Міністэрства культуры Рэспублікі БеларусьУпраўленне культуры Віцебскага аблвыканкама

Нацыянальны Полацкі гісторыка-культурны музей-запаведнік

Гісторыя і археалогіяПолацка і Полацкай зямлі

МатэрыялыVI Міжнароднай навуковай канферэнцыі

(1­–3­лістапада­2012­г.)

У дзвюх частках

Частка 1

Полацк­2013

pawet.net

63.3(4Беі)

Г51

Выданне­было­здзейснена­ пры­фінансавай­падтрымцы­ЮНЕСКА

Укладальнік:Т.У. Явіч,­нам.­дырэктара­па­навуковай­рабоце­ Нацыянальнага­Полацкага­гісторыка-культурнага­музея-запаведніка

Гісторыя і археалогія Полацка і Полацкай зямлі: матэрыялы­VI­Міжнароднай­навуковай­канферэнцыі­(1­–3­лістапада­2012­г.):­у­2­ч.­Ч.­1.­—­Полацк:­НПГКМЗ,­2013.­—­380­с.:­іл.

У­ зборніку­ апублікаваны­ даклады­ VI­ Міжнароднай­ навуковай­ кан-ферэнцыі­ «Гісторыя­ і­ археалогія­ Полацка­ і­ Полацкай­ зямлі»,­ якая­ была­прысвечана­ 1150-годдзю­ першага­ ўзгадвання­ Полацка­ ў­ летапісах­ і­праходзіла­ 1-3­ лістапада­ 2012­ г.­ на­ базе­ Нацыянальнага­ Полацкага­ гіс-торыка-культурнага­музея-запаведніка.

У­ дакладах­ удзельнікаў­ знайшлі­ адлюстраванне­ разнастайныя­ пра-блемы­ гісторыі,­ археалогіі,­ культуры­ і­ мастацтва­ Полацка­ і­ Полаччы-ны­ад­старажытнасці­да­нашых­дзён,­а­таксама­шырокі­спектр­пытанняў­гістарычнай­інфарматыкі.

63.3(4Беі)+79.1(4Беі)Асаблівасці­мовы­і­арфаграфіі­аўтараў­захаваны

©­Нацыянальны­Полацкі­гісторыка-культурны­музей-запаведнік,­2013©­Калектыў­аўтараў,­2012

Г51

Змест

Падсумаванне­ 5

Балыкина Е.Н. Роль­электронной­учебной­книги­в­организации­самостоятельной­работы­студентов­исторических­специальностей 7

Баўтовіч М.М. Спадчына­Мяніцкіх­ 17

Бортнік І.А. Сацыяльна-палітычныя­каштоўнасці­і­нормы­паводзін­шляхты­Полацкага­ваяводства­ў­канцы­XVI­—­пачатку­XVII­стст.­паводле­соймікавых­інструкцый­ 41

Вайніцкі П.У. Сучасныя­тэндэнцыі­ў­беларускай­гарадской­скульптуры на­прыкладзе­Полацка­ 54

Варонін В.А. Чарсцвяды:­ад­двара­княскага­да­двара­гаспадарскага­ 68

Восович С.М. Деятельность­Полоцкого­братства­ во­имя­святителя­Николая­и­преподобной­княжны­Полоцкой­Евфросинии­в­сфере­народного­образования­в­1867–1904­гг.­ 75

Галубовіч В.У. Злачынцы­ў­Полацку, альбо­да­сацыялогіі­і­тыпалогіі­злачыннасці ў­другой­трэці­XVII­cт.­ 94

Дук Д.У. Унікальны­помнік­археалогіі­—­заходняя­частка­ Запалоцкага­пасада­Полацка:­праблемы­аховы­і­вывучэння­ 108

Иоаннисян О.М. От­Десятинной­церкви­до­Софии­Полоцкой­ (о­становлении­древнерусского­зодчества)­ 120

Кепин Д.В. Музеефикация­архитектурно-археологических­памятников в­Киевском­регионе­ 145

Клімаў М.В. Параўнаўчы­аналіз­некаторых­катэгорый­ матэрыяльнай­культуры­з­Полацка­і­Лучна­ 159

Колабава І.Н. Фальшывыя­асігнацыі­і­крэдытныя­білеты ў­грашовым­абарачэнні­на­тэрыторыі­Полацка­ХІХ­ст. 173

Кравчук Е.М., Гавриленко Н.В. Исследование­строительных­ материалов Спасо-Преображенской­церкви­XII­века в­г.­Полоцке 181

Кулешов Вяч. С. Редкие­и­примечательные­‘аббасидские­дирхамы­ последней­трети­IX­и­начала­X­в.­из­Козьянковского­клада­ 194

3

Лабоха Г.М. Роля­Еўфрасінні­Полацкай­у­дзяржаўнай­палітыцы­Полацкага­княства­ 205

Латышонак А.Ю. Крыў,­Велт­і­Латв­—­фіна-вугорскія­назвы­ днепра-дзвінскага­Верху? Да­гісторыі­старажытных­ найменаванняў­Полаччыны­ 214

Лесман Ю.М. Homo­nudus­в­Полоцком­княжестве­ 221

Лобач У.А. «Полацкія­лабірынты»:­беларускі­нацыянальны­міф у­фальклорнай­перспектыве­ 234

Магалінскі І.У. Хімічны­склад­вырабаў­з­каляровых­металаў­Х–XVII­стст. з­Полацка­(суадносіны­металургічных­і­тыпалагічных­груп)­ 243

Мацук А.У. Полацкая­шляхта­падчас­бескаралеўя­1764­г.­ 252

Нароўская А.М. Інтэр’ер­традыцыйнага­жылля­беларусаў­ Віцебскай­губерні (сярэдзіна­XIX­—­пачатак­XX­стст.)­ 262

Оськин А.Ф., Джумантаева Т.А. Технология­создания­ виртуальных­музейных­экспозиций­ 274

Плавінскі М.А. Праблемы­храналогіі­археалагічных­помнікаў­Беларускага­Падзвіння­канца­І­—­пачатку­ІІ­тыс.­н.э.­ і­шляхі­іх­вырашэння­ 281

Полевой Н.А. Некоторые­проблемы­нейросетевого­моделирования­развития­теоретической­историографии­ 289

Соловьёв А.А. Новые­исследования­территории­ Домика­Петра­Первого­ 302

Тарасаў С.В. Полацкае­мярыла­пачатку­ХIII­ст.­ 314

Шадыра В.І. Этнакультурная­сітуацыя­на­поўначы­Беларусі­ ў­канцы­I­тыс.­н.э. (да­пытання­аб­ранніх­крывічах)­ 322

Юмашева Ю.Ю. Стандарты­описания­объектов­ историко-культурного­наследия­в­информационно-поисковых­системах: проблемы­источниковедения­ 331

Ярмоленка Э.В. Аб­выданні­«Жыція­блажэннай­Еўфрасінні,­ігуменні­манастыра­Уседзяржыцеля­Святога­Спаса­ў­горадзе­Полацку»­ (Мінск,­2012)­ 354

Ярошевич А.А. Древности­Дисненского­Воскресенского монастыря 366

Звесткі­аб­аўтарах­ 375

4

Баўтовіч М.М.

Спадчына Мяніцкіх

Кожны з нас мае продкаў.Кожны з нас аднекуль прыходзіць.Амаль кожны з нас нясе з сабой пах дому,зь якога выйшаў, яго выяву, яго водгукі.

(Дэвіз­Згуртаваньня­польскае­шляхты)

Паводле­статыстычных­зьвестак,­з­другой­паловы­ХІХ­стагодзьдзя­землі­былога­Полацкага­ваяводзтва­былі­пакрытыя­ сеткай­шляхецкіх­ гаспада-рак.­Шчыльнасьць­ гаспадарак,­ якія­ мелі­ больш­ за­ 50­ дзесяцінаў­ зямлі,­была­ прыблізна­ адна­на­ 4–5­ км2.­ Сядзібы­ зьяўляліся­ ня­ толькі­ цэнтрамі­гэтых­гаспадарчых­суб’ектаў,­але­і­пэўнымі­культурніцкімі­асяродкамі,­што­ўплывалі­ на­ жыцьцё­ навакольля.­ Адным­ з­ такіх­ значных,­ але­ забытых­асяродкаў­была­сядзіба­Мяніцкіх­у­Селігорах.

Род­ Мяніцкіх­ належыць­ да­ почату­ старажытных­ полацкіх­ шляхецкіх­родаў­i­вядомы­з­XIV­ст.­За­пратапласта­вызнаецца­Пётар­сын­Харына,­які,­паводле­дакумэнтаў,­набыў­у­1444­г.­зямлю­на­рацэ­Сар’я­[1,­c.­55].­Карыста-юцца­Мяніцкія­гербам­«Леў­на­муры»,­які­выводзіцца­зь­герба­«Зарэмба»­і­быў­атрыманы­22.ХІ.1551­г.­Васілём­Грыдкавічам­у­часе­набілітацыі­яго­вая-водам­полацкім­Станіславам­Давойнам­за­паходы­супраць­маскавітаў­і­татараў.­Ужо­ў­ 1552­ годзе­ Васіль­ Грыдкавіч­ валодаў­маёмасьцю­ Мяніца­ на­ р.­ Вушачы­ (ад-сюль­назва­роду)­[2,­c.­137],­а­ў­1557­годзе­набыў­ ад­Яцка­Будзькі­ Селігоры,­ якія­ да­1921­ году­ заставаліся­ ў­ валоданьні­ яго-ных­наўпроставых­нашчадкаў.

У­ першай­ палове­ ХІХ­ ст.­ фальварак­Селігоры­ перайшоў­ ад­ ротмайстра­ По-лацкага­ваяводзтва­Міхала­Мяніцкага­да­аднога­ зь­ ягоных­ сыноў­ Пятра.­ Кожная­шляхецкая­ сям’я­ старанна­ захоўвала­паперы­ аб­ каралеўскіх­ наданьнях­ або­

Мал. 1.­Герб­«Зарэмба»­паводле­гербоўніка­К.­Нясецкага

17

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

зямельных­набытках­ ад­ іншых­ асобаў.­Паперы­ складалі­ пэўны­ сямейны­архіў.­ Аднак,­ падобна,­ ужо­ Пётар­ не­ абмяжоўваўся­ адно­ захаваньнем­юрыдычных­дакумэнтаў,­але­пачаў­зьбіраць­і­ іншыя,­на­яго­погляд,­вар-тыя­таго­паперы.­Гэтак­у­архіве­Мяніцкіх­захоўвалася­карэспандэнцыя­між­родным­братам­Пятра­лепельскім­дэканам­Вінцэнтам­Мяніцкім­і­дваюрад-ным­братам,­удзельнікам­паўстаньня­1831­году,­Юрыям­Брынкам­[3,­c.­80].­Пра­Пятра­вядома­няшмат.­Ажаніўся­ён­недзе­ў­1848­годзе­на­маладзень-кай­Ганьне­Сушынскай­(нар.­1830)­з­суседняга­Сушына.­Позьні­шлюб­можа­тлумачыцца­далучанасьцю­Пятра­да­паўстаньня.­І­калі­і­ня­быў­асуджаны,­мусіў,­пэўна,­недзе­да­часу­хавацца­ад­царскіх­уладаў.­У­сям’і­нарадзіліся­дочкі­Ева­і­Паўліна­ды­сын­Вінцэнт.­У­1855­годзе­Пётар­памёр,­і­ўдава,­якой­было­толькі­25­гадоў,­засталася­з­трыма­малымі­дзецьмі.

