03. A narrativa galega entre 1950 e 1980

8/14/2019 03. A narrativa galega entre 1950 e 1980

1/38

3. A narrativa galega entre 1950 e 1980

1. Situacin da narrativa galega nos anos 50

Nesta dcada a literatura galega comeza a emerxer, coa publicacin deobras coma Cmaros verdes (1947) de Aquilino Iglesia Alvario. Pero a narrativa neste momento anda un xnero pouco normalizado.

1) Situacin da narrativa:a) Tradicin escasa e pouco desenvolta, con certos perodos de emerxencia

seguidos doutros de declive.b) Xnero pouco consolidado que esmorece en tempos difciles.

2) Causas:a) Histricas: a narrativa xera mis desconfianza no rxime c poesa, polas

seguintes razns:

Narrativa PoesaTen mis capacidade de influencia na

sociedade c poesa, polo que a denunciasocial vista como mis perigosa polorxime.

Ten un alcance social limitado polo que,

malia existir poesa social, esta non tanperigosa para o rxime coma no caso danarrativa.

Acolle unha pluralidade de voces en dilogo,creando un espazo de debate de ideas, poloque inspira mis desconfianza para censura.

introspectiva, podendo centrarse nointimismo, paisaxismo ou en temastranscendentais (filosficos e relixiosos),como acontece na poesa galega destemomento.

b) Cuestins de tipo prctico: Do punto de vista econmico resulta moito mis barato publicar unha

obra de poesa, pola sa menor extensin, ca unha obra de narrativa. Carencia dunha tradicin novelstica madura, dicir, non haireferentes na literatura galega no que se refire narrativa ags o GrupoNs e Lpez Ferreiro. Isto ser un problema para autores coma Fole, xa que nonlle interesa servirse da visin de que Lpez Ferreiro achega de Galiza ou dointelectualismo de Otero. O mesmo lles acontece aos autores da Nova Narrativa Galega,que tern que buscar os seus referentes fra de Galiza.

Isto far que na dcada dos 50 atopemos unha suma de individualidadesilladas, sen conexin xeracional.

2. Algunhas individualidades2.1. Carvalho Calero:A xente da barreira (1951)

A xente da barreira adoita considerarse como a primeira novela daposguerra. Desta obra destaca:

1) Gaa o premioBiblifilos Gallegos, convocado para impulsar a narrativa.Era un certame bilinge que gaa esta novela, a nica en galego, o que amosaque foi usado polo galeguismo conservador (que non era mal visto polorxime) para facer visible a narrativa galega.

Literatura Galegada Guerra Civil actualidade

2008/2009USC

1


2/38


2) Estrutura: nun principio a obra estaba pensada coma unha sucesin dediferentes relatos, pero o autor enfaos para construr unha novela que

presentar ao certame. Isto fai que a sa estrutura sexa un tanto precaria.

3) Accin: descrbese a vida da fidalgua en decadencia da montaa luguesa.

4) Conexin cos referentes da narrativa (Grupo Ns e Lpez Ferreiro) presentena temtica da decadencia da fidalgua, anda que se aprecia a tensin entre atradicin e a innovacin.

2.2. nxel Fole

nxel Foe quen d un paso adiante na narrativa galega coa sa obra lus do candil. Contos a carn do lume.

2.2.1.Personalidade e actividades

1) un autor moi vinculado ao xornalismo galego

a) De preguerra, est detrs de publicacins coma: Yunque (1932, 6 nos): revista continuadora de Ronselque mesmo chega

ao 800 exemplares. unha revista bilinge, cunha maior presenza docasteln, dirixida por Fole e na que colaboran Pimentel, Seoane,Maside ou Colmeiro, entre outros.

Resol. Hojilla volandera del pueblo (1932-1936, 10 nos sen periodicidade regular): revista bilinge que acolla sobre todo obras poticas e con formato de panfleto. Nela participaron Fole, Dieste,Bouza Brey, Amado Carballo, Aquilino Iglesia Alvario e mesmoescritores da Generacin del 27 espaola (o que amosa que estes

parecan percibir unha relacin paritaria respecto dos autores da literaturagalega).

b) De posguerra: colabora enEl Progreso e noFaro de Vigo.

2) Politicamente, est en contacto co galeguismo do Lugo de preguerra, unhacidade moi activa no que a publicacins se refire e moi interesada polasvangardas. Con este galeguismo de raz amosa posturas achegadas aoanarquismo e ao comunismo.

2.2.2.Obra

1) Obras:

a) lus do candil. Contos a carn do lume(1952): Considrase a novela fundacional da narrativa de posguerra, xa que a primeira obra con repercusin.

En 1952 premiada no concurso literario do Centro Gallego deBuenos Aires. Os certames literarios convocados polo Centro Gallego deBuenos Aires tian unha periodicidade irregular, que dependa dadireccin do mesmo, pero supoan a nica posibilidade para os autoresgalegos de gaar dieiro coas sas obras e de drense a coecer noexilio, onde haba unha maior actividade galeguista.

b) Terra brava. Contos da solaina(1955).


2008/2009USC

2


3/38


c) Contos da nboa (1973), obra que se achega ao mundo urbano.d) Historias que ningun cre (1981), colectnea de contos dispersos

con pouca repercusin.e) Dous contos publicados na Revista Ns de Auga lizgaira, obra que se

perdeu durante a guerra.

2) Caractersticas da sa obra:a) CONTSTICA: Fole un contista en toda a sa obra, un gusto polo relato

breve que pode estar relacionado coa sa actividade como xornalista. un modelo cunha notable tradicin na literatura galega, xa que

conta con referentes coma Dieste, Castelao ou Otero. Tcnica dos contos: Fole amosa o dominio da tcnica do conto

tradicional, con relatos concibidos para seren contados maliaelaboralos, o que se percibe sobre todo nas sas das primeirasobras. As, a estrutura dos contos caracterzase por:

- Localizacin espacial e/ou temporal, que lle dan ao conto unhamaior verosimilitude (isto tamn o fai Culqueiro, malia serenmis fantsticos os seus relatos). Este realismo espazo-temporalten referentes na tradicin narrativa coma Otero ou Castelao eademais axeitado para o pblico potencial do momento (de a oxito de Fole fronte pouca repercusin de Cunqueiro).

- Finalidade pragmtica, cun final semellante aos aplogos e aodas fbulas, dicir, finais conclusivos con certa intencindidctica.

- Narrador omnisciente que vai alternando entre os diferentes

personaxes. Adoita contar historias en primeira persoa ou que llesucederon a persoas prximas a el.- Apelacins ao auditorio por parte do narrador, para chamar a

sa atencin ou destacar partes da historia importantes para oseu desenlace.

- Estrutura marco sinxela que permite integrar diferentes contos:- lus do candil. Contos a carn do lume: o modelo que sigue est

presente xa noDecamern de Boccaccio, xa que consiste na reunin dungrupo de seores nunha torre para ir de caza, pero a neve impdellelo efican na torre contando contos luz do candil. Son historias con basemis popular.

- Terra brava.Contos da solaina: as historias cntanse nas tertulias que seorganizan na solaina da casa dun mdico rural. Son historias misexotricas e paranormais.

b) TEMA E MUNDO: Fole vive nun ambiente que lle permite descubrir acultura tradicional oral1, que ata entn coeca pouco. Destavivencia tira o material para os seus contos, de temas moi galegos e

pouco problemticos para a censura.a) Tipos de materiais tradicionais usados:

1 Canto estoupa a guerra marcha para a montaa luguesa como preceptor dunha familia acomodada,para as pasar desapercibido. Pasar al case unha dcada.


2008/2009USC

3


4/38


Descricin de experiencias sobrenaturais ou metapsquicas:alucinacins, telepata, premonicins...

Crenzas populares: meigas, medicina popular, supersticins... Lentas mticas galegas: Santa Compaa, estadea, urco, ciprianillo...

b) Tipos de fontes:

Popular, mis frecuente nas primeiras obras. Autobiogrfica: experiencias ou historias que ou contar. De ficcin, mis frecuente nas ltimas obras.

Fole reinicia as a tradicin da narrativa galega de preguerra, conelementos moi rereprentativo da tradicin literaria galega:

1) A paisaxe, que neste caso a montaa luguesa. Ademais ten un protagonismototal, xa que este o contexto que permite o desenvolvemento das historiasque se narran.

2) Dimensin popular: unha narrativa pouco subversiva, unha versin

elaborada do folclore que non vista polo rxime coma unha ameaza, sennque entronca coa visin estereotipada de Galiza.

Isto explica o xito da obra de Fole fronte de Cunqueiro, xa que maliaque para moitos lectores non era doado ler en galego, achega unha visin de Galizaxa coecida cunha estrutura narrativa simple.

2.3. Cunqueiro2.3.1.Recoecemento de Cunqueiro como novelista

O recoecemento de Cuqueiro como narrador ser moito mis tardo (en1991 dedcaselle o Da das Letras Galegas), xa que non ter xito entre os seuscontemporneos. Algunhas probas do escaso xito que tivo no seu momento son:

1) Merln e familia (1955) non se reedita ata 1968.2) Na sa obra parece haberdas etapas:

a) Novelas , escritas entre finais dos 50 e comezos dos 60: Merln e familia (1955). As crnicas do sochantre (1956). Si o vello Sinbad volvese s illas (1961).

b) Semblanzas de tipos populares , que compn entre os 60 e os 70: Escola de mencieiros (1960).

Xente de aqu e de acol (1971). Os outros feirantes (1979).

Porn, durante moito tempo Cunqueiro ser coecido polas sas semblanzas,non polas novelas da primeira etapa, xa que estas segundas respondan visinfolclrica de Galiza, mentres que as novelas non, polo que non foronentendidaspolo pblico do momento.

Podemos dicir que o tardo xito das sas novelas ten como causas:1) A incomprensin por parte do pblico.


2008/2009USC

4


5/38


2) O feito de que fose un persoeiro ben visto polo franquismo, que xeroudesconfianza cara a el entre o galeguismo de esquerdas que, ademais, xulgouas sas novelas como non comprometidas socialmente.

2.3.2.Evolucin

En principio parece contraditorio que un autor coma Cunqueiro,procedente da poesa, comezase a sa traxectoria narrativa con novelas complexas,para dedicarse despois s semblanzas, mis simples. Con todo, esta traxectoria facilmente comprensible se atendemos sa biografa:

1) Antes da Guerra Cunqueiro estaba en contacto con persoeiros dogaleguismo, polo que cando comeza a contenda a sa familia envao aOrtigueira para evitar represalias contra el.

2) Con todo, Cunqueiro reclamado axia polo xornalismo franquista etrasldase a Madrid, onde traballa en xornais coma oAbc.

