Lehen Hezkuntzako 1. mailarako Gizarte Zientziak irakaslearen liburua oharrekin Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.

Liburu honen prestatze- eta argitaratze-lanean honako talde honek esku hartu du:

TESTUA Ane Barrenengoa Zubizarreta Aurora Moral Santa-Olalla

IRUDIAK Jordi Baeza Lluís Cadafalch Alberto Pieruz José Zazo

EDIZIOA Ainhoa Basterretxea Llona Aurora Moral Santa-Olalla Elena Alfonso Talavera

PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA Joseba Santxo Uriarte Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero

1LEH

EN

HEZ

KU

NTZ

A Gizarte Zientziak

Irakaslearen liburua oharrekin

© 2019 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L.Legizamon poligonoaGipuzkoa kalea, 3148450 Etxebarri (Bizkaia)PRINTED IN SPAIN

ISBN: 978-84-9186-116-4PK: 923896Lege-gordailua: M-38334-2018

Arte-zuzendaritza: José Crespo.

Proiektu grafikoa: Pep Carrió. Proiektu-burua: Rosa Marín. Irudien koordinazioa: Carlos Aguilera. Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda. Garapen grafikoa: Raúl de Andrés eta Jorge Gómez.

Zuzendaritza teknikoa: Jorge Mira.

Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero eta Marisa Valbuena. Prestaketa eta muntaketa: Miren Pellejero, Pedro Valencia eta Ale-jandro Martínez. Hizkuntza-egokitzapena: Ramon Iriarte. Zuzenketa: Joxemi Hernandez. Argazkien dokumentazioa eta aukeraketa: Rebeca Crespo.

Argazkiak: A. Real; C. Pérez; D. Serra; J. Jaime; J. Lucas; L. M. Iglesias; M. Blanco; M. G. Vicente; O. Torres; Prats i Camps; S. Cid; S. Enríquez; S. Padura; S. Yaniz; V. Atmán; X. S. Lobato; 123RF/Romolo Tavani, Veronica Louro, Roman Sotola, Andrii Kazanovskyi, Daniel Jedzura; A. G. E. FOTOSTOCK/ McPHOTO, Lemoine; ALBUM/Oronoz; COMSTOCK; EFE/ lafototeca.com/Felipe Trueba, LUIS TEJIDO, Juan Carlos Hidalgo; ESTOP FOTOS AÉREAS; FOCOLTONE; GARCÍA-PELAYO/Juancho; GETTY IMAGES SALES SPAIN/Morsa Images, Josef Mohyla, Holly_Powers, macrovector, Hero Images, Car Culture, Thinkstock, Maremagnum, Imgorthand, dolgachov, Young Yun, Westend61, SafakOguz, PhotoTalk, Garry Gay, pavlinec, hipokrat, comptine, SolStock, Raquel Maria Carbonell Pagola, Rawpixel, artisticco, Blend Images - KidStock, Christopher Hope-Fitch, Lubushka, michaeljung, rob_lan, Aleksandr Morozov, Geber86, PeopleImages, da-kuk, martka_Wariatka, Photos.com Plus, a40757, Morgan Karlsson, Sally Anscombe, Aljndr, Maria Teijeiro, Babak Tafreshi, tepic, Juice Images Ltd, Noel Hendrickson, Michael Blann, Thanasis Zovoilis, Alexandra Grablewski, Elizabethsalleebauer, Ariel Skelley, kali9, Carlos Ciudad Photography, LatitudeStock - Emma Durnford, 1MoreCreative, olesiabilkei; ISTOCKPHOTO/Getty Images Sales Spain, pialhovik; BIBLIOTECA NACIONAL DE ESPAÑA; MATTON-BILD; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD/PHOTOALTO; SANTILLANAREN ARTXIBOA.

Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jen-daurrean erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren ja-been baimena izatea, legeak aurreikusitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográ-ficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).

2

Proiektuaren aurkezpena

Egiten Jakin proiektuak lau urte bete ditu. Proiektu arrakastatsua da, baina hezkuntzaren errealitatea etengabe aldatzen ari denez, iritsi zaio eguneratzeko unea. Hori dela eta sortu da Egiten Jakin Zurekin.

Egiten Jakin Zurekin proiektuak irakasleek beren hezkuntza-jardunerako eskatu dizkiguten berrikuntza metodologiko eta pedagogiko garrantzitsuak hartzen ditu barnean, eta hortik datorkio izena. Proiektuaren helburu nagusia da ikasleei laguntzea XXI. mendeko herritarrek ezinbesteko izango dituzten gaitasunak garatzen.

