FILOSOFÍA ANTIGA I: PLATÓN

CONTEXTO HISTÓRICO E CONCEPTUAL

Filosofía, 2º Bach.

1 . ( ): F ILO S O F ÍA A N TIG A I P LATÓ N1 . ( ): F ILO S O F ÍA A N TIG A I P LATÓ N

Marco histórico e Marco histórico e

conceptualconceptual

A F O R M AC IÓ N D A “ P O LIS ” A F O R M AC IÓ N D A “ P O LIS ”G R E G AG R E G A

AN TE C E D E N TE S AN TE C E D E N TE S: P R E S O C R ÁTIC O S : P R E S O C R ÁTIC O S

, , H E R ÁC LITO P AR M É N ID E S, , H E R ÁC LITO P AR M É N ID E S D E M Ó C R ITO E P ITÁG O R AS D E M Ó C R ITO E P ITÁG O R AS

O S S O F IS TAS E S Ó C R ATE S O S S O F IS TAS E S Ó C R ATE S

ComprensiónComprensión

A TEORÍA PLATÓNICA DAS IDEAS:A TEORÍA PLATÓNICA DAS IDEAS:

Mundo sensible e mundo intelixibleMundo sensible e mundo intelixible

Graos de coñecementoGraos de coñecemento

A CONCEPCIÓN POLÍTICA DE PLATÓN:A CONCEPCIÓN POLÍTICA DE PLATÓN:

Antropoloxía platónicaAntropoloxía platónica

Vinculación da alma á cidadeVinculación da alma á cidade

a) A FORMACIÓN DA “POLISÓ GREGA

A formación da polis grega

Os gregos foron os iniciadores da filosofía occidental. Por “grego” referímonos, ante todo, ao cidadán, posto

que un grego só concibe a súa vida na cidade (polis). Só na cidade a vida humana pode alcanzar a súa perfección e felicidade.

Os inicios da filosofía están ligados ao desenvolvemento das cidades gregas.

Os inicios da filosofía: Cando? Teñen lugar no século VII-VI a.C.

Non a partir da nada; é un proceso

Hai antecedentes:

≠ miragre

Pensamento chinés e indio

≠ pensam. occidental

Saberes matemáticos e astronómicos

de Mesopotamia (Babilonia) e Exipto

Relixión e mitoloxía gregas:

Homero, Hesíodo

(sen sacerdocio)

Sabios e poetas líricos gregos

Safo

Non son filosofía

Explicacións concretas e prácticas Explicacións míticas

Etc.

Cadro xeral do mundo antigo

Xeometría exipcia

Sistema de numeración babilónico Moeda,

escritura exipcia

Os inicios da filosofía: Onde?

• Teñen lugar en colonias gregas: Xonia e Italia do Sur

“A filosofía non nace u e n calmo re tiro, se nón e n Mile to, no me rcado do mundo antigo, no que os pobos do Me dite rráne o proce dían ao inte rcambio das súas me rcancías ; e os máis antigos pe nsadore s non foron asce tas alonxados do mundo, s e nón home s dis tinguidos , curiosos e abe rtos ao mundo, políticos e n parte ”.

Os inicios da filosofía: Onde?

Plano político: Dunha sociedade aristocrática

agrícola e guerreira

polis (“cidade-Estado”)

Plano do coñecemento:

- Desenvolvemento da escritura alfabética (dos fenicios)

- auxe do comercio incremento de viaxes contacto con outras culturas acercamento a coñecementos exipcios e babilónicos

Por que en Mileto? Por que nas colonias gregas?

Houbo circunstancias que o favoreceron:

Plano económico: Δ comercio, invención moeda

pásase a

Grecia en Europa

ASIAMENOR

Grecia e as súas colonias (Magna Grecia)

Fen

icio

s

Grecia e as súas colonias (Magna Grecia)

AS CIDADES E OS SEUS FILÓSOFOS:

1 Elea: Parménides2 Crotona: Escola pitagórica3 Agrigento: Empédocles4 Leontino: Gorxias5 Siracusa: 6 Estagira: Aristóteles7 Abdera: Demócrito; Protágoras8 Atenas: Sócrates; Platón9 Clazomene: Anaxágoras10 Colofón: Xenófanes11 Éfeso: Heráclito12 Mileto: Tales; Anaximandro; Anaxímenes

Grecia eos seus filósofos

Como o vían eles…

Como o vían eles…

Os inicios da filosofía: Como? Consisten no paso do mito ao logosProceso evolutivo lento, que implica a superación dos mitos e das explicacións

prácticas concretas

Mito:

≠ invención fantástica

= narración dos poetas (Homero, Hesíodo) sobre o mundo, o ser humano e os deuses

Logos:

Sgdo común: palabra, discurso

Ambas son explicacións totais

(últimas e universais)

= razón

Como?

