1 … · Web viewLehen eta Bigarren Mundu Gerren ondotik, indarkeriarik gabeko eta desarmerako...

www.edebe.com - 1 -

AURKIBIDEA

1. Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza

2. Ikas-esparrua

3. Etapako helburu orokorren banaketa

4. Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloa

4.1.Sarrera

4.2.Helburu orokorrak

4.3.Arloko metodologia

4.4.Helburuak, edukiak eta ebaluazio-irizpideak mailaka

5. Curriculum-materialak

www.edebe.com - 2 -

1. DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZA

Gaur egungo hezkuntza-sisteman, derrigorrezko hezkuntzak oso xede argi eta zehatza du: prestakuntza. Helburu nagusia ez da, besterik gabe, ikasleei informazioa eta ezagutzak igortzea, baizik eta pertsonaren prestakuntza integrala ahalbidetuko duten gaitasunak garatzea, pertsona-eredu jakin bat sustatzeko: autonomoa, solidarioa, kritikoa, bere buruaz iritzi egokia duena, hausnartzeko eta harremanetarako gai dena... Prestakuntza-helburu hori oinarritzat harturik bideratu behar da derrigorrezko hezkuntza osoa.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzak, 12 urtetik 16 urtera bitarteko neska-mutilak hartzen ditu; izan ere, 12 urtetik aurrera neska-mutilek hezkuntza-premia espezifikoak dituzte, beste adin batzuetan dituztenez bestelakoak. DBHk erantzun egokia eman nahi die adin-tarte horretako ikasleen hezkuntza-eskariei.

Horregatik, berezko zentzua duen etapa gisa egituratzen da DBH; barne-batasuna eta koherentzia ematen zaio, etaparen hezkuntza-helburu nagusiak bete ahal izateko.

Batetik, Lehen Hezkuntzaren jarraipena da, eta helburuek definitzen dute jarraitasuna; bestetik, berriz, ezaugarri bereziak ditu, era koherente eta espezifikoan erantzun behar baitie premia berriei.

DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAREN IZAERA ESPEZIFIKOA

Modu orekatuan garatzeko eta gizartean autonomiaz eta erantzukizunez jarduteko beharrezkoak diren hezkuntza-elementuak (kognitiboak, afektiboak, sozialak eta moralak) eskaintzen dizkie DBHk 12 eta 16 urte bitarteko nerabeei.

Derrigorrezko etapa denez gero, DBHk ikasle guztien premiei erantzuten die, eta jarrera guztiz ulerkorra du. Horrela, aniztasuna aintzat hartzeko modua ematen du, neska-mutilen interes eta gaitasunak kontuan izanda.

Bestetik, DBHren izaera propedeutikoa da, alegia, ikas-prozesuaren amaiera izan daiteke: lan munduan sartzeko edo ikasten jarraitzeko prestatu nahi ditu neska-mutilak. Orientazio pertsonal, akademiko eta profesionalak garrantzi handia izango du, batez ere etapako bigarren zikloan.

DERRIGORREZKO BIGARREN HEZKUNTZAKO IKASLEAK

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako neska-mutilak bilakaeraren aldi berezia bizi dute: nerabezaroko aldaketak gertatzen dira, pertsona gisa izango duten garapena baldintzatuko duten aldaketak.

www.edebe.com - 3 -

Nerabezaroaren ezaugarri bereziak honako hauek dira:

- Aldaketa fisiko eta fisiologiko handiak.

- Pentsamenaren estadio berri batera iristea eta arrazoibide landuagoak egin ahal izatea.

- Nortasunaren eraketan aro erabakigarria da.

- Jokabidearen erreferentzia-ereduak aldatzea.

- Arauei eta norbearen buruarekiko zein besteekiko jokaerari buruzko erabakiak hartu behar izatea.

Helduarorako bidean, nerabeak autonomia behar du bere burua pertsona independente gisa finkatzeko, baina oraindik ere nagusiekiko menpekotasun handian dago. 12 eta 16 urte bitartean, gazteak derrigorrezko hezkuntzan daude oraindik eta, apurka-apurka, ardatz gisa familia duen egitura baztertu eta berdinen arteko sistema batean integratuz joango dira.

Oro har, gazteak nerabeen kulturako kide sentitzen dira; moda eta ohitura bereziak dituzte; eta haien kezkak eta familienak ez dira bat izaten.

Garapen psikomotorea

Pubertaroa eta nerabezaroa iristen direnean, neska-mutilen itxura fisikoa arian-arian aldatzen da, sexu-ezaugarri sekundarioak garatzen zaizkie eta sexu-heldutasuna lortzen dute.

Bizitzaren garai horretan, gazteek garrantzi handia ematen diote norberaren estetikari, eta besteekin alderatzen dute beren burua. Norberari buruzko iritzia aldatzeak arazoak sortu ahal dizkio nerabeari, bere gorputza den bezalakoa ez onartzeagatik.

Nerabezaroan, ahalmen fisikoen garapena amaitzen da. Neska-mutilen jarduera askoren helburua ahalmen fisiko horiek erabiltzea edo hobetzea da. IndArra, erresistentzia, zalutasuna, trebetasuna... areagotu egiten dira.

Sasoi horretan, garrantzi handikoa da kirola eta ariketa fisikoa sustatzea; izan ere, norberaren gorputza den bezalakoa onartzen eta osasun-ohitura egokiak hartzen laguntzen dute eta, gainera, barrua lasaitzeko eta beste batzuekin harremanetan jartzeko aukera ere ematen dute.

Garapen kognitiboa

www.edebe.com - 4 -

Nerabezaroan eragiketa formalen garaira igarotzen dira neska-mutilak. Ikasleak pentsamen abstraktuaren trebetasunak erabiltzen hasten dira, ondoen ezagututako arloetan eta jardueretan.

Pentsamendu konkretua- Errealitatean oinarritua.- Errealitatean ikusitako objektuetan oinarritua.- Hipotesiak egiteko eta egiaztatzeko gaitasunik eza.

Pentsamendu formala- Alegiazkoei buruzkoa da, ez erabat alderdi errealei buruzkoa.- Proposizionala da: hizkuntza motaren batean oinarritua.- Hipotetiko-deduktiboa:

- Hipotesiak egin.- Hipotesiak egiaztatu.

Honako hauek dira pentsamendu formalaren ezaugarrietako batzuk:

- Dedukziotik abiaturik argudiatzen dute. Ikasleak fenomeno jakin bat azal dezaketen kausak bilatzen hasten dira; garrantzitsuenak aukeratu eta egiaztatu egiten dituzte.

- Aldagaiak bakartzeko, aukera desberdinen arabera konbinatzeko eta hipotesi baten ondorioak imajinatzeko gaitasuna garatzen da.

- Norberaren ideiak egiaztatu eta berariaz kontrastatzen dira errealitatearekin.

- Analisirako gaitasuna hobetzen da: etapa berri honetan, ikasleek zientzialari batek egingo lukeen bezala saiatu behar dute gertaerak eta gauzak aztertzen.

Hori guztia dela eta, etapa honetan garrantzizkoa da ikaslearen garapen kognitiboa sustatzea, dedukzioa, arrazoitzea, indukzioa eta beste erabiltzera behartuko duten egoerak sortuz, hala nola proportzioak ezarriz, aldagaien arteko korrelazioak eginez, konbinatoria erabiliz...

Errealitatea ezagutzeko gaitasun eta estrategia egokiak garatzen lagunduko dio ikasleari esku-hartze didaktikoak. Zientzia bakoitzeko metodoaren oinarriak landuz, ikasleek ez dituzte nahasiko elementu subjektiboak eta objektiboak aztertutakoa azaltzeko orduan.

Garapen afektiboa

www.edebe.com - 5 -

Adin-tarte horietako aldaketa fisikoek eragina dute nerabeen afektibitate garatzeko orduan. Itxura fisikoaren eta onarpen sozialaren arteko lotura zuzena ezarri ohi dute, eta horregatik erakusten dute hain interes eta ardura handia itxura fisikoarekiko.

Hasieran, besteen iritziaren arabera ikusi eta balioesten dute beren burua neska-mutilek. Apurka-apurka, beren burua onartu eta garrantzi gutxiago ematen diete besteen iritziei; autoanalisiak pisu handiagoa hartzen du.

Nerabezaroan, autokontzeptua eta norberaren gorputzari buruzko iritzia berraztertu eta integratzen dituzte gazteek. Iritzi horrek besteekiko harremanak baldintzatuko ditu.

Nerabeak zailtasunak izaten ditu autonomia pertsonala lortzeko, gizartean, eskolan eta beste arlo batzuetan betebehar berriak dituelako eta ordura arte erabilitako identifikazio-ereduek dagoeneko balio ez diotelako.

Apurka-apurka norberaren nortasuna finkatzen da besteen aurrean, nerabeak konpromiso ideologiko edo kultural jakin batzuk hartzen ditu eta bizitza-proiektu zehatzago edo lausoago baterantz abiatzen da.

Jakina, ikasleen orientazio pertsonal eta bokazionala garrantzi handikoa da etapa honetan, orientazio horri esker neska-mutilek gogoeta egingo baitute erabakiak hartu aurretik.

Garapen soziala

12 eta 16 urte bitartean, gizakiak berrantolatu egiten ditu gizarte-inguruneari buruzko ideiak.

Besteekiko harremanetan bestearen nortasuna erreferentziatzat hartzen hasiko da, eta besteek berak ez bezala pentsatu eta sentitzen dutela konturatuko da; hain zuzen ere, adin-tarte horretan, beste pertsonen sentimenduak eta pentsamenduak inferitzeko gaitasun handiagoa du.

Nerabezaroan, neska-mutilak testuinguru eta egoera zabalagoez interesatzen hasten dira. Hala, ekonomian, politikan, erlijioan eta beste arlo batzuetan sistema bakoitzaren irudi jakin bat eratzen hasten dira, eta gizartearen azalpen orokorra eratzeko oinarri gisa erabiliko duten irudi hori.

Familia da oraindik ere erabakien, jokabidearen eta motibazioen ardatza da. Nerabeek familiaren estimua eta maitasuna behar dituzte oraindik, baina ez dute gogoko gehiegizko babesa.

Lagunarteak garrantzi handia hartzen du bizitzan, eta gizarteko harreman eta interakzioen erreferentzia-puntu bihurtzen da.

www.edebe.com - 6 -

Garapen morala eta traszendentziara irekitzea

Apurka-apurka, kontu pertsonal eta moralei buruzko erabakiak hartzen hasten da nerabea, modu autonomoan. Haren adimenaren heldutasunak lotura estua du garapen intelektualarekin eta inguruko gizartearekin. Hala ere, ez dugu zuzeneko korrespondentziarik ezarri behar adinaren, garapen kognitiboaren eta garapen moralaren artean: pentsamen-maila jakina beharrezkoa da garapen moral handiagoa lortzeko, baina ez da aski.

Sasoi horretan, pertsona gero eta deszentratuago dagoenez, arian-arian jarrera moral autonomoagoak hartuko ditu. Garapen moralak lotura estua izango du norberaren nortasunari loturiko balioak bereganatzearekin.

Bizitzako aldi horretan, haurtzaroan izandako balioetako asko zalantzan jartzeko joera dute gazteek. Beren existentziari buruzko galdera ugari egiten dizkiote beren buruari, eta justizia sozialaren zentzu errotua izaten dute.

www.edebe.com - 7 -

2. IKAS-ESPARRUA

Ikasleen autonomia sustatzea da etapa honetako helburua, hala alderdi kognitibo eta intelektualetan, nola garapen afektibo, sozial eta moralari dagokienez. Autonomiak, neurri batean, hauxe ekarri behar du: norberaren nortasuna eratzea, autokontzeptu positiboa finkatzea eta balioei lotutako bizitza-proiektu bat lantzea, non nerabeen zaletasunak eta proiektua gauzatzeko gaitasuna jasoko baitira. Hezkuntza-jarduerak, oro har, horixe lortzen lagundu behar du, hala arlo bakoitzeko jarduerek, nola hezkuntza-orientaziorako tutoretzaren bidez egindako jarduerek.Hezkuntzaren helburua hori izanik, erraz uler daiteke zer garrantzi duten zehar-lerroek Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan.

ZEHAR-LERROAK DBH-N

Hezkuntzaren ikuspegi integraletik begiratuta, balioak funtsezkoak dira ikasleek gizartean arduraz joka dezaten eta besteen ideiak eta sinesmenak errespeta ditzaten.Bestetik, curriculuma integrala denez gero, oinarrizko hezkuntza-elementu zeharkakoak landu behar dira arlo guztietan, ezein arlori lotuta egon ez arren, bizitzako hainbat alderdiri eragiten dietelako.

Zehar-lerroen erabilera

Zehar-lerroak arlo guztietan landuko dira, hau da, tratamendu sistematikoa, planifikatua eta pedagogikoki mailakatua izango dute, beste eduki guztiek bezalaxe. Horrenbestez, lehenik eta behin, curriculum proiektuan sartu behar dira, eremua zehaztuz eta sakontasuna, orientazioa eta zentzua finkatuz. Horretarako, honako urratsak hauek egitea komeni da:

1. Zehar-lerro bakoitzaren eremua eta esanahia argitu

Ikastetxearen hezkuntza-ildotik abiatuta, zehar-lerro bakoitzari buruzko ikuskera zehaztuko da. Horren ondorioz, zehar-lerro bakoitzaren helburuak, edukiak eta ebaluazio-irizpideak ezarriko dira.

2. Zehar-lerro bakoitzaren edukiak arloka banatu

www.edebe.com - 8 -

Arlo bakoitzean, zehar-lerroaren zein alderdi landu ahal diren erabaki behar da (arloa behartu eta desnaturalizatu gabe), bai kontzeptuzko, bai prozedurazko, bai jarr6erazko edukietan. Agerian denez, eduki horietako batzuk lehenago ere aintzatetsi ziren arloko curriculumean.

Hortik aurrera, zehar-lerroaren edukiak arlo bakoitzaren edukiekin batera garatu eta zehaztuko dira.

- Zikloka banatuko dira, ziklo bakoitzean zehar-lerro bakoitza zenbateraino landuko den finkatuz, ikasleen eboluzioa eta ikas-prozesua kontuan izanda.

- Unitate didaktikoak zehaztu eta programatu. Unitate didaktikoak prestatzean lan espezifiko eta zehatza egingo da arloko gainerako edukiekiko mugak zehazteko eta ikas-prozesuan arian-arian txertatzeko.

Zehar-lerroak garatzeko metodologia

Zehar-lerroak eta, oro har, balioak lantzean, oso garrantzitsua da ikaslearen askatasuna eta erritmoa errespetatzea, beti ere erantzun aske eta pertsonalak bilatuz.Gainerako jakintzagaietan bezala, zehar-lerroetan ere egokiro konbinatu behar dira kontzeptuak, prozedurak eta jarrerak.Berez, zehar-lerroen helburu nagusia balioak barneratzea da. Ikasleak balio jakin bat ohiko jokabide-arautzat hartuko badu, aurretik ikas-prozesu egokia garatu beharko da:

a) Baliora hurbildu, ezagutzeko, onartzeko eta estimatzeko.b) Hainbat aukeraren artean sinesmenak eta jokaerak askatasunez hautatu,

ondorioak kontuan izanda, eta zintzo atxiki.c) Balioa eta jokaera bateratu, balioaren arabera jokatzeko ohitura izan arte.

Portaeran suma dakioke ikasleari balioa bereganatu duenetz, alegia, arrazoibidez ulertu eta onartutako jokabide-araua denean eta pertsonaren berezko jokaera sendo eta iraunkor bihurtu denean.

Orain, zehar-lerro bakoitzaren interpretazioa eta etapako helburu orokorrak zehaztuko ditugu.

www.edebe.com - 9 -

GIZA ESKUBIDE- ETA BAKE-HEZKUNTZA1. Xedea eta eremua Giza eskubide- eta bake-hezkuntzak honako helburua du: pertsona autonomoak heztea, elkarrizketarako irekiak eta judizio moralak egiteko trebatuak. Gainera, eraikitako printzipio eta arauekin koherentziaz jokatzeko prestatu behar ditu ikasleak.Bestetik, arrazoimenaren erabilera kritikoan, besteekiko irekitasunean eta giza eskubideen eta bakearen errespetuan oinarritutako harreman pertsonalak eta partaidetza soziala bereganatzen duten pertsonak hezi nahi dira.Bakea bake positibo gisa ulertu behar da, ez gerrarik gabeko egoera soil gisa (defentsa-bakea). Lehen eta Bigarren Mundu Gerren ondotik, indarkeriarik gabeko eta desarmerako hezkuntzaz hitz egin da, baina bake-hezkuntzaren gaur egungo kontzeptua Gandiren bake positiboaren ikuskeran oinarritzen da (1960ko hamarkada). Gizakia balioak helmuga izanik heztea du xede kontzeptu horrek, eta egia autonomiaren eta autoafirmazio pertsonalaren bidez bilatzeari deritzo indarkeriarik eza.Gatazka egoera naturaltzat hartu behar da, indarkeriarik erabili gabe eta alderdi humanitarioak landuz konpondu beharreko egoera naturaltzat, hain zuzen.

2. Helburu orokorrakHauexek dira helburu nagusiak:- Justizia, elkartasuna eta antzeko balio-printzipio orokorrak bereganatzea ahalbidetuko duten judizio moralerako egitura unibertsalak garatzea.- Akordio justurako eta parte-hartze demokratikorako prestatzen gaituzten elkarrizketa-gaitasunak lortzea.- Nork bere buruaz eta gogoko bizimoduaz eratzen duen irudia gogoko balio pertsonalekin bat etortzea.- Errealitatearekin harreman kritiko eta sortzailea izateko gaitasunak garatzea eta ezagutzak bereganatzea, arau eta proiektu kontestualizatuak eta bidezkoak sortu ahal izateko.- Judizio eta jardun morala koherentea izateko eta ikasleak nahi duen izaera garatzeko beharrezkoak diren trebetasunak lortzea.- Norberaren eta gizartearen errealitatea modu kritikoan ulertzeko eta errealitate hori hobetzeko konpromisoa bultzatzea.- Bizikidetza bideratzeko arau bidezkoak ulertu, errespetatu eta eraikitzea. Horri dagokionez, honakoak dira helburu nagusiak:

www.edebe.com - 10 -

- Pertsona autonomian eta autoafirmazioan heztea.- Elkartasunean heztea (axolagabetasunik eza, konpromisoa, jardun pedagogiko eta soziala).- Tolerantzian heztea (aniztasunaren onarpena, diskriminaziorik eza, giza eskubideen bizipena).- Gatazkei bortxakeriarik gabe aurre egiteko heztea (lankidetza, elkarrizketa, gatazken konponbideak eta borrokabide baketsuak).

3. DBHko helburuak- Norberaren nortasuna ezagutu eta norberaren gaitasunez jabetzea,

nortasunaren autoafirmazio gero eta sendoagoa lortzeko.- Norberaren judizio morala sortzea, guztiek onartutako balio-printzipio

orokorrak erreferentziatzat harturik.- Elkarrizketa erabiltzea pertsonen arteko harremanetan eta gatazkak

konpontzeko.- Gizarteen funtzionamendua arautzen duten tresnak eta balioak aztertzea,

batez ere herritarren eskubide eta betebeharrei dagozkienak, eta haiekiko judizio eta jarrera pertsonalak hartzea.

- Kulturen arteko antzekotasunak eta desberdintasunak antzeman eta modu kritikoan balioestea, giza eskubideen irizpideetatik abiatuz gero elkar aberasten dutelako.

- Kulturen eta etnien arteko desberdintasunen ondorioz sortutako gatazkak modu baketsu eta positiboan konpontzeko trebetasunak garatzea.

- Gure tradizioko eta gure kultura-ondareko sinesmenak, jarrerak eta oinarrizko balioak ezagutu, kritikoki balioetsi eta pertsonaren garapen integralari ondoen laguntzen dioten aukerak hautatzea.

- Herritarren bizitzan nortasunaren eta pertsonen arteko harremanen garapen askea mugatu edo trauskiltzen duten egoeren aurrean jarrera kritikoz eta konpromisoz jokatzea.

- Talde-jardueretan elkartasunez eta tolerantziaz parte hartzea, pertsonen arteko desberdintasunak onartuz eta balioetsiz.

- Giza eskubideak garatzeko konpromisoa hartzea, bai ingurunerik hurbilenean, bai eremurik unibertsalenean.

- Autoestimua eta segurtasun pertsonala balioestea, norberaren mugak eta zailtasunak zein diren jakinik eta horiek gainditzeko ahaleginak eginez, gizateriaren garapen harmonikoa sustatzeko.

- Banakako zein taldekako jardueretan inhibizioak eta aurreiritziak gainditzeko gai izatea.

- Agresibitatea guztientzat onuragarriak diren jardueretara bideratzea.


- Planetako indarkeriaz, bidegabekeriez eta azpigarapenaz jabetzea, horien kontzientzia izanez eta irtenbide konstruktiboak bilatzeko interesa erakutsiz.

- Norberaren kultura-ondarea kontserbatzen eta hobetzen lagundu, eta hizkuntzen zein kulturen aniztasunarekiko interesa eta begirunea izatea, era guztietako bereizkeriak modu kritikoan gaitzetsiz eta herri behartsuenei garatzen laguntzeko konpromisoa hartuz.

OSASUN-HEZKUNTZA1. Xedea eta eremuaDuela gutxi arte, osasuna gaixotasunik gabeko egoeratzat hartu izan da. Dena dela, kontzeptu horrek aldaketa sakona izan du azken urteotan.1946an, ongizate fisiko, mental eta sozial beteko egoera zela esanez definitu zuen Osasunerako Mundu Erakundeak. 1985ean, berriz, honela definitu zuen: osasuna norberaren ahalmenak gauzatzeko eta inguruneko erronkei modu positiboan erantzuteko gaitasuna da. Dirudienez, osasunaren bigarren kontzeptu horrexek du onarpenik zabalena gizartean.Hausnar dezagun zer den edo, ustez, zer den osasuna, eta gogoeta horrek osasun-hezkuntzako programaren oinarriak jartzen lagunduko digu.Osasuna ez da estatikoa, konkista etengabea baizik. Ez da amaituta dagoen zerbait, prozesu etengabe eta iraunkorra baizik.Osasunak halako bizimodu edo bizi-kalitatea behar du, eta pertsona bakoitza da horren erantzulea.Osasunak ezinbesteko ditu: gorputzaren zainketa, hala fisikoa, nola mentala; elikadura eta higiene egokia; natura garbi eta zaindua; harreman afektibo orekatuak, autoestimua, segurtasuna eta autokonfiantza.Osasuna elkartasunerako erronka eta proiektua da. Osasunak gizarte osoan du eragina: guztientzako bizi-kalitatearen konkista da.Osasuna ingurunera moldatzea eta ingurunea aldatzea da, gizatiarragoa eta osasungarriagoa izan dadin.

2. Helburu orokorrakEskolako osasun-hezkuntzak ondoko helburuak ditu:- Ohitura osasungarriak barneratzea, bizi-kalitatearen parte diren aldetik.- Pertsonekiko elkarreragin positiboa sustatzea.- Bizitza-proiektu osasungarria sortzeko beharrezkoak diren/eragiteko,

autoestimua eta autonomia garatzea.


- Pertsonen ongizate fisiko eta mentalarentzat kaltegarri den oro bereizi eta baztertzea.

3. DBHko helburuak- Bizi-ohitura osasungarriak ezagutu eta bereganatzea, haien ondorioak

ulertuz eta onartuz.- Pertsonekin harreman orekatuak izan eta afektibotasuna, tolerantzia eta

elkartasuna nagusi direnean harremanak zein aberasgarriak diren konturatzea.

- Norberari buruzko irudi egokia sortzea, norberaren bizitza onartzeko, zailtasunak gainditzeko eta erabakiak askatasunez, autonomiaz eta erantzukizunez hartzeko.

- Gorputzaren funtzionamenduaren eta hazkundearen oinarrizko alderdiak ezagutu eta ulertzea, bizi-ohitura osasungarriak hartzea, eta norberaren eta gainerakoen gorputza den bezalakoa onartzea.

- Gizarte- eta ingurumen-jarduera osasungaitzen eragileez hausnartu, horien kontrako jarrera hartu, ongizatearen mesederako balioak aukeratuz, eta elkarlana eta elkartasuna garatzea.

- Droga-menpekotasunaren kausak eta gizartean zein gizakiengan dituen ondorioak balioztatu eta aztertzea, funtsezko balioak bultzatzeko eta, hala, drogen kontrako jarrera kritikoa izateko.

- Bizi-kalitatea sustatzen duten aisialdiko jarduerak identifikatu, balioetsi eta hausnartzea, jarduera kaltegarri eta alienatzaileekin alderatuz.

SEXU-BERDINTASUNERAKO HEZKUNTZA1. Xedea eta eremuaZehar-lerroaren hezkuntza-jardunak honakoak lantzen ditu:- Gizon zein emakume gisa nortasun pertsonal eta sexuala garatzea;

norberaren izaera modu positiboan onartu eta norberaren gaitasunak eta mugak balioztatzea.

- Familia adin desberdinetako gizon-emakumeen arteko harremanen oinarrizko gune gisa.

- Etxean eta eskolan lanak eginez hasiko den autonomia pertsonala garatzea.- Berdinen taldea, nagusiak eta sexuen osagarritasuna balioestea.- Guztien garapenean (lanean, gizartean eta kulturan) gizonen eta

emakumeen arteko elkarlanaren estimua.- Hizkuntza berbaleko zein ez-berbaleko bereizkeriak antzemateko eta


baztertzeko gaitasuna.- Komunikabideetako eta publizitateko genero-estereotipoen balioztapen

kritikoa.

2. Helburu orokorrakHona hemen zehar-lerroaren helburu nagusiak:- Nork bere burua gizonezkotzat edo emakumezkotzat hartzea; nork bere

burua modu positiboan onartzea, norberaren gaitasunak eta mugak ezagutuz.

- Eredu maskulinoa eta femeninoa onartu, errespetatu eta ulertzea, pertsonaren batasuna ahalbidetu eta elkarren osagarri diren unitate gisa ulerturik.

- Etxeko lanetan, besteekiko harremanetan eta egoerak modu kritikoan aztertzean gero eta autonomia handiagoz jokatzea, estereotipo mugatzaileei muzin eginez.

- Erreferentzia taldeetan (familia, adiskideak...) arduraz, elkartasunez eta onez parte hartzea, ekarpen eta ikuspuntu desberdinak aintzat hartuz eta bereizkeria sexistak alboratuz.

- Sentiberatasuna eta afektibitatea pertsonaren berezko dimentsiotzat hartzea, aurreiritzi sexistei muzin eginez.

- Inguruko elementu diskriminatzaileak (hizkuntza, komunikabideak, lana, kultura...) ezagutu, eta gaitasun kritikoa egoera horiek modu objektiboan aztertzeko erabiltzea.

- Norberaren etorkizunari buruz gogoeta egitea, gaitasunak eta mugak kontuan izanda eta gizonen eta emakumeen aukera-berdintasunetik abiatuta.

- Gizon-emakumeek afektibitatean, gizartean, kulturan eta lanean egindako ekarpenak baterako proiektuetarako zein aberasgarriak diren konturatzea.

3. DBHko helburuak- Gero eta segurtasun pertsonal handiagoa hartzea, hobetzeko eta

zailtasunak gainditzeko ahaleginak eginez, irispide sexistei norberari eragiten utzi gabe.

- Talde-jardueretan arduraz, elkartasunez eta onez parte hartzea, desberdintasuna taldeko kide guztien aberasgarritzat hartuz.

- Bortxazko jarrerak zuzentzea, hitzezko erasoak, gutxiespenak eta erdeinuzko esanak saihestuz, eta sentiberatasuna eta afektibitatea garapen integralaren partetzat hartzea.

- Hizkuntza berbalen eta ez-berbalen bidez zabaldutako tradizioko eta kultura-ondareko sinesmen, jarrera eta oinarrizko balioei buruz gogoeta kritikoa


egitea.- Gizarteko mekanismoak eta balioak, eskubide eta betebeharren arlokoak,

ezagutzea eta haiei buruzko judizio kritikoak eta balioztapenak egitea.- Gizon-emakumeek gizartean, kulturan eta lanean egiten dituzten ekarpenen

aniztasuna balioestea, baterako proiektuen mesederako eta eredu osagarriak diren aldetik.

- Inguruko elementu diskriminatzaileak bereizi, eta hizkuntzan, gizartean, kulturan eta komunikabideetan egiten dituzten agerpenak modu objektiboan kritikatzen hastea.

INGURUMEN-HEZKUNTZA1. Xedea eta eremuaIngurumen-hezkuntzak honako xedea du: ikaslea ingurumena zaindu eta hobetu beharraz ohartzea, eta ingurumenarekiko interes bizi eta zuzena piztea harengan.Gizateriarentzat kezka berri samarra da, industrializazioak ingurumenean eragindako kalteen ondorioa. Hala, 1972. urtean, UNESCOk antolaturiko Ingurumenari buruzko Nazioarteko Bileran, irakaskuntza arautuan ingurugiro-hezkuntza sartzeko aukeraz hitz egiten hasi zen. 1977. urtean, berriz, Errusian egindako Ingurumen Hezkuntzari buruzko Gobernuarteko Konferentzian, ingurumenaren gaurko kontzeptuaren oinarriak finkatu ziren. Azkenik, 1987an, ingurumena hezkuntza-sisteman sartzeko beharrezkoak ziren estrategiak bultzatu ziren, eta horregatik jaso zen indarrean zegoen hezkuntza-legerian.

2. Helburu orokorrakHauexek dira ingurumen-hezkuntzaren helburu nagusiak:- Ingurumenaren ezagutza globala izatea, hau da, ingurumenaren

ezaugarriak, funtzionamendua eta elementuak ezagutzea; gizarteak nola erabiltzen duen eta erabilera horrek zer arazo sortzen dituen jakitea, eta ingurumenari eragiten dioten gizarte-egiturez eta erabakiguneez jabetzea.

- Ingurumenaren onerako jarrerak sustatu eta gizateriaren eta naturaren arteko gatazka konpontzeko alternatibak eta irtenbideak eskaintzea. Errealitatearen ikuspegi kritikoa izan eta pertsonek errealitatea aldatu ahal dutela konturatzea.

- Balioak aldarazi eta etika ekologikoa zabaltzea, planetaren muga fisikoez jabetzeko, bizia errespetatu eta ekosistemak iraunarazi behar direla ohartzeko eta bizidun, herri eta belaunaldi guztiekin solidarioak izan behar dugula konturatzeko.

- Ingurumenak dituen arazoak bilatu, aztertu eta konpontzen saiatzea.


- Bizi-kalitatea, gizartea eta ingurumena hobetzeko jardueretan lagundu eta parte hartzea.

3. DBHko helburuak- Ingurumen-errealitate gero eta zabalago eta konplexuagoak ezagutzeko eta

ulertzeko interesa izatea, norberaren jarrera eta jokabideek ingurunearen orekan zer eragin duten ulertuz.

- Ingurumena hobetzen eta zaintzen laguntzeko gogoa izan eta errespetatzea.

- Gaurko ingurumen-arazo entzutetsuenak ezagutu eta haien gainean hausnartzea.

- Ingurumena babesteko planak egitea, erakundeen arteko elkarlana balioetsiz.

- Ingurumena babesten eta zaintzen laguntzea, aisialdiko jarduerak egitean.

SEXU-HEZKUNTZA1. Xedea eta eremuaSexu-hezkuntzak, sexuaren alderdi biologikoei buruzko informazioa emateaz gain, alderdi afektibo, emozional eta sozialei buruzko informazio, orientazio eta heziketa ere lantzen ditu. Honako xedea du: ikasleek emakumezkoen eta gizonezkoen sexu-rolak ezagutu eta balioestea, eta sexualitatearen erabilera pertsonen arteko erabateko komunikaziotzat hartzea.Sexu-hezkuntzak afektibitatea orientatu behar du. Segurtasun afektiboaren beharra, maitatzearen eta maitatua izatearen beharra, norbera baliagarria dela sentitzearen eta norberaren balioaz ziur egotearen beharra ase behar dira, umea jaiotzen denetik bertatik. Hala, haurra eta nerabea heltzean afektibitatearen alderdi horiek zaintzen ez badira, helduaroko sexu-bizitzak akats edo hutsune horiek izango ditu. Jakina, haur bat maitatua sentitzen ez bada, nekez maitatu ahalko du; eta maitatzeko gaitasuna (alegia, nork bere burua ematekoa) funtsezkoa da pertsonaren sexu-garapen eta -jokabidean.Gizon edo emakume gisa munduan egoteko eta munduarekin erlazionatzeko modutzat hartzen da sexualitatea. Gizakiek horrela, gizonezko edo emakumezko gisa, bizi eta adierazten dituzte bai norberaren hutsuneak, bai pertsonen arteko harremanak.Sexu-hezkuntzak:- Giza sexualitatearen alderdi anatomiko, fisiologiko eta funtzionalei buruzko

informazio argi eta baliagarria ematen du.- Pertsonaren eta duintasunaren kontzeptuarekin zerikusia duten lege

etikoen, arau moralen eta kontzientzia eratzeko arauen aipatzen ditu.- Bizitza osoaren ikuspegitik aurkezten du sexualitatea.


- Bizitzaren errespetua eta maitasunaren mirespena pizten ditu.- Kontzientzia zintzoa, askatasuna, erantzukizuna eta gizonezkoen zein

emakumezkoen rolaren balioespena sustatzen ditu. 2. Helburu orokorrak

Hona hemen sexu-hezkuntzaren helburu nagusiak:- Norberaren generoaren ezaugarri sozialak, moralak, psikologikoak eta

fisiologikoak ezagutzea, gizabanakoak sexu bereko eta beste sexuko pertsonekin harreman ezin hobeak izan ditzan.

- Sexu-bizitza osasungarria lortzea, giza sexualitatearen alderdi intelektual, afektibo, sozial eta etikoak bateratuz, nortasuna, komunikazioa eta norberaren afektibitatea modu positiboan aberasteko.

3. DBHko helburuak- Giza sexualitatea sakonago ezagutzea, haren dimentsio fisiologiko,

komunikatibo, sozial eta kulturalean.- Giza ernalketaren prozesuak ulertu, haurdunaldirako prestatu eta kontuz ibili

beharra dagoela ohartu eta haurdunaldiaren inguruko afektibitatea ulertzen hastea.

- Lagundutako ugalketarako, kontrazepziorako eta haurdunaldia eteteko teknikak ezagutu, gaiaren inguruko gatazka moral eta kulturalez hausnartu eta legaltasuna-moraltasuna eztabaidan lehen urratsak egitea.

- Elkarrenganako estimuak sexu-harremanetan duen garrantzia balioestea eta beste pertsona berdintasun-baldintzetan errespetatu beharraz konturatzea.

- Sexuak gizartean duen eragina aztertu, eta sexuaren inguruko jokaerak eta hautabideak balioztatzeko irizpideak bereganatzea.