Komunikazio-trebetasunak

Komunikazioa funtsezko ardatza da proiektu honetan. Hori dela eta, arlo guztietan landuko dira komunikazio-trebetasunak, zenbait programaren bitartez:

– Hitz egiteko gogoz. Mintzamena.

– Irakurtzeko gogoz. Irakurmena.

– Idazteko gogoz. Idazmena.

Pentsamendu-abileziak

Pentsatzen ikastea eta arrazoibide logikoa garatzea dira Egiten Jakin Zurekin proiektuaren beste bi ardatz garrantzitsu. Horretarako, ikaskuntza autonomoa eta eraginkorra lortzeko behar diren estrategiak eta errutinak lantzen dira, eta horiei esker, ikasleek goi-mailako pentsamendua lortzeko trebetasunak eskuratuko dituzte:

– Ulermena indartzea eta ideia garrantzitsuenak laburbiltzea.

– Informazioa barneratzea eta gogoratzea.

– Ezagutzak elkarrekin lotzea.

Estrategia eta errutina horiek barneratzea lagungarria izango da pentsamendua kontrolatzeko eta ezagutza berriak eraginkortasun handiagoz aplikatzeko. Unitateetan, bada pentsamendua lantzeko atal bat, eta kapela urdin baten irudia erabili da atal hori nabarmentzeko.

Adimen emozionala

Emozioen hezkuntza ezinbestekoa da ikasleak osotasunean hezteko. Egiten Jakin Zurekin proiektuan proposatzen diren oinarrizko helburuetan, alderdi hauek jorratzen dira:

– Norberaren eta besteen emozioak identifikatzea.

– Emozioen autokudeaketa eta erregulazioa.

– Emozioak adieraztea.

– Gizarte-trebetasunak eta enpatia.

Proiektu honetan, kapela gorri baten irudia erabili da adimen emozionala berariaz garatzeko prestatu diren jarduerak eta proposamenak nabarmentzeko.

EGITEN JAKIN

zurekin

3

Sormena

Irudimen bizia izatea da sormena, gai izatea testuinguru desberdinetara egokitzeko, bai eta ezusteko egoeren eta arazoen aurrean erantzun originalak emateko ere. Sormena garatze aldera, gure liburuetan, funtsean, gaitasun hauek lantzen dira:

– Estrategia pertsonalak eta berritzaileak bilatzeko gaitasuna.

– Adierazpenerako molde sortzaileak erabiltzeko gaitasuna.

Proiektu honetako materialetan, kapela berde batez daude nabarmenduta bereziki sormena lantzera bideratuta dauden jarduerak.

Lan kooperatiboa

Proiektu honetan, zenbait jarduera proposatzen dira ikasleak lankidetzan aritu daitezen eta, helburu bera lortzeko asmoz, elkarrekin lan egiteko gaitasunak gara ditzaten. Jarduera horiek egiteko, zenbait talde mota osatu beharko dituzte ikasleek:

– Bikoteak.

– Taldetxoak.

– Ikastalde osoa.

Jarduera horiek adierazteko, zenbait ikono erabili dira.

Horrez gain, hiruhileko bakoitzaren amaieran, proiektu txiki bat erantsi dugu, Elkarlanean izenekoa. Atal horretan, ikaskuntza kooperatiboko zenbait teknika baliatzen dira.

Ikaskuntzaren autorregulazioa

Egiten Jakin Zurekin proiektuan, ikasleek eginkizun aktiboa dute ikasteko prozesuan, eta horretarako, norberak ikasitakoari buruzko gogoeta sustatu nahi dugu; hala, nork bere burua hobeto ezagutuko du, eta bere indarguneak eta ahulguneak hautemango ditu.

Unitateetan, errubrika labur batzuk daude. Errubrika horien bitartez, ikasleak zer ikasi duten ohartuko dira, eta hori nola egin duten ebaluatuko dute.

Azkenik, neurozientziaren azken aurrerapenak kontuan hartuta, Egiten Jakin Zurekin proiektuan GAMIFIKAZIO-proposamen bat dago, ikasleen emozioa eta jakin-mina pizteko; izan ere, garrantzitsuak dira ikaskuntza indartzeko elementu horiek. Proiektuan, jolasaren berezko dinamikak eskaintzen dira, eta horiei esker, ikasgela eraldatuko dugu, giro estimulatzailea eta motibatzailea sortuko baitugu.