Вінцэнт Мяніцкі.­Бацька­не­пасьпеў­падзяліцца­з­адзіным­сынам,­які­нарадзіўся­31.V.1850­г.,­сваімі­поглядамі­на­жыцьцё,­вопытам,­распавесьці­пра­ былыя­ часы,­ продкаў.­ Вінцэнту­ да­ ўсяго­ трэба­ было­ зь­ цягам­ часу­даходзіць­самому.­Разьбіраючы­ і­ ўпарадкоўваючы­сямейны­архіў,­мала-ды­Мяніцкі­спазнаваў­свой­род.­Сям’я­Мяніцкіх­валодала­287­дзесяцінамі­зямлі­ ў­ фальварках­ Селігоры,­ Катушонкі,­ Каралёва,­ Ракусіна­ [4,­ с.­ 308].­

Мал. 2. Мапа­навакольля­Селігораў­(1-я­чвэрць­ХХ­ст.)

18

Баўтовіч­М.М.

Дапамога­ маці­ па­ гаспадарцы­ выма-гала­значных­высілкаў.­З­гэтае­прычы-ны­ Вінцэнт­ ня­ меў­ магчымасьці­ пры-дбаць­належнае­гістарычнае­адукацыі,­адно­ здолеў­ скончыць­ гімназію­ [5,­с.­26].­ Найверагодней,­ гэта­ была­ най-бліжэйшая­Віцебская­ гімназія,­бо­Рыс-кая,­ куды­ пазьней­ ён­ адсылаў­ па­ на-вуку­ сваіх­ сыноў,­ расчыніла­ дзьверы­толькі­ ў­ 1868­ годзе.­ Па­ дасягненьні­паўнагадовага­ ўзросту­ Вінцэнт­ цал-кам­пераняў­клопат­аб­маёнтку­і­добра­разьвіў­гаспадарку,­асабліва­лясьніцтва­[6,­c.­92].­У­1885­годзе­Мяніцкі­пабраўся­шлюбам­ з­ Зоф’яй­ Слушкай-Цяпінскай­(нар.­1862),­дачкой­паўстанца­1863­году­Мечыслава,­ дзяцінства­ якой­ прайшло­на­ выгнаньні­ ў­ Сібіры.­ Трохі­ ўладкаваўшы­ справы­ гаспадарчыя,­ Вінцэнт­аддаўся­ ўлюбёнай­ справе­ зьбіраньня­ памятак­ даўніны.­ Наведваў­ нава-кольныя­маёнткі,­праглядаў­сямейныя­архівы.­Шмат­гадоў­супрацоўнічаў­з­ часопісамі­ «Kraj»­ (Санкт-Петэрбург),­ «Kwartalnik Historyczny»­ (Львоў),­«Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne»­(Кракаў),­«Wisła»­(Варшава).

Згадваецца­ імя­Вінцэнта­Мяніцкага­ і­ ў­шаснаццацітамовым­выданьні­«Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich».­Ужо­ў­другім­томе,­што­ўбачыў­сьвет­у­1881­годзе,­імя­Мяніцкага­пазначанае­між­ асобаў,­ што­ стала­ дапамагаюць­ у­ працы­ над­ слоўнікам­ [7,­ c.­ХІ].­ У­выданьні­маецца­шмат­ артыкулаў­без­ пазначэньня­ аўтараў,­ таму­цяжка­вызначыць­ ступень­ удзелу­ маладога­ ўладальніка­ Селігораў.­ Адно­ ў­ не-падпісаным­артыкуле­пра­Кублічы­згадана­пра­апісаньне­мястэчка,­зроб-ленае­ зьбіральнікам­мясцовых­рарытэтаў­Мяніцкім,­ якое­ захоўваецца­ ў­рукапісе­[8,­c.­833].­Верагодна,­тое­апісаньне­лягло­ў­аснову­энцыклапе-дычнага­артыкула.­Але­гэтае­апісаньне­не­адзінае.­Між­папераў­сямейнага­архіву­маецца­апісаньне­вёскі­Крупніцы,­што­раней­належала­Мяніцкім,­а­потым­Мараўскім.­Са­збораў­Мяніцкага­паходзіць­ліст­польскага­філосафа­Браніслава­ Трантоўскага,­ пісаны­ недзе­ каля­ 1860­ году­ да­ ўдавы­ паэта­Зыгмунта­ Красінскага,­ ліставаньне­ 1790­ году­ між­ каралём­ Станіславам­

Мал. 3. Вінцэнт­Мяніцкі

19

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

Аўгустам­ і­ўладальнікам­маёнтку­Мосар,­полацкім­кашталянам­Рабэртам­Бжастоўскім.­ Зборамі­ Мяніцкага­ карыстаўся­ Браніслаў­ Эпімах-Шыпіла­пры­ ўкладаньні­ зборніка­ «Biеłаrusskajа Chrestomatija».­Можа­ нават­ зна-ёмства­са­зборам­сталася­для­Шыпілы­штуршком­да­працы,­бо­першым­творам­у­хрэстаматыі­ёсьць­песьня­«О, мой Божа, веру табе»,­друкава-ная­з­дазволу­ўніяцкага­луцкага­біскупа­і­полацкага­адміністратара­Якуба­Мартусевіча­недзе­ў­1822–1826­гг.­Пасьля­тэксту­песьні­ўкладальнік­зрабіў­запіс­«Сьпісана ў чэрвені месяцы 1889 г. у Селігорах у п. В. Мяніцкага з друкаванае карткі».­Апроч­таго,­з­гэтага­збору­Шыпіла­пазычыў­і­некалькі­іншых­твораў.­З­друкаванай­спадчыны­ўладальніка­Селігораў­варта­адзна-чыць­зьмешчаныя­ў­петэрбурскім­часопісе­«Kraj»­пасьмяротныя­ўспаміны­аб­А.­Семянтоўскім,­ артыкул­пра­першыя­зафіксаваныя­ў­Полацкім­вая-водзтве,­а­магчыма­і­ў­Беларусі,­раскопкі,­зробленыя­«у Мосары ў канцы ХVIII ст.»,­«Кароткае паведамленьне пра старэйшую рэвізію Полацкага ваяводзтва»,­агляд­«Камяні Дзьвінскія або князя Барыса».­Некаторыя­зь­іх­пазьней­выйшлі­ў­сьвет­асобнымі­кніжкамі.

Вінцэнт­Мяніцкі­ ахвотна­ дзяліўся­ сваімі­ набыткамі,­ ведамі,­ за­што­яму­ былі­ ўдзячныя:­ ужо­ згаданы­ Браніслаў­ Эпімах-Шыпіла;­ гісторык,­аўтар­кнігі­«Браніслаў Трэнтоўскі (1808–1869)»­Уладыслаў­Гарадыскі­[9,­c.­ 423];­ Ян­Марэк­ Гіжыцкі­ за­дапамогу­ ў­працы­над­артыкулам­«Шко-лы ў Полацкім ваяводзтве ХVIII ст. пасьля першага падзелу краю» [10,­ c.­71].­Найверагодней,­са­збораў­Мяніцкага­паходзіць­«Штодзён-нае апісаньне падзеяў і мясцовых выпадкаў ва Ўшацкіх школах, па-чатае ў верасьні 1791 году»,­ урывак­ зь­ якога­ пададзены­ Гіжыцкім­ у­часопісе­«Квартальнік гістарычны»­ [11,­ c.­29–39].­Быў­Мяніцкі­шчы-рым­хрысьціянінам.­Частку­сабраных­ім­з­зачыненых­касьцёлаў­абразоў­ён­ ахвяраваў­ віленскаму­ касьцёлу­ Сьв.­ Духа­ [6,­ c.­ 92].­ Быў­ таксама­ініцыятарам­пабудовы­ва­Ўшачах­касьцёла­Сьвятога­Лаўрэна.­Ужо­зга-даны­Гіжыцкі­паведаміў,­што­«… некалькі гадоў таму ўдалося людзям добрай волі … і асабліва пану Вінцэнту Мяніцкаму з Селігораў, палкаму каталіку, палымяна закаханаму ў айчынную гісторыю (які валодае ба-гатым архівам), атрымаць дазвол на пабудову філіяльнай сьвятыні…» [12,­c.­230].­Спачыў­Вінцэнт,­як­і­ягоная­сужэнка­Зоф’я,­у­першай­палове­1916­году,­калі­ўсе­сыны­былі­ў­войску.­Пахаваны,­пэўна,­на­могілках­ля­Шандзялоў,­бо­гэта­бліжэйшыя­каталіцкія­могілкі,­дзе­ляжаць­і­нашчадкі­Сталыгваў,­якія­на­пачатку­ХХ­ст.­валодалі­зямлёй­у­суседняй­Крупніцы.

20

Баўтовіч­М.М.

Толькі­ ўлетку­ 1918­году­сыны­здолелі­на-ведаць­родную­сядзібу­і­ўратаваць­частку­каш-тоўных­ дакумэнтаў,­што­ пазьней­ склалі­фонд­№­599­Мяніцкіх­у­ Дзяржаўным­ гіста-рычным­архіве­ў­Вільні­[13,­c.­152].­За­савецкім­часам­ сядзіба­ зазна-ла­разбурэньне,­а­па-кінутыя­ зборы­ былі­зьнішчаныя.

У­ Вінцэнта­ з­ Зоф’яй­ было­ чацьвёра­ дзетак:­ Рышард,­Мар’ян,­ Пётар­ і­малодшая­дачка­Ганна.­Бацькі­дбалі­аб­добрай­адукацыі­для­сваіх­дзяцей.­Сыны­навучаліся­ва­ўнівэрсітэтах,­дачка­атрымала­сярэднюю­адукацыю­ў­Рызе,­пэўна,­у­той­самай­навучальнай­установе,­што­і­будучы­геолаг­Ганна­Місуна.­ І­хоць­Ганна­была­малодшай,­але­дзеля­зручнасьці­выкладаньня­пачнем­зь­яе.

Ганна Мяніцкая.­ На-роджаная­ ў­ 1894­ годзе,­Ганна­ прыймала­ ўдзел­ у­змаганьні­ з­ бальшавікамі­ў­ польскіх­ вайсковых­ ад-дзелах­ у­ якасьці­ медыч-най­сястры.­У­міжваенным­часе­ была­ супрацоўніцай­Віленскага­ ўнівэрсітэту­ імя­Сьцяпана­ Батуры.­ Спа-чатку­ была­ замужам­ за­ўладальнікам­маёнтку­Вэн-самполь­ (былога­ Полац-кага­ваяводзтва,­потым­Дзісьненскага­павету,­цяпер­Шаркаўшчынскі­раён)­Вінцэнтам­Турскім,­а­пасьля­ягонае­сьмерці­—­за­Гедымінам­Маліноўскім­[6,­c.­93].­Пасьля­Другой­сусьветнай­вайны­эмігравала­ў­Ангельшчыну.­Памер-

Мал. 4.­Могілкі­ля­Шандзялоў

Мал. 5. Кутні­камень­былое­сядзібы­Мяніцкіх

21

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

ла­ў­1993­годзе­ў­Манчэстары­на­99-м­гаду­жыцьця.­Захоўвала­нейкую­частку­сямей-нага­архіву­Мяніцкіх,­пра­што­згадвае­ейны­сваяк­Зьбігнеў­Сямашка­[14,­c.­80].