3) Neste momento o embaixador francs encrgalle unha serie de artigos sobre oCamio de Santiago que lle paga por adiantado. Cunqueiro nunca escribe estesartigos, pero gasta o dieiro que lle pagara o embaixador. Isto xerou unconflito diplomtico nun momento no que Espaa estaba illada de Europa,

polo que non lle convia ter problemas con Francia. Por esta raznretiruselle a Cunqueiro o carn de xornalista e volveu para Mondoedo.

4) Esta etapa en Mondoedo especialmente dura para Cunqueiro, non s dopunto de vista profesional, senn tamn do persoal, xa que se separa da samuller. Ser Fernndez del Riego quen, a finais dos anos 40 e buscandoreorganizar unha certa actividade cultural, comece unha intensa

correspondencia con el suxerndolle algn proxecto. Dado que no momento oxnero menos desenvolto era a narrativa, Cunqueiro escribirMerln e famila,unha novela singular que supn unha fuxida do ambiente alienante deMondoedo.

5) A partir dos anos 60 Cunqueiro volve vida pblica e un persoeirorecoecido. As, en 1961 rndeselle unha homenaxe en Lugo e en 1963 entrana Real Academia Galega. Ademais comezar unha nova etapa no Faro deVigo, primeiro como redactor e despois como director. nesta etapa cando,considerando que xa fixo a sa achega para a modernizacin da narrativagalega, escribe as sas semblanzas, que achegan unha visin folclrica de

Galiza, tolerada polo franquismo e que, ademais, teen un grande xito.6) Posteriormente dedicarase tamn narrativa en casteln. Neste momento

Cunqueiro anda conservaba boas relacins cos editores falanxista da pocaque pasara en Madrid, polo que non ten problemas para publicar en casteln outraducir as sas novelas. As, en 1968 consigue o premio Nadal con Unhombre que se pareca a Orestes.

2.3.3.Caractersticas das novelas de Cunqueiro


2008/2009USC

5


6/38


1) Tradicin oral: Cunqueiro un narrador vocacional formado natradicin oral, para o que teen especial importancia as tertulias que serealizaban na rebotica do seu pai en Mondoedo e as historias contadas polasa nai. El mesmo di que toda la infancia la pas a la escucha.

2) A sa escrita intensa, xa que nela ten maior importancia o nivelmicro (frase, sintagma, escolla de adxectivos) c macro (estrutura menoscoidada). Por iso unha escrita quizais mis propia da linguaxe potica ca danarrativa.

3) Escape do realismo mediante o ludismo iconoclasta e a irona. dicir, o autor ten unha visin negativa do mundo e considera a literaturacoma un camio para acceder a mundos mis sublimes, intensos e ideais:mito, soo, imaxinacin. Polo que podemos dicir que non un narrador social,senn escapista.

4) Importancia dos mitos: Cunqueiro aprpiase dos grandes mitos da

cultura universal, que considera que teen un valor funciona de modelo deideais e sentimentos positivos (Romeo e Xulieta, Hamlet, Sinbad2, Merln3...).Por iso non busca a destrucin dos mesmos, senn a sa humanizacin. Paraachegalos ao lector leva a cabo prcticas intratextuais recorrentes, baseadasen dous tipos de estratexias:

a) Humor (ludismo): tratamento desenfadado do mito.b) Cotidianizacin do mito: tratamento do mito como algo cotin, s veces

excesivamente escatolxico ( raa Xenebra pcanlle as costas, o caldoprovcalle gases...)

Hai unha vontade de romper coa xerarqua mtica (iconoclastia), pretendendo

amosar que os mitos funcionan porque non son deuses, son humanos.

5) Intertextualidade coa literatura a cultura occidentais euniversais: Cunqueiro sitase coma un galeguista europesta euniversalista4, fillo da Xeracin Ns, polo que se aprecia na sa obra unhatensin entre o exotismo e o enxebrismo. Exemplos: en Merln e familia os

personaxes exticos sitanse nun ambiente galego; en As crnicas do sochantre aaccin transcorre na Bretaa5, pero cunha descricin do ambiente e os personaxes quelembra a Galiza.

6) Estrutura: un dos elementos mis caractersticos da narrativa de

Cunqueiro, xa que renuncia ao modelo clsico de narrador realista omniscientepara servirse dunha descentralizacin da funcin narrativa:

2 Versin masculina de Sherezade. As capacidade de contar historias a que o mantn vivo.3 Condensa a tradicin artrica dialogando cos seus personaxes intertextualmente, o que presupn uncoecemento da mesma por parte do lector, pero no momento da publicacin de Merln e familia eranpoucos os lectores con tal coecemento.4 Mentres que o galeguismo de Fole era etnicista e antropolxico, de a que fose mellor aceptado nomomento.5 Cunqueiro non coeca a Bretaa cando escribe esta obra, polo que nela fai unha descricin baseadaen fontes escritas. Con todo, cando chega a coecela di que se corresponde coa imaxe que tia dela.


2008/2009USC

6


7/38


a) CARACTERSTICAS: Estruturas marco. As enSi o vello Sinbad volvese s illas Cunqueiro

establece un xogo consigo mesmo como narrador principal, de xeito queo narrador se identifica coma Al-faris ibn Iaquim al-Galizi (lvaro,fillo de Xaqun o galego), que vai traducir unhas memorias. Esta unha

vella estratexia que, ademais, dlle verosimilitude ao texto. Dentro das estruturas marco atopamos polifona e multiperspectivismoinseridas nunha estrutura marco, dicir, mediante diferentes narradoresachega diferentes puntos de vista. Isto abre ideoloxicamente a novela,

porque renuncia ao control da omnisciencia, e permtelle ao autor amosarun mundo pluriforme, inapreixable desde un s punto de vista.

b) CONSECUENCIAS: Require un lectoraberto e participativo. Provoca que algns estudosos cuestionen a definicin xenrica das sas

novelas.

c) ESTRATEXIAS COMPENSATORIAS: Cunqueiro usa estratexias para evitar unhaexcesiva dispersin que poida facer que o lector se perda. As principaisestratexias son:

Reiteracin de temas e personaxes. Presenza de ncleos espaciais centrpetos, que atraen os personaxes

cara a eles. Exemplos: a casa de Merln en Merln e familia; a carroza en Ascrnicas do Sochantre; a taberna en Si o vello Sinbad volvese s illas6.

ndices onomsticos:- Recordan quen cada personaxe, compensando as o alto nmero de

personaxes que, en moitas ocasins, aparecen de xeito moi puntual.- Permtenlle ao autorrematar as historias dalgns personaxes que non

se contan na novela. Operadores realistas: son datos achegados polo narrador que non

inflen no desenvolvemento da historia, pero teen a funcin pragmticade dotala de connotacins realistas:

- Datos de fonte: achega referencias a fontes autorizadas, case sempre por proximidade aos protagonistas, que lexitiman o que conta onarrador.

- Datos de familiaridade. Exemplo: en Si o vello Sinbad volvese s illascntase que Sinbad levou quinta sogra do sultn a un determinado lugar,un dato suficientemente pormenorizado para que s o coecese algun

prximo a el e que intenta amosar a relacin de confianza entre Sinbad e o

sultn.- Datos numricos: cantidade de cousas, distancias... Exemplo: Sinbad di

nun determinado momento que pescou un peixe a 17 lgoas dundeterminado lugar.

7) Personaxes: a ruptura coa referencialidade histrica permtelleCunqueiro situar os seus personaxes no lmite entre o mito / a fantasa e acotidianeidade / realidade, nun difcil equilibrio sobre o que se sustenta a sa

6 Esta a novela mis madura de Cunqueiro. Nela a estrutura marco menos evidente ca nas dasanteriores.


2008/2009USC

7


8/38


narrativa. O tratamento dos personaxes e o contexto da p ao debate sobre seCunqueiro un escritor realista ou fantstico:

a) A crtica galega adoita defender que un escritor realista: Normalmente considera que Cunqueiro reflicte a cosmovisin do home

galego, unha cosmovisin singular que aceptara o sobrenatural como

parte da realidade7. Anxo Tarro propn abordar a cuestin desde as teoras do realismo.As, o realismo pode ser de dous tipos:

- De correspondencia xentica: axuste entre o signo lingstico e arealidade, que se corresponde co realismo clsico.

- De coherencia formal ou inmanente: axuste entre o signo e a maneirade analizar o mundo / unha ideoloxa. As, un texto sera realista sedesenvolve estratexias de persuasin axeitadas e consigue acomplicidade do lector para esa anlise do mundo. No caso deCunqueiro a sa visin do mundo sera coherente coas estratexiasque desenvolve.

b) A crtica non galega adoita situalo coma un escritor fantstico, enconexin co realismo mxico.

8) Tratamento do paso do tempo:a) Tempo histrico plano, renunciando referencialidade histrica xa que o

mito atemporal.b) Tempo interno da novela que reflicte un proceso de degradacin,

relacionado cunha certa melancola saudosa (tempus fugit), de xeito que spermanecen os mitos. Exemplos: Felipe de Amancia en Merln e familiacomeza lembrando a felicidade da sa infancia e o paso do tempo coma adestrucin desa felicidade; Sinbad camia cara morte metafrica ao perder a

capacidade de narrar, polo que tamn un camio de degradacin.9) Valor da viaxe:

a) Estrutural: nas tres novelas est presente a viaxe como elementofundamental. As, en Si o vello Sinbad volvese s illas o protagonista unviaxeiro; en Merln e familia a casa de Merln e destino ou lugar de paso; en

As crnicas do sochantre o fo a viaxe do sochantre cos defuntos.b) METAFRICA: a viaxe como camio cara morte.

10) Memoria:a) Cunqueiro alude reiteradamente prctica memorialstica como

inspiradora dos seus relatos.b) un dos elementos estruturantes das historias, de xeito que moitas vecesxustifica o argumento. Exemplo: en Merln e familia Felipe de Amancia fai unexercicio de memoria, xa que comeza evocando etapa que pasou na sa infancia nacasa de Merln, e aparece de novo ao final, dando lugar a unha estrutura pechada;en As crnicas do sochantre tamn aparece a memoria, pero de xeito missofisticado, de modo que ao final o lector non sabe se o que se contou sucedeu oufoi un soo; en Si o vello Sinbad volvese s illas Sinbad pasa a meirande parte dotempo lembrando.

7 Unha anlise quizais prexuizosa pola consideracin da novela fantstica coma un xnero menor epolo afn de construr a historia da literatura galega con conceptos autctonos.


2008/2009USC

8


9/38


c) Est relacionada coa imaxinacin, xa que o paso do tempo distorsiona oque se lembra. Exemplo: en Si o vello Sinbad volvese s illas cando Sinbad8

perder a capacidade de lembrar e de falar presntase coma metaforicamente morto,pero ademais tamn ao deixar de lembrar perde tamn a capacidade de soar.

Comezo de Merln e familia1) Reflexin metanarrativa, non propiamente terica, pero que axuda a descodificarmellor o texto que segue.

