1. Jesús Lizaso (1961)“Ikurra” (2003)

2. Agustín Ibarrola (1930)“Homenaje al pueblo de Basauri” (1990)

3. Vicente Larrea (1934)“Arrigorriaga” (2002)

4. Javier Elorriaga (1959)I. G. (2003)

5. Néstor Basterretxea (1924)“Bizkaia” (2003-2004)

6. Jorge Oteiza (1908-2003)“Irekidurak” (2003)

© Autor: Xabier Sáenz de Gorbea

• Edita: Dirección General de Promoción Turística• Diseño y fotografías: Sonia Rueda• Impresión: Flash Composition SL.• Deposito Legal: BI-2701-07

7. José Ramón Anda (1949)“Zeharki II” (2000-2002)

8. Vicente Larrea (1934)“El gallo” (1969)

9. Anónimo“El gallo” (1823)

10. Andrés Nagel (1947)I. G. (2003)

11. Ángel Garraza (1950)“La esquina para las diferencias” (2001)

12. Mikel Lertxundi (1951)Aita Santi Onaindiaren bustoa (1996)

10. IBAIZABAL NERBIOI

Zonaldeak lurraldean zehar ibiltzen diren eta Bilboko itsasadarrean batzen diren bi ibai handien inguruan dauden herriak hartzen ditu. Batetik, Ibaizabal, Zorno-tza / Amorebieta Etxano ukitzen duena, eta bestetik Nerbioi altuko eskualdea, Urduñatik Galdakaoraino, Arrigorriaga eta Basauritik pasatu ondoren.Bizkaiko lan zaharrenarekin batera, lurralde honetan biltzen diren obrak oso interesgarriak dira gaur egun-go ikuspegitik. Euskal Eskolaren egilerik garrantzitsu-enetariko batzuk daude, esaterako Jorge Oteiza (1908-2003), Néstor Basterretxea (1924), Agustín Ibarrola

NERBIOI-IBAIZABAL

(1930) eta Vicente Larrea (1934). Ondorengo belau-naldiko zerrenda ere zabala da: Andrés Nagel (1947), José Ramón Anda (1949), Ángel Garraza (1950), Mikel Lertxundi (1951), Jesús Lizaso (1961), eta Jabier Elo-rriagaren (1959) ekarpen berezia. Multzoak eskultura-ren museo berezi bat osatzen du gure lurraldean. Gaiei dagokienez, euskal kulturaren ordezkari bati es-kainitako lana bakarra da (Aita Onaindia). Beste guzti-ak azken bi hamarkadetako lanak dira, horietariko ba-tzuk lurraldean adskribituriko sinbolo moduan, beste batzuek egile bakoitzaren ikerketen ondorio moduan.

1Jesús LIZASO (1961)

Eraikuntzak osagai industrial argiak ditu. 2003tik La Baskoniako eraikin zaharraren ondoan dago, Bilbotik Galdakaorako errepidean, Basaurin sartzeko biribilgu-ne batean. Egilea Jesús Lizaso da (1961), udalerriko eskultura adierazgarri bat egiteko lehiaketa irabazi zu-ena. Artisautzaren munduan prestatua, lan honek au-rrepauso esanguratsu bat suposatu zuen kalitatearen aldetik. Lanak herriaren zeinu adierazgarriak biltzen ditu: laborantzarako bi laien herri aurrekaria, tximinia altu bat eta lantegi bateko zerra hortza. Altzairu moz-tua eta laua hormigoizko estruktura altu baten gaine-an jartzen da, zeinen osaketa arku-zubi batetik zintzilik dagoen, atzetik pasatzeko aukera ematen duena. Ho-rrek izaera monumentala eta kutsu fantasmagorikoa ematen dio eskulturari. Alboko ikuspegietan pisua na-

baritzen den arren, piezak erakusten dituen hustek eta mozketek sen-tsazio etereoa eskaintzen dute, nahiz eta material pisutsuekin egin-da egon arren. Totem trinko bat, e g o n k o r t a s u n eta mugikortasun sentsazio bikoi-tzarekin.