Пётар Мяніцкі.­Малодшы­з­братоў­Пё-тар­нарадзіўся­1­траўня­1892­году.­Бацька­меркаваў,­што­ ён­мусіць­ заняцца­ гаспа-даркай.­Таму­па­сканчэньні­ў­1912­годзе­Аляксандраўскае­ гімназіі­ ў­ Рызе­ Пётар­паступіў­на­земляробчы­факультэт­Ягелон-скага­ўнівэрсітэту­ў­Кракаве.­Аднак­пасьля­двух­гадоў­навучаньня­быў­пакліканы­да­расейскага­войска.­У­1915­годзе­ў­Маскве­скончыў­Аляксееўскую­вайсковую­школу­і­быў­прызначаны­ў­142-гі­Зьвянігарадскі­полк.­ Даслужыўся­ да­ чыну­ падкапітана.­У­ кастрычніку­ 1917­ году­ пакідае­ шэрагі­часткі­і­далучаецца­да­1-га­корпусу­гене-рала­Даўбор-Мусьніцкага.­Служыў­у­5-м­палку­2-й­стралковай­дывізіі.­У­студзені­1918­году­прыймаў­удзел­у­баях­з­бальшавікамі­за­Бабруйск.­Пасьля­расфармаваньня­немцамі­корпуса­ў­чэрвені­1918­году­на­кароткі­час­вяртаецца­на­радзіму.

Увосень­1918­году­ад’язджае­да­Вільні,­дзе­ўступае­ў­шэрагі­Самаабаро-ны­Віленскай­зямлі.­Быў­адасланы­ў­Ліду­дзеля­дапамогі­генералу­Адаму­Макрэцкаму­ў­фармаваньні­аддзелаў­Самаабароны­Лідзкай­зямлі­[15,­c.­7].­Ачоліў­2-гі­батальён­пяхоты,­што­сфармаваўся­з­добраахвотнікаў­зь­Ліды,­Шчучына,­Радуні,­Беліцы­[16,­ c.­29].­З­ад’ездам­генерала­ў­Вільню­засту-пае­яго­на­чале­Лідзкай­Самаабароны­ад­12.ХІІ.1918­да­13.І.1919­г.­Пасьля­аб’яднаньня­з­аддзелам­маёра­Дамброўскага­ і­рэарганізацыі­ў­Шчучыне­стаў­на­чале­першага­батальёну­пяхоты­Лідзкага­палка,­але­паплечнікамі­ўважаецца­за­першага­камандзіра­76-га­палка­Лідзкіх­стралкоў­імя­Людвіка­Нарбута,­што­ўвайшоў­у­склад­Літоўска-Беларускай­дывізіі­[17,­c.­1].­14­лю-тага­ 1919­ году­ аддзел­Мяніцкага­ ў­ складзе­пяці­ афіцэраў­ і­ 57­жаўнераў­разьбівае­бальшавіцкі­аддзел­у­складзе­180­жаўнераў,­80­зь­іх­бярэ­ў­па-лон,­здабывае­105­карабінаў,­2­кулямёты,­16­коняў­ і­палявую­кухню,­ды­ўрэшце­займае­Бярозу­Картускую.­Гэтая­дата­ангельскім­гісторыкам­Нор-

Мал. 6.­Пётар­Мяніцкі

22

Баўтовіч­М.М.

манам­Дэвісам­уважаецца­за­пачатак­савецка-польскае­вайны­[18,­c.­496].­У­часе­наступу­23­ліпеня­1919­году­на­мястэчка­Камень­(6­км­на­паўднёвы­захад­ад­Івянца)­ачольваў­групу­ў­складзе­батальёну­пяхоты­(453­чал.)­і­10-га­кавалерыйскага­швадрону­ (50­шабляў).­Калі­бальшавіцкі­аддзел­куля-мётным­агнём­прыціснуў­жаўнераў­да­зямлі,­ён­сваім­прыкладам­падняў­іх­у­атаку,­але­быў­цяжка­паранены­і­памёр­ад­страты­крыві,­перажагнаўшы­жаўнераў­і­прамовіўшы:­«Больш­ужо­вас­не­павяду»­[19,­c.­9].­Пахаваны­Пё-тар­на­парафіяльных­могілках­у­Наваградку.­Пасьмяротна­ўзнагароджаны­крыжом­вайсковае­доблесьці­Vitrtuti­Militari.

Мар’ян Мяніцкі.­Сярэдні­сын­Мар’ян­нарадзіўся­15­лютага­1890­году.­ Скончыў­ медычны­ факуль-тэт­ Дорпацкага­ ўнівэрсітэту­ (Тар-ту,­ Эстонія).­ 12­ лі­пе­ня­ 1915­ году­пабраўся­ шлюбам­ з­ Браніславай­Цыбульскай­з­маёнтку­Маназыль­(былога­ Полацкага­ ваяводзтва,­потым­ Дзісьненскага­ павету,­ ця-пер­Мёрскі­раён;­за­4­км­ад­Вэн-самполя)­[20,­c.­447].­Мабілізаваны­ў­ расейскую­ армію.­ У­ 1917–1918­гг.­таксама­знаходзіцца­ў­корпусе­Даўбор-Мусьніцкага.­У­часе­ар­га-нізацыі­ Віленскай­ самаабароны­ачольвае­лякарскую­службу­ў­ад-дзеле­ Ўладыслава­ Дамброўскага,­пазьней­—­у­складзе­76-га­палка­Лідзкіх­стралкоў­[21,­c.­28].

Пасьля­вайны­дэмабілізаваўся­ў­ чыне­ капітана­медычнае­ служ-бы.­ Ад­ 1­ кастрычніка­1922­году­Мар’ян­ ад’юнктам­ у­ дэрмата­ла-гічнай­ клініцы­ пры­ вай­сковым­шпіталю­ на­ Антокалі­ (Віль­ня)­[22,­ c.­32].­Ад­15.ХІІ.1927­ г.­ ачольвае­згаданую­клініку­ [23,­ c.­400].­Разам­з­ сваім­кіраўніком­прафэсарам­Зьдзіславам­Савінскім­Мяніцкі­ зьяўляўся­

Мал. 7. Здымак­1920­г.­у­Вільні(ад­левага­боку:­маёр­Рышард­Мяніцкі,­капітан­Мар’ян­Мяніцкі­і­былы­камандзір­76-га­палка­палкоўнік­Вільгельм­Загурскі)

23

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

арганізатарам­ 5-га­ штогадовага­ зьезду­ польскага­ дэрматалагічнага­ та-варыства­ ў­ Вільні­ 5­ чэрвеня­ 1927­ году,­ дзе­ выступіў­ са­ спавешчаньнем­«Дыятэрма-каагуляцыя ў дэрматалогіі» [24,­c.­1].­З­8.І.1929­году­выкладае­на­лякарскім­факультэце­Віленскага­ўнівэрсітэту.­Ад­1925­году­ягоныя­артыкулы­стала­зьяўляюцца­ў­медычных­выданьнях­«Polska Gazeta Lekarska»­(Кракаў),­«Przegląd Dermatologiczny»­ (Варшава),­ «Pamiętnik Wileńskiego Towarzystwa Lekarskiego»­(Вільня)­[23,­c.­452].­Ягоныя­працы­друкуюць­таксама­эўрапейскія­і­амэрыканскія­перыядычныя­выданьні:­«Annales de dermatologie et de syphili-graphie» (Парыж),­«Dermatologische Wochenschrift» (Ляйпцыг),­«Acta dermato-venereologica» (Стакгольм),­«Archives of dermatology and syphilology» (Чыкага),­«The Urologic and cutaneous review» (Вэст­Палм­Біч,­ЗША)­ды­іншыя.­15­ліпеня­1932­ году­Мяніцкі­ абараняе­ годнасьць­прафэсара­ [25,­ c.­ 7].­У­часе­Другой­сусьветнай­вайны­Мар’ян­заставаўся­ў­Вільні.­Уначы­з­16­на­17­верасьня­1943­году­быў,­як­і­13­іншых­прафэсараў­былога­Віленскага­ўнівэрсітэту,­увязьнены­літоўскай­службай­бясьпекі­(Sauguma),­але­праз­дзень­выпушчаны­[26,­c.­48].­Пасьля­вайны­з­прычыны­перадачы­Вільні­Літве­вымушаны­быў­зьехаць.­У­1945­годзе­пасяляецца­ў­Лодзі,­становіцца­адным­з­закладальнікаў­медычна-га­факультэту­Лодзьскага­ўнівэрсітэту­і­стваральнікам­Лодзьскай­дэрматалогіі.­Чалавекам­Мар’ян­быў­вясёлым.­Казімір­Ляскарыс,­бацькі­якога­таксама­былі­змушаныя­пакінуць­Вільню­і­перабрацца­ў­Лодзь,­так­апісвае­Мяніцкага,­які­22­ліпеня­1946­году­быў­між­запрошаных­на­дні­нараджэньня­ягонае­маці:­«Быў пан Мяніцкі, сьведка шлюбу бацькоў, чалавек надзвычай даўгі, з гуч-ным голасам, якім голасна гукаў, узыходзячы па лесьвіцы: «Людзі, людзі, дай-це хутчэй гарэлкі, каб мае кішкі не распаўзьліся на часткі»­ [27,­р.­3].­Але­працаўніком­быў­нястомным.­Кіраваў­дэрматалагічнай­клінікай­у­Лодзі­[28,­c.­198].­Да­1964­году­працягваў­займацца­навуковай­дзейнасьцю.­Спачыў­у­1966­годзе,­пахаваны­ў­Лодзі­[29,­c.­401–404].­Ягонае­імя­ўключанае­ў­Польскі біяграфічны слоўнік­[30,­c.­799–800].

Рышард Мяніцкі.­Нарэшце­пра­старэйшага­сына­Вінцэнта­Мяніцкага.­Рышард­нарадзіўся­28­ліпеня­1886­году.­Звыклым­было,­што­старэйшы­сын­пераймаў­ад­бацькі­клопат­аб­гаспадарцы.­Але­для­Вінцэнта­больш­важ-ным­было,­каб­сын­прасякнуўся­ягоным­замілаваньнем­гісторыяй­і­пайшоў­далей,­зрабіў­тое,­чаго­сам­гаспадар­Селігораў­з­аб’ектыўных­прычынаў­ня­здолеў.­Скончыўшы­Аляксандраўскую­гімназію­ў­Рызе,­дзе­навучаўся­ад­1896­да­1904­ году,­ Рышард­паступае­на­ гістарычна-філалагічны­факуль-тэт­Петэрбурскага­ўнівэрсітэту.­Праз­два­гады­ён­перабіраецца­ў­Кракаў,­

24

Баўтовіч­М.М.

дзе­да­1910­году­працягвае­навучаньне­ў­Ягелонскім­унівэрсітэце.