2) Dlle cohesin novela, xunto coa nota final e o ndice onomstico, xa que as adispersin que hai ao longo do texto enmrcase dentro das lembranzas de Felipe deAmancia.

3) Dobre personalidade narrativa de Felipe de Amancia que Cunqueiro consigue nonmesturar:

a) Narradorque ve desde o presente un pasado idealizado oposto a un presentenegativo

b) Un dospersonaxes principais, situado no pasado e que non ten unha visin

idealizada do momento que est a vivir como ter o narrador.4) Estilo: recurso estruturas binarias paralelsticas (vello e anugallado) e antitticas(verdade ou mentira).

5) Ambigidade sobre a veracidade do que Felipe de Amancia vai contar, xa que unexercicio de memoria no que se transforma a experiencia en narracin e no que podeentrar en xogo a imaxinacin (memoria, maxn)

2.3.4.Caractersticas das semblanzas

1) Xeralmente son interpretadas en clave realista en maior medidacs novelas, anda que tamn estn no lmite entre a realidade e afantasa. Esta consideracin realista seguramente estea relacionada con que

o propio autor establece este tipo de lectura nos elementos paratextuais,creando un horizonte de expectativas (algo que non fai nas novelas). As,

presenta as semblanzas como proxectos antropolxicos:a) Escola de mencieiros:

Prlogo de Garca Sabell sobre os mencieiros e o seu valorrepresentativo como personaxes galegos. O feito de que un mdicoreflexione sobre estes personaxes (a modo de ensaio) propicia unhalectura en clave realista do texto que segue.

Pequeno prefacio do propio Cunqueiro, no que reitera que vai falar depersonaxes reais, aspirando a que as semblanzas sexan un espello dasesencias do ser galego. dicir, presenta a obra coma unha achegaantropolxica ao ser galego.

b) Xente de aqu e acol incle un prlogo en resposta ao anterior de GarcaSabell no que se fai referencia de novo a que se pretenden facerretratos doser galego.

c) Os outros feirantes: presntase como retratos que continan outros deXente de aqu e acol.

8 o personaxe mis profundo e denso das novelas de Cunqueiro, xa que sofre un proceso detransformacin psicolxica que non se d en personaxes doutras novelas, de a que se considere Si ovello Sinbad volvese s illas coma a obra mis propiamente novelstica do autor.


2008/2009USC

9


10/38


2) Protagonismo dos animais, sendo moitas veces o ncleo doargumento. Son seres semellantes aos humanos por seren animais, perofuncionan nun nivel diferente, moitas veces inexplicable, que lle permite aCunqueiro asignarlles propiedades mxicas.

3) Obxectos cotins que se subliman. un elemento recorrente nassemblanzas, pero tamn nas novelas.

A ta remedios6) Historia inverosmil, pero non imposible, e inserida nun contexto realista (emigrante

retornada).7) Narrador prximo persoa da que fala, quizais un sobrio: Tragua no equipaxe;

Nembargantes, agora en Portonovo.8) Operadores realistas: cando tia catorce anos; a carn da porta dereita; est a dez

leguas de Ro de Janeiro; obrigada o resto da sa vida a vestir de batista rosada conadorno de encaixes negros.

9) Importancia dos animais: o can Napolen, cuxa historia se sita no lmite entre ofantstico e o real.

10) Elevacin de obxectos cotins: o axuxere de ouro, que lle permite ao can comunicarse.

2.4. Teatro2.4.1.Caractersticas

A) Relacins entre a narrativa e o teatro

1) Pezas de teatro includas nas novelas:b) Funcin deRomeo e Xulieta integrada enAs crnicas do sochantre.c) A noite vai coma un ro integrada en Un hombre que se pareca a Orestes.

d) Ao remate deSi o vello Sinbad volvese s illas introdcense na escena II eXXV pezas de teatro chins que cumpren unha funcin de expansinnarrativa (ao igual cs ndices).

2) Teatro dentro do teatro (estrutura de caixas chinesas), como acontececoa representacin dos cmicos de Italia enDon Hamlet.

3) Caractersticas da novela no teatro:a) Digresins que inclen informacin secundaria (operadores realistas), que

dalgn xeito contradn a lxica do teatro (avance da accin).b) Rexistro lrico e humorstico propio da narrativa. Exemplo: en Don

HamletGerda fai referencia a un tapiz do que di que lle gustar ao defunto:

cando Hamlet se suicida cntase que a corda que usa de Tarragona.

A) Outras caractersticas

1) A sa obra dramtica mis un esbozo ca unha obra rematada. Seguramenteisto est relacionado coas escasas posibilidades de representacin9 das obrasno momento, anda que neste sensoDon Hamletfoi unha excepcin, xa que aescribiu en 1958 e publicouse e representouse en 1959. Con todo, Cunqueiroabandona a escrita teatral no momento no que o teatro comeza a

9 O autor refrese nalgunha ocasin frustracin que sinte por escribir teatro nun pas sen teatros.


2008/2009USC

10


11/38


normalizarse. dicir, foi un gran proxecto de dramaturgo abortado polascircunstancias poltico-sociais do momento.

2) Dominio das tcnicas teatrais:a) Dilogo.

b) Acoutacins moi literarias, que lembran s de Valle-Incln (algunhas delasson irrepresentables)

3) Aparicin do Coro, un elemento que est nas orixes do teatro e que est enescena para lembrarlle ao lector ou espectador que est perante unha pezateatral.

4) Jos Monlen fai as seguintes observacins sobre o teatro de Cunqueiro:a) Considrao un adiantado ao seu tempo, mesmo en das xeracins.

b) Agrupa a Cunqueiro dentro dos que denomina autores marginales,caracterizados por ignoraren a carpintera teatral, dicir, os elementosque fan que unha obra funcione escenicamente. Relaciona isto coas poucas

expectativas de representacin que haba no momento, polo que estesautores optaban por tratar o teatro s coma un texto literario (excesoslingsticos, avance pouco claro do argumento...).

c) Tamn vincula obras coma Don Hamletou A noite vai coma un ro cosimbolismo europeo, por caractersticas coma:

Sentido da transcendencia. Conciencia trxica. Rexeitamento do naturalismo. Omnipresencia da morte. Recreacin potica do tempo e do espazo.

5) Cunqueiro , polo tanto, un autor que coece as correntes do seu tempo eque as incorpora sa obra, pero de xeito persoal, polo que non posible(coma no caso da narrativa) aplicarlle etiquetas ao seu teatro.

6) Sinxeleza da tcnica narrativa:a) Mundo interior: no que est latente o conflito (Elsinor, no caso de Don

Hamlet).b) Mundo exterior: relacionado coa viaxe e do que proceden os elementos que

desencadean o conflito (compaa de cmicos, coro o correos no caso deDon Hamlet).

2.4.2.Obras teatrais1) A noite vai coma un ro (a segunda peza en importancia despois deDon

Hamlet):c) Publicacin:

Publcase incompleta en 1965 en Grial. Aparece tamn incompleta en Un hombre que se pareca a Orestes,

premio Nadal en 1968. Parece que Cunqueiro a incluu nesta novela paraque esta tivese a extensin requirida polo premio ao que a presentou.

d) Caractersticas:


2008/2009USC

11


12/38


Insrese dentro do teatro simbolista europeo. Presenta un motivo recorrente en toda a obra de Cunqueiro: o conflito

entre o espiritual e o corporal(xa presente nos poemas de preguerra), dea a humanizacin dos mitos caracterstica do autor (contradicin entreo afn de transcendencia e o feito de ter un corpo fsico). As, nesta obra

a protagonista chmase Ins, coma Ins de Castro ou a Ins deDon JuanTenorio, nos dous casos smbolo do conflito entre o amor s sexual e oamor sublime e transcendente. De feito, a protagonista di nalgnmomento da obra que o ser humano debera ter dous corpos, un que se

puidese luxar cada da e outro soador.

2) Romeo e Xulieta enAs crnicas do sochantre:3) Palabras de vspera (1956), que a ser unha peza longa pero finalmente

foi s unha peza de dous cadros e un eplogo:a) Argumento: trata as consecuencias do xuramento de Santa Gadea, no que

Afonso VI, que segundo as crnicas mantia relacins incestuosas coa sa

irm Urraca, tivo que xurar que non tivera nada que ver na morte do seuirmn Sancho.b) Caractersticas:

Problema do corpo vinculado ao desexo (relacin incestuosa). Dbida hamletiana: intntanse dilucidar os pensamentos de Afonso na

vspera da xura e as sas dbidas.

4) Outras pezas:a) Xan, o bo conspirador(escrita en 1933 e publicada en Grialen 1984):

esquema teatral superrealista, con tres personaxes disparatados (a nena dafiestra, o home con gravata e o home sen ela) que lembra moito a Lorca.b) Rogelia en Finisterre (Vrtice, 1944), obra en casteln.

dicir, Cunqueiro non un autor teatral dunha soa obra, senn que andaque a sa producin reducida neste xnero, sempre se achegou ao teatro.

2.4.3.Don Hamlet

1) Publicacin e representacin:a) Publicacin: publcase por primeira vez en 1959, unha edicin na que falta

unha escena que se engadir na reedicin de 1974.b) Representacin: destaca o reducido nmero de veces que se representou,xa que desde a fundacin do Centro Dramtico Galego s se representoudas veces, unha polo Centro Dramtico Galego e outra dirixida porLinoBraxe (protagonizada por Lus Tosar).

2) Fontes: Cunqueiro documntase de xeito exhaustivo, xa que non s coecao Hamletde Shakespeare, senn que afonda nas fontes que usa Shakespeare,


2008/2009USC

12


13/38


especialmente no Gesta Danorum de Saxo Gramtico10. Isto transloce ointerese de Cunqueiro por entender a historia de Hamlet.

3) Don Hamletde Cunqueiro e o Hamletde Shakespeare:

a) Diferenzas: a interpretacin que Cunqueiro fai do mito de Hamlet diferente de Shakespeare11:

HAMLET FILLO DE HALMAR, o Usurpador, e non do rei morto que seconverte nun farsante na obra de Cunqueiro (cabrn consentido), quecoece a relacin da sa muller Gerda co seu irmn Halmar e volve domis al para convencer a Hamlet de que mate os seus pais biolxicos(Halmar e Gerda). As, Hamlet usado polo que creu que era o seu pai

para vingarse, matando as o seu pai (e despois a sa nai, en parte comocastigo por amar outro home, o seu pai). O feito de que se revele contra anova orde matando o seu pai (algo que non acontece no Hamlet deShakespeare) pode explicarse desde unha perspectiva freudiana (LusaVillalta): Rivalidade co pai para revelar a sa identidade, xa que o proceso

que sofre Hamlet ao longo da obra unha anagnrise. Competencia polo afecto dunha muller, neste caso a nai, vinculada

descuberta da sexualidade e, polo tanto, ao conflito entre o corpo e oesprito (o amor inocente que senta pola nai vlvese desexo sexual).