Ordenado, rexido por leis fixas

Caótico e caprichosoConcepción do mundo

• Racional• Baseada en causas naturais (leis)• Crítica

• Irracional• Baseada en deuses e heroes•Tradicional

Tipo de explicación

LOGOSMITO

2. Antecedentes presocráticos: Heráclito, Parménides, e Anaxágoras

Séculos VII – V a.C.

“Os presocráticosÓ

Milesios: Tales, Anaxímenes, Anaximandro Pitágoras Heráclito, Parménides Pluralistas: Anaxágoras, Demócrito

(atomista)

…Todos, fóra de Atenas, na Magna Grecia

Milesios

Tales de Mileto (640-560 a.C.)

Matemático

Mileto (Asia Menor, actual Turquía)Principio (arché): auga

Contemporáneo de Solón, lexislador ateniense, precursor da democracia, e de Safo (poetisa do amor): escola na illa de Lesbos

Anaximandro (610-547 a.C.)

Principio (arché):

ápeiron = indeterminado, infinito

Anaxímenes (588-534 a.C.)

Principio da natureza (arché): aire

Dous movementos:

Rarefacción: Aire > lume Condensación: Aire > auga > terra

Vento, nube

Rasgos comúns dos “milesiosÓ

1) A súa explicación é de carácter racional (logos): rexéitase o recurso ao máxico e ao contraditorio.

2) O seu principal tema de investigación é a natureza (physis). Por iso, tamén os chaman “físicos”.

3) Os milesios preocúpanse por determinar o principio último (arché), a natureza última da realidade.

4) Son monistas, pois propoñen un único elemento como principio orixinario.

Pitágoras

Pitágoras (560 -500 a.C.)Naceu en Samos, (Xonia)

- Primeiras mulleres filósofas

Ex: Temistoclea, Teano

Marchou a Crotona (Sur Italia)

Matemático e filósofo

Funda unha escola (ou secta), con pretensións políticas Ensinanzas relixiosas:

Inmortalidade e transmigracion da alma Purificación da alma: exame de conciencia,

abstinencia, busca do saber (“filósofo”)

Ensinanzas matemáticas: Os números son o principio de

todas as cousas

Pitágoras

IMPAR PARIMPAR PAR LIMITADO ILIMITADO UN MÚLTIPLE DEREITO ESQUERDO MASCULINO FEMENINO REPOUSO MOVEMENTO RECTO CURVO LUZ ESCURIDAD BÓ MALO CADRADO OBLONGO

. . .

. . . . . . . Tetractys

A physis é pensable matematicamente

A esencia da realidade é o NÚMERO

A oposición fundamental nos números é a relación par/impar.

Esta oposición é o arché da natureza. De aí que os pitagóricos sexan DUALISTAS

HERÁCLITO

Heráclito de …feso (544-484 a.C.)

• Substancia primordial: lume

• Todo cambia; nada é permanente

• “Non podemos bañarnos dúas veces no mesmo río”

• O cambio fundaméntase na loita

• Ex: arco

Éfeso

PARM…NIDES

Parménides de Elea (540-470 a.C.)

PRINCIPIO DE IDENTIDADE: “ O ser é e o non ser non é”

O ser é:

• eterno (non xerado, nin destrutible)

• inmutable (inmóbil)

• enteiro, único (esférico)

• O movemento e a pluralidade son irracionais, inintelixibles

• Os sentidos engánannos

Pluralistas

ANAXÁGORAS (500-428 a.C.)

Hai partículas (“spérmatas” ou homeomerías) de todo en todas as substancias do universo.

Os spérmata empezaron a moverse grazas ao Nous (entendemento, espírito), de forma ordenada e racional. Clazomene

DEMÓCRITO (atomismo) (n. 460 a.C.)

Hai infinitos átomos(elementos indivisibles, sólidos, inmutables)

Os átomos móvense ao azar no baleiro Non hai racionalidade (orde) no

movemento da materia

Podemos describir, pero non predicir

Moi criticados ata a Modernidade

CONCEPCIÓN MECANICISTA

da natureza

En O mundo de S ofía

• Demócrito > Lego

3. OS SOFISTAS E SOCRATES

- Contexto (Atenas, século V a.C.)

- Os sofistas

O seu pensamento

Principais representantes

- SócratesA súa vida

O seu pensamento

A súa morte

Contexto: GRECIA clásica

Contexto: GRECIA clásicaAtenas no s. V a.C.: centro da civilización

◙ Esplendor en política (Pericles), artes, ciencia…

◙ Vitoria dos gregos sobre os persas (guerras médicas)

aumento de confianza en si mesmos

◙ Desenvolvemento da democracia:• Asemblea popular (ekklesia). Todos• Consello (Boulé). Dez persoas• Maxistrados. Arredor de 500 persoas

Pericles

Aspasia, mestra de retórica e

amante de Pericles

Plano da

Aten as de

Sócrat es

Contexto. A polis de Atenas

Ágora e ao fondo a acrópole

Ágora: praza pública na que estaban os edificios públicos e os tribunais. Tamén había tendas, unha fonte, árbores, soportais….

