төңкеріс.Төңкеріс

жасау)

2. Мәдени революция деген не? (қоғамдық

өмірдің барлық саласын түбірімен өзгертіп,

жаңа мәдениет жасау, жаңа қоғамда өмір

сүретін жаңа адамды тәрбиелеп шығару.

ІІІ. Жаңа сабақ.

1.Мұғалім сөзі:

Сауатсыздықты жою, халыққа білім беру

жүйесінің дамуы және саяси ағартушылық.

1920 жылдары бейбіт өмірге көшу жағда-

йында сауатсыздықты жою, кадрлар даяр-

лау, бұқара халықтың мәдени деңгейін арт-

тыру қажеттілігі туындады. КСРО-ның бас-

қа аймақтарындағыдай Қазақстанда да са-

уатты, зиялы қауымат төбеліндей аз бола-

тын. Халықтың басым бөлігінде бастауыш

білімде жоқ болатын. Сол себепті ОК Қазақ-

станда «мәдени революция» жасау керек

деп шешті. Қазақстандағы мәдени револю-

ция басты екі міндетті шешуге тиіс болды:

Біріншіден мәдени артта қалушылықты жою.

118

Екіншіден білім беру, ғылыми және мәдени

мекемелердің жаңа кеңестік жүйесін қалып-

тастыру. Соған байланысты 1920 жылы та-

мызда Партияның Орталық Комитетінде үгіт

насихат бөлімі құрылды. Осы жылы қараша-

да РКФСР Ағарту халкомы жанынан Бас

саяси-ағарту комитеті іске қосылды. Бұл екі

партиялық және мемлекеттік орган мәдени

революцияға басшылықты жүзеге асыра

бастады. Мәдени революцияның міндеттері:

Қазақстанда мәдени революцияны түпкілікті

жүзеге асыру үшін бірқатар міндеттерді

шешу керек болды.

-Жергілікті жерде нақты мәдени база жасау

үшін сауат ашу және саяси білім қажет

болды.

-Қазақстандағы оқу-ағарту мекемелерін бір

жүйеге келтіру, оқытуды бірыңғай оқу

бағдарламасымен жүргізу.

-Рухани өмірге жаңа мазмұн беру үшін,

қазақ социалистік музыка мәдениетін

дамыту.

-Кеңестік мемлекеттердің тұтас аумағында

бірыңғай мәдени кеңістік жасау үшін өлкеде

өнердің жаңа түрлерін театр, кино, бейнелеу

өнерін т.б. қалыптастыру.

-Қазақстанда ғылымды қалыптастыру үшін

ғылыми мекемелер жүйесін құру.

-Жергілікті халықтың қоғамдық және жеке

өмірдегі рулық және діни наным-сенімдерін

жойып, кеңес адамының жаңа өмірдегі

салтын енгізу.

-Социалистік қоғам құру міндеттерін шешу

үшін ұлттық кадрлардыдаярлау.

-Қазақстанда орта арнаулы және жоғары

білім жүйесін құру.

Осылайша 1920-1930 жылдардағы партия-

ның мәдени саясатының мазмұны партия-

лық және мемлекеттік органдар, қоғамдық

ұйымдар, сондай-ақ рухани саладағы меке-

мелер. Мен ұйымдар арқылы «жаңа кеңестік

сана» қалыптастыру ісіне бағытталды.

Партия біртұтас социалистік мәдениет қа-

лыптастыру үшін бір жағынан-халықтың бі-

лімі мен мәдениетін көтеруге,екінші жағы-

нан шығармашылық саласын халыққа жа-

қындата түсуге тырысты. Біртұтас кеңестік

мәдениет құру идеясы ұлттық мәдениеттің

өрісін тарылтып жіберді.

2.Жаңа білімді меңгеру

Мағынаны тану кезеңі

Бүгінгі сабақта өтілетін тақырыпты екі

топқа бөліп беремін.Екі топ өз тақырып-

шаларын оқып шығып, сызба немесе кесте

түрінде плакатка салып, тақта алдында

түсіндіреді

1-топ.Сауатсыздықты жою.

2-топ.Саяси ағарту жүйесі.Мектептік білім.

ІҮ. Бекіту«Пирамдалық стратегия»

Егер берілген тапсырманы дұрыс орындаса-

ңыз, бүгінгі тақырыптың мазмұнын ашатын

тарихи пирамида құрастыра аласыз.

1.Кейіпкердің аты 1 сөз

2.Оны сипаттайтын 2 сөз

3.Оқиға орнын сипаттайтын 3 сөз

4.Оқиғаға әкелетін проблема 4 сөз

5.Бірінші оқиғаны сипаттайтын 5 сөз.

6.Екінші оқиғаны сипаттайтын 6 сөз.

7.Пролеманы шешуді сипаттайтын 7 сөз.

Ү. Қорытындылау.

Қиындықтар мен кедергілерге қарамастан

халыққа білім беругеарналған шаралар жү-

зеге асырылып, республикада жеті жылдық,

он жылдық мектптер жұмыс жасады.Әр оқу-

шының сыныптан-сыныпқа өтуіне жағдай-

лар қарастырылды.

Шығармашылық ізденіс пен күнделікті

тәжірибеге сүйенген кеңестік педагогика

қалыптасты.

ҮІ.Бағалау

ҮІІ. Үйге тапсырма: «Сауатсыздықты жою,

халыққа білім беру жүйесінің дамуы және

саяси ағартушылық» тақырыбында штарихи

шығарма жазып келу.

ТІРІ АҒЗАЛАРДЫҢ ЖЕР ҚАБЫҚТАРЫНА ӘСЕРІ

Рүстем Г.Е.,

Ақтөбе қаласы №56 жалпы білім беретін ОМ география пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік: Тірі ағзалардың алуан түрлілі-

гі, тірі ағзалардың таралу заңдылықтары, ағ-

119

залардың атмосфераға әсері, ағзалардың гид-

росфераға әсері, ағзалардың биосфераға

әсері, ағзалардың әрекетінен топырақтың

пайда болуы деген ұғымдарды ашу.

2. Дамытушылық: Тірі табиғаттың қалып-

тасуына әсер ететін факторлармен танысу,

толықтыру, дамыту.

3. Тәрбиелік: Табиғатты сүюге баулу.

Сабақтың түрі: Қайталау сабағы.

Сабақтың өтілу әдісі: «Ромашка» сұрақ-

жауап әдісі, «Кезектескен интервью» әдісі,

«Жүреміз, ойланамыз» әдісі, «Сәйкестендір»

әдісі.

Сабақтың көрнекілігі: суреттер, оқулық,

слайд, кестелер, плакаттар, тірек-сызбалар.

Сабақтың жоспары: І. Ұйымдастыру бөлімі (1-2 мин);

ІІ. Психологиялық дайындық (3 мин);

ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру (4 мин);

ІV. Негізгі бөлім (20 мин);

V. Сергіту сәті (2 мин);

VI. «Пошта» ойыны (5 мин);

VII. Рефлексия (2 мин)

VIII. Үйге тапсырма: биосфера тарауын

қайталау (1-2 мин);

ІХ. Бағалау, марапаттау (4 мин).


I. Ұйымдастыру кезеңі: Оқущылармен

амандасып, сыныпты түгендеп алу. Сынып

оқушыларын топтарға бөлу.

Топтарға ат қойылады: 1- топ: Алғырлар

2- топ: Білгірлер

3- топ: Қырандар

ІІ. Психологиялық дайындық: Сәлеметсіздерме оқушылар! Сіздерді көрге-

німе қуаныштымын. Сабағымызды бастамас

бұрын бір бірімізге қолмен жест арқылы ті-

лек тілейікші: (топтар бір-біріне тілек тілей-

ді). Балалар бүгінгі сабағымыз сәл өзгеше,

біз бүгін «команда» болып өзара жарысамыз.

Демек қатардан қалып қалмас үшін барлы-

ғың бірге жұмыла отырып, жылдам қозғалу-

ларың керек. Жарысымызды бастамас бұрын

команданың капитанын және команда мүше-

лерінің жұмысын бақылап, бағалап отыра-

тын хатшыны сайлап алыңыздар. Ал жары-

сатын команданы әр кезең сайын мен баға-

лап отырмын. Жарысымызды бастамас бұ-

рын шарттарымен таныстырып өтейін. Әрбір

кезеңде межеленген уақыт болады, сол уақыт

аралығында берілген тапсырманы аяқтаула-

рыңыз керек, үлгермеген жағдайда баллда-

рыңыз азаяды, сол себепті команда болып

жұмыс жасау қажет

ІІІ. Үй тапсырмасын тексеру: «Кезектес-

кен интервью» тапсырмасы. Топ мүшелері

үйге берілген тапсырманы бір-бірінің сөзін

жалғай отырып, кезектесіп ойларын жеткізу.

ІV. Негізгі бөлім:

1-кезең: «Ромашка» сұрақ-жауап.

1. «Биосфера» деген не?

2. Биосфераның шекаралары?

3. Биоценоз деген не?

4. Тірі ағзалардың басты ерекшелігі?

5. Тірі ағзалардың қасиеті?

6. Биогеография ғылымы нені зерттейді?

7. Жануарлардың тіршілік формалары?

8. Өсімдіктердің тіршілік формалары?

9. Тірі ағзалардың тіршілік формалары?

2-кезең: «Жүреміз , ойланамыз »тапсырмасы

Топ мүшелері өздері үйден дайындап әкел-

ген тапсырманы басқа топ мүшелеріне ал-

мастырып беріп, барлығы бір мезгілде тап-

сырма орындайды. Уақыт аяқталған сәтте

топ басшысы тапсырманын дұрыс немесе бұ-

рыстығын тексеріп, ұпай санын анықтайды.

3-кезең: «Сәйкестендір» тапсырмасы:

шөгінді тау жыныстары

конденсация

қар жиегі

тіршілік формасы атмосфера

толысу және қайту

биогеография биосфера

амплитуда

мантия гидросфера

тасқын

биоценоз литосфера

кібісе

физикалық үгілу

4- кезең: «Ең.. ең...ең»

1. Ең алғаш рет дүние жүзін айналып шық-

қан ғалым? (Магеллан)

2. Ең алғашқы қазақтың географ ғалымы?

(Шоқан Уалиханов)

3. Дүние жүзіндегі ең биік тау? (Гималай)

4. Жер шарындағы ең биік нүкте?

(Джомолунгма 8848 м)

5. Қазақстанның ең биік нүктесі? (Хан Тәңірі

6995 м)

6. Көлемі жөнінен ең үлкен мұхит? (Тынық

мұхиты 180 млн км2)

7. Ең биік сарқырама? (Анхель сарқырамасы

1054 м)

120

8. Дүниежүзілік мұхиттың ең терең жері?

(Мариан шұңғымасы 11022 м)

9. Дүние жүзіндегі ең терең көл? (Байкал

көлі -1620 м )

V. Сергіту сәті: Орнымыздан тұрайық...

VI. «Пошта» ойыны. Оқушылар, біздің

пошта жәшігімізде пошта тасушы үш топқа

тапсырмалар тастап кетіпті

VII. Рефлексия: «Күн шуақты» толтырады,

егер тақырыпты толық меңгеріп, көңіл-күйі

жақсы болса, онда сары шуақ, ал егер ойынға

көңілі толмай, өзін көрсете алмаса күңгірт

сары шуақты таңдайды.

VIII. Бағалау, марапаттау.Үш топты

көрсеткен нәтижелерін саралап, айқындау.

ІХ. Үйге тапсырма: биосфера тарауын

қайталау. Тарау бойынша 10 сұрақ 3

жауаптан тұратын тест тапсырмасын

құрастыру.

ҚАРАПАЙЫМ ГРАФИКАЛЫҚ РЕДАКТОРЫ. СУРЕТТІ АШУ, САҚТАУ

Рысқұлова Ш.С.,

Темір ауданы №1 Шұбарқұдық мектеп-гимназиясының информатика пәнінің мұғалімі

Сілтеме

(дереккөздері)

5 сыныптың электрондық оқулығы, Информатика негіздері журналдары,

www.ustaz.kz, www.google.kz, 45minut.kz.