PROXECCINEDPICADE HAMLET: Debe entenderse na lia da recreacin de mitos tpica en Cunqueiro,

de xeito que une dous grandes mitos da literatura universal: Hamlet e

Edipo. Cmpre matizar que Cunqueiro tira o tema do incesto das sagas

nrdicas, nas que era lextimo para o mantemento da liaxe, peronelas son as mulleres as que toman a iniciativa, polo que este aspectonon pode ser interpretado en termos edpicos. Neste caso Gerda

presenta o incesto coma unha solucin digna para o mantemento daliaxe e para dar sada ao desexo que Hamlet senta cara sa nai.

PERSONAXES: Fantasma:

- Shakespeare: funcin de deus ex machina12, que empuxa a Hamlet

a matar os seus pais e xustifica as mortes, facendo que Hamlet sexadalgn xeito inocente.10 Que entra no sculo XVI no teatro ingls e francs, construndose a versin Ur-Hamlet, de autoradubidosa, a obra da que bebe Shakespeare, polo que Cunqueiro acude fonte da fonte de Shakespeare.11 O esquema argumental da obra de Shakespeare mis simple, xa que Halmet mata o seu to porvinganza, non ao seu pai. Neste caso o interese da obra reside no personaxe de Hamlet e as sasdbidas, que fan del un personaxe modermo.

12 Termo teatral que en principio fai referencia s a efectos especiais, pero que se aplica por extensin atodos aqueles elementos que interveen de xeito importante na accin e non teen unha explicacinlxica.


2008/2009USC

13


14/38


- Cunqueiro: a pantasma non ten esta funcin, xa que o Hamlet deCunqueiro toma el as sas propias decisins, polo que a sa accinnon est xustificada polo fantasma. dicir, o Hamlet deCunqueiro est mis humanizado.

Halmar (pai biolxico de Hamlet e segundo marido de Gerda): unpersonaxe dbil, un simple instrumento da lascivia da raa (o quenon acontece na obra de Shakespeare). O carcter de Halmar infletamn na decisin de Hamlet de matalo, xa que non se quererecoecer nun home dbil e manipulable.

Gerda: unha muller forte, indutora de toda a trama de enganos quesubxacen ao conflito.

Polonio: ten unha funcin expositiva, sintetizando informacinnecesaria para que o lector / espectador entenda a peza. Acta comoconfidente de Gerda, e as como se coece a historia dos amores da

raa. Laertes: ten a mesma funcin expositiva ca Polonio.

Ofelia:- Smbolo do amor incondicional e inxenuo, tanto en Shakespeare

coma en Cunqueiro.- Na obra de Cunqueiro funciona ademais como oposicin a Gerda,

dicir, o amor idealizado e incorpreo de Ofelia oponse ao amorsexual de Gerda. Con todo, nalgunhas ocasins amosacomportamentos maduros xa que, fronte s dbidas de Hamlet,Ofelia est sempre moi segura do seu amor por el.

Coro:

b) Semellanzas: carcter dubidoso de Hamlet.

4) Presenza do mito:a) Hamlet.

b) Edipo.c) Rexeneracin mtica: mito occidental segundo o cal a vida s posible

morte dos predecesores, de a que Hamlet mate os seus pais biolxicos.Con todo, Hamlet un personaxe inmaturo, incapaz de asumir asconsecuencias das sas decisins (dbida permanente), o que fai que nonaguante a presin e se suicide.

5) Explicacin do comportamento de Hamlet:

a) Por que Hamlet mata o seu pai biolxico (Halmar)?: Hamlet mata aHalmar cando este se reconcilia con Gerda e faino porque se sinteexcludo desa relacin, tanto como fillo como como home. A isto hai quelle engadir a interpretacin en termos edpicos que xa fixemos referencia.


2008/2009USC

14


15/38


b) Por que Hamlet mata a sa nai (Gerda)?: despois de que Hamlet matarao pai, Gerda proponlle casar como solucin poltica e tamn para os seusdesexos cara a ela, pero Hamlet mtaa porque as slvase de cometer oincesto e de sermanipulado pola sa nai como o foran o seu pai e o seuto.

c) Por que Hamlet se suicida?: malia a capacidade de decisin que Hamletamosa puntualmente, non quen de asumir os seus actos e non pode vivirconsigo mesmo coma un asasino, por iso se suicida. dicir, non unsuicidio por arrepentimento, senn pola incapacidade de asumir o que fixera

6) Interpretacin: amais das observacins que xa fixemos sobre unha posiblelectura freudiana e as explicacins ao comportamento de Hamlet, outrasinterpretacins xerais da obra son:

a) Nun primeiro momento a crtica interpretou a obra coma unha versin doHamletde Shakespeare, pero como puidemos ver isto non as. O mesmo

autor explica no prlogo da obra e noutras ocasins que non pretendeversionar o mito, senn explicarse a si mesmo a historia de Hamlet. ACunqueiro amolballe que se tomase a obra coma unha parodia e non sepercibise o orixinal do seu enfoque.

b) Carvalho Calero: Interpreta a obra coma un desenlace dun conflito que xa vn de moito

antes, de a que pareza que a accin se desenvolve de xeito vertixinoso eque sexan necesarios personaxes coma o Coro ou Laertes (con funcinexpositiva).

Insrea na lia do teatro existencialista europeo por translucir unhavisin da vida pesimista, absurda e nihilista, na que personaxes comaPolonio, Ofelia ou Laertes son meros adornos para suavizar esa visintrxica. Neste senso Carvalho Calero considera que a obra ten un statusespecial dentro da producin cunqueiriana, pero o certo que en obrascoma Si o vello Sinbad volvese s illas tamn se aprecia esta visin

pesimista da vida. Relaciona a obra co teatro mtico: Un tipo de teatro en voga na Europa da poca que se baseaba na

relectura dos mitos, e tia como fo argumental o descubrimentodalgn suceso anterior que faca agromar conflitos e sentimentoslatentes (de a que na peza s se describa o final do conflito).

C. Calero di que Don Hamlet un dos casos mis radicais deabsurdidade dentro do teatro europeo de tema mtico13.

3. A narrativa do exilio

3.1.Introducin: o exilio dun sistema literario

13 O Orestes de Sartre ou a Antgona de Anouilh teen un certo status heroico e dalgn xeito acabantriunfando, pero no caso do Hamlet de Cunqueiro isto non acontece.


2008/2009USC

15


16/38


A literatura galega durante 10/15 primeiros anos da posguerradesenvlvese fundamentalmente no exilio, de a que poidamos falar do exilio dunsistema literario.

Algns aspectos que cmpre resaltar son:

1) Cronoloxa enganosa de moitas obras, que se publican moito despois dasa creacin debido a:

a) A censura. Por exemplo A esmorga publcase en 1959 en Bos Aires, peroen Galiza non se publica ata 1970 e publcase censurada.

b) A precaria estrutura editorial, que fai preciso que se atenda tamn producin en casteln de autores galegos (Murgua, Pardo Bazn,Sarmiento, etc.) para poder chegar ao mercado americano.

2) Experiencia autobiogrfica da Guerra reflectida na narrativadalgns autores:

a) Son novelas bastante posteriores Guerra, xa que parece existir un certo

medo a tratar este tema durante moito tempo (a primeira de 1957).b) Son o xermolo da novela galega de tema da Guerra Civil dos 80 e dos

90, que se desenvolve a partir de Os mortos daquel vern de CarlosCasares.

c) Son autores coma: Silvio Santiago: Vilardevs (1961). O silencio redimido (1976).

Ramn de Valenzuela: Non agardei por ningun (1957).

Era tempo de apandar(1980). A. Alonso Ros: O sior Afranio ou como me rispei das gadoupas da morte (1979).

3.2.Blanco Amor

3.2.1.Vida e formacin

1) En 1919 emigra Arxentina, un emigrante que se reconverte en exiliado.Al:

a) Frmase de xeito autodidacta.

b) Comeza a traballar en 1926 no xornal La Nacin, dedicndoseintensamente ao xornalismo desde entn e ata a sa morte.

2) Posteriormente volver a Espaa e apoiar a Repblica. neste momentocando se desenvolve a sa amizade con Lorca, quen publica os seus Seis

poemas galegos probablemente coa axuda de Blanco Amor.

3) En 1935 volve Arxentina:a) Comeza unha actividade xornalstica a favor da Repblica.

b) Dedcase vida intelectual (tia boas relacins cos intelectuais da poca).c) Implcase nas actividades do exilio (e emigracin). As, substite a Seoane

na direccin da revista Galicia do Centro Galego de Bos Aires, publicacin


2008/2009USC

16


17/38


que dirixe entre 1957 e 1965. Cmpre ter en conta que esta revista era unhapublicacin de referencia, xa que cando a dirixa Seoane tia unha tiradade 60.000 exemplares.

d) Despois da fin da II Guerra Mundial o exilio galego comeza a perderprotagonismo pola desesperanza da reinstauracin da democracia.

Ademais, desde os anos 60 o franquismo comeza a facerse co controlideolxico dos organismos da emigracin, que lle supoan un importeninstrumento propagandstico. Isto coloca a Blanco Amor nunha situacinpoliticamente conflitiva.

4) En 1950 volve definitivamente a Galiza, onde atopa un recibimento misdiscreto do que agardaba e tamn pasa momentos economicamente difciles.Esta situacin dar lugar a unha serie de conflitos. Con todo, en 1976 aFundacin Barri concdelle unha bolsa vitalicia de 250.000pts., anda quemorrera en Vigo tres anos despois.

En conclusin, Blanco Amor foi un persoeiro complexo, polmico eque reflicte as tensins existentes entre o galeguismo interior e o exterior.

3.2.2.Etapas

1) Etapa de preguerra: neste momento Blanco Amor basicamente unpoeta que se desenvolve no ambiente das vangardas galegas. A Guerra supn

para el o remate dun perodo de busca e formacin como escritor.

2) Etapa de posguerra: dedcase sobre todo narrativa e ao teatro.

3.2.3.Narrativa

3.2.3.1.Evolucin

1) Causas da serodia chegada narrativa: Blanco Amor non publicaunha novela en galego ata 1959 (A esmorga), un feito que probablemente estearelacionado coa cuestin lingstica:

a) Adopta o casteln como lingua profesional e o galego como lingua decreacin e das lembranzas da infancia.

b) O uso do galego na narrativa leva consigo o problema de levar lingualiteraria o galego popular sen a existencia dunha variedade de referencia,o que lle produce dificultades para a elaboracin de diferentes rexistros(verosimilitude). Blanco Amorreflexiona sobre esta cuestin desde o punto

de vista sociolingstico e estilstico nos seus prlogos (en especial no deXente ao lonxe).