NERBIOI-IBAIZABAL

Basauri

“Ikurra” (2003)

2Agustín IBARROLA (1930)

Agustín Ibarrola (1930) profeta da bere herrian, bere eskulturez beteriko pasealekuak erakusten du, ibaia-ren ondoan. Izenburua “Homenaje al pueblo de Ba-sauri” da eta arte publikoaren bere lan onenetariko bat da. Lana Katalazarrean dago, altuera desberdinetan bi bide dituen leku bat. Lana ez dago batuta, eta ibilbide-an zehar sakabanatzen da. Ibilbidearen hasieran eta amaieran bi plaza daude; horietan espazioa zabaltzen da eta pieza garrantzitsuak kokatzeko aukera eskain-tzen dute. 1990ean inauguratua, altzairuz eginda dago eta hirurogeigarren hamarkadatik ezaugarritzen duten

NERBIOI-IBAIZABAL

Basauri

“Homenaje al pueblo de Basauri” (1990)

irudi eskematikoak berreskuratzen ditu. Hiru oinarriz-ko taldek osatzen dute. Eguneroko gizikiaren omenez materia eskematikoki mozten du eta ibiltzeko prest dauden siluetak irudikatzen ditu. Ibiltariak deskubritu-ko ditu ibiltzen den bitartean. Talde bat biltzen da eta gizakien arteko senidetasun unibertsalaren zentzua komunikatu nahi du. Eta azkenik, uso bat ikusten da, guztiontzako bakearekin identifikatzen dena. Artistari sentsazio indibidualak sortzea interesatzen zaio, baita gako solidarioetan adierazten diren talde interesak sustatzea ere.

2Agustín IBARROLA (1930)

NERBIOI-IBAIZABAL

Basauri

“Homenaje al pueblo de Basauri” (1990)

3Vicente LARREA (1934)

Lana Arrigorriako sarreran dago, Bilbotik, kirolde-giaren ondoan. Altuera dela-eta, asko ikusten da eta zuhaitzen, kaleargien eta inguruko beste elementu batzuen gainetik altxatzen da. Nagusitasun sentsazioa ematen du, agerraldi indartsu bat, kokapenak nabar-mentzen duena lekuaren gainetik, atentzio dei bat, ingurua seinalatzen duen dorre handi bat bezalakoa. Egilea Vicente Larrea da (1934). Lurrean gogor jartzen diren prisma estilizatu batzuen tentsioa erakusten du, eta horien inguruan materia bera dago, kasu honetan elementu makurretan transformaturik, haizearen era-

ginez erraz aldatuko direnak. Pergamino formako bandera bezalakoa da. Estruktura eus-karrien urratuak lotuta, ha-rrapatuta edo bilduta gelditu den zerbaiten ideia sortzen du. Kontraste ariketa bat, geometrikoaren eta organi-koaren artekoa, bertikala eta horizontala, gogorra eta bigu-na, estatika eta mugimendua, estruktura industriala eta zori biomorfikoa.

NERBIOI-IBAIZABAL

Arrigorriaga

“Arrigorriaga” (2002)

4Jabier ELORRIAGA (1959)

Jabier Elorriaga Oribe (1959) 2003an egindako memo-rial metaforikoaren egilea da, José Mª Makuari gogora-tzeko asmoz, Bizkaiko Foru Aldundiko diputatua izan zena eta 1983ko uholdeak gainditzen lagundu zuena. Euskal Eskolaren izaera totemikoaren aurrean, lan osoaren aldeko apustua egin zuen. Deigarria izan bai-no, gehiegi ez molestatzea nahi du. Ez dago erronka begiradarik edo lekurako erronkarik, baizik eta inguru-an zabaltzen den sentsibilitatea, eta iragazkorra dena piezaren barruko lekuetan. Arrigorriako José Mª Makua kalean dago, eraikin berri batzuen ondoan, bazterrean eta aldapan dagoen espaloi handi batean. Pasealeku hau erlazionatzeko, elementu batzuk kokatu ditu. Arrain ontzi-altzari batek barrurako begirada proposatzen du,