1910-м­ годам­ дасьледчыкі­ датуюць­першую­публікацыю­Рышарда­Мяніцкага­пад­ назвай­ «Страта Смаленска ў 1654 годзе і справа Абуховіча», надрукаваную­ў­«Літоўскім квартальніку»­[31,­c.­39].­Ад-нак­варта­ зьвярнуць­увагу­на­асобу,­што­падпісвалася­мянушкамі­«Румбольт з По-лацка»­або­«Румбольт Полацкі».­Першы­артыкул­ Румбольта­ зьявіўся­ яшчэ­ ў­ 1906­годзе­ў­«Гістарычным аглядзе» і­меў­на-зву­«Рафал Корсак: мітрапаліт Русі (нар. 1601 г. + 1642 г.)».­Уважаць­за­аўтара­ар-тыкула­ Рышарда­ Мяніцкага­ маюцца­ на-ступныя­падставы:

1.­Супадаюць­першыя­літары­імёнаў.2.­Румбольт­ і­ Мяніцкі­ друкаваліся­ ў­ тых­

самых­выданьнях­«Гістарычны агляд»,­«Літва і Русь».3.­Працы­Румбольта­ахопліваюць­ той­ самы­абшар­ (ВКЛ)­ і­ тыя­ самыя­

часы­(XVI–XVII­стст.),­што­і­большасьць­раньніх­працаў­Рышарда­Мяніцкага.­Да­таго­ж­абодва­аддаюць­значную­перавагу­часу­панаваньня­Ўладыслава­IV­(артыкул­Румбольта­«Здароўе Ўладыслава IV»­і­некалькі­варыянтаў­не-надрукаванае­працы­Мяніцкага­пад­канчатковым­тытулам­«Постаць Ула-дыслава IV» [32,­c.­88].

4.­Урэшце­імя­Румбольта­ўзята­з­эпохі­таго­самага­Ўладыслава­IV,­калі­пад­элекцыяй­караля­ад­Полацкага­ваяводзтва­падпісаўся­Ян­Румбольт.

Завадовай­прычынай­выкарыстаньня­мянушкі,­пэўна,­была­адсутнасьць­напачатку­ў­Мяніцкага­належнае­адукацыі,­бо­ён­толькі­пачаў­навучацца­ў­Ягелонскім­унівэрсітэце.­У­1911­годзе­вярнуўся­ж­да­яе,­верагодна,­з­пра-пановы­Яна­Корвін­Каханоўскага,­рэдактара­«Гістарычнага агляду»,­ дзе­адначасова­друкаваліся­два­артыкулы­Рышарда­«Апошнія гады Гераніма Радзяёўскага»­і­«Здароўе Ўладыслава IV».

У­ 1911­ годзе­ Мяніцкі­ непрацягла­ дасьледуе­ зборы­ Віцебскага­ цэн-тральнага­архіву­старажытных­актаў.­Вынікам­досьледу­стала­праца­«Архіў старажытных актаў у Віцебску 1852–1903»,­якая­ўбачыла­сьвет­толькі­ў­

Мал. 8. Рышард­Мяніцкі

25

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

1939­годзе.­Ад­1912­году­Рышард­дапамагае­Яну­Корвін­Каханоўскаму­ў­працы­над­укладаньнем­дыпляматычнага­кодэксу­Мазовіі­[33,­c.­XII,­XXVI].­Адначасова­ён­дасканаліць­веды­на­юрыдычным­факультэце­Дорпацкага­ўнівэрсітэту,­дыплём­якога­атрымлівае­ў­1915­годзе­[34,­c.­154].

У­тым­самым­1915­годзе­Мяніцкі­мабілізаваны­ў­расейскую­армію.­Пась-ля­бальшавіцкага­перавароту­пакідае­частку­і­далучаецца­да­1-га­польска-га­корпусу­пад­началам­Юзафа­Даўбор-Мусьніцкага­[35,­c.­7].­Улетку­1918­году­па­расфармаваньні­корпусу­прыязджае­ў­родны­маёнтак,­дзе­забірае­з­бацькоўскага­архіву­найбольш­каштоўныя­дакумэнты­ і­перавозіць­ іх­ у­Вільню.­Прымае­ўдзел­у­стварэньні­Віленскай­Самаабароны.­Паводле­за-гаду­начальніка­вайсковай­акругі­Літвы­і­Беларусі­Ўладыслава­Вейтка­№­1­ад­29.ХІІ.1918­г.,­Мяніцкі­прызначаны­шэфам­канцылярыі­штабу­акругі­[16,­c.­71],­пазьней­ад’ютантам­штабу­аддзела­пад­началам­маёра­Ўладыслава­Дамброўскага­[36,­c.­8].­У­складзе­Літоўска-Беларускай­дывізіі,­на­чале­якой­стаяў­генерал­Люцыян­Жалігоўскі,­прыймаў­удзел­у­заняцьці­9­кастрычніка­1920­г.­Вільні.

Дэмабілізаваўшыся­ пасьля­ вайны­ ў­ чыне­ маёра,­ уладкоўваецца­ на­працу­ ў­ Віленскі­ архіў.­ У­ 1922­ годзе­ бярэ­шлюб­ з­ удзельніцай­ савецка-польскай­ вайны­ Ірэнай­ Кіркор,­ якая­ ў­ 1926­ годзе­ нарадзіла­ яму­ сына­Гаральда.­Ад­часу­абароны­дысертацыі­20.IX.1923­г.­ [25,­c.­7]­выкладае­ў­Віленскім­унівэрсітэце­гісторыю­[37,­c.­161],­не­пакідаючы­архіўнае­пра-цы­ [38,­ c.­ 323].­ Рышард­Мяніцкі­ быў­ актыўным­ сябрам­Віленскага­ тава-рыства­сяброў­навук­[39,­c.­5],­Польскага­гістарычнага­таварыства­[40,­c.­61],­Аб’яднаньня­польскіх­бібліятэкараў­[41,­c.­82].­У­1932­годзе­ён­стаўся­ахвяраю­ змаганьня­ санацыйнага­ рэжыму­ Польшчы­ зь­ іншадумцамі,­ бо­належаў­да­кансэрватыўнага­лягеру,­што­гуртаваўся­вакол­віленскай­газэты­«Слова»­(галоўным­рэдактарам­выданьня­быў­Станіслаў­Мацкевіч,­які,­як­і­Мяніцкі,­служыў­у­часе­вайны­пад­началам­маёра­Дамброўскага).­Канфлікт­меў­пачатак­у­1929­годзе,­калі­зь­ініцыятывы­рэжыму­быў­адпраўлены­на­пенсію­загадчык­катэдры­Ўсходняй­Эўропы­Фелікс­Канечны.­Гуманітарны­факультэт­ унівэрсітэту­ на­ вольную­пасаду­ вылучыў­ Рышарда­Мяніцкага.­Аднак­Міністэрства­рэлігійных­вызнаньняў­і­асьветы­не­падтрымала­кан-дыдатуры.­ Калі­ факультэт­ пацьвердзіў­ свой­ выбар,­ міністэрства­ ў­ асобе­намесьніка­ міністра­ Жангаловіча­ катэгарычна­ запатрабавала­ зьняцьця­кандыдатуры­ Мяніцкага,­ пагражаючы­ расфармаваць­ факультэт.­ Самога­Рышарда­высокае­начальства­вырашыла­вызваліць­ад­працы­ня­толькі­ва­

26

Баўтовіч­М.М.

ўнівэрсітэце,­але­і­ў­архіве­[34,­c.­158].­Толькі­пасьля­перамоваў­і­адмовы­Мяніцкага­ад­пасады­загадчыка­катэдры­сітуацыя­стабілізавалася.­Катэдру­ачоліў­больш­лаяльны­да­рэжыму­Генрык­Лаўмянскі­[42,­c.­14].­1­красавіка­1939­году­пасьля­зыходу­на­пенсію­кіраўніка­Віленскага­Дзяржаўнага­архіва­Вацлава­Студніцкага­Рышарда­прызначаюць­новым­кіраўніком.­Як­зважалі­ў­міністэрстве,­гэта­было­лепш,­чым­дапусьціць­яго­да­кіраваньня­навучальным­працэсам­маладых­гісторыкаў.­Тады­ж­Мяніцкі­быў­адзначаны­Залатым­Кры-жам­Заслугі­[43,­c.­81].

Пасьля­ заняцьця­ Вільні­ савецкімі­ войскамі­ Рышард­ Мяніцкі­ ад­ 28­сьнежня­1939­году­быў­пераведзены­ў­намесьнікі,­а­ягонае­месца­заняў­літовец­Юозас­Стакаўскас.­У­1940­годзе­Мяніцкі­быў­арыштаваны­савецкімі­ўладамі,­але­адпушчаны­[44,­c.­109].­Уначы­з­16­на­17­верасьня­1943­году,­гэтак­сама­як­ і­брат­Мар’ян,­быў­ўвязьнены­літоўскай­службай­бясьпекі,­але­праз­дзень­выпушчаны­[26,­c.­48].­У­сярэдзіне­ліпеня­1944­году­ў­часе­баёў­за­Вільню­згарэла­жытло­Мяніцкіх,­а­разам­зь­ім­маёмасьць,­архівы,­пачатыя­працы.­Сярод­стратаў­найбольш­каштоўнымі­былі­матэрыялы­да­гісторыі­Полацкага­ваяводзтва,­якія­складаліся­з­30000­старонак­розных­занатовак,­ выяваў,­ дакумэнтаў.­ Быў­ зьнішчаны­ базіс­ вялікае­ працы,­ да­якой­Рышард­Мяніцкі­падступаўся­цягам­некалькіх­дзесяцігодзьдзяў­ [45,­c.­628].­Сям’я­мусіла­зьехаць.

Напачатку­яны­спыняюцца­ў­Кельцах,­дзе­17–27­ліпеня­1945­году­сын­Га-ральд­на­гуманітарным­факультэце­каталіцкага­ліцэю­імя­Станіслава­Косткі­здае­экзамен­на­сталасьць­ [46,­ c.­4].­Непрацяглы­час­Рышард­Мяніцкі­вы-кладае­ ў­ Ягелонскім­ унівэрсітэце,­ але,­ даведаўшыся­ ад­ брата­Мар’яна­ аб­утварэньні­новага­ўнівэрсітэту­ў­Торуні,­недзе­ў­канцы­кастрычніка­1945­году­разам­з­сям’ёй­перабіраецца­на­новае­месца.­Тут­ва­ўнівэрсітэце­імя­Мікалая­Капэрніка­ад­пачатку­ён­ачольвае­катэдру­гісторыі­Ўсходняй­Эўропы,­а­ад­1951­году­—­катэдру­архівістыкі.­Лекцыі,­чытаныя­Мяніцкім­у­тым­часе,­пра-фэсар­ Торуньскага­ ўнівэрсітэту­ Ежы­ Вайтовіч­ успамінае­ гэтак:­ «Ненадоўга на трэцім курсе навучаньня сутыкнуўся з праф. Рышардам Мяніцкім як слухач ягонае лекцыі пад назвай «Гісторыя Інфлянт у другой палове XVII ст.». Быў гэта высокі чалавек, заўсёды выпрастаны, у часе лекцыі сядзеў нерухома, трымаючы перад сабой скрыжаваныя далоні, глядзеў перад сабой і ніколі не карыстаўся ані якімі занатоўкамі, хаця прыводзіў роз-ныя падрабязнасьці і дэталі, якія «звычайна» чытаюцца з паперак» [47,­c.­368].­Ад­1952­году­Мяніцкі­дасьледуе­архівы­Хэлмінскага­біскупства,­ад-

27

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

нак­у­1955­годзе­з­палітычных­прычынаў,­ня­даўшы­скончыць­пачатае­пра-цы,­яго­адпраўляюць­на­пенсію­[48,­c.­45].­Верагодна,­гэта­сталася­адным­з­чыньнікаў,­якія­прысьпешылі­сьмерць,­што­напаткала­навукоўца­26­студзе-ня­1956­году.­Пахаваны­быў­Рышард­Мяніцкі­на­гарадзкіх­могілках­Сьвятога­Ежы.­Пры­жыцьці­прафэсара­выйшаў­у­сьвет­толькі­першы­том­«Інвентароў маёмасьці Хэлмінскага біскупства»­(1955),­цалкам­падрыхтаваны­прафэса-рам­і­агучаны­на­навуковым­пасяджэньні.­Другі­амаль­гатовы­том,­дапраца-ваны­намаганьнямі­жонкі­Ірэны­і­сына­Гаральда,­зьявіўся­ў­наступным­годзе.­Трэці,­дзякуючы­ягоным­сябрам­і­супрацоўнікам,­прыйшоў­да­чытача­яшчэ­праз­тры­гады.