Acrópole: cidade alta (meseta de 90 m de altura), inexpugnable. A partir do 447

a.C. resérvase ao culto aos deuses, e constrúense o Partenón, o Erecteion e o templo de Atenea Nike.

ARQUITECTURA

Relevos de FIDIAS no Partenón

Pericles (495-429 a.C.)

Doriforo, de POLICLETO

Discóbolo, de MIRÓN

Atenea, de MIRÓN

ESCULTURA

Teatro de Dionisio, en Atenas (na ladeira sur da Acrópole)

TEATRO

Sófocles

Dous tipos de obras:

- Traxedias

- Comedias

Esquilo

Aristófanes

Eurípides

A filosofía no século V a.C.

OS SOFISTAS

Os sofistas

Significado palabra “sofista”: Sophós = sabio (pexorativo)

Grupo heteroxéneo de pensadores (sobre todo estranxeiros)

Moi mal vistos

A súa preocupación fundamental é: O SER HUMANO EN SOCIEDADE…A EDUCACIÓN

Os sofistas

Propoñen unha nova forma de educar: Son os primeiros profesionais do ensino: cobran Contido dos cursos: retórica, oratoria… disciplinas humanísticas Obxectivo: formar bos cidadáns (= bos oradores, os que triunfan politicamente) non están comprometidos coa verdade e ben absolutos.

Os sofistas…

Da banda deseñada “Epicurus el sabio”

Os sofistas

Temas de reflexión: Convencionalidade das leis

Nomos/physis: ¿a cal hai que obedecer?

As leis da polis son discutibles

Relativismo, escepticismoNon podemos ter coñecemento

absoluto sobre nada

A verdade é relativa a quen a coñece

Os sofistas

Principais representantes:PROTÁGORAS

“O home é a medida de todas as cousas”

GORXIASNada hai

Se o houbese, nós non o coñeceriamos

Se o coñecésemos, non o poderiamos comunicar

A palabra é un instrumento de dominio e persuasión (importancia da retórica)

Protágoras

SÓCRATES

(470-399 a.C.)

Vida de Sócrates

Nace en AtenasNon escribiu

Testemuñas apaixonadas (Platón, Xenofonte, Aristófanes…)

Vida e pensamento van moi unidosA súa morte converteuse no símbolo

de coherencia cos propios ideais.

Dise que Aspasia, a compañeira de Pericles, e Diótima foron mestras súas

O pensamento de Sócrates

Pero: Non se considera un profesional do

ensino

Aínda non posúe a verdade, polo tanto non pode transmitila nin cobrar por iso:

Oráculo Delfos “Só sei que non sei nada”

Método: Maieutica* + ironía

Obxectivo: bos cidadáns (non bos oradores)

Comparte cos sofistas a preocupación polo: SER HUMANO EN SOCIEDADE e a EDUCACIÓN

*Maiéutica: arte das comadronas, de axudar a dar a luz

Coñécete a ti mesmo

En Delfos os devotos facían preguntas a Apolo a través da súa sacerdotisa, que esta sentada nun trípode de bronce. Logo entraba en trance e das as respostas do deus.

A maié utica socrática

Da banda deseñada “Epicurus el sabio”

O pensamento de Sócrates

Os bos cidadánsSon os que buscan o bo para a cidade

Cumpren coas leis da polisEl leva o seu compromiso ata as últimas consecuencias

Son os que buscan a verdade e o ben absolutosNon relativismo

Educación » coñecemento e ética

O pensamento de Sócrates

Intelectualismo moral:Só se pode ser xusto totalmente se se sabe o

que é a xustiza“Se sabes o que é o ben, obras ben”

Só se obra mal por ignorancia

Coñecemento = virtude

Verdade = Ben

A morte de Sócrates, como exemplo de seu compromiso

Morte de Sócrates, polo pint or f rancés J acques (1786)Louis David

Museo Metropolitano de Londres

A morte de Sócrates

Morte de Sócrates, polo pintor Pierre (1790)Peyron

Museo Omaha, Nebraska (EE.UU.)

A morte de Sócrates

Gravado de Chodowiecki(1726- 1801)Museo de San Francisco

A morte de Sócrates

Lamentación sobre o corpo de Sócrates

Óleo de Capuccini(1771- 1844)

A morte de Sócrates

. Óleo de E Russe l(1986)

RECURS OSRECURS OS

En internet:

• www.e-torredebabel.com/Historia-de-la-f i losofia/Filosofía griega/

• www.webdianoia.com/his_f i l /antigua.htm• http://personal.telefonica.terra.es/web/0filosofia/• www.cibernous.com• www.geocities.com/presocraticoses/• www.xtec.cat/-lvallmaj/taller/atenes2.htm

(f i lópolis)• www.youtube.com (Apología de Sócrates 1-5)

Nos libros:

– PLATÓN, Apoloxía de Sócrates– PLATÓN, Critón ou do deber– BOTTON, Alain de, Las consolaciones de la filosofía,

ed. Taurus, Madrid, 2000. • Cap. I: “La impopularidad”

φιν