ISSN: 1138-9664

2001,4: 193-208

Grupo de InvestigaciónEtnográfica«Chaira».Polavilana Pontenova.Lendas,contos eromances,Lugo, Servi-cíode PublicaciónsdaDeputaciónProvincial, 1998.

O GrupodeInvestigaciónEtnográfica“Chaira»(Lugo,1992), composroporMa Ofelia CarneroVázquez,XoánRamito CubaRodríguez,Antonio ReigosaCarreira(pre-mio «Merlín» 1998 por Memorias dan raposo, título Coqueramón foi finalistado Premio NacionaldeLiteraturaInfantil) e mais MercedesSalvadorCasnañer,todos elestrabailadoresdo MuseoProvincialde Lugo, vón realizan-do desdehai anos numerososactividadesno campodainvestigaciónemailo inventariadodasvariadasformasdetradiciónoral queaíndasubsistenno dilatadoespaciodasúaprovincia.

Neselabor calado e, a pesarda súa urxcnc’a, casedescoñecidopatao granpúblico, podemosdestaca-losrexistrosrealizadosnos concellosde Abadin, A Fonsa-grada, Begonre,Chantada,Lugo, Mondoñedo,Naviade Suarna, Vilalba, e ramón o que deo lugar ó libroobxecro da nosa recensión:A Ponrenova,municipiodacabalodasprovinciasde Lugo e Asturias,e quepoíotanto consrirúeun ámbito de estudiomoi interesantepolo seu carácterfronreirizo e afasradodo núcleo doquehoxe consideramosGalicia.

O precedentedo volunie foi o Inventario de lendas,contos, romancese cutras manfesraciónsda literatura detradición oral do concellodaPontenova,realizadoentreosanos 1995-96esubvencionadopoío propio concelíndaPonrenova,quefoi tío dos máis firmes impulsoresparaqueestetraballo se levaseó prelo e esnivese,desexeito,a disposición dos interesadosno patrimonio culturalgalego. Unhariquezaque,comoseencargande demos-trar ródolos queparticiparonno libro, nonsereducesóa complexas arquitecturasota paisaxes naturais conengadoturístico, senónque ramón inclúe a tradiciónoral, a fala, a literaturapopular plasmadaen conroseadivinas, en lendase oracións,en chistese romances,parrafeose trabalinguas,quedesgraciadamenteLosexanon setransmitende bocaen boca, porquese rompetao fío —cróannolo,un vencello máis valioso cá lendariacadeade otaroque,segundoun dos informantes,unía ocastrodeVilar coa PedradaArca, ó somosconscientesde parafrasearmosa un Castelaoqueanrepoñíao valordo galegoó do Pórtico da Gloria—, e agoraprecisarnosde volumescomaJtlaviLc¡ para conserva-loquealndagardanesas cabezasvellas, conscientesda perda dunnesotaro,do asolagamenrndo setamundo baixo asaugasfrías e desagradecidasdo progresoe mailadesmemoría.

A este respectonon podemosesquecerque a mci-rande parre dos informantesde Po/avila están com-prendidosno intervalode 61 a 80 anos,e non apareceningún no períodoquevai dos 16 ós 40 anos(sempreen referenciaó ano 1996). Esres datosahondanparanos dar conrada desfeiraquesupuxeronesesanos,nosquesedesrruíu,unhasvecespor descoidoe otarrasdeli-beradamenre,todo aqueloqueulise a vello, rodo o quelembraserempospasados(aínda que moitas vecesse

conservasesó o negativo),coa conseguinredesaparicióndo patrimoniooral.

O concellodaPonrenova(3882habitantesen 1991,3671 na actualizacióndo censocorrespondenreó 1 dcsancírodc 1995)éenparreherdeirodo desaparecidodeMiranda,e naacrualidadeestácomposropor 11 parro-quias, Bogo, Conforto,A Ponrenova,SanXoán e SanEsrevo de Rececende,Vilaboa, Vilamcá, Vilaodrid,Vilaouruz, Vilarmide e Xudán, nasqueseintegranata67 lugareshabitados.