2) Primeiros pasos narrativos en galego antes da Guerra: sonrelatos sen grande valor literario, pero que nos amosan que a traxectoria deBlanco Amor como narrador ten un grande percorrido:

a) Os nonnatos (1927), publicado na revista Cltiga.b) A escadeira de Jacob (1933), publicado na revista Ns. unha obra que

reflicte o mundo da alta sociedade bonaerense.

3) Narrativa en casteln:


2008/2009USC

17


18/38


a) Relatos na prensa arxentina na dcada dos 30.b) La catedral y el nio (1948), un bildungsroman ou romance de iniciacin,

dicir, unha obra na que se reflicte un momento de transicin vitalimportante.

c) Los miedos (1961), unha obra que parece que foi escrita inicialmente en

galego, pero polas tensins que tia coa emigracin destre esta versin ereescrbea en casteln. Foi finalista do Premio Nadal en 1961.

4) Narrativa en galego:a) A esmorga (1959).

b) Os biosbardos (1962).c) Xente ao lonxe (1970).

3.2.3.2.Trazos das sas novelas

1) Espazo: Ourense, literaturizado como Auria ou A.

2) Tempo14: dasprimeiras dcadas do sculo XX, o momento no que o autorvive en Ourense.

3) Protagonismo de personaxes marxinais, o que supn unha novidade naliteratura galega:

a) Mulleres, que aparecen como personaxes fortes.b) Nenos, enXente ao lonxe e Os biosbardos.c) Outros seres marxinais respecto da cultura cannica, coma os

protagonistas de A esmorga (neste senso lembra a Castelao).

4) Narradores: nenos ou individuos de escasa cultura, o que supn unhanovidade na literatura galega.

3.2.3.3.Xente a o lonxe

1) Presentada ao Premio Galicia do Centro Galego de Bos Aires, que finalmente gaado por Xohana Torres conAdis Mara e Blanco Amor toma isto comaunha intervencin do grupo Galaxia contra el.

2) unha novela cunha estrutura narrativa complexa que en Galiza a novelaaparece censurada en 1972, e ata o 1976 non aparecer completa.

3) Prlogo til:a) Define a novela como realista.

b) Reflexin sobre a relacin entre lingua e modelo esttico:

Considera a novela coma un exercicio de linguaxe (malia expresar aintencin de facer unha novela realista) buscando que a lingua non seidentifique s co pseudoenxebrismo, o folclorismo limitante e ocostumismo.

Reflexiona sobre o desenvolvemento do galego na lrica e na narrativa,sendo consciente da inexperiencia do galego neste ltimo xnero.

3.2.3.4.A esmorga (1959)

14 Podemos falar neste caso de cronotopo (espazo e tempo).


2008/2009USC

18


19/38


1) Parte dun feito real: Blanco Amor contempla en Ourense, cando tiacinco anos, como un home lle d unha navallada a outro. A partir de a recreaunha historia posible sobre cal puido ser o mbil de tal feito.

2) Estrutura: nunca lle d voz ao xuz, anda que deducimos as sas

intervencins do que di Cibrn. Isto pode deberse a:c) O problema de verosimilitude que poda supoer que un xuz falasegalego.

d) A influencia dunha tradicin de novelas de tema xudicial, como o casode:

O proceso, de Kafka. O estranxeiro (1942), de A. Camus. La familia de Pascula Duarte (1942), de Cela.

3) Importancia dos paratextos15:a) Ttulo polismico:

Significado recto de troula, que como comeza a novela. Significado connotativo de exceso, que se d ao final da novelab) Documentacins: limiar que apunta cara a unha informacin

contrastable. Nel atopamos: Voz: que se presenta como auriense e como escritor, polo que podera

identificarse co propio autor. Fontes: expense as fontes da historia que se vai narrar e faise

referencia a fontes obxectivas (xornais) en oposicin fantasa que podehaber nos relatos do pobo. Entre as das est o relato do seu to, queexerca de alguacil cando se producen os feitos que se van narrar.

Define a novela coma unha crnica escrita moito despois de que

acontecesen os feitos, polo que a existencia de poucas testemuas (queademais non lembran ben os feitos) vai deformar a visin realista que oautor di pretender.

4) Tcnica empregada: monlogo de Cibran:a) Malia expoer a intencin de facer unha novela realista s se achega un

punto de vista, de xeito que o prlogo pretende condicionar unha lecturaen clave realista do relato de Cibrn, arrastrando o lector cara salxica.

b) Blanco Amor pretende con isto facer un relato do antiheroe, un perdedorque est condenado pola sociedade antes de tempo.

c) Isto explica tamn que o xuz non tea voz, xa que na novela o nicoprotagonista Cibrn.

d) A finalidade do discurso do protagonista a de exculparse, expoendodiferentes atenuantes: fro, choiva, alcol, malas compaas, o pensamento(que lle provoca a perda do coecemento, podera tratarse de ataques deepilepsia).

15 Os paratextos son moi importantes nas obras de Blanco Amor. As, en Xente ao lonxe o ttulo apuntacara a unha lectura coral da novela, sen centrarse s no protagonista, e o prlogo supn unha reflexinmetaliteraria. Tamn en Os biosbardos. Contos pra xente o subttulo fai referencia a que vai dirixida aun pblico mis amplo ca outras obras.


2008/2009USC

19


20/38


e) En realidade prodcese unha ruptura entre o punto de vista e avoz16. As, temos no prlogo a voz do autor implcito e no resto da novelaa de Cibrn, pero a voz do prlogo non di en ningn momento que vaiatranscribir a declaracin de Cibrn, polo que pode elaborar o seu punto devista:

Voz: Cibrn. Punto de vista: o que d o discurso de Cibrn elaborado polo autor,non o punto de vista de Cibrn. Blanco Amor dlle voz a este personaxe

porque as fai unha reivindicacin dos perdedores, dndolle aposibilidade de defenderse perante a historia, pero non reproduce a sadeclaracin. As, o autor crea un discurso eficaz que consigue arrastrar olector cara lxica de Cibrn para liberarse da culpa, intentandoconvencelo de que en realidade el tamn unha vtima.

5) Valor simblico do xuz: o xuz presntase coma un ente que simboliza alei, o poder e a moral establecida, outra razn mis para que non tea voz,

nin nome e unha presenza fsica moi diluda.

6) Elementos importantes na progresin da novela: a novela tenunha progresin in crescendo na que Cibrn parte da relativa normalidade dacasa da Raxada cara ao crime que comete no Campo das Bestas e, finalmente,cara morte. Polo que un camio sen regreso no que atopamos:

a) Elementos que se reiteran: Alcol: forma mis inmediata de fuxir (da choiva, do cansazo, da angustia

vital...). Violencia: vai aumentando segundo avanza a novela, xa que os

protagonistas primeiro son violentos entre eles, despois co contorno e,finalmente, son vtimas da violencia eles mesmos. Ao final prodceseunha acumulacin de violencia (suxrese que Cibrn e asasinado polaGarda Civil).

b) Elementos ambientais (determinismo)17 : Choiva: un elemento molesto, cun valor simblico relacionado cun

diluvio apocalptico que pred o caos. Vento: interfire coa sa violencia e anuncia cambios impetuosos. La: grande e clara, ilumina o pazo e failles pensar aos protagonistas

que se trata da seora. , xunto co pazo e coa seora, un smbolo dailusin falsa, dun mundo que inten desde os muros do pazo pero que os

protagonistas nunca podern acadar porque estn condenados miseria.7) Interpretacins: unha novela que dialoga coas correntes do seu tempo:

a) Novela xudicial.b) Determinismo.c) Neorrealismo espaol de posguerra.

16 Nas novelas non sempre o punto de vista e a voz coinciden. A habilidade dos narradores consiste enmanexar os dous con coherencia para que a novela funcione.17 Son elementos deterministas moi de moda na poca (Oestranxeiro, La famila de Pascula Duarte,Los santos inocentes). Neste tipo de novelas o determinismo era non s ambiental, senn tamnxentico (enfermidade de Cibrn).


2008/2009USC

20


21/38


d) Novela social.e) Relacin coa novela picaresca: estrutura itinerante e protagonistas

marxinais.f) Dimensin simblica: o protagonista coma un antiheroe que emprende

unha viaxe inicitica cara ao fracaso.

g) Traxedia, relacionada coa traxedia clsica: Oprotagonista representa a inocencia (anda que non plena no caso deCibrn, pero hai moitos atenuantes), vtima da fatalidade e recibe uncastigo, polo que rene os tres elementos fundamentais do heroe trxico.

Transgresin da lei. Coro que anuncia o que vai pasar, neste caso concretado nas xentes de

Auria, que lle recomendan volver para a casa.

3.3. Neira Vilas

3.3.1.Vida

1) Infancia: psaa nunha aldea preto de Santiago, onde se forma de xeitoautodidacta. Al vivira ata que en 1920 emigra Arxentina (tendo, entreoutros motivos, o de librarse da mili).

2) Bos Aires:a) Instlase en Bos Aires en pleno desenvolvemento da cultura do exilio e al

coece aos persoeiros mis importantes do exilio (Castelao, BlancoAmor...), e tamn estar en contacto cos do interior.

b) Coa sa muller, Alisia Miranda (cubana filla de emigrantes galegos)traballa a prol da cultura galega e fundan unha pequena empresa chamadaFollas Novas. unha distribuidora e editora do libro galego en Amrica

bastante humilde e voluntarista, pero que ten un grande valor simblico epioneiro, malia a sa proxeccin limitada. Tamn organizaron desdeFollasNovas actos de homenaxe a persoeiros coma Otero Pedrayo.

3) Cuba: cando trinfa a Revolucin marcha para Cuba coa sa muller e alvivira ata os anos 90, cando volve a Galiza:

a) En 1961 abre unha seccin galega noInstituo de Literatura e Lingsticada Academia de Ciencias da Habana, creando unha biblioteca (conexemplares procedentes de bibliotecas de emigrantes), que tamn incle aprensa galega publicada en Cuba.

b) Promove a investigacin sobre temas galegos, coma os pescadores galegos

que traballan no Golfo de Cuba.c) Desde os anos 60 ter unha relacin moi intensa con Galiza, a onde viacon frecuencia. Destaca, por exemplo, a relacin con Isaac Daz Pardo(Memorias dun neno labrego publicarase en Edicis do Castro).

4) Nos 90 volve sa casa natal e al crea coa sa dona un centro culturalcunha biblioteca atendida por Alisia.

3.3.2.Obra


2008/2009USC

21


22/38


Neira Vilas un autor que traballou en diversos xneros, malia sercoecido pola sa narrativa. As, cultivou a poesa, publicou obras de investigacinsobre os galegos en Cuba, traduciu a Nicols Guilln ou a J. Martn, creo librosespecficos para o pblico infantil, etc.