NERBIOI-IBAIZABAL

Arrigorriaga

I. G. (2003)

eta bertan paisaia arkitektonikoaren gelditzea perzibi-tzen da. Memoriaren laboratorio antzeko bat, behaketa-ren hoztasuna behar duena. Altzairu herdoilgaitzezko kutxak 3,5 x 2,2 x 1,3 metro neurtzen ditu eta barruan sei marmol zurizko etxe daude, pixkanaka-pixkanaka desagertzen ari den etxebizitza eredu baten errepro-dukzioak. Mutur batean zuntz optikozko arabesko bat du, argi urdinezko ibilbide bat marrazten duena. Kan-poan, marmolezko bi eserleku zurik ikusleari gonbida-pena egiten diote obran parte aktiboa hartzeko. Beste antzeko elementu batzuk espazioan banatzen dira, izaera adierazgailua dute, baita eserlekuen funtzioa ere. Galdakaoko artistak lurraldea okupatzeko moduaz hausnartzea komeni dela esaten digu.

4Jabier ELORRIAGA (1959)

NERBIOI-IBAIZABAL

Arrigorriaga

I. G. (2003)

5Nestor BASTERRETXEA (1924)

Lehendakari Ardanza parkeko ingurua parekorik ez duen espazio eskultoriko bat da eta horretan hiru egile garrantzitsu ordezkaturik daude: Jorge Oteiza gipuzkoarra (1908-2003), Néstor Basterretxea (1924) bizkaitarra eta José Ramón Anda nafarra (1949). Ber-meokoaren lana hegal berde baten gainean jarri da, altuera desberdinetan behatzeko aukera ematen due-na eta ikuspuntu oso desberdinak eskaintzen dituena. Basterretxea (1924) gerra ondoko euskal artearen or-

NERBIOI-IBAIZABAL

Galdakao

“Bizkaia” (2003-2004)

dezkari ospetsuenetariko bat da, Argentinatik bueltatu zirenetik. Lotutako bolumen batzuk sortu ditu eta hor-migoizko plataforma baten gainean kokatu ditu, zeinen makurdurak altzairua jasotzen eta dinamizatzen duen eta itsasontzi baten mugikortasun jarraitua ematen dion. Lanaren izenburua “Bizkaia” da eta sortzen den branka antzeko bat da, horizonterantz aurrera egiten duena. 1962ko egur txiki batetik sortu zen eta neurriak 0,44x0,82x0,35 cm dira.

6Jorge OTEIZA (1908-2003)

Ikerketa proiektuaren zabaltze prozesuak parekorik ez duen eraikuntza dinamika bat sortu du, eta horren ondorioz, Jorge Oteizaren (1908-2003) eskulturak euskal hiri askotan daude, bereziki Gipuzkoan: Eibar, Zumarraga, Ordizia, Arrasate, Tolosa, Zarautz, Irun edo Donostia. Orioko egileak Bizkaian ere lan batzuk jarri ditu: Bilbo, Leioa eta Galdakaoko hau. Bere bila-kaeraren ideia zentrala hau da: espazioa huts aktibo bihurtzea. Hau guztia Eibarko Alfa Arte enpresan ur-tutako xaflen mozketaren bitartez lortzen du. Obraren izenburua “Irekidurak” da (2003), altzairu gorriz eginda dago, 4 metrokoa da eta hormigoizko oinarri bat du. Dinamizatzen den plano baten garapena eskaintzen

du, makurtzen duen bihur-dura baten bitartez, baita mozketa zuzen eta tolesen irekiduraren bitartez, espa-zioari zirkulatzeko aukera ematen diotenak eta lekua erdi irekitako ate bat bezala seinalatzen dutenak.