- Sexualitatea modu osasuntsuan bizitzea, norberarekiko eta gainerakoekiko begirunean oinarriturik, norberaren heltze-prozesuan egindako aurrerapenaren adierazpen gisa.

KONTSUMO-HEZKUNTZA1. Xedea eta eremuaKontsumo-hezkuntzak honako xedea du: apurka-apurka, modu sekuentziatuan eta eboluzio-maila kontuan izanda, ikasleari elementu kognitibo, prozedura eta lan-teknika batzuk eskaintzea, jarrera kontziente, kritiko eta solidarioak gara ditzan, kontsumoaren aurrean arduraz jokatzeagatik pozik.Kontsumo-hezkuntzak gaurko kontsumoaren azterketa kritikoa sustatu nahi du, ohitura berriak eratzen laguntzeko eta, oro har, ikaslea beste bizimodu


batzuetara bideratzeko. Horrez gain, eta bereziki, norbanakoen erabakiek eta ekintzek gizartean dituzten ondorioak nabarmendu nahi ditu, betiere izaki sozialak direla eta ingurune produktibo eta degradagarri an bizi direla ohartzeko.Kontsumo-hezkuntzak honakoak sustatu behar ditu: produkzio-baliabideen eta produktuaren ezagutza, produktuen erabilera egokia eta norberaren benetako beharren aurkikuntza. Publizitatearen eta beste eragile limurtzaile batzuen presioa gainditzen ikasi behar du ikasleak, diruari etekinik handiena ateratzeko, izatea edukitzea baino garrantzitsuagoa dela ohartzeko eta oinarrizkoa ere falta duten herriekiko sentibera izateko, eskuzabaltasuna eta elkartasuna erakutsiz.

2. Helburu orokorrakHona hemen kontsumo-hezkuntzaren helburu nagusiak:- Kontsumo arloko gaiak ezagutu eta balioztatzea, esperientziaren,

sormenaren, jolasen eta gogoetaren bidez.- Kontsumoaren arloko egitate eta fenomenoak ulertu eta haien arteko

erlazioak ezartzea, arduraz eta neurriz kontsumitzeko ohiturak hartuz.- Kontsumitzailearen eskubideak babesten lagundu eta kontsumitzaileari

dagozkion erantzukizunak bere gain hartzea.- Kontsumoaren sustapenaren aurrean eta kontsumitzaile gisa egunero

jasotzen dituen informazioen aurrean jarrera kritiko eta arduratsua izatea.- Izatea edukitzea baino baliotsuagoa dela ohartu eta izana lehenestea.- Oinarrizkoa falta duten herriak ezagutu eta haiekin sentibera izatea,

eskuzabaltasuna eta elkartasuna erakutsiz.- Kontsumitu beharrik ez dakarten aisialdiko aukerak ezagutu eta balioestea.

3. DBHko helburuak- Ondasun iraunkorren kontsumo neurrigabea kritikatzea.- Kontsumo-ondasunak erabileraren arabera balioestea, ez prezioagatik edo

markagatik.- Kontsumitzaileen eskubideak ezagutu eta defendatzea, eta bere ekintzen

erantzulea izatea.- Publizitateak kontsumitzailearentzat dituen alde onak eta txarrak bereizteko

jarrera kritikoa hartzea, informazio-bide gisa balioztatuz.- Izatea edukitzea baino baliotsuagoa dela ohartzea, norberaren benetako

ahalbideen arabera biziz.- Oinarrizkoa falta duten herriak ezagutu eta haiekin sentibera izatea,

elkartasun-ekimenetan gogotsu parte hartuz.


- Oinarrizko natura-baliabideak ezagutu eta balioestea, eta gutxi edo agortuta daudela ohartzea, beharrezkoa soilik kontsumituz.

- Aisialdiko aukerak balioesteko eta proposatzeko gai izatea.- Aisialdiko jardueretan gogotsu parte hartzea.

BIDE-HEZKUNTZA1. Xedea eta eremuaBide-hezkuntzak bi helburu nagusi ditu. Batetik, ikasleak zirkulazioaren arriskuez ohartaraztea, eta oinezko gisa dituzten edo ibilgailuen gidari gisa (bizikletak, ziklomotorrak...) izango dituzten erantzukizunei aurre egiteko prestatzea.Bestetik, gizartean duten erantzukizunaz jabetzen laguntzea, zirkulazioa hobetzeko, norberaren segurtasuna zainduz eta arduraz jokatuz, gainerako erabiltzaileak kontuan izanda.

2. Helburu orokorrakHauexek dira bide-hezkuntzaren helburu nagusiak:- Ingurune fisikoa ezagutzea, trafikoari dagokionez, eta kalean zein

errepidean oinezko eta bidaiari gisa behar bezala jokatzea.- Oinezko eta gidari gisa bideak erabiltzean gizalegez jokatzea.- Zentzuzko bide-ohiturak sustatzea.- Trafiko-seinaleak bereizi eta errespetatzea.- Ibilgailuak arduraz gidatu eta zaintzea.- Zirkulazioaren egoera hobetzen gogotsu laguntzea.- Erakundeek herritarrei eskaintzen dizkieten zerbitzuak balioestea.

3. DBHko helburuak- Oinezko eta bidaiari gisa egoki jokatzea.- Bide-jokaera egokia sustatzeko aholkuek eta arauek duten garrantzia

balioestea.- Bizikleten eta ziklomotorren zirkulazioari buruzko arauak eta seinaleak

ezagutzea, eta ibilgailu horiek arduraz gidatu eta zaintzea.- Garraio publikoen alde onak balioetsi eta garraio horietan arduraz eta

begirunez jokatzea.- Trafiko-istripuetarako jokaera-arauak bereganatu eta sorospeneko zein


lehen laguntzetako arauak eta jarraibideak ezagutzea.- Erakundeek herritarrei eskaintzen dizkieten zerbitzuak balioestea.

GARAPENERAKO HEZKUNTZA1. Xedea eta eremuaErrealitatea jarrera kritikoz balioztatzeko tresnak eskaini nahi dizkio ikasleei Garapenerako Hezkuntzak, inguruko errealitatea eta mundua hobeto uler dezaten, munduko eta inguru hurbileko partaide arduratsu eta aktibo sentiaraziz.

2. Helburu orokorrakHonako helburu nagusi hauek ditu:- Beste kultura, pentsamolde eta jokaerak ulertu eta errespetatzea.- Pertsonen eta herrien beharrizanez arduratzea.- Bereizkeria eta indarkeria orori muzin egitea.- Justizia eta elkartasunaren alde egitea.- Gehiengoaren mesedetan ari den zientzia eta teknologiarekiko interesa

izatea.- Planeta justuago baten alde egitea, non gizakien erakundeek eta egiturek

zoriontsuago egingo baitituzte norbanakoak eta komunitateak.

3. DBHko helburuak- Norbanakoen, herrien, gizarteen eta kulturen aniztasuna aberastasun-

iturritzat eta elkarrekin ikasteko modutzat hartzea.- Errealitateari buruzko iritzi kritikoak ontzeko tresnak eta balio-multzoak

garatu eta eratzea.- Jakintza-arlo guztien artean elkarlanean, diziplinartekotasunez, aritzeko

moduak mamitzea, arlo guztiek elkarreragileak eta humanizatzaileak izan behar dutela kontuan izanda.

- Gehiengoen giza garapena eta garapen integrala elkarlanean, elkartasunez eta arduraz sustatzeko bideak eta moduak identifikatzea, menpekokeriari eta esplotazioari kritika eginez.

- Arazo globalekiko interesa eta jakin-mina sustatzea, zientziaren eta pentsamenduaren ikuspegitik, arazook elkarri lotuta daudela eta aldakorrak direla ohartuta.


KULTURANIZTASUNERAKO HEZKUNTZA1. Xedea eta eremuaKultura anitzeko gizarte demokratikoan garatzen lagundu nahi die etorkizuneko herritarrei kulturartekotasunerako hezkuntzak.

2. Helburu orokorrakHona hemen zehar-lerroaren helburu nagusiak:-Kulturartekotasunaren aldeko jarrerak lantzea.-Norberaren buruari, kulturari eta ikastaldiari buruzko iritzia hobetzea.-Kulturen arteko bizikidetza sustatzea.- Ikasle guztien aukera-berdintasuna sendotzea.

3. DBHko helburuak- Beste giza talde batzuen kultura-ondarea balioestea.- Beste etnia edo kultura bateko pertsona nahiz taldeekiko aurreiritziak

gainditzea.- Norberaren kulturako komunitatearekin identifikatzea, besteei muzin egin

gabe.- Norberaren eta besteen kulturak modu kritikoan balioztatzea.- Ikasle guztiak pertsona gisa hartu eta onartzea, eta ez hain kulturatako kide

gisa.- Kultura anitzeko gizartean gizalegez jokatzeko gaitasuna lantzea.

ETAPAKO METODOLOGIAREN OINARRIAK

Ikaslearen jarduera eraikitzailea eskolako ikaskuntzen funtsezko faktorea da. Jarduera eraikitzailea ez da ikaslearen aktibismo hutsa; aitzitik, ezagutza-eskemak aldatzera eta berriz eratzera eta ikaskuntzak eraikitzera behartzen baitu. Prozesu horretan, irakasleak gidari- eta artekari-lana egiten du, ikaskuntza esanguratsuak lortzen laguntzeko. Horrela, aurretiazko ezagutza eta esperientzien eta eduki berrien arteko erlazioak ezarriko ditu ikasleak


Ezagutza berriak erabiltzeko aukerak eskaini behar ditu irakasleak, ikasleak ikasitakoaren interesa eta baliagarritasuna egiazta dezan. Orobat, egindakoari buruzko gogoeta pertsonala egiteko eta ikasitakoari buruzko ondorioak lantzeko gogoa piztea komeni da. Horrela, ikasleak, egindako aurrerapenaz ohartu ahalko da, lehengo ideiekin alderatuz.

Ikaskuntzek funtzionalak izan behar dute, behar izatekotan benetan baliagarriak izateko modukoak. Ikasitakoaren balizko aplikazio praktikoaz gain, edukiak beste ikaskuntza batzuetarako baliagarriak eta beharrezkoak izatea ere hartzen da ikaskuntza funtzionaltzat. Gainera, ikaskuntza funtzionala izango bada, norberaren ikas-jarduera planifikatzeko eta arautzeko estrategiak garatu behar dira, hau da, ikasten ikasi.Irakasleak ikasleen beharretara egokitu behar du laguntza pedagogikoa, eta askotariko baliabide edo estrategiak eskaini behar ditu, adin horietako ikasleen motibazio, interes eta gaitasunei erantzun ahal izateko. Curriculumak hiru bide proposatzen ditu aniztasuna lantzeko: curriculuma egokitzea, aukerakotasuna eskaintzea eta curriculum bestelakotuak eratzea.

Curriculumaren egokitzapenen bidez, hezkuntza-jarduna ikasleen ezaugarri zehatzetara egoki daiteke, curriculum-proiektuak eta programazioak prestatuz. Egokitzapenak era askotakoak izan daitezke: hezkuntza-helburuak egokitzea; eduki jakin batzuk kentzea edo sartzea eta, horren ondorioz, ebaluazio-irizpideak aldatzea; eta curriculumeko arlo batzuetako hezkuntza-jarduerak zabaltzea.

Aukerakotasunari esker, era bateko edo besteko ibilbideak eginez, etapako helburu orokorretako gaitasun berak garatzeko aukera ematen zaie ikasle guztiei. Ikasleen motibazioa eta proposatutako ikaskuntzen aldeko jarrera sendotuko dute ibilbide horiek, ikasle batzuei errazago gertatzen zaizkielako, etorkizuneko aukerei loturik daudelako edo haien gustu eta zaletasunekin bat datozelako.

Curriculum bestelakotuak eratzeak hamasei urtetik gorako ikasleek etapako gaitasun orokorrak hartzea du helburu. Horretarako, curriculum dibertsifikatuak oinarrizko curriculumeko hiru arlo jasoko ditu, gutxienez, beti ere hizkuntzaren, gizartearen, zientziaren eta teknologiaren arloko elementuak bilduz. Curriculumean, dibertsifikazioa aplikatzeko baldintzak ezartzen dira.


EBALUAZIOA ETA ORIENTAZIOA DBH-N

Ebaluazioa hezkuntza-jardunaren funtsezko elementua da:- Ikasleen aurreko ezagutzei, ikas-prozesuari eta ezaguera antolatzeko moduari

buruzko informazioa ematen du.- Neska-mutilek ikaskuntza esanguratsu eta funtzionalak egiten dituztenetz jakiteko

modua ematen die irakasleei.- Ikasle bakoitzaren heltze-prozesuaren jarraipena egiten eta ikasleen zailtasun

bereziak antzematen laguntzen du.- Hezkuntza-prozesuak ikasle eta ikastalde bakoitzaren egoerara eta erritmora

egokitzen laguntzen du.- Ebaluazioari esker, ikasleek honakoak egiazta ditzakete: ikaskuntza berrietan

izandako garapena eta aurrerapena, ikasteko gaitasuna, ahalmen intelektuala, interes eta motibazioak, jarrera eta balioak...

- Irakasleen jarduna eta ikas-prozesua berraztertzen, egokitzen eta hobetzen laguntzen du.

Ebaluazioaren informazioa jarduera pedagogikorako erreferentzia da. Ebaluazioaren prozesuak ezaugarri bereziak ditu: banan-banakoa, pertsonalizatua, etengabea eta integratua da.

Banan-banako ebaluazioari esker, honako informazio hauek izan ditzakegu: ikasle bakoitzaren bilakaera, ikas-prozesuan non dagoen, heldutasuna eta lortutako garapena..., errendimendu-eredu, itxuraz, estandarrekin alderatu gabe.

Ebaluazio pertsonalizatua da, pertsonaren osotasuna hartzen duelako kontuan. Hala, ikasleak bere buruaren kontzientzia hartu, erantzukizunak bere gain hartzen ditu..., bizitza gero eta hobeto gidatu eta askatasun pertsonala baliatu ahal izan dezan.

Ebaluazioa irakasteko eta ikasteko prozesuaren parte da; prozesuan integratuta dago eta zentzua ematen dio. Etengabe, eta ikasgelako erritmoan integraturik, ebaluazioak ikasleen eboluzio, zailtasun, aurrerapen eta abarrei buruzko informazioa ematen die


irakasleei. Horri esker, irakasleek hezkuntza-laguntza egokitu ahal dute ikasleen beharrak aldatzen diren neurrian.

Unearen eta egoeraren arabera, ebaluazioa hiru motatakoa izango da: hasierakoa, bitartekoa eta azkena.

Ebaluazioaren informazioari esker, irakasleek behar beste datu esanguratsu eskuratzen dute. Datu horiek kontuan izanda, beren lana kritikoki aztertu eta horri buruzko erabakiak hartu ahalko dituzte. Horretarako, ezarritako helburuekin eta prestatutako jardun-planarekin erlazionatu behar da ikasleen ebaluazio etengabearen informazioa. Beraz, hauxe ebaluatzen da: curriculum-proiektua, irakaslearen programazioa, irakas-prozesuak, irakaslearen antolakuntza eta curriculumak ikasgelan izandako benetako garapena.

Beharrezkoa da ikasleak prozesuan parte hartzea, bere burua ebaluatuz eta, ikasleen artean, elkar ebaluatuz. Ikasleek beren burua ebaluatzean, gogoeta egin, nork bere burua ikuskatu, ikas-prozesuan bakoitza non dagoen aztertu, eta prozesuko aurrerapenak eta zailtasunak zein diren jakin behar dute. Hala, helburuak errazago ezarri eta estrategiak bereganatu egiten dira.

Ikasleek elkar ebaluatzea ere tresna pribilegiatua da, parekoen arteko ikaskuntza, lankidetza eta elkarlana sustatzeko. Komeni da kontuan izatea DBHn ikasleen autonomia eta partaidetza arduratsua bultzatu nahi direla, eta judizio eta irizpide pertsonal egiaztatuak sortzea lehentasunezkoa dela.

Etaparen ezaugarriak direla-eta, orientazioa ezinbestekoa da. Orientazioak pertsonala eta hezigarria izan behar du, ikaslearen hezkuntza integrala sustatzeko, norberaren buruaren ezagutza, autonomia eta ekimena bultzatuz eta irizpide pertsonalak garatzen lagunduz. Gainera, akademikoa izan behar du, hau da, ikaskuntzen aurrerapenari buruzkoa, eta profesionala, ikaslea etorkizunari buruzko erabakiak hartzeko gai izan dadin. Erabaki horiek garrantzi handikoak direnez gero, orientazioa ez da mugatuko lan-munduari edo ibilbide akademiko zein profesionalei buruzko informazio eguneratua ematera. Aitzitik, batez ere, ikasteko eta esperientzia pertsonalerako aukerak agertu behar ditu, lan-munduarekin eta ikaslearen gizarte-inguruarekin bat datozenak, eta


DBHtik aurrerako beste ikastetxe batzuen ezagutza eta esperientzia zuzenak eskaini behar dira.

IKASLEEN PROMOZIOA

Curriculumari jarraiki, ebaluazioa hezkuntza-helburuak eta ebaluazio-irizpideak kontuan izanda egingo da.Etapan zehar garatu beharreko gaitasunak adierazten dituzte helburuek. Gaitasun horiek hainbat arlotan bildurik aurkezten dira: kognitiboa, psikomotrizitatea, emozio-oreka, pertsonen arteko harremanak, gizartea...Irakasleek gaitasun horiek indibidualizatu egin behar dituzte eta, batez ere gaitasunen adierazle esanguratsuak aurkitu, ikasleen ebaluazioa errazteko.Irakasleek, berriz, identifikatuko dute nola laguntzen duen haien arloak gaitasun horiek garatzen. Horrela lortutako informazioarekin, irakasle taldeak iritzi osatuagoa eta, zalantzarik gabe, zuzenagoa izango dute, eta ikasleak ikasgaia gainditu behar duenetz erabaki ahalko du.Curriculum-dekretuaren arabera, ikasle batek gainditu duenetz erabakitzeko, ikaslearen heldutasuna eta geroko ikasketetan aurrera egiteko dituen ahalbideak kontuan izango dira, eskuarki.

3. ETAPAKO HELBURU OROKORREN BANAKETA

Etapako helburu orokorrak

Lehen zikloko helburuak Hirugarren maila Laugarren maila

a. Euskarazko mezu idatziak zein ahozkoak ulertzea eta sortzea, zuzentasunez, autonomiaz eta irudimenez, eta hizkuntzaren erabileran inplikatutako prozesuez eta hizkuntzak norberaren pentsamenduak antolatzeko ematen duen laguntzaz gogoeta egitea.

a-1: Euskarazko mezu idatziak zein ahozkoak ulertu eta sortzea, zuzentasunez, autonomiaz eta irudimenez, komunikatzeko eta norberaren pentsamendua antolatzeko bide gisa.

a-2: Hizkuntzaren elementuen funtzionamenduari buruz gogoeta egitea, hizkuntzak bere baitan dituen kultura-esanahi inplizituak

a-1: Mezu idatziak zein ahozkoak ulertu eta sortzea, zuzentasunez, autonomiaz eta irudimenaz, komunikatzeko eta gizarte-harremanetarako baliabide gisa.

a-2: Hizkuntzaren elementuen funtzionamenduari buruz gogoeta egin, elementu horiek eguneroko komunikazioan erabili eta hizkuntza-gaitasuna

a-1: Euskarazko mezu idatziak zein ahozkoak ulertu eta sortzea, zuzentasunez, autonomiaz eta irudimenez, komunikatzeko, norberaren pentsamendua antolatzeko eta gizartera moldatzeko.

a-2: Hizkuntzaren erabilerako prozesuei buruz gogoeta egitea, norberak komunitatearen kultura-esanahiak bereganatzeko eta barneratzeko, eta


hautemateko, hobeto idazteko eta idazkiak hobeto ulertzeko.

a-3: Hizkuntzak norberaren jokabidea erregularizatzeko eta besteen jokabideari eragiteko baliabide gisa betetzen duen eginkizunaz gogoeta egitea.

hobetzeko duten garrantzia balioestea.

a-3: Hizkuntzak norberaren iritzi eta sinesmenak mamitzeko eta ideia eta pentsamenduak antolatzeko duen garrantzia ulertzea.

komunikazio-gaitasuna hobeto garatzeko.

a-3: Hizkuntzak pentsamenduak antolatzeko, iritziak mamitzeko eta jokabidea arautzeko duen garrantzia ulertu eta balioestea.

b. Ikasten ari diren atzerriko hizkuntzak ulertzea eta hizkuntza horietan zuzentasunez komunikatzea.

b-1: Atzerriko hizkuntza bat edo gehiago ulertu eta zuzentasunez erabiltzea, komunikatzeko eta beste kultura batzuetara irekitzeko bide gisa.

b-2: Atzerriko hizkuntzak jakitearen garrantzia balioestea, pertsonen, ondasunen edo ideien trukea errazten duelako eta komunikatzeko aukerak handitzen dituelako.

b-1: Atzerriko hizkuntza bat edo gehiago ulertu eta txukun erabiltzea, komunikatzeko eta nork bere burua aberasteko baliabide gisa, atzerriko hizkuntzak jakiteak egungo gizartean duen garrantzia balioetsiz.

b-2: Atzerriko hizkuntzak jakiteak duen garrantzia balioestea, Europako gizartean egokiro integratzen laguntzen duelako eta Europako kultura-aniztasuna ezagutzeko baliagarria delako.

b-1: Atzerriko hizkuntza batean edo gehiagotan mezu kontestualizatu idatziak zein ahozkoak ulertu eta adieraztea, komunikatzeko, beste kultura batzuetara irekitzeko eta testuinguru sozial eta kulturala ulertzeko.

b-2: Atzerriko hizkuntzak jakiteak duen garrantzia balioestea, komunikazioaren eta truke kultural, ekonomiko eta sozialaren testuinguruan gaurko gizarteak ezinbestekoa duelako

c. Kode artistikoak, zientifikoak eta teknikoak erabiltzen dituzten mezuak interpretatzea eta sortzea, zuzentasunez, autonomiaz eta irudimenez, komunikazio-gaitasunak aberasteko eta haien erabileran inplikatutako prozesuez gogoeta egiteko.

c-1: Kode artistikoak, zientifikoak eta teknikoak erabiltzen dituzten mezuak interpretatu eta sortzea, zuzentasunez eta autonomiaz, ingurunea modu burutsu eta kritikoan bereganatzeko eta komunikazio-ahalbideak handitzeko.

c-2: Hizkera desberdinak batera erabiliz sortutako mezuetan komunikazio-egoeraren elementu nagusiak eta erabilitako

c-1: Kode artistikoak, zientifikoak eta teknikoak erabiltzen dituzten mezuak interpretatu eta sortzea, zuzentasunez, autonomiaz eta irudimenaz, norberaren adierazpen-ahalbideak handituz eta kode horien ekarpenak balioztatuz.

c-2: Kode artistiko, zientifiko eta teknikoak osatzen dituzten elementu nagusiak identifikatu, haiei buruz gogoeta egin eta gero eta autonomia handiagoz

c-1: Kode artistikoak, zientifikoak eta teknikoak erabiltzen dituzten mezuak interpretatu eta sortzea, zuzentasunez, autonomiaz eta irudimenaz, gogoetarako joera eta zentzu kritikoa garatzeko eta komunikazio-gaitasuna aberasteko.

c-2: Hizkera desberdinak batera erabiliz sortutako mezuetan komunikazio-egoeraren elementu nagusiak identifikatzea, asmoa eta komunikazio-


prozedura eta baliabideak identifikatzea.

c-3: Mezuak hautatzeko, planifikatzeko eta egituratzeko elementuak garatzea, estretegiok komunikazioa eta elkarreragina errazten baitituzte.

erabiltzea.

c-2. Kode artistiko, zientifiko eta teknikoak erabiltzean kritikoak eta zorrotzak izan, eta modu estrategikoan erabiltzea, helburuak eta komunikazio-egoerak kontuan izanda.

egoera kontuan izanda, norberak sortutako mezuetan egokienak erabiliz.

c-3: Kode desberdinak erabiliz sortutako mezuak hautatzeko, planifikatzeko eta egituratzeko elementuak barneratu eta garatzea, besteekiko komunikazioa eta elkarreragina errazten baitute.

d. Eskura dauden iturri egokiak erabiliz informazioa lortzea eta aukeratzea, modu autonomo eta kritikoan lantzea, aldez aurretik ezarritako helburu bat lortzeko, eta era antolatu eta ulergarrian transmititzea.

d-1: Aldez aurreko helburu bat lortzeko beharrezkoa den informazioa eskuratzea, trebetasun eta estrategia egokienak erabiliz eta ezagutza zabalagoa eta objektiboa lortzeko duen garrantzia balioetsiz.

d-2: Erabilitako iturrietako informazioa zentzu kritikoz aztertzea, ezarritako helburua lortzeko egokiena hautatuz.

d-3: Informazioak eta mezuak antolatzeko, lantzeko eta aurkezteko orduan zorrotza eta zehatza izatea.

d-1: Zenbait iturritatik informazioa lortu eta hautatzea, helburuari erreparatuz eta prozesua erregulatuz.

d-2: Erabilitako iturrietako informazioa zentzu kritikoz aztertzea, helburuak kontuan izanda, kalitatea bermatuz eta norberaren heziketari egiten dioten ekarpena aztertuz.

d-3: Informazioak eta mezuak antolatzeko, lantzeko eta aurkezteko orduan zorrotza eta zehatza izatea, gainerakoentzat ulergarriak izan daitezen.

d-1: Informazioa lortu eta hautatzea, iturri egokiak adimenez erabiliz eta trebetasunak zein plangintza-estrategiak garatzeko eta norberaren ikaskuntza erregulatzeko duen baliagarritasuna balioetsiz.

d-2: Erabilitako iturrietako informazioa zentzu kritikoz aztertzea, gehiago jakiteak norbera aberasteko eta gizarteko arlo guztietara hurbiltzeko duen garrantzia balioetsiz.

d-3: Ikasitakoa erabili, informazioa hautatzeko eta tratatzeko teknikez baliatu, eta informazio eta mezuen antolaerako, lanketako eta aurkezpeneko aldagaiak kontuan hartzea, betiere ulergarritasunaren mesedetan.

e. Ezagueraren eta esperientziaren arlo guztietan arazoak identifikatzeko eta konpontzeko estrategiak

e-1: Ikasleak bere inguru hurbilean dituen edo esperimentatu ahal dituen arazoak identifikatzeko eta konpontzeko estrategiak

e-1: Testuinguru desberdinetako arazoak identifikatzeko eta konpontzeko estrategia pertsonalak prestatzea,

e-1: Ikasleak urrunago dituen testuinguruetako arazoak identifikatzeko eta konpontzeko estrategiak prestatzea, ezagueraren eta


prestatzea, senari eta arrazoibide logikoei jarraiki, estrategien egokitasuna egiaztatuz eta prozesuari buruzko gogoeta eginez.

prestatzea, ezagueraren eta esperientziaren arlo guztietan, egoerei aurre egiteko moduak garatu ahal izateko.

e-2: Senezko eta arrazoibide logikozko prozedura errazak erabiltzea, interpretazioaren alderdiei garrantzi handia emanez, ezagueraren arlo guztietan arazoak aztertzeko eta konpontzeko estrategia pertsonalak baliatzen laguntzeko.

e-3: Aukera desberdinak aztertzean eta alderatzean, eta arazoak konpontzeko baliatutako prozesuez hausnartzean sistematikoki jokatzea.

sena eta arrazoibide logikoa erabiliz, eguneroko bizitzan autonomia pertsonala areago garatzeko.

e-2: Sena eta arrazoibide logikoa erabiltzea, interpretazio-alderdiak automatizatuz eta alderdi konstruktibo eta formalak erabiltzen hasiz, ezagueraren arlo guztietan arazoak aztertzeko eta konpontzeko.

e-3: Arazoak konpontzeko aukera desberdinak aztertzean eta alderatzean sistematikoa eta zorrotza izatea eta kasu bakoitzean baliatutako prozesuaren egokitasuna zalantzan jartzea.

esperientziaren arlo guztietan, arrazoibide logikoa erabiliz, hizkera sinbolikoak eta irudikapen formalak erraztasun handiagoz erabiltzen laguntzeko.

e-2: Sena eta arrazoibide logikoa erabiltzea, alderdi konstruktibo eta formalak lehenetsiz, ezagueraren arlo guztietan arazoak aztertzeko eta konpontzeko estrategia zehatzagoak erabiltzearren.

e-3: Aukera desberdinak aztertzean eta alderatzean eta arazoak konpontzeko prozesuaz hausnartzean sakontasunerako eta zehaztasun handiagorako joera erakustea.

f. Norberaren nortasuna, interesak eta gaitasunak ezagutzen laguntzea, erabakiak errazago hartzeko eta zailtasunak gainditzen jakiteko.

f-1: Norberaren nortasuna ezagutzen laguntzea, norberaren gaitasunak, interesak eta besteen iritziak aintzat hartuz, eta ikaslearen aldaketa fisiko eta emozionalen alde positibo eta konstruktiboa nabarmenduz.

f-2: Ohiko jardueretan autonomiaz aritzea, aurretik hausnartzeko eta erabaki pertsonal positiboak hartzeko joera erakutsiz.

f-3: Beste pertsona batzuekin harremanak izan eta gizarte-talde zabalago bateko kide sentitzea, adiskidetasun-harreman zintzoak finkatuz eta ekimen

f-1: Norberaren nortasuna ezagutzen laguntzea, autokontzeptu eta autoestimu onuragarri eta orekatua sortzeko bidean.

f-2: Ohiko jardueretan autonomiaz aritzea, jarduerak planifikatzeko, erregulatzeko eta ebaluatzeko gaitasuna garatuz, eguneroko bizitzan jokabide estrategikoa izateko asmoz.

f-3: Beste pertsona batzuekin harremanak izatea, gizarte-taldeetan irrikaz integratuz eta adiskidetasun-harremanak finkatzeko eta proiektu zein ekimenetan laguntzeko

f-1: Norberaren nortasuna, gaitasunak eta interesak ezagutzen laguntzea, autoestimua sendotzeko eta irizpide pertsonalak garatzen eta eguneroko jardueretan arduraz parte hartzeko.

f-2: Nork bere erabakiak autonomiaz hartzea, gauzak berehala lortzeko gogoaren eta metodoz jokatu beharraren arteko jarrera orekatua hartuz, eraginkortasuna eta jardueretan eragina duten aldagaiak balioetsiz.

f-3: Beste pertsona batzuekin harremanak izan, bizikidetzaren garrantzia balioetsi eta


positibo eta sortzaileak eskainiz.

gogoa erakutsiz. eskuzabaltasunean, begirunean eta zintzotasunean oinarritutako adiskidetasun-harremanak finkatzea.

g. Errespetua eta diziplina ohituratzat hartzea eta garatzea, beharrezkoa baita hezkuntza-jardunean eraginkortasunez aritzeko eta gizarte-, erlijio-, genero- eta arraza-desberdintasunekin tolerantziaz eta elkartasunez jokatzeko, aurreiritziak jarrera kritiko, ireki eta demokratikoaren bidez gaindituz.

g-1: Arauak errespetatu, eta ikasgelan zein eskolako gainerako jardueretan diziplinaz jokatzea.

g-2: Ahalegin pertsonalaren beharraz jabetu eta zailtasunak gainditzeko gogoa erakustea, erabateko heldutasuna lortzeko eta nortasuna sendotzeko oinarrizko elementuak baitira.

g-3: Talde-jardueretan parte hartzea, askotariko interes eta iritziak onartuz, modu sortzailean lagunduz eta norberaren ekarpenei buruzko iritzi kritikoak onartuz.

g-4: Jarrera solidario eta toleranteak garatzea, bereizkeria bultzatutako gizarte-ohiturak eta estereotipoak identifikatuz eta agerian jarriz eta mota guztietako bereizkeriak gaitzetsiz.

g-1: Errespetuz eta diziplinaz jokatzea, ikastetxeetan lan-giro egokia izateko funtsezkoa baita.

g-2: Norberaren ahaleginak kalitatezko ekoizpenak egiteko duen garrantziaz jabetu, eta gizartean erabaki egokiak hartzeko beharrezkoa den heldutasuna lortzen laguntzen duela ohartzea.

g-3: Talde-jardueretan parte hartzea, ekimenak proposatuz, konpromisoak hartuz eta kritika konstruktiboa onartuz, eta elkarlanak pertsonaren hazkunde integralerako duen garrantzia balioestea.

g-4: Elkartasunez eta tolerantziaz jokatu, jarrera eta jokabide diskriminatzaileak identifikatu eta gaitzetsi, eta pertsonen arteko berdintasuna sustatzen duten ekimenetan parte hartzea.

g-1: Eskola-komunitateko kide guztiekiko begirunea erakutsi, eta ikastetxeetan bizikidetza aberatsa eta hezigarria ahalbidetzen duten arauak barneratu eta bere egitea.

g-2: Norberaren ahalegina balioetsi, eta zailtasuna eta oztopoak gainditzen ahalegintzea, norberak lana ondo egiteko duen gaitasunean konfiantza izanez.

g-3: Talde-jardueretan parte hartzea, talde-lana objektibotasun eta sakontasun handiagoa lortzeko baliabide gisa balioetsiz eta berez helburua dela onartuz, pertsona garatzen eta gizarte-harremanetarako trebetasunak hartzen laguntzen duelako.

g-4: Elkartasunez eta tolerantziaz jokatu, mota guztietako bereizkeria edo diskriminazioen aurkako konpromiso pertsonalak hartuz eta helburu horiek lortzeko ekimenetan gogotsu parte hartuz.

h. Gure ondare kultural, historiko eta artistikoko sinesmenak, jarrerak eta

h-1: Gure tradizioko eta gure kultura-ondareko sinesmenak, jarrerak eta




balioak ezagutu, errespetatu eta balioestea.

balioak ezagutu, errespetatu eta balioetsi, eta horiei buruzko gogoeta kritikoa egiten hastea.

h-2: Tradizioa eta kultura-ondarea balioestea, gizartearen ezaugarriak diren aldetik, eta beste kulturak errespetatzea.

h-3: Gure tradizioko eta gure kultura-ondareko oinarrizko sinesmenak, jarrerak eta balioak gorde eta transmititzen dituzten pertsona eta erakundeak errespetatzea.

balioak ezagutu, eguneroko jardueretan antzeman eta kritikoki balioestea.

h-2: Tradizioa eta kultura-ondarea ezagutu eta norberaren garapenarentzat baliagarri izan daitezkeen elementuekiko konpromisoa hartzea.

h-3: Tradizioari eta kultura-ondareari lotutako pertsona eta erakundeak errespetatzea, sinesmenen aniztasuna aberasgarritzat hartuz.

balioak ezagutu, eguneroko jardueretan identifikatu eta zorroztasun kritikoz balioztatzea.

h-2: Jasotako kultura-ondarea balioetsi eta norbera zein ingurua hobetzeko konpromiso arduratsuak hartzea.