A) Influencias que recibe a sa narrativa:1) Adoita etiquetarse coma unha narrativa socialrealista, na que se lle d

voz aos mis desfavorecidos.2) Malia que Neira Vilas elabora unha narrativa social, amosa tamn unha gran

preocupacin pola experimentacin formal e tcnica, sen ancorarsenas formas realistas clsicas. Esta unha caracterstica que comparte conBlanco Amor, algo que parece estar moi relacionado co feito de formrense naArxentina, nun momento no que al chegaban tdalas novidades literarias domomento (que influiran tamn en autores coma Garca Mrquez, etc.). As, as

principais influencias que reciben son:

a) Nouveau roman francs: movemento de renovacin da narrativa francesade principios dos anos 50 (precursor da nova narrativa galega).b) Literatura americana: John dos Passos, Faulkner, etc.

Todo isto fai que a obra de Neira Vilas sexa moi variada do punto devista tcnico. Porn, tanto Neira Vilas coma Blanco Amor carecen dos factoresnecesarios para adscribrmolos nova narrativa galega.

B) Suposto autobiogrfico:

1) Os trazos dalgns personaxes de Neira Vilas, coma Balbino, fannos pensar quese trate de trasuntos literarios do propio autor.

2) Porn, o autor sempre negou isto, anda que admitindo que moitas dashistorias e trazos dos personaxes estn inspirados en acontecementos reais,

pero sen intencin biogrfica nin documental.

C) Lingua:

1) Anda que podera pensarse que ao estar fra de Galiza a sa lingua poderaempobrecerse, isto non acontece, nin con Neira Vilas nin con Blanco Amor:

a) Os dous autores manteen o seu galego e arrequntano coas achegas doseu contorno, o que ten como resultado unha variedade interdialectal,semellante a unha koin, moi rica e enxebre.

b) Isto fai que o lector se identifique facilmente con ela.2) Non doado saber ata que punto este tipo de lingua contribuu para o seuxito como narrador. Ademais, unha lingua esperable nas novelas deambientacin galega, pero tamn se d nas de ambientacin americana.

D) Clasificacin das sas novelas:

A producin narrativa de Neira Vilas pdese clasificar cruzando douscriterios:

1) Novelas de protagonistainfantil e novelas de protagonista adulto.


2008/2009USC

22


23/38


2) Novelas ambientadas en Galiza e novelas ambientadas en Amrica.

As, temos:

Protagonista infantil Protagonista adulto

Ambientacin galega

Memorias dun neno labrego (1961) Xente no rodicio (1965)Cartas a Lelo (1971) A muller de ferro (1969)

Aqueles anos do Moncho (1977)De cando o Suso foi carteiro (1988)

Querido Toms (1980)

Ambientacinamericana

Camio bretemoso (1967)Historias de emigrantes (1968)Remuo de sombras (1973)

1) Novelas de protagonista infantil e ambientacin galega

Foron denominadas a posteriori como ciclo do neno, unhadenominacin que non responde ao proxecto inicial de Neira Vilas.

a) Memorias dun neno labrego (1971): a sa primeira obra e tamn a de mis xito, xa que foi usada como

libro escolar nun momento no que haba poucos materiais para este fin.Con todo, sigue a ter xito despois desta etapa.

Presntase coma unhas memorias, pero en realidade un artificionarrativo, xa que est mis prximo a unha crnica. dicir, non se d aseleccin e distorsin dos acontecementos que adoita haber nasmemorias.

O libro est escrito en P1 e nel o protagonista evoca a infancia e aprimeira adolescencia desde un presente do que temos moi poucos

datos (cando marcha da casa para traballar de criado), xa que oimportante o pasado.

b) Cartas a Lelo (1971): Relacin argumental con Memorias dun neno labrego: Lelo e Too

son dous amigos da infancia de Balbino. Forma epistolar: Reprodcense as cartas que Too lle manda a Lelo, que tivo que

emigrar para Uruguay cos pais. Cada captulo trata un tema, xa que as cartas permtenlle a Too facer

un percorrido antropolxico pola vida dunha aldea galega (Nadal,

Entroido, vendima...). Non temos informacin directa de Lelo, anda que supoemos o que

lle contesta a Too polas alusins que este fai nas sas cartas. Hai un cambio na configuracin enunciativa respecto de Memorias

dun neno labrego: En Memorias dun neno labrego achgase o punto de vista

subxectivo de Balbino. En Cartas a Lelo as cartas son o resultado do esforzo de

obxectivacin que fai Too para Lelo, organizando, seleccionando esintetizando a informacin.


2008/2009USC

23


24/38


c) Aqueles anos do Moncho (1977): trata a vivencia da infancia alde,pero con algunhas novidades respecto das obras anteriores: Narrador omnisciente en P3, que lle d un valor mis obxectivo ao

relato.

Aparicin da Guerra Civil, o que fai dela unha das primeiras obras quetrata este tema, anda que indirectamente. As, cando comeza a GuerraMoncho ten tan s 12 ou 13 anos e comeza a traballar como enlace paraos fuxidos, anda que non entende moi ben a finalidade do seu traballo.

d) De cando o Suso foi carteiro (1988): Evocacin da Galiza abandonada pola emigracin a travs dun rapaz

carteiro, que a partir das cartas que lles leva aos que quedaron dos quemarcharon vai reconstrundo as historias destes ltimos.

Esta obra tamn deu p a unha lectura autobiogrfica, xa que NeiraVilas traballou como carteiro de rapaz.

Como podemos observar, tdalas novelas de protagonista infantil son deambiente galego, o que apunta cara a unha lectura autobiogrfica xa que d p a

pensar que o autor non quen de recrear a infancia nunha gran cidade coma BosAires.

2) Novelas de protagonista adulto e ambientacin galega

a) Xente no rodicio (1965): Novela pesimista, moi influda polo existencialismo, con personaxes

simblicos que representan a condicin humana dun punto de vistadesencantado e coma seres sen transcendencia (ttulo). Innovacins tcnicas.

b) A muller de ferro (1969): Vintetrs relatos que comparten as caractersticas da anterior, pero mis

claramente alegrica. Algns relatos teen caractersticas que tamn atopamos na Nova

Narrativa: Protagonismo dos insectos (Kafka), que simbolizan o chanzo mis

baixo das especies animais e que, ademais, reproducen as formas de

organizacin humanas. Isto dse en relatos coma Formigas. Obxectualizacin do animado e personificacin do inanimado, que

se d en relatos coma A casa engruada (que lembra a algns contosde Ferrn).

c) Querido Toms (1980): Novela escrita en P1 na que unha mestra rural xubiladareconstre a

sa vida tendo mentalmente como interlocutor a Toms, un mozo decando era nova que tivo que emigrar, polo que pasa o resto da sa vidaagardando por el.


2008/2009USC

24


25/38


O discurso da mestra est moi prximo ao monlogo interior, xa que anarradora lembra de xeito espontneo e inconexo. dicir, neste caso

Neira Vilas proponse un novo reto creativo, optando por unha frmulamis impresionista.

O autor preocupouse moito polo feito de darlle voz a unha muller. As,

conta que consultou manuais de psicoloxa para poder reconstrur apsicoloxa da muller e reflectir aspectos coma, por exemplo, os efectospsicolxicos da menopausa.

3) Novelas de protagonista adulto e ambientacin americana

Son obras que asimilan as innovacins tcnicas da narrativa europea eamericana (polifona, fragmentariedade...).

a) Camio de brtemas (1967): Narrador masculino que se dirixe a un interlocutor que nunca lle

contesta, pero que determina as sas intervencins (de xeito semellante aen Querido Toms). A caracterstica anterior fixo que se apuntase unha posible influencia de

A esmorga.

b) Historias de emigrantes (1968): Obra documental na que se contan historias de emigrantes

individualmente. Protagonismo da cidade.

c) Remuo de sombras (1973): Protagonismo da cidade. Mosaico de historias urbanas de Bos Aires. Son historias aparentemente fragmentarias18, pero hai elementos que

as unen (o que supn unha metfora da cidade: catica a primeira vista,pero cunha certa lxica): Historias recorrentes :

- Rapaz que lle escribe sa familia desde a emigracin,dirixndose a eles como meus.

- Dorinda, unha criada.- Un home que fala cun tal Mateo.

Outros elementos recorrentes:

- Frases e expresins que se repiten ao longo da novela. Exemplo:voz annima que sempre comeza as sas intervencins con cmpreafacerse a isto.

- Metfora do remuo.- Imaxes e metforas derivadas do mundo dos insectos (formigas,

enxames, tabns), que reflicten unha concepcin pesimista dohome.

18 Algns destes fragmentos inconexos parecen ser as impresins que a unha voz annima lle causa alectura do xornal (p. 39, p. 24).


2008/2009USC

25


26/38


4) Outras obras

a) Tempo novo (1987): obra de ficcin na que se achega a visin da Cubaposrevolucionaria por parte dos galegos que viven al, tanto dosrevolucionarios coma dos antirrevolucionarios.

b) Os homes de pau (1999): Prosas breves nas que se achega unha visin obxectualizada do ser

humano (relacionada conA muller de ferro). Perspectiva contempornea: ambientacin na vida urbana

contempornea. dicir, Neira Vilas un autor que evoluciona co seutempo.

Blanco Amor e Neira Vilas e a Nova Narrativa

Obras coma A esmorga de Blanco Amor, ouA muller de ferro e CamioBretemoso de Neira Vilaa, poderannos levar a inserilos dentro da Nova Narrativa.Porn, a Nova Narrativa Galega un proxecto de renovacin do discursonarrativo ben delimitado porcoordenadas biografico-xeracionais que Blanco Amore Neira Vilas non comparten:

a) Son autores que estn en Galiza, non fra.b) Prodcese nun momento concreto, nos anos 50.c) un proxecto definido, no que todos os autores teen claro a renovacin

que queren levar a cabo.

En contraposicin a isto, no caso de Neira Vilas e Blanco Amor:

a) Estn en Amrica, onde coecen os movementos da poca que a Galizanon chegaban.b) Os proxectos son individuais, non hai unha conciencia de grupo para levar

a cabo tal renovacin na narrativa.

3.4. Ramn de Valenzuela: Non agardei por ningun (Ed.Citania, 1957)

1) a primeira novela sobre a Guerra Civil e forma parte dun grupo denovelas do exilio que teen se basean na ficcionalizacin de experiencias

biogrficas deste tipo.Non agardei por ningun supn unha excepcin dentrodel, xa que o resto son novelas que aparecen trala morte de Franco:

a) O silencio redimido (1976) de Silvio Santiago.b) O sior Afranio ou como me rispei das gadoupas da morte (1979), de

Antn Alonso Ros.