4

Has gaitezen! ........................................................... 9

1. unitatea. Hau da nire familia! ........................... 13

2. unitatea. Herriak eta hiriak ezagutzen ............. 23

Elkarlanean ............................................................ 36

MiniLab ................................................................. 38

3. unitatea. Airea eta ura ...................................... 39

4. unitatea. Paisaiari begira .................................. 51

Elkarlanean ............................................................ 66

MiniLab ................................................................. 68

5. unitatea. Eguzkia, Lurra eta Ilargia ................... 69

6. unitatea. Azkar doa denbora! ........................... 85

Elkarlanean .......................................................... 100

MiniLab ............................................................... 102

Gizarte Zientzietako albuma ................................ 104

Orain ingelesez .................................................... 106

Ebakigarriak ........................................................ 109

Aurkibidea

5

Edukien taula

Unitateak Informazioa eta jarduerak

Has gaitezen! Nire ikasgela Nire ikastetxea Ikastetxean lan egiten duten pertsonak

1. Hau da nire familia! Oso familia desberdinak

Honelakoa da nire etxea

Gauza asko egiten ditut familiarekin

2. Herriak eta hiriak ezagutzen

Zer dago kalean? Kalean mugitzen Herriak eta hiriak

Elkarlanean. 1. hiruhilekoa

Mahai-ingurua. Haurren eskubideak eta betebeharrak

MiniLab Zer arazo ditu auzoak?

3. Airea eta ura Nolakoa da airea? Nolakoa da ura? Ura naturan

4. Paisaiari begira Zer dago paisaian? Zer dago barrualdeko paisaietan?

Zer dago kostaldeko paisaietan?

Elkarlanean. 2. hiruhilekoa

Orri birakaria. Ura aurreztea

MiniLab Zer dago uretan?

5. Eguzkia, Lurra eta Ilargia

Eguzkia eta eguzki-sistema

Lurra biraka dabil

Lurra mugitu egiten da

6. Azkar doa denbora! Pertsonak eta denbora

Denbora neurtzen Iragana, oraina eta etorkizuna

Elkarlanean. 3. hiruhilekoa

Arkatzak erdira. Gure ikasturtearen historia

MiniLab Lerro batean antolatuko dut denbora

Orain ingelesez

Irakurtzeko gogoz Egiten jakin

Familiak aldatu egiten dira

Familia-ospakizun bat azalduko dut

Hiria, herria, udalerria eta auzoak

Iraganeko lanbideak Herrian eta hirian segurtasunez ibiliko naiz

Eguraldia Airea eta ura behar ditugu

Oso leku desberdinak Kometa bat egingo dugu

Paisaiak zaintzen eta babesten

Puntu kardinalak eta orientazioa

Hondartzara! Paisaia bat deskribatuko dut

Lurraren forma Izarrak eta Ilargia Ane eta Ilargia Urtaroak bereizten ikasiko dut

Denboraren joana herrian eta hirian

Xabierren urtebetetzea Agenda bat erabiltzen ikasiko dut

6

Unitateak Informazioa eta jarduerak

Has gaitezen! Nire ikasgela Nire ikastetxea Ikastetxean lan egiten duten pertsonak

1. Hau da nire familia! Oso familia desberdinak

Honelakoa da nire etxea

Gauza asko egiten ditut familiarekin

2. Herriak eta hiriak ezagutzen

Zer dago kalean? Kalean mugitzen Herriak eta hiriak

Elkarlanean. 1. hiruhilekoa

Mahai-ingurua. Haurren eskubideak eta betebeharrak

MiniLab Zer arazo ditu auzoak?

3. Airea eta ura Nolakoa da airea? Nolakoa da ura? Ura naturan

4. Paisaiari begira Zer dago paisaian? Zer dago barrualdeko paisaietan?

Zer dago kostaldeko paisaietan?

Elkarlanean. 2. hiruhilekoa

Orri birakaria. Ura aurreztea

MiniLab Zer dago uretan?