h-3: Pertsonaren garapen integralerako lagungarriak diren aukerak modu koherentean aukeratu eta haien arabera jokatzea, besteen aukera zilegiak errespetatuz eta bizikidetza demokratikoan iritzien trukeak duen garrantzia aintzat hartuz.

i. Herritarren eskubide eta betebeharrak aztertu eta balioestea, gizarte-inguruneko ongizate orokorra hobetzen laguntzeko.

i-1: Herritarrek gizartean dituzten eskubide eta betebeharrak ezagutu, eguneroko harremanetan identifikatu eta haien beharra ulertu eta balioestea.

i-2: Pertsonen, gizarte-taldeen eta herrien arteko desberdintasunen aurrean sentiberatasuna agertzea.

i-3: Gizarte bidezkoa lortzeko norberak zein gizarteak eskubideak eta betebeharrak zuzen erabili eta askatasuna zentzuz baliatu beharraz jabetzea.

i-1: Herritarrek gizartean dituzten eskubide eta betebeharrak ezagutu, haien zentzua ulertu askatasunaren garrantzia balioetsiz, eta haiekin bat datozen judizio eta jarrera pertsonalak hartzea.

i-2: Gizarteetako desberdintasunen eragileak aztertu, norberaren inguruan identifikatu eta desberdintasunak jasaten dituzten pertsonekin elkartasunez jokatzea.

i-3: Pertsonen eskubide eta betebeharren erabilera askea bermatzeko ekimen solidarioetan parte hartu, eta bidegabekerien aurkako zentzu kritikoa garatzea.

i-1: Herritarren eskubide eta betebeharrak aztertu eta balioestea, ikasleari bere askatasuna arduraz erabiltzen uzteko eta bizikidetza demokratikorako duten garrantzia ulerrarazteko.

i-2: Laneko, gizarteko zein pertsonen arteko harremanetan gertatzen diren desberdintasun-egoeren aurkako konpromiso pertsonalak hartzea.

i-3: Gizarte-arazoen konplexutasunaz ohartu eta norberaren judizio eta iritzietan zorroztasun kritikoa erakustea.

j. Naturaren j-1: Natura ezagutzeko j-1: Naturaren legeak eta j-1: Naturaren legeak eta


funtzionamendua arautzen duten oinarrizko legeak ezagutu, aurrerapen zientifiko-teknologikoa balioetsi eta ingurune fisikoan duten eraginaz ohartzea, ingurumena zaintzen eta hobetzen laguntzeko.

interesa izatea, faktore fisikoen elkarreragina eta giza jardunaren ondorioak ikertuz, paisaien oparotasun eta aniztasunaz ohartzeko.

j-2: Giza jardunak naturari dakarzkion ondorio zuzenak eta zeharkakoak identifikatu, eta aukera alternatiboak ezagutzen eta aztertzen hastea.

j-3: Natura babesteko, kontserbatzeko eta hobetzeko konpromisoak hartu eta gogoz lan egitea, natura bizi-kalitatea bermatzeko funtsezkoa baita.

j-4: Zientzia eta teknologiaren garapenaren eragin negatiboa zentzu kritikoz aztertzea hainbat arlotan, hala nola pertsonarengan (hedonismorako joera), gizartean (arma-norgehiagoka) eta ingurumenean (kutsadura...).

oinarrizko prozesuak ezagutu eta aztertu, elkarreraginak sakon ikertuz, eta paisaia natural orekatu eta anitzaren garrantzia balioestea.

j-2: Giza jardunak naturan izan duen ingurumen-eragina aztertu, eta ingurune fisikoa babesteko ekimenak ezagutu eta balioestea.

j-3: Natura babesteko, kontserbatzeko eta hobetzeko ekimenetan gogoz parte hartzea, natura bizi-kalitatea bermatzeko funtsezkoa baita.

j-4: Zientziaren eta teknologiaren garapenak ingurune fisikoan, naturan eta gizartean dituen aplikazioak ezagutu eta balioestea, eta aldaketaren eta berrikuntzaren aldeko jarrera irekia erakustea.

oinarrizko prozesuak ezagutu eta aztertzea, informazioa erabiltzean eta transmititzean zehatzak izanez.

j-2: Giza jardunak naturan duen eragina baldintzatzen duten sektore edo gizarte-taldeen arteko interes-gatazkak aztertu, eta ingurumen-desorekak eragozteko edo zuzentzeko proposatzen diren neurrien egokitasuna balioztatzea.

j-3: Gizabanakoek zein gizarteak ingurumen-arazoetan duten erantzukizunaz jabetu, naturaren aldeko pertsona eta erakundeen lan solidarioa balioetsi eta helburu horiek lortzeko ekimenetan gogotsu parte hartzea.

j-4: Zientziaren edo teknologiaren ekarpen guztien alde onak eta balizko ondorio txarrak aztertzea; oro har, zientziaren ahalmenak eta mugak balioztatzea; eta zientzia/moraltasuna eztabaidan lehen urratsak egitea.

k. Irakatsi eta ikasteko prozesuetan informazioaren eta komunikazioaren teknologiak (IKT) erabiltzea.

k-1: IKTak ezagutu eta eguneroko eskola-jardunean erabiltzen hastea.

k-2: IKTen alde onak eta txarrak zentzu kritikoz aztertzea, besteak beste,

k-1: Egunean egoteko eta IKTak erraz eta naturaltasunez erabiltzea gogoa erakustea.

k-2: IKTak zentzu kritikoz erabiltzea, gizartearen

k-1: IKTak autonomiaz eta naturaltasunez erabili eta berrikuntza eta hobekuntza etengabearen aldeko jarrera hartzea, lan pertsonala etengabeko prozesutzat harturik.


komunikazioak zabaltzeko aukera, manipulazioa eta bakardadea landuz.

aurrerapenerako dituzten alde onei erreparatuz eta balizko ondorio txarrak kontuan izanda.

k-2: IKTak jarrera kritikoagoaz erabiltzea, jarrera malgu eta ez-dogmatikoak hartuz eta tresna horiek gero eta hobeto erabiltzen ahaleginduz.

l. Estatuko eta Euskal Herriko kulturen eta hizkuntzen ondarea ezagutu eta balioestea, kulturen eta hizkuntzen aniztasuna kontuan izanda.

l-1: Estatuko eta Euskal Herriko kultura-ondarea osatzen duten elementuak ezagutu, balioetsi eta gozatzea, eta testuinguru historiko zein sozialean kokatzea.

l-2: Hizkuntza- eta kultura-aniztasuna herrien eta gizabanakoen eskubidetzat hartu, aniztasunarekiko begirunea garatu eta kultura-elementuak eta haien euskarri sentimentalak ezagutzeko interesa agertzea.

l-3: Kultura-ondarea babesteko, kontserbatzeko eta hobetzeko konpromisoak hartu eta gogoz lan egitea, Estatuko eta Euskal Herriko kultura-aberastasunaren erakusgarria delako.

l-1: Estatuko eta Euskal Herriko ondare historiko eta kulturala osatzen duten elementuak ezagutu, behinolako garrantzia balioetsi eta gaur egun gure kulturaren bereizgarri gisa duten indarraz jabetzea.

l-2: Hizkuntza- eta kultura-aniztasuna herrien eta gizabanakoen eskubidetzat eta betebehartzat hartzea, haien ondarearen aberasgarri diren aldetik, eta beste kultura eta hizkuntza batzuetako pertsonekin harremanak izateko prest agertzea.

l-3: Kultura-ondarea babesteko, kontserbatzeko eta hobetzeko konpromisoa hartzea, iraganeko eta etorkizuneko belaunaldiekin dugun erantzukizuna baita.

l-1: Estatuko eta Euskal Herriko ondarea ezagutu eta testuinguru historiko, sozial eta kulturalean kokatu, herrien nortasunaren bereizgarritzat hartu eta harekin gozatzea.

l-2: Hizkuntza- eta kultura-aniztasuna herrien eta gizabanakoen eskubidetzat eta betebehartzat hartzea, haien ondarearen aberasgarri diren aldetik, eta beste kultura eta hizkuntza batzuetako pertsonekiko harremanak aberasgarria direla onartzea.

l-3: Gizabanakoek eta gizarteak kultura-ondarea kontserbatzeko eta hobetzeko eta kulturen eta hizkuntzen arteko arazoak gainditzeko duten erantzukizunaz jabetu, eta helburu horiek lortzeko ekimenetan gogotsu parte hartzea.

m. Giza gorputzaren funtzionamendua ezagutu, ariketa fisikoaz baliatu eta higienea zein elikadura egokia balioestea, bizi-kalitatea hobetzeko.

m-1: Norberaren gorputzaren oinarrizko elementuak, haien funtzionamendu eta morfologia ezagutu eta ulertzea, baita osasunarekin duten lotura ere.

m-2: Osasuna narrasten

m-1: Norberaren gorputzaren oinarrizko elementuak eta haien funtzionamendua ezagutu eta ulertu, haien eginkizunak aztertu eta higienearekin duten lotura xehero aztertzea.

m-1. Giza gorputzaren oinarrizko elementuak ezagutu eta ulertu, osasunarentzat kaltegarriak diren ohiturez gogoeta egin eta haien kontrako jarrera hartzea.

m-2: Pertsonen eta


duten jarrera indibidual eta sozialak zentzu kritikoz aztertzea, haien kausak azalduz eta alternatibak proposatuz.

m-3: Jarduera fisiko egokiaren onurak balioestea, eta norberaren irudia eta osasunahobetzeko eta taldean integratzeko ohitura higieniko eta osasungarriek duten garrantziaz ohartzea.

m-2: Osasuna narrasten duten jarrera sozialak identifikatu, kritikoki aztertu, eta pertsonarentzat zein berdinen taldearentzat alternatiba egokiak lantzea.

m-3: Garapen orekatuari eta osasun psikiko zein fisikoari laguntzen dieten ohiturak hartzea: ariketa fisikokoak, higienekoak, elikadurakoak...

komunitatearen osasunarekin zerikusia duten arazoak aztertu, eta bizi-funtzioak sakonago ezagutzea, bizimodu osasungarriaren premia modu arrazoituan ulertzeko.

m-3: Heziketa-ohiturak sendotu, norberaren gorputzaz arduratu eta bizi-kalitate hobea lortzea.


4. GIZARTE ZIENTZIAK, GEOGRAFIA ETA HISTORIA ARLOA

4.1. SARRERA

Gizarteen berezko gertakariak eta prozesuak ulertzea du xede nagusi Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloak eta jakintza-eremu hori jorratzen du.

Geografia eta Historia dira arloaren oinarrizko ardatzak. Gizarteko gertakariak haien osoan aztertzen dituzte, hezkuntzan eta zabalkunde-testuetan duten tradizioari esker, baina beste diziplina batzuk behar-beharrezko dituzte —hala nola Soziologia, Antropologia, Ekonomia, Artearen Historia, Ekologia…—, horien ikuspuntuak eta ikerkuntza-tresnak baliatzeko.

ARLOAREN XEDEA

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan, Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloak ikasleei laguntzen die planetako giza errealitatea eta gizartea ulertzen, eta hezkuntzaren funtzio sozializatzailea sustatzen du. Prozesuak ondoko urratsak ditu:

Ikasleek gizarteaz dituzten aldez aurreko ideiak edo pentsamoldeak aintzat hartzea.

Gizarteak eskolari agindutako hezkuntza-jardunak lagungarri izan behar du ikasleak haien inguru soziokulturalarekin bat egiteko.

Gizarteko gertakariak eta prozesuak interpretatzeko eskema kontzeptualak jorratu, dibertsifikatu eta sakontzea, ikasleen ezagutza sozial subjektibo eta enpirikoa gizartearen ezagutza partekatuarekin (zientzia-arloetan antolatua) erlazionatuz.

Nork bere ezagutza soziala moldatzea edo ezagutza sozialaz jabetzea, kontzeptuen, prozesuen eta jarreren ezagutza sustatuz.

Arauak, ohiturak, jokabide kolektiboak eta jakintza antolatuak kritikoki balioztatzeko gaitasunak eta jarrerak apurka-apurka garatzea.

Komunitateko egitasmo eta arazo sozialak ezagutu eta balioztatzea, ikaslearen hurreko gizarte-ingurua den aldetik.

Gure ondare natural eta soziokulturala curriculum osoaren zehar-lerro bilakatzen da, ikasleek gure komunitateko gizartearen, ekonomiaren eta kulturaren nondik-norakoak ezagutu eta bertan parte hartu ahal izan dezaten.


Lehen urteetan errealitate sozialaren ikuspegi geldo eta uniformea izan arren, ikuspegia konplexu, abstraktu eta erlatibistagoetara jo beharko da pixkanaka-pixkanaka.

Ez dio ardura soilik nola edo zergatik gertatzen diren gauzak; gauzak nola izan litezkeen ere badu garrantzirik, hala ikasleek beren jarrera azaltzen baitute errealitatearen aurrean eta jardueretan eta gizarte askeagoa eta solidarioagoa lortzeko egitasmoan parte hartzen baitute.

Mundua aldatu arren, iraganeko puska batzuek tinko irauten dute, hala nola ondare natural eta kulturalak, eta zaindu eta gorde behar dira.

Gizaki burujabeak izateko informazioa hautatu, antolatu eta balioztatzea.

BESTE ARLOEKIKO HARREMANA

Gaur egungo curriculuma integrala da, hau da, gizarte demokratikoan kritikoki eta gogoz parte hartzeko gauza izango diren herritarrak hezi nahi ditu derrigorrezko mailetan. Jomuga hori onartuta, pertsona bere osoan garatzeko ikas-esperientziak eskaini behar zaizkie ikasleei, azken batean haien ahalmen intelektual, fisiko, sozial, afektibo, etiko eta moral guztiak lantzeko. Hori guztiori dela-eta, jakintza-arloak elkarri lotuta ageri dira curriculumean (curriculum integratua). Alabaina, arlokako curriculumak hartu du lekurik handiena ikastegietan. Curriculum horrek diziplina-anabasa bat biltzen du, ageriko loturarik gabe. Jakintza irakasgaietan zatikatuta aurkezten duenez gero, ikasitakoa ulergaitzagoa gertatzen da eta, gainera, errealitatetik urruntzen gaitu; ondorioz, arazoak nekezago ulertu eta konpondu ahal dira.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako curriculum integratu edo diziplinartekoak, aldiz, diziplinen arteko lotura bermatzen du, eta haien errealitateko eta inguruko arazoak konpontzen laguntzen die ikasleei, horretarako ikastetxeetan erabiltzen den jakintza baliagarria dela ohartaraziz.

Hala bada, Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloko edukien aurkezpenak eta antolaerak curriculum molde hori darabilte. Landutako edukiak hertsiki lotuta ageri dira, ikasleek errazago uler ditzaten eta ikaskuntza esanguratsua sustatzeko.

Curriculumeko hainbat arlotako jakintzekin eta edukiekin lotura estu-estua eta agerikoa du Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloak, batik bat «ingurunea» jorratzen dutenekin; izan ere, «ingurune» kontzeptua erreferentzia-eremu orokortzat hartuta, ingurunea osatzen duten hiru sistemak aintzat hartzen dira aldi berean: gizakiak sortutakoak (sistema sozialak), izaki bizidunek osatutakoak (sistema biologikoak) eta elementu bizigabeen inguruan eratutakoak (sistema fisiko-kimikoak). Ardatzok hainbat


diziplinatatik landuz gero, fenomenoak haien osoan ulertu eta arloen epistemiologiek eskainitako askotariko aukerak baliatu ahal dira.

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloak diziplinarteko harremana du curriculumeko beste arlo batzuekin: Natur Zientziak; Gorputz Hezkuntza; Plastika eta Ikus-hezkuntza; Hizkuntza eta Literatura; Atzerriko Hizkuntza; Matematika; Musika; Teknologia.

Natur Zientziak. Inguru fisiko eta naturalarekin harremanetan dago gizakia, eta bertako gertakari edo fenomenoak landu ahal ditu zientzia-ezagutza eraikitzeko. Gizarte-jardunaren emaitza da zientzia, historiako egoera bakoitzean diren beharrizan eta ezagutzetatik abiatzen delako. Gaur egungo munduan, zientziaren ezagutzak berealdiko garapena izan du, gizarteetan eta eguneroko bizimoduan argiro sumatzen denez.

Gorputz Hezkuntza. Gainerakoekin harremanetan jartzeko eta giza taldeetan sartzeko aukera ugari eskaintzen ditu.

Plastika eta Ikus-hezkuntza. Irudiak ezagutza lortzeko eta komunikatzeko tresnak dira. Irudiak sortzeko, zabaltzeko eta kontsumitzeko ahalmen handia garatu du gaurko gizarteak, eta, honezkero, gure arte-ondarearen parte dira. Irudi horiek abiapuntutzat hartuta, herri eta kultura guztien sormenaren formak eta emaitzak iker daitezke.

Hizkuntza eta Literatura. Gizartearen kultura-ekintzak barneratu eta adierazten ditu hizkuntzak. Orobat, komunikazio-tresnatzat jotzen da eta garrantzi handia du gizartean. Gainera, gizarte-ingurua da hizkuntzari berari buruzko informazio-iturri nagusia. Literatura, bestetik, gizartearen ondare kultural eta historikoaren zati da.

Atzerriko Hizkuntza. Beharrizan soziologiko batean funtsaturiko arloa da. Faktore batzuek hedarazi dute komunikazioaren eremua, besteak beste, Europaren batasunak, unibertsalizazioak, elkarren kultura eta ekonomiarekiko mendekotasuna, etab.

Matematika. Errealitatea (historia, geografia, gizartea, ekonomia edo politika) aztertzean, Matematikaren arrazoibide logikoak ageri dira. Orobat, diziplina horrek zenbait giltzarri eskaintzen dizkigu, gizarte-ekintza batzuk arautzeko, hala nola merkataritza-harremanak, lurren banaketa…

Musika. Balio estetikoa duenez gero, errealitatea adierazten eta antzeratzen duten arteen artekotzat jotzen dugu. Baina, era berean, komunikatzeko eta harremanetan jartzeko balio du eta komunitateko kulturaren eta ondarearen parte da.

Teknologia. Industria garatzearekin batera, kulturalaren beste aro bat hasi zen, teknologiak egundoko eragina baitu gizakien bizitzan: ingurua, bizimodua eta gizarteen ohiturak baldintzatu eta aldatzen duen aldetik. Teknika garrantzi handiko tresna bihurtu


da gure gizartean. Biak ala biak, teknika eta gizartea, osotasun artikulatu bat dira eta elkarri eragiten diote.

ZEHAR-LERROAK GIZARTE ZIENTZIETAN

Curriculumean, ikasleen garapen integralari erreparatzen dio gaur egungo hezkuntza-sistemak, lehen ez bezala. Hala, curriculuma integrala den aldetik, zehar-lerroetako oinarrizko edukiak lantzen dira arlo guztietan. Izan ere, zehar-lerroetako edukiak honelakoxeak dira: Zientziaren eremua eguneroko ingurura ekartzen laguntzen dute eta horretarako bermea dira. Hori dela-eta, guztiz garrantzitsuak dira Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloan, ikasleek inguruko mundua ulertuko badute.

Gisa berean, edukiok balioei eta jarrerei erreparatzen diete gehienbat. Beraz, jarrera eta jokabide moralez jabetzea dute xede. Jarrera eta jokabide horiei esker, ikasleek beren buruarekin eta gainerakoekin bizitzen ikasiko dute eta norberaren errealitatea ulertzeko, aldatzeko eta hobetzeko gaitasunak garatuko dituzte.

Azkenik, curriculuma integrala denez gero, ezinbestekoak dira zehar-lerroak Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloan. Gainera, zehar-lerroak ez dira arloaren osagarri hutsak, baizik eta arloaren beraren eta arloko ikas- eta irakas-prozesuen parte garrantzitsua.

Horrek guztiorrek irakaskuntza eta bizitza erreala uztartzea dakar; halaber, libreki hautatutako balio arrazionaletan oinarritutako jarrerak eta jokabideak sustatu behar dira ikasleengan.

Gaur egun nahitaezkoa da modu koordinatuan eta osagarrian lantzea arloetako ezagutzekin lotura zuzena duten gaitasunak eta ikasleek eguneroko bizitzan dituzten arazo eta errealitateei buruzko kritikak eta iritziak ezagutzearekin, ulertzearekin eta lantzearekin zerikusia duten gaitasunak (alegia, zehar-lerroei lotutakoak).

Berriro diogu: zehar-lerroetako edukiak Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloan txertatu egin behar dira, diskurtso erretoriko eta hutsal baten parte izango ez badira. Didaktikaren ikuspegitik, edukiok arloan txertatuz gero, zehar-lerroek azaldutako arazo eta errealitate sozialak beren testuinguruan ageri dira, arloko edukien artean, batik bat jarreren ikuspegitik.

Hala, zehar-lerroetako helburuak eta edukiak curriculum osoan igarriko dira eta arloko curriculumaren diseinuan ageriko dira.

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloaren curriculuma egitean, arloko helburu orokorrak eta arloko eta zehar-lerroetako helburu zehatzak uztartu nahi izan dira.


Gizarteko zenbait arazo jasotzen dituzten testuinguruen bitartez ageri dira zehar-lerroak arloan. Ikasleek arazook aztertu eta landuko dituzte, apurka-apurka euren ingurune soziala hobetzen lagun dezaten, banakako nahiz taldeko ekintzen bidez.

Jarraian, labur-laburrean, azalduko dugu nola sartu diren zehar-lerroak Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloan.

Giza eskubide- eta bake-hezkuntza

Kode etikoak araudi sozial edo erlijiosoak baino areago direla konturatu eta nork bere irizpide moralak, zentzuzkoak, solidarioak eta kanpoko eskakizunetatik kanpokoak landu beharraz jabetu.

Iritzi moraleko egitura unibertsalak garatu, printzipio batzuk erabiliz, hala nola justizia eta elkartasuna.

Gaurko gizartean eragina duten sistema etiko eta moral nagusiak ezagutu, gaur egungoak nahiz iraganekoak izan.

Gizateriaren gaur egungo dilemetan bere arrazoimen etiko eta morala antzeman.

Balio-gatazkak aztertu eta elkarrizketan eta errespetuan oinarritutako konponbideak landu.

Dilema moralez eztabaidatu arrazoibide absolutuak erabili gabe, elkarrizketarako eta besteen iritziak onartzeko prest.

Bakearen kontzeptua zabaldu Mendebaldeko ikuspegitik harago, alegia, pax romana-ren ikusmoldea (estatuen artean gatazkarik ez egotea) gaindituta. Bakea, gerraren antitesitzat barik, indarkeriaren kontrako kontzeptutzat hartu, gerra indarkeria antolatua besterik ez da eta.

Gatazkaren kontzeptua zabaldu, ikuspegi negatiboa, indarkeriari lotua, gaindituta, eta gizartean bizi diren gizakiei berez dagokien prozesutzat hartu.

Gizarte-gatazkak aztertu, oinarrizko elementuak bereiziz (pertsona, prozesua, eta arazoak edo desadostasun nagusiak) eta denbora-espazioarekin egokiro erlazionatuz.

Erabakiak hartzeko eta gatazkak bakebidez konpontzeko gaitasuna garatu, jarrera prosozialak garatzen laguntzeko.

Munduko herrialdeen arteko mendekotasunaz eta gizarte-arazoen mundializazioaz jabetu, arazo horien konplexutasunaz konturatzeko.


Giza Eskubideen Deklarazio Unibertsalaren oinarrizko edukia, historia, eta gaur egungo gizartean duen zeregina ezagutzea.

Nortasun unibertsala taxutu, errespetutik abiatuta eta etnien eta kulturen arteko desberdintasunean funtsatuta.

Herrien arteko elkartasuna garatu, estatuen arteko desoreka soziokulturalak eta ekonomikoak aztertuz eta balioztatuz, batik bat Hirugarren Munduko egoera kontuan izanda.

Sistema demokratikoaren oinarri etikoez eta ezaugarriez jabetu, indarreko Konstituzioa aztertuz.

Elkarrizketarako gaitasunak garatu, akordio bidezkoak eta parte-hartze demokratikoa sustatzeko.

Banakako erabakiak hartu gatazken aurrean, partaide guztien iritziak eta beharrizanak kontuan izanda.

Hitzez defendatutako printzipio eta arauekin bat datozen jarrerak izan eguneroko bizitzan.

Sexu-berdintasunerako hezkuntza

Sexuaren eta generoaren arteko aldea ulertu: sexua biologiaren arlokoa da; generoa, berriz, egitura soziokulturala da, gizarteek emakumeei eta gizonei ezartzen dizkieten bereizkuntza emozionalak eta intelektualak, eta berezko jokabideak, hain segur.

Gizarteko gertakariak eta prozesuak aztertu, etxeko ekonomia eta emakumearen historia aintzat hartuz; orobat, feminismoa landu, gaur egungo beste egitasmo etikoekin batera.

Gizarteko gertakarien interpretazioek eta agiriek berek duten kutsu sexista antzeman.

Idazlanetan ikuspegi sexistak baztertu eta eskolan, etxean eta gizartean sexuen arteko berdintasunaren aldeko jarrerak izan.

Talde-lanetan, sexu bateko eta besteko ikasleen eginkizunak elkarri aldatzea sustatu, eta neskek eztabaidetan eta erabakietan parte hartzera bultzatu, bazterkeria sexistarik egon ez dadin. Hala, ikasgelako jardunean, sexuen arteko harreman bidezkoagoak eta orekatuagoak sustatuko dira.


Osasun-hezkuntza

Bizi-kalitate hobea izateko gizaki orok desiratzen duen ongizatetzat (fisiko, psikiko eta soziala) hartu osasuna.

Historian eta munduan, elikadura, higiene eta gaixotasun arloan izandako ohitura kulturalen berri izan, eta horien aniztasunaz eta gizateriaren historian izaniko bilakaeraz jabetu.

Elikadura okerrek eta ohitura txarrek norbanakoei eta komunitateei eragin diezazkieketen kalteen berri izan, osasuna zaintzeko eta ongizate orokorraren kontrako ohiturak eta jokabideak errefusatzeko.

Nork bere ohiturez hausnartu eta eguneroko bizitzan, etxean eta komunitatean osasun eta bizi-kalitate hobeak sustatzen dituzten ohitura kulturalak izan.

Sexu-hezkuntza

Sexualitatearen alderdi biologikoa, emozionala eta soziala aintzat hartu eta sexualitatea lantzean emakumeek eta gizonezkoek dituzten eginkizunak pertsonen arteko komunikazio betekotzat jo.

Norberaren gorputzaren ezagutza eta pertsonaren autonomia sustatu, ezinbestekoak baitira gizarte-eginkizunak egokiro betetzeko behar diren osasun ona eta autoestimua eskuratzeko.

Talde-lanetan parte hartu, jarrera kritiko, errespetuzko eta tolerantearekin, besteen iritziak eta aukerak aintzat hartuz, eta bertan elkarrizketa erabili gizakiaren arazoak konpontzeko.

Kontsumo-hezkuntza

Kontsumitzaile-kontzientzia hartu eta horren arabera jokatu, kontsumitzaileen eskubide eta betebeharrez ohartuta.

Kontsumitzaile eta erabiltzaileak defendatzeko legerik badela jakin eta haren oinarrizko edukiaz jabetu.

Erabakiak hartzeko eta kontsumitzaile arduratsuak izateko gaitasunak eta irizpideak garatu, produktu iraunkorragoak, hainbeste kutsatzen ez dutenak eta erraz birzikla daitezkeenak ekoiztera bultzatuz.

Aurrekontuak egin gehiago aurrezteko eta etxeko, udaleko, lurraldeko eta herrialdeko baliabideak hobeto kudeatzeko.


Ingurumen-hezkuntza

Ingurumena sistema bat dela ohartu eta naturako elementuen eta gizakiaren elementuen arteko harremanaz eta mendekotasunaz jabetu.

Denbora-espazio eskalak ezagutu, giza eraginak ingurumenean epe labur eta ertainean izango dituen ondorioez ohartzeko.

Ingurumena xeheago landu, batik bat energia, oreka, hazkundea, ekonomia, ordena eta lankidetza kontzeptuak nabarmenduz.

Giza ekintzak ingurumen-eraginaren arabera aztertu.

Giza jardunaren eta ingurumen-eraginaren bilakaera historikoaz jabetu, batez ere energia lortzeko eta kudeatzeko jarduerei erreparatuta.

Hainbat faktore eta testuingurua kontuan izanda ingurumen-arazoak aztertu, interpretazio orokorregiak eta jarrera dogmatikoak bazter utzita.

Ingurumeneko arazoei aurre egin konponbide bideragarriak aurkeztuz.

Ingurumenari buruzko azterlanak egiten jakin, informazio egokia lortuz, hautatuz, landuz eta azalduz.

Ingurumena errespetatzen duten jarrerak zintzo hartu eguneroko bizitzan.

Ingurumena kudeatzean gizartearen elkarlanaren premia dagoela aldarrikatu, udalerrian, herrialdean nahiz nazioartean, eta lankidetza aktiboa eskaini.

Bide-hezkuntza

Lurraldearen eta hiriguneen antolamendua komunikazio- eta garraio-sareekin erlazionatu.

Zirkulazio-istripuen eragileak, zirkulazio-arauak eta ibilgailuek eragindako ingurumen-arazoak aztertu.

Zirkulazioarekiko eta haren arriskuekiko gizalegezko ohiturak garatu, zirkulazio-arauak eta -seinaleak errespetatu beharraz ohartu eta haien esanahia ezagutu.

Ibilgailuak (batik bat motorrak eta ziklomotorrak) gidatzean arduraz jokatu.

Garapenerako hezkuntza


«Garapena» eta «azpigarapena» mundu mailako arazo beraren partetzat hartu, mundu mailako arazo berriak sortu baitira (hazkunde demografikoa, krisi ekonomikoa, arazo ekologikoak …) eta han-hemengo fenomeno ekonomiko, politiko eta sozialek elkarri eragiten baitiote.

Beste pentsamolde eta kultura batzuk, iraganekoak nahiz gaur egungoak, errespetatu eta ulertzen saiatu, eta herrien eta gizarteen aniztasuna eta norbanakoen eta taldeen askotariko jokabideak balioetsi, aberasgarriak eta jakingarriak diren aldetik.

Norbanakoen eta herri/nazioen eskubideen alde egin, justiziaren eta elkartasunaren alde eta edozelako bereizkeriaren aurka, dela sexuagatik, dela adinagatik, dela arrazagatik, dela erlijio edo ideologiagatik…

Taldeka nahiz bakarka, elkartasuna, justizia soziala eta inguru sozioekonomikoarekiko errespetua bultzatu eta herri eta kulturen arteko inkomunikazio apurtzen lagundu.

Garabidean dauden herrialdeek munduko interdependentziaren kausaz (Iparra-Hegoa) dituzten arazoen kontzientzia hartu.

Garabidean dauden herrialdeei lagundu hazkunde ekonomikoa eta herrien bizi-baldintzak hobetzea xede duten laguntza-programen bitartez.

Askatasuna, aurrerabidea eta justizia soziala susta ditzaketen alderdiak landu bereiziki.

Herrialde horien irudia zabaldu Euskal Autonomia Erkidegoan, kultura eta merkataritza arloko loturak sustatzeko askotariko harreman eta ekimenen bidez.

Beste kultura bateko pertsonen eta beste herrien eskubideekin jarrera irekia eta errespetua izan, eta, bakarka nahiz taldeka, gizarte justuagoa eta solidarioagoa eraikitzen lagundu.

Komunikabide-hezkuntza

Hedabideen (prentsaren, irratiaren, telebistaren) mezuekiko jarrera kritiko baina arduratsua izan.

Hedabideetako informazioak norberaren burua janzteko erabili, informazio horiek manipulatua ahal izan direla kontuan izanda.

Hedabideek eta publizitateak norbanakoengan eta gizarteengan duten eraginaz jabetu eta jarrera kritikoa izan haiekin.


Norberaren informazioa zabaltzeko hedabideen eraginaz baliatu, adierazpen-askatasuna tarteko, eta jarrera kritikoa eta parte hartzeko gogoa azaldu.

Kulturaniztasunerako hezkuntza

Jarrera eta mugimendu arrazista, xenofobo, faxista, antisemita eta besteren jatorria aztertu munduan eta historian.

Etorkinen benetako arazoei buruz gogoeta egin, ekonomian eta gizartean duten garrantziaz eta gizarteratzeko prozesuaz.

Beste hizkuntza eta kulturekin jarrera ireki eta tolerantea izan, aurreiritziak eta «gure kultura haiena baino jasoagoa da» eta antzeko sinplekeriak alboratuz, eta jarrera etnonetrikoak errefusatuz.

Aurreiritzi historikoak baztertzen lagundu eta, norberaren hizkuntzarenganako maitasunetik abiatuta, beste hizkuntzenganako estimua garatu, herrien eta kulturen arteko komunikazio-tresnak diren aldetik.

Nazioen antolakunza politikoa aztertu, gatazkan dauden (batzuetan deserrian ere bai) etnia eta herriei erreparatuz, eta gaur egungo nahiz iraganeko iheslari edo errefuxiatuen berri izan.

Beste kultura, bizimodu eta gizarteekin enpatiaz jokatzea, espazio-denboran urrun egonda ere.

Gutxiengo etnikoak (ijitoak) onartu eta haien ohiturak eta bizimodua balioetsi, haien berezko adierazpideak diren aldetik.

Gaur egungo gizartearen kultura-aniztasuna onartu eta aberasgarritzat jo, kulturen arteko elkarrizketari esker.

Gizartea berriro eraikitzea helburu duten banakako nahiz taldeko lankidetza-ekimenak sustatu.


4.2. HELBURU OROKORRAK

Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzarako ezarritako curriculumarekin batean (213/1994 DEKRETUA), Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloak honako helburu orokor hauek ditu:

1. Ikasleek partaide diren komunitate sozialen aniztasuna ezagutu eta preziatu behar dute, bertan planteaturiko proiektu, balio eta arazoetan kritikoki parte hartu behar dute, dituzten eskubide eta betebeharren gaineko kontzientzia osoa dutelarik beti ere, eta jatorriak, arrazak, sexuak, erlijioak, iritziak edo eta beste edozein baldintza pertsonal nahiz sozialek eragindako bereizkeria arbuiatu behar dituzte.

2. Gertakari sozialen funtzionamendua gidatzen duten prozesu eta mekanismoak ezagutu behar dituzte, eta ezagutza hori egungo gizarteak ulertzeko erabili, gizarte horien arazo larrienak aztertu eta iritzi pertsonal kritiko eta arrazoituak osatzeko.

3. Hizkuntza eta kultura-aniztasuna herrien eta pertsonen nortasun eskubide gisa onartu behar dute, beste kulturekiko eta beren aburuekin bat ez datozen iritziekiko tolerantzia eta errespetuzko jarrerak bultzatuz, horiei buruzko jarrera kritiko izateari uko egin gabe.