Мақсаты Оқушыларға PAINT графикалық редакторы туралы мағұлмат бере

отырып, салынған суретті сақтау тәсілдерін түсіндіру. Редактордың құрал-

саймандарын дұрыс пайдалана отырып, өз бетімен жұмыс жасау дағдысын


Оқушыларды Paint графикалық редакторымен, редактордың терезе

элементтерімен таныстыру. Paint графикалық редакторында жұмыс істеу

тәртібін үйрету.

Оқушылардың ойлауын, компьютерлік сауаттылығы мен іскерлігін,

танымдық қабілетін, логикалық сауаттылығын дамыта отырып, олардың

пәнге, PAINT графикалық редакторына деген қызығушылығын,

белсенділігін арттыру, өз ойын сауатты түрде жеткізе білуді


Компьютермен жұмыс істеу барысында ұқыптылыққа баулу. Қауіпсіздік

ережесіне байланысты балаларды сақтыққа үйрету

Оқыту

нәтижелері

Оқушылар тақырыпты өз бетінше түсіне алады, топтық, ұжымдық жұмыс

арқылы ұйымшылдықпен жұмыс жасап, компьютерде тапсырмаларды

орындай алады және де ақпараттық сауаттылықты арта алады.

Сабақтың

көрнекілігі

Постер, түсті қағаз, маркерлер, дидактикалық таратпа материалдар,

компьютер, проектор Оқулық, ғаламтор, флипчарт, электронды оқулық,

интербелсенді тақта

Сабақтың

әдіс-тәсілдері

Диалогты оқыту: сұрақ қою, әңгімелесу;

Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету: ДЖИГСО

Оқуды және оқыту үшін бағалау: екі жұлдыз, бір тілек; «Куббизм

стратегиясы» әдісі.

АКТ-ны қолдану; таныстырылым жасау.

Ынтымақтастық және топтағы бірлескен жұмыс;

Сабақтағы

орында-латын

жұмыстар

Мұғалімнің әрекеті Оқушының әрекеті

І. Ұйымдастыру

бөлімі


ахуал

(оқушылармен амандасу, түгендеу, назарларын

сабаққа аудару)

«Жылы лебіз»

Оқушылар шеңбер құ-

рып жиналады. Бір

оқушы қасындағы көр-

шісіне жақсы лебіз

http://www.google.kz/

121

білдіреді. Екінші оқу-

шы үшіншіге т.с.солай

жалғаса береді.

Үй жұмысын

тексеру

Ыстық орындық» әдісі бойынша үй тапсырмасын

пысықтау.

Қызығушылығын ояту.

Қызығушы-

лықты ояту

- Сәлеметсіздер ме?

- Көңіл күйлерің қалай?

- Сабаққа дайындық қалай?

Оқушыларды түгендеу. Оқушыларды компьютер-

дің құрылғылары арқылы топқа бөлу.

1- топ Монитор

2- топ Процессор

3- топ Жүйелік блок

Сәлеметсізбе!

Керемет!

Жақсы!

Топқа бөлінеді.

1. Файл дегеніміз не?

2. Компьютердің қанша түрі бар?

3. Ақпаратты қалай түсінеміз?

4. Бума дегеніміз не?

5. Пернетақта туралы не білеміз?

Топтық жұмыс (Электрондық оқулықпен, мәтін-

мен жұмыс,түртіп алу). Джигсо әдісі бойынша

топтық жұмыс орындау.

Файл- аты бар

бірқатар байттар

тізбегі.

Мағынаны

тану

1. Әріптерді сандардың кему реттілігіне қарай

орналастырса қандай сөз шығады?

Жауабы: Paint

1 3 5 2 4

t i P n a

Paint графикалық редакторы туралы не білеміз?

Бүгінгі біздің өтентін тақырыбымыз Қарапайым

графикалық редакторы. Суретті ашу, сақтау.

Қосымша мәлімет презентация арқылы

көрсетемін. Сын тұрғысынан ойлауға тапсырма.

Мақал мәтелдерді аяқтау.

Тақырыпты өз бетінше

әріптерді сандардың

кему реттілігіне қарай

орналастыру арқылы

үйренеді, Paint

графикалық редакторы

анықталады.

Оқушылар сұрақ қою

арқылы білмегендерін

біліп, білімдерін

толықтырады.

Ой толғаныс Ал, енді сурет саламыз.Берілген фигуралардан

жұмбақ жауабының суретін құрастырып, Paint

терезесінде саламыз.

Компьютермен жұмыс , оқушылар жұптық жұмыс

«Пилот және навигатор» әдісі бойынша

компьютерде практикалық жұмыс орындайды.

1- тапсырма:

Бір көзіңмен «кідір» дейді,

Бір көзім «жүгір» дейді.

Бір көзім «абайла» дейді

«Қарап ал маңайға» дейді

(бағдаршам)

2- тапсырма:

Ұзынды-қысқа қос тіл,

Он екі цифрмен дос бұл.

(сағат)

3 тапсырма Сын тұрғысынан ойлауға тапсырма.

Мақал мәтелдерді аяқтау.

Оқушылар жеке-жеке

компьютерде жұмыс

жасайды.

Жұптық жұмыс

орындалады.

Бір оқушы пилот

Екінші оқушы

новигатор қызметін

атқарады.

122

Сергіту сәті Видео көрсетіледі, видео арқылы оқушылар

билейді.

Оқушылар видео

арқылы бойларын

жазады.

1. Paint редакторының терезе элементтерін,

арнайы параққа толтыру.

2. Компьютерде салынған сурет пен қағазға

салынған суреттің айырмашылығы. Венн

диаграммасы арқылы салыстыру

Компьютерде салынған Қағазға салынған сурет

сурет

Айырмашылығы

Paint редакторының

терезе элементтерін,

арнайы параққа толты-

рып, компьютерде са-

лынған сурет пен қа-

ғазға салынған сурет-

тің айырмашылығын

табу арқылы оқушы-

лар бүгінгі тақырып

талдайды.

Бағалау Топ басшыларын тыңдау. бағалау Топ мүшелерін әділ

бағалайды.

Рефлекция

Бүгінгі сабақтан алған әсерін жазады.

Білемін Білдім Білгім келеді?

Өз ойларын жазады.

Үй тапсырмасы Қарапайым графикалық редакторы. Суретті ашу,

сақтау «Менің отбасым» тақырыбында сурет салу

Күнделіктеріне

жазады.

А.ҚҰНАНБАЕВ. «САБЫРСЫЗ, АРСЫЗ, ЕРІНШЕК»

Самиянова А.Е.,

Ақтөбе қаласы №15 ОМ бастауыш сынып мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Әдебиеттік оқу сабағы

арқылы ұлы ақын Абай Құнанбаевтың шы-

ғармашылығы негізінде оқушыларды еңбек-

қорлыққа, сабырлылыққа, арлы болуға

баулу.

Міндеттері:

- Абайдың өлеңінің мазмұнын аша отырып,

еңбекқорлық ұғымын ұғындыру, тірек

сөздерді таба білуге үйрету.

- Өлең мазмұны арқылы оқушылардың ана-

лиздеу, ойлау, сараптау, ой елегінен өткізу

қабілеттерін дамытып, еңбекке қызығушы-

лықтарын арттыру.

- Адамға тән жақсы мінез-құлыққа, сабырлы,

арлы, әдепті, еңбекқор болуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Көрнекіліктер: оқулық, дәптер, слайд

жиынтығы, үнтаспа, кеспе қағаздар, плакат,

маркер


І. Ұйымдастыру бөлімі.

Сәлемдесу, класс оқушыларын түгелдеу.

Психологиялық дайындық.

«Тыныштық сәті»

«Су асты патшалығына ойша саяхат». (2мин)

Арқаңызды тік ұстап отырыңыз. Көзіңізді

жұмып, терең тыныс алыңыз. Әрбір тыныс

алған сайын неғұрлым көбірек босаңсып, са-

бырлы болуға тырысыңыз. Бірнеше секунд-

тан соң теңіз түбіне саяхат жасаймыз.

Теңіз жағасымен келе жатқаныңызды елесте-

тіңіз. Толқындардың жеңіл шалпылына, ша-

ғалалардың шуылына құлақ түріңіз. Жалаң

аяқтарыңызбен құмды сезініңіз. Шалғайдан

қара нүкте көріп тұрсыз: ол жақындаған кез-

де дельфин екенін түсіндіңіз. Ол сізді теңіз

түбіне алып кету үшін келді. Ол өте әдепті ,

еңбекқор жәндік, сізді шыдамдылықпен кү-

тіп тұр. Жайлап оның арқасына отырыңыз,

мықтап ұстап жолға шығыңыз. Дельфиннің

арқасында жайланып отырып, өзіңізді қауіп-

сіз сезіну, су астында жүзу қандай керемет!

Жан-жағыңызға қараңыз. Қараңызшы, қан-

дай орасан зор балықтар, ал енді анау жаққа

көз тастаңыз... бұл орасан зор сегізаяқ. Су

асты неткен қызықты әрі ғажап әлем. Сіз бір

нәрсені байқадыңыз ба? Мұнда неткен тұң-

ғиық, толық тыныштық. Осы тыныштық

123

күйде болыңыз. Ал қазір жоғарыға, өз әлемі-

мізге кері қайтуға дайындалыңыз. Айналаға

жіті қараңыз. Ғажап түстерге тағы бір рет қа-

раңыз және тыныштыққа құлақ түріңіз.

Осындай тыныштық сізге самалдай әсер бе-

реді. Енді дельфин кері қарай жолға шықты.

Сіз су бетіне шықтыңыз, жағаға жақында-

дыңыз. Дельфиннің арқасынан түсіңіз, оны

сипалаңыз және осындай ғажап саяхатқа

апарғаны үшін ризашылық білдіріңіз.

Сыныпқа оралыңыз және өз орныңызға ке-

ліңіз. Бірнеше секундтан соң көзіңізді ашы-

ңыз, осы түйсінген тыныштықты өз бойы-

ңызда сақтауға тырысыңыз.

Класс оқушыларын топтастыру. («Атом

молекуласы» әдісі негізінде)

Әуен ойналып тұрады. Оқушылар ортаға

шығады. Әуеннің легімен молекула секілді

айналып жүреді. Мұғалімі тоқта деген кезде

әуелі бесеуден, сосын екінші айналған кезде

6-7-ден атом молекулалары секілді бір-бір-

лерін құшақтай алады. Әуен екі рет ойнаты-

лады. Топтасқан оқушылар үш топқа отыра-

ды. Мұғалім топ атын жазуға оқушыларға

қағаз, фламастер беріледі және де әр топтың

атын өздері қоюға ерікті екені, сондай-ақ сөз

немесе сурет түрінде салуға болатынын

айтады.

Ой қозғау

- Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рақым ойлап қой –

Бес асыл іс көнсеңіз..., - деп жастарды бес

нәрседен өсектен, өтіріктен, мақтаншақтық-

тан, еріншектіктен, бекер мал шашпақтықтан

қашық болуга, бес асыл іске талап етуге, ең-

бекті суюге, терең ойлай білуге, қанағатшыл

болуға, қайырымды рақымшылық жасауга

шақырды. Абай жастардың бойындағы ке-

селді кемістіктерді, арсыздық пен ұятсыз-

дықты, дөрекі надандықты тәрбие және білім

беру арқылы жоюға үндеді.

ІІ. Жаңа материалды меңгерту. Жаңа сабақты түсіндіру. Абай туралы

мағлұмат беру. (слайд)

- Абай туралы не білесіңдер?

Мәтінді үнтаспадан тыңдау. Оқушы мәне-

ріне келтіріп, дауыстап оқиды. Абай

Құнанбаев.

Сабырсыз, арсыз, еріншек

(Үзінді)

Сабырсыз,арсыз, еріншек,

Көрсеқызар,жалмауыз,

Сорлы қазақ сол үшін

Алты бақан,алауыз.

Өзін-өзі күндейді,

Жақынын жалған міндейді,

Ол-арсыздық белгісі.

Ұятсынбай,ойланбай,

Қой дегенге тіл алмай,

Іс қылмай ма ол кісі?