Os trazosmáisdestacablesdo municipiosona impor-ranrepresenciado curso do Eo, a tradición mineiradacomarca,eo seucarácterde raiaconAsturias(co conse-guinte fluxo de tradicións).Canto á lingua, remosquesalienrarquea faja pernencexa ó bloqueoriental e, polotanto, presentaxa característicasdo galegode Asturias,comoporexemplo,apreferenciapoío verbo tar, en pagado normativo esta,; ota o sufíxo —¡u, fronre ó —Ayo damaloríadasfalos galegas.

O aspectolingúísricoé comprobableno texto, dadaa fídelidadeásformasorais,pois os autoresprerenderonpresentarnosun documentoe non unhareconstrucciónmaisou menosidealco risco quesupónemenda-lacul-ruraorale facelapresuntamentemodélica.Esta«maqui-lIase»deformaséperceptibleen moirosdos máisrecen-res libros quesc publicaronno ámbito da etnografíaeantropoloxíagalegas;textos moi repetidos(seguimosavivir dasrendas)edesconectadosdoseuambiente,senin-formara penosda súaprocedenciaotao setaalcancetem-poral e zeográfico, co queo seuvalor intrínsecoquedamo’ minguado.

As entrevistasabrangueronunhas100persoaseque-daron plasmadasen 468 fichas nasque se apuntaronrigorosamenteos seguintesdatos:— Lugar edara— Datosdo informante— Datosda peza(título, clasificación,bibliografía>— Datosda gravación— Documentacióngráfica (fotos e debuxosde monu-

menrose lugaresós quefan referenciaos informan-rescomoescenariosde feiros lendarios)Transcriciónslirerais.Na acrualidade,os fondosdocunienraise as grava-

cíonsdo Inventarioestándepositadosno Concello daPonrenova,paraquequedecomopatrimoniodos veci-ños, froiro da súacolaboracióndesinteresadaco grupo«Chaira>.Eseeraun dos obxecrivosdos autores,rexís-trar, espallare difundi-lo patrimoniodossónerosmaio-res (lendas,conrose romances)sendespreza-lasformasbrevesotamenores(fías, trabalinguas,diros otacántigas)

O Po/avilaactualconracun irmánmaior, «ConívosdaPo/avila. Paro/as e comentariosfeitos ó son d0 fume, envarias cuciñasdeunhaaldeadaprovincia de Lugo, en noi-tes deseada>’publicadoporJoséMaria Lópezen 1928 eque, segundoCarballo Calero, ten o gran mérito dafidelidadeá fala propiada zona.

A palabrapolavila designa«unha reuniónnocturnadc sennesdaveciñanzaco obxecrivoprincipal dediver-

VARIOSAUYORES RECENSIÓNS

rirse», e esteé o ambiente,aperformancecomosinalaoprologuistaAuxo FernándezOcampo,queOfelia,Xoán,Antonio eMercedeslograronquerecreasenos setasinfor-manres,facéndoosasícómplicesdo libro, conscientesdo valor da súa tarefapara recuperarena memoria, aherdanzados devanceirose a recordodos díasquenonvolverán.

O libro estáestructuradoen tresparres,Lendas,Con-ros eRomances.

A primeira parre estádedicada,ademaisde conrerleudastoponímicase de temáticarelixiosa, o universomáxico de motaros,mouras,encantos,trasnos,agoiros,ánimase nubeirosquepoboaban—e graciasa Polavila,aíndapoboarán—os montes ecamiflos, as casase cere-bros,daPonrenova.É perceptibleoesteapartadoa de-gradaciónda tradición oral, con resremuñosmáis benbreves,aportadoscase semprepor xenrede avanzadaidade.

Os autoresengadenno seta capítulo de conros uncapitulodedicadoa chistese anécdotasde personaxeslocais (lembrémo-loepisodiodo requetéou as saboro-sashistoriasde Tomasio),enriquecendodesraruaneirao xa clásicocorpusdeconrosdeanimais,listos e parvos,cregos,muileres, conrosde fórmula... Cómpresinalarque a recolleira de conros na provincia ten un prece-denre,falamosde Contospopu/aresdaprovinciadeLugo.CentrodeEstudiosFingoy. Galaxia,Vigo, 1963; al ndaquesó sc inclulu unhanarraciónprocedenteda Ponre-nova.