4. Espazioaren erabilera nahiz baliabide naturalen probetxamendua direla-eta, gizarte desberdinek beren lurraldeekin ezarritako erlazioak ezagutu behar dituzte eta eskala desberdinetan aztertu, erlazio horien ondorio ekonomiko, sozial, politiko eta ekologikoak baloratuz.

5. Gizarteen ibilbide historikoa mugatzen duten gertaera politiko, ekonomiko, eta kulturalen artean sorturiko erlazioak eta gizartean pertsonek, hots, gizon-emakumeek duten zeregina ezagutu eta aztertu behar dituzte, gizarte horiek etorkizunera proiektatzen diren aldaketa-prozesu luze eta konplexuen ondorio direla jabetuz.

6. Ondare natural, kultural, linguistiko, artistiko, historiko eta soziala baloratu eta errespetatu behar dute, haren babesak eta hobekuntzak eskatzen dituzten ardurak hartuz, atseginerako iturburu gisa onartuz eta garapen indibidual nahiz kolektiborako baliabide gisa erabiliz.

7. Problemak ebatzi eta azterketa nahiz ikerketa txikiak burutu behar dituzte, kontzeptuzko tresnak eta Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloko oinarrizko ikerketa teknika eta prozedura bereziak aplikatuz.

8. Ahozko, ikono bidezko nahiz estatistika eta kartografiaren eskuko informazioa lortu eta erlazionatu behar dute, iturburu desberdinak eta, nagusiki, egungo komunikabideak erabiliz. Informazio hori modu autonomo eta kritikoan landuko dute, lortu nahi dituztenhelburuen arabera; eta, azkenik, informazio hori besteei komunikatzeko gai izan behar dute, era egituratu eta ulergarrian komunikatu ere.


9. Talde-lanak egin eta, jarrera konstruktiboa, kritikoa eta tolerantea erakutsiz, eztabaida eta mahai-inguruetan parte hartu behar dute, iritzi eta proposamenak behar bezala argudiatuz eta eztabaida nahiz elkarrizketa gizakien eta gizartearen arazoak konpontzeko bide gisa baloratuz.

10. Giza eskubide eta askatasunak gizadiak lorturiko helburu utziezintzat eta bakerako ezinbesteko baldintzatzat hartu behar dituzte, bereizkeriazko jarrera eta egoera bidegabeak salatuz eta eskubiderik nahiz bizibiderik gabe dauden herri, talde sozial eta pertsonekiko elkartasuna erakutsiz.

11. Gizarte mailako gaiei buruzko ezagutza zientifikoaren berezitasunak ezagutu behar dituzte, emaitzen edo ikertzailearen ekarpen pertsonalaren erlatibotasuna eta behinbehinekotasuna ezagutza-maila sendo eta zorrotza osatzen duen egituratze-prozesu kolektibo baten alderdiak direla kontuan hartuz.

4.3. ARLOKO METODOLOGIA

EZAUGARRI OROKORRAK

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloak honako helburua du: ikasleei munduaren eta gizartearen ikuspegi antolatua eta balio batzuk berenganatzea laguntzea; izan ere, balio horiek ezinbestekoak dira ikasleek jarrera etiko positiboa izan dezaten gizarte zabal, demokratiko eta solidarioaren baitan.

Horretarako, lehenik eta behin erkidegoaren ondare natural eta soziokulturala hartu behar da aintzat, nahitaez, gizarte-inguru hurbilenekoa den aldetik. Erkidegoko gizartea, ekonomia eta kulturaren nondik-norakoak ulertzen lagundu behar du arloak, ikasleek haien munduan zentzu kritikoaz parte hartu ahal izan dezaten.

Bestetik, ezin ahatz daiteke euskal gizartearen kultura- eta ideia-aniztasuna, ezta Europaren proiektua ere. Halaber, horiekin batera, kontuan izatekoak dira Espainiako estatuaren kultura-aniztasuna eta Mediterraneo aldearen eta Europaren bereizgarriak.

Ikaskuntza prozesu sozial eta pertsonala da eta inguruko pertsonekin eta kulturekin harremanetan jartzean gauzatzen da. Gauzak horrela, ikaskuntza komunikazio-prozesua da, eta eskola komunikazio-harremanen eremu antolatua. Hori dela-eta, ikasgelako jardunean ikasleek eta irakasleek elkarri eragiteko giro egokia sortu beharra dago.

Ikasleek ikaskuntza esanguratsuak gauzatzeko, aldez aurreko ezagutzak eta bizipenak erlazionatu behar dira proposatutako informazio berriarekin. Hortaz, komeni da metodologia ikasleek gizarte-inguruaz dakitenetik eta pentsatzen dutenetik abiatzea,


haien interesekin, beharrizanekin eta ikuskera bereziarekin bat egin ahal izateko. Orobat, ikasitakoaren helburuak eta erabilgarritasuna argiro azaldu behar zaizkie modu erakargarrian. Gure pentsamoldeak eta jokabideak aldatzea dakar ikasteak, neurri handi batean, errealitatea hobeto ulertu eta bertan parte hartu ahal izateko.

Jardun didaktikoa testuinguruari eta ezagutzari egokitu behar zaio, edukiak presaka ikastea eta gertakariak edo fenomenoak azal-azaletik barneratzea helburu izan gabe.

Bitarteko didaktikoek askotarikoak eta erakargarriak izan behar dute, hainbat jakintza-arlo lantzean, eta ikaskuntzaren helburuen mende egon behar dute, hezkuntza proiektuari jarraiki. Bitartekoak, tresna didaktikoak diren aldetik, pentsamenduaren benetako eragile bilaka daitezke eta haren garapena sustatu.

Ikasleak beren ikas-prozesuen eragileak dira; hortaz, irakas-jarduna haien ikas-prozesuetara egokitu behar da, eta erabakiak hartzean ikasleak berak izango dira erreferentzia. Ikasleen eskolarako interesa eta gogoa piztea beti erabili behar dute buruan irakasleek.

METODOLOGIA ESPEZIFIKOA

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloko liburuek beren berezko metodologia dute, etapa ziklo guztietan berdina, irakasgaiaren egituran nabari denez.

Arloko edukiek bost ardatz nagusi dituzte, dagokien mailan landuak, curriculumak ezarritakoarekin batean: Inguru fisikoa eta eremu geografikoa; Biztanleria eta baliabideen ustiapena; Gaur egungo munduko gizartearen eta ekonomiaren antolakuntza; Eboluzio historikoa; eta Zientzia, kultura eta artea.

Unitate didaktikoak prestatzean eta programatzean, honako zehar-lerroak aintzat hartu dira: Giza eskubide- eta bake-hezkuntza; Sexu-berdintasunerako hezkuntza; Osasun-hezkuntza; Sexu-hezkuntza; Kontsumo-hezkuntza; Ingurugiro-hezkuntza; Bide-hezkuntza; Garapenerako hezkuntza; Komunikabide-hezkuntza; Kulturartekotasunerako hezkuntza.

Arloa lantzeko, honako materialak eskaintzen ditugu: ikaslearen liburua, ziklo bakoitzaren mailaren arabera moldatua; eta baliabideen karpeta, non, errefortzua egiteko, sakontzeko eta ebaluatzeko jarduerez gain, liburuko unitate didaktikoetarako baliabide osagarriak jasota dauden.

Ikaslearen liburua. Lehen zikloa

Maila guztietan, liburuak atal bi ditu: Geografia eta Historia, curriculumak ezartzen duenez. Geografiaren atalaren aurkezpenean, geografia-datu labur batzuk aipatzen


dira; Historia atalaren sarreran, aldiz, landu beharreko denbora-tartearen ardatz kronologiko handia ageri da.

Atal bakoitzari ekin aurretik, aldez aurreko ezagutzak neurtzeko autoebaluazioa eskaintzen da.

Unitateak

Unitate guztien sarreran, irudi eta aurkezpen erakargarriak ageri dira, unitatea ikasitakoan ikasleak erantzun ahalko dituen galderen ondoan. Orobat, unitatearen aurkibidea dago (Hauxe ikasiko duzu eta Gehiago jakiteko).

Edukiak orrialde biko ataletan antolatuta daude, eta azalpen-testu argi, zehatz eta ondo egituratuez osatuta, ikasleak informazioa errazago ulertu eta antola dezan. Atal bakoitzak bere aurkezpen eta ondorioak ditu, edukiak haien artean erlazionatzeko.

Unitateko atal batean, arloko tekniken edo zientzia osagarrien erabilgarritasuna eta metodologia aztertzen dira.

Aniztasunari ere arreta egiten zaio, gaian sakontzeko atal bat aurkezten baita (Gehiago jakiteko).Atal guztietan, testuak, datu-taulak, grafikoak, mapak eta irudiak ulertzea eta interpretatzea dute xede jarduerek. Jarduera horien bitartez, edukiak barneratzeko egitura eraikitzen dute, apurka-apurka, ikasleek.

Unitatearen amaieran, laburpen-jarduerek aukera ematen diete ikasleei beren ikas-prozesuaz hausnartzeko eta edukiak erlazionatzeko. Horrez gain, jarduerak (bakarkakoak nahiz taldekoak) egitean berenganatutako gaitasunak baliatu ahalko dituzte, testuak, iturri materialak (irudiak) edo mapak interpretatuz edo gairen bat ikertuz.

Amaierako jarduerak egin aurretik, ikasleak eskema baten bidez (Garrantzitsuena), laburbil dezake unitatea.

Unitate bakoitzean, ikas-teknika bat azaltzen da. Ez dauka lotura zuzenik unitateko gaiarekin; izan ere, ikasteko modua hobetzeko informazioa baino ez dio ematen ikasleari.

Unitatearen amaieran, autoebaluazioa ageri da, ikasleek zenbat ikasi duten neurtu ahal izateko.

Ikaslearen liburua. Bigarren zikloa


Ziklo honetan, Geografia eta Historia bereizirik ikasten dira: Geografia 3. mailan eta Historia 4.an. Curriculumak ezarritako gai multzoetan antolatuta daude liburuak.

Geografia liburuaren aurkezpenean, gaiari buruzko albiste laburrak ageri dira, gaur egungo gaiei buruz ikertzeko gogoa pizteko. Halaber, multzo bakoitzaren hasieran argazki bat eta zenbait testu daude, aztergaiei buruz gogoeta egin ahal izateko. Historia liburuan, gai multzoak aroka daude antolatuta; hori dela-eta, multzo bakoitzaren hasieran aroaren ardatz kronologikoa ageri da.

Ikasgaiari ekin aurretik, aldez aurreko ezagutzak neurtzeko autoebaluazioa eskaintzen da.

Unitateak

Lehen zikloan bezala, unitate bakoitzaren sarreran, interesa pizteko irudiak eta aurkezpenak ageri dira, unitatea ikasitakoan ikasleak erantzun ahalko dituen galderen ondoan. Unitateko edukien aurkibidea ere badago (Hauxe ikasiko duzu eta Laburpen-proposamena).

Edukiak orrialde biko ataletan antolatuta daude, eta azalpen-testu argi, zehatz eta ondo egituratuez osatuta, ikasleak informazioa errazago ulertu eta antola dezan. Atal bakoitzak bere aurkezpen eta ondorioak ditu, edukiak haien artean erlazionatzeko. Unitateko atal batean, arloko tekniken edo zientzia osagarrien erabilgarritasuna eta metodologia aztertzen dira.

Eduki batzuk, batik bat prozedurak eta jarrerak, berriro lantzen dira, baina lehen zikloan baino maila jasoagoa erabiliz. Kontuan izan behar dugu prozedurak, ikasiko badira, behin eta berriro eta hainbat tesuingurutan erabili behar direla. Horrela, ikasleek edukiok barneratu eta gero eta hobeto erabiliko dituzte.

Aniztasunari ere arreta egiten zaio, gaian sakontzeko atal baten bitartez. Gaurko mundua atalean (Geografia-DBH 3), gaur egungo gaiak lantzen dira, gertakariak modu kritikoan balioztatzeko eta interpretatzeko gaitasuna garatze aldera. Historia liburuak (DBH 4), berriz, atal bi ditu: orrialde batean, unitatearekin zerikusia duten pertsonaien biografiak ageri dira, eta bestean gai zehatz bat xehe-xehe jorratzen da, gaiarekiko jakin-mina pizteko.

Unitateko ataletako jarduerek atalak hobeto ulertzea dute helburu, galderak eginez, testu, mapa, datu edo irudien iruzkin laburrak proposatuz, edo ikerketa zehatzak aurkeztuz.

Unitatearen amaieran, laburpen-proposamen bat dago, ikasleek ikasitakoa sendotu ahal izan dezaten iturriak (grafikoak, datu-taulak, irudiak, testuak...) landuz. Iturriak taldeka lantzen dira, galdera batzuetatik abiatuta; hortik aurrera, irakasle bakoitzak,


bakarka, unitateko edukiak laburbildu beharko ditu, laburpenak, eskemak, kontzeptu-mapak edo beste metodo batzuk erabiliz.

Unitatearen amaieran, autoebaluazioa ageri da, ikasleek zenbat ikasi duten neurtu ahal izateko.


4.4. HELBURUAK, EDUKIAK ETA EBALUAZIO-IRIZPIDEAK MAILAKA

Gizarte Zientziak arloko honako programazioaren zentzua eta xedea ulertzeko, komeni da kontuan izatea Giltza-k aldez aurretik egindako prozesua.

Lehenik eta behin, curriculuma zehatz-mehatz aztertu eta etapako eta arloko helburu orokorren arteko erlazioa finkatu zen, baita beste diziplinekiko balizko loturak ere.

Bigarrenik, arloko helburu orokorren eta mailako ezarritako eduki multzoen arteko erlazioa finkatu zen, helburuok bete zitzaketen edukiei erreparatu ondoren. Orduan, multzo bakoitzeko helburuak eta ebaluazio-irizpideak hautatu eta mailaka antolatu ziren. Helburu orokorren nahiz ebaluazio-irizpideen sekuentziazioek baldintzatu dute noraino garatzen diren edukiak.

Bestetik, arloko helburu orokorren sekuentziazioa eta egokitzapena proiektuan ez jasotzea erabaki dugu, edukiak hautatu eta mailaka antolatzeko eta dagozkien ebaluazio-irizpideak finkatzeko xede duen aldez aurreko lana besterik ez delako. Orobat, kontuan izan behar da curriculum berriak berak zehatz-mehatz ezarri eta jasotzen duela edukien zerrenda eta antolaera, baita lehen zikloko, hirugarren mailako eta laugarren mailako ebaluazio-irizpideak. Alabaina, horren ordez, mailakako proposamen zehatzagoa aurkeztea erabaki dugu.

Hala, hirugarrenik, eduki horiek zehazten hasi ziren, eta zein luze eta sakon landu behar ziren erabakitzen, arloaren etapako eta mailako ordena logikoari jarraiki (kontzeptuak, prozedurak eta jarrerak).

Ondoko alderdiak aintzat hartu ditu edukien antolaerak:

- Ikaskuntzaren oinarrizko legeak.- Ikaslearen eboluzio psikologikoa.- Egileen irakas-esperientzia.- Eusko Jaurlaritzaren Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak ezarritako curriculuma.

Baliokidetza-taula honetan ikusten denez, Giltza argitaletxeak bost multzo handitan antolatu ditu Eusko Jaurlaritzaren curriculumeko eduki multzoak (213/1994 Dekretua).

GILTZA Eusko JaurlaritzarenHezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa

SailaInguru fisikoa eta esparru geografikoa

Gizadia eta ingurune fisikoa

Biztanleria eta baliabideen ustiapena

Espazioaren okupazioa: demografia, habitata eta hirigintzaBaliabideak eta ustiapena Antolaketa ekonomikoa eta lan-mundua


Gaur egungo gizartearen eta ekonomiaren antolakuntza

Espazioa eta botere politikoaGatazkak eta herritarren partaidetza

Eboluzio historikoa Historiari buruzko ezagutzen hastapenak Aldaketak eta jarraitasunaIndustriaurreko gizarte historikoakGure garaiko gizarte historikoak

Zientzia, kultura eta artea Historiari buruzko ezagutzen hastapenak Aldaketak eta jarraitasunaIndustriaurreko gizarte historikoakGure garaiko gizarte historikoakKultura-sistema eta kulturakKultura-hizkuntzak eta komunikazioa


Lan horiek guztiak eginda, azkenik, arloko programazioa ezarri ahal izan dugu, hau da, edukiak, helburuak eta ebaluazio-irizpideak denboran, unitateka eta mailaka antolatu.

Gai-ardatzak

Arloko edukiek bost ardatz nagusi dituzte, dagokien mailan landuak, curriculumak ezarritakoarekin batean: Inguru fisikoa eta eremu geografikoa; Biztanleria eta baliabideen ustiapena; Gaur egungo gizartearen eta ekonomiaren antolakuntza; Eboluzio historikoa; eta Zientzia, kultura eta artea.

Inguru fisikoaren eta giza jardunaren ezaugarriak eta elkarreragina aztertzen ditu Inguru fisikoa eta eremu geografikoa izeneko ardatzak. Ardatz hau, batik bat, lehen eta hirugarren mailetan jorratzen da (hirugarrenean batez ere Espainiako Estatua).

Prozedurei dagokienez, zuzeneko behaketarekin eta mapak, estatistikak eta irudiak prozesatzearekin zerikusia duten teknikak eta trebetasunak lantzen dira batez ere, lehentasunezkoak baitira.

Jarrerez den bezainbatean, ingumenarekin zerikusia dutenak lehenesten dira.

Biztanleria eta baliabideen ustiapena izeneko ardatzak gaur egungo gizartea aztertzen du demografiaren eta sozioekonomiaren ikuspegitik. Ardatz hau 2. eta 3. mailetan lantzen da.

Ardatz honetan, honako prozedurazko edukiak lantzen dira sistematikoki: estatistika-datuen irudikapena eta laburbilketa eskema grafikoen bidez, eta hedabideek zabaldutako informazioaren interpretazioa.

Jarrerei dagokienez, zehaztasun kritikoarekin eta jakin-nahi zientifikoarekin lotutako jarrerak lehenesten dira.

Gaur egungo gizartearen eta ekonomiaren antolakuntza izeneko ardatzak gaur egungo gizartearen azterketa soziopolitikoa egiten du. Ardatz hau 2. eta 4. mailetan lantzen da.

Prozeduren ikuspuntutik, eskemen, kontzeptu-mapen edo denetariko organigramen bidez informazioa prozesatzeko gaitasuna garatzean oinarritzen da irakatsi-ikasi prozesua; eskema horietan, gaurko munduko aldagaien arteko lotura estua nabarmentzen da. Prozedurek, aldiz, beste oinarri batzuk dituzte: gizarteko egitateen askotariko azalpenak, eta argudiatzearekin eta iritzi kritikoarekin lotutako gaitasunak.

Ardatzak honakoak sustatzea du xede: tolerantzia, elkartasuna, balio demokratikoak


eta auzi kolektiboetan parte-hartze aktiboa izatea.

Eboluzio historikoa izeneko ardatzak gizarte historikoak jorratzen ditu, denboran zehar gertaturiko aldakuntzak eta jarraitasuna nabarmenduz. Ardatz hau lehen zikloan eta 4. mailan lantzen da.

Iturri historikoen azterketan eta askotariko analisian oinarritzen dira ardatzeko prozedurak.

Jarrerei dagokienez, batik bat tolerantzia eta erlatibismo kulturala lantzen dira.

Zientzia, kultura eta artea. Ardatz honetan, aurrerapen zientifiko eta teknikoen, kultura-produktuen eta arte-adierazpenen arabera aztertzen da gizartea. Eboluzio historikoa bezala, lehen zikloan eta 4. mailan lantzen da.

Prozedurei dagokienez, batik bat aurrerapen zientifiko eta tekniko nagusiek eragindako askotariko aldakuntzak aztertzen dira, eta arte-lanak irakurri eta interpretatu.

Artearekiko sentiberatasunaren sustapena eta gizateriaren kultura-ondarearen balioztapena dira ardatzeko jarrera nagusiak.

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia1. maila

HELBURUAK

Gizarteko oinarrizko prozesu eta mekanismoen berri izan, eta ezagutza hori iragana eta gizarteen antolaera ulertzeko erabiltzea.

Arloko hiztegia barneratu eta egokiro eta zehaztasunez erabiltzea. Geografia eta Historiaren berezko metodo eta teknikekin informazioa hautatzea, arazoen kausak eta ondorioak azaltzeko eta iragana eta eremu geografikoa ulertzeko.

Irudiak eta irudikapen kartografikoak erabiltzea, objektuak eta gertakari geografikoak identifikatzeko eta kokatzeko, eta horien banaketa hainbat mailatan azaltzea, batik bat Euskal Autonomia Erkidegoari eta Espainiako Estatuari erreparatuta. Krokis eta grafiko soilak egitea.

Gizarte Zientzietako iturri behinenak (testu idatziak, objektuak, estatistikak, grafikoak, irudiak…) ezagutu eta erabiltzea, eta bertatik gizarteko eta kulturako egitate eta fenomenoei buruzko informazioa lortzea, modu kritikoan landuz.

Inguru fisikoko elementuak identifikatzea. Natura-ingurune nagusiak deskribatu eta planetan, Europan, Espainian eta Euskal Autonomia Erkidegoan kokatzea.


Giza taldeek baliabideak nola erabiltzen dituzten aztertu eta ingurumenean duten eragina balioztatzea.

Prozesu eta gertakari garrantzitsuak identifikatu eta denboran eta espazioan kokatzea, Historiaurrearen eta Antzinaroaren ikuspegi orokorra izateko xedez, eremu kronologiko zehatz batetik eta data garrantzitsuko eskema batetik abiatuta.

Gizarteen eboluzioa azaltzen duten askotariko faktoreen arteko lotura ulertu eta prozesu horretan giza taldeek eta pertsonaia itzaltsuek izandako zereginaz jabetzea, historiaren ikuspegi murritzak (batik bat ikusmolde eurozentrikoak eta androzentrikoak) alboratuz.

Aldakuntza eta iraunkortasun kontzeptuak eboluzio historikoaren partetzat hartu eta prozesu luzeak eta azkarrak bereiztea.

Oroimen historikoa eskuratzea, munduaren ikuspegi pertsonala osatzeko, munduko, Iberiar Penintsulako eta Euskal Herriko historiari buruzko oinarrizko ezagutza batzuen bidez, alderdi berdintsuak nahiz desberdinak errespetatuz eta aintzat hartuz, aldi berean giza talde bateko baino gehiagoko kide izan ahal dela ohartzeko.

Informazio- eta komunikazio-teknikak ezagutu eta modu kritikoan erabiltzea, trebetasun-maila egokian, errealitatearen berri xeheago izateko, gaur egungo gizarteak hobeto ulertzeko eta aurrerapen zientifiko-teknikoak balioesteko.

Ondare natural, historiko, linguistiko, kultural eta artistikoa balioetsi eta errespetatzea, ondarea zaintzeak eta atontzeak dakartzan erantzukizunak onartuz.

Tolerantzia, elkartasuna eta antzeko balioak sustatzea, aro guztietako gertakarien berri izanez eta aniztasun geografikoa eta kulturala ezagutuz.

Pertsonek, giza taldeek eta herriek jasaten dituzten bereizkeriez eta desberdintasunez jabetzea; eta gizarte-talde horien arazoekin ardura erakustea.

EDUKIAK

Inguru fisikoa eta eremu geografikoa (Gizadia eta ingurune fisikoa)

Kontzeptuak


1. Lur planeta: ezaugarri nagusiak eta kontserbazioa.1.1. Lurra eta unibertsoa. Magnitudeak eta distantziak.

— Gure planetaren higidurak eta parteak.— Koordenatu geografikoak.— Lurraren irudikapena: proiekzio kartografikoak. Oinarrizko kartografia, topografikoa eta tematikoa.— Ordu-eremuak.

1.2. Planetako inguru fisikoaren ezaugarri nagusiak. Inguru fisikoa, giza jardunaren baldintzatzaile: erliebea, klima, urak, lurzoruak eta landaredia.

2. Planeta, Europa, Espainia eta Euskal Autonomia Erkidegoko natura-inguruneak.2.1. Lurreko bioma nagusiak: klima hotzeko, epeleko eta beroko paisaiak.2.2. Europako natura-inguruneak. 2.3. Espainiako natura-inguruneak.2.4. Euskal Autonomia Erkidegoko natura-inguruneak.

3. Arrisku naturalak eta giza jarduna.3.1. Arrisku natural nagusiak: uholdeak, urakanak eta tifoiak, lurrikarak eta itsasikarak, sumendien erupzioak, elur-jausiak… 3.2. Gizakiak eta teknologiek eragindako arriskuak.

4. Natura-inguruneak eta gizarteak.4.1. Inguru fisikoaren eta gizakiaren arteko elkarreragina. Inguruaren ustiapena: natura-baliabideak.4.2. Ingurumenaren hondamena munduan, Europan eta Espainian. Arriskuak eta hondamendiak prebenitzeko, zuzentzeko eta murrizteko neurriak. Ingurumen-politika.4.3. Baliabideen zainketa eta kudeaketa jasangarria.

Prozedurak

1. Informazio garrantzitsuaren lorpena, hautaketa eta erregistroa, sarbide errazeko dokumentazio-zentroak eta entziklopediak, atlasak eta bestelako liburuak erabiliz.

1.1. Dokumentazio-zentroen kokapena (Internet, liburutegiak, udaletxeak eta abar).1.2. Informazioa lortzeko iturri egokiaren aukeraketa.


2. Informazio geografikoaren lorpena, dokumentu idatziak eta ikus-entzunezkoak erabiliz, hala nola mapak, eskemak eta prentsako artikuluak.

2.1. Informazioa lortzeko dokumentu idatzien eta ikus-entzunezkoen aukeraketa.2.2. Edukien deskribapen zehatza.2.3. Zuzenean ikusten diren edukien (esplizituak) eta ondorioztatzen direnen (inplizituak) bereizketa. 2.4. Lortutako informazioaren erregistroa.

3. Hainbat ezaugarri eta eskala planoen, mapen eta airetiko argazkien irakurketa eta interpretazioa; airetiko argazkien, planoen eta askotariko mapen (topografikoak, tematikoak eta abar) eta haien eta errealitatearen arteko loturen ezarpena.

3.1. Eskalaren (zenbakizkoa eta grafikoa) ezagutza eta interpretazio egokia, errealitatea zehaztasunez irudikatzeko baliagarria den aldetik.3.2. Gertakari geografiko ezagun bat irudikatzeko forma desberdinen

aukeraketa.

4. Mapen eta klimogramen interpretazioa eta taxuketa.4.1. Mapetako eta klimogrametako ikurren irakurketa eta interpretazioa.4.2. Mapak eta klimogramak ondo egiteko beharrezkoa den informazioaren lorpena.

5. Profil topografiko arrunten azterketa eta interpretazioa.5.1. Sestra-kurben kokapena mapa topografikoan.5.2. Lurraldeko erliebearen azalpena.5.3. Kotarik garaienen eta baxuenen altueren zehaztapena.5.4. Mapa egiteko erabili den eskalaren zehaztapena.

6. Datuen alderaketa, oso informazio desberdinen balioztapena eta laburpen bateratzailea, eta erabilitako adierazpen-baliabideen egokitasunaren eta objektibotasunaren ebaluazioa.

6.1. Informazio-iturri desberdinen bilketa eta aukeraketa.6.2. Iturrien irakurketa eta ulerpena.6.3. Iturri bakoitzak emandako datuen alderaketa, eta alde on eta txarren balioztapena.

7. Ingurumenaren hondamenaren azterketa eta interpretazioa.


7.1. Hurbileko ingurumen-arazoen kokapena.7.2. Arazo motaren eta balizko jatorriaren zehaztapena.7.3. Ingurumenean egindako kalteen eta horien ondorioen ebaluazioa.7.4. Arazoa konpontzeko har daitezkeen neurrien azalpena.

8. Lanen aurkezpen argi eta ordenatua, zenbait adierazpide modu egokian konbinatuz, bereziki mapak, grafikoak, irudiak eta prentsa-txostenak.

8.1 Lanaren atalen egituraketa: aurkibidea, sarrera, testu nagusia, ondorioak, eta abar.8.2. Edukien arabera informazioa aurkezteko moduaren aukeraketa: mapak, grafikoak, eta abar.

9. Gertakari eta prozesu geografikoetan ingurunearen eta giza jardueren artean gertatzen diren elkarreraginen azalpena: ingurumenaren hondamena eta kutsadura leku zehatz batean, paisaia baten eraketa, gertakari geografiko batzuen kokapena eta banaketa…

9.1. Ingurune fisiko zehatz baten aukeraketa eta bertako elementu naturalen eta giza jardueraren ondorioen deskribapena.9.2. Paisaia aldatu duten giza jardueren eta haien zergatien zehaztapena.

10. Ingurumen-arazoei buruzko eztabaiden prestaketa eta gauzapena.10.1. Eztabaidagaiaren aukeraketa.10.2. Defendatu edota antzeztuko diren jarreren banaketa, bakoitzari dagozkion arrazoiak eta ondorioak zehazturik.10.3. Materialen prestaketa.10.4. Eztabaida eta konponbideen bilaketa.

Jarrerak1. Espazioa aztertzeko teknikek eguneroko bizitzan ondo moldatzeko tresna lagungarri gisa duten garrantziaren balioespena.

1.1. Espazioa aztertzeko tekinkak ezagutzeak eta ikasteak ingurune fisikoa ulertzeko duen baliagarritasunaren onespena.1.2. Ezagutza horiek eguneroko bizitzan aplikatzeak dakartzan onuren balioespena.

2. Mota askotako lurraldeak eta paisaiak ezagutzeko jakin-mina.


2.1. Mota askotako paisaiak eta lurraldeak ezagutzeko interesa, hala gizatiartuak, nola naturalak.2.2. Paisaiaren balioespen estetikoa eta aniztasunaren estimua.2.3. Ingurunea babesteko eta kontserbatzeko jarrera eta oreka ekologikoa leheneratzeko gogoa (oreka hautsi bada).

3. Lurrean giza biziak dituen arazo handien eta biziaren iraupena arriskuan jartzen duten ingurumen-arazoen kontzientzia: ingurumenaren hondamena eta baliabideen neurriz gaindiko ustiapena.

3.1. Giza jarduerek sortu dituzten ingurumen-arazo larriei buruzko gogoeta.3.2. Natura-baliabideen garrantziaren eta murriztasunaren kontzientzia.3.3. Ingurumena zaintzeko konpromisoaren garapena.

4. Natura-ingurunearen balioespena, giza taldeen bizi-kalitatearen elementu garrantzitsua eta baliabidea den aldetik, eta ingurumena zaintzearen eta babestearen aldeko jarrera.

4.1. Gizakien bizi-kalitateak ingurune fisikoa kontserbatzearekin edota ingurune hondatua leheneratzearekin lotura estua duelako kontzientzia.

Eboluzio historikoa (Historiari buruzko ezagutzen hastapenak, Aldaketak eta jarraitasuna, Historiaurreko gizarte historikoak)

Kontzeptuak1. Historiaurreko aldiak: kronologia.2. Paleolitoa: lehen ehiztari eta biltzaileak.2.1. Kronologia eta aldiak.2.2. Hominizazioa.

2.3. Bizimodua eta oinarrizko jarduerak.2.4. Hondar materialak.

3. Tarteko aldia: Mesolitoa edo Epipaleolitoa.3.1. Kronologia eta kokapena. Azken glaziazioa.3.2. Inguruaren araberako giza egokitzapena.3.3. Tresnak.


4. Neolitoa.4.1. Nekazaritzaren eta abeltzainaren sorreraren eragileak.4.2. Bizimodu eta gizarte-antolakuntza berriak.4.3. Tresnen bilakaera: harri leunduak.

5. Metal Aroa.5.1. Aldiak. Kobrearen, brontzearen eta burdinaren langintza.5.2. Aldakuntzak ekonomia-jardueretan eta gizartearen eta politikaren antolakuntzan.

6. Historiaurrea Iberiar Penintsulan.6.1. Paleolitoa. Kronologia eta aztarnategi nagusien kokapena. Aldi bakoitzaren ezaugarriak.

— Hominizazioari buruzko ikerketen aurrerapenak. Iberiar Penintsulako aurkikunde berriak.

6.2. Mesolitoa eta Neolitoa. Kronologia, kokapena eta ekonomiaren, gizartearen eta kulturaren ezaugarri nagusiak.

6. Lehen zibilizazio historikoak: hirien iraultza. Aldaketa teknologikoak, kulturalak, politikoak eta sozialak.

6.1. Mesopotamiako zibilizazioak. Kronologia eta kokapena. Ezaugarri nagusiak.6.2. Egipto. Kronologia eta kokapena. Ezaugarri nagusiak.6.3. Mediterraneo aldeko kulturak: Kreta, Mizenas eta Fenizia. Kronologia eta kokapena. Ezaugarri nagusiak.

7. Grezia: Europako kulturaren oinarriak7.1. Eremu geografikoa: Helas.7.2. Aro arkaikoa. Polisen sorrera. Greziar kolonizazioa Mediterraneoan.7.3. Aro klasikoa. Bilakaera politikoa (tirania eta demokrazia). Atenas eta Esparta.7.4. Aro helenistikoa. Mazedoniar Inperioa.

8. Erromatar zibilizazioa. 8.1. Kronologia eta kokapena.8.2. Sorrera: monarkia. Latindarrak eta etruskoak.8.3. Errepublikaren sistema politikoa. Erakundeak. Erromatarren lehen konkistak.


8.4. Inperioa. Antolakuntza politiko-administratibo, ekonomiko eta soziala. Erromatar Inperioaren hedadurarik handiena.8.5. Berant Inperioa. Inperioaren amaiera. Germaniar monarkiak.

9. Iberiar Penintsula Antzinaroan. 9.1. Kultura bakoitzaren kronologia, kokapena eta ezaugarri nagusiak.9.2. Feniziarren kolonizazioa, kartagoarren menperaldia eta greziar kolonizazioa.9.3. Herri indigenak: iberiarrak, zeltak eta tartessos.9.4. Erromatarren konkista eta erromanizazioa.9.5. Antzinaroaren amaiera: Toledoko erresuma bisigodoa.

10. Euskal Herria Historiaurrean eta Antzinaroan.10.1. Euskal Herriko lehen biztanleak.10.2. Erromatarren aurreko tribuak eta erromatarren presentzia Euskal Herrian.10.3. Herri barbaroak eta bisigodoen menperaldia.

Prozedurak 1. Iturri historikoen lorpena, hautaketa, sailkapena eta azterketa eta, iturriok oinarritzat harturik, informazioaren prestaketa.

1.1. Informazio-iturri historikoen bilaketa eta aurkikuntza, aztarnategi, museo, liburutegi, udal-agiritegi, parrokietako erregistro eta abarretan, pertsonen testigantzak, artelanak eta ikus-entzunezko iturriak oinarritzat harturik.1.2. Iturrien hautaketa eta sailkapena, motaren arabera. 1.3. Informazio esplizituaren eta inplizituaren lorpena, arkeologia-aztarnak, irudiak eta artelanak oinarritzat harturik.