Бір-ақ секіріп шығам деп,

Бір-ақ қарғып түсем деп,

Мертігеді, жатады.

Ұрлықпен мал табам деп,

Егессе ауыл шабам деп,

Сүйтіп құдай атады.

Оқулықпен жұмыс.

Топпен жұмыс. Үш топқа да маркер, ватман

беріледі.

1-топ. Өлеңнің негізгі идеясын ашу. Ақын

сынға алған адам бойындағы жағымсыз

қасиеттерді өлең мазмұнынан табу.

дық

2-топ: Адамда болуға тиісті жағымды

қасиеттерді атап жазу:

3-топ: Өлеңнен тірек сөздерді табу.

Әр топтан бір өкіл ортаға шығып, ватманға

түсірген деректерді қорғайды.

Тірек сөздер Мағыналас

сөздер

Қарама-қарсы мәндегі

сөздер

Мысалы

124

Сабырсыз Шыдамсыз

Төзімсіз

Шыдамды, ұстамды,

салмақты

Ол мұғалімнің келуін

сабырсыздана күтті.

Көрсеқызар Қызыққыш,

еліктегіш

Қанағатшыл Сауысқан жылтыраққа құмар,

көрсеқызар еді.

Алауыз Береке-бірлігі жоқ,

ынтымақсыз

Ауызбіршілігі мықты,

ынтымақты, ұйымшыл,

бірлігі жарасқан

Тышқан мен мысық қашаннан

алауыз болатын.

Күндейді Қызғанады Тілегін тілейді, қуаныш-

қайғысын бірге көтереді

Бірге жүрген достарын күндеген

көпшіліктен шеткері қалады.

Мертігеді Бір жері шығады,

сынады

Өте сақ Өзі оңбай мертікті.

Міндейді Мін тағады,

жамандайды

Жақтайды Тәрбиесіз жан досын да

міндейді.

Жалмауыз Дүниеқоңыз,

Көзі тоймас

«Нағыз бір тойымсыз, жалмауыз

екенсің!» - деді ренжіп.

Топтың атын қайта өзгертіп жаздырту.

(Екінші жағына)

«Домино» ойыны.

Шашылған сөзден жинап, ой құрау.

1-топтың тапсырмасы: Еңбектің көзін

тапқан,

Байлықтың өзін табады.

2-топтың тапсырмасы: «Еңбек – қуаныш,

жалқаулық - айырылмас азап»

3-топтың тапсырмасы: Жігіттің жұмсаған

күшін сұрама, бітірген ісін сұра.

Сергіту сәті . Би қимылы (2 мин.)

ІІІ. Сабақты бекіту

-Балалар, Абай атамыз жек көрген

еріншектік пен ол ұнатқан еңбекқорлыққа

қатысты В.А.Сухомлинскийдің мынадай

ертегісіне назар аударайық.

Еңбексүйгіш пен Еріншек

Ертегі

В.А.Сухомлинский

Еңбексүйгіш пен Еріншек деген егіз туған

ағайынды екі адам болған екен. Еңбексүйгіш

таңның атуы мен күннің батуына дейін жұ-

мыс істейді, ал Еріншек күн шыққанша

ұйықтайды. Ал күн шыққан кезде бір жамба-

сынан екінші жамбасына қарай аунап түсіп

жата береді, сәске түстің кезінде оянады....

Сөйтіп, қос бауыр өмір бойы осылай тір-

шілік етеді. Қартаяды, олардың да ажал саға-

ты жақындайды. Оларды әулие өзіне шақы-

рып алып: «Сендер неше жыл жарық дүние-

де өмір сүрдіңдер?» - деп сұрайды.

- «Тоқсан тоғыз жыл өмір сүрдік», - деп

жауап береді ағайындылар. «Жарайды, маған

да келетін кездерің жетті», - дейді әулие.

- «Қане, маған өмірді қалай өткізген

жылдарыңды көрсетіңдерші».

Еңбексүйгіш: «Менің өмір сүрген жылда-

рым», - деп ну орманды көрсетеді. Өз өмі-

рінде ол күн сайын бір ағаштан отырғыза бе-

ріпті, содан орман өсіпті. Әулие орманмен

бір күн жүріпті, ал орман болса, қалыңдаған

үстіне қалыңдай түсіпті. Бір апта жүріпті, бір

жыл бойы жүріпті, ал орманның қиыр шеті

көрінбепті. Әулие шаршап, жерге отыра

кетіпті.

Еңбексүйгіш: «Тағы да ілгері жүре түсейік?»

- дейді. Әулие қолын бір-ақ сілтейді де,

Еріншекке қарап: «Сен көрсетші өзіңнің өт-

кізген жылдарыңды», - дейді. Ал Еріншектің

көрсетері жоқ. Еріншектің ұнжырғасы түсіп,

тұрып қалады.... Әулие аһлап-үһлеп, орны-

нан әрең тұрып: «Енді әулие мына

Еңбексүйгіш болады», - дейді. Әлемнің бар

сұлулығын осы жасайды. Ал, сен Еріншек,

тағы да тоқсан тоғыз жыл өмір сүресің. Со-

дан кейін әулиеге өзіңнің бауырыңа келесің.

Еңбексүйгішке өзің өткізген жылдарыңды

көрсетесің.

Адам өмірден өтеді, ал егер ол нағыз адам

болса, өткен жылдары өшпейді.

Сұрақтар:

- Еңбектену адамға не үшін қажет?

- Еңбекқорлық адамды тағы қандай

қасиеттерге баулиды?

- Өзіңді еңбекқормын деп санайсын ба?

Неліктен?

- «Нағыз адамның өткен жылдары өшпейді»

дегенді қалай түсінесіңдер?

Қойылған сұраққа балалардың берген

жауаптарын мұғалім түйіндейді:

Мұғалім сөзі: Адам ерінбей еңбек ету арқы-

лы қуанышқа, шаттыққа бөленеді. Еңбек-

сүйгіштік, еңбекқорлық және еңбекті бағалай

125

білген адам өмірде құрметке бөлінеді.

Балалар, біздің мазмұнды әр қимылымыз

еңбектенуден тұрады екен.

Венн диаграммасы арқылы еңбектену мен

еріншектікті салыстырады

ІV. Үй тапсырмасы.

А.Құнанбаев. «Сабырсыз, арсыз, еріншек»

өлеңін жаттау. «Еңбеккор бала» тақырыбын-

да әңгіме құрау.

V. Бағалау. Білім ағашына сбақтан алған

әсерлерін жазу.

Топпен ән айту.

«Болайықшы осындай» әнін топпен айту

Сөзі мен әнін жазған А.Меңжанова

Жақсы бала еңбекшіл

Ер азамат болады,

Қиындықты жеңіп кіл,

Құшағы гүл толады.

Қайырмасы:

Еңбекшіл осындай,

Болайықшы, досым-ай.

Таза бала мұнтаздай,

Сүйсінеді қараған.

Ұқыпты деп бұл қандай,

Жақсы көрер бар адам

Қайырмасы:

Еңбекшіл осындай,

Болайықшы, досым- ай.

ҚУАТ

Сарсенова М.А.,

Еңбек негізгі мектебінің физика-информатика пәндері мұғалімі

ҚЫСҚЫ МЕРЗІМДІ САБАҚ ЖОСПАРЫ

Сілтеме 7 сынып физика және астрономия Алматы «Атамұра» 2012 ж

Мақсаты Белгілі бір бетке түсетін қысым жайлы мағлұмат беру

Белгілі бір бетке түсетін қысымның күнделікті өмірде, формуласын

есеп шығаруда қолдана білуге үйрету

Топта бағалауға баулу

Күтілетін

нәтижелер

Белгілі бір бетке түсетін қысым жайлы мағлұмат алады

Белгілі бір бетке түсетін қысымды күнделікті өмірде, формуласын

есеп шығаруда қолдана білуге үйренеді

Топта бағалай алатын болады

Түйінді идеялар Тақырыпты жан-жақты қарайды, ұсынылған проблема бойынша өз

көзқарасын шығармашылық тұрғыдан жеткізе біледі.

Мұғалімнің жазбасы

Сабақ барысы Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс- әрекеті

Сабақ кезеңдері:

І. Ұйымдастыру

3 минут

Сергіту сәті «Жүректен

жүрекке»

Топқа бөлу: Түстер әлемі.

Оқушыларды топқа бөлу

мақсатында қызыл, жасыл

стикерлер таратамын.

Оқушылар бір- біріне ыстық

лебіздерін айтады. Балалар бір-

бірімен сәттілік тілеп, түстерді

ажырату арқылы топқа бөлінеді.

ІІ. Үй тапсыр-

масын тексеру

7 минут

«Кім білімпаз?» ойыны арқылы

өткен тарау мате-риалдарын

қайталау сұрақтары беріледі

1. Заттың тығыздығы деп нені

айтамыз?

2. Күш немен сипатталады?

3. Гук заңы қалай

тұжырымдалады?

4. Күштің өлшем бірлігі?

5. Дененің салмағы дегеніміз не?

6. Қандай күшті үйкеліс күші

«Кім білімпаз?» ойыны арқылы өткен

тарау материалдарын қайталау

сұрақтары беріледі.

126

деп айтамыз?

7. Үйкелістің неше түрі бар?

8. Ауырлық күші мен массаның

арасында қандай байланыс бар?

9. Масса бірлігі ретінде не

қабылданған?

Заттың тығыздығын қалай

анықтауға болады?

ІІІ. Қызығу-

шылықты ояту

3 мин

Жаңа сабаққа ену үшін

оқушыларға суреттер көрсетіліп,

сұрақтар қойылады.

1. Қолмен іс тіккенде неліктен

бармаққа оймақ кигізіледі?

2. Шаңғысыз жүргенде адам

неліктен қарға омбылайды?

3. Жүк машиналарының артқы

доңғалақтары қос-қостан

болатыны неліктен?

Топ мүшелері өзара пікірлеседі,

берілген сұраққа жауап береді

IV. Мағынаны

тану

20 мин

Тақырыпты оқып, топта

талқылап, флипчартқа

«Қысым» тақырыбын түсіреді.

Әр топ жасаған флипчарттарын

қорғау

Тақырыпты оқып, топта талқылып,

флипчартқа түсіреді топ

Флипчартты қорғайды.

Топтық жұмыс

(суретпен жұмыс)

Сурет арқылы топта жұмыс жасайды

Есептер шығару

І топтың есептері:

№1

200см2 ауданға түсірілген күш

100Н – мен әсер ететін болса,

қысым қандай болар еді?

№2

Асфальт төсеуде қолданылатын

машина каток тірегінің ауданы

1500 см2, түсіретін қысымы

300кПа екені белгілі. Катоктың

салмағы қандай?

№1

200см2 ауданға түсірілген күш 100Н –

мен әсер ететін болса, қысым қандай

болар еді?

Берілгені: Формуласы: Ғ=100Н

S=200cм2 =0,02 м2 S

Fp

Т/к: р -?

Шешуі:

Пам

Нр 5000

02,0

1002

№2

Асфальт төсеуде қолданылатын

127

ІІ топтың есептері:

№1

Бетке 45 кН күш түсіріп 2 кПа

қысым алсақ, ауданы қандай

болған?

№2

Вагонның барлық

доңғалақтарының рельспен

жанасқан ауданы 0,001м2. Бұл

вагонның массасы 30т болса, ол

жерге қандай қысым түсіреді?

машина каток тірегінің ауданы 1500

см2, түсіретін қысымы 300кПа екені

белгілі. Катоктың салмағы қандай?

Берілгені: формуласы:

S=1500cм2=0,15м

2

Р=300кПа=300000Па S

Fp

Ғ=Р

Т/к: р-? SpР *

Шешуі:

45Н45000Н15,0*300000 2 мПаР №1

Бетке 45 кН күш түсіріп 2 кПа қысым

алсақ, ауданы қандай болған?

Берілгені: формуласы:

Ғ=50кН=50000Н

р=2кПа=2000Па S

Fp

Т/к: S-?

Шешуі:

2252000

50000м

Па

HS

№2

Вагонның барлық доңғалақтарының

рельспен жанасқан ауданы 0,001м2.