NERBIOI-IBAIZABAL

Galdakao

“Irekidurak” (2003)

7José Ramón ANDA (1949)

José Ramón Anda (1949) gerra ondoko euskal artisten bigarren belaunaldiaren barruan sartzen da. Oteizaren deriba konstruktiboaren eta hizkuntza ikerketaren ja-rrailea da, baita Chillidaren materiaren diktatuaren eta prozesu prozedimentalena ere. Analisiaren zorrozta-suna eta azaleren sensualitatea erakusten dituen obra bat egiten du. 2002ko irailaren 15ean inauguratuta, Galdakaoko lana Lehendakari Ardanza parkean dago. Izenburua “Zeharki II (Cortezas)” da, “Pasadizos” seri-

NERBIOI-IBAIZABAL

Galdakao

“Zeharki II” (2000-2002)

ekoa da eta hortik pasatu ahal da. Hiru tona pisatzen ditu eta 3,25 metroko altuera du. Tinkotasunez eta fintasunez azaltzen da zelaitik. Zilindrotik irteten da eta elementuak hiru zatitan banatzen ditu, zirkulazio etengabea eskaintzen dutena, azalera arinak proposa-tuz obraren pisurako. Komunikazioari eta elementuen batuketa puntuei dagokionez, mehea da. Lan serio bat, totemikoa eta eraginkorra, lekuaren gainetik na-barmentzen dena.

7José Ramón ANDA (1949)

NERBIOI-IBAIZABAL

Galdakao

“Zeharki II” (2000-2002)

8Vicente LARREA (1934)

Vicente Larrearen (1934) oilarra Ereletxe bideguru-tzean jarri zen 1969an, bidegurutzea nabarmentzen zuen seinale neoklasiko bat ordezkatuz. Neurriak 3,20x 1,80x1,40 m dira eta aluminiozko lamina batzuek osatzen dute. Animalia adierazlearen irudikapenaren aldamioak baino ez dira gelditzen. Artistak bolumena eta masa anatomikoa kendu ditu estruktura sintetikoa-rekin bakarrik gelditzeko. Geometrizazio dinamiko ba-ten bitartez iraganaren oroitzapena eskaintzen da eta adierazpen artistiko berriak biltzen ditu. Obra sarrera

zaila duen lorategi batean dago, autotik begirada arin bat botatze-ko aukera baino ez zuen ematen, horregatik artistak proportzio na-turalak handitzen dituen silueta bat marrazten du eta espazioan nabarmentzen du.

NERBIOI-IBAIZABAL

Galdakao

“El gallo” (1969)

9Anónimo

Galdakaoko beste monumentu esanguratsu bat Urgoi-tin dagoena “El gallo” da, Donostiara eta Gasteizera doazen errepide gurutzean dagoena. XIX. mendean bidegurutze hori aduana moduko paso bat izan zen, “katea” deitzen zena eta bertan mendearen erdialde-an zutabe eskultoriko bat jarri zuten, brontzezko oilar baten irudiarekin gailurrean. 1971n irudia bota zuten autopista eraikitzeko. Lanak amaitu ondoren errepide-en bidegurutzean burdinazko eskultura abangoardista bat jarri zuten, oilar bat irudikatuz. Orain dela gutxi oi-lar zaharra jatorrizko lekuan jarri dute. Modu horretan, Bizkaiko sinbolo hori berreskuratu da. 1823an inauguraturik, Erletxeko oilarra (Galdakao) Bizkaiko eskultura exenturik zaharrena da. Estilo neo-klasikokoa da eta bidegurutze batean jarrita dago. Oi-narri prismatiko bat du eta horretan zutabe ildaskatu altu bat dago, kapitelik gabekoa. Horren ordez, kasko erdiesferiko batekin bukatzen da, bola bat sostenga-tzeko baliagarria dena, eta horretan hegaztiaren irudi bat dago. Haize orratz altu bat izango balitz bezala, oso irudi sinple eta eskematikoa da, forma biribildue-kin eta azalera landuekin. 1925en monumentua hondatu zuten partzialki eta 1969an zonaldea berritu zutenean kendu zuten; data horretan Vicente Larreak egindako obra bat jarri zuten. 1994ko irailaren 26an bere lekura bueltatu zen, N-240 eta N-634 errepideen arteko bidegurutzearen berrin-augurazioa zela-eta, Bilbotik Donostiara eta Gastei-

zera doana. Bidegurutze bat seinalatzen du. Izaera herrikoia nabarmentzen du eta ikono berezi bihurtzen du. Balore apaingarriak eta ospe sinbolikoenak sartzen ditu eta bideko mugarri zaharrak ordezkatzen ditu, lekuaren garrantziaren egiaztapen bizia dena.