2. Lehen mailako iturrien eta iturri historiografiko edo bigarren mailakoen bereizketa, eta iragana ezagutzeko duten erabilera eta balio desberdinaren ezagutza.

2.1. Iturri mota jakin batzuen bereizketa (ahozkoak, idatziak, grafikoak, ikus-entzunezkoak eta objektu zein aztarna materialak) eta gertakari historiko berberaren inguruko iturri batzuen hautaketa.2.2. Beste iturri mota batzuen aldean lehen mailako iturriek iragana ezagutzeko informazio-iturri gisa duten balioaren aintzatespena.


3. Denbora historikoa irudikatzeko baliabide grafikoen hautaketa eta erabilera, eta denbora-sekuentzien osaketa, unitate eta konbentzio kronologikoak erabiliz.

3.1. Gertakari historikoen segida ordenatuaren irudikapena, ardatz kronologikoen bidez.3.2. Gertakari batek denboran izandako bilakaera irudikatzeko baliabide grafikoen hautaketa, hala nola konparazio-taulak, zuhaitz genealogikoak, argazkiak, marrazkiak, eta abar.

4. Gertakari historikoen edo aldaketa-prozesu historikoen interpretazioa eta irudikapena, mapa tematikoen bidez.

4.1. Mapetako ikurren interpretazioa, kolore, trazatu eta abarren erabileraren ulerpena, eta irudikatutako gertakariaren kokapena denboran eta espazioan.4.2. Informazioaren bilaketa eta gertakari historikoak irudikatzeko denbora-unitateen eta ikurren hautaketa.

5. Gizarte bateko eguneroko bizitzaren ezaugarri batzuen azterketa.5.1. Gizarte batek historiako une batean dituen ezaugarri berezi eta adierazgarrien zehaztapena: ekonomikoak, politikoak, sozialak, erlijiosoak, artistikoak, eta abar.5.2. Gizarte horretako printzipio eta jokabide-arauen adierazpena.5.3. Landutako gizartearen ezaugarri nagusien azterketa.

6. Garai bateko ezaugarri edo gertakari berezien azalpena, garaiko testuinguru orokorreko arlo edo faktore teknologikoak, ekonomikoak, politikoak, erlijiosoak eta kulturalak aipatuz.

6.1. Garai historiko bateko ezaugarri edo gertakari baten hautaketa eta azterketa.

6.2. Ezaugarri edo gertakari historiko jakin batzuen balizko kausen azalpena.

7. Aldaketa-prozesu historiko batzuen azterketa eta haien iraupen eta erritmoen alderaketa.

7.1. Garai horretako pertsonen pentsamoldean edota bizimoduan aldaketa handiak eragin zituzten gertakari historiko batzuen hautaketa (Neolitoko iraultza, idazkeraren agerraldia lehen zibilizazioetan, herri mediterraneoen erromanizazioa...).7.2. Aldaketa-prozesuen kokapena espazioan eta denboran, eta hedapenaren eta zabalkundearen azterketa.


8. Ikerketa historiko soil baten plangintza eta taxuketa, bakarka zein taldeka.8.1. Ikergaiari buruzko informazioaren lorpena, iturri historiko desberdinak

erabiliz.8.2. Lortutako informazioaren alderaketa eta azterketa.8.3. Deskribapen baten idazketa, kontsultatutako iturriak aipatuz eta azken ondorioak azalduz.

Jarrerak1. Bilaketa eta interpretazio historikoak beharrezko dituen zehaztasun eta objektibotasunarekiko sentiberatasuna eta ardura.

1.1. Zehaztasuna gertakari edo gorabehera historiko jakin bati buruzko informazioa bilatzean; oharkabean iturriren bat ahaztuz gero, gertakariaren interpretazioa partziala izango balitzateke.

2. Estatuko eta Euskal Herriko aniztasun historiko eta kulturalaren balioespena eta haren alderako begirunea, ondare kolektiboaren bereizgarri eta aberasgarri den aldetik.

2.1. Historiaurrean eta Antzinaroan Iberiar Penintsulan kokatutako herrien kultura-ekarpenak ezagutzeko interesa.2.2. Historiaurrean eta Antzinaroan Iberiar Penintsulara heldutako herrien aberastasun historiko-artistiko eta kulturalaren balioespena eta harekiko begirunea.

Zientzia, kultura eta artea(Historiari buruzko ezagutzen hastapenak, Aldaketak eta jarraitasuna, Industriaurreko gizarte historikoak, kultura-sistema eta kulturak, Kultura-hizkuntzak eta komunikazioa)

Kontzeptuak 1. Historiaurrea.

1.1. Artearen hastapenak. Arte higigarria eta labar-artea. Megalitismoa.1.2. Kulturaren eta teknikaren ezaugarri nagusiak.

2. Lehen zibilizazioak.2.1. Egiptoko artearen lehen emaitzak. Arkitektura. Kulturaren ezaugarriak: idazkera eta erlijioa.2.2. Mesopotamiako zibilizazioek kulturari eta arteari eginiko ekarpenak.


2.3. Mediterraneo aldeko zibilizioen ekarpen kulturalak: minostarrak, mizenastarrak eta feniziarrak. Idazkeraren eta alfabetoaren bilakaera.

3. Historiaurreko herrien kulturaren eta artearen emaitza nagusiak Iberiar Penintsulan (batik bat Euskal Herrian).3.1. Labar-artearen garrantzia. Arte higigarria. Megalitismoa.

4. Greziar mundua.4.1. Greziar artea: estetika-ideal berria.4.2. Kultura-ondarea: pentsalariak eta idazleak.

5. Erromatar zibilizazioa.5.1. Erromatar artea: arte etruskoaren eragina erromatar arkitekturan. Erromatar artearen zentzu praktiko eta monumentala. 5.2. Erromatarren hirigintza. Hirien eta komunikabideen ezaugarriak.5.3. Kultura-ondarea.

6. Kristautasuna. 6.1. Kristautasunaren jatorria eta garapena Erromatar Inperioan: jazarpenetik ofizialtasunera.6.2. Arte paleokristaua. Eraikin nagusiak eta artearen sinbolismoa.

7. Germaniar herrien artea.

8. Iberiar Penintsulako herrien kulturaren eta artearen emaitza nagusiak Antzinaroan.8.1. Tartessos, iberiarrak eta zeltak.8.2. Feniziar, kartagoar eta greziarren ekarpenak.8.3. Erromanizazioa. Erromak utzitako ondare artistiko eta kulturala.

8.4. Arte bisigodoaren lan nagusiak.

Prozedurak1. Hainbat garai eta kulturatako artelanen azterketa, testuinguru historikoa kontuan izanda.

1.1. Garai historiko bakoitzeko artelan nagusien hautaketa.1.2. Ezaugarri nagusien deskribapena.


1.3. Artelan bakoitzaren eraginen bereizketa, garaia eta kultura kontuan izanda.

2. Gizarte bateko kulturaren eta aldaketa zientifiko-teknikoen alderdi batzuen azterketa.2.1. Aztertutako gizartearen garaiko ezaugarri berezi eta adierazgarrien zehaztapena.2.2. Ezaugarri nagusien azterketa.

Jarrerak 1. Denboran zein espazioan urrun ditugun gizarteen adierazpide artistiko eta kulturalak ezagutzeko interesa.

1.1. Beste garai batzuetako gizarteen elementu artistiko eta kulturalak ezagutzeko gogoa.1.2. Iraganeko adierazpide artistiko eta kulturalekiko begirunea.1.3. Beste garai batzuetako gizarteen adierazpide artistiko eta kulturaletan orain arte iraun duten edo dagoeneko galdu diren ezaugarri batzuk aurkitzeko interesa.

2. Beste kultura batzuk ezagutzeko eta haien berezitasunak ikertzeko interesa.2.1. Beste kultura batzuen ezaugarriak ezagutzeko gogoa.2.2. Beste kulturek gurearen aldean dituzten ezaugarri eta berezitasunekiko begirunea.

3. Inguruan dauden iraganeko aztarna eta hondarren balioespena, gure esperientziaren eta gutxiengo kolektiboaren adierazpide baliotsuak diren aldetik, eta haien kontserbazioa ziurtatzearen aldeko jarrera.

3.1. Iraganeko aztarnek eta hondarrek historiari buruzko informazio-iturri gisa duten garrantziaren balioespena.3.2. Gaurko belaunaldiek gure lurraldean dauden aztarna historiko-artistikoak kontserbatzeko duten erantzukizunaren kontzientzia, etorkizuneko belaunaldiei utzi beharreko ondarea baitira.3.3. Gure iraganeko hondarrekiko begirunea eta estimua.

4. Beste gizarte edo kulturetako pertsona edo taldeen ohitura, sinesmen, bizimodu eta abarren balioespen kritikoa eta haiekiko tolerantzia eta begirunea.

4.1. Beste gizarte eta kulturen ohiturak, sinesmenak eta bizimoduak ezagutzeko interesa.4.2. Beste kultura batzuen ezaugarri eta berezitasunen balioespena.


4.3. Gizarte eta kultura guztiekiko begirunea.



HELBURUAK


Arloko hiztegia barneratu eta egokiro eta zehaztasunez erabiltzea. Geografia eta Historiaren berezko metodo eta teknikekin informazioa hautatzea, arazoen kausak eta ondorioak azaltzeko eta iragana eta eremu geografikoa ulertzeko.


Gizarte Zientzietako iturri behinenak (testu idatziak, objektuak, estatistikak, grafikoak, irudiak…) ezagutu eta erabiltzea, eta bertatik gizarteko eta kulturako egitate eta fenomenoei buruzko informazioa lortzea, modu kritikoan landuz.

Giza taldeek baliabideak nola erabiltzen dituzten aztertu eta ingurumenean duten eragina balioztatzea.

Gizakiek inguruarekin duten harremana aztertzea zenbait esparru landuz (Euskal Autonomia Erkidegoa, Espainia, Europa eta mundua), eta datu eta elementu geografikoak identifikatu eta kokatzea: biztanleriaren banaketa, hirigune eta industrialde handiak, eremu ekonomikoak, komunikabideak, eremu politikoa, kultura-eskualdeak…

Estatua erakunde politiko eta geografikotzat hartu eta Espainiako Estatuaren eta Europako herrialdeen aniztasun geografiko eta kulturalaz ohartzea.

Prozesu eta gertakari garrantzitsuak identifikatu eta denboran eta espazioan kokatzea, Historiaurrearen eta Antzinaroaren ikuspegi orokorra izateko xedez, eremu kronologiko zehatz batetik eta data garrantzitsuko eskema batetik abiatuta.




Informazio- eta komunikazio-teknikak ezagutu eta modu kritikoan erabiltzea, trebetasun-maila egokian, errealitatearen berri xeheago izateko, gaur egungo gizarteak hobeto ulertzeko eta aurrerapen zientifiko-teknikoak balioesteko.


Tolerantzia, elkartasuna eta antzeko balioak sustatzea, aro guztietako gertakarien berri izanez eta aniztasun geografikoa eta kulturala ezagutuz.

Pertsonek, giza taldeek eta herriek jasaten dituzten bazterkeriez eta desberdintasunez jabetzea; eta gizarte-talde horien arazoekin ardura erakustea.

EDUKIAK

Biztanleria eta baliabideen ustiapena(Espazioaren okupazioa: demografia, habitata eta hirigintza; Baliabideak eta ustiapena; Antolaketa ekonomikoa eta lan-mundua)

Kontzeptuak1. Munduko biztanleria.

1.1. Banaketa geografikoa.— Oinarrizko datuak.— Munduko biztanleriaren banaketa irregularraren azterketa. Habitat landatarra eta hiritarra.

1.2. Biztanleriaren dinamika.— Berezko mugimenduak. — Migrazioak. Gaur egungo migrazio-fluxu nagusiak.— Hazkunde demografikoa.

1.3. Egitura demografikoak. Biztanleriaren osaera adinaren eta sexuaren arabera.

1.4. Joera demografikoak.— Biztanleria eta baliabideak.— Munduko biztanleriaren dinamikako desberdintasunak: hazkunde-erritmoak, gehiegizko populazioa, biztanleria zahartua, migrazioak. Basamortutze demografikoa. Politika demografikoak.


2. Gizarteetako ekonomia-jarduerak.2.1. Ekonomia-jardunaren funtzionamendua. Sistema ekonomiko kapitalistaren ezaugarriak.

— Bereizgarriak. Ekoizpena, banaketa, trukeak eta kontsumoa.— Ekoizpen-sektoreak. Paisaia landatarrak, hiritarrak, industrialak edo zerbitzuetakoak.

2.2. Ekonomia-eragileak: kontsumitzaileak, enpresak eta sektore publikoa. Langileen sindikatuak eta enpresaburuen elkarteak.2.3. Ekoizpenaren faktoreak: natura-baliabideak, lana eta kapitala. 2.4. Munduko, Europako, Euskal Herriko eta Espainiako ekonomien antolakuntza eta arazoak.

— Sistema ekonomiko nagusiak. Ekonomia-jarduna munduan, Europan, Euskal Herrian eta Espainian.— Aberastasunaren banaketa munduko ekonomietan.— Pobreziaren geografia eta ekonomia soziala. — Baliabideen neurriz gaindiko ustiapenaren ondorioak, garapen jasangarria eta ingurumenaren babesa.

2.5. Ekonomia eta informazio-gizartea.

Prozedurak1. Informazio garrantzitsuaren lorpena, hautaketa eta lanketa, erraz eskura daitezkeen dokumentazio-iturriak kontsultatuz (atlasak, urtekariak, entziklopediak...).



2.1. Informazioa lortzeko dokumentu idatzien eta ikus-entzunezkoen aukeraketa.2.2. Edukien deskribapen zehatza.2.3. Zuzenean ikusten diren edukien (esplizituak) eta ondorioztatzen direnen (inplizituak) bereizketa. 2.4. Lortutako informazioaren erregistroa.

3. Gaur-gaurko gai eta kontuei buruzko koadro estatistikoen, grafikoen eta mapen irakurketa, interpretazioa eta taxuketa (demografia, ekonomia...).

3.1. Gaur-gaurko gaiei buruzko informazio desberdinen aldi bereko erabilera.3.2. Informazio eta interpretazio desberdinek ematen dituzten datuen egiaztapena.3.3. Koadro, grafiko eta mapen taxuketa.

4. Informazio-iturri desberdinen arteko erlazioen ezarpena: mapak, planoak, irudiak, argazkiak, estatistika-datuak, grafikoak, artikuluak, txostenak, testu zientifikoak, literatura-testuak, eta abar.


4.1. Informazio desberdinen aldi bereko erabilera.4.2. Informazio desberdinek emandako datuen egiaztapena.4.3. Informazioen ezaugarri desberdinen balioztapena.4.4. Datuak eta informazioak bateratzeko laburpenen prestaketa.

5. Hedabideek (prentsa, irratia eta telebista) gaur-gaurko gertakari edo gai bati buruz emandako informazio biren edo gehiagoren azterketa, alderaketa eta balioztapen kritikoa.

5.1. Komunikabideek gai bati buruz emandako informazio biren edo gehiagoren bilketa.5.2. Informazioen irakurketa eta interpretazioa.5.3. Informazioen alderaketa, haien antzekotasunak eta desberdintasunak

aipatuz.5.4. Informazioen azterketa kritikoa, haien sinesgarritasuna eta objektibotasuna egiaztatuz.

6. Gaur egungo joera eta ezaugarri demografikoak azaltzen dituzten faktoreen arteko erlazioen azterketa.

6.1. Gaur egun munduko, Europako eta Espainiako Estatuko biztanleriaren ezaugarrien azterketa.6.2. Joera demografiko desberdinak azaltzen dituzten kausen eta arrazoien hautaketa.6.3. Joera demografikoen eskema baten taxuketa.

7. Demografiari buruzko informazio-iturrien azterketa.7.1. Iturrien informazioaren eta haren irudikapen grafikoaren arteko erlazioa.7.2. Informazioaren bilketa eta interpretazioa.7.3. Informazioa irudikatzeko teknika kartografikoen erabilera.

8. Zehaztasuna eta objektibotasuna ekonomiari buruzko eta, bereziki, kontsumoari buruzko informazio-iturriak erabiltzean eta interpretatzean.

8.1. Ekonomiari buruzko informazioak gure gizartean duen garrantziaren kontzientzia.8.2. Informazio-iturrien erabilera zehatz eta objektiboa.8.3. Kontsumismoaren aurkako jarrera zorrotz eta neurritsua.

9. Gai sozioekonomikoei buruzko eztabaiden prestaketa eta gauzapena, inguruabarrak, jarrerak eta alternatibak kontuan hartuz eta ingurumenean, ekonomian, gizartean eta beste arlo batzuetan izan ditzaketen ondorioak balioztatuz.

9.1. Eztabaidagaiaren aukeraketa.9.2. Defendatu edota antzeztuko diren jarreren banaketa, bakoitzari dagozkion arrazoiak eta ondorioak zehaztuz.9.3. Materialen prestaketa.9.4. Eztabaida eta konponbideen bilaketa.


10. Lanen aurkezpen argi eta ordenatua, zenbait adierazpide modu egokian konbinatuz, bereziki mapak, grafikoak, irudiak eta prentsa-txostenak.

10.1 Lanaren atalen egituraketa: aurkibidea, sarrera, testu nagusia, ondorioak, eta abar.10.2. Edukien arabera informazioa aurkezteko moduaren aukeraketa: mapak, grafikoak, eta abar.

11. Interes geografikoa duen herriko elementu bati buruzko ikerlan xumeen eta, batez ere, deskriptiboen plangintza eta taxuketa, bakarka zein taldeka.

11.1. Aztergaiaren aukeraketa.11.2. Aukeratutako gaiari buruzko informazioaren bilaketa: tokiko komunikabideak eta inguru hurbilean egindako inkesta eta elkarrizketak.11.3. Lortutako informazioaren antolaketa eta azterketa.11.4. Lanaren planifikazioa, eskemen edo gidoien bidez.11.5. Ikerlanaren taxuketa eta aurkezpena, alderdi formalak eta edukiak zainduz.11.6. Hiri-antolamenduko plan orokor batzuen azterketa eta balioztapena.

Jarrerak

1. Ondo informatuta egoteko gogoa, eta publizitatearen eta hark sortutako kontsumo-premiekiko jarrera kritikoa.

1.1. Informazioak gure gizartean duen garrantziaren onespena.1.2. Ondo informatuta egoteko gogoaren sustapena.1.3. Publizitatearen helburuen identifikazioa eta agerpen praktikoen oharpena.1.4. Kontsumora bultzatzen duten mezuekiko jarrera kritikoa.

2. Giza jarduerek, hala soilenek nola konplexuenek, eragiten dituzten ingurumen-arriskuen kontzientzia.

2.1. Natura-ingurunearen balioespena, kontserbatu beharreko ondasuna den aldetik.2.2. Natura-ingurunearen degradazioak sortutako arazoen eta giza jarduerek eragindako arriskuen kontzientzia.

2.3. Ingurunea babesteko eta hondamen-arriskuak gutxitzeko jarrera arduratsuak.

3. Natura-baliabideen murriztasun haren eta kontserbatu, berriztatu eta zentzuz erabili beharraren kontzientzia.

3.1. Natura-baliabideen garrantziaren, urritasunaren eta murriztasunaren kontzientzia.3.2. Natura-baliabideak agortzeak dakartzan arriskuekiko interesa eta sentiberatasuna.


3.3. Natura-baliabideak kontsumitzeko jarrera arduratsu eta zentzuzkoak.

4. Lurreko herrialdeen arteko desoreka demografikoen eta desberdintasun ekonomiko handien azalpen sinplisten bereizketa eta bazterketa.

4.1. Desberdintasunak sortutako fenomeno eta interesen konplexutasunaren kontzientzia.4.2. Desberdintasun ekonomikoak azaltzeko azalpen sinplisten gaitzespena.4.3. Kontsumismoaren aurkako jarrera zorrotz eta neurritsuak, eta desberdintasunekiko elkartasuna.

5. Beste bizimodu eta habitaten balioespena, pertsonen kultura eta maila ekonomikoa kontuan harturik.

5.1. Beste habitat eta bizimoduen onespena.5.2. Pertsonen kultura eta maila ekonomiko desberdinen kontzientzia.5.3. Bizimoduen aniztasunaren balioespena eta harekiko begirunea.

6. Landaren eta hiriaren arteko harremanen balioespena, harreman horien oinarria elkarri laguntzeak eta bi inguruneetako jarduera eta pertsonekiko begiruneak izan behar dutela onartuz.

6.1. Landa-eremuaren eta hiri-eremuaren arteko desberdintasunen kontzientzia.6.2. Desberdintasun horiek bi eremuetako aberastasuntzat hartzea.6.3. Bi eremuetako jarduerekiko begirunea eta aldekotasuna.

7. Baliabideen banaketan planetako herrien artean dauden desberdintasunen aurkako jarrera, eta baliabide eta elikagai gutxi dituztenekiko elkartasuna.

7.1. Baliabideen banaketari dagokionez, herrien arteko desberdintasunen kontzientzia.

7.2. Baliabideen banaketan dauden desberdintasunen aurkako jarrera.7.3. Baliabide eta elikagai gutxi dituztenekiko lkartasuna.

Gaur egungo gizartearen eta ekonomiaren antolakuntza(Espazioa eta botere politikoa)

Kontzeptuak1. Gizarteen egitura.

1.1. Gizarte-mailak.1.2. Lanaren banaketa tekniko eta soziala. Ondorio sozioekonomikoak.


1.3. Teknologia-garapenaren eragina.1.4. Europako, Euskal Autonomia Erkidegoko eta Espainiako gizarteen ezaugarri behinenak (gizarte-mailak, lan-munduaren antolakuntza, gizartea eta teknologia)

2. Gizartearen bilakaera. Aldakuntza eta gatazka sozialak.2.1. Familia eta bizikidetza-eredu berriak.2.2. Giza harremanak: genero-harremanen aldaketak, emakumeek lanean eta bizikidetzan izandako arazoak, umeen zapalkuntza, gutxiengo etnikoen integrazioa…2.3. Europako, Euskal Autonomia Erkidegoko eta Espainiako gizarteen ezaugarri nagusiak.

3. Kultura.3.1. Kulturen bereizgarriak.3.2. Munduko kultura-eremu nagusiak (hizkuntzen hedapena, erlijio nagusien banaketa…). Kulturen eta arrazen aniztasuna: bizikidetza eta gatazkak.3.3. Kultura-aniztasunaren ezaugarriak Europan, Espainian eta Euskal Autonomia Erkidegoan. Bizikidetza eta gatazkak.3.4. Teknologia-garapenaren eragina: kulturaren globalizazioa.

4. Gizarteen antolakuntza politikoa.4.1. Estatua unitate politiko eta geografiko gisa. Estatuaz azpiko eta gaindiko erakundeak4.2. Erregimen politikoak. Demokrazia eta totalitarismoa.4.3. Espainiako mapa politikoa. Espainiako Estatuaren antolakuntza politiko-administratiboa.4.4. Euskal Autonomia Erkidegoaren antolakuntza juridiko-administratiboa.4.5. Europar Batasunaren eta munduaren mapa politikoa.4.6. Nazio Batuen Erakundea.

Prozedurak1. Informazio garrantzitsuaren lorpena, hautaketa eta lanketa, dokumentazio-iturri eskuraerrazak eta dibulgatiboak kontsultatuz (atlasak, urtekariak, entziklopediak...).

1.1. Dokumentazio-zentroen kokapena (Internet, liburutegiak, udaletxeak eta abar).1.2. Informazioa lortzeko egokia den iturriaren aukeraketa.


2.1. Informazioa lortzeko dokumentu idatzien eta ikus-entzunezkoen aukeraketa.2.2. Edukien deskribapen zehatza.


2.3. Zuzenean ikusten diren edukien (esplizituak) eta ondorioztatzen direnen (inplizituak) bereizketa. 2.4. Lortutako informazioaren erregistroa.

3. Gaur-gaurko gai eta kontuei buruzko koadro estatistikoen, grafikoen eta mapen irakurketa, interpretazioa eta taxuketa (gizartea, ekonomia, politika, kultura...).

3.1. Gaur-gaurko gaiei buruzko informazio desberdinen aldi bereko erabilera.3.2. Informazio eta interpretazio desberdinek emandako datuen egiaztapena.3.3. Koadro, grafiko eta mapen taxuketa.

4. Informazio-iturri desberdinen arteko erlazioen ezarpena: mapak, planoak, irudiak, argazkiak, estatistika-datuak, grafikoak, artikuluak, txostenak, testu zientifikoak, literatura-testuak eta abar.

4.1. Informazio desberdinen aldi bereko erabilera.4.2. Informazio desberdinek emandako datuen egiaztapena.4.3. Informazioen desberdintasunen eta ezaugarrien balioztapena.4.4. Datuak eta informazioak bateratzeko laburpenen taxuketa.

5. Informazioen bilaketa, hautaketa, lanketa eta egiaztapena, ohiko komunikabideak erabiliz, eta gaur-gaurko gaiei buruzko laburpen pertsonalen taxuketa, hainbat informazio-iturri eta komunikabide kontsultaturik eta alderaturik.

5.1. Eskura ditugun hedabide nagusiek (irratia, prentsa, telebista eta Internet) emandako informazioen jarraipena.5.2. Haien garrantzia edo ondorioak direla-eta, ustez, landu beharreko gaur-gaurko gaiei buruzko informazioen hautaketa.5.3. Hainbat komunikabidek informazio berberei emandako tratamenduaren azterketa.5.4. Ahalik eta informazio gehienaren erregistroa, batez ere prentsa idatziarena, komunikabide horietako informazioa sakona, zabala eta gordetzen erraza delako.5.5. Gaur-gaurko gaiei buruzko laburpen-lanen taxuketa, haien jarraipena eta informazioaren erregistroa egin ondoren.

6. Gaur-gaurko gertakari garrantzitsuren baten azterketa (nazioarteko gatazka, arazo sozioekonomiko edo politikoa, kultura arloko fenomenoa, eta abar), aurrekari historikoak ikertuz eta haren inguruko gorabehera batzuk aipatuz (teknologikoak, ekonomikoak, politikoak, eta abar).


6.1. Hedabideek emandako informazioa oinarritzat harturik, gertakari interesgarriren baten aukeraketa, bere garrantziagatik edo balizko ondorioengatik.6.2. Beste informazio-iturri batzuk eta sarbide erraza duten dokumentazio-zentroak erabiliz, lortu ahal den informazio guztiaren bilaketa, gertakarien kausa urrunekoak zein hurbilekoak azaltzeko edota inguruabar politiko, ekonomiko, teknologiko edo bestelakoekin duten lotura argitzeko.6.3. Gertakariaren azterketa sakona, lortutako informazioa baliatuz.

7. Gaurko politika arloko gai polemikoei buruzko eztabaiden prestaketa eta gauzapena, norberaren iritziak argudio arrazoituekin eta behar adina daturekin azalduz.

7.1. Gaur egungo egoera politikoko gairik polemikoenetako edozeini buruz beharrezkoa den informazioaren bilaketa, hautaketa eta erregistroa, gai horretaz eztabaidatzeko.7.2. Bildutako informazioaren eta egoera politiko hori eragin duten inguruabarren aurretiazko azterketa.7.3. Eztabaidan azaldu eta defendatuko den iritzi edo jarreraren zehaztapena, argudio arrazoituen bidez eta behar adina daturekin.7.4. Norberaren jarrera argudiatzeko beharrezkoak diren datu guztien prestaketa eta azterketa, datuok eztabaidan aurkezteko. 7.5. Eztabaida.

Jarrerak

1. Lankidetzarako, garapenerako eta bakerako nazioarteko erakundeak ezagutzeko interesa.

1.1. Lankidetzarekin, garapenarekin eta bakearekin zerikusia duten nazioarteko erakunde nagusiak ezagutzeko interesa.1.2. Lankidetza eta garapena areagotzeko eta bakea lortzeko eta iraunarazteko egiten duten lanaren garrantziaren balioespena.1.3. Ahal den neurrian erakundeei laguntza eta babesa emateko eta haiekin elkarlanean jarduteko jarrera.

2. Mota guztietako desberdintasunak eta diskriminazioak kritikoki aztertzeko eta haien kausak hausnartzeko sentiberatasuna.

2.1. Gaur egungo gizarteetako desorekak, desberdintasunak eta bidegabekeriak ezagutzeko eta kritikoki aztertzeko interesa.2.2. Desoreka eta desberdintasunen ondorioz sortutako askotariko harremanak eta horien garrantzia eta ondorioak ezagutzeko jakin-mina.


3. Printzipio eta erakunde demokratikoek desadostasun politikoak konpontzeko tresna egoki gisa duten balioaren onespena eta haiekiko begirunea eguneroko jarduera guztietan.

3.1. Printzipio demokratikoen eta ez-demokratikoen bereizketa, eta ez-demokratikoen gaitzespena.3.2. Printzipio demokratikoen onarpena, eguneroko bizitzan gure jokabidea eta jarduerak gidatu beharreko printzipioen parte eta oinarri diren aldetik.3.3. Printzipio demokratikoek desadostasun politikoak eta bestelakoak konpontzeko duten ahalmenaren balioespena.3.4. Demokraziatik sortutako eta haren printzipioen arabera jardundako erakundeek desadostasunak konpontzeko tresna egoki gisa duten balioaren onespena.3.5. Printzipio demokratikoak eta printzipio horien ordezkari eta babesle diren erakundeak errespetatzeko jarrera.

4. Gaurko munduko arazoei buruzko iritzi politiko, ideologiko, erlijioso eta bestelakoen aniztasunaren onespena eta balioespena.

4.1. Erlijioari eta etniari dagokienez, besteen pentsamoldeen onespena.4.2. Etniaren eta erlijioaren arloko pentsamolde eta jokaera diskriminatzaileen identifikazioa.4.3. Euskal Herriko edo beste herrialde batzuetako arraza- eta erlijio-aniztasunaren onarpena eta harekiko begirunea.

5. Senitartekoen eginkizunen onespena eta haiekiko begirunea, eta ardurak familiako kide guztien artean egokiro banatu beharraren kontzientzia, adinagatik edo sexuagatik inor baztertu gabe.

5.1. Gure ohitura eta tradizioetako jokaera sexisten identifikazioa, eguneroko bizitzako hainbat egoeratan eta komunikabideetan.5.2. Aurreiritzi sexisten azterketa eta gaitzespena.5.3. Gizonen eta emakumeen arteko eskubide-berdintasunaren onespena eta aurreiritzi oro ezerezteko konpromiso aktiboa.

6. Beste kultura batzuen ekarpenak onartzeko gaitasuna, eta kultura eta herri guztiekiko begirunea.

6.1. Besteen sinboloak, ohiturak eta bizimoduak ezagutzeko interesa.6.2. Beste kultura eta herri batzuen ekarpenen onarpena eta haiekiko begirunea.

7. Desadostasunak bakebidez konpontzeko tresnen eta erakundeen garrantziaren onespena eta arazoen konponbide baketsu eta bidezkoaren aldeko jarrera.


7.1. Desadostasunak modu baketsu eta bidezkoan konpontzeko tresnen (negoziazioa eta elkarrizketa, besteak beste) eta erakundeen ezagutza.7.2. Erakundeek desadostasunak bakebidez konpontzeko dituzten baliabideen, gaitasunen eta eskumenen ezagutza.7.3. Desadostasunen konponbide baketsuaren balioespena, pertsonen, taldeen, gizarteen edo estatuen arteko harremanen edozein arlotan, irtenbide bakartzat harturik.7.4. Desadostasunen konponbide bortitzen, indarrez ezarrien eta bidegabeen gaitzespena.

8. Autoritarismoaren eta zapalkuntzaren gaitzespena eta konponbide alternatiboen bilaketa; eta autoritarismo politikoa jasan eta eskubiderik eta askatasunik ez duten herriekiko elkartasuna.

8.1. Giza eskubideak urratzen dituzten zapalkuntzen eta askatasunik gabeko egoeren ezagutza, eta egoerok sortutako gizarte-arazoen identifikazioa.8.2. Autoritarismoen gaitzespena, urratutako eskubide eta askatasunen onespena eta printzipio demokratikoen balioespena.8.3. Egoera horiek jasaten dituzten gizarte-talde eta herriekiko elkartasuna.8.4. Tresna eta erakunde demokratikoek eta baketsuek desberdintasun-arazoak konpontzeko hartu beharko lituzketen jarrera eta neurriei buruzko gogoeta.

Eboluzio historikoa(Historiari buruzko ezagutzen hastapenak, Aldaketak eta jarraitasuna, Industriaurreko gizarte historikoak)

Kontzeptuak1. Mediterraneoko batasunaren haustura.

1.1. Bizantziar Inperioa. Antolakuntza politikoa eta bilakaera.1.2. Eslaviar herriak. Ezaugarri nagusiak.1.3. Islama. Sorrera eta hedapena. Politikaren, gizartearen eta ekonomiaren antolakuntza.1.4. Europa erromatar-germaniarra: Inperio Karolingioa. Antolakuntza politikoa eta bilakaera.

2. Europa feudala.2.1. Feudalismoa. Definizioa.

— Basailutza-harremanak.2.2. Europako egoera Goiz Erdi Aroan. Gerra feudalak eta inbasioak.2.3. Gizartearen antolakuntza. Estamentuak.2.4. Ekonomia feudala.


3. Europa XI-XV. mendeetan.3.1. Monarkia feudala.

— Erregearen boterearen indarraldia. Gobernu-erakunde berriak.— Europako monarkia feudalen bilakaera.

3.2. Elizaren boterea gizarte feudalean. Gurutzadak.3.3. Aldaketa ekonomiko eta sozialak.

— Nekazaritzaren hedapena eta hazkunde demografikoa.— Hirien pizkundea. Burgesia eta gremioen antolakuntza.— Merkataritza.

3.4. XIV. mendeko krisialdia.— Krisialdi ekonomiko eta demografikoa.— Gatazka sozial eta politikoak.— XIV. mendeko gerrak. Ehun Urteko Gerra.

3.5. Erdi Aroaren amaiera Europan (XV. mendea).

4. Iberiar Penintsula Goiz Erdi Aroan. 4.1. Musulmanen konkista.4.2. Al-Andalus.

— Bilakaera politikoa: emirerritik taifen erresumetara.— Al-Andalusko gizartea eta ekonomia.

4.3. Erresuma kristauen sorrera. Al-Andalusekiko harremana.

5. Iberiar Penintsula Berant Erdi Aroan. 5.1. Erresuma kristauen hedapena: Gaztelako, Aragoiko, Portugalgo eta Nafarroako erresumak.

— Erresuma bakoitzaren ezaugarri nagusiak.— Birpopulazioa. Penintsulako musulmanekiko harremana.— Hirien garapena eta merkataritzaren goraldia.

5.2. Granadako Erresuma Nazaria. Ezaugarri nagusiak. Erresuma kristauekiko harremana.5.3. XIV. mendea: krisialdia eta gizarte-gatazkak.5.4. XV. mendeko bizkorraldia eta Erdi Aroaren amaiera.