2008/2009USC

26


27/38


c) Era tempo de apandar(1980), do propio Ramn de Valenzuela. Supnunha continuacin de Non agardei por ningun que narra o exilio enFrancia e a estancia no crcere en Espaa.

2) Ten un importante valor documental, xa que son historias baseadas naexperiencia directa que poden ser usadas como documentos sociais.

3) Narrador en P1 (en tdalas novelas do grupo), que achega un enfoquesubxectivo.

4) Relacin co contexto literario da poca: est pouco relacionada coaliteratura galega dos 50 (Fole, Cunqueiro) e mis co realismo social daliteratura espaola. dicir, no exilio os modelos literarios galegos nonevolucionan ao mesmo ritmo ca en Galiza.

5) Argumento: o protagonista Gonzalo Ozores, un trasunto do propio autor,que foxe nos primeiros das do golpe e acaba alistndose no exrcito nacional

para poder sobrevir. Nel desempea, grazas sa formacin, un cargo

administrativo que lle permite axudarlles a outros republicanos. Faise pasar porrequet e mantn unha relacin cunha moza falanxista para pasardesapercibido, pero cando comeza a levantar sospeitas pide que o manden fronte de combate e al psase ao exrcito republicano. Podemos dividir anovela en tres bloques:

a) Fuxida: Momento no que se agocha. Evocacin sentimental da paisaxe. Exposicin ideolxica a travs dos dilogos.

b) Exrcito nacional: a parte mis interesante, xa que achega aspectospouco coecidos da Guerra coma o descontento nos cuarteis franquistas,os espas republicanos ou os enfrontamentos entre requets e falanxistas.

c) Fronte: importancia da compoente ideolxica.

6) Personaxes:a) Son de ficcin, pero introduce persoeiros histricos coma Surez Picallo

ou Castelao (o ttulo unha frase del) que lle achegan verosimilitude historia.

b) Non son maniquestas (republicanos vs. nacionais), malia o compromisogaleguista do protagonista.

c) Os protagonistas individuais debuxan personaxes colectivos.

7) Carcter cinematogrfico: as escenas desenvlvense coma planos ousecuencias.8) Espazo: valrase o espazo forneo en relacin co galego, moi marcado pola

evocacin emocional.

4. A Nova Narrativa Galega

Os autores da Nova Narrativa Galega supoen o primeiro grupoxeracional mis ou menos definido desde a Xeracin Ns, un grupo xeracional quesupn un primeiro intento colectivo de renovacin do discurso narrativo galego.


2008/2009USC

27


28/38


4.1.Contexto literario

1) Transformacin xeral da novela europea e norteamericanadesde comezos do sculo XX:

a) Contexto histrico: Revolucin Rusa, Primeira Guerra Mundial, Crackdo 29.

b) A novela neste momento o discurso que reflicte de xeito mis evidente asevolucins da sociedade, de xeito que racha definitivamente co modelorealista decimonnico.

c) Principais obras: 1916:Metamorfose de Kafka. 1922: Ulysses de Joyce. 1925:Manhattan Transferde John Dos Passos. 1929: O rudo e a furia de William Faulkner.

2) Nouveau Roman francs: supn un segundo ciclo de transformacinda narrativa que se desenvolve en Francia nos anos 50.a) Contexto histrico: situacin despois da Segunda Guerra Mundial, que

d lugar a un clima existencialista, no que xa non se ve o progreso comomotor social e aparece unha concepcin pesimista do home e do mundo.

b) Principais autores: N. Sarraute. M. Butor. A. Robbe-Grillet. M. Duras (mis sedoria).

c) Principais caractersticas:

Rexeitamento da trama argumental, desaparecendo as a lxicaactancial. Desaparicin do concepto de personaxe tradicional profundo, cunha

psicoloxa complexa e que viva un conflito que sempre obedeca a unhalxica.

Tempo subxectivo, que non obedece a ningunha categora emprica. un tempo mental, indefinido, relacionado co delirio e o soo.

Obxectualizacin do ser humano, que deixa de ser o centro, froito daconcepcin pesimista do mundo. A isto engdese o asentamento dasociedade de consumo, na que os obxectos comezan a ter misimportancia cs seus usuarios.

d) Repercusins das caractersticas anteriores no plano discursivo misvisible da novela:

Multiplicidade de voces narrativas: a inexistencia de argumento faique deixen de ser operativos conceptos coma o de protagonista.Ademais, os personaxes pasan a estar sometidos ao azar nun escenarioque non comprenden, algo que reflicte o contexto social do momento.

Predominio das formas narrativas subxectivas relacionadas coa P1:monlogo interior e streme of consciousness (vs. narrador omniscienteen P3).


2008/2009USC

28


29/38


e) Influencia nos autores da Nova Narrativa Galega: Dbese proximidade cultural con Francia nesta altura, un momento

no que o francs era anda unha importante lingua de prestixio e que seensinaba en Espaa (non as o ingls). Isto permtelles a estes autoresacceder a obras nesta lingua, anda que se trate de obras que tian que ser

tradas clandestinamente. Acceden as a autores que lles achegan algo diferente respecto do quese estaba a facer en Galiza ata entn.

4.2. Caractersticas do grupo

1) Son autores procedentes de familias de clase media que valoran o estudo, oque lles permite poder ir universidade nos anos 50, cando se comeza a

producir o primeiro despegue econmico trala Guerra.

2) Coinciden en Santiago, nunha universidade pouco desenvolvida e nunhacidade pequena, o que tamn fai mis doado que se estableza contacto entre

eles. As, a literatura pode ser vista coma un medio para romper coambiente opresivo de Compostela neste momento (Franco Grande: Os anosescuros).

3) Participan nas Festas Minervais organizadas desde 1953 polo SEU(Sindicato Espaol Universitario), un certame bilinge gaado por diferentesautores do grupo durante varios anos. Srvelles como plataforma depresentacin pblica, xa que o nico certame do momento.

4) Colaboran no suplemento cultural de La Noche, o xornal deCompostela dirixido por Camilo Goi (afn ao rxime, pero con certasimpata cara s culturas perifricas).

a) Fernndez del Riego e Xaime Isla son os organizadores deste suplementocultural semanal para o que solicitarn a colaboracin destes autores, perotamn doutros coma Cunqueiro, Carvalho Calero ou Aquilino IglesiaAlvario (que rexeita participar).

b) censurado axia, pero supuxo un importante punto de encontro.

5) Comezan a viaxar por Europa, onde coecen un ambiente menosopresivo e de onde traen tamn diversas obras.

6) Grupo Brais Pinto:a) Constitudo por aqueles que marcharon rematar os seus estudos a Madrid.b) Ten a sa orixe na Agrupacin Castelao fundada en Madrid.c) Supn unha experiencia diferente, pero interesante polas inquedanzas

vangardistas, pictricas (Reimundo Patio), etc.

7) Non desenvolven a sa actividade de renovacin da narrativa de xeito illado,xa que isto tamn se d nas artes plsticas. As, na Corua hai dousimportantes ncleos de creacin plstica promovidos porReimundo Patio eXohn Casal arredor de 1954:

a) A Liga Nrdica.


2008/2009USC

29


30/38


b) A Unin de Artistas Ceibes.

8) Fundan a coleccin Illa Nova de Galaxia:a) Pensada para dar a coecer a obra dos autores deste grupo, un feito que

supn un importante paso para a sa canonizacin.b) As obras adoitan estarprologadas por Fernndez del Riego ou Ramn

Pieiro (obras de Ferrn), o que amosa a conexin entre as dasxeracins, que despois se rompera por cuestins polticas.

4.3. Autores e obras

As propostas de periodizacin e os textos que se inclen dentro da NovaNarrativa son diversos. Imos ver das delas:

4.3.1.Camino Noia

1) Xohn Casal:

a) O camio de abaixo: Escrita en 1959 pero publicada en 1970, xa que o autor morre moi novoe a obra fica indita.

unha das obras mis caractersticas da Nova Narrativa que, ademais,est escrita nos anos centrais do proxecto.

2) G. Rodrguez Mourullo:a) Nasce un rbore (1954), considerada coma a primeira obra da Nova

Narrativa.b) Memorias de Tains (1956).

3) Ferrn:

a) Percival e outras historias (1958).b) O crepsculo e as formigas (1961).c) Arrabaldo do norte (1954).

4) Mara Xos Queizn:a) A orella no buraco (1965).

5) Camilo Gonsar:a) Lonxe de ns e dentro (1961).

b) Como calquer outro da (1962).

6) Carlos Casares (mis serodio):a) Vento ferido (1967).b) Cambio en tres (1969).

A proposta de Camino Noia:

1) Supn unha nmina reducida, quizais a mis adecuada, xa que unmodelo narrativo innovador non se desenvolve aln dunha dcada, porquedespois xa deixa de ser novidoso.


2008/2009USC

30


31/38


2) Ten algns problemas, xa que autores coma Carlos Casaresrexeitan serincludos na Nova Narrativa, por considerar que as sas influencias sondiferentes (Camus, autores italianos).

4.3.2.Manuel Forcadela

4.3.2.1.Textos Engade bastantes textos aos da proposta de Camino Noia:

1) Xohana Torres:a) Adis Mara (1965), unha obra que rene as caractersticas formais para ser

includa na Nova Narrartiva.

2) Ferrn:a) Retorno a Tagen Ata (1971).

b) Elipsis e outras sombras (1974).

3) Camilo Gonsar:

a) Cara a Times Square (1980).

4) Autores menores: Vicente Vzquez Diguez, Lois Diguez.

4.3.2.2.Fases

1) Fase de formacin(1954-1961):a) Caractersticas:

Ruptura temtica. Influxo de Kafka e do existencialismo.

2) Fase de auxe (1964-1969):

a) Textos: desdeArrabaldo do norte ata Cambio en tres.b) Caractersticas: indagacin formal e experimentalismo enunciativo.

3) Fase de liquidacin (anos 70):a) Influencia do pensamento marxista.

b) Cambios no nmero de escritores: algns morren (Casal) e outros parande escribir, ben definitivamente (Mourullo) ou durante moito tempo(Camilo Gonsar).

c) Do existencialismo psase a: Textos simblicos sobre a ditadura ou a violencia da represin. Creacin de alegoras nacionais, como o caso deRetorno a Tagen Ata.

d) Textos: Adis Mara de Xohana Torres. Xoguetes pra un tempo prohibido (1975) de Carlos Casares. Dos anxos e dos mortos, de Anxo Ballesteros.

e) unha fase de asimilacin das innovacins introducidas anteriormente,polo que discutible se se debe inclur ou non na nova narrativa.

4.3.2.3.Problemas desta periodizacin


2008/2009USC

31


32/38


1) Parece resultado de querer cadrar a periodizacin do proxecto cos cambioshistricos.

2) Ausencias non xustificadas, coma a de Xoguetes pra un tempo perdido(1975) de Carlos Casares.

3) Demasiado extensa no tempo.