Бұл вагонның массасы 30т болса, ол

жерге қандай қысым түсіреді?

m=30т=30000кг формуласы:

S=0,001 м2

S

Fp

g=10Н/кг

mgF

т/к: Р-? S

mgp

Шешуі:

300МПа000Па 000 300001,0

/10*300002

м

кгНкгp


2 мин

Нұсқау береді Нұсқау бойынша әрекет етеді,сергиді,

демалады.

Сабақты бекіту

5 мин

Сабақты бекіту сұрақтары:

1. Қысым деп нені айтады?

2. Қысымды қалай анықтайды?

3. Неліктен шаңғысы жоқ

балаға қарағанда шаңғы

байлаған бала қар үстімен жеңіл

жүреді?

4. Қысымды арттырып немесе

кемітуге бола ма? Ол үшін

нестеу керек?

5. Қысымның қандай

Топтар сұрақтарға жауап бере

отырып, сабаққа рефлексия жасайды.

128

бірліктерін білесіңдер?

Рефлексия

2 мин

Инсерт кестесі.

Не үйрендім? Не үйренгім

келеді?

Инсерт кестесіне не үйрендім? Не үй-

ренгім келеді? Тапсырмасы бойынша

өздерінің бүгінгі сабақта не біліп, не

үйренгенін және не үйренгілері келе-

тінін стикерлерге жазып, бүгінгі

сабаққа рефлексия жүргізіп шығады.

Бағалау

2 мин

Сабақ кезінде белсенді қатысып отырған, тапсырмаларға дұрыс жауап

берген оқушыларға қызыл, жасыл, сары түсті смайликтер беріліп

отыырады, сабақ соңында жиналған смайликтер аттары жазылған

плакатқа ілініп, жиынтық бағаланады.

Үйге тапсырма

Келесі оқу

сілтемесі 1 мин

Қуат тақырыбын оқып келу. 20- жаттығу (2,3)

Келесі тақырыпқа шолу жасап келу

СЫН ЕСІМ

Сисенова А.Б.,

Кобда ауданы Сарбұлақ орта мектебі бастауыш класс мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Сөз таптары туралы

білімдерін кеңейте отырып, сын есім туралы

мәлімет беру.

Білімділік: Сын есім туралы түсінік беру.

Сын есімді сөйлем ішінен тауып, оған дұрыс

сұрақ қоя білуге үйрету.

Дамытушылық: Оқушылардың топпен жұ-

мыс істеулерін, логикалық ойлау қабілетте-

рін, қызығушылығын, сөздік қорларын,

күнделікті сөйлеу тілін дамыту, өз ойларын

дұрыс жеткізуін, каллиграфиясын жетілдіру.

Тәрбиелік: Оқушыларды кішіпейілдікке,

адамгершілікке, ұйымшылдыққа, ізденім-

паздылыққа, шығармашылықпен жұмыс

істеуге, көркем жазуға, өз бетімен жұмыс

істей білуге, ұқыптылыққа, шапшаңдылыққа

тәрбиелеу.

Сабақтын түрі: жарыс сабақ.

Сабақтын типі: жаңа білімді меңгерту.

Сабақтын әдісі: түсіндіру, көрнекілік, сұрақ

– жауап, ізденушілік, салыстыру, жинақтау,

«Топтастыру» стратегиясы.

Сабақтың құрал жабдығы: сызба, дәптер,

оқулық, суретті дәптер, бояу, қылқалам,

плакаттар, үлестірмелі қағаздар, слайд.

Сабақтын барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі.

-Балалар, қазіргі жекешелендіруге байла-

нысты, сіздерді екі қожалыққа бөлемін.

-1-ші «Үміт» қожалығы.

«Үміт» қожалығы деп аталу себебі «Қазақ-

стан-2030» жылғы бағдарлама бойынша

экономикамыз, тұрмысымыз жақсарады

деген үміттеміз.

- Балалар, біз қайда тұрамыз?

- Ауылда.

Ауылда тұрғандықтан ауыл шаруашылығы-

мен айналысамыз. Сондықтан екінші қожа-

лықты «Шаруа» деп атаймыз.

Психологиялық дайындық.

Қатар, қатар түзеп топ,

Оқушыға лайық.

Орнымыздан тұрайық,

«Үміт» қожалығы жәй отыр,

«Шаруа» қожалығы сен де отыр.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру, өткенді

қайталау.

Балалар, өткен сабақта үйге қандай тапсырма

берілді?

-Етістік және оның түрлерін қайталау. Бо-

лымды, болымсыз етістіктерге мысал келті-

ріп, 3-4 сөйлем жазып келу.

-Балалар, етістік дегеніміз не?

-Етістіктің қандай түрлері бар?

Оқулығыңды жыртпа. Алмат класта отыр.

Кісіге күлуші болма. Сабақтан кешікпе.

Етістік

негізгі туынды болымды болымсыз

129

ІІІ. Жаңа материалды меңгерту.(Ой

ашар.)

-Сүретті тірек-сызбамен

жұмыс.

-Бәріміз де мына суретті тірек

сызбаға назар аударайық.

-Балалар, гүл қандай?

-Гүл қызыл, әдемі, үлкен.

-Қызыл, әдемі сөздері гүлдің несін білдіріп

тұр?

-Гүлдің түсін, түрін, сапасын білдіріп тұр.

Ереже шығарып алу. Гүл – зат есім.

Ереже: Заттың түрін, түсін, сапасын білді-

ретін сөздерді сын есім дейміз. Сын есімге

Қандай? Қай? деген сұрақтар қойылады.

Ендеше, бүгінгі жаңа тақырыбымыз Сын

есім деп аталады.

-Балалар, дәптерімізді ашып, бүгінгі күннің

жадын және жаңа тақырыпты жазайық.

«Үміт» қожалығы «Шаруа» қожалығы

Мысалы: Айназым қызыл гүл салды. Мен

шеткі үйде тұрамын.


361-жаттығу. Өлеңді мәнерлеп оқу. Түртіп

алу жүйесі.

Сөздік жұмыс.

құбылды – өзгерді, түрленді

ырғағы – дауысы, үні

әуеледі – биіктеді, шарықтады, аспандады

Осы өлеңдегі қарамен жазылған сөйлемдерге

сұрақ қою. Қай сөз табы екенін айт.

Өздік жұмыс. 362-жаттығу. Көп нүктенің

орнына тиісті сын есімді қойып, көшіріп жаз.

Ақ мақта, тәтті алма т.б.

Сергіту сәті.

Ал балалар, тұрайық,

Алақанды ұрайық.

Оңға қарай бұрылып,

Солға қарай бұрылып,

Бір отырып, бір тұрып,

Бой сергітіп алайық.

Шығармашылық жұмыс.

Сурет бойынша әңгіме құру. Құраған

әңгімелеріңнен сын есімді табу.

-Енді балалар, көктемгі күн нұрының суретін

альбомға салайық.

Топпен жұмыс.

«Үміт» қожалығы. «Шаруа» қожалығы

... жел ... тау

... ауа ....су

...шөп ... аспан

Көп нүктенің орнына сын есімді сөздерді

қой.

Осы сөз тіркестерінің қайсысын бейнелеуге

болады?

-суретті альбомдарыңа бейнелеңдер.

IҮ.Сабақты қорыту. (Венн диаграмммасы)

етістік сын есім

V. Үй тапсырмасы.363- жаттығу

VІ. Бағалау.

Қай?

түсін

сапасын

Сын есім

түрін

Қандай?

әсем

күміс

кең

жұпар

Қандай?

130

ВИДЫ УГЛОВ. ТРАНСПОРТИР

Тансыкбаева Г.М.,

учитель математики средней школы №5 города Шалкар

Цели Умение различать виды углов, строить углы с помощью транспортира;

решение геометрические задачи с помощью построения без алгебраических

вычислений; привить интерес к математике

Методы Критическое мышление

Результаты

обучения

Умеют различать виды углов, знают понятия угол, равные углы, виды

углов; развивать умение работать в группах; уметь применять полученные

знания в жизни

Оборудование Учебник, ИКТ, справочники, карточки

Содержание

урока

Деятельность учителя Деятельность ученика

Оргмомент Приветствие “Здравствуйте!”

Поздороваемся как народы мира.

Делятся на группы по карточкам

углы меньше 90, больше 90, 180, 90

Учащиеся поочередно здороваются с

друг другом как народы мира.

Распределяют лидеров, тайм киперов,

спикеров, дизайнеров и оценщики

Постановка

цели урока

а) Исследование градусной меры

угла.

— А сейчас вас ждет следующее

задание. На доске записаны

величины углов.

— На какие группы их можно

разбить?

Б)Истинно или ложно моё

высказывание?

Цель урока ставится и записываем

тему урока «Виды

углов.Транспортир»

Учащиеся выполняют данное задание

вместе

все существующие углы прямые

(ложно);

нет ни одного угла, который бы

нельзя было измерить в градусах

(ложно);

1 градус –это 1\180 доля

развернутого угла (истинно);

угол в 110º – развернутый (ложно);

биссектриса это луч, который делит

угол пополам (истинно).

Ставят цель урока. Записывают тему

урока.

Понимание

Мы знаем что такое угол, что такое

градусная мера угла, теперь мы же

должны еще уметь измерять угол,

не так ли, ребята? А с помощью

чего мы сделаем это?

История возникновения

транспортира.

Транспортира

Применение Каждому ученику выдается листок

с изображением тупого угла.

Задание: измерить градусную меру

этого угла с помощью

транспортира

— Давайте сравним полученные

результаты.

Почему они получились разные?

В чем проблема?

— Как решить эту проблему?

у всех одинаково

Запись на доске: 140º, 135º, 65º и др.

Результаты получаются различные

каждый измеряет по-разному,

Нужно создать общий алгоритм

измерения углов при помощи

транспортира

131

— А сейчас снова измерьте свои

углы, пользуясь алгоритмом.

(Таблица 1 — Алгоритм измерения

углов)

Анализ Работа в группе(взаимооценка)

(10 мин)

а) Найдите ошибки в измерении

углов.

Проблемная ситуация. Может ли

существовать такой

способ измерения

углов? Почему? Как

вычислить градусную меру угла?

б) Тренировочные упражнения по

измерению углов. Работа по

группам.

В) «Книжки -малышки»

Физминутка.

- Покажите с помощью рук угол в

90 градусов, угол 180 градусов.

- Покажите острый угол, тупой

угол.

- Повернитесь на 180 градусов, на

90 градусов..-Покажите, где вокруг

вас есть прямые углы? А на столе?

А на дневнике?

Учащиеся выполняют данное задание

в группе.

Учащиеся записывают 3 вопроса и 3

ответов на заданные вопросы,

обмениваются группами и отвечают

на поставленные вопросы.

Синтез Самостоятельная работа (работа

в паре)

Учащиеся работают в паре

Домашняя

работа

Синквейн Необходимо сочинить стихи из 5

строк

Рефлексия На уроке вы работали очень

дружно и организованно. Подведем

итог.

— Что нужно, чтобы измерить

градусную меру угла? 1. Знать как пользоваться

транспортиром

2. Составить алгоритм измерения

углов.

3. Уметь точно определять

градусную меру угла.

4. Уметь правильно определять вид

угла.

— Где вам может пригодится это

умение ?

Напишите «две звезды и одно

пожелание»

Учащиеся на стикерах записывают что

хорошего, плохого и хорошего .

Оценка Суммативная оценка по оценочным

листам

132

THEME SPORT

Темирбаева А.А.,

Маржанбұлақ орта мектебінің ағылшын тілі пәні мұғалімі

Objectives: to practice knowledge on the theme

sport, to use vocabulary related to sport, to talk

about it, to guess sport rules

Resource used: tape, computer, presentation in

Power Point, cards

The procedure of the lesson

I. Оrg. moment.

-The bell has gone. Stand up, please.

- Good morning, boys and girls!

I am glad to see you. Sit down, please.

-How are you? How are your doings?

- Who is on duty today? Who is absent today?

-What date is it today? What day of the week is

it today?

- Today we will get to know some new words,

speak about sport, read, do some exercises and

play “A football game”.