Спадчына­Мяніцкага­значная­і­ахоплівае­розныя­галіны­гістарычнае­навукі.­Найбольш­значнымі­ёсьць:­з­галіны­архівістыкі­—­ужо­згаданыя­«Інвентары маёмасьці Хэлмінскага біскупства»,­зь­гісторыі­—­«Здароўе Уладыслава IV»­ды­«Ян Пётар Дварэцкі-Багдановіч, карэктар друкарні Віленскага ўнівэрсітэту, забыты геральдык (1773–1840)»,­з­успамінаў­пра­тое,­што­бачыў­і­перажыў­сам­—­«Вільня ў польскім збройным высілку»­ ды­«Першае дзесяцігодзьдзе ўнівэрсітэту Сьцяпана Батуры ў Вільні».­Ня­менш­каштоўным­ёсьць­выда-дзены­пад­началам­Мяніцкага­«Бія-бібліяграфічны слоўнік былога Віленскага ўнівэрсітэту» [49,­ c.­ 45].­ Мяніцкі­ прыймаў­ удзел­ у­ разнастайных­ канфэ-рэнцыях.­Да­прыкладу,­на­VI-м­зьезьдзе­польскіх­гісторыкаў,­што­праходіў­17–20­верасьня­1935­году­ў­Вільні,­Рышард­Мяніцкі­выступіў­са­спавеш-чаньнем­ «Агляд дасьледваньняў гісторыі Літвы 1569–1696».­ На­ тым­ са-мым­зьезьдзе­прагучалі­спавешчаньні­«Нарадавольцы-беларусы і іхны орган «Гоман»­Антона­Луцкевіча­ды­«Роля беларускіх земляў у польска-літоўскіх уніях»­Вінцэнта­Грышкевіча.­З-пад­пяра­Мяніцкага­выходзілі­ня­толькі­наву-ковыя­працы.­Ён­быў­аўтарам­пасьмяротных­успамінаў­аб­Атоне­Гедэмане,­аўтары­грунтоўных­працаў­па­гісторыі­Браслаўскага­ і­Дзісьненскага­паветаў,­аб­Леантыне­ Івашэўскай,­кіраўніцы­полацкага­рыма-каталіцкага­ таварыства­дабрачыннасьці­ і­закладальніцы­прыватнае­сістэмы­навучаньня­[50,­ c.­259]­ды­іншых.­Шмат­напісаў­Мяніцкі­біяграфічных­артыкулаў­для­шматтамовага­выданьня­«Польскі біяграфічны слоўнік»,­рэцэнзіяў­на­кнігі,­што­выдаваліся­ў­розных­краінах,­у­ліку­якіх­і­Беларусь.­Для­дасьледчыкаў­гісторыі­Полацкай­зямлі,­безумоўна,­каштоўнымі­зьяўляюцца­працы­«Тры дакумэнты ХV ста-годзьдзя, датычныя Полацкай зямлі»,­«Гальшка Слушчанка»,­«Справаздача Віцебскага губарнатара аб паўстаньні ў Інфлянтах у 1863 г.»,­«Станіслаў Давойна, ваявода полацкі»­і,­нарэшце,­«Полацкія выгнаньнікі (1563–1580)».­Зь­

28

Баўтовіч­М.М.

ненадрукаванай,­але­захаванай­спадчыны­цікаўнымі­ёсьць:­«Нарыс гісторыі Літвы да 1865 году»,­«Дзёньнікі Альжбэты з Рудамінаў Пакаш (1804–1867)»,­«Уладыслаў IV (1632–1648)»­[35,­c.­11].

Ушаноўваючы­ памяць­ выдатнага­ архівіста,­ Торуньская­ філія­ Таварыства­Польскіх­архівістаў­ад­2007­году­штогод­ладзіць­конкурс­дыплёмных­працаў­з­галіны­архівістыкі­імя­Р.­Мяніцкага.­Вартым­і­карысным­для­нас­было­б­вы-даць­невялікі­зборнік­ягоных­працаў­па­гісторыі­Полацкай­зямлі.­Сталася­б­гэта­данінаю­павагі­калі­не­адзінаму,­дык,­пэўна,­найбуйнейшаму­дасьледчыку­гісторыі­Полацкага­краю­ў­міжваенным­часе.

Бібліяграфія1.­Uruski, S.­Rodzina,­herbarz­szlachty­polskiej­opracowany­przez­Seweryna­

hrabiego­ Uruskiego,­ przy­ wspołudziale­ Adama­ Amilkara­ Kosinskiego,­wykonczony­ i­ uzupełniony­ przez­ Aleksandra­ Włodarskiego­ /­ S.­ Uruski,­A.­Kosinski,­A. Włodarski.­—­Warszawa,­1994.­—­T.­XVI.­—­Cz.­1.

2.­Лаппо, И.И. Полоцкая­ревизiя­1552­года­/­И.И.­Лаппо.­—­Москва,­1905.3.­Śliwowska, W. Zesłancy­polscy­w­Imperium­Rosyjskim­w­pierwszej­połowie­

XIX­wieku:­słownik­biograficzny­/­Wiktoria­Śliwowska.­—­Warszawa,­1998.4.­Памятная­книжка­Витебской­губернии­на­1878­год­/­сост.­А.М.­Семен-

товский.­—­Витебск,­1878.5.­Bahdanowicz, I. Rękopismienne­zbiory­Wincentego­Mienickiego­w­Biało-

ruskim­Panstwowym­Archiwum-Muzeum­Literatury­i­Sztuki­/­Iryna­Bahdano-wicz­//­Białostocczyzna.­—­Białystok.­1998.­—­Nr.­4.

6.­ Mienicki, H.­ Mienicki­ Wincenty­ h.­ Lew­ z­ Muru­ /­ Harald­ Mienicki­ //­Ziemianie­polscy­XX­wieku:­słownik­biograficzny.­—­Warszawa,­2000.­—­Cz.­5.

7.­Słownik­geograficzny­Krolestwa­Polskiego­i­innych­krajow­słowianskich­/­red.­F.­Sulimierski,­B.­Chlebowski,­W.­Walewski.­—­Warszawa,­1881.­—­T.­II.

8.­Słownik­geograficzny­Krolestwa­Polskiego­i­innych­krajow­słowianskich­/­red.­F.­Sulimierski,­B.­Chlebowski,­W.­Walewski.­—­Warszawa,­1883.­—­T.­IV.

9.­Krasiński, Z. Listy­do­Augusta­Cieszkowskiego,­Edwarda­Jaroszynskiego,­Bronisława­Trentowskiego­/­Zygmunt­Krasinski­/­oprac.­Zbigniew­Sudolski.­—­Warszawa,­1988.­—­T.­2.

10.­Gozdawa, M. Szkoły­w­woj.­połockiem­w­XVIII­w.­po­pierwszym­Kraju­rozbiorze­/­Marek­Gozdawa­//­Kwartalnik­Litewski.­—­Petersburg,­1910.­—­T.­2.

29

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

11.­ Z­ Pamiętnika­ szkoły­ OO.­ Dominikanow­ w­ Uszaczu.­ Podał­ M.K.­ //­Kwartalnik­historyczny.­—­Lwow,­1903.­—­T.­XVII.

12.­ Wołyniak.­ Wiadomości­ o­ dominikanach­ prowincyi­ Litewskiej­ /­Wołyniak.­­—­Krakow,­1917.­—­Cz.­І.

13.­Miscellanea­historico-archivistica.­—­Warszawa,­1997.­—­T.­IX.14.­Siemaszko, Z. Zaplecze­ i­młodość:­XV­wiek-17­wrzesien­1939­r.­/­Zbi-

gniew­Sebastian­Siemaszko.­—­Londyn,­2000.15.­Dziczkaniec, J.­Bohaterowie­Ziemi­Lidzkiej.­S.p.­kapitan­Piotr­Mienicki­/­

Jozef­Dziczkaniec­//­Ziemia­Lidzka.­—­1936.­—­Nr.­2.16. Wejtko, W.­Samoobrona­Litwy­i­Białorusi:­szkic­historyczny­/­Władysław­

Wejtko.­—­Wilno,­1930.17.­W­hołdzie­poległym­//­Nowiny:­żołnierska­gazeta­ścienna.­—­1939.­—­

1­­lut.18.­ Davies, N.­ Boże­ igrzysko:­ historia­ Polski.­ Od­ roku­ 1795­ /­ Norman­

Davies.­­—­Krakow,­1991.­—­T.­2.19.­ Dziczkaniec, J. Ostatnia­ bitwa­ kapitana­ Mienickiego­ ze­ wschodnim­

najeźdźcą­/­Jozef­Dziczkaniec­//­Ziemia­Lidzka.­—­1936.­—­Nr.­2.20. Łoza, S.­Czy­wiesz­kto­to­jest?­/­Stanisław­Łoza.­—­Warszawa,­1938.21.­Dziczkaniec, J.­Samoobrona­Ziemi­Lidzkiej­/­Jozef­Dziczkaniec.­—­War-

szawa,­1992.22.­ Uniwersytet­ Stefana­ Batorego­ w­Wilnie.­ Skład­ Uniwersytetu­ w­ roku­

akademickim­1923/24.­—­Wilno,­1924.23.­ Trzebiński, S.­ Wydział­ Lekarski­ U.S.B.­ w­ latach­ 1919–1929­ /­ Stani-

sław­Trzebinski­ //­Księga­Pamiątkowa­Uniwersytetu­Wilenskiego.­—­Wilno,­1929.­—­T.­II.

24.­ Program­ V-go­ Zebrania­ Dorocznego­ P[olskiego]­ T[owarzystwa]­D[ermatologicznego]­w­dniach­5­ i­6­czerwca­1927­roku­w­Wilnie.­—­Wilno,­1927.

25.­Wykaz­ imienny­docentow­według­stanu­z­dnia­31­grudnia­1937­r.­—­Warszawa,­1938.

26.­Korab-Żebryk, R.­Biała­Księga­w­obronie­Armii­Krajowej­na­Wilenszczyź-nie­/­Roman­Korab-Żebryk.­—­Lublin,­1991.­

27.­ Laskarys, K.­ Wilno­ Engramem­ Jest­ Moim­ [Электронны­ рэсурс].­ —­Рэжым­доступу­http://www.jedrusie.org/laskarys/2_03.htm.

28.­Piechnik, L. Z­dziejow­Almae­Matris­Vilnensis­/­Ludwik­Piechnik,­Kazi-mierz­Puchowski.­—­Krakow,­1996.

30

Баўтовіч­М.М.

29.­Chęciński, T. Profesor­dr.­med.­Marian­Mienicki­(1890–1966)­/­Tadeusz­Chęcinski­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1966.­—­T.­53.­—­Nr.­4.

30. Lutowiecki, J. Mienicki­Marian­(1890–1966)­dermatolog­wilenski,­profe-sor­Uniwersytetu­Łodzkiego­/­Jerzy­Lutowiecki­//­Polski­słownik­biograficzny.­—­Wrocław,­1975.­—­T.­XX.