4.4. Caractersticas

Moitas das caractersticas das obras da Nova Narrativa estn claramenterelacionadas coa renovacin da novela europea e americana. As principais son:

1) Rexeitamento da trama argumental clsica.

2) Rexeitamento do concepto de personaxe convencional (queobedece a unha lxica).

3) Modalizacin: multiplicidade de voces, en contraposicin ao narradoromnisciente en terceira persoa.

4) Protagonismo de formas subxectivas: monlogo interior ecorrente de conciencia.

5) Gusto pola tcnica epistolar, que pode abranguer toda a obra(Memorias de Tains) ou s parte.

6) Tempo subxectivo: non sabemos con claridade a duracin da accin nin asa situacin temporal, xa que adoita tratarse dun tempo psicolxico quereside na mente dos personaxes e non se corresponde co real.

7) Espazo pouco concreto: obedece ao mesmo principio c tempo, poloque un espazo que se sita na conciencia dos personaxes, ambiguo efantstico en moitas ocasins.

8) Mundos sen carcter ontolxico claro: unha caracterstica quederiva das anteriores, xa que o lector moitas veces non quen de saber se oque se narra soado, imaxinado ou real dentro da lxica literaria.

9) Concepcin pesimista do ser humano: obxectualizado dentrodunha sociedade de consumo e sometido sistematicamente a procesos deanimalizacin.

10) Temnica innovadora:a) Mestura da realidade e o soo.

b) Temtica sexual, que ata entn fora un tab na literatura galega e que sepresenta de xeito explcito, pero tamn degradado. Concbese o sexo comaunha prctica animal co nico obxectivo da reproducin.

c) Violencia absurda e reiterada que tamn traduce a dimensin animal doser humano.

d) Absurdo existencial, unha visin nihilista e pesimista do mundo.

11) Obxectalismo: estratexia literaria importada de Francia que se notaespecialmente en Arrabaldo do norte (1964) de Ferrn e A orella no buraco(1965) de Mara Xos Queizn.


2008/2009USC

32


33/38


a) Est inspirada no cine, se xeito que se narra s aquilo que unha cmarapode captar, sen espazo para os sentimentos e a psicoloxa.

b) Permtelle ao autordeshumanizar a mirada do home, xa que entre ela oobxecto contemplado interponse unha mquina como filtroobxectivizador.

12) Homless ou clochard: moi frecuente o protagonismo de personaxesdesposudos, non s de obxectos materiais, senn tamn de sentimentos (sen

pasado, sen relacins, sen biografa). Son personaxes que deambulan senrumbo, o que pode inserise dentro da concepcin deshumanizada do home.

13) Suposta negativa a un compromiso ideolxico: a supostaausencia de compromiso ideolxico xerou diversos debates, xa que noutrasliteraturas estbanse a producir textos socialrealistas neste momento.

a) Mara Xos Queizn en A Nova Narrativa ou a loita contra osentimentalismo (1979) defndese perante estas acusacins argumentandoque se trata dunha narrativa comprometida por contribur modernizacin

da literatura galega.b) O certo que o compromiso ideolxico dubidoso, xa que se trata dun

proxecto literario despreocupado da proxeccin social. O compromiso sestara presente en pocas posteriores, especialmente no grupo de Madrid(marxismo e nacionalismo).

4.5. Comentario de textos

A visita de O camio de abaixo (1959-1970) de Xohn Casal Inspiracin na Metamorfose de Kafka: insecto humanizado e home

deshumanizado. Situacins patolxicas: son moi frecuentes na Nova Narrativa, xa que as

situacins lmite s que son sometidas os personaxes fanlles pensar quepadecen algn tipo de enfermidade.

Temtica sexual, na que se se lle atriben araa calidades mishumanas cs do home.

Fragmento deA orella no buraco (1965) de Mara Xos Queizn Tema intranscendente. Obxectualismo, polo que hai pouca marxe para a subxectividade. Personaxe desposudo que deambula sen rumbo.

Fragmento de Cambio en tres (1969) de Carlos Casares unha novela que

Foi rexeitada polo propio autor, por considerala s un experimentode mocidade, e que non foi reeditada ata a sa morte.

das primeiras novelas que trata o tema da emigracin a Europa,neste caso a Francia.

Argumento: trata a historia de dous amigos emigrados en Francia, undeles morre nun accidente de trfico e o outro acompaa o cadver ata


2008/2009USC

33


34/38


Ourense, e bota a noite pensando de xeito errtico (corrente deconciencia).

Caractersticas do fragmento: Disposicin tipogrfica achegada ao caligrama, coa finalidade de

romper coa estrutura textual convencional. O personaxe fala do seu amigo morto coma se se tratase dun animal:Pasteur, xrmenes patxenos, zoolxico. Referencias a Kafka: metamorfosearse. Referencias sociedade de consumo: desenrolada-socied,

plusvalizado, nun per cpita calquera.

4.6. Ferrn

4.6.1.Clasificacin da sa obra4.6.1.1.Clasificacin mis aceptada

1) Primeira etapa:

a) Fantstica.b) Preocupacin pola renovacin formal.

2) Segunda etapa: compromiso ideolxico.

3) Poderase engadir unha terceira etapa na que se incluiranArraianos eNoventre do silencio:

a) Protagonismo da memoria.b) Identidade colectiva.

4.6.1.2.Carmen Blanco

Matiza a proposta anterior distinguindo tres etapas, anda que deixandoclaro que non hai rupturas tallantes entre elas:

1) Nova Narrativa galega:a) Cronoloxa: anos 60.

b) Textos: Percival e outras historias (1958). O crepsculo e as formigas (1961). Arrabaldo do norte (1964), obxectualista.

2) Poltica-ficcin na que a ficcin est ao servizo do compromiso poltico(tratado con recursos simblicos e alegricos nas primeiras obras):

a) Cronoloxa: anos 70.b) Textos:

Retorno a Tagen Ata (1971): Marca un punto de inflexin na narrativa de Ferrn, xa que introduce

a alegora das nacins sometidas (Tagen Ata) e as opresoras (TerraAncha) que se repetir noutras obras.

Argumento: rapaza que volve do exilio para poerse en contacto coaresistencia clandestina, pero que mantn unha relacin cun dos


2008/2009USC

34


35/38


lderes da resistencia oficial (no que se algns estudosos ven untrasunto de Ramn Pieiro), ao que mata.

unha novela de iniciacin sentimental, na que a descuberta dasexualidade supn o ingreso na idade adulta.

unha novela breve. A protagonista reaparece noutras obras.

Elipsis e outras sombras (1974): Coleccin de contos. Obra hermtica. Pretende codificar o terror da situacin poltica, a represin e a

violencia institucional da ditadura.

Antn e os inocentes (1976): Obra paralelstica de tipo realista. Argumento: romance entre dous mozos nacionalistas vigueses. Supn unha crnica das tensins polticas.

Crnica de ns (1980): crnica xeracional, do sculo XX.

3) Ficcin fantstica:a) Caractersticas: desaparece o protagonismo da poltica en favor da

imaxinacin mtica.b) Textos:

Amor de Artur(1982): Coleccin de contos. Fusionan o mundo deRetorno a Tagen Ata (personaxes, historias) co

mundo artrico.

Arnoia, Arnoia (1987): Presentada coma unha novela xuvenil, quizais pola demanda da

poca. Narra unha viaxe inicitica con elementos do xnero de aventuras e

desenvolvendo o tema do retorno imposible a un pasado idealizadona adolescencia e nunha patria perdida (Arnoia).

Bretaa esmeraldina (1987): Obra longa de forma epistolar. Argumento: independentista bretn que est na cadea e que ten

como camios liberdade as cartas que se escribe coa sa moza e a

imaxinacin. Poderanse inclur outras posteriores.

4.6.1.3.Xess Gonzlez Gmez

1) Realidade imaxinaria:a) A finalidade da escrita a creacin dun mito mobilizador da

colectividade, polo que unha clasificacin que non ten en conta asdiferenzas formais.

b) Textos: tdalas obras ataBretaa esmeraldina (1987).


2008/2009USC

35


36/38


2) Da imaxinacin comprensiva: narracin obxectivista que pretendecrear un mundo coherente no que convivan o plano da ficcin e o darealidade emprica.

4.6.2.Elementos que fan da obra de Ferrn un macrotexto

Na obra de Ferrn ntase unha linguaxe pico-lrica cargada desmbolos internos e recorrencias temticas e formais que se aprecian a diferentesniveis

1) Recorrencias formais: aprcianse en moitos planos das obras, xa desdeos ttulos, que en ningn caso teen sintagmas verbais (o que conduce aunha lectura na que o interese non est no argumento, senn nas vivenciassubxectivas e o mundo interior dos personaxes).

2) Personaxes: reaparecen constantemente e ademais evolucionan dunhasobras a outras (personaxes de Percival e outras historias que reaparecen en

Retorno a Tagen Ata).

3) Smbolos:a) Bosque: smbolo de liberdade.

b) Vent: liberdade.c) La: imaxinacin e fantasa, que tamn conducen cara liberdade.d) Serpe: tentacin feminina.e) Cores: azul, cores metlicas.f) Aves nocturnas: anuncian perigo e morte.

4) Temas binarios:a) Opresin liberdade.

b) Fugacidade do tempo nostalxia.c) Amor desamor.d) Misterio realidade / natural sobrenatural.e) Erotismo morte.f) Galiza mundo.

5) Tempo:a) Fusin de planos temporais: confusin do tempo emprico e o onrico,

sen sabermos en que poca se sitan as accins.b) S na ultima etapa o tempo aparece fixado (antes s en casos puntuais,

coma enAntn e os inocentes).

6) Espazo, mundos recorrentes:a) Mundo ourensn:

Vilanova dos Infantes: mundo mtico dos soos, da esperanza no futuro,acubillo da memoria republicana e galeguista.

Ourense: mundo negativo, da escola, o inverno, a escuridade, aposguerra falanxista e clerical.

b) Vigo: smbolo da nova Galiza libre, xa que o mundo do proletariado e darevolucin posible no que converxen o mundo do mar (pesca, viaxes) e oda industria.


2008/2009USC

36


37/38


c) Santiago: espazo complexo e contraditorio, que combina o carcter decidade conservadora co de espazo da memoria xuvenil.

d) Espazos fantsticos.

7) Dimensin metaliteraria e autoreferencial:

a) Capacidade de recrear elementos tirados doutras obras e tradicinsliterarias (literatura artrica, Dante, Petrarca, etc.).

b) Aprpiase de elementos que reescribe construndo un mundoautoreferencial, que funciona de xeito diferente, creando a sa propialxica literaria.

4.6.3. Percival e outras historias ()

2) Introdu

03. A narrativa galega entre 1950 e 1980

Documents

Transcript of 03. A narrativa galega entre 1950 e 1980