II. Talking with the pupils

-Now let`s speak about the weather. Is the

weather fine or bad today?

-What colour is the sky? Is it grey or blue?

-Is the sun shining brightly?

-It is windy today, isn`t it?

-Is it snowing now?

-Do you know what is the temperature today?

-Do you like such weather?

III. To consolidate taken lexic materials

-Boys and girls, we are learning the topic

“Sport”. Let`s repeat the words about sport.

Have a look at the board. (presentation in Power

Point)

-There are two main groups of sport. What are

they?

-Name winter sports.

-Name summer sports.

-Have a look at the picture and say, what sport

is it and is it winter or summer sport.

-A good job! Thank you!

IV. Checking home task

-Let`s check your homework and listen to your

dialogues.

-Good for you! Thank you!

V. Practice

-Now, let’s get to know some new words of

sport. Look at the pictures and try to guess the

new words!

-Repeat after me!

-Let`s do exercise 6 at page 176. Listen to the

tape.

-Now read the dialogue aloud.

-Answer the questions.

-Do exercise 5 at page 176.

VI. Listening.

-Listen to the tape and fill in the table (ex.7,

p.177).

-Answer the questions (ex.8, p.177).

-Match the words and the pictures (ex.10,

p.177).

VII. to play a game

-What sport do you like to play together? Do

you like playing football?

-Let`s play “A football game” (there are pictures

of two gates of two teams on the board and their

names, the first point is played according to the

ex. 2 on page 175, the second point according to

the ex.3,on page 175)

YIII.Conclusion.

1) evaluation

2) giving home task

-Write down your home task: ex. A,B,C, p.178

-Thank you for your work.

1920-1930 ЖЫЛДАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІ

Тлепбергенова Р.Б.,

Қазақстан тарихы пәні мұғалімі

Жалпы мақсаты: 1920-1930 жылдардағы

Қазақстан мәдениетін меңгереді.

Оқу нәтижесі: Халық ағарту ісі, ересектер

арасындағы сауатсыздықты жою, қазақ әліп-

биінен латынға ауысуы,орыс жазуы негізінде

жаңа әліпбидің енгізілуі, ғылым, жоғары оқу

орындары, Қ.Сәтбаевтың Қазақстан ғылы-

мының дамуындағы орны мен рөлі, Қазақ-

133

стандық ғалымдар және олардың жетістік-

терін түсінеді.

Сабақ түрі: аралас сабақ

Оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер,

оқыту формасы: сыни тұрғыда ойлауға үй-

рететін әдіс-тәсілдер

Барлық оқушыларды сабаққа тарту фор-

масы: жеке, топтық жұмыс

Пәнаралық байланыс: Әдебиет, сурет

Үйрену барысын бағалау: формативті,

жиынтық (критериалды бағалау)

Негізгі дереккөздер, құрал-жабдықтар: 9-

сынып оқулығы Қазақстан тарихы, қосымша

материалдар


I. Сынып оқушыларына жағымды ахуал

туғызу, назарын сабаққа аудару, бағалау

картасымен таныстыру.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау "Ақиқат,жалған"

ІІІ. Топқа бөлу. Әр топ өздеріне берілген

тапсырманы талқылайды

І топ. Кешегі мектеп

ІІ топ Ғылым. Терең білімді ғалым Қаныш

Сәтбаев

ІІІ топ. Жоғарғы оқу орны

ІV топ. Бүгінгі мектеп

Төмендегі бағалау критерийлері бойынша

топтың жұмысы бағаланады

Критерийлер І топ ІІ топ ІІІ топ ІVтоп

1.Тақырыптың ашылуы

2.Тақырыптың баяндалуы

3.Топтағы ынтымақтастық ахуалы

Алған білімдерін қорытындылау, жинақтау,

жүйелеу мақсатында берілетін тапсырмалар

1. Қазіргі Қазақстан мәдениетінің алдында

тұрған өзекті мәселесі? (Өз ойларыңды анық

жеткізіп,дәлел келтіріңдер)

2. Топтастыру

2. Кестемен жұмыс.

Айырмашылығын,ұқсастығын талда?

Бүгінгі

мектеп

Ұқсастығы Кешегі

мектеп

3. Тест тапсырмалары

1.Тест

"10"-5

"8"-4

"6"-3

"3"-2

Бағалау

Қоржынға сый әр топтағы оқушылар сабақ

бойынша алған білімдері арқылы

бағаланады.


24-тақырып. Эссе "Тәуелсіз Қазақстандағы

білім жүйесі" "1920-30 жылдардағы әдебиет

пен өнер" тақырыбына шолу жасау

ҰЛУЛАР ТИПІ. БАУЫРАЯҚТЫ ҰЛУЛАР КЛАСЫ. ҚОСЖАҚТАУЛЫЛАР КЛАСЫ.

БАСАЯҚТЫ ҰЛУЛАР КЛАСЫ

Токтасова С.Б.,

Ақтөбе қаласы №56 ОМ биология пәні мұғалімі

Мақсаты: Оқушыларға бауыраяқты, қосжақтаулы, басаяқты ұлулардың

тіршілікорталары, құрылысыныңерекшеліктері,қозғалуы, қоректенуі,

тыныс алуы, көбеюі туралы түсінік қалыптастыру. Теорияда алған

білімдерін практика жүзінде қолдана білуге машықтандыру.

Оқушылар арасында ұйымшылдықты және сыйластықты ояту, тұлғалық,

ізгілік қасиеттерге баулу және ұқыптылыққа, салауатты өмірге тәрбиелеу.

Қазақстан мәдениетінің

жаңа құбылыстары

134

Оқушылардың алған білімдерін, жадында сақтау қабілетін дамытып,

жетілдіру, зейін қойып тыңдауға үйрету,өзбетінше ізденуін

қалыптастыру. Сабаққа белсенділігімен қызығушылықтарын арттыру.

Күтілетін нәтиже: Бауыраяқты, қосжақтаулы, басаяқты ұлулардың тіршілік орталары,

құрылысының ерекшеліктері,қозғалуы, қоректенуі, тыныс алуы, көбеюі

туралы мағлұматпен танысады.

Теорияда алған білімдерін практика жүзінде қолданады.

Ресурстары АКТ (видео, слайд, интерактивті тақтамен жұмыс), электронды оқулық,

ұлулар жинақтамасы, деңгейлік тапсырмалар, плакаттар, суреттер,

смайлик, стикер, маркер және т.б.

Табыс критериі

Барлық оқушылар: Оқушылардың көпшілігі: Жекеленген оқушылар:

Ұлулар типі: бауыраяқты,

қосжақтаулы, басаяқты

ұлулардың тіршілік ортала-

ры. Құрылысының ерекше-

ліктері. Қозғалуы. Қоректе-

нуі. Тыныс алуы. Көбеюі.

Биоценоздағы рөлі және

практикалық маңызы

туралы мағлұматпен

танысады.

Ұлулар типі: бауыраяқты,

қосжақтаулы, басаяқты

ұлулардың тіршілік орталары.

Құрылысының ерекшеліктері.

Қозғалуы. Қоректенуі. Тыныс

алуы. Көбеюі. Биоценоздағы рөлі

және практикалық маңызы

туралы түсінеді.

Теорияда алған білімдерін

практика жүзінде қолдана

білуге машықтанады.

Кезеңдері Уақыт Сабақтағы іс-әрекет

Мұғалімніңіс - әрекеті Оқушыныңіс - әрекеті

Ұйымдастыру


тренинг

2 мин

1.Оқушылармен амандасу,

түгендеу, сынып тазалығын

қадағалау.

2.Оқушыларды суреттер

бойынша топқа бөлу.

1 – топ Ұлулар типі

2 – топ Бауыраяқты ұлулар

3 – топ Қосжақтаулы ұлулар

4 – топ Басаяқты ұлулар

Топ басшыларына бағалау

парағы және смайлик беріледі.

Ынтымақтастық атмосфераны

қалыптастыру мақсатында

психологиялық тренингін өткізу

Мынадай сөз бар күнді қандай

көңіл күймен бастасаң, солай

өтеді. Олай болса бүгінгі

күнімізді күлкімен бастайық, бір-

бірімізге қарап жақсы тілегімізді

айтып, жымиып,сабақ барысында

көтеріңкі көңіл күйде болайық.

Оқушылар сәлемдеседі

және топқа бөлініп,өз

орындарына орналасады.

Әр топ өз топ басшыларын

сайлайды.

Аман болып бәріміз,

Атсын күліп таңымыз!

Оқып – біліп өсейік,

Сұлу болып жанымыз.

Оқушылар қолдарындағы

смайлик бар қағазды

көрсетіп, көңіл-күйлеріні

жақсы екендігін бір-біріне

көрсетеді.

Қызығу-

шылықты

арттыру

5 мин « Ыстық орындық » әдісі арқылы

үй тапсырмасы бойынша

сұрақтар беріледі.

Әр топтың топ

басшыларыыстық

орындыққа отырады.

Оқушылар сұрақтар қояды.

Мағынаны тану 12 мин Топтық таныстырылым. «Жұп-

тас, ойлан, бөліс» әдісі арқылы

үй тапсырмасын орындайды.

Үй тапсырмасын алдымен

жұппен сосын топпен

талқылайды.

135

Постер құрады, қорғайды Постер құрады,қорғайды.

Сергіту сәті: 2мин Ал, енді балалар бойымызды

сергітіп алайық....

Оқушылар сергіту сәтін

орындайды.

Деңгейлік

тапсырмалар

10 мин Оқушыларға А В С деңгейінде

тапсырмалар орындату.

Оқушылар тапсырмаларды

дәптерлеріне орындайды.

«Сіз білесіз

бе?»

2 мин Үйге берілген қосымша

тапсырма бойынша сұралады.

Оқушылар ұлулар туралы

ырымдар, жорамалдар

туралы айтады.

Суретті

сәйкестендіріп

орналастыру.

3 мин Әр топтан оқушылар келіп,

берілген суреттерді дұрыс

орнына коюы керек.

Оқушылар суретті дұрыс

сәйкестендіріп қояды.

Ой толғаныс

6 мин

«Синквин»

Бүгінгі сабақтан алған

әсерлеріңді төрт жол өлеңмен

аяқтаңдар:

.........................................................

........................ жатпаңдар,

.........................................................

........................ тастаңдар,

.........................................................

........................ жадырап,

.........................................................

........................ сақтаңдар!

Оқушылар сабақтан алған

әсерлерін төрт жолды

өлеңмен қорытындылайды.

Бағалау 2мин Сабаққа қатысымын ескере

отыра топ басшысының

бағалауы, өзін – өзі бағалауы

және әр айтылған дұрыс ойды үш

шапалақ арқылы қошеметтеу.

Топ басшысының

бағалауы,

өзін – өзі бағалау, үш

шапалақ.


1 мин

Ұлулар типі туралы қосымша

материалдарды пайдаланып эссе

жазу.

Оқушылар тапсырманы

күнделіктеріне жазып

алады.

Рефлексия Бағдаршамға бүгінгі сабақ

туралы кері байланыстарыңызды

іліңіздер.

Қызыл түс – түсінбедім

Сары түс – жартылай түсіндім

Жасыл түс - түсіндім

Оқушылар бағдаршамға

стикер арқылы кері

байланыстарын іледі.

АЛГОРИТМ ТИПТЕРІ (СЫЗЫҚТЫ, ТАРМАҚТАЛУ ЖӘНЕ ЦИКЛДІК

АЛГОРИТМДЕР)

Тулегенова Г.Б.,

Мұғалжар ауданы Ембі қалалық №3 орта мектебінің информатика пәні мұғалімі

Жалпы

мақсаты

Оқушыларды алгоритмнің түрлерімен таныстыра отырып, жазылу жолдарын

меңгерту, алгоритмнің түрлері бойынша олардың блок-сызба түрінде

кескіндеуді, берілген есептерге алгоритмдер құруды үйрету.

