ELEKTRIZITATEA eta MAGNETISMOA

ELEKTRIZITATEA

Naturak elektrizitatearen adibide askoematen dauz. Ekaitzetan legez agiri dira, eta gure gorputzetan, nerbio sistemanagertzen da, neuronek informazinoa

pultsu elektrikoen bidez igorten dabelako. Gainera gizakiak beste energia mota

batzuk energia elektriko bihurtzen ikasidau eta energia elektriko horrek makinak

eta tresnak funtzionatuazoten dauz.

KARGA ELEKTRIKOAeta

KORRONTE ELEKTRIKOA

KARGA ELEKTRIKOA

Gorputz guztiak materiazosotuta dagoz, eta hainbatpropietate daukiez: masea,

bolumena eta karga elektrikoa. Karga elektrikoa hiru motatanegon daiteke kargatuta: kargaelektriko positiboa, negatiboa

edo neutroa.

KORRONTE ELEKTRIKOAGorputzen barruko karga elektrikoen lekuz aldatzeari edo mogimendu horri,

korronte elektrikoa deitzen jako.Materialak eroaleak edo isolatzaileak

deitzen dira.Material eroaleak: metalezko kableek

edo urak, karga elektrikoei errez pasatzen izten deutsoee.

Material isolatzaileak: plastikoak edo egurrak, ez deutsie korronte elektrikoari pasatzen izten.

ZIRKUITU ELEKTRIKOEK

Aparatu elektrikoek, adibidez, telebistak edo garbigailuak,

funtzionatu daien, gure etxeetaraheltzen dan korronte elektrikoaren

sareko entxufeetara konektatu behardira. Alkarren artean konektatutadagozan eta korronte elektrikoa

dabilen elementuen dabilen elementuenmultzoari zirkuito elektriko deitzen

jako.

ZIRKUITU ELEKTRIKOEN OSAGAIAK

etaELEKTRIZITATEAREN EFEKTUAK

ZIRKUITU ELEKTRIKOEN OSAGAIAK

Era askotako zirkuitoak dagozbaina denak daukie osagai

berdinak: sorgailuak, etengailuak, eroaleak eta

hargailuak

ZIRKUITU ELEKTRIKOEN OSAGAIAK

SORGAILUAKKorronte elektrikoa

sortzen dau. Aparatubatzuk funtzionatu

daien erabilten diranpilak eta bateriaksorgailuak dira.

Alternadoreak zentralelektrikoetan energia

mekanikoa energiaelektriko bihurtzen

daben sorgailuak dira.

ETENGAILUAK• Korronte elektrikoaren

bidea gura dan moduanetetea edo barriro

abiatuazoteaahalbidetzen dabe. Zeregin hori dauka

argiaren etengailuak.

EROALEAK• Korronte elektrikoakzirkulatzen dauan kbleak

dira, eta zirkuituarenelementuak lotzen

dabez.

HARGAILUAK• Zirkuitua konektatutakorronte elektrikoa jaso eta beste energia mota

bat bihurtzen dabentresnak dira: korronte

energia mekanikobihurtzendabe

garbigailuek; eta argienergia, lanparek.

ZIRKUITU ELEKTRIKOEN OSAGAIAK

ELEKTRIZITATEAREN EFEKTUAK

BEROA SORTZEA

• Korronte elektrikoakmaterial bat zeharkatzendauanean, materialarentenperatura gora egiten

dau. Material batekberoa ondo transmititzen

dauanean , burdinakeroankortasun termikohandia dauala esatendogu. Elektrizitateak

hotza ere sortu daiteke .

ARGIA SORTZEA

• Gorputz batzuk, beroaemoteaz aparte, argiaigorten dabe korronte

elektrikoak zeharkatzendauzanean. Bonbillek

jasoten daben energiaelektrikoaren %10 argi

bihurtzen dabe eta kontsumo txikiko bonbillek%80. Jasoten daben beste

energia galdu egiten da, besteak beste, bero

moduan.

ELEKTRIZITATEAREN EFEKTUAK

MOGIMENDUA SORTZEA

• Korronte elektrikoaespiralean batutako eta imanen artean jarritako

eroale baten bidezpasatuazoten danean, mogimendu birakaria

sortzen da. Efektu horriesker, motor

elektrikoek energiaelektrikoa mogimendu

bihurtzen dabe.

MAGNETISMOA SORTZEA

• Egoera batzutan, elektrizitateak gorputz

batzuk iman bihurtudaikez.

ELEKTRIZITATAEAREN EFEKTUAK

IRUDIAK ETA SOINUA SORTZEA

• Elektrizitateaaparatu batzuetaraheltzean gertatzen

da.

MAGNETISMOA

Orain dala milaka urte, gizakiek baeukienmetal batzuk erakarteko gaitasuna eukannaturako material baten barrik. Material

horrek magnetita edo iman harria dau izena, eta gorputzak erakarteko gaitasunari

magnetismo deitzen jako. Magnetismoa, elektrizitatea moduan, energia mota bat da.