31.­ Ryszard­Mienicki­ //­ Sprawozdania­ Towarzystwa­Naukowego­w­ Toru-niu.­—­Torun,­1956.­—­T.­7.

32.­Posiedzenie­naukowe­z­dnia­17.­II.­1948­r.­//­Sprawozdania­Towarzystwa­Naukowego­w­Toruniu.­—­Torun,­1949.­—­T.­1.

33.­ Codex­ Diplomaticus­ et­ Commemorationum­ Masoviae­ Generalis.­ —­Warszawa,­1919.­—­T.­I.

34.­Tomczak, A. Ryszard­Mienicki,­pierwszy­kierownik­Katedry­Archiwistyki­i­ Nauk­ Pomocniczych­ Historii­ na­ Uniwersytecie­ Torunskim­ (1886–1956)­ /­Andrzej­Tomczak­//­Archeion.­—­Warszawa,­1972.­—­T.­LVII.

35.­Ryszewski, B. Spuścizna­rękopiśmienna­Profesora­Ryszarda­Mienickiego­w­zbiorach­Biblioteki­Uniwersyteckiej­w­Toruniu­/­Bohdan­Ryszewski­//­Studia­o­działalności­i­zbiorach­Biblioteki­Uniwersytetu­Mikołaja­Kopernika.­—­Torun,­1991.­—­Cz.­VI.

36.­Zarys­historji­wojennej­76-go­Lidzkiego­pulku­piechoty.­—­Warszawa,­1930.

37.­Kolbuszewski, K.­Wydział­humanistyczny­U.S.B.­w­ latach­1919–1929­ /­Kazimierz­Kolbuszewski,­Jan­Oko­//­Księga­Pamiątkowa­Uniwersytetu­Wilen-skiego.­—­Wilno,­1929.­—­T.­II.

38.­Żytkowicz, L.­Ryszard­Mienicki­/­Leonid­Żytkowicz­//­Zapiski­historyczne.­—­Torun,­1956.­—­T.­XXII.

39.­Towarzystwo­Przyjacioł­Nauk­w­Wilnie. — Wilno,­1936.40.­ Spis­ członkow­Polskiego­ Towarzystwa­Historycznego­ z­ koncem­ roku­

1938­oraz­zapisanych­na­rok­1939­//­Kwartalnik­historyczny.­—­Lwow,­1939.­—­T.­LIII.­—­Z.­2.

41.­Przegląd­Biblioteczny.­—­Krakow,­1929.­—­Z.­1.42.­Łowmiański, H.­Prusy-Litwa-Krzyżacy­/­Henryk­Łowmianski,­Marceli­Kos-

man.­—­Warszawa,­1989.43.­Wróblewska, E.­Spuścizny­rękopiśmienne­w­Bibliotece­Uniwersyteckiej­

w­ Toruniu­ /­ Elwira­Wroblewska­ //­ Zeszyty­Naukowe­UMK­w­Toruniu.­Nauki­Humanistyczno-Społeczne.­Nauka­o­książce­IV.­—­Torun,­1966.­—­Z.­XVIII.

44.­Alma­Mater­Vilnensis.­—­London,­1949.­—­T.­1.

31

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

45.­Górski, K. Polska­ nauka­ historyczna­—­ problemy­ odbudowy­ /­ Karol­Gorski //­Kwartalnik­historyczny.­—­Warszawa,­1979­—­T.­LXXXVI.­—­Z.­3.

46.­Kto­otrzymał­maturę­w­Kielcach?­//­Dziennik­Powszechny.­—­1945.­—­9­sierpnia.

47.­ Wojtowicz, J. Moi­ nauczyciele­ akademiccy­ —­ garść­ wspomnien­historyka:­ studenta­ i­ pracownika­ naukowego­ UMK­ /­ Jerzy­ Wojtowicz­ //­Uniwersytet­ Mikołaja­ Kopernika:­ wspomnienia­ pracownikow.­ —­ Torun,­1995.­—­T.­II.

48.­Archiwista­polski.­—­2001.­—­Nr.­1.49. Hejnosz, W. Ryszard­Mienicki­28.VII.1886­—­29.I.1956­/­Wojciech­Hej-

nosz­//­Archeion.­—­Warszawa,­1957.­—­T.­XXVII.50.­Aftanazy, R.­ Dzieje­ rezydencji­ na­ dawnych­ kresach­ Rzeczypospolitej.­

Wojewodztwa­minskie,­mścisławskie,­połockie,­witebskie­/­Roman­Aftanazy.­—­Wrocław,­1991.­—­T.­1.

Друкаваная спадчына Вінцэнта Мяніцкага:1.­Mienicki, W. Wykopalisko­w­Mosarzu­w­koncu­XVIII­stulecia­/­W. Mienicki­//­

Wiadomości­Numizmatyczno-Archeologiczne. — 1892. —­Nr.­1­i­2.­—­S.­285–289.2.­Mienicki, W. Wspomnienie­pośmiertne­o­A.­Siemiętowskim­/­W. Mienicki­//­

Kraj.­—­Petersburg,­1893.­—­Nr.­9.­—­S.­13.3.­Mienicki, W. Krotka­wiadomość­o­najdawniejszej­ rewizyi­wojewodztwa­

Połockiego­/­W. Mienicki­//­Wiadomości­Numizmatyczno-Archeologiczne.­—­1894.­—­Nr.­1­і­2.­—­S.­152–155.

4. Mienicki, W. Kamienie­dżwinskie­czyli­księcia­Borysa­/­W. Mienicki­//­Wia-domości­Numizmatyczno-Archeologiczne.­—­1896.­—­Nr.­1.­—­S.­20–25.

Друкаваная спадчына Мар’яна Мяніцкага:1.­Mienicki, M.­Wpływ­promieni­Roentgena­na­krzepliwość­krwi­i­formułę­leuko-

cytową­w­świetle­własnych­spostrzeżen­/­M.­Mienicki,­T.­Wąsowski­//­Polska­gazeta­lekarska.­—­Krakow,­1925.

2. Mienicki, M.­Przypadek­słoniowatości­nabytej­powiek­/­M.­Mienicki­//­Polska­gazeta­lekarska.­—­Krakow,­1925.

3.­Mienicki, M.­ Przyczynek­ do­ leczenia­wilka­ pospolitego­ angiolymphą­ /­M.­Mienicki­//­Polska­gazeta­lekarska.­—­Krakow,­1925.

4.­Mienicki, M. O­zastosowaniu­jontoforezy­w­dermatologji­/­M.­Mienicki­//­Pa-miętnik­Wilenskiego­Towarzystwa­Lekarskiego.­—­Wilno,­1926.

32

Баўтовіч­М.М.

5.­Mienicki, M. Proby­leczenia­kiły­preparatem­arseno-bismutowym­«Bias»­/­M.­Mienicki,­Mankowski­A.­//­Polska­gazeta­lekarska.­—­Krakow,­1926.

6.­Mienicki, M. Leczenie­wilka­pospolitego­diatermo­—­koagulacją­/­M.­Mienicki­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1926.­—­T.­21.

7.­Mienicki, M.­ Pityriasis­ lichenoides­ chronica­ (Parapsoriasis­ Brocq­ avec­atrophie­cutanee)­/­M.­Mienicki­//­Acta­dermato-venereologica.­—­Stockholm,­1926.­—­T.­7.

8. Mienicki, M. Diatermo-koagulacja­w­dermatologji­/­M.­Mienicki­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1927.

9.­Mienicki, M.­L’influence­de­la­ponction­lombaire­sur­la­pression­artérielle­ré-tinienne­chez­ les­malades­syphilitiques­/­M.­Mienicki,­J.­Abramowicz­//­Archives­d’ophtalmologie.­—­Chicago,­1927.­—­T.­44.­—­Nr.­9.­—­S.­566–573.

10.­Mienicki, M. Postępujący­samoistny­zanik­skory­/­M.­Mienicki­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1928.

11.­Mienicki, M.­ Stosowanie­ kollargolu­ wzgl.­ korgolu­ w­ przebiegu­ rzeżączki­męskiej­/­M.­Mienicki­//­Polska­gazeta­lekarska.­—­Krakow,­1928.

12.­ Mienicki,­ M.­ Ziarninak­ grzybiasty­ (mycosis­ fungoides)­ /­ M.­ Mienicki­ //­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1929.­ ­

13.­ Mienicki, M.­ Reaktionen­ bei­ Psoriasis-Kranken­ in­ Verbindung­ mit­ der­Fieberbehandlung­/­M.­Mienicki,­Cz.­Ryll-Nardzewski­//­Przegląd­Dermatologic-zny.­—­Warszawa,­1932.­—­T.­27.­—­S.­143–175.

14.­Mienicki, M. Recherches­sur­la­coagulation­du­sang­des­malades­syphilitiqu-es­avec­considération­du­taux­de­calcium­dans­le­sérum­et­des­groupes­sanguins­/­M.­Mienicki­//­Acta­dermato-venereologica.­—­Stockholm,­1933.­—­T.­13.­—­S.­63.

15.­Mienicki, M. Les­reactions­chez­les­psoriasiques­par­rapport­a­la­pyrotherapie­/­M.­Mienicki,­Cz.­Ryll-Nardzewski­//­Acta­dermato-venereologica.­—­Stockholm,­1933.­—­T.­14.­—­S.­137–164.

16.­Mienicki, M. Bemerkungen­ liber­Psoriasis­ais­Allergiezustand.­/­M.­Mieni-cki,­Cz.­Ryll-Nardzewski­ //­Dermatologische­Wochenschrift.­—­Leipzig,­1933.­—­T.­97.­—­S.­1685–1688.

17.­Mienicki, M. O­łuszczycy­wywołanej.­Dalsze­studjum­nad­łuszczycą­jako­sta-nem­alergicznym­/­M.­Mienicki,­Cz.­Ryll-Nardzewski­//­Przegląd­Dermatologicz-ny.­—­Warszawa,­1933.­—­T.­28.­—­S.­527–535.

18.­Mienicki, M. An­Attempt­to­Increase­the­Curative­Effect­of­a­Salt-Free­Diet­on­Lupus­Vulgaris­/­M.­Mienicki­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1934.­—­T.­29.­—­S.­346.

33

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

19.­Mienicki, M. Multiple­Gangrene­of­ the­Skin­ in­ an­Adult­ /­M.­Mienicki­ //­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1934.­—­T.­29.­—­S.­459.

20.­Mienicki, M. Du­psoriasis­provoqué­/­M.­Mienicki,­Cz.­Ryll-Nardzewski­//­An-nales­de­dermatologie­et­de­syphiligraphie.­—­Paris,­1934.­—­T.­5.­—­S.­499–508.

21.­Mienicki,­M.­ Przypadek­ sporotrychozy­ skory­ i­ błony­ śluzowej­ jamy­ ust-nej­/­M.­Mienicki,­Cz.­Ryll-Nardzewski­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1937.­—­T.­32.­—­S.­62–69.

22.­Mienicki, M. Grzybica­madurska.­Potowki­/­M.­Mienicki­//­Choroby­zakaźne.­Podręcznik­dla­lekarzy.­—­Warszawa,­1937.­—­T.­1.­—­S.­441–444.

23.­Mienicki, M. De­l’effet­de­l’autosérum­introduit­par­voie­intradermique­sur­le­psoriasis­/­M.­Mienicki­//­Annales­de­dermatologie­et­de­syphiligraphie.­—­Paris,­1939.­—­T.­10.­—­S.­1054–1063.