Оқу нәтижесі Алгоритмнің сызықтық, тармақталған және циклдік түрлерімен танысады;

Алгоритмдердің графиктік түрде кескінделу жолдарын пысықтайды;

Тармақталған алгоритм шарттарын анықтаудың блок-сызба элементін салуды

136

меңгереді;

Толық және толық емес тармақталған блок-сызба құрылымын есептер шығаруда

қолдануды үйренеді.

Түйінді идея Алгоритмнің түрлерімен, олардың жазылу жолдарымен таныстыру.

Көрнекілік Интерактивті тақта, компьютер, слайд, таратпа материалдар, интернет

жүйесінен ақпарат іздеу.

Кезеңдер Мұғалімнің әрекеті Оқушының әрекеті Бағалау

Кіріспе бөлім.

(3 мин)

Тұсаукесер. (5 мин)

Негізгі бөлім.

(15 мин)

Қорытынды

бөлім.

(22 мин)

1. Тренинг «Ақиқат,

жалған». Үй тапсырмасын

бір-біріне сұрақ қойдыртып,

оның жалған, ақиқат екенін

анықтау.

2. топқабөлу.1,2,3,4.

Санамақ

3. «Борт журналы» әдісі.

«Алгоритм түрлері»

тақырыбына «Болжам»

бағанын толтыру.

4. Болжам бағанын қорғату.

5. Жаңа сабақты

түсіндіру: Мұғалім жаңа

сабақты таныстырылымның

көмегімен түсіндіре келіп,

тірек-конспектіге сүйенеді.

6. Сергіту жаттығуын

жасатады.

7. «Алгоритм түрлері»

тақырыбын оқушыларға

оқуға уақыт беру.

8. «Борт журналы» әдісі.

«Жаңа ақпарат» бағанын

толтыру. Тапсырма ұсыну.

1. Елбасымыздың жылдар

бойынша сайлау

қорытындысы.

2. Доллардың құны

айтарлықтай күніне 50

тиынға өсіп тұрды. 25.11.15

күнгі құны шығу үшін неше

күн бұрын доллар 300 тг.

тұрды.

3. Дені сау мысықтың

баласы күніне 8 сағаттан

кем емес уақыт ойнайды.

Марғау деген мысықтың

дені сау екенін анықтайтын

алгоритм құрыңдар.

9. Жұмыс барысын бақылау,

толықтыру. Қосымша сұрақ

қою.

10. «Біз бүгін не

үйрендік» әдісі арқылы кері

1. Тренинг ұйымдастыру. Үй

тапсырмасын бір-біріне сұрақ

қойып тексереді. Мұғалім бір

пайымдау айтады, пайымдау

ақиқат болса, шапалақ соғады,

жалған болса «аяғымен еденди

соғып», қарсылық білдіреді.

2. 4 топқа бөлініп, топтасады.

3. Оқушылар «Алгоритм түрлері»

тақырыбына «Борт журналын»

толтырады. «Болжам» бағанын

толтыру

Болжам Жаңа ақпарат

4. «Болжам» бағанын қорғап

өтеді.

5. Оқушылар жаңа сабақ

бойынша негізгі анықтамалар

мен сызбаларды дәптерлеріне

жазып алады.

6. Сергіту сәтін жасау.

7. Жаңа тақырыпты өздері

оқып, білімін толықтырады.

8. Жаңа тақырыпты топ болып

талқылайды. Оқушылар «жаңа

ақпарат» бағанын толтырады.

Тапсырмаларды орындайды.

9. Презентацияға шығу. Бір-

бірін бағалау.

10. Рефлексия парақшасын

толтыру.

11. Өткен тақырыптан

сұрақтар жауабымен дайындап

келу. Келесі тақырыпқа

материал іздеу «Тармақталу

алгоритмі».

Формативті

бағалау

Жиынтық бағалау,

критерий

бойынша.

1. Үй тапсырма-

сы (үйден сұрақ,

жауабымен

дайындап келді, 1

сұрақ -- 1-б.)

2. Жаңа

тақырыпты

меңгеруі.

(Алгоритм түрле-

рін атады, сызық-

тық, тармақ-

талған, циклдік

алг. Анықтамасын

біледі- 1 анықтама

1 балл., блок

сызбасын біледі –

1 б., сабақтың

түйінін айтты –

1б. әр жауапқа)

3. Тәжірибелік

жұмысты

орындады (1

тапсырма-1б.)

4. Тапсырманы

қорғауы (бақылау

сұрақтарына

жауап берді 1

сұрақ -1б.)

5. Өзін – өзі

бағалауы.

6. Мұғалім

бағасы.

137

байланыс өткізу. Мен Біз Іс Көңіл күй

Мен – менің сабақтағы

жұмысым.

Біз-сынып жұмысы

Іс- мақсатына жетті ма?

Көңіл күй- смайликтік

суретін сал.

11. үй жұмысына тапсырма-

лар ұсыну : бүгінгі тақырып

бойынша тренингке сұрақ

дайындап келу, келесі

тақырыпқа шолу.

Дереккөздер информатика оқулығы, электрон. Оқу-қ, интернеттен ақпарат.

АЛГЕБРАЛЫҚ ҚОСЫНДЫ. ҚОСУДЫҢ АУЫСТЫРЫМДЫЛЫҚ ЖӘНЕ

ТЕРІМДІЛІК ҚАСИЕТТЕРІН ПАЙДАЛАНЫП, АЛГЕБРАЛЫҚ ҚОСЫНДЫНЫҢ

МӘНІН ТАБУ

Турешова Ф.С.,

Ақтөбе қаласы №56 жалпы орта білім беретін мектептің математика пәні мұғалімі


Білімділік: алгебралық қосынды, өрнектерді

қосудың ауыстырымдылық, терімділік

қасиеттерін пайдаланып есептеуді меңгерту.

Дамытушылық: деңгейлік тапсырмалар

арқылы оқушылардың өз бетімен жұмыстану

қабілетін арттыру, алгебралық қосындыны

есептей білу дағдысын жетілдіру.

Тәрбиелік: сабақ барысында оқушылардың

пәнге қызығушылығын арттырып, шапшаң-

дыққа, дәлдікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: үшөлшемдік әдістемелік

жүйе

Сабақтың көрнекілігі: презентация, жұмыс

дәптері, оқулық, бағалау парақтары, стикер

Оқыту нәтижесі: топқа бөлу барысында

жағымды психологиялық ахуал тудырамын.

Балалармен бірге топ ережесі құрылады.

Тақырыпқа теориялық талдау жасалады.

Оқушылар жекелеме,жұппен,топпен жұмыс

істей отырып идея бөліседі, өнім жасалады,

талдайды, жинақтайды, қортындылайды,

бағалайды.


Ұйымдастыру кезеңі: 1. Сәлемдесу Шаттық

шеңбері «Жүректен жүрекке» мұғалім бірін-

ші тілек білдіреді Оқушылар тілекті бір-

біріне жалғастырып,тілек айтады Топқа бөлу

әртүрлі суреттер таратады, топ ережесін құ-

рады, тақтаға плакат іліп, оқушылар дан:

Топпен жұмыс істеу үшін топ мүшелері қан-

дай ережелерді сақтау керек? т.б. сұрақтар

қояды. Алдағы уақыт та осы ережелерді бас-

шылыққа алып, топтық жұмыс жасайтында-

рын айтады. Сыныпта оқушылардың қаты-

суын қадағалау, сынып оқушыларын 4 топқа

бөліп отырғызу, топ басшысын сайлау, баға-

лау парақтары тарату. Оқу құралдарын алып,

сабаққа назар аудару;

2. Үй тапсырмасын тексеру.

Үйге берілген №480, №488 есеп нәтижесі та-

ратылады. Оқушылар бір-бірін тексереді. Ба-

ғалау парағына дұрыс жауапқа сәйкес ұпай-

ды жазамыз. Бағалау парағына назар ауда-

рыңдар. Мұнда сабақта орындалатын жұ-

мыстар жазылған, әр жұмыс бойынша оқу-

шылар тиісті ұпай алып отырады. 3. Өткен

сабаққа шолу

Ойланайық! Әр топқа 2 сұрақтан қойылады.

1. Қарама-қарсы сандардың қосындысы неге

тең?

2.

3. Екі теріс санның қосындысы теріс сан ба,

әлде оң сан ба?

138

4. -7+6,3

5. Таңбалары әр түрлі сандарды қосу

ережесін тұжырымдаңдар.

6. 1,5-2

7. Теріс санның модулі үлкен болса,

қосынды теріс санба, әлде оң сан ба?

8. - 3,5+4,4

Үш тұғырлы тіл бойынша таңбалар ережесін

өмірмен байланыстыра тұжырымдап айту.

+(+)=+ Менің досымның досы менің досым.

+(-)= - Менің досымның жауы менің жауым.

- (+)= - Менің жауымның досы менің жауым.

- (-)= + Менің жауымның жауы менің досым.

4. Жаңа сабақ. Әр топ тапсырма бойынша

топта талқылап, талдап, плакатқа топтар ке-

зектесіп жазады. Оқулықпен жұмыс Нақты

деректермен жұмыс жасайды. Өзара достық

қарым-қатынас құра отырып, бірігіп есептер

шығарады. Постер арқылы қорғайды. Топқа

берілген тапсырманы орындау барысында

бірлесіп шығармашылықпен жұмыс атқара-

ды, өз пікірін еркін білдіреді. Мысалы,

-8+3-5+1 өрнегін «+» таңбасын пайдаланып,

(-8)+(+3)+(-5)+(+1) түрінде жазуға болады.

Демек, -8+3-5+1=(-8)+(+3)+(-5)+(+1).

Сондықтан (-8)+(+3)+(-5)+(+1) немесе -8+3-

5+1 түрінде жазылған, құрамында оң сандар

мен теріс сандар бар өрнек алгебрадық

қосынды деп аталады. Мұндағы -8, +3, -5, +1

алгебралық қосылғыштар.

Алгебралық қосындыдағы әрбір қосылғыш

өзінің таңбасымен оң санды немесе теріс

санды өрнектейді. Оң сандардың және

теріс сандардың қосындысы түрінде

жазылған өрне алгебралық қосынды деп

аталады. Мысалы, алгебралық қосындылар:

1) 5-9+4,6+7-8;

2) (+18)+(-0,3)+(-2,6)+(+3);

3) -3а+2-6+4б+9.

Қосудың ауыстырымдылық және терімділік

қасиеттері рационал сандарды қосуда

орындалады.

І. Қосудың ауыстырымдылық қасиеті.

Қосылғыштардың орындарын ауыстыр-

ғаннан қосындының мәні өзгермейді.

Кез келген а және b рационал сандары үшін:

Мысалы, -7+(+4)=-3.

4+(-7)=-3. Онда -7+(+4)=4+(-7).

ІІ. Қосудың терімділік қасиеті.

Екі санның қосындысына үшінші санды

қосу үшін бірінші санға екінші сан мен

үшінші санның қосындысын қосуға болады.

Кез келген а, b және с рационал сандары

үшін:

Мысалы, (9+(-13))+(-7)=-4+(-7)=-11;

9+((-13)+(-7))=9+(-20)=-11.

Егер алгебралық қосындыда бірнеше оң

сандар және бірнеше теріс сандар болса

(Қосудың ауыстырымдылық және терімділік

қасиеттерін пайдаланып), оң сандарды

топтап, теріс сандарды топтап бөлек-бөлек

есептеуге болады.сонан соң таңбалары әр

түрлі сандарды қосу ережесін пайдаланып,

қосындының мәнін тапқан тиімді.

5. Оқулықпен жұмыс. Әр топқа әр түрлі

тапсырма беріледі:

1-топ: № 492

2-топ: № 493

3-топ: № 494

4-топ: № 495

6. «Семантикалық кесте». Мұнда теріс

сандар жөнінде өз еңбектерінде көрсетіп,

алайда өзі ол жайында мойындамаған грек

математиктің аты-жөні жасырылған. Ғалым

еңбектерінде «теріс» сан шықса, «мүмкін

емес» деп тастап кеткен. (Диофант)

0 -1 -50 2,9 -9

-63-(-13) С П Р О Д Т Е

Ш К И Л М Н Ь

18-27 Ә Г Л Ң Қ І О

-2,5+1,3+4,1 Ң І С У Ж Ф Э

Ү Ф Й А Б Ю З

Ө Н В Я Ғ Ы Д

Т Ч П Х Щ Я Қ

а+b=b+а

(а+b)+с=а+(b+с)

139

7. ТЕСТ

1) Тура теңсіздікті көрсет:

а) -4 < -5; б) -5 < -7 ; с) -7 < -5

2) Теңдеудің түбірін көрсет: |х|+1=4

а) -5; 5; б) -3; 3; с) -3

3) –(-(-(-7))) неге тең?