MAGNETISMOA

IMANAK, EREMU MAGNETIKOA

eta

LURRAREN MEGNETISMOA

IMANAK

• Imanak magnetismoa daukien gorputzakdira, eta burdina zein beste metalen batdaukien objektuak erakarteko gai dira. Imanak naturalak edo artifizialak izan daitekez.

• Iman naturalak: ez dira gizakiaksortuak, naturalak dira.

• Iman artifizialak: gizakiek lortuak dira. Material batzuei korronte elektrikoaemonda ere farbrikatu daitekez.

EREMU MAGNETIKOA

• Imanak bere indar magnetikoaz metalezkoobjektuak erakartzen dauzan muari eremumagnetiko deitzen jako. Eremu hori polo

positibotik urten eta polo negatibotikimanera itzultzen diran irudizko marren

bidez adierazoten da. Marrakalkarrengandik zenbat eta hurrunago egon, orduan eta handiagoa da magnetismoaren

intentsitatea. Metalezko objektu batimanaren eremu magnetikorik harago jarriezkero, imanak ez dau efekturik eragingo

objektuan.

LURRAREN MAGNETISMOA

Lurraren nukleoa hainbat metalennahasturaz osotuta dago, batez

ere, burdinaz eta nikelez osotuta. Hori dala eta, Lurrak iman erraldoibat baliz legez jokatzen dau. Ipar

polo magnetikoa Ipar polo geografikotik hur dago; eta Hego

polo magnetikoa, Hego polo geografitik hur.

LURRAREN MAGNETISMOALurraren eremu magnetikoak

lurrazalean dagozan gorputz guztieieragiten deutse, baita lurrazaletik

milaka kilometrora dagozan gorputzeiere, eta eragin horri esker,

pertsonek, iparroratsa erabiliz, orientatzeko modua dauikie.

ELEKTROMAGNETISMOA

• Hans Oersted kopenhageko esperimentubat prestatzen ebiela zeo zerk

atentzioa emon eutsan: erabilten egoaniparrorratza mogidu egiten zan

korrontea eukan kable elektriko bathaurreratzean. Halan

elektromagnetismoa deskubritu eban, hau da, elektrizitatearen eta

magnetismoaren artean dagoan erlazioa.

ELEKTROMAGNETISMOA

ELEKTROMAGNETISMOAK MAGNETISMOA SORTZEN

DAUeta

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN

DAU

ELEKTRIZITATEAK MAGNETISMOA SORTZEN DAU

• Elektrizitateak zirkulatzen dauan kablebaten inguruan imanek daukienaren

antzeko eremu magnetiko bat sortzenda. Eremu magnetiko horren

intentsitatea korronte elektrikoarenintentsitatearen araberakoa da, hau da,

korrontea zenbat eta biziagoa izan, eremua orduan eta indartsuagoa izango

da.

ELEKTRIZITATEAK MAGNETISMOA SORTZEN DAU

• Kable elektriko bat burdinazko objektubaten inguruan batu eta objektuan zehar

elektrizitatea pasatuazoten danean, metala elektroiman izeneko imana

bihurtzen da. Korronte elektrikoa etenezkero, elektroimanak funtzionatzeari

izten deutso.

ELEKTRIZITATEAK MAGNETISMOA SORTZEN DAU

• Motor elektrikoak harila daukie, hau da, metalezko ardatz baten inguruan

batutako kobrezko kable bat, imanenartean jarrita. Elektrizitateak harileanzirkulatzen dauanean, imanek sortutako

eremu magnetikoaren eta harilaksortutakoaren arteko interakzinoak

harila biratuarazoten dau, eta biratzemogimendua makinearen engranajeei

transmititzen deutse.

ELEKTRIZITATEAK MAGNETISMOA SORTZEN DAU

• Garabi elektromagnetikoak indarhandiko elektroimana daukie besoan, oso

zama astunak erakarteko gaitasunadaukie

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN DAU

• Elektrizitateak eroale batetik zirkulatzendauanean, eremu magnetikoa sortzen da. Modu berberean, iman bat eroale batetik hurmugidu ezkero, eroalean zehar mogitzen da eta beste gorputz batzuetara igorri daitekeankorronte elektrikoa sortzen da. Korronteelektriko horren intentsitatea, imanarenneurriaren eta mogitzen dan abiadurearenaraberako da.

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN DAU

• Alternadoreek iman finko handi batzuk eta horreen eremu magnetikoen barruan bireaegiten daben harilek daukiez. Harilakbiratuazoten dauzan indarrak ez dau betijatorri berbera izaten, zentral elektrikomotearen araberako da.

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN DAU

ZENTRAL HIDROLEKTRIKOA

Zentral hidroelektrikoetan, urarenmogimenduaren indarrari esker biratzen

dira harilak.

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN

DAU

ZENTRAL EOLIKOA

Zentral eolikoetan, haizearen indarrezmogitzen dira.

MAGNETISMOAK ELEKTRIZITATEA SORTZEN

DAU

Zentral termikoetan eta nuklearretan, ur lurrunaren

indarrak harilak mogiduazotendauz.

ZENTRAL EOLIKOA

ELEKTRIZITATEA eta

MAGNETISMOA

NAIA IBARRETXE