5. Eguzkia, Lurra eta Ilargia

Eguzkia eta eguzki-sistema

Lurra biraka dabil

Lurra mugitu egiten da

6. Azkar doa denbora! Pertsonak eta denbora

Denbora neurtzen Iragana, oraina eta etorkizuna

Elkarlanean. 3. hiruhilekoa

Arkatzak erdira. Gure ikasturtearen historia

MiniLab Lerro batean antolatuko dut denbora

Orain ingelesez

Irakurtzeko gogoz Egiten jakin

Familiak aldatu egiten dira

Familia-ospakizun bat azalduko dut

Hiria, herria, udalerria eta auzoak

Iraganeko lanbideak Herrian eta hirian segurtasunez ibiliko naiz

Eguraldia Airea eta ura behar ditugu

Oso leku desberdinak Kometa bat egingo dugu

Paisaiak zaintzen eta babesten

Puntu kardinalak eta orientazioa

Hondartzara! Paisaia bat deskribatuko dut

Lurraren forma Izarrak eta Ilargia Ane eta Ilargia Urtaroak bereizten ikasiko dut

Denboraren joana herrian eta hirian

Xabierren urtebetetzea Agenda bat erabiltzen ikasiko dut

7

Liburuan erabili diren ikurrak

Koloretako kapelak

Ikur honek adierazten du jarduera horiek ikaskidearekin egin beharko dituzula.

Jarduera horiek egiteko, talde-lanean jardun beharko duzu.

Liburuaren amaierako orrialdeetan materialen bat ebaki beharko duzula adierazten du ikur honek.

Pentsamenduaren kapela da. Hausnartzeko eta ondorioak ateratzeko jantziko duzu.

Sormenaren kapela da. Kapela horrekin zure irudimena baliatuko duzu, ideia originalak proposatzeko.

Emozioen kapela da. Zer sentitzen duzun adierazteko eta besteen lekuan jartzeko erabiliko duzu.

PENTSAMENDUA

SORMENA

EMOZIOAK

8

Non daude neska-mutil horiek?

Urteko zer sasoi da orain?

Z¬er egin duzu oporretan? Oporrak bukatzeko gogoa al zenuen?

Norekin joan zinen eskolara lehenbiziko egunean?

Has gaitezen!

9

iradokizunakLagundu neska eta mutilei adierazten zer moduz pasatu duten udan eta zer jarduera egin dituzten oporretan. Halaber, galde diezaiekezu nola sentitzen diren eskolara itzultzean.

Erantzun librea (EL)

Eskolan.Uda.

EL

Has gaitezen!Nire ikasgela

1 Osatu.

2 Bƒegiratu ikasgela honi. Jarri falta diren eranskailuak.

Nire izena da.

urte ditut.

Gaur urteko ren

da eta lehen mailan hasiko naiz, eskola honetan:

10

EL

Has gaitezen!Nire ikastetxea

1 Ikastetxeko zer leku dira hauek?

2 Bƒilatu marrazkian goiko argazkietako lekuak, eta idatzi zenbaki egokia leku bakoitzean.

Nola portatzen zara leku bakoitzean? Bƒa al dakizu zein diren ikastetxeko portaera-arauak? Z¬ein dira?

Z¬ein duzue gogokoen? Z¬ergatik?

1 2 3

11

EL

Gimnasioa Ikasgela Jangela

2

1

3

MedialiburuaIrudi-galeria: ikastetxeko gelak eta lekuak.

EL

Ikastetxean lan egiten duten pertsonak

1 Z¬er egiten dute pertsona hauek gure alde? Idatzi zenbakiak.

2 E¬ta zuk zer egiten duzu ikastetxean?

IRAKATSI. ESKOLA GARBITU.

JANARIA PRESTATU.ESKOLA ZUZENDU.

1

2

3

4

12

Ikasi egiten dut eta jolastu egiten naiz.Ereduzko erantzuna (EE):

Ikasgelako materialaIkusizko pentsamendurako horma-irudiak: Ikastetxea.

3

14

2

Hau da nire familia!1Hitz egiteko gogoz Non dago familia hori?

Z¬ertan ari dira? Z¬ure ustez, zer ospatuko dute?

Z¬er ospatzen duzu zuk familiarekin?

Familian ospatzen den zerbait azaltzea.

EGITEN JAKIN

13

iradokizunakLagundu ikasleei gogoratzen zer ospakizunak egiten dituzten senideekin.

Kale batean.

EL

EL

Oso familia desberdinak

1 M¬arraztu zure familia.

2 Idatzi zure familiako bi pertsonaren izenak eta esan zer-nolako lotura duten zurekin.

ama

aita amonaaitona

lehengusina

osaba

anaia/neba arreba/ahizpa

14

Material de aulaIkusizko pentsamendurako horma-irudiak: Nire etxea eta nire familia.

EL

EL

1

3 Bƒegiratu argazkiei eta komentatu.

M¬ota askotako familiak daude. Pertsona gutxikoak edo pertsona askokoak izan daitezke.

Bƒerdinak al dira familia horiek guztiak?

Z¬ertan dira desberdinak?

Z¬ertan dira berdinak?