24.­Mienicki, M. Zaburzenia­ troficzne­w­przebiegu­ łuszczycy­/­M.­Mienicki­ //­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1955.­—­T.­5­(3).­—­S.­219–223.

25.­Mienicki, M. Leczenie­bliznowcow­w­świetle­własnych­doświadczen­klinicz-nych­/­M.­Mienicki,­H.­Kossakowska-Kośminska­//­Polski­tygodnik­lekarski.­—­War-szawa,­1956.­—­T.­22.­—­S.­972–977.

26.­Mienicki, M.­Proby­wykrycia­swoistego­działania­autosurowicy­w­przebiegu­łuszczycy­w­oparciu­o­elektroforetyczne­oznaczanie­frakcji­białkowych­/­M.­Mie-nicki,­H.­Panusz­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1956.­—­T.­6­(5).­—­S.­407–418.

27.­Mienicki, M. Remarks­on­cases­of­keloid­&­scleroderma­/­M.­Mienicki,­H.­Kos-sakowska-Kośminska­ //­Annales­de­dermatologie­et­de­syphiligraphie.­—­Paris,­1957.­—­T.­84­(2).­—­S.­159–164.

28.­Mienicki, M.­Keloide­und­Sklerodermie­/­M.­Mienicki,­H.­Kossakowska-Ko-śminska­//­Dermatologische­Wochenschrift.­—­Leipzig,­1958.­—­T.­137.­—­S.­159.

29.­Mienicki, M. Remarques­ sur­des­problèmes­d’étiologie­et­de­ thérapeuti-que­des­Chéloïdes­/­M.­Mienicki,­H.­Kossakowska­//­La­Presse­Médicale.­—­Paris,­1959.­—­28­janv.­—­Nr.­5.­—­S.­176–179.

30.­ Mienicki, M.­ On­ therapeutic­ problems­ in­ scleroderma­ /­ M.­Mienicki,­H.­Kossakowska­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1961.­—­T.­48.­—­S.­267–272.

31. Mienicki, M. Professor­Dr.­Czeslaw­Ryll-Nardzewski­(1893–1961)­/­M.­Mieni-cki­//­Przegląd­Dermatologiczny.­—­Warszawa,­1962.­—­T.­49.­—­S.­307–312.

32.­Mienicki, M.­Recherches­sur­le­taux­de­la­vitamine­K­et­plus­particulie-rement­1’influence­ therapeutique­exercee­par­celle-ci­dans­ le­ traitement­de­

34

Баўтовіч­М.М.

cheloides­ /­M.­Mienicki,­ H.­ Kossakowska­ //­ Annales­ de­ dermatologie­ et­ de­syphiligraphie.­—­Paris,­1963.­—­T.­90.­—­S.­389–392.

Друкаваная спадчына Рышарда Мяніцкага:1.­Rumbold z Połocka. Rafał­Korsak:­metropolita­Rusi­(ur.­1601­r.­†­1642­r.)­/­

Rumbold­z­Połocka­//­Przegląd­Historyczny.­—­Warszawa,­1906.­—­T.­ III.­—­Z.­3.­—­S.­351–373;­1907.­—­T.­IV.­—­Z.­1.­—­S.­37–61.

2.­Mienicki, R. Utrata­ Smolenska­ w­ roku­ 1654­ i­ sprawa­ Obuchowicza­ /­R.­Mienicki­//­Kwartalnik­Litewski.­—­Petersburg,­1910.­—­T.­4.­—­S.­41–66.

3.­Mienicki, R.­ Ostatnie­ lata­ Hieronima­ Radziejowskiego­ /­ R.­Mienicki­ //­Przegląd­Historyczny.­—­Warszawa,­1911.­—­T.­XIII.­—­Z.­1.­—­S.­24–56;­Z.­2.­—­S.­181–202;­Z.­3.­—­S.­315–346.

4.­ Rumbold­ z­ Połocka.­ Zdrowie­Władysława­ IV­ /­ Rumbold­ z­ Połocka­ //­Przegląd­Historyczny.­—­Warszawa,­1911.­—­T.­XIII.­—­Z.­1.­—­S.­1–23;­Z.­2.­—­S.­167–180;­Z.­3.­—­S.­301–314.

5.­Mienicki, R.­Stanisław­Radziejowski­wojewoda­łęczycki­/­R.­Mienicki.­—­Warszawa,­1911.­—­29­s.

6.­Mienicki, R.­Halszka­Słuszczanka­/­R.­Mienicki­//­Litwa­ i­Ruś.­—­Wilno,­1912.­—­T.­IV.­—­Z.­I.­—­S.­3–18;­T.­IV.­—­Z.­II.­—­S.­96–105.

7.­Mienicki, R.­­Pierwszy­zatarg­Jerzego­Lubomirskiego­z­Janem­Kazimierzem­(1651)­/­R.­Mienicki­//­Z­okolic­Dźwiny.­—­Wilno,­1912.­—­S.­144–153.

8.­Mienicki,­R.­Ze­stosunku­Trentowskiego­z­Krasinskim­/­R.­Mienicki­//­Ku-rier­Warszawski.­—­Warszawa,­1912.­—­Nr.­214.

9.­Mienicki, R.­ Poglądy­ polityczne­ w­ dziejopisarstwie­ polskiem­ XVII­ w.­ /­R.­Mienicki­//­Przegląd­Historyczny.­—­Warszawa,­1913.­—­T.­XVI.­—­Z.­1.­—­S.­35–66;­Z.­2.­—­S.­164–186;­Z.­3.­—­S.­257–293.

10.­Mienicki, R.­Z­pzeszłości­wojewodztwa­połockiego­/­R.­Mienicki­//­Zie-mia.­—­Warszawa,­1913.­—­15­marca.­—­Nr.­11.­—­S.­162–164;­29­marca.­—­Nr.­13.­—­S.­195–198.

11.­Rumbold Połocki.­Z­dziejow­starostwa­Dzisnienskiego­/­Rumbold­Poło-cki­//­Litwa­i­Ruś.­—­Wilno,­1913.­—­Z.­X–XII.­—­S.­114–134.

12. Mienicki, R. Samoobrona­wilenska­/­R.­Mienicki­//­Wilno­Wyzwolone.­—­Wilno,­1920.­—­10­października.

13.­Mienicki, R. Kartka­z­dziejow­samoobrony­wilenskiej.­(5­stycznia­1920­r.)­/­R.­Mienicki.­—­Wilno,­1923.

14.­Mienicki, R. Archiwum­Akt­Dawnych­w­Wilnie­w­okresie­ od­ 1795­do­

35

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

1922­roku:­rys­historyczny­/­R.­Mienicki.­—­Warszawa,­1923.­—­146­s.15.­Mienicki, R. Sprawozdanie­ witebskiego­ gubernatora­ o­ powstaniu­ w­

Inflantach­w­ r.­1863­/­R.­Mienicki­ //­Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1924.­—­Z.­5–6.­—­S.­234–246.

16. Mienicki, R.­Wilenska­Komisja­Archeograficzna­(1864–1915)­/­R.­Mieni-cki.­—­Wilno,­1925.­—­222­s.

17.­Mienicki, R.­Powstanie­w­Radoszkowiczach­w­r.­1831­/­R.­Mienicki­//­Ate-neum­Wilenskie.­—­Wilno,­1925/26.­—­Z.­9.­—­S.­104–145.

18.­Mienicki, R. Notatka­o­zaginionem­archiwum­Jaroszynskich­w­Kunie­/­R.­Mienicki­//­Archeion.­—­Warszawa,­1927.­—­T.­I.­—­S.­215–219.

19.­Mienicki, R. Zamach­na­kaplicę­i­obraz­/­R.­Mienicki­//­Żrodla­Mocy.­—­Wilno,­1927.­—­Z.­II.­—­S.­73–75.

20.­Mienicki, R. Diarjusz­Walnej­Rady­Warszawskiej­z­roku­1710­/­R.­Mieni-cki.­—­Wilno,­1928.­—­432­s.

21.­Mienicki R.­ Jan­Piotr­Dworzecki-Bohdanowicz,­ korektor­drukarni­Uni-wersytetu­Wilenskiego,­zapomniany­heraldyk­ (1773–1840­ r.)­ /­R.­Mienicki­ //­Księga­ pamiątkowa­ ku­ uczczeniu­ CCCL­ rocznicy­ założenia­ i­ X­ wskrzeszenia­Uniwersytetu­Wilenskiego.­—­Wilno,­1929.­—­T.­I:­Z­dziejow­dawnego­Uniwer-sytetu.­—­S.­297–312.

22.­Mienicki R. Pierwsze­dziesięciolecie­Uniwersytetu­Stefana­Batorego­w­Wilnie­/­R.­Mienicki­//­Księga­pamiątkowa­ku­uczczeniu­CCCL­rocznicy­założe-nia­i­X­wskrzeszenia­Uniwersytetu­Wilenskiego.­—­Wilno,­1929.­—­T.­II:­Dzie-sięciolecie­1919–29.­—­S.­116–158.

23.­Mienicki R.­ [Recenzja]­ /­ R.­Mienicki­ //­ Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1930.­—­Z.­1–2.­—­S.­365–370.­—­Recenzja­książki:­Беларускі­архіў:­у­3­т.­/­пад­рэд.­Дз.­Даўгялы.­—­Менск,­1928.­—­Т­2.­(ХV–ХVІ­стст.),

24.­Mienicki, R.­Trzy­dokumenty­z­wieku­XV­dotyczące­ziemi­połockiej­/­R.­Mienicki­//­Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1930.­—­Z.­3–4.­—­S.­893–904.

25. Mienicki R. Dąbrowszczycy­i­ich­dzieje­/­R.­Mienicki­//­Słowo.­—­Wilno,­1930.­—­Nr.­259.

26.­Mienicki R.­Wilno­w­polskim­wysiłku­zbrojnym­/­R.­Mienicki­//­Wilno­i­ziemia­wilenska:­zarys­monograficzny.­—­Wilno,­1930.­­—­T.­I.­—­S.­31–42.

27. Mienicki, R. Wyzyskanie­wilenskich­akt­władz­centralnych­litewskich­/­R.­Mienicki­ //­ Pamiętnik­ V­ Powszechnego­ Zjazdu­ Historykow­ Polskich­ w­Warszawie­28­ listopada­do­4­grudnia­1930­ r.:­ referaty.­—­Lwow,­1930.­—­S.­231–240.

36

Баўтовіч­М.М.

28.­Mienicki, R. Bibljoteka­Archiwum­Panstwowego­/­R.­Mienicki­//­­Bibljoteki­Wilenskie­/­red.­A.­Łysakowski.­—­Wilno,­1932.­—­S.­159–163.

29.­Mienicki, R. Egzulanci­Połoccy­(1563–1580­r.)­(Karta­z­dziejow­ziemi­po-łockiej)­ /­R.­Mienicki­ //­Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­ 1933/34.­—­R.­ IX.­—­S.­33–128.

30.­Mienicki, R. Bazanow­Dymitr­(ur.­1838);­Benet­Jerzy;­Berdowski­Adolf­(ur.­1822);­Berg­Władysław;­Bieganski­Jan­Kazimierz;­Bieganski­Piotr­Kazimierz­/­R.­Mienicki­//­Polski­słownik­biograficzny.­—­Krakow,­1935.­—­T.­I.

31.­Mienicki, R.­Ziemia­Nowogrodzka­w­dobie­porozbiorowej:­1793–1915­/­R.­Mienicki.­—­Wilno,­1935.­—­79­s.