6. Euskal Herria Erdi Aroan.6.1. Euskal foruak. 6.2. Nafarroa eta Gaztela artean.6.3. Bando-gerrak.6.4. Hiribilduen sorrera eta garapena.

Prozedurak

1. Iturri historikoen bereizketa eta sailkapena, iragana ezagutzeko duten balioaren eta erabileraren arabera.


1.1. Iturri mota jakin batzuen bereizketa (ahozkoak, idatziak, kartografikoak, grafikoak, estatistikoak, ikus-entzunezkoak eta objektu zein aztarna materialak).1.2. Iturrien sailkapena, lehen mailakoak ala bigarren mailakoak diren kontuan izanda.

2. Iturri historikoen azterketa eta informazio esplizitu zein inplizituaren lorpena.2.1. Iturri historikoen deskribapena, datazioa, azterketa eta interpretazioa, eta ondorioen idazketa.

3. Denbora historikoa irudikatzeko baliabide grafikoen hautaketa eta erabilera eta, unitate eta konbentzio kronologikoak erabiliz, denbora-sekuentzien osaketa.

3.1. Gertakari historikoen segida ordenatuaren irudikapena, ardatz kronologikoen bidez.

3.2. Gertakari batek denboran izandako bilakaera irudikatzeko baliabide grafikoen hautaketa, hala nola konparazio-taulak, zuhaitz genealogikoak, argazkiak, marrazkiak eta abar.

4. Gertakari historikoen edo aldaketa-prozesu historikoen interpretazioa eta irudikapena, mapa tematikoen bidez.

4.1. Ikurren interpretazioa, kolore, trazatu eta abarren erabileraren ulerpena eta gertakariaren kokapena denboran eta espazioan.4.2. Informazioaren bilaketa eta gertakari historikoak irudikatzeko denbora-unitateen eta ikurren hautaketa.

5. Gertakari historiko berberei buruzko bi interpretazio historiografikoren azterketa eta alderaketa, adostasunak eta desadostasunak bereiziz.

5.1. Joera historiografiko desberdinek gertakari historiko bati buruz egindako interpretazioen irakurketa eta ulerpena. 5.2. Gertakarien inguruko interpretazioen adostasun eta desadostasunen hautaketa. 5.3. Gertakarien interpretazio desberdinen bereizketa, interpretatutako gertakariari buruzko iritzi pertsonalak bazter utzirik.5.4. Azterketaren ondorioen taxuketa.

6. Gizarte bateko eguneroko bizitzaren ezaugarri batzuen azterketa.


6.1. Gizarte batek historiako une batean dituen ezaugarri berezi eta adierazgarrien zehaztapena: ekonomikoak, politikoak, sozialak, erlijiosoak, artistikoak eta abar.6.2. Gizarte horretako printzipio eta jokabide-arauen adierazpena.6.3. Ikertutako gizartearen ezaugarri nagusien azterketa.

7. Garai bateko ezaugarri edo gertakari berezien azalpena, garaiko inguruabar edo faktore teknologikoak, ekonomikoak, politikoak, erlijiosoak eta kulturalak aipatuz.

7.1. Garai historiko bateko ezaugarri edo gertakari baten hautaketa eta azterketa.

7.2. Ezaugarri edo gertakari historikoak eragiten dituzten askotariko kausen aurkezpena.

8. Aldaketa-prozesu batzuen azterketa.8.1. Garaiko pertsonen pentsamoldean edota bizimoduan aldaketa handiak eragin dituzten gertakari batzuen hautaketa (feudalismoaren hasiera, islamaren zabalkundea Europan...).8.2. Aldaketa-prozesuen kokapena espazioan eta denboran, eta hedapenaren eta zabalkundearen azterketa.

9. Ohar, laburpen edo eskemen taxuketa, informazio idatzia eta ahozkoa erabiliz.9.1. Informazioaren bilketa, iturri idatziak zein ahozkoak erabiliz: dokumentuak, elkarrizketak, inkestak, eta abar.9.2. Informazioaren sailkapena, hainbat irizpide kontuan izanda: kronologikoak, geografikoak, gaikakoak, eta abar.9.3. Informazioaren azterketa eta interpretazioa.9.4. Informaziorik garrantzitsuenaren hautaketa eta eskema, organigramen zein laburpenen bidezko antolaketa.

10. Ikerketa historiko erraz baten plangintza eta taxuketa, bakarka zein taldeka.10.1. Ikergaiari buruzko informazioaren lorpena, hainbat iturri historiko erabiliz.10.2. Lortutako informazioaren alderaketa eta azterketa.10.3. Deskribapen-lan baten idazketa, kontsultatutako iturriak aipatuz eta azken ondorioak azalduz.

Jarrerak


1. Bilaketa eta interpretazio historikoak beharrezkoak dituen zehaztasunaren eta objektibotasunarekiko sentiberatasuna eta ardura.

1.1. Zehaztasuna gertakari edo gorabehera historiko bati buruzko informazioa bilatzean.1.2. Iraganeko testigantza historikoak eta, oro har, edozein iturri historiko kontserbatzeko konpromisoa eta ardura.1.3. Objektibotasunaren balioespena, informazio-iturriak aurkitzeko zein haien azterketa historikoa egiteko funtsezkoa baita.

2. Gaur egungo egoeren eta gertakarien azalpenaren zati bat aurrekari historikoetan bilatzeko joera.

2.1. Gaur egungo gertakarien eta egoeren aurrekari historikoak ezagutzeko interesa.2.2. Gaur egungo gertakarien jatorria iraganeko gertakarietan eta egoeretan daudelako kontzientzia.

3. Beste herri eta gizarte batzuek egindako ekarpen historiko eta kulturalen aniztasunaren balioespena eta harekiko begirunea.

3.1. Beste herri eta kultura batzuen ekarpenak ezagutzeko interesa.3.2. Historian zehar hainbat herrik eta kulturak ekarritako aberastasun historiko-artistiko eta kulturalaren balioespena eta harekiko begirunea.

4. Beste gizarte edo kultura batzuetako eta beste garai batzuetako pertsona edo taldeen ohitura, sinesmen eta bizimoduen balioespen kritikoa, eta haiekiko tolerantzia eta begirunea.

4.1. Gaur egungo zein iraganeko beste gizarte eta kultura batzuetako ohituren, sinesmenen eta bizimoduen onespena.4.2. Beste ohitura, sinesmen eta bizimoduekiko tolerantzia eta begirunea, beste gizarte edo kultura batzuetako pertsonen eta taldeen aurkako edozein bereizkeriaren gaitzespena.

5. Estatuko eta Euskal Herriko aniztasun historiko eta kulturalaren balioespena eta harekiko begirunea, gure ondare kolektiboaren bereizgarri eta aberasgarri baita.

5.1. Historiaurrean eta Antzinaroan Iberiar Penintsulan kokatutako herrien kultura-ekarpenak ezagutzeko interesa.5.2. Historiaurrean eta Antzinaroan Iberiar Penintsulara heldutako herrien aberastasun historiko-artistiko eta kulturalaren balioespena, eta harekiko begirunea.


Zientzia, kultura eta artea(Historiari buruzko ezagutzen hastapenak, Aldaketak eta jarraitasuna, Industriaurreko gizarte historikoak, kultura-sistema eta kulturak, Kultura-hizkuntzak eta komunikazioa)

Kontzeptuak1. Bizantziar artea eta kultura.2. Islamiar artea, zientzia eta kultura.3. Zientzia, kultura eta artea Erdi Aroko Europan.

3.1. Karolingioen pizkundea.3.2. Kulturaren bilakaera: monasterioak. Eskolak eta unibertsitatea. Asmakari berriak.3.3. Artea: erromanikotik gotikora.

4. Zientzia, kultura eta artea Erdi Aroko Espainian.4.1. Kultura- eta hizkuntza-aniztasuna. Musulmanen, kristauen eta juduen ondarea.4.3. Arte kristaua: erromaniko eta gotikoa.4.4. Arte musulmana: andalustarra, mudejarra eta nazaria.

Prozedurak

1. Zenbait garai eta kulturatako artelan batzuen azterketa, artelanen eta garaiko ezaugarri orokorren arteko erlazioak ezarriz.

1.1. Garai historiko bakoitzeko artelan nagusien hautaketa.1.2. Ezaugarri nagusien deskribapena.1.3. Eraginen ezagutza, garaia eta kultura kontuan izanda.

2. Erdi Aroko pertsona eta taldeen ekintzen, sinesmenen, ohituren, ezagutz zientifiko eta teknikoen eta abarren azalpena, norbanakoen inguruabarrak eta pentsamolde kolektiboak aintzat harturik.

2.1. Informazioaren bilketa, hainbat iturri erabiliz eta eguneroko objektuei eta testigantza idatziei arreta berezia eginez.

2.2. Garaiko pentsamoldearen eta gizarte-balioen ikerketa, orduko norbanakoen pentsamoldea ulertzeko.

2.3. Aztertutako gizarteko pertsonen eta taldeen jokabidea eta ekintzak azaltzeko hipotesien formulazioa.

Jarrerak


1. Denboran zein espazioan urrun ditugun gizarteen adierazpide artistiko eta kulturalak ezagutzeko interesa.

1.1. Beste garai batzuetako gizarteen elementu artistiko eta kulturalak ezagutzeko gogoa.1.2. Iraganeko adierazpide artistiko eta kulturalekiko begirunea.1.3. Beste garai batzuetako gizarteen adierazpide artistiko eta kulturaletan orain arte iraun duten edo dagoeneko galdu diren ezaugarri batzuk aurkitzeko interesa.

2. Beste gizarte edo kultura batzuetako pertsonen edo taldeen ohitura, sinesmen, bizimodu eta abarren balioespen kritikoa, eta haiekiko tolerantzia eta begirunea.

2.1. Beste gizarte eta kultura batzuen ohiturak, sinesmenak eta bizimoduak ezagutzeko interesa.2.2. Beste kultura batzuen ezaugarri eta berezitasunen balioespena.2.3. Gizarte eta kultura guztiekiko begirunezko jokabidea.

3. Gure ondare historiko-artistiko eta kulturalaren aniztasun eta aberastasunaren balioespena, errespetua eta gozamena, eta ondarea babestearen aldeko jarrera.

3.1. Iraganeko aztarnek eta hondarrek historiari buruzko informazio-iturri gisa duten garrantziaren balioespena.3.2. Ondare kultural eta artistikoaren balioespena, norbanakoaren eta taldearen

nortasuna osatzen duen elementua eta kultura-adierazpidea den aldetik.3.3. Gaur egungo belaunaldiek gure lurraldeko aztarna historiko-artistikoak

kontserbatzeko duten erantzukizunaren kontzientzia, etorkizuneko belaunaldiei utzi beharreko ondarea baitira.



HELBURUAK

Gizarteko oinarrizko prozesu eta mekanismoen berri izan, eta ezagutza hori gizarteen antolaera ulertzeko erabiltzea.

Arloko hiztegia barneratu eta egoki eta zehatz erabiltzea. Geografiaren berezko metodo eta teknikekin informazioa hautatzea, arazoen kausak eta ondorioak azaltzeko eta eremu geografikoa ulertzeko.


Geografiaren iturri behinenak (testu idatziak, objektuak, estatistikak, grafikoak, irudiak…) ezagutu eta erabiltzea, eta bertatik gizartearen, kulturaren, biztanleriaren eta politikaren gertakariei eta fenomenoei buruzko informazioa lortzea, modu kritikoan landuz.

Inguru fisikoko elementuak identifikatzea. Natura-ingurune nagusiak deskribatu eta planetan, Europan, Espainian eta Euskal Autonomia Erkidegoan kokatzea. Geografia-aldagaien arteko elkarreragina hainbat mailatan aztertzea.

Ingurumenaren arazo larrienetako batzuk (kutsadura, natura-baliabideen neurriz gaindiko ustiapena, hondakinen suntsiketa…) aztertu eta kokatzea munduan, Europan, Euskal Autonomia Erkidegoan eta Espainiako Estatuan.

Biztanleriaren hazkundeak eta gizakiak natura-baliabideei eragindako presioak dituzten ondorioak balioztatu eta zentzuz eta arduraz kontsumitzeko ohiturak hartzea.

Ekonomia, gizarte eta politika arloko fenomeno nagusiak eta haien arteko elkarreragina bereiztea. Demografia-ereduak eta ekonomia, gizartea eta politika antolatzeko zenbait molde deskribatu eta interpretatzea.

Eremu geografiko kontzeptuaren esanahiaz eta ezaugarriez jabetzea. Eremu landatarrak, hiritarrak, industrialak eta zerbitzuetakoak deskribatu eta bereiztea.

Euskal Autonomia Erkidegoko eta Espainiako geografia eta biztanleriaren ezaugarri


nagusiak ezagutu eta bertako geografiaren eta kulturen aniztasunaz jabetzea.

Espainiako Estatuaren lurralde-antolamendua eta Europako proiektuaren hastapenak eta aurreikuspenak ezagutzea, herritarren bizitzan duten eragina kontuan izanda.

Herritarrei berez dagozkien eskubide eta betebeharren berri izan eta eskubide horien edozein urraketa gaitzestea.

Munduaren aniztasun geografikoa ezagutu (ezaugarri fisikoak, giza geografia…) eta eremu sozioekonomiko, kultural eta politikoak bereiztea.

Gaur egungo gizarteetako egitate sozialek munduko elkarreragin-sistema konplexua osatzen dutela ohartzea.

Gizartearen arazo nagusietako batzuk aztertzea, oinarrizko askatasun faltari, gatazkei, botere-gehiegikeriari eta jarrera sexistei erreparatuta. Gai horiei buruz masa-komunikabideek duten jarrera balioztatzea, informazioen aurrean jarrera kritikoa erabiliz.

Ondare natural eta kulturala balioztatu eta errespetatzea, ondare hori zaintzeak eta atontzeak dakartzan erantzukizunak onartuz.

Tolerantzia eta elkartasuna sustatzea, aniztasun geografiko eta kulturala ezagutuz.

Giza eskubideen arloan eta aberastasuna banatzean, munduan gertatzen diren bidegabekeriez jabetzea; eta norberaren erkidegoari eragiten dioten arazoekin arduraz jokatzea.

Gure gizarteko gatazka eta arazo nagusiak aztertzea, giza eskubideen errespetutik abiatuta, eta elkartasuna eta edozein bereizkeriaren aurkako jarrerak hartzea, sexuak, jatorriak, arrazak nahiz etniak eragindako bazterkeria oro errefusatuz.

Gaur egungo garapen ekonomiko eta sozialaren inguruan, Euskal Autonomia Erkidegoko eta Espainiako arazoez gogoeta globala egitea, herrialdea ondo ibiltzeko parte-hartze demokratikoak duen garrantzia aintzat hartuz.

EDUKIAK

Inguru fisikoa eta eremu geografikoa


(Gizadia eta ingurune fisikoa)

Kontzeptuak1. Eremu geografikoen osaera.

1.1. Paisaia naturala.1.2. Paisaia antropizatua. Landa-paisaia eta hiri-paisaia.

2. Ingurumenaren kontserbazioa.2.1. Ingurumenaren definizioa. Gizartearen eta ingurumenaren arteko harremanak.2.2. Gizakia eta biosferaren arazoak. Deforestazioa eta bioaniztasunaren galera, higadura eta basomortutzea, hondakin solidoen suntsiketa.2.3. Gizakia eta uraren arazoak.

— Planetako uren banaketa. Ura, baliabide mugatua.— Uraren kalitatea eta kutsadura.

2.4. Gizakia eta atmosfera. Arazo nagusiak.— Euri azidoa.— Ozono-geruzaren murrizketa.— Planetako klimaren beroketa.

3. Espainiako Estatuko ingurune fisikoaren aniztasuna.3.1. Erlibe-unitate nagusiak.3.2. Eskualde naturalak. Kostaldearen, sare hidrografikoaren, klimaren eta landarediaren ezaugarri nagusiak.3.3. Ingurumenaren kontserbazioa.

— Ingurumen-arazoak. — Hondakinak eta haien kudeaketa.

Prozedurak

1. Informazio garrantzitsuaren lorpena, hautaketa eta lanketa, dokumentazio-iturri eskuraerrazak eta dibulgatiboak kontsultatuz (atlasak, urtekariak, entziklopediak...).



2. Hainbat espazioren zirriborroen marrazketa eta krokisen, planoen eta mapen taxuketa, hainbat modutan lortutako informazioak erabiliz: zuzeneko behaketa erliebearen gorabeherak bertatik bertara identifikatzeko, airetiko argazkiak, datu estatistikoak, datu-baseak eta beste informazio batzuk.

2.1. Zirriborroak, krokisak, planoak eta mapak egiteko informazioen, datuen eta erreferentzien hautaketa eta interpretazioa.2.2. Errealitatea paperean irudikatzeko eskala egokiaren aukeraketa, xehetasun-mailaren arabera.

3. Ingurumenaren arazoen azterketa eta interpretazioa: lurzoruaren, uraren eta airearen kutsadura.

3.1. Inguru degradatuen kokapena gure inguruan eta planetan.3.2. Arazoaren eta haren balizko jatorriaren zehaztapena.3.3. Ingurumenean egindako kalteen eta haien ondorioen balioztapena.3.4. Arazoa konpontzeko balizko neurrien aipamena.

4. Landa-lanak lurraldea interpretatzeko metodo eraginkor gisa duen balioaren onespena.

4.1. Aztergaiaren aukeraketa eta, gidoia eta beharrezko materiala prestatzean, hipotesien formulazioa. Ibilbidearen plangintza.4.2. Gidoiaren araberako irteera. Informazioaren bilketa, metodo ordenatu eta zientifiko bati jarraiki.4.3. Informazioaren lanketa eta laburpenaren taxuketa.

5. Eskualde natural baten identifikazioa, zuhaitzak behatuz.5.1. Behatuko den materialaren aukeraketa. 5.2. Zuhaitzaren formaren, fruituaren eta hostoen azterketa, haien ezaugarri oinarrizkoak kontuan izanda.5.3. Zuhaitzaren eta eskualde naturalaren identifikazioa.

6. Lanen aurkezpen argi eta ordenatua, askotariko adierazpideak modu egokian erabiliz.

6.1 Lanaren atalen egituraketa: aurkibidea, sarrera, testu nagusia, ondorioak, bibliografia, eta abar.6.2. Edukien arabera informazioa aurkezteko moduen aukeraketa: mapak, grafikoak, eta abar.

Jarrerak


1. Lurreko bizidunen arazo handien eta ingurumen-arazoen kontzientzia: ingurumenaren hondamena eta baliabideen neurriz gaindiko ustiapena.

1.1. Giza jarduerek eragindako ingurumen-arazo larriei buruzko gogoeta.1.2. Natura-baliabideen garrantziaren, urritasunaren eta murriztasunaren kontzientzia.

2. Askotariko lurraldeak aurkitzeko eta ezagutzeko gogoa.2.1. Mota askotako paisaia eta lurraldeak aurkitzeko eta ezagutzeko interesa, hala gizatiartuak nola naturalak.2.2. Paisaiaren balioespen estetikoa eta aniztasunaren estimua.2.3. Ingurunea babesteko eta kontserbatzeko jarrera eta oreka ekologikoa lehengoratzeko gogoa (oreka hautsi bada).

3. Espazioa aztertzeko teknikek geografiako tresna lagungarri gisa duten garrantziaren balioespena.

3.1. Espazioa aztertzeko teknikak ezagutzeak eta ikasteak ingurune fisikoa ulertzeko duen baliagarritasunaren onespena.

Biztanleria eta baliabideen ustiapena(Espazioaren okupazioa: demografia, habitata eta hirigintza; Baliabideak eta ustiapena; Antolaketa ekonomikoa eta lan-mundua)

Kontzeptuak

1. Nekazaritza1.1. Nekazaritza-eremua baldintzatzen duten faktoreak. Nekazaritza-paisaiako elementuak.1.2. Nekazaritza-eremu eta -sistemak: faktore fisikoak eta giza faktoreak. Nekazaritzaren arazoak eta etorkizuna. Ingurua neurriz gaindi ez ustiatzeko modua: nekazaritza ekologikoa.1.3. Abeltzaintza. Arazoak eta etorkizuna.1.4. Basogintza. Arazoak eta etorkizuna.

2. Arrantza2.1. Ozeanoak eta itsasoak baliabide gisa.2.2. Arrantza-sistemak eta teknologia berriak (akuikultura).


2.3. Munduko arrantza-gune nagusiak.2.4. Arazoak eta etorkizuna.

3. Baliabideen ustiapena: lehengaiak eta energia-iturriak.3.1. Baliabideak eta haien ustiapena. Planetako baliabide berriztagarriak eta ez-berriztagarriak, eta haien ustiapena.3.2. Lehengaien ustiapena. Jatorria eta erabilera.3.3. Energia-iturriak. Jatorria eta erabilera.

4. Industriaren jarduna.4.1. Industria motak. 4.2. Kokapena hautatzeko faktoreak eta industrien banaketa.4.3. Industria-gune handien banaketa munduan.4.4. Gaur egungo industriaren arazoak. Industriaren birmoldaketa. 4.5. Eraikuntza, goraldian dagoen jarduera.

5. Hirugarren sektoreko jarduerak edo zerbitzuak.5.1. Motak. Kokapena hautatzeko faktoreak.5.2. Hirugarren sektoreko jardueren aniztasuna eta garapena munduan, eta jarduerok eragindako ingurumen-arazoak. Tertziarizazioa.

— Merkataritza: motak. Merkataritza-balantza eta ordainketa-balantza kontzeptuen definizioa.— Garraioek eta komunikazioek herrialdeetako ekonomiaren garapenean eta ongizatean duten eragina. — Turismoa, aisialdiko jarduerak eta beste zerbitzu batzuk. Ezaugarriak eta arazoak.

6. Populatzea.6.1. Munduko biztanleriaren banaketa irregularra. Datu garrantzitsuenak eta kausak.6.2. Populazio-guneen motak: landatarra eta hiritarra.6.3. Europako populazio-guneak.6.4. Etxea, biziguneen funtsa. Etxebizitza motaren eta ingurunearen arteko lotura.

7. Hiriak.7.1. Hiriak munduan. Hirien bilakaera eta morfologia.


7.2. Hirien eginkizunak eta hierarkiak.7.3. Munduko hiri nagusiak.

— Hiri-sareak, megalopoliak eta munduko hirigune handiak. — Hiriak herrialde garatuetan eta garatugabeetan: arazoak (jende-pilaketa, bazter-auzuneak, bazterkeria, espekulazioa, zirkulazioa…).

8. Espainiako Estatuaren aniztasun geografikoa.8.1. Espainiako biztanleriaren banaketa, bilakaera eta egitura. Migrazio-mugimenduak.8.2. Populazio-guneak. Etxebizitza tradizionalak eta ingurunea.8.3. Espainiako eremu hiritarra.

— Hiritartze-prozesua.— Hirien banaketa eta eginkizunak.— Espainiako hiriak: morfologia eta egitura. Hirigintzako lanak.

8.4. Espainiako ekonomia-sektoreak. Ezaugarriak, arazoak eta etorkizuna. Europar Batasunarekiko harremana.

9. Euskal Autonomia Erkidegoko eremu geografikoa.9.1. Euskal Autonomia Erkidegoko inguru fisikoa.9.2. Euskal biztanleriaren banaketa, bilakaera eta egitura.9.3. Euskal Autonomia Erkidegoko ekonomia-jarduerak. Ezaugarriak, arazoak eta etorkizuna. Europar Batasunarekiko harremana.

Prozedurak1. Grafikoen eta diagramen irakurketa eta interpretazioa eta, taulak eta koadro estatistikoak oinarritzat harturik, taxuketa.1.1. Aztergaiari buruzko informazio eta datuen bilketa.

1.2. Datu-taulen taxuketa, datuak erlazionatuz.1.3. Informazioaren irudikapen grafikoa, mapa eta grafikoen bidez.

2. Hainbat ezaugarri eta eskalatako hiri-planoen, mapen eta airetiko argazkien irakurketa eta interpretazioa eta, hainbat modutan lortutako informazioak erabiliz, krokisen, planoen eta mapen taxuketa.

2.1. Irudikatutako lurraldearen identifikazioa eta haren elementuen azterketa.2.2. Euskarri bakoitzeko informazioaren interpretazioa.2.3. Erabilitako planoen eta mapen antzekoen taxuketa.


3. Askotariko informazio-iturrien arteko erlazioen ezarpena: mapak, planoak, irudiak, argazkiak, estatistika-datuak, grafikoak, artikuluak, txostenak, testu zientifikoak, literatura-testuak, eta abar.

3.1. Informazio desberdinen aldi bereko erabilera.3.2. Hainbat informaziok emandako datuen egiaztapena.3.3. Informazioen desberdintasunen eta ezaugarrien balioztapena.3.4. Datuak eta informazioak bateratzeko laburpenen taxuketa.

4. Gaur-gaurko kontuei buruzko informazioen bilaketa, hautaketa eta erregistroa, ohiko komunikabideak erabiliz.

4.1. Gaur-gaurko kontuei buruzko informazioen bilketa, komunikabideak erabiliz.4.2. Informazioen irakurketa, hautaketa eta interpretazioa.4.3. Informaziorik garrantzitsuenen erregistroa.

5. Zenbait lurraldek eta herrialdek fenomeno geografiko baten inguruan dituzten antzekotasunen eta desberdintasunen azterketa eta alderaketa.

5.1. Fenomeno geografiko batek zenbait lurraldetan dituen ezaugarriei buruzko informazioen irakurketa.5.2. Informazioen alderaketa, haien arteko antzekotasunak eta desberdintasunak ezarriz.5.3. Antzekotasunak eta desberdintasunak eragiten dituzten arrazoien azalpena, aztertutako lurralde bakoitzaren ezaugarriekin erlazionatuz.

6. Ingurumen-arazo batzuei buruzko eztabaida eta simulazioen prestaketa eta gauzapena (baliabideen ustiapenak eragindako arazoak, hiri-espazioari lotutakoak edo demografikoak).

6.1. Eztabaidatuko edo antzeztuko den gaiaren aukeraketa.6.2. Antzeztuko edo eztabaidatuko diren jarreren banaketa, bakoitzari dagozkion arrazoiak eta ondorioak zehazturik.6.3. Materialen prestaketa.6.4. Eztabaida edota simulazioa, eta konponbideen bilaketa.

7. Interes geografikoko elementu bati buruzko ikerlan xume eta batez ere deskriptiboen plangintza eta taxuketa, bakarkaka zein taldeka.

7.1. Aztergaiaren aukeraketa.7.2. Aukeratutako gaiari buruzko informazioaren bilaketa: tokiko komunikabideak eta inguruan egindako inkesta eta elkarrizketak.7.3. Lortutako informazioaren antolaketa eta azterketa.


7.4. Lanaren planifikazioa, eskemen edo gidoien bidez.7.5. Ikerlanaren taxuketa eta aurkezpena, alderdi formalak eta edukiak zainduz.7.6. Hiri-antolamenduko plan orokor batzuen azterketa eta balioztapena.

8. Nekazaritza- edo industria-paisaien azterketa.8.1. Aztertuko den nekazaritza- edo industria-paisaiaren aukeraketa.8.2. Paisaiaren behaketa eta krokisen marrazketa, paisaiaren atalak identifikatuz

(laborantza-lurrak eta lursail landugabeak, elementu naturalak eta antropikoak, hiriguneak eta industrialdeak...).

8.3. Eremu bakoitzaren bereizketa eta azterketa.8.4. Txosten baten idazketa.

9. Biztanleria-piramideen azterketa.9.1. Aukeratutako piramidearen behaketa.9.2. Piramidearen azterketa eta bertako informazioaren bilketa.9.3. Emaitzen balioztapena eta ondorioen idazketa.

10. Munduko, eskualdeko eta tokiko fenomenoen arteko erlazio eta elkarreragin ekonomikoen azterketa.

10.1. Fenomeno baten azterketa, mundu osoa kontuan izanda.10.2. Fenomenoaren deskribapena, eskualde edo toki batera mugaturik.10.3. Fenomenoak epe labur eta luzean mundu zabalean zein inguru hurbilean izango dituen ondorioen formulazioa.

Jarrerak

1. Giza jarduerek, hala arruntenek nola konplexuenek, eragindako ingurumen-arriskuen kontzientzia.

1.1. Natura-ingurunearen balioespena, kontserbatu beharreko ondasuna den aldetik.1.2. Natura-ingurunea hondatzeak sortutako arazoen eta giza jarduerek eragindako arriskuen kontzientzia.1.3. Ingurunea babesteko eta hondamen-arriskuak gutxitzeko jarrera

arduratsuak.

2. Espainiako Estatuko eta munduko landa- eta hiri-paisaien aniztasunaren balioespena, babestu eta gorde beharreko kultura-ondarea baita.


2.1. Hainbat paisaiaren elementu adierazgarriak ezagutzeko gogoa.2.2. Hainbat paisaiak osatutako elementuen azterketa zehatz eta zorrotza.2.3. Paisaiaren begiespen eta balioztapen kritiko eta kulturalarekiko estimua.2.4. Paisaia babesteko eta kontserbatzeko konpromisoa.

3. Ekonomia-jarduerek naturgune ederrak neurriz gaindi ustiatzearen aurkako jarrera.3.1. Ingurumenak jasaten duen neurriz gaindiko ustiapenaren kontzientzia. 3.2. Neurriz gaindiko ustiapenak sortutako arriskuen kontzientzia.3.3. Naturguneen neurriz gaindiko ustiapenaren gaitzespena.

4. Hiriaren balioespena eta harekiko begirunea, guztion ondarea den aldetik; hirietako eraikin berrien estetikaren balioespena eta hiri-antolamenduko planekin bat ez datozen hirigintza-jarduketen aurkako jarrera.

4.1. Hiri-ingurunearen balioespena, jende askoren bizi-eremua den aldetik.4.2. Hiriko eremuen identifikazioa (lanerakoak, aisialdirakoak, zerbitzuetarakoak, bizitzekoak...).4.3. Hiriak antolatu beharraren onespena, izugarri handitzen ari baitira.4.4. Arkitektura berriaren estetikarekiko sentiberatasuna.4.5. Hiri-antolamenduko planekin bat ez datozen hirigintza-jarduketen aurkako jarrera.

5. Oinezko, bidaiari... gisa komunikabideak arduraz eta kontuz erabiltzeko jarrera.5.1. Komunikabideak erabiltzeko arauak ezagutzeko interesa.5.2. Komunikabideak behar ez bezala erabiltzeak ekarritako arriskuen

kontzientzia.5.3. Arauak errespetatzearen eta komunikabideak kontuz erabiltzearen aldeko jarrera.

6. Zehaztasun kritikoa txostenak eta laburpen-lanak egitean.6.1. Txostenak eta lanak egitean objektibotasunez jokatzeak duen garrantziaren kontzientzia.6.2. Lanetan jasotako gai eta datuei buruzko iritzi funtsik gabeen gaitzespena.6.3. Datuen egiazkotasunarekiko begirunea eta zintzotasuna.

Gaur egungo gizartearen eta ekonomiaren antolakuntza(Espazioa eta botere politikoa, Gatazkak eta herritarren partaidetza)


Kontzeptuak 1. Espainiako Estatuaren antolakuntza politikoa.

1.1. Espainiako Estatua: monarkia parlamentarioa edo demokratikoa.1.2. Partaidetza politikoa. Alderdi politikoak eta hauteskundeak.1.3. 1978ko Espainiako Konstituzioa. Oinarrizko printzipioak.1.4. Estatuko erakundeak.

2. Espainiako Estatuaren lurralde-antolamendua.2.1. Udalerriak eta udalak.2.2. Probintziak eta aldundiak.2.3. Autonomia-erkidegoak. Autonomia-estatutua, erakundeak eta eskumenak.2.4. Lurraldeen arteko desorekak. Desoreka demografikoak eta sozioekonomikoak.

3. Euskal Autonomia Erkidegoaren antolakuntza politikoa: erakundeak, eskumenak, autonomia-estatutua.

4. Munduko eremu-geografikoaren osaera4.1. Globalizazio ekonomikoa. Nazioarteko merkataritza.4.2. Teknologia berrien eragina. Garraioen eta komunikazioen aurrerapenak, munduko sarearen lagungarri.4.3. Informazioaren globalizazioa. Masa-komunikabideak. Informazioaren boterea.4.4. Aniztasun kulturala eta kulturaren mundualizazioa.

5. Gaur egungo munduko arazoak.5.1. Joera eta arazo demografikoak gaur egungo munduan. Biztanleria herrialde garatuetan eta azpigaratuetan.5.2. Desberdintasun sozioekonomikoak. Adierazle sozioekonomikoak.

— Herrialde garatuak: tertziarizazioa, globalizazioa, lan-munduaren berrantolaketa, biztanleria zahartua, kontsumismoa, hiritartzea, bazterkeria, pobrezia multzoak…— Hirugarren mundua eta azpigarapena. Definizioa eta jatorria. Arazo nagusiak: gosea, gaixotasunak, langabezia, analfabetismoa, gatazka sozial eta politikoak, eztanda demografikoa… Balizko konponbideak.


5.3. Herrialde garatuen eta azpigaratuen arteko harremanak. Truke desorekatua.5.4. Ingurumen-desberdintasunak Iparraldearen eta Hegoaldearen artean.

6. Gaur egungo multzo geopolitiko eta geoekonomiko handiak.6.1. Estatu Batuak eta Latinoamerika.6.2. Errusia eta Europa. Europar Batasuna.6.3. India eta Asiako ipar-ekialdea.6.4. Asiako hego-ekialdea eta Ozeano Bareko eskualdea. 6.5. Afrika, eta Ekialde Hurbila eta Ertaina.

7. Gatazka politikoak gaurko munduan.7.1. Munduko gatazken eragileak, Bigarren Mundu Gerratik XX. mendearen amaiera arte.7.2. XX. mendearen amaieraz geroztik piztutako gatazka nagusiak: Afganistan, Ekialde Ertaina, Ekialde Hurbila, errepublika sobietar ohiak, Balkanak, integrismo islamiarra, Saharaz hegoaldeko Afrika eta Latinoamerika.7.3. Bakearen arazoak eta etorkizuna.

Prozedurak1. Grafikoen eta diagramen irakurketa eta interpretazioa eta, taulak eta koadro estatistikoak oinarritzat harturik, taxuketa.

1.1. Koadro, grafiko eta mapen irakurketa eta ulerpena.1.2. Informazioa hainbat modutan aurkeztearen eta aurkezteko modua

informazioaren ezaugarrietara egokitzearen baliagarritasunaren azterketa.1.3. Informazioa aurkezteko modurik egokienaren aukeraketa.1.4. Koadro estatistikoen, grafikoen edota mapen taxuketa, gaur egungo datuak oinarritzat harturik.1.5. Informazioaren interpretazioa.1.6. Ondorioen idazketa.