А) 7; б) - 7; с) 0

4) -30; 0,2; -9 сандарының қайсысының

модулі үлкен?

А) 0,2; б) -9; с) -30

5) -20; 0,4: -7,4 сандарының қайсысының

модулі кіші?

А) -20; б) 0,4; с) -7,4

Дұрыс жауабы

1 2 3 4 5

С Б А С Б

8

«Балық қаңқасы».

Оқушыларға сұрағы-

мен қоса жауабы бе-

рілген стикер (тақы-

рыпқа байланысты

есептер, сұрақтар жа-

зылған) таратылады, «балық қаңқасына»

сәйкестендіріп жабыстыру керек.

9. Сергіту сәті: «Сағат» тілек айту 1-қолы-

ңызды қысыңыз 2-арқасынан қағыңыз 3-кү-

лімсіреңіз 4-қол бұлғаңыз 5-көзіңізді қысы-

ңыз 6-мақтау айтыңыз 7-басынан сипаңыз 8-

тілек айтыңыз 9-қол ұстасып секіріңіз 10-

құшақтасыңыз 11-шынтақпен амандас 12-

алақанды түйістір

Сабақты бекіту сұрақтары:

1. Қандай өрнек алгебралық қосынды деп

аталады?

2. Қосудың ауыстырымдылық қасиетінің

тұжырымдамасын айтыңдар.

3. Қосудың терімділік қасиеті әріптермен

қалай жазылады?

4. Таңбалар ережесін тұжырымдап айтып

беру.

Сабақты қорытындылау: Топтағы оқушылар

бір-бірін бағалайды. Жинаған ұпай санын

жинақ экранына жазу. Ұпай санын жинақ

экранына жазады.

Рефлексия (Сабақ ұнады ма? Не қызықты

болды? Не қиын болды?)

Оқушылар пікірлерін жазып, табыс ағашына

іледі.

Үйге тапсырма: № 497 (В тобынан), №502

(С тобынан)


Оқушының

аты-жөні

Үй тапсырмасының

орындауы

Топта сөй-

леп, идея

айтқан-

дығын

бағала

класта

есеп шы-

ғарған-

дығы

«Семанти-

калық

кесте»

тес

т

«Б

ал

ық

қа

ңқ

асы

»

Дең

гей

лік

та

псы

рм

а

ба

рл

ығы

ба

ға

480 488

1

488

2

488

3

17-22 балл ----------------- «5» баға

12-16 балл --------------- «4» баға

4-11 балл --------------- «3» баға

0-3 балл --------------- «2» баға

Топ басшысы _________________________________________


Оқушының

аты-жөні

Үй тапсырмасының

орындауы

Топта сөй-

леп, идея

айтқан-

дығын

бағала

класта

есеп шы-

ғарған-

дығы

«Семанти-

калық

кесте»

тес

т

«Б

ал

ық

қаң

қасы

»

Дең

гей

лік

тап

сы

рм

а

бар

лы

ғы

баға

480 488

1

488

2

488

3

140

17-22 балл ----------------- «5» баға

12-16 балл --------------- «4» баға

4-11 балл --------------- «3» баға

0-3 балл --------------- «2» баға

Топ басшысы _________________________________________

Ң ДЫБЫСЫ МЕН ӘРПІ

Умиралина Т.С.,

Мұғалжар ауданы Ембі қалалық №1 ОМ бастауыш класс мұғалімі


1. Оқушыларға ң дыбысы мен әрпін таныту.

ң дыбысына байланысты жаңа сөздермен та-

ныстыру. Балалардың дыбыс, әріп, буын,

сөз, сөйлем туралы білімдерін толықтыру.

Сызба арқылы сөз, сөйлем құрау дағдыларын

жетілдіру, сөз сызбасымен ондағы буын са-

нын анықтай білуге үйрету. Тақырыптық су-

реттер бойынша әңгіме құрастыруға баулу.

2.Оқушыларды сауатты, мәнерлі, әсерлі сөй-

леуге баулу. Сөздік қорын байыту, байла-

ныстырып сөйлеу дағдыларын даыту. Шы-

ғармашылықпен жұмыс істеуге ықпал ету,

ойлау шеберлігі мен сөйлеу мәдениетін

дамыту.

3.Оқушылардың өнерге, білімге деген

сүйіспеншілігін арттыру. Достық қарым-

қатынасқа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Оқушылардың жаңа білімді

меңгеру сабағы.

Әдіс-тәсілдері: СТО технологиясының тәсіл-

дері, түсіндіру, сұрақ-жауап, көрнекілік көр-

сету арқылы түсіндіру, жарыс, ойын.

Көрнекілік: Тақырыпқа байланысты сурет-

тер, карточка, заттар.

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі: а) Сәлемдесу,

оқушыларды түгендеу.

ә) Сабаққа әзірлігін тексеру, оқу құралдарын

дайындау.

ІІ. Жаңа материалды меңгерту.

Жұмбақ жасыру

Табаныма байладым,

Қос таяқпен айдадым. Шешуі:шаңғы

- Шаңғы сөзін буынға бөлейік.

- Шаң-ғы.

- Неше буынды сөз көрсет.1,2.

- ң әрпі неге ұқсайды?

- н әрпінен ң әрпінің айырмасы бар қандай?

Оң аяқтың басына, ол тұзақ іліп алғандай.

Қатар және тік қойып,

Құрық пенен сырықты

Арасына жіп қойып

ң әрпін құрыпты.

Оқушыларға ң дыбысы мен әрпін таныту.

Мынау ң дыбысының әрпі. Ол сөз басында

келмегендіктен бас әрпі болмайды.


Тақтаға ілінген суретпен жұмыс.

Аңдар

Аңдар, жаңғақ сөзіне дыбыстық талдау

жасау. Осы сөздерге сөйлемдер құрау.

Аңдар – 2 буын.5 дыбыс, 5 әріп.

а - дауысты, жуан дыбыс.

ң – дауыссыз, үнді дыбысы

д – дауыссыз, ұяң дыбыс


р – дауыссыз, үнді дыбыс

Жаңғақ – 2 буын. 6 дыбыс, 6 әріп.

ж – дауыссыз, ұяң дыбыс


ң – дауыссыз, үнді дыбысы

ғ – дауыссыз, үнді дыбыс


қ – дауыссыз, қатаң дыбыс.

ң дыбысына анықтама беру.

ң – үнді, дауыссыз дыбыс.

ң дыбысы бар сөздер (сурет бойынша)

Сөздерді буынға бөліп, буын санын анықтау.

Жаңа сөздер (таныс емес сөздерге түсінік

беру)

аң аңшы таң жаңа жаңғақ

оң қамшы тоң жаңалық жаңбыр


Ал балалар, тұрайық,

Алақанды ұрайық.

141

Оңға қарай бұрылып,

Солға қарай бұрылып,

Бір отырып, бір тұрып,

Бой сергітіп алайық.

Мәтінмен жұмыс. «Аңдар»

Мәтінді буындап оқу.

Мәтінді мәнерлеп оқу.

Мазмұнын айту.

Жылдамдыққа оқуды жетілдіру.

Жұмбақ жасыру

Маң, маң, маң басқан,

Шудаларын шаң басқан

Бұл қай жануар?

Қай сөзде ң дыбысын

аңғардың?

ң дыбысының әріп

таңбасымен таныстыру.

Н мен ң-ды шатастырма, дыбыс орнын ауыс-

тырсақ сөз мағынасы өзгеріске ұшырайды.

Мысалы: он – оң

Он – ол сан.

Ал, он ол бағыт. ң дыбысын анық айтып

үйрен.

Мына өлеңді тыңдап ң дыбысы бар сөздерді

қайталап айт.

Жолың оң болсын,

Серігің он болсын,

Кигенің жылы тон болсын,

Сүрлеуің қатқақ тоң болсын,

Жаз жайлауыңа қон,

Малыңа бітсін қоң.

Жазу үлгісімен жұмыс.

Байланыстыра жазу.

Ауада жазу.

ң аң аңшы жаңбыр

ң оң таң тоң

Карточкамен жұмыс.

ІІІ. Сабақты бекіту.

Біз не білдік ? Талқылау.

ң дыбысы сөз басында келмейді. Ол сөз

ортасында және соңында кездеседі.

Суреттерді мұқият қарап, сөз құрамында ң

дыбысы бар сөздерді тап.

ІҮ. Оқушы білімі мен белсенділігін бағалау.

Ү. Үйге тапсырма

АТОМ ҚҰРАМЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫСЫ

Утеген Ж.Р.,

Ақтөбе қаласы №56 жалпы білім беретін ОМ химия пәні мұғалімі

Мақсаты Атом құрылысы туралы білімді нақтылау. Химиялық элементтердің периодтық

жүйедегі рет нөмірінің физикалық мәнін түсіндіру.

Күтілетін

нәтиже

Оқушылардың жалпы атом құрылысы туралы түсінігі бар, кез-келген

элементтің протон, нейтрон және электрон сандық мәндерін айта алады.

Табыс

критериі

Оқушыларда атом туралы түсінік қалыптасқан, олар химиялық элементтермен

таныс, элементтердің салыстырмалы атомдық массасы дегеніміз не екенін

біледі.

Барлық

оқушылар

Химиялық элементтермен таныс, периодтық кестеден элементтердің реттік

нөмірінің орналасу орнын біледі.

Оқушылар-

дың көпшілігі

Химиялық элементтердің салыстырмалы атомдық массасын таба алады, атом-

молекулалық іліммен таныс.

142

Жекеленген

оқушылар

Атом туралы түсініктері өте кең.

Ұйымдастыру кезеңі Элементтердің таңбалары жазылған қағаздарды таңдату арқылы

оқушыларды 5 топқа топтастыру.

Мағынаны

тану

Уақыт Мұғалімнің әрекеті Оқушының

әрекеті

Бағалау Ресурстар

Numbered

heads together

Мағынаны

ашу

Кім алғыр?

15 мин

10 мин

8 мин

Оқушылардың өткен

тоқсанда жинаған

білімдерін тексеру

мақсатында әр топқа

екі-екіден тапсырма

беріледі. Тапсырма

орындалып болған

соң мұғалім кез-

келген санды

айтады, сол

нөмірдегі оқушы

тапсырманың

жауабын айтады.

Оқушыларды жаңа

ақпаратпен

таныстырады

Оқушылардың

әрқайсысына бір

элементтен беріледі,

тапсырма

орындалып болған

соң оқушылардың

дәптерлері жиналып

алынады.

Топ

құрамындағы

оқушылар

нөмірленеді, топ

мүшелері

ақылдасып,

тапсырманы

орындайды.

Оқушылар жаңа

ақпаратпен

танысады,

дәптерлеріне

жазады

Оқушы қаптың

ішінен алған

қағазда берілген

элементтін

протон, нейтрон

және электрон

мәндерін

дәптеріне жазуы

тиіс.

Смайлик

арқылы

бағалау

Басбарм

ақ

арқылы

бағалау

Смайлик

тер

арқылы

бағалау

Химиялық

элементтердің

периодтық

кестесі

Кішкентай қап

және

элементтердің

таңбалары

жазылған

қағаздар.

Сергіту сәті 2 мин Логикалық ойлау

қабілетін дамыту

мақсатында

оқушыларға химияға

байланысты

жұмбақтар оқылады

Оқушылар

жұмбақтардың

шешуін тез-тез

айтулары керек.

Үш

шапалақ

арқылы

бағалау.

Қорытындыла

у

10 мин «Конверттегі сұрақ»

Әр топқа бір-бір

конверттен

таратылады,

конверттің ішінде

сұрақтар беріледі.