A derradeirapartecomponsederomancesvellos (comaos deSantaInés, a AmanteGallarda,o CondePreso,aVoda Estorbadaou a DoncelaGuerreira)a caróndou-trasvariantesdo zénero,estasxa modernas,nasquearo-pamoscantarese coplasde crimes e amoresdesgracia-dos, mt compnsicións humorísticas.Salienremosaquíque esres últimos (o conxunroque poderiarnosdeno-minar «romancesnovos»)parecegozarde maiorvitali-dade,refleeridano elevadonúmerodelesquerecolletaoequipo«Chaira».

Cadalenda,conro ota cantarinclúe os datospersoaisdo informante,o lugar de recollida e unha breve citabibLiográfica, facendoasímáis doadaa buscade parale-lismose ainvestigaciónno eido etnográfico.

Como podeobservarse,Po/avilana Pontenovaconstí-rúeun auténticoexerciciode amorpola tradición, eunintentode preserva-loquenosé máis próximo. O apoiotantoda CorporaciónMunicipaldaPonrenovacomadaDeputaciónde Lugo supónun pasoadiantena recupe-ración do patrimonio,un exemploqueagardamosquesiganotarrosconcellos,e queé dignode recofiecemencoraméndesdeestosliñas. Non podemosesquece-lopapelfundamentaldos informantes,como se di no libro, aeles, orixe e fin do proxecro,vai dedicadoo traballo.

Antesde concluirmosdebemossinalarqueAntonioReigosae Xoán Cuba tamén traballan na colección

Ciaba/o buligán da editorial Xerais (dedicadaós conrosda tradiciónoral de Galicia, ondelevan publicadosanao deagoracarrovolumestitulados (Sontosmarabil/osos)e que son coautoresxunro con Xosé Miranda d0 fer-mosoDiccionario dosseres mi/icor galegas,Xerais,Vigo,1999, unhaobrailustradana queademaisdos clásicosda etnografíagalega(Risco,os GarréAlvarellos, AntónFraguas,GonzálezReboredo...)estánmoi presentesostraballosemprendidospolo grupo Chaira’> con lendase supersticiónspropiasda provinciade Lugo, un terri-tono que presentamoiras lagoasnos grandesestudiosdo pasado,e queagora, graciasó pulo de ~ e oDiccionario parecequecomezaa enchelas.

Recomendamosencarecidamentea lecturadesresrl-rulos a ródolos interesadosna cultura tradicionalgale-ga, no convencemenrode queííes abrirá novoscami-nos,e tainénnosatrevemosasuxerirliesquesiganu senexemploe procedana recoller epofierpor escritocitesbeosinmareríais.

Só nos resradáríle-losparabénsós carroautores,ani-malos no sen labor, e agardarquemoi cedo poidaniosgozarcon novaslecturasdos seustraballos.

JoseLuís GARROSAGUnE

MATILDE ALBERT ROBATTO (coorj, La Torre.Revista de la Universidad¿e Puerto Rica Literaturagallega, terceraépoca, no 10. SanJuan de PuertoRico, Editorial de la Universidadde Puerto Rico,1998, 946 Pp.

O décimo número da rerceira épocada presrixiosarevistaportorriqueñaLa Torreestádedicadoáliteraturagalega.A introducción corre a cargoda coordenadorado volume,Matilde Albert Robarto,quenlerubraa vin-culaciónhistóricaentregalegose portorriqueñosa tra-vés da emigraciónea xenerosidadeda UniversidadedePríerro Rico caraós exiliadosda guerracivil o quepro-piciotaun intercambiocultural. Sinalaraméno interesecompartidopola cultura galegado queo presentemo-nográf=icoé unhamostra.Cerraos preliminaresFernan-do Amarelode Castro,quen baixo o título «A favor deunaculturauniversal» fala daimportanciade promove-las diferentesculturas.

O corpodo monográficoten rínhaestructuratripar-rita: a primeira secciónrecolle os estudiossobrealgúnsgalegosculturaluienredestacados;inmediatamentedes-pois estáa secciónde inéditos na quesepublicanunhaseriede cartasdc RamónI’iñeiro a Matilde Albert coareproduccióndos orixinais; cerran a revista as recen-siónsdos libros RosalíadeCastroyEmilia Pardo Bazán:afinidadesy contratesde Matilde Albert Robarro,lico-metida Atlántica (1’or un compararismo integral) de

1942001,4: 193-208