2. Informazioen bilaketa, hautaketa, lanketa eta egiaztapena, ohiko komunikabideak erabiliz, eta gaur-gaurko gaiei buruzko laburpen pertsonalen taxuketa, hainbat informazio-iturri eta komunikabide kontsultaturik eta alderaturik.

2.1. Eskura ditugun hedabide nagusiek (irratia, prentsa, telebista eta Internet) emandako informazioen jarraipena.2.2. Garrantzia edo ondorioak direla-eta sakon landu beharreko gaurko gaiei buruzko informazioen hautaketa.


2.3. Hainbat komunikabidek informazio berberei emandako tratamenduaren azterketa.2.4. Ahalik eta informazio gehienaren erregistroa, batez ere prentsa idatziarena, komunikabide horretako informazioa sakona, zabala eta gordetzen erraza baita.2.5. Gaur-gaurko gaiei buruzko laburpenen taxuketa, informazioen jarraipena eta erregistroa egindakoan.

3. Politikaren arloko gaurko gai polemikoei buruzko eztabaiden prestaketa eta gauzapena, norberaren iritziak argudio arrazoituekin eta behar adina daturekin azalduz.

3.1. Gaur egungo egoera politikoko gai polemikoetako bati buruzko informazioaren bilaketa, hautaketa eta erregistroa, gai horretaz eztabaidatzeko.3.2. Bildutako informazioaren eta egoera politiko horren eragileen aldez aurreko azterketa.3.3. Eztabaidan azaldu eta defendatuko den iritzi edo jarreraren zehaztapena, argudio arrazoituak eta behar adina datu erabiliz.3.4. Norberaren jarrera argudiatzeko beharrezkoak diren datu guztien prestaketa eta azterketa, datuok eztabaidan aurkezteko. 3.5. Eztabaida.

4. Gaur-gaurko gertakari garrantzitsuren baten azterketa (nazioarteko gatazka, arazo sozioekonomiko edo politikoa, kultura-fenomenoa, eta abar), aurrekari historikoak ikertuz eta haren inguruko gorabehera batzuk aipatuz (teknologikoak, ekonomikoak, politikoak eta abar).

4.1. Hedabideen informazioa oinarritzat harturik, gertakari interesgarriren baten aukeraketa, haren garrantziagatik edo balizko ondorioengatik.4.2. Beste informazio-iturri batzuk eta sarbide erraza duten dokumentazio-zentroak erabiliz, ahal beste informazioren bilaketa, gertakarien kausa urrunekoak zein hurbilekoak azaltzeko edota inguruabar politiko, ekonomiko, teknologiko edo bestelakoekin duten lotura argitzeko.4.3. Gertakariaren azterketa sakona, lortutako informazioa baliatuz.

5. Prentsa-txostenen taxuketa.5.1. Aztergaiaren aukeraketa.5.2. Informazio egokien bilaketa.5.3. Txostenaren taxuketa.

6. Lege-testuen azterketa eta interpretazioa.6.1. Testuaren aukeraketa.6.2. Irakurketa eta ulerpena.


6.3. Hitz ulergaitzen bilaketa.6.4. Legea egin duen erakundearen eta legearen eragin-eremuaren zehaztapena.6.5. Aztertutako legearen edo legeen aplikazioari buruzko eta legeok idazteko eta onartzeko arrazoiei buruzko gogoeta.6.6. Landutako ondorioen idazketa.

7. Fluxu-mapen irakurketa, interpretazioa eta taxuketa.7.1. Irudikatu beharreko gaiaren zehaztapena. 7.2. Datuen bilaketa eta oinarrizko maparen kalkoa.7.3. Eskaren ezarpena eta maparen marrazketa.

8. Estatu bati buruzko iritzi orokorra osatzeko indizeen ulerpena, hala nola Giza Garapenaren Indizearena.

8.1. Azalpen-testuaren irakurketa.8.2. Indizea interpretatzeko eta balioztatzeko grafikoen eta zenbakizko datuen interpretazioa.

9. Laburpenen taxuketa, lurralde baten azterketa geografiko batzuk oinarritzat harturik (fisikoak, demografikoak, ekonomikoak, kulturalak, eta abar).

9.1. Lurralde bati buruzko azterlan partzialen bilketa.9.2. Informazioen irakurketa eta interpretazioa.9.3. Informazioen alderaketa eta azterketa.9.4. Informazio partzialak biltzen dituzten laburpen globalen taxuketa.

Jarrerak1. Printzipio eta erakunde demokratikoek desadostasun politikoak konpontzeko tresna egoki gisa duten balioaren onespena eta haiekiko begirunea eguneroko jardunean.

1.1. Printzipio demokratikoen eta ez-demokratikoen bereizketa, eta ez-demokratikoen gaitzespena.1.2. Printzipio demokratikoen onarpena, eguneroko bizitzan gure jokabidea eta jarduerak gidatu beharreko printzipioen parte eta oinarri diren aldetik.1.3. Printzipio demokratikoek desadostasun politikoak eta bestelakoak konpontzeko duten ahalmenaren balioespena.1.4. Printzipio demokratikoekiko eta printzipio horien ordezkari eta babesle diren erakundeekiko errespetua.


2. Desadostasunak bakebidez konpontzeko tresna eta erakundeen garrantziaren onespena eta arazoen konponbide baketsu eta bidezkoaren aldeko jarrera.

2.1. Desadostasunak modu baketsu eta bidezkoan konpontzeko tresnen (negoziazioa eta elkarrizketa, besteak beste) eta erakundeen ezagutza.2.2. Erakundeek desadostasunak modu baketsuan konpontzeko dituzten baliabideen, gaitasunen eta eskumenen ezagutza.2.3. Desadostasunak bakebidez konpontzearen balioespena, pertsonen, taldeen, gizarteen edo estatuen arteko harremanen edozein arlotan, irtenbide bakartzat harturik.2.4. Desadostasunen konponbide bortitzen, indarrez ezarrien eta bidegabeen gaitzespena.

3. Arazo kolektiboetan partaidetza aktiboaren eta norberaren erantzukizunaren onarpena, eta bakea lortzeko erantzukizun kolektiboaren kontzientzia.

3.1. Arazo batzuek kolektibitate osoa ukitzen dutenean kolektibitateko kide guztien inplikazioa eta elkarlana beharrezkoak direlako kontzientzia.3.2. Norberaren laguntzak arazo kolektiboak konpontzeko izan dezakeen garrantziaren balioespena.3.3. Kolektibitatearen arazoetan gogotsu parte hartzeko interesa.3.4. Kolektibitateko gainerako kideen arazoetan gogotsu parte hartzean norberaren erantzukizunaren eta balizko ondorioen onarpena.

4. Munduko gaurko arazoei buruzko iritzi politiko, ideologiko, erlijioso eta bestelakoen aniztasunaren onespena eta balioespena.

4.1. Beste erlijio eta etnietako pentsamoldeen onespena.4.2. Etniaren eta erlijioaren arloko pentsamolde eta jokaera diskriminatzaileen identifikazioa.4.3. Euskal Herriko edo beste herrialde batzuetako arraza- eta erlijio-aniztasunaren onarpena eta harekiko begirunea.

5. Desberdintasunak eta diskriminazioak kritikoki aztertzeko eta haien kausez hausnartzeko sentiberatasuna.

5.1. Gaur egungo gizarteetako desorekak, desberdintasunak eta bidegabekeriak ezagutzeko interesa.5.2. Desoreka eta desberdintasunen ondorioz sortutako harremanak eta haien garrantzia zein ondorioak ezagutzeko gogoa.

6. Arazo sozial eta ekonomikoekiko sentiberatasuna eta pertsona zein giza talde behartsuekiko elkartasuna: baliabiderik eduki ez eta bizi-kalitaterako zein bizi-


duintasunerako eskubidea ukatzen zaien taldeekiko elkartasuna; autoritarismo politikoa jasan eta eskubiderik eta askatasunik ez duten herriekiko elkartasuna; autoritarismoaren eta zapalkuntzaren gaitzespena eta konponbide alternatiboen bilaketa.

6.1. Askatasunik gabeko egoeren eta halakoetan sortutako gizarte-arazoen identifikazioa.6.2. Giza eskubideak urratzen dituzten zapalkuntzen eta askatasunik gabeko egoeren gaitzespena.6.3. Autoritarismoen gaitzespena, urratutako eskubideen eta askatasunen onespena eta printzipio demokratikoen balioespena.6.4. Askatasunik ez duten gizarte-talde eta herriekiko elkartasuna.6.5. Tresna eta erakunde demokratiko eta baketsuek desberdintasunak konpontzeko hartu beharko lituzketen jarrerei eta neurriei buruzko gogoeta.

7. Ondo informatuta egoteko gogoa eta komunikabideen informazio eta mezuekiko jarrera kritikoa.

7.1. Gehiago jakiteko, ondo informatuta egoteko eta masa-komunikabide nagusien informazioen jarraipena egiteko interesa, informazioak eta mezuak egiaztatzeko.7.2. Komunikabideen mezu eta informazioak bereizteko eta kritikoki aztertzeko jarrera.7.3. Jasotako informazioa aukeratzeko norberaren irizpideen finkapena.

8. Zehaztasuna eta objektibotasuna ekonomiari eta, bereziki, kontsumoari buruzko informazio-iturriak erabiltzean eta interpretatzean.

8.1. Informazio-iturriak erabiltzean zehaztasun kritikoaren onespena.8.2. Objektibotasuna ekonomiari eta, bereziki, kontsumoari buruzko informazioa eta datuak erabiltzean. Kontsumismoaren aurkako jarrera zorrotz eta neurritsua.



HELBURUAK


Arloko hiztegia barneratu eta egokiro eta zehaztasunez erabiltzea. Historiaren berezko metodo eta teknikekin informazioa hautatzea, gertakari eta egoera historikoen kausak eta ondorioak azaltzeko eta iragana ulertzeko.

Irudiak eta irudikapen kartografikoak erabiltzea, gertakari historikoak kokatzeko eta azaltzeko, batik bat Iberiar Penintsulakoak, baita informazio historikoa eskuratzeko ere.

Aro Modernoko eta Aro Garaikideko gizarteen eta herrien funtsezko ezaugarriak kritikoki aztertzea, iturri historikoak erabiliz (garaiko testuak, analisi historiografikoak, irudiak, artelanak, filmak, etab.).

Aro Modernoko eta Aro Garaikideko prozesu eta gertakari garrantzitsuak identifikatu eta denboran eta espazioan kokatzea, gizateriaren eboluzio historikoaren ikuspegi orokorra izateko xedez.


Aldakuntza eta iraunkortasun kontzeptuak eboluzio historikoaren partetzat hartu eta prozesu luzeak eta azkarrak bereiztea.


Informazio- eta komunikazio-teknikak ezagutu eta modu kritikoan erabiltzea, behar bezain trebe, errealitatearen berri xeheago izateko eta historia ikertzeko.



Tolerantzia, elkartasuna eta antzeko balioak sustatzea, aro guztietako gertakarien berri izanda eta aniztasun geografikoa eta kulturala ezagututa.

Pertsonek, giza taldeek eta herriek jasaten dituzten bereizkeriez eta desberdintasunez jabetzea; eta gizarte-talde horien arazoekin arduratzea.

Sistema demokratikoa kritikoki eta arduraz ezagutu eta haren balioen arabera (berdintasuna, askatasuna, elkartasuna, tolerantzia, bakea…) aztertzea. Moralaren ikuspegitik, sistema demokratikoa proiektu etiko guztiak onartzen dituen esparru moraltzat hartzea, eta arazo pertsonalak eta sozialak konpontzeko elkarrizketa lehenestea.

EDUKIAK

Eboluzio historikoa(Historiari buruzko ezagutzen hastapenak, Aldaketak eta jarraitasuna, Industriaurreko gizarte historikoak, Gure garaiko gizarte historikoak)

Kontzeptuak

1. Aro Modernoaren hasiera Europan (XV. eta XVI. mendeak).1.1. Estatu modernoa eta monarkia autoritarioak.1.2. Aurkikuntza geografikoak.1.4. Erreforma erlijiosoak.

2. Hispaniar monarkia (XV. eta XVI. mendeak)2.1. Hispaniar monarkiaren sorrera: Errege Katolikoak.

— Lurraldearen hedapena. Kanariar Uharteen konkista.2.2. Amerikaren aurkikuntza.

— Kontinente berriaren konkista eta kolonizazioa.— Kolonaurreko zibilizazioak.

2.3. Karlos I.a eta Felipe II.a.— Barne-arazoak: komuneroak eta moriskoak.— Europako gerrak.

3. Euskal Herria XV. eta XVI. mendeetan.3.1. Euskal Herriaren antolakuntza juridiko-administratiboa.3.2. Nafarroaren anexioa.3.3. Euskal konkistatzaileak Amerikan.


4. Absolutismoa Europan (XVII. eta XVIII. mendeak)4.1. Monarkia autoritarioetatik absolutismora. Ingeles parlamentarismoa.4.2. Europako gatazkak XVII. eta XVIII. mendeetan.

— Hogeita Hamar Urteko Gerra eta Westfalia ondorengo Europa.— Ondorengotza-gerrak eta gatazka kolonialak.

4.3. Estamentu-gizartea eta ekonomiaren aldakuntzak. Merkantilismoa.

4.4. Argien mendea: Ilustrazioa. — Despotismo ilustratua.

5. Hispaniar monarkia XVII. eta XVIII. mendeetan.5.1. Austria txikien erregealdia.

— Monarkiaren gainbehera. Kausak.— Ondorengotza-gerra.

5.2. Borboiko etxea Espainian: absolutismoaren hastapenak.— Borboitarren erreformismoa Espainian eta Amerikan.

6. Euskal Herria XVII. eta XVIII. mendeetan.6.1. Euskal Herriko gizartearen egoera: matxinadak.6.2. Amerikarekiko merkataritza: Caracasko Errege Konpainia Gipuzkoarra.

7. Industria Iraultza.7.1. Nekazaritzaren eta biztanleriaren iraultzak: kausak eta ondorioak.7.2. Industria Iraultza: sorrera, kausak eta ondorioak. Lehen industriak.7.3. Asmakari eta aurkikuntza berriak.7.4. Bigarren Industria Iraultza.

— Industrializazioaren hedapena.7.5. Ekonomiaren aldaketak: Kapitalismoa.7.6. Gizarteko aldaketak: burgesak eta proletarioak.

8. Antzinako Erregimenaren krisialdia.8.1. Amerikako Iraultza: Estatu Batuen sorrera eta bilakaera.8.2. Frantziako Iraultza.8.3. Napoleonen Inperioa.8.4. Berrezarkuntza. Vienako Kongresua.

9. Liberalismoa eta nazionalismoa XIX. mendean.9.1. Mugimendu liberal eta nazionalistak.9.2. Iraultza liberalak Europan.

—1820, 1830 eta 1848ko iraultzak: kausak eta ondorioak. 9.3. Italiaren eta Alemaniaren batasuna.


10. Langile-mugimendua.10.1. Langile-mugimenduaren sorrera eta eragileak.10.2. Sozialismoa eta anarkismoa. Definizioa eta ordezkari nagusiak.10.3. Langileen Internazionala.

11. Espainia XIX. mendean.11.1. Antzinako Erregimenaren krisia.

— Independentziaren gerra.— Cádizko Gorteak eta 1812ko konstituzioa.

11.2. Fernando VII.aren erregealdia: absolutismoaren berrezarkuntza.— Amerikako kolonien independentzia.

11.3. Erregeordezkoen garaia (1833-1843). Karlistaldiak.11.4. Estatu liberalaren eraketa (1833-1874).

— Isabel II.aren erregealdia.— Seiurteko demokratikoa eta Amadeo Savoiakoaren erregealdia.— Lehen Errepublika.

11.5. Berrezarkuntza (1875-1898).— Alfontso XII.aren erregealdia.— Berrezarkuntzako sistema politikoa.— 1898ko krisialdia: azken kolonien galera.

11.6. Espainiako ekonomia eta gizartea XIX. mendean.— Nekazaritza-desamortizazioa.— Industrializazioaren hastapenak.— Gizarte-aldaketak eta langile-mugimendua.

12. Euskal Herria XIX. mendean.12.1. Liberalak eta karlistak. Karlistaldiak.12.2. Foruen galera.12.3. Euskal abertzaletasunaren sorrera.12.4. Euskal Herriaren industrializazioa.

13. Inperialismoaren garaia. 13.1. Kolonialismoa: kausak eta ondorioak.

— Menpekotasun kolonialaren motak.13.2. Europako inperio kolonialen osaera.

— Berlingo Konferentzia: Afrikaren banaketa.13. 3. Inperialismoa Estatu Batuetan eta Japonian.

14. Gizartea XIX. eta XX. mendeen artean.


14.1. Klase-gizartearen sendotza. 14.2 Hiriguneen hazkundea.14.3. Aldaketa ekonomiko eta sozialen eragina eguneroko bizimoduan.

15. Lehen Mundu Gerra.15.1. Urruneko eta hurbileko kausak.15.2. Blokeen sorrera: Aliantza Hirukoitza eta Entente Hirukoitza.15.3. Gerraren ibilia. Gizartean izandako eragina.15.4. Gerraren amaiera. Bake-itunak.

— Nazioen Elkartea.15.5. Gerraren ondorioak: demografikoa, ekonomikoak eta sozialak.

16. Errusiako Iraultza.16.1. Errusiar Inperioa.16.2. 1905eko iraultza.16.3. 1917ko iraultza.

— Otsaileko iraultza moderatua.— Urriko iraultza sozialista. Leninen gobernua.

16.4. SESBen sorrera.17. Gerra arteko garaia.

17.1. 1920ko hamarkadako desoreka ekonomikoak.— Gerraosteko krisi ekonomikoa Europan.— Estatu Batuen oparoaldi ekonomikoa.

17.2. 1930eko depresio ekonomikoa.— 1929ko burtsaren kraka.

17.3. Totalitarismoak boterean.— Faxismoa Italian.— Nazismoa Alemanian.

18. Espainia XX. mendearen hasieran.18.1. Berrezarkuntzaren sistemaren krisia (1900-1931).

— Alfontso XII.aren erregealdia. Primo de Riveraren diktadura.18.2. Bigarren Errepublika (1931-1939)18.3. Gerra Zibila (1936-1939).

19. XX. mendearen hasiera Euskal Herrian.19.1. Alfontso XII.aren erregealdia. Primo de Riveraren diktadura.19.2. Lehen Eusko Jaurlaritza.19.3. Gerra Zibila Euskal Herrian.


20. Bigarren Mundu Gerra.20.1. Urruneko eta hurbileko kausak.20.2. Gerratearen bilakaera eta hedapena munduan.20.3. Gerraren amaiera. Bake-itunak.

— Nazio Batuen Erakundea.20.4. Gerraren ondorioak: demografikoa, ekonomikoak eta sozialak.

21. Gerra hotza (1948-1979)21.1. Blokeen osaera.

— Estatu Batuak eta Mendebaldeko bloke kapitalista.— SESB eta bloke komunista: herri-demokraziak, Txina eta Kuba.

21.2. Gatazkak gerra hotzean.21.3. Bigarren gerra hotza (1979-1989).

22. Deskolonizazioa.22.1. Deskolonizazioaren kausak.22.2. Independentzia lortzeko moduak. 22.3. Inperio kolonialen amaiera. Bandung-eko Konferentzia.

23. Gizartea eta munduko ekonomia gerra hotzean.23.1. Ekonomia eta gizartea bloke kapitalistan. Ongizatezko estatua.

— 1973ko krisialdi ekonomikoa.23.2. Ekonomia eta gizartea bloke komunistan. 23.3. Europako Ekonomia Erkidegoaren sorrera.23.4. Hirugarren mundua. Neokolonialismoa eta azpigarapena.

24. Espainian Francoren diktaduran.24.1. Gerraostea.24.2. Desarrollismoaren urteak.24.3. Francoren erregimenaren azken urteak.

25. Euskal Herria Francoren erregimenean.25.1. Euskal Herriko ekonomia eta gizartea Francoren garaian.25.2. Francoren erregimenaren aurkako oposizioa.

26. Mundua bi milurtekoren artean.26.1. Gerra hotzaren amaiera.

— SESBren zatiketa.26.2. Munduko ordena berria. Globalizazioa.

— Munduko potentziak: Estatu Batuak, Europar Batasuna, Japonia.— Herrialde sozialista ohiak: Errusia, Ekialdeko Europa. Txinaren egoera.


— Munduko sistemaren periferia: Afrika, Latinoamerika, Asia.26.3. Munduko gatazkak gerra hotza amaitu zenetik.

27. Gaur egungo Espainia.27.1. Trantsizioa.

— 1978ko Konstituzioa.27.2. Gobernu demokratikoak: UCD, PSOE, PP.

— Ekonomia eta gizartea.— Atzerri-politika: Espainia NATOko eta EEEko kide.

27.3. Autonomien Estatua.28. Euskal autonomiaren berrezarkuntza.

28.1. Autonomiaurreko erregimena.28.2. Gernikako Autonomia Estatutua.28.3. 1980az geroztik izaniko Eusko Jaurlaritzak.

Ekonomia eta gizartea. Egoera politikoa.

Prozedurak

1. Iturri historikoen bereizketa eta sailkapena, iragana ezagutzeko duten balioaren eta erabileraren arabera.

1.1. Iturri mota jakin batzuen bereizketa (ahozkoak, idatziak, kartografikoak, grafikoak, estatistikoak, ikus-entzunezkoak, eta objektu zein aztarna materialak).1.2. Iturrien sailkapena, lehen mailakoak ala bigarren mailakoak diren kontuan izanda.

2. Iturri historikoen azterketa eta informazio esplizitu zein inplizituen lorpena.2.1. Iturri historikoen deskribapena, datazioa, azterketa eta interpretazioa, eta ondorioen idazketa.

3. Denbora historikoa irudikatzeko baliabide grafikoen hautaketa eta erabilera eta, unitate eta konbentzio kronologikoen bidez, denbora-sekuentzien osaketa.

3.1. Gertakari historikoen hurrenkera ordenatuaren irudikapena, ardatz kronologikoen bidez.3.2. Gertakari batek denbora historikoan izandako bilakaera irudikatzeko

baliabide grafikoen hautaketa, hala nola konparazio-taulak, zuhaitz genealogikoak, argazkiak, marrazkiak eta abar.


4. Oharren, laburpenen edo eskemen taxuketa, informazio idatzia eta ahozkoa erabiliz.4.1. Informazioaren bilketa, iturri idatziak zein ahozkoak erabiliz: dokumentuak, elkarrizketak, inkestak, eta abar.4.2. Informazioaren sailkapena, hainbat irizpide kontuan izanda: kronologikoak, geografikoak, gaikakoak, eta abar.4.3. Informazioaren azterketa eta interpretazioa.4.4. Informaziorik garrantzitsuenaren hautaketa, eta eskema, organigrama zein laburpenen bidezko antolaketa.

5. Denbora historikoaren azterketa gizarte baten bilakaeran.5.1. Denbora historikoaren inguruko jarraitasun, aldiberekotasun, iraupen eta erritmo berben esanahiaren zehaztapena.5.2. Gertakari edo egoera historiko jakin baten jarraitasunaren, aldiberekotasunaren, iraupenaren eta erritmoaren azterketa.

6. Egiturazko eta koiunturazko aldaketen identifikazioa eta bereizketa aldaketa-prozesuen azterketan.

6.1. Egiturak eta uneak historian eta ekonomian duten esanahiaren zehaztapena.6.2. Aldaketa-prozesuen, haien ondorioen eta ondorio horiek epe labur edota luzean duten eraginaren sakontasunaren azterketa.6.3. Aldaketen sailkapena, egiturazkoak ala unekoak diren kontuan izanda.

7. Jarraitasun eta aldaketa historikoaren alderdi batzuen zehaztapena eta haien iraupenaren eta erritmoen alderaketa.

7.1. Jarraitasun- eta aldaketa-fenomenoen kokapena testuinguru historikoan.7.2. Historiako aldaketa-prozesu batzuen alderaketa eta aldaketak azkartu edo moteltzen dituzten inguruabarren zehaztapena.

8. Iraupen luzeko eta laburreko kausen eta epe laburreko eta luzeko ondorioen bereizketa.

8.1. Gertakari historikoen azterketa, kausak eta ondorioak bereizteko.


8.2. Gertakari historiko baten kausa batzuen azterketa, sailkapena eta antolaketa kronologikoa, batzuen eta besteen artean kausa-ondorio erlazioa ezarriz.8.3. Gertakari historiko baten ondorioen azterketa eta sailkapena, ondorioak iraupen luzekoak ala laburrekoak diren kontuan izanda.

9. Gertakari edo egoera historiko batean eragina duten inguruabarren eta pertsonen identifikazioa eta bereizketa.

9.1. Gertakari edo egoera historiko baten hautaketa eta balizko kausen azterketa eta sailkapena.9.2. Gertakarien bilakabidean eragina izandako jarrera pertsonalen bereizketa. 9.3. Eragile multzoaren azterketa, eta gertakari edo egoera historiko hori sorrarazitako kausen ordenaren zehaztapena.

10. Gizarte bateko eguneroko bizitzaren ezaugarri batzuen azterketa.10.1. Gizarte batek historiako une jakin batean dituen ezaugarri berezi eta adierazgarrien zehaztapena: ekonomikoak, politikoak, sozialak, erlijiosoak, artistikoak, eta abar.10.2. Ikertutako gizartearen ezaugarri nagusien azterketa.

11. Gertakari historiko berberei buruzko bi interpretazio historiografikoren azterketa eta alderaketa, adostasunak eta desadostasunak bereiziz.

11.1. Hainbat joera historiografikok gertakari historiko bati buruz egindako interpretazioen irakurketa eta ulerpena. 11.2. Alderatuko diren gertakariei buruzko interpretazioen adostasun eta desadostasunen hautaketa. 11.3. Gertakarien interpretazio desberdinen bereizketa, interpretatutako gertakariari buruzko iritzi pertsonalak bazter utzirik.11.4. Azterketaren ondorioen taxuketa.

12. Ikerketa historiko erraz baten plangintza eta taxuketa, bakarka zein taldeka.12.1. Ikergaiari buruzko informazioaren lorpena, hainbat iturri historiko erabiliz.12.2. Lortutako informazioaren alderaketa eta azterketa.12.3. Deskribapen baten idazketa, kontsultatutako iturriak aipatuz eta azken ondorioak azalduz.


Jarrerak

1. Bilaketa eta interpretazio historikoak beharrezkoak dituen zehaztasunarekiko eta objektibotasunarekiko sentiberatasuna eta ardura.

1.1. Zehaztasuna gertakari edo gorabehera historiko bati buruzko informazioa bilatzean.1.2. Iraganeko testigantza historikoak eta, oro har, edozein iturri historiko kontserbatzeko konpromisoa eta ardura.1.3. Objektibotasunaren balioespena, informazio-iturriak aurkitzeko eta haien azterketa historikoa egiteko.

2. Gaur egungo egoeren eta gertakarien azalpenaren zati bat aurrekari historikoetan bilatzeko joera.

2.1. Gaur egungo gertakarien eta egoeren aurrekari historikoak ezagutzeko interesa.2.2. Gaur egungo gertakarien jatorria iraganeko gertakarietan eta egoeretan dagoelako kontzientzia.

3. Hainbat herrik eta gizartek egindako ekarpen historiko eta kulturalen aniztasunaren balioespena eta harekiko begirunea.

3.1. Beste herri eta kultura batzuen kultura-ekarpenak ezagutzeko interesa.3.2. Historian zehar hainbat herrik eta kulturak ekarritako aberastasun historiko-artistiko eta kulturalaren balioespena eta harekiko begirunea.

4. Beste gizarte, kultura eta garai batzuetako pertsona edo taldeen ohitura, sinesmen eta bizimoduen balioespen kritikoa eta haiekiko tolerantzia eta begirunea.

4.1. Gaur egungo zein iraganeko beste gizarte eta kultura batzuetako ohituren, sinesmenen eta bizimoduen onespena.4.2. Besteen ohitura, sinesmen eta bizimoduekiko tolerantzia eta begirunea, eta beste gizarte edo kulturetako pertsonen eta taldeen aurkako edozein diskriminazioren gaitzespena.

Zientzia, kultura eta artea


(Historiari buruzko ezagutzen hastapenak, Aldaketak eta jarraitasuna, Industriaurreko gizarte historikoak, gure garaiko gizarte historikoak, Kultura-sistema eta kulturak, Kultura-hizkuntzak eta komunikazioa)

Kontzeptuak

1. Zientzia, kultura eta artea XVI. mendean.1.1. Pentsaera humanista: ezaugarri nagusiak.

— Pentsalari humanista nagusiak.1.2. Zientzia eta aurkikuntza berriak.1.3. Errenazimentuko artea: ezaugarri nagusiak.

— Artista eta lan garrantzitsuak.— Errenazimentua Espainian.

3. Zientzia, kultura eta artea XVII. mendean.3.1. Zientzia modernoa.3.2. Barrokoa: ezaugarri nagusiak.

— Artista eta lan garrantzitsuak.3.3. Espainiako Urrezko Mendea: literaturaren eta artearen loraldia. Zientziaren atzerapena.3.4. Barrokoa Espainian: artistak eta lan garrantzitsuak.

4. Kultura eta artea XVIII. mendean. 4.1. Ilustratuen arnasa berria kulturan, Europan eta Espainian.4.2. Neoklasizismoa.

— Ezaugarri nagusiak.— Artista eta lan garrantzitsuak.

4.3. Neoklasizismoa Espainian.4.4. Ilustrazioa Euskal Herrian: Euskalerriaren Adiskideen Elkartea.

5. Kultura eta artea XIX. mendean.5.1. Mugimendu artistiko nagusiak: erromantizismoa, errealismoa,

inpresionismoa. — Artista eta lan garrantzitsuak.

5.2. XIX. mendeko arkitektura.5.2. XIX. mendeko zientzia. Aurkikuntza nagusiak.5.3. XIX. mendeko artea eta kultura Espainian.

— Mugimendu eta artista nagusiak. Goya.6. Kultura eta artea XX. mendearen lehen erdialdean.

6.1. Ildo ideologiko berriak.


6.2. Arte-adierazpideak: abangoardiak. — Ezaugarri nagusiak.— Artista eta lan garrantzitsuak.

6.3. Teknikaren eta zientziaren aurrerapenak.6.4. Kultura eta artea Espainian: Zilarrezko Aroa.

— 1898, 1914 eta 1927ko belaunaldiak.— Abangoardiak Espainian.

7. Kultura eta artea XX. mendearen bigarren erdialdean. 7.1. Teknikaren eta zientziaren aurrerapenak.

— Espazioaren konkista.— Informatikaren iraultza.— Medikuntzaren aurrerapenak.

7.2. Abangoardia artistiko berriak.— Ezaugarri nagusiak.— Teknikaren eta zientziaren aurrerapenak.

7.3. Kultura eta artea Espainian XX. mendearen bigarren erdialdean.

Prozedurak

1. Artelanen azterketa, beren garaiko gizartearekin erlazionatuz eta elkarrekin zein beste garai batzuetako artelanekin alderatuz.

1.1. Garai historiko bakoitzeko artelan nagusien hautaketa.1.2. Ezaugarri nagusien deskribapena.1.3. Garai historikoarekiko erlazioaren ezarpena eta orduko gizarteari buruzko hipotesien formulazioa.1.4. Ezarritako erlazioaren justifikazioa eta ondorioen azalpena.

2. Aro Modernoko eta Aro Garaikideko pertsona eta taldeen ekintza, sinesmen, ohitura, ezagutz zientifiko eta tekniko eta abarren azalpena, inguruabar pertsonalak eta pentsamolde kolektiboak aintzat harturik.

2.1. Informazioaren bilketa, iturri desberdinak erabiliz eta eguneroko objektuei eta testigantza idatziei arreta berezia eginez.

2.2. Garai horretako pentsamoldearen eta gizarteko balioen ikerketa, horren bidez orduko gizabanakoen pentsamoldea ulertzeko.

2.3. Aztertutako gizarteko pertsona eta taldeen jokabidea eta ekintzak azaltzeko hipotesien formulazioa.


Jarrerak1. Denboran zein espazioan urrun ditugun gizarteen adierazpide artistiko eta kulturalak ezagutzeko interesa.

1.1. Beste garai batzuetako gizarteen elementu artistiko eta kulturalak ezagutzeko gogoa.1.2. Iraganeko adierazpide artistiko eta kulturalekiko begirunea.

2. Gure ondare historiko-artistikoaren aniztasun eta aberastasunaren balioespena, errespetua eta gozamena, eta ondare hori babestu eta kontserbatzearen aldeko jarrera.

2.1. Ondare kultural eta artistikoaren balioespena, norbanakoaren nahiz komunitatearen nortasuna osatzen duen elementua eta kultura-adierazpidea baita.2.2. Ondare historiko-artistikoa babestu eta kontserbatzearen aldeko jarrera.

3. Beste gizarte eta kultura batzuen adirazpide artistikoen eta teknikoen balioespena eta haiekiko begirunea.

3.1. Beste gizarte eta kultura batzuen adierazpide artistikoak ezagutzeko interesa.

3.2. Beste gizarte batzuen kultura-ondarearekiko begirunea.


EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia arloko ebaluazio-irizpideak lantzean, Giltza argitaletxeak ondoko dekretua izan du kontuan: 213/1994 DEKRETUA, ekainaren 21ekoa, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerkuntza Sailarena, Euskal Autonomia Erkidegoko Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren curriculuma ezartzen duena.

1. Euskal Herriko, Espainiako eta mundu osoko ingurune natural nagusiak osatzen dituzten ezaugarri fisiko nabarmenenak (klima, erliebea, landaretza, ura) identifikatzea eta kokatzea, giza jarduerak eremu horietan eragindako paisaia geografikoen adibide batzuk aztertuz (nekazaritza-ustiaketa, turismoaren garapena, komunikabide-sareen trazadura...). Irizpide horren bidez, ikasleak Euskal Herriko, Espainiako eta munduko ingurune natural nagusiak ezagutzen dituzten eta kokatzeko gai ote diren ikusi nahi da (Euskal Herrian eta Espainian: ozeanikoa, mediterraneoa —dituen aldagai eta guzti—, eta mendialdekoa; munduan: intertropikalak, epelak, polarrak eta mendialdekoak). Horretaz gain, ingurune horien ezaugarrien berri ote duten eta gizakien eraginarekin etengabe elkarreraginean daudela dakiten behatu nahi da. Horretarako, alde batetik, inguruneak gizakioi eskaintzen dizkigun baldintza eta ahalbideen adibideak aztertu beharko dira, eta bestetik, giza jarduerek ingurune fisikoan eragiten dituzten aldaketak behatu. Are sakonago ikusi beharko dira Euskal Herriko eta Espainiako kasuak, bide batez, bertako paisaia ugariak aztertzeko modua izango baita horrela.