Оқушылар

конверттегі

сұрақтарға

жауап береді.

Алған білімдерін

бекітеді.

Сумма-

тивті

бағалау

Конверттер

143

Ққ ДЫБЫСЫ МЕН ӘРІПІ

Шаманова Э.Ж.,

Сазды орта мектебінің қазақ тілі мен әдебеті пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаттары: 1) Ққ дыбысы мен

әріпін таныту, оқуға жаттықтыру, сауатты

жазуға машықтандыру;

2) Ойын арқылы оқушылардың ойлау

қабілетін дамыту, сөздік қорын молайту,

оқуға деген белсенділігін арттыру;

3) Қала мен ауыл арасындағы байланыс

туралы әңгімелей отырып, қала тұрмысын

меңгерту.

Көрнекіліктер: Суреттер, кеспе әріптер,

буындар, магнит тақтайшалары, жаңа сөздер

жазылған таблица, магнитофон.

Сабақтың барысы.

1.Ұйымдастыру кезеңі.

2. Кіріспе:

Мұғалім: Балалар, бүгін біздің сыныпқа бір

бейтаныс әріп қонаққа келіпті. Бұл әріп

маған өзінің қандай әріп екенін айтпады.

Сендерге не дер екен, енді әріптің өзіне сөз

берейік. (әріп болып жоғары сыныптың бір

оқушысы кіреді).

Әріп: Балалар, мен қаладан келдім. Ондағы

өздеріндей балалардың сендерге жолдаған

өтініштерін ала келдім, сендер сол

тапсырманы дұрыс орындасаңдар, мен

өзімнің қандай әріп екенімді айтамын.

1- тапсырма. (Орындық суреті.)

- Бұл ненің суреті, сөзді буынға бөліп,

алғашқы дыбысын ата, ол әріпті кассадан

көрсет (О-рын-дық, алғашқы дыбысы – О).

2 – тапсырма. - Балалар, сендер кеше өткен, О дыбысы

дауыссыз дыбыстармен дос. Оларды бір-

бірінен бөліп оқуға болмайды. Мына

буындарды дұрыс оқындар: шо, то, ро, но,

по, ло, со.

3 – тапсырма. - Бірнеше буындарды таратып беріп, сөз

құрату : о – ра, о – ру, со – на, жо –

та. (балалар тапсырмаларды орындайды).

Сергіту сәті: Оң қолымда бес саусақ,

Сол қолымда бес саусақ.

Бесті беске қосқанда,

Болып шықты он саусақ.

ІV. Жаңа сабақ: 1. Мұғалім: Балалар, сендер қонақ әріптің

бірнеше тапсырмасын дұрыс орындадындар.

Енді барлығымыз қонақ әріп келген қалаға

саяхат жасайық.

Таңертеңгі автобусқа отырып, Алматы

қаласына кешкісін жеттік. Шаршап

келгендіктен қонақ үйге барып, ұйқыға

жаттық. Таңертең тұрып, жуынып, қаланы

аралауға шықтық. Қала сондай әдемі, биік-

биік үйлер, завод, фабрикалар көз тартады.

Көшеден өтерде бағдаршамға қарап, жасыл

көзі жанғанда өттік. Көшенің арғы бетінде

ойыншық сатылатын дүкен бар екен. Біз

қуыршақ сатып алып, «Қуыршақтар» әнін

айтып үйге қайттық. (Бұл саяхат сергіту сәті

ретінде өтеді де, оқушылар қала туралы

мағлұмат алып, әңгімеге байланысты

қимылдар жасайды, «Туған ел» әнін айтады).

Туған ел

1. Дала гүлге толатын,

Атам, әжем тұратын,

Мен ауылды, мен ауылды сүйемін 2р.

2. Қызығы көп болатын,

Папам, мамам тұратын,

Мен қаланы, мен қаланы сүйемін. 2р.

Атам, әже тұратын,

Папам, мамам тұратын,

Туған елді, туған елді сүйемін. 2р.

2. Сұрақ-жауап:

- Қала сөзін буынға бөлейікші. (Қала).

- «Қа» деген буында қай дыбыс құлағымызға

бірінші естіліп тұр ?

- Қалада қайда жаттық ? (Қонақ үйде).

«Қонақ» сөзін буынға бөлу. Алғашқы

дыбысын ажырату. (Қо-нақ), (Қ).

- Дукеннен не сатып алдық ? (Қуыршақ).

«Қуыршақ» сөзін буынға бөліп, алғашқы

дыбысын ажырату.

- Балалар, бүгін бізге келген бейтаныс қонақ

– Ққ әріпі екен. (Қонақ әріптің маскасын ше-

шіп, маңдайына жазылған Ққ әріпін

көрсетеді).

Кқ әріпінің дауыссыз дыбыс екенін айту.

(Ққ әріпі балаларға үлестіріледі).

3. Дәптермен жұмыс: Алдарындағы

тақтайшаларына оқушылар қ әріпімен буын

құрайды: қа, қо, қу. Осы буындардан сөз

құрайды (қа – ла, қо – ра, қо – нақ т.б).

144

Қайық, қаз, қасық, т.б. суреттерді көрсетіп,

бұл сөздерде қ дыбысы бар екенін айту.

4. Жаңа сөздермен жұмыс: дыбыстық талдау

жасау. «+»-дауысты, «-»-дауыссыз

- + - + - + - + - + - + + - - + - + - + - + + -

қ а – л а, қ о – р а, қ а – р а, а қ – қ у, қ о – ғ а,

қ у – а т.

Сергіту сәті. Орнымыздан тұрайық,

Шеңбер жасап алайық.

Иіліп оңға бір,

Иіліп солға бір.

Алға қарай бір адым,

Артқа қарай бір адым,

Жоғары төмен қарайық.

Орнымызға барайық.

5. «Әліппе» кітабымен жұмыс. Оқушыларға

хормен және жеке оқыту.

V. Сабақты қорытындылау. Үнтаспадан

жұмбақ тыңдау.

Тіс десең – тісі бар,

Күш десең – күші бар.

Торуылдап ауылды,

Түнде жортар ісі бар. (Қасқыр)

«Қасқырдан құтқарайық» ойыны.

Тәртібі. Орманшының үйі. Алаңда қой, қаз,

қоян, жайылып жүр. Кенет орман арасынан

бір қасқыр шыға келді. Қасқырдан қойды,

қазды, қоянды жасыру керек. Қой, қаз,

қоянның сыртына жазылған бүгінгі сабақа

байланысты тапсырманы орындаған бала

ғана оларды қасқырдан жасырған болып

есептеледі. (Тапсырмалар: «қа-ра», «қо-ға»,

«ақ-қу» деген сөздерді оқу, сөйлем құрау.)

Жұмбақ. Қыста ғана болады,

Ұстасаң – қолың тоңады (Қар)

Бұл жұмбақтың шешуін балалар әріп

қиындыларынан құрайды.

Сабақ соңында жауап берген балаларға

сыйлықтар беру, мадақтау.

СӨЙЛЕУ МӘДЕНИЕТІ

Абдинагиева Г.К.,

Ақтөбе қаласы №5 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі


1) Мәтін туралы түсініктерін толықтыру.

Мәтін құрау барысында мәдениетті сөйлеуге

машықтандыру. Әдептілік, инабаттылық

қағидаларын меңгеру.

2) Сауатты, таза, көркем жазуға

машықтандыру.

3) Тапсырмалар орындау арқылы

ұйымшылдыққа, төзімділікке тәрбиелеу.

Сабақтың әдіс – тәсілдері:

1) ассоциация әдісі

2) топтастыру

3) жуан – жіңішке сұрақтар

4) Венн диаграммасы

Сабақтың көрнекілігі: плакаттар, суреттер,

сызбалар.


І Ұйымдастыру бөлімі

- Оқушылармен амандасу, сабаққа

қатысымын зейіндерін аудару.

ІІ Үй тапсырмасын сұрау

- “Көңілді қыс” тақырыбына мәтін

құрастыру.

- Қосымша сұрақтар беру

- Дыбыс дегеніміз не?

- Әріп дегеніміз не?

- Ұяң дауыссыздарды ата?

- Үнді дауыссыздарды ата?

Үй тапсырмасын “жуан”, “жіңішке” сұрақ-

тармен қорытындылау

ІІІ Жаңа тақырып

- Сабақтың тақырыбы мен мақсатын ашу

- Балалар, сөйлеу мәдениетіне ассоциация

құрастырамыз.

Әр оқушының жеке ойы тыңдалады.

Толықтыру арқылы топтастырып жүйелі ой

туындату.



Мынау менмін

Мынау досым

Біз құрдаспыз

Өзімшілдіктен аулақпын

Жанашырмыз, доспыз

Күнде дос боп бәріміз

Жадырайды жанымыз.

Көркем жазу

Сөйлеу мәдениеті

145

Д д Д д Дастархан басында адамдар жасына

қарай отырады.

214 – жаттығу

- Өлеңді мәнерлеп оқыту

- Өз араларында Ерлан сияқты ізетті

балалар көп пе ?


Көшіріп жазып, бұл сөздерді қандай

жағдайда қолданатыныңды ойла.

Әр жеке оқушыны тақтаға шығарып, сөйлем

құрату.


Мәтінді оқып, Ерден мен Еркебұланның

қайсысы ақылды екенін дәлелде. Дәлелдеу

барысында меніңше сөзін пайдалан.

- Мәтінді сахналау

- Ерден мен Еркебұланды салыстыру.

- Кім Ерден болғысы келеді.

- Себебін, мысалдар арқылы дәлелдеу

Сабақты бекіту

- Балалар, сәлемдесу дегеніміз не болды ?

- Тақтаға 6 оқушы шығару

д - і - д -

а - л - и -

у - м - і -

ы - е - р -

л - к - м -

п- е -

а- н -

з -

(дыбыстық талдау жасату)

3 оқушы суреттер арқылы мәтін құрату.

Үй тапсырмасы түсіндіріледі.

Үйге: 218 – жаттығу

Сабаққа жақсы қатысқан оқушыларды

ауызша мадақтап, жазбаша бағалау.

146

₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪

Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

институтының баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бөлімі - Ақтөбе қаласы,

Тургенев көшесі, 86 үй. Тел: 56-05-37

Құрметті оқырмандар!

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының

филиалы Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институты «Әдіскер жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік

журналын шығаруда (тіркеу №15636-ж). Ол педагогикалық озық ойлар, ғылыми-

әдістемелік ізденістер мен мұғалімдері жетістіктерінің мінбесі. Журнал беттерінде

ғылыми мақалалар мен оқу-тәрбие істерінің өзекті мәселелері туралы ғылыми-

әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың заманалық теориясы және әдістемелік

жетістіктері, тәжірибелік кеңестер мен ұсыныстар жарияланбақ. Білім беру саласы

қызметкерлері өздерін толғандырып жүрген мәселелер, іс-тәжірибелері туралы

материалдарды және жеке шығармалардың туындыларын жіберуге болады.

«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс

тілдерінде шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай

болуы тиіс:

1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық

басылым түрінде тапсырылады.

2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.

3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт өлшемі: 12,

мақала көлемі 1-2 беттен кем болмауы керек.

4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер

жіберуге де болады.

Уважамые учителя!

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации

«Өрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по

Актюбинской области» выпускает республиканский научно-методический журнал

№13491-Ж «Әдіскер жаршысы», который стал трибуной передовой педагогической

мысли, научно-методических поисков и достижений учителей. В нем публикуются

научные статьи, современные достижения теории и методики преподавания, научно-

методические сообщения об актуальных проблемах обучения, воспитания и развития,

практические рекомендации и разработки из опыта работы и др.

Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций

принимается на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи

должны быть оформлены в строгом соответствии со следующими требованиями:

1. Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.

2. Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 12, текст статьи

объемом не менее 1-2 страниц.

3. В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.

4. Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и

электронном носителях.

aktobe-orleu.kz · 2019-05-02 · 2 ӘДІСКЕР ЖАРШЫСЫ Республикалық...

Documents

Transcript of aktobe-orleu.kz · 2019-05-02 · 2 ӘДІСКЕР ЖАРШЫСЫ Республикалық...