NERBIOI-IBAIZABAL

Galdakao

“El gallo” (1969)

10Andrés NAGEL (1947)

Andrés Nagelen eskultura (1947) Sabino Arana, Car-men, San Miguel eta San Pedro kaleen arteko biribil-gunearen erdian dago eta Zornotzako (Amorebieta) jatorrian dagoen bidegurutze historikoari egindako omenaldi bat da. 2003. urtean inauguratu zen eta sin-bolo berri bat da udalerrirako. Brontzez eginda dago, 9 metroko altuera du eta 2,5 tona pisatzen ditu. Oboide ilun handi bat da, hiru hankaren artean sostengatzen dena. Lepo luze bat du eta horretatik nylonezko hari unama bat zintzilik dago, zaldi buztan bat izango balitz bezala. Zazpi pintxo tente ditu eta sabelaren gainean

grafismoak ditu. Honen inguruan bueltak ema-ten baditugu, Amorebie-ta hitza irakurriko dugu. Zalantzarik gabe, irudi-mena pizten du eta izaki handiak bizi diren iraga-nera eramaten gaitu. Lan organiko bat, haizeare-kin mugitzen dena, eta horren emaitza berezia eta pertsonala da.

NERBIOI-IBAIZABAL

Zornotza-Amorebieta

S. T. (2003)

11Angel GARRAZA (1950)

Ángel Garrazak (1950) Zornotzako (Amorebieta) Jaure-gizahar kalean dagoen eskultura egin du, eta pasealeku horrek herria zeharkatzen du. Eskultura zeramikazkoa da eta 5 metroko altuera duen hormigoizko horma ba-ten goiko erpinaren ondoan kokaturik dago. Izenburua “La esquina para las diferencias” (2001) da eta des-berdinaren eta berdinaren arteko elkarrizketa propo-satzen du. Eskultura osatzen duten bi elementuak 90º graduko angeluan daude. Mihi luze antzekoak dira, eta bakoitzak zirkulu zuri eta beltzeko azal kromatiko eta erregularra du, hurrenez hurren. Positiboan eta negati-boan, zaindari daudela ematen du eta inguruan dagoen

guztiaren au-rrean aktibo azaltzen dira. L e k u a r e k i n egokitzen den akabera bat eta arkitektu-rarekin bizi dena. “Spea-kers corner” br i ta in ia r ra bezalakoa da.

NERBIOI-IBAIZABAL

Zornotza-Amorebieta

“La esquina para las diferencias” (2001)

12Mikel LERTXUNDI (1951)

Mikel Lertxundi (1951) Euskal Eskolaren mugimendu-aren bide analitikoa jarraitzen duen egile bat da, baina irudikapenetik ez du ihes egiten euskal literaturaren pertsonaiei egindako omenaldietan. Ondarroan Agus-tín Zubikarairen bustoa dago eta Zornotzako Kar-meldarren komentuko lorategietan 1996an Aita Santi Onaindiari eskainitako brontze bat. Idulkia samurra da, apaingarririk gabekoa; harrizko prisma bat baino ez da agertzen eta horretan hurrengo eskaintza hau jarri da: “AITA SANTI ONANDIA / KARMELDARRA / JAIO: 11909-III-24AN AMOROTON / HIL: 1996-II-11´N GAS-

TEIZ´EN / LEKAIDE / ABERTZALE / IDAZLE / OLERKARI / EUSKERA-ZALEK ETA EUSKERAZAINTZAK 7 1996-X-19´N”. Aurpegia naturala da eta txapela bat darama, horren ondorioz kutsu pintoreskoa lor-tzen du. Izaera adierazkorra eta maitekorra, erlijiosoaren umore zentzu bereziarekin bat datorrena, bizkaieraren bultzatzaile nagusie-netariko bat.

NERBIOI-IBAIZABAL

Zornotza-Amorebieta

Aita Santi Onaindiaren bustoa (1996)

10- nerbioi-ibaizabal