2. Planetako hainbat aldetan giza jardueren ondorioz ingurugiroan sortutako eta arazo larrienak aztertzea (baliabideen gehiegizko ustiapena, hirietako eta industrietako hondakinak, obra publikoak,...) eta horiek dakartzaten arriskuak ebaluatzea. Irizpide horien bidez, ikasleak gizakiok, zuzenean nahiz zeharka eta epe laburrera nahiz luzera, ingurune fisikoan eragiten ditugun ondorioak identifikatzeko gauza ote diren argitu nahi da. Horretaz gain, inplikaturiko talde sozialen artean gatazkak eta interesak aztertzeko eta eztabaidatzeko gaitasuna ebaluatu nahi da, eta baita ere ingurugiro alorreko oreka ezak saihestu edo konpontzeko proposatutako neurriak egokiak diren ala ez. 3. Euskal Autonomia Erkidegoko, Espainiako eta munduko hazkunde demografikoaren eta populazio-banaketaren ereduak erabiltzea migrazio-joeren zenbait adibide esanguratsu aztertzeko eta munduko alde batzuetan dagoen gehigizko populazioa edo beste zenbaitetan nabari den zahartze-joera direla eta sortutako arazoak ikertzeko. Irizpide horren bitartez, ikasleek populazioa eremu desberdinetan nola banatzen den ote dakiten eta hazkuntza demografikoaren ereduak ezagutzen ote dituzten ikusi nahi da, eta, halaber, ezagutza horiek egun dagoen zenbait arazo, kontraste eta perspektiba azaltzeko erabiltzeko gai ote diren argitu. 4. Alde batetik, hiri jakin bateko eta horren inguruko lurzoruek izan ohi dituzten erabilera desberdinak identifikatzea, espazioaren bereizketa funtzionalaren eta hierarkizazio sozialaren ondorio gisa aztertuz. Bestetik, Garatutako eta azpigaratutako lurraldeetako hirietako egoerak erkatzea. Irizpide horren bidez, ikasleek, mota


guztietako informazio egokiak hartuta, hirietako auzo edo eremu jakin batzuek duten eginkizuna (finantza-guneak, zerbitzu-guneak, industrialdeak,...), hirien morfologia eta historian zehar izandako aldaketak eta hiri lurzoruaren hierarkizazio edo banaketa (gizarte-maila desberdinetako herritarrentzako bizilekuak) identifikatzen ote dituzten ebaluatu nahi da. 5. Euskal Herriko hiri-hierarkia eta komunikazio- nahiz garraio-ardatz nagusiak non kokatzen diren ikustea, espazioaren antolaketa ekonomiko eta politikoa gauzatzeko tresna eta eskualdeen arteko kontrasteen erakusgarri direla kontuan hartuz. Irizpide horren bidez, ikasleek hiriaren egituraren berri ote duten eta Euskal Herriko eta Espainiako garraio-sare nagusiak ezagutzen dituzten ebaluatu nahi da, eta baita bertan zeregin eta garrantzia aldetik oso desberdinak diren eskualdeak daudela ote dakiten ere. 6. Munduan dauden nekazaritza-ustiapenerako sistema nagusiak bereiztea, horien adibideak jartzea eta non kokatzen diren adieraztea, eta, gainera, informazio hori azpigaratutako herrietako elikagai-urritasuna edo Euskal Herriko, Espainiako eta Europako nekazaritzaren arazo batzuk aztertzeko erabiltzea. Irizpide horren bidez, ikasleek nekazaritza-sistema berrien ezagurriak eta nekazaritzan aplikatutako industria-teknika berriak ezagutzen ote dituzten ebaluatu nahi da. Era berean, nekazaritzaren egungo egoera eta Euskal Herriko nahiz Espainiako nekazaritzak Europar Batasunak jarritako baldintzetara moldatzeko dituzten arazoak azaltzeko kontzeptu horiek erabiltzen dituzten ala ez ikusi nahi da. 7. Euskal Herriko, Espainiako eta munduko industria-gune, lehen gaien ekoizpen-gune eta energia-gune nagusiak kokatzea eta hirugarren sektoreko jarduerak hartzen ari diren indarra azaltzea, garatutako eta azpigaratutako herrialdeen artean produktu horiek direla eta dauden salerosketa-harremanak aztertuz. Irizpide horren bitartez, ikasleek industria-jarduerak eta hirugarren sektoreko jarduerak bereizten ote dituzten ikusi nahi da. Horretaz gain, Euskal Herriko, Espainiako eta munduko industria-gune, lehengaien ekoizpen-gune eta energia-gune garrantzitsuenak non dauden dakiten ala ez argitu nahi da, eta baita horrek garatutako eta azpigaratutako herrialdeen trukeetan duen eraginarekin erlazionatzeko gai ote diren ere. 8. Euskal Herriko eskualdeak, Espainiako autonomia-erkidegoak eta Europako estatuak ezagutzea eta kokatzea, eta halaber, mundu osoko herrialde eta eremu geoekonomiko nagusiak zein diren erakustea, lurralde horietako garapen-mailen artean dauden desberdinatsunei buruzko adibideak azalduz. Irizpide horren bidez, mapetan Euskal Herriko eskualdeak, Espainiako autonomia-erkidegoak, Europako estatuak eta munduko herrialde nahiz eremu geoekonomiko nagusiak kokatzeko gai ote diren ebaluatu nahi da. Era berean, Euskal Herria, Espainiako beste autonomia-erkidegoak eta Europako estatuak elkarren artean bereizten dituzten ezaugarriak (batez ere demografiari eta ekonomiari dagozkionak) aztertzeko eta garatutako herrialdeen eta azpigaratutakoen artean dauden aldeak azaltzeko gai ote diren argitu nahi da. 9. Ekonomian eragina duten agente, erakunde eta sistema nagusiak eta elkarren artean gero eta menpekotasun handiagoa eskatzen duen nazioarteko ekonomiaren barruan dituzten eginkizunak identifikatzea, ezagutza horiek egungo gizarteak jasaten dituen arazo eta errealitate batzuen azterketan eta balorazioan erabili ahal izateko


ondoren. Irizpide horren bitartez, ikasleek ekonomiaren funtzioamenduaren berri ote duten ebaluatu nahi da; horretarako, ekonomiari eragiten dioten agente (ekoizpen- eta kontsumo-unitateak, alor publikoa) eta erakundeek (merkatua, dirua, erregulazio- eta kontrol-organismoak) duten zereginaren berri dakiten ala ez behatzen da; izan ere, zuzenean eragiten dieten arazo ekonomiko batzuk, hala nola inflazioa, bizitzaren kostua, lan-merkatua, langabezia, kontsumoa edo publizitatea, besteak beste, aztertzeko gai ote diren ikus daiteke horrela. 10. Gure gizartean lan-banaketa handia dagoela konturatzea, aztertzea eta baloratzea, teknikaren eta gizartearen ikuspegia kontuan hartuta, eta, gainera, egun agertzen zaizkigun arazo sozioekonomikoak aztertzeko eta baloratzeko orduan ezagutza horiek erabiltzea. Irizpide horren bitartez, ikasleek lanaren banaketa tekniko eta sozialak gizartearen egituran duten garrantziaz jabetzen ote diren ikusi nahi da. Horretaz gain, ezagutza horrek inguruko arazo eta gatazka sozioekonomikoak ulertzeko modua ematen ote dien ebaluatu nahi da. 11. Historiako aroetan giza bizitzaren ezaugarriren batek (eguneroko bizitzaren ezaugarriek, bizitza materialaren baldintzak, antolaketa politikoak, ohitura eta sinismenek,...) jasan duen bilakaera grafikoen bidez sailkatzea eta azaltzea, bilakaera horretan gertatu izan diren aldaketa nagusien berri emanez. Irizpide horren bidez, ikasleek bilakaera-prozesu luze bat grafiko, ardatz, taula, friso kronologiko eta abarren bidez irudikatzeko gai ote diren ebaluatu nahi da, eta prozesu horren barruan iraupen laburreko aldiak edo gertakariak bereizteko gai ote diren, beharrezko proportzioak gordetzen dituzten eta Kristo aurreko eta ondorengo aldiak ongi azaltzen dituzten argitu. 12. Aro Modernoaren aurreko garai historikoek eman dituzten zibilizazio eta gizarte behinenak kronologikoki identifikatzea, eta horiei buruzko oinarrizko ezagutza erabiltzea gizarte horietako aztarna materialak nahiz ikusizkoak ulertzeko. Era berean, Euskal Herrian eta Espainian garai hartan izandako gizarte eta kulturak identifikatzea eta kokatzea, ondare historikoan utzi dizkiguten ekarpen anitz aberatsetariko batzuk aztertuz. Irizpide horren bidez zenbait gauza ebaluatu nahi da, hala nola ikasleek munduan, Espainian eta Euskal Herrian izan diren gizarte eta kultura nagusiak kronologikoki ongi kokatzeko gai ote diren, eta halaber, gizarte eta kultura horien oinarrizko ezaugarriak identifikatzeko, bat edo bat sakon aztertzeko eta Euskal Herriko eta Espainiako herrietako ondare historiko, artistiko, linguistiko eta instituzionalaren aniztasuna onartzeko gai ote diren ere. 13. Antzinako Erregimeneko gizarteak zituen ezaugarri nagusiak identifikatzea, testuinguru horretan Euskal Herriko eta Espainiako historiak izan dituen gertakari aipagarrrienetarikoak (Ameriketako kolonizazioa, Espainiako monarkiak, Europan izan zuen presentzia, Estatu zentralista eraikitzeak sortu zituen arazoak, etab.) azalduz. Irizpide horren bitartez, ikasleek Euskal Herriko eta Espainiako historiako zati hori ongi ezagutzen dutela bermatu nahi da, orduko ezaugarri nagusiak azalduz bermatu ere. Horretaz gain, kasu horiek aztertuta, garai hartako Europako gizartea nolakoa zen erakutsi nahi zaie. 14. Industria Iraultzaren eta iraultza liberal-burgesaren ezaugarri nagusiak identifikatzea eta, adibide egokien bitartez, gizarteak orokorrean azken bi mende


hauetan izan dituen aldaketa handiak aipatzea. Irizpide horren bitartez, ikasleek Industria Iraultzak eta iraultza liberal-burgesak gizartean eta pertsonen bizi-baldintzetan eragin zituzten aldaketa handien ezaugarri nagusiak ezagutzen ote dituzten ebaluatu nahi da. Zenbait kasu zehatz aztertuta, aurrerapena kritikoki aztertzen hasi ote diren eta badaezpadako lorpen batzuen ondorio negatiboak ulertzen ote dituzten baloratuko da. 15. II. Errepublikatik gaurko egunera bitartean Euskal Herriko eta Espainiako gizarteak izandako aldaketa nagusiak (demografian, gizartean, ekonomian, politikan eta ideologian) deskribatzea, elkarren arteko eraginak azalduz. Irizpide horren bitartez, ikasleek Euskal Herriko eta Espainiako gizarteetan azken hirurogei urteotan izandako aldaketak ulertzen ote dituzten ebaluatu nahi da. Horretarako, bertako historiako lau aldi nagusiak aztertuko dira, II. Errepublika, Gerra Zibila, Frankismoa, eta Demokrazia, alegia. Era berean, irizpide horrek aldaketa soziopolitikoak aztertzeko modua ematen du, demokraziarako trantsizioa ikertuz, hain zuzen ere. 16. Mende honetan mundu osoan zehar gertatutako aldaketa eta gatazka nagusiak bereiztea eta noiz eta non izan diren kokatzen jakitea eta, halaber, ezagutza horiek nazioartean egun dauden arazo nagusienetariko batzuk ulertzeko aplikatzea. Irizpide horren bidez, ikasleek XX. mendean izandako nazioarteko gertakari nagusiak globalki ezagutzea nahi da (iraultza sozialistak, mundu-gerrak eta kolonien independentzia, besteak beste), egungo egoera hobeto ulertu ahal izateko. Alde horretatik, interesgarria da ikasleak, goian aipatutako gertakariak kontuan hartuta, gaur egun nazioartean dauden arazo batzuk interpretatzeko gai ote diren aztertzea. 17. Historiako gizarte eta garai nagusietan egindako artelanak, ezaugarri berdintsuak dituztenak, kronologikoki kokatzea eta alderatzea, elkarren artean dituzten antzekotasunak eta aldeak azalduz. Irizpide horren bidez, artearen historiako garai nagusiak kronologikoki kokatzeko gauza ote diren eta orduko artelanen ezaugarri nagusiak ezagutzen ote dituzten ebaluatu nahi da. 18. Espainiako Konstituzioan eta Gernikako Estatutuan jasota dauden oinarrizko printzipio eta erakunde demokratikoak ezagutzea eta ezagutza hori eguneroko bizitzako gertakariak edo indar publikoen zenbait jarduerei buruzko iritzia emateko eta eztabaidatzeko erabiltzea. Irizpide horren bitartez, gizarte demokratikoen oinarri diren printzipioak zenbaiteraino ezagutzen dituzten ebaluatu nahi da, estatutuan nahiz konstituzioan azaltzen diren aginduak aztertuz ebaluatu ere. Lortu nahi dena ez da ikasleek teoria ezagutzea, baizik eta eskuratutako ezagutzak errealitateari aplikatzea, hau da, ikuspegi hori kontuan hartu eta gure eguneroko jokabideak aztertzen saiatzea. 19. Euskal Herriak eta Espainiak Europar Batasunaren barruan eta Latinoamerikako herrialdeen elkartean duten zeregina aztertzea eta bertako oinarrizko erakundeak identifikatzea, egun kalean dagoen zenbait gertakari ulertu ahal izateko. Ebaluaziorako irizpide horren bitartez, ikasleek lotura estuena duten nazioarteko harremanen esparruak —Europa eta Latinoamerika, alegia— ezagutzen dituztela bermatu nahi da. Nazioarteko erakunde horiek eta Euskal Autonomia Erkidegoak eta Espainiak bertan duten egitekoaren jakinaren gainean egonda. Arlo horretako egungo gertakariak aztertzeko gauza izatea lortu nahi da azken batean.


20. Komunikabideen informazioak aztertuz, alderatuz eta integratuz, gaur egun nazioartean garrantzi handia duten potentzien arteko interesak eta egoera politiko, ekonomiko zein ideologikoak identifikatzea (Iparra-Hegoa harremanak, nazio-estatuen gatazkak). Irizpide horren bidez, ikasleek, komunikabide nagusien informazioa kritikoki erabiliz, nazioarteko politikan gertatu ohi diren gertakari esanguratsuak baldintzatzen dituzten interes konplexuak (politikoak, ekonomikoak, ideologikoak eta geoestrategikoak) aztertzeko gai ote diren ebaluatu nahi da. 21. Gaur egun bizitzan ikusten diren arazoei (bazterkeria, indarkeria, gazteen arazoak, etab.) buruzko txostenak egitea, gai horiei buruzko eztabaidetan parte hartzea eta irtenbideren bat topatzeko hainbat aukera aztertzea, komunikabideek emandako informazioak erabiliz eta iritziak ematean elkartasunez eta tolerantziaz jokatuz. Irizpide horrek helburu nagusi bat du, hots, ikasleek egunero ikusten dituzten gizarte-arazoez ohartzea, hala nola, giza talde baztertu batzuk daudela, sexua, arraza edo eta gizarte-maila dela-eta bereizkeriaz jokatu ohi dela, eta zenbait gaztek arazo larriak bizi dituela. Bestalde, arazo horien aurrean, elkartasunez eta tolerantziaz jokatzen duten edo eskuratutako informazioarekin kritikoak ote diren ere behatu nahi da. 22. Gurearekin zerikusirik ez duen industriaurreko gizarte historiko nahiz gaur egungo bat hartu eta bertako gizarte-antolakuntzako alderdi batzuk, ahaidetza-sistema, teknikaren garapen-maila eta sinesmen nagusiak, adibidez, aditzera ematea, gizarte horietan ere balio handiko lorpen ugari erdietsi direla onartuz. Irizpide horren bitartez, ikasleek hurbileko nahiz urrutiko kultura jakin bat aztertzeko eta ulertzeko gai ote diren ebaluatu nahi da; horretarako, elkarren arteko lotura handia duten elementu batzuk aintzat hartu eta, kultura hori aztertzeko gauza diren ala ez behatuko da. 23. Gure gizartean eguneroko garapen zientifikoak eta teknikoak duten eragina identifikatzea, aztertzea eta baloratzea —batik bat informazioaren mundukoa— politikan, ekonomian eta kultura, sortzen dituzten ondorioak aztertuz eta baloratuz. Irizpide horren bitartez, ikasleak aldaketa eta aurrerapen zientifiko eta treknologikoek politikan, ekonomian, kulturan, ideologian eta osasungintzan izan duten eragina aztertzeko eta baloratzeko gai ote diren ebaluatu nahi da. Alde horretatik, garrantzi izugarria ematen zaio ikasleek informazio- nahiz komunikazio-teknologia berriak kontuan hartzeari. 24. Mende honetan artearen arloan izandako joera eta abangoardien ezaugarriak antzematea eta deskribatzea. Irizpide horren bidez, XX. mendean artean izandako aldaketa izugarrien kausak ulertu ote dituzten jakin nahi da. Era berean, izandako joera eta esplorazio ugariak mende honen ezaugarritzat jotzen ote dituzten eta, gustu kontuak alde batera utzita, joera eta abangoardia horiek egindako ekarpenak baloratzen ote dituzten ikusi nahi da. 25. Aurretik aztertu gabeko arazoren bat hartu eta, askotariko informazio-iturrietatik (idatzizko dokumentuetatik, objektu materialetatik, irudietatik, artelanetatik, mapetatik eta abarretatik) informazio esplizitu eta inplizitua ateratzea, eta bertan azaltzen diren datuak eta aburuak bereiztea. Irizpide horren bitartez, ikasleek informazio-iturriak aztertzeko trebetasuna eskuratu ote duten ebaluatu nahi da, eta baita informazioa kritikoki aztertzeko gauza ote diren ere, informatzaileak emandako datuak eta iritzi pertsonalak bereizteko gai ote diren, alegia. Gaitasun horiek eskuratu dituzten ebaluatu


ahal izateko, ordea, aztertu beharreko gaia aurretik ikusi gabeko bat izan beharko da, aldez aurreko ezagutzen kausaz okerrak agertuko baitira bestela. 26. Mapa topografikoak lurraldeari buruzko informazioa eskuratzeko azterketa-tresna gisa erabiltzea, eta askotariko grafiko motak (linealak, barra grafikoak, sektore grafikoak, etab.) nahiz gai desberdinei buruzko mapak interpretatzea eta lantzea, informazioak adierazteko bide gisa. Ebaluazio-irizpide horren bitartez, ikasleek tresna grafiko eta kartografikoak ongi erabiltzen dituztenetz ikusi nahi da; hau da, informazioa lortzeko eta lurralde jakin baten ezaugarriak aztertzeko, mapa topografikoak irakurtzeko eta erabiltzeko gauza ote diren eta, oro har, komunikabideetan azaltzen direnen antzeko grafikoak nahiz gai jakinei buruzko mapak irakurtzeko eta egiteko gai ote diren. 27. Alde batetik, irakaslearen laguntzaz, ikerlan errazen batean herriko gertakari edo gairen bat deskribatzea, miaketa zuzeneko lanak (landa-lanak, inkestak, elkarrizketak, prentsako informazioak bilatzea eta kontsultatzea, lehen mailako iturriak bilatzea, etab.) eta informazio osagarria erabiliz. Eta bestetik, ikerlanaren emaitzak modu egokian azaltzea. Irizpide horren bitartez, ikasleak ikerlan txiki bat planteatzeko eta ongi egiteko gai ote diren ebaluatu nahi da. Kasu honetan garrantzitsuena zera da, ikerlanean sakon eta zorrotz jardutea, ez gai bereziki interesgarria hartzea. Lana egiteko, miaketa zuzenean oinarritu beharko dute ikasleek, ez da nahikoa izango bibliografia kontsultatzea, urrats hori ere aski garrantzitsua den arren. 28. Gizakiok egungo munduak dakarzkigun dilema moralen aurrean bizitzan izan ohi ditugun ereduen eta jokaeren elementuak antzematea. Irizpide horren bidez, ikasleek zenbait doktrina moralek —esaterako, erlijiosoek eta filosofikoek— proposatutako bizi-ereduak edo bertako elementu batzuk gure garaiko aniztasun ideologiko eta axiologikoan daudela ote dakiten ikusi nahi da eta, halaber, eredu horiek bizitza publiko zein pribatuan, arazo moralei buruzko aurkako jarreretan ere agertzen direla konturatzen ote diren ebaluatu.

Giltza argitaletxeak, ebaluazio-irizpide horiek aintzat hartuta, honela garatu eta antolatu ditu mailaka:

1. maila1. Lur planeta ezagutzea: forma, dimentsioak eta bizia ahalbidetzen duten funtsezko baldintzak.2. Lurraren askotariko argazkiak eta beste irudikapen batzuk erabiltzea. Mapetan leku eta espazio zehatzak kokatzea. Kontinente-plaken, ozeanoen eta estatuen banaketa ezagutzea. Orientatzea eta distantziak kalkulatzea. Krokisak eta grafikoak egitea.

3. Ezaugarri fisiko nagusiak identifikatzea eta kokatzea: erliebea, klima, urak eta planetako natura-ingurune nagusietako elementu biogeografikoak, batez ere Europakoak, Iberiar Penintsulakoak eta Euskal Herrikoak.4. Ingurune motak bereiztea, giza jarduerek bertan eragin ditzaketen aldaketen arabera.


5. Hominizazio-prozesua eta, idazkera asmatu aurretik, kulturak izandako bilakaera ulertu, eta Neolitoko iraultzak eragindako aldaketa handiak aztertzea.6. Historiako lehen zibilizazioen ezaugarri nagusiak ezagutu, eta Greziako zibilizazioaren berezitasunak eta Mendebaldeko zibilizazioari egin zizkion ekarpenak identifikatzea.7. Erromako zibilizazioaren ezaugarriak ezagutzea. Antzinaroan Iberiar Penintsulan eta, bereziki, Euskal Herrian izandako kulturak bereizi eta denboran zein espazioan kokatzea. Erromanizazioak izandako garrantzia eta utzitako ondarea balioestea.8. Bisigodoen garaiari buruzko oinarrizko eskema egitea, erromatarren garaiaren eta Erdi Aroaren arteko zubitzat hartuta.9. Hainbat dokumentu motatatik (testuak, grafikoak, mapak, artelanak...) informazio garrantzitsua ateratzea eta, irakaslearen laguntzaz, datu objektiboak eta interpretazioak bereiztea.10. Gizakien eta ingurumenaren arteko desorekak zuzentzeko neurriak hartzearen alde egitea.11. Geografiaren edo historiaren inguruko gaiei buruz jardutean zehaztasun kritiko eta zientifikoa erakutsi eta besteen iritziak errespetatzea.12. Talde-lanetan gogotsu parte hartzea, besteekin elkarlanean, nork bere erantzukizuna onartuz eta besteen lana eta iritziak errespetatuz.

2. maila

1. Munduko biztanleriaren banaketa ezagutzea, eskualdeak eta estatuak biztanleriaren dentsitatearen, dinamikaren eta egituraren arabera bereiziz. Gehiegizko populazio, migrazio eta biztanleria zahartu kontzeptuak hainbat mailatan aplikatzea.2. Adibide zehatzak aztertuz, ekonomia-jardueraren funtzionamendua, oinarrizko tresnak eta eragileak ezagutu eta bereiztea. Sistema ekonomiko nagusien bereizgarriak ezagutzea, batez ere Espainiako Estatuko eta Euskal Herriko ekonomia-jardueraren alderdi geografikoak.3. Lanaren banaketa tekniko eta soziala eta haren ondorio sozioekonomikoak identifikatu, aztertu eta balioztatzea. Gizartearen eta lan-munduaren antolamendua ezagutzea, batez ere Europakoa, Euskal Herrikoa eta Espainiako Estatukoa.4. Munduko estatuak identifikatu eta kokatzea. Euskal Autonomia Erkidegoaren eta Espainiako Estatuaren antolakuntza politiko-administratiboaz jabetu, eta Espainiako zein Europar Batasuneko mapa politikoa ezagutzea.5. Mediterraneoko munduaren batasuna hausteak eta hiru zibilizazio-eredu sortzeak (bizantziarra, islamiarra eta kristau latindarra) izandako garrantzia nabarmentzea.6. Europa feudalaren ezaugarri sozioekonomiko, politiko eta ideologikoak identifikatu eta deskribatzea, eta Estatu modernoa agertu arte izandako bilakaera ezagutzea.


7. Al-Andalusko garai historikoak ezagutu, eta ondare kultural eta artistikoa balioestea.8. Erdi Aroan Iberiar Penintsulan elkarren jarraian edo aldi berean izandako unitate politikoak bereizi, eta denboran zein espazioan kokatzea, haien ezaugarri komunak eta berezitasunak aztertuz.9. Erdi Aroko kulturaren garrantziaz eta gure ondare historiko-artistikoari egindako ekarpen oparoaz ohartzea.10. Grafikoak eta gaikako mapa soilak interpretatu eta egitea, horretarako urratsei eta arauei jarraiki.11. Askotariko dokumentuetatik informazio garrantzitsua atera, egiaztatu eta, irakaslearen laguntzaz, datu objektiboak interpretazioetatik bereiztea.12. Aberastasunaren banaketak munduan eragindako desberdintasun eta bidegabekeriekiko jarrera kritikoa agertzea.13. Iraganeko eta kanpoko kulturen bizimoduak, sinesmenak eta iritziak ezagutzeko interesa erakutsi eta haiekiko begirunea agertzea.14. Talde-lanetan gogoz parte hartzea, besteekin elkarlanean, nork bere erantzukizuna onartuz eta besteen lan eta iritziak errespetatuz.

3. maila

1. Gai geografikoei buruzko informazio garrantzitsuak lortu eta erabiltzea, askotariko iturri gero eta konplexuagoetatik. Informazioak erlazionatu, balioztatu eta konbinatzea, gizarteko egoerak azaltzeko. Oharrak hartzeko, iturri idatziak kontsultatzeko eta datu-base errazak erabiltzeko autonomia lortzea, informazioaren teknologien bidez.2. Bakarka edo taldeka arloko gaiei buruzko lan errazak eta ahozko azalpenak egitea, arloko hiztegia eta zuzentasun formal egokia erabiliz.3. Hainbat motatako mapak, krokisak, grafikoak eta taula estatistikoak egokiro erabili, interpretatu eta egitea, informazio-iturri gisa eta azterketarako zein laburpenerako bitarteko gisa erabiliz.4. Inguruko ezaugarri geografikoak ezagutu, identifikatu eta balioztatzea, natura-inguruaren eta giza jardueren arteko elkarreraginen ondorio gisa.5. Eremu geografikoen sorreran eta antolakuntzan gizarteen eta ingurunearen artean gertatutako elkarreraginak azaltzea. Motak bereiztea, giza jardunaren maila eta izaeraren arabera, eta ingurumenean duen eragina balioztatzea.6. Natura-baliabideen mota nagusiak bereizi, eta munduan duten banaketa ezagutzea. Gizartearentzat duten garrantzia balioetsi, eta zentzuz ustiatu behar direla ulertzea. Giza jarduerek ingurumenean duten eragina hauteman eta deskribatzea, batez ere Europan, Euskal Autonomia Erkidegoan eta Espainiako Estatuan. Ingurumena zaintzearen aldeko jarrerak ezagutu eta ingurunearekiko interesa eta begirunea erakustea.


7. Landaren, industriaren, merkataritzaren eta turismoaren eremuak eta haien banaketa ezagutzea. Garraioen eta komunikazioen ardatz nagusiak eta truke-fluxuak kokatzea.8. Hiriaren egitura azaltzea. Hiriek lurraldea nola egituratzen duten jakitea. Hiriko bizimoduaren alde onak eta txarrak balioztatzea.9. Espainiako Estatuko geografiaren ezaugarri komunak eta desberdinak alderatzea. Espainiako Estatuaren eta, bereziki, Euskal Autonomia Erkidegoaren antolakuntza politiko-administratiboa identifikatu eta azaltzea. Estatuaren egitura autonomikoa eta autonomia-erkidegoen aniztasuna azaldu eta balioztatzea. Lurralde-desorekak aztertzea.10. Munduko eremu geopolitiko, ekonomiko eta kulturalak identifikatu eta kokatzea. Estatu garrantzitsu batzuen ezaugarri geografikoak aztertzea. Europar Batasuneko geografiaren ezaugarriak eta aniztasuna ezagutzea. Espainiako Estatuak Europar Batasunean sartzeak ekarritako ondorioak aztertzea. Espainiako Estatuak mundu-sisteman duen egoera azaltzea.11. Gaurko munduko arazo nagusiak identifikatu eta geografikoki aztertzea.12. Gaurko munduko gizarte-arazoen aurrean sentiberatasuna erakutsi, txostenak eginez eta eztabaidetan parte hartuz norberaren iritzia eman, eta arazoen balizko konponbideetan esku hartzea.13. Gatazkak konpontzeko elkarrizketaren aldeko jarrera izatea, erabakiak adostasunez hartzeko, egitateak ikertuz, arazoa mugatuz, kausak aztertuz eta konponbiderik onena bilatuz.14. Giza jardunak natura-ingurunean dituen ondorioak balioztatzea, deforestazioari, kutsadurari, ozono-geruzaren hondamenari eta bestelako ingurumen-arazoei gogoz aurre egin behar baitzaie.

4. maila

1. Aro Modernoan izandako pentsamolde-aldaketak aztertu eta, zehazki, Errenazimenduaren eta Erreformaren oinarrizko ezaugarriak deskribatzea.2. Aro Modernoan izandako aldaketa ekonomiko eta sozialak ezagutzea.3. Estatu modernoaren sorrerako eta bilakaerako une nagusiak bereizi eta hispaniar monarkiako gertakaririk adierazgarrienak aipatzea.4. Mundu ezaguna handitzeak izandako garrantzia balioestea, Iberiar Penintsulako herrien protagonismoa nabarmenduz.5. XVIII. mendean gertatutako aldaketak aztertzea, batik bat borboitarren erreformismoak Espainian eta Amerikan izandako ondorioei erreparatuz.6. Antzinako Erregimenaren krisia eta iraultza liberalak eragindako aldaketa politikoak bereizi eta Espainian zein Euskal Herrian izandako ondorioak ezagutzea.


7. Industria Iraultzak ekarritako aldaketa sozioekonomikoak ulertzea. Inperialismoaren garaian Europak izandako protagonismoa, haren ondorioak eta gainbehera azaltzen dituzten gertakari nagusiak ezagutzea.8. XIX. mendeko aldaketa handiak sustatu zituzten joera ideologikoak ezagutzea.

9. XX. mendearen lehen erdialdeko gatazken ezaugarriak ezagutu eta haien arteko loturak aipatzea, gure herrialdeko historiarekin erlazionatuz.10. Bigarren Mundu Gerraren osteko gertakari nagusiak eta aldaketa handien ezaugarriak ezagutzea, batez ere Espainiako Estatuarekin eta Euskal Herriarekin zerikusia dutenak.11. Europaren eraikuntzak eta Espainiako Estatuak prozesu horretan parte hartu izanak izandako garrantzia nabarmentzea.12. Espainiako gaur egungo konstituziotik eta Gernikako Estatututik sortutako oinarrizko erakundeak eta printzipioak ulertzea. Biak trantsizioaren prozesuan kokatzea, bizitza publikoan eta Estatuaren lurralde-egituran izandako eragina nabarmenduz.13. Aro Modernoko eta Aro Garaikideko joera artistiko nagusiak ezagutzea.14. Lehen mailako eta bigarren mailako zenbait iturri aztertuz informazio historikoa lortzea, datuak egiaztatuz eta zehaztasun kritiko eta objektiboz interpretatuz.15. Aldaketa-prozesu historikoak ulertu eta interpretatzea, kausak eta ondorioak aztertuz.16. Hainbat iturritako informazioa laburbildu eta antolatzea, eskemak, laburpenak, taulak, grafikoak eta zientzia historikoen beste baliabide batzuk erabiliz.17. Iraganeko eta kanpoko herri eta kulturak ezagutzeko interesa erakutsi eta haiekiko begirunea eta onespena agertzea.


5. CURRICULUM-MATERIALAK

Curriculumari jarraiki honako materialak argitaratu dira irakasle eta ikasleentzat: Ikaslearen liburua, koadernoarekin batera, eta Baliabideen karpeta.

Ikaslearen liburuak ondoko atalak ditu: Liburuaren egitura eta antolaera aurkezteko orrialde bikoitza Gai-multzoak aurkezteko orrialdeak Unitate didaktikoak

KoadernoakMaila bakoitzean koaderno bat dago, material osagarriz hornitua: denbora-pasak, jarduera atseginak, jolasak eta eranskin kartografikoa.

Irakaslearen lana errazteko, Baliabideen karpetak lau bereizgailu ditu, honako egituraren arabera antolatuak: Orientabide metodologikoak:

Baliabideen karpetaren egituraren aurkezpena. Orientabide pedagogikoei buruzko fitxa bat ageri da ikaslearen liburuko

unitate bakoitzeko. Fitxetan, hainbat informazio eskaintzen dira: unitatearen helburuak, erabili beharreko gutxi gorabeherako denbora, diziplinartekotasuna eta unitatea ikasgelan lantzeko orientabide jakingarriak.

Ikasgelarako baliabideak aniztasunari arreta egiteko: Errefortzu-fitxa fotokopiagarriak, mailako gutxieneko edukiak lantzeko. Jarduera osagarrien fitxa batzuk, gaiak eta edukiak xeheago lantzeko. Bibliografia, filmografia eta web-helbideen zerrenda, irakasleak arloko

informazioa osatu eta baliabide gehiago eskura ditzan. Ebaluazioa egiteko fitxa fotokopiagarriak: ikasturtearen hasieran eta amaieran

ikasleek dakitena ebaluatzeko fitxak, unitate didaktikoen fitxak (unitateko bat) eta etengabeko ebaluaziorako adierazleak.

Erantzunak atalean, ikaslearen liburuko nahiz baliabideen karpetako jardueren (errefortzu- eta ebaluazio-fitxen) erantzunak ageri dira. Atala oso baliagarri gertatu ahal zaio irakasleari, baina ikasleari ere eman ahal zaio bakarka, binaka edo taldeka egiazta dezan bere erantzunak zuzenak diren.

Halaber, ikasgelako programazioak aurkeztuko dira, zeinak arloko helburuak, edukiak (kontzeptuak, prozedurak eta jarrerak) eta ebaluazio-irizpideak biltzen baitituzte.

Azkenik, Interneteko www.edebedigital.com ataria ere eskaintzen da, irakasleentzako topagunea eta komunikaziorako zein trukerako lekua. Bertan aurkituko du Proiektua ere.


1 … · Web viewLehen eta Bigarren Mundu Gerren ondotik, indarkeriarik gabeko eta desarmerako...

Documents

Transcript of 1 … · Web viewLehen eta Bigarren Mundu Gerren ondotik, indarkeriarik gabeko eta desarmerako...