32.­Mienicki, R.­Archiwa­Wielkiego­Księstwa­Litewskiego­/­R.­Mienicki­//­Pa-miętnik­VI­Powszechnego­Zjazdu­Historykow­Polskich­w­Wilnie­17–20­września­1935­r.­Referaty.­—­Lwow,­1935.­—­S.­403–413.

33.­Mienicki,­R.­Przegląd­badan­nad­dziejami­Litwy­1569–1696­/­R.­Mieni-cki­//­Pamiętnik­VI­Powszechnego­Zjazdu­Historykow­Polskich­w­Wilnie­17–20­września­1935­r.­Referaty.­—­Lwow,­1935.­—­S.­26–36.

34.­Mienicki, R. [Recenzja]­ ­/­R.­Mienicki­//­Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1935.­—­R.­X.­—­S.­419–422.­—­Recenzja:­Granica­polsko-moskiewska­wedle­pokoju­polanowskiego­(wytyczona­w­latach­1634–1648),­Godziszewski­Włady-sław,­Krakow,­1934.

35.­Mienicki, R. Bienkowski­Jan­(1837–1863);­Białłozor­Jerzy­(zm.­1665);­Biał-łozor­Kazimierz­(zm.­1644);­Białłozor­Krzysztof­(zm.­1687);­Białłozor­Stanisław;­Bitis­Adam­(1836–1884);­Bohdanowicz­Paulin­Ksawery­(1842–1863)­/­R.­Mieni-cki­//­Polski­słownik­biograficzny.­—­Krakow,­1936.­—­T.­II.

36.­Mienicki, R. [Recenzja]­ /­R.­Mienicki­ //­Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1936.­—­R.­XI.­—­S.­518–521.­—­Recenzja:­Szczerbakow,­W.K.­ ­Krestjanskoje­dwiżenje­w­Biełorussii­XVI­i­XVII­w.­/­W.K.­Szczerbakow­//­Trudy­Istoriczeskoj­Komissii­Akadiemii­Nauk­S.S.S.R:­Istoriczeskij­Sbornik.­—Moskwa­—­Leningrad,­1935.­—­Т.­4.

37.­Mienicki, R.­Rejestr­popisowy­wojewodztwa­połockiego­z­dn.­30­IX.­1765­r.­ /­ R.­Mienicki­ //­ Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­ 1936.­—­ R.­ XI.­—­S.­303–342.

38.­Mienicki, R.­ [Recenzja]­ /­R.­Mienicki­ //­Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1936.­—­R.­XI.­—­S.­521–524.­—­Recenzja:­Fleischhacker,­H.­Russland­zwischen­zwei­Dynastien­(1598–1612)­eine­Untersuchung­über­die­Krise­in­der­obersten­Gewalt­/­Hedwig­Fleischhacker­—­Wieden,­1933.­

37

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

39.­Mienicki, R. Wacław­ Sobieski­ (ur.­ 26.X.1872­ r.­—­ zm.­ 3.IV.1935­ r.):­nekrolog­/­R.­Mienicki­//­Ateneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1936.­—­R.­XI.­—­S.­881–892.

40.­Mienicki,­R.­Archiwum­Murawjewskie­w­Wilnie­(r.­1898­—­1901­—­1936)­/­R.­Mienicki.­—­Warszawa,­1937.­—­85­s.

41.­Mienicki, R. Archiwum­panstwowe­w­Wilnie­/­R.­Mienicki­//­Wilno­i­ziemia­wilenska:­zarys­monograficzny.­T.­II.­—­Wilno,­1937.­—­S.­126–130.

42. Mienicki, R. Jerzy­Karol­Chodkiewicz­/­R.­Mienicki­//­Polski­słownik­biogra-ficzny.­—­Krakow,­1937.­—­T.­III.

43.­Mienicki, R.­Otto­Hedemann­(ur.­29.IV.1887­—­zm.­16.V.1937):­nekrolog­/­R.­Mienicki­//­Atheneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1937.­—­R.­XII.­—­S.­700–705.

44.­Mienicki, R. Stanisław­Dowojno­wojewoda­połocki­/­R.­Mienicki­//­Atheneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1937.­—­R.­XII.­—­S.­404–482.

45.­Mienicki, R.­Uniwersytet­Wilenski­/­R.­Mienicki­//­Wilno­i­ziemia­wilenska:­zarys­monograficzny.­—­Wilno,­1937.­—­T.­II.­—­S.­11–41.

46.­Mienicki, R. Ciapinski­Wasil­(Bazyli)­/­R.­Mienicki­//­Polski­słownik­biograficz-ny.­—­Krakow,­1938.­—­T.­IV.

47. Mienicki, R. [Recenzja]­/­R.­Mienicki­//­Atheneum­Wilenskie.­—­Wilno,­1938.­—­Z.­2.­—­S.­294–296.­—­Recenzja:­Konopczynski,­W.­Dzieje­Polski­Nowożytnej­/­Wła-dysław­Konopczynski.­Warszawa,­1936.­—­T.­I­(1506–1648),­т.­II­(1648–1795).

48.­Mienicki, R. Oddział­majora­Dąbrowskiego­/­R.­Mienicki­//­Słowo.­—­Wilno,­1938.­—­Nr.­341.

49.­Mienicki, R. Zeznania­i­zobowiązania­uczestnikow­powstania­r.­1830–31­na­Litwie­w­świetle­akt­sledczych­/­R.­Mienicki.­—­Wilno,­1938.­—­16­s.

50. Janowski, Ludwik.­Słownik­bio-bibliograficzny­dawnego­Uniwersytetu­Wi-lenskiego,­wydany­pod­kierunkiem­Ryszarda­Mienickiego­/­Ludwik­Janowski.­—­Wilno,­1939.­—­527­s.

51.­Mienicki, R. Archiwum­akt­dawnych­w­Witebsku­(Centralne­Archiwum­Wi-tebskie).­1852–1903­/­R.­Mienicki.­—­Warszawa,­1939.­—­107­s.

52.­Mienicki, R. Księga­Batorianska­(Zbior­dokumentow­ku­uczczeniu­350-letniej­rocznicy­zgonu­krola­Stefana­Batorego,­wydany­na­20-lecie­wskrzeszenia­Wszech-nicy­Wilenskiej)­/­R.­Mienicki.­—­Wilno,­1939.­—­53­s.

53.­Mienicki, R. Leontyna­Iwaszewska.­Wspomnienie­pośmiertne­/­R.­Mienicki­//­Słowo.­—­Wilno,­1939.­—­Nr.­5.

54.­Mienicki, R. Uniwersał­z­roku­1688­dla­Karaimow­trockich­/­R.­Mienicki­//­Myśl­Karaimska­(1937–1938).­—­Wilno,­1939.­—­Z.­12.­—­S.­20–21.­

38

Баўтовіч­М.М.

55.­Mienicki, R.­Dorohostajski­Mikołaj­h.­Leliwa;­Dowojno­Stanisław,­starosta­me-recki,­lekarz­Zygmunta­Augusta­/­R.­Mienicki­//­Polski­słownik­biograficzny.­—­Kra-kow,­1939–1946.­—­T.­V.

56.­Mienicki, R.­Ehrenkreutz­Stefan­/­R.­Mienicki­//­Polski­słownik­biograficzny.­—­Krakow,­1948.­—­T.­VI.

57.­Mienicki,­R.­[Recenzja]­/­R.­Mienicki­//­Zapiski­Towarzystwa­Naukowego­w­Toruniu.­—­Torun,­1949.­—­T.­XV.­—­Z.­1–2.­—­S.­191–194.­—­Recenzja:­Svanström,­R.­Histoire­de­Suède.­/­R.­Svanström,­C.F.­Palmstierna.­—­Paryż,­1947.­

58.­Mienicki R.­[Recenzja]­/­R.­Mienicki­//­Sprawozdania­Towarzystwa­Nauko-wego­w­Toruniu.­—­Torun,­1949.­—­T.­1.­—­S.­92–93.­—­Recenzja:­Glemma,­T.­Piotr­Kostka­biskup­chełminski­/­Tadeusz­Glemma.­—­Torun,­1949.­

59.­Mienicki, R.­ [Recenzja]­ /­ R.­Mienicki­ //­ Roczniki­ Historyczne.­—­ Poznan,­1949,­—­T.­XVIII.­—­S.­430–434.­—­Recenzja:­Czaplinski,­W.­Polska­a­Prusy­i­Bran-denburgia­za­Władysława­IV­/­Władysław­Czaplinski.­—­Wrocław,­1947.­

60.­Mienicki, R.­«Rationes»­hetmana­Krzysztofa­Radziwiłła­z­r.­1635­/­R.­Mie-nicki­//­Zapiski­Towarzystwa­Naukowego­w­Toruniu.­—­Torun,­1949.­—­T.­XV.­—­Z.­1–2.­—­S.­187–190.

61.­Mienicki, R.­[Recenzja]­//­Zapiski­Towarzystwa­Naukowego­w­Toruniu.­—­To-run,­1951.­—­T.­XVII.­—­Z.­1–2.­—­S.­97–103.­—­Recenzja:­Baranowski,­B.­Znajomość­Wschodu­w­dawnej­Polsce­do­XVIII­wieku­/­Bohdan­Baranowski.­—­Łodź,­1950.­

62.­ Mienicki R. Inwentarze­ dobr­ biskupstwa­ chełminskiego­ (1646–1676)­ /­R.­Mienicki.­—­Torun,­Warszawa,­1955.­—­182­s.

63.­ Mienicki R.­ Inwentarze­ dobr­ biskupstwa­ chełminskiego­ (1723–1747)­ /­R.­Mienicki.­—­Torun,­Warszawa,­1956.­—­278­s.

64.­Mienicki R.­Inwentarze­dobr­biskupstwa­chełminskiego­z­r.­1759­/­R.­Mieni-cki.­—­Torun,­Łodź,­1959.­—­420­s.

Недрукаваная спадчына Рышарда Мяніцкага:1.­Mienicki, R. Generał­Karol­Stahl­i­jego­pamiętniki­(1816–1868)­//­Biblioteka­

Uniwersytetu­M.­Kopernika.­Dział­rękopisow.­—­Torun.­—­Rkps.­947/1–2,­948.2.­Mienicki, R.­Pamiętnik­Elżbiety­z­Rudominow­Pakoszowej­(1804–1867)­//­Bi-

blioteka­Uniwersytetu­M.­Kopernika.­Dział­rękopisow.­—­Torun.­—­Rkps.­951.3.­Mienicki, R.­Sprawa­pruska­w­Polsce­w­latach­1632–1648­//­Biblioteka­Uniwer-

sytetu­M.­Kopernika.­Dział­rękopisow.­—­Torun.­—­Rkps.­952.4.­Mienicki, R.­Władysław­IV­(1632–1648)­//­Biblioteka­Uniwersytetu­Mikołaja­

Kopernika.­Dział­rękopisow.­—­Torun.­—­Rkps.­945.

39

Гісторыя­і­археалогія­Полацка­і­Полацкай­зямлі

5.­Mienicki, R. Zarys­dziejow­Litwy­do­1865­r.­//­Biblioteka­Uniwersytetu­M.­Ko-pernika.­Dział­rękopisow.­—­Torun.­—­Rkps.­951.

6.­Mienicki, R. Ze­stosunkow­dworu­polskiego­z­Gdanskiem­1645­r.­//­Biblioteka­Uniwersytetu­M.­Kopernika.­Dział­rękopisow.­—­Torun.­—­Rkps.­952.

40