15

iradokizunakProposatu esateko zer pertsonak osatzen dituzten beren familiak.

EE

Ez.

Pertsona desberdinek osatzen dituzte.

Denek dituzte seme-alabak.

Honelakoa da nire etxea

1 Z¬ein etxe da zurea bezalakoa? M¬arkatu.

2 K¬oloreztatu etxe honetako atalak.

E¬raikin hauetatik zeinetan bizi daitezke familia gehiago?

teilatua

leihoa

garajea

ataria

hormak

16

Ikasgelako materialaIkusizko pentsamendurako horma-irudiak: Nire etxea eta nire familia.

MedialiburuaIrudi-galeria: Etxe motak.EL

Bigarren eraikinean.

gorria

urdina

urdina

urdina

urdina

moreaberdea

laranja

1

3 Idatzi planoan gune bakoitzaren zenbakia.

1 atondoa 2 egongela 3 logela handia

4 sukaldea 5 bainugela 6 logela txikia

4 Non egiten duzu jarduera hauetako bakoitza? Idatzi zenbakia.

E¬txeek zenbait gela dituzte, eta gela bakoitzean jarduera desberdinak egiten ditugu.

17

MedialiburuaAurkezpen interaktiboa: Etxe bateko planoa.

iradokizunakEskatu haurrei beren logela nolakoa den deskribatzeko eta, ondoren, plano batean marrazten saiatzeko.

3

1

45

5

6

6

2

Gauza asko egiten ditut familiarekin

1 Nork egiten ditu lan hauek zuen etxeetan? Idatzi.

EMOZIOAK Bƒesteen lekuan jartzen naiz.

Z¬er lan egiten dituzu etxean?

Z¬er beste lanetan lagundu dezakezu? Nork egiten ditu lan horiek orain?

18

MedialiburuaBideoa: Etxeko lanak.

iradokizunakAzpimarratu oso garrantzitsua dela etxeko lanak egiten laguntzea.

EL

EL

1

2 M¬arraztu familiaren eta lagunekin egiten duzun jarduera bana.

3 Familiarekin egiten dituzun gauzetatik aukeratu gogokoena.

Z¬er jarduera da?

Norekin egiten duzu?

Non egiten duzue?

Nire familiarekin… Nire lagunekin…

Familia bateko kideek elkarri laguntzen diote, elkar zaintzen dute eta ondo pasatzen dute elkarrekin.

19

Erantzun grafikoa (EG)

EL

iradokizunakProposatu elkarri azaltzeko zer jarduera egiten dituzten familian eta lagunekin, zenbat gauza egin daitezkeen balioets dezaten.

Familiak aldatu egiten dira

1 E¬san nola aldatu den mutiko hau.

SORMENA Familiaren argazki-albuma.

Bƒilatu oraingo eta aspaldiko argazkiak, zureak eta familiarenak.

Itsatsi koloretako kartoi meheetan. A¬paindu (jarri eranskailuak, marrazkiak, begiztak...).

IRAKURTZEKO GOGOZ

20

EL

EG

iradokizunakHitz egin ikasleekin, irudi hauetan beren burua ikusten ote duten esan dezaten. Baietz esaten badute, eskatu beren desberdintasunak azaltzeko.

iradokizunakAlbuma egin ondoren, erakutsi nola aldatu diren beraiek denboraren joanean.

Familia-ospakizun bat azalduko dut

1 A¬ukeratu familiarekin egiten duzun ospakizun bat.

2 Z¬er egiten duzue ospakizun horretan? E¬baki eta itsatsi.

4 E¬gin gonbidapena ospakizun horretarako.

3 Inguratu ospakizunean parte hartzen duten pertsonak.

izebak lehengusuak aitak aitonak lagunak

bizilagunak amonak osabak lehengusinak amak

1EGITEN JAKIN

21

iradokizunakGogorarazi ikasleei familian egiten dituzten ospakizun guztiak aukeratu ditzaketela, mota asko daudela ohartu daitezen.

EL

EL

EL

EG

1 ESKEMA. Zƒer lotura dago familia honetako kideen artean? Osatu.

2 Z¬er egiten dute familiako kideek?

AURRERA NOA!

IKASITAKOA. K¬oloreztatu , edo .

Familiako kideak identifikatu ditut.

E¬txeko lanak bereizi ditut.

amona

ama

semea

22

iradokizunakEskatu ondo begiratzeko geziak nondik nora doazen, pertsona horien arteko ahaidetasuna zuzen idatzi ahal izateko.

biloba

ama

alaba

EL

OHARRAK