6. gaia

Garapenaren urrezko urteak (1945-1973)

Ekonomia Liz. / Enpresen Administrazio eta Zuzendaritzako Liz. (2. maila)Enpresen Zuzendaritza eta Ikasketa Juridikoak Liz. (3. maila)

2010 - 2011

Irakaslea: Fernando Mendiola

Sarrera

1. Garapen politiken marko orokorra

2. Ekonomia kapitalista garatuak

3.Plangintza zentralizatuaren politika sozialistak:

4 Garapen saioak Hirugarren Munduan: Inportazioak Ordezkatzearen bidezko Industrializazioa

Sarrera

➢ Inoizko hazkunde tasa altuenak mundu mailan➢ Ilusioa: garapena posiblea da, onuragarria, mundu mailan

hedatzeko modukoa, eta denboran sustengarria➢ Hori lortzeko bide ezberdinak, gerraren bukaeraren

araberako indar korrelazioa eta deskolonizazio prozesuaren ondoren:

● Kapitalismo keynesialea eta ongizate estatua● Plangintza zentralizatuko eredu sozialista● Hirugarren Munduko garaperenarako bultzadak

(IOI) ➢ Ereduen agortzea eta krisia

● EE.BB.etako hegemoniaren krisia● Kapitalismo keynesialea: 70etako hamarkada● Eredu sozialista: 1898-1990● Hirugarren mundua: kanpo zorraren krisia, 80etako

hamarkadan.

1. Garapen politiken marko orokorra

1.1. Gerra suntsipena eta berreraikuntzarako politikak:

➢ I Gerrate Mundialeko ikasgaiak:● Ezegonkortasunaren ondorio ekonomikoak● Kalte-ordainen ondorioak (Alemaniaren

zatiketa)

➢ Gerraren garapenaren araberako Europako eta Munduko banaketa: gerra hotza eta nazioarteko konferentziak: Postdam eta Yalta.

➢ Migrazio masiboak (eta askotan bortxazkoak): alemaniarrak Alemaniara, SESB barnekoak, juduak Palestinara ...

1.1. Gerra suntsipena eta berreraikuntzarako politikak:

➢ Europako berreraikuntzarako laguntzak: Marshall Plana● Helburu politiko eta ekonomikoak (Truman):

• Berreraikuntza azkarra• Merkatuen irekiera EE.BB.etako industriari• Langile mugimendua geldiarazi eta gerra

hotza logika● Kopuruak:

Iturria: Comín, F., Hernández, M. y Llopis, E. (2005),

Historia Económica Mundial. Barcelona, Crítica. (347. orr.)

1.2. Nazioarteko ordenamendu berri baten oinarriak: Bretton Woods

Moneta Sistemaren inguruko eztabaidak eta NMFren jaiotza:

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A.

(2003). Materiales para la historia

de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos.

1.b. Nazioarteko ordenamendu berri baten oinarriak: Bretton Woods

➢ Moneta aferari buruzko akordioa:● Dolarra, nazioarteko ekonomiaren ardatza

• Urrea eta dolarraren arteko parekotasuna (dolar ontza bat: 35 dolar)

• Gainontzeko moneten parekotasuna urrearekin ( +/- %1), baina debaluazioak onartzeko modukoak izan daitezke

● NMFren jaiotza: • Helburua: egonkortasun monetarioa• erabakitzeko ahalmena, kuota sistemaren bidez• Mailegu emaile: bakoitzaren ekarpenaren

%125 arte

1.b. Nazioarteko ordenamendu berri baten oinarriak: Bretton Woods

➢ Emaitza, itxurazko egonkortasuna● 1958arte ez dira baimentzen moneta kanbio askeak● Debaluazioak onartzen dira● 1967an: GEBak sortzen dira: estatuen arteko maileguak,

dolarren eskaintza handitu gabe● EE.BB.etako nagusigoa: señorajea, edo urre meategi

iraunkorra● Oinarrizko kontraesana:

• Dolarren egonkortasuna eskatzen da, nahiz eta EE.BB.etako balantza komertziala gero eta defizitarioagoa izan

• Dolarra: egonkorra, eta nazioarteko ekonomiaren likideziarako tresna nagusia.

1.b. Nazioarteko ordenamendu berri baten oinarriak: Bretton Woods

➢ Bretton Woodseko beste erakundeak● BIRF, edo Banku Mundiala:

• Erabakitzeko sistema• Hasierako helburua: berreraikuntzarako

laguntzak• Geroko helburuak: Garapenerako proiektuak

bultzatu: energia inbertsioak, esportaziorako azpiegiturak eta nekazaritza (iraultza berdea...)

● Munduko Merkataritzarako Erakundea sortzeko saioak eta porrotak:

• GATTen sorrera• helburu nagusia: liberalizazioa bultzatu

1.2. Nazioarteko ordenamendu berri baten oinarriak: Bretton Woods

Iturria:Marichal, C., 2010,

Nueva Historia de las Grandes Crisis

Financieras. Una perspectiva global,

1873 - 2008. Barcelona, Debate.

1.3 Mundu mailako ikuspegi orokorra➢ Urteko hazkunde tasa altuak

Fuente: Comín, F., Hernández, M. y Llopis, E.

(2005), Historia Económica

Mundial. Barcelona, Crítica.

(pg. 342)

1.3. Mundu mailako ikuspegi orokorraProduktibitatea eta hazkundea

Iturria: Di Vittorio, A. (coord.) (2003),

Historia Económica de Europa. Siglos

XV - XX Barcelona, Crítica.

(394. orr.)

1.3. Mundu mailako ikuspegi orokorra➢ Hazkundea intentsiboa karbonoan ...

1.3. Mundu mailako ikuspegi orokorra➢ ... oso prezio merkeetan

2. Ekonomia kapitalista garatuak

2.1. Nazioarteko ikuspegia2.2. Hazkundearen oinarriak2.3. Ereduaren kontraesan eta mugak

Paris, 1968ko maiatza. (EFE agentzia)

2. Ekonomia kapitalista garatuak

2.1. Nazioarteko ikuspegia

➢ Konbergentziarako joera herrialde hauen artean:● Hazkunde handiago Mendebaldeko Europan EE.BB.etan

baino● Hazkunde handiago Hego Europan Iparrean baino● Japonen hazkunde berezia

➢ Integrazio prozesuak:● 1957: Erromako Tratatua (Europako Elkarte

Ekonomikoaren jaiotza)

2.2. Hazkundearen oinarriak

a. Itun sozio politiko iraunkorra:

➢ eskuin liberal edota kristaudemokrata eta sozial demokrazia➢ Itun kolektiboak eta sindikatuen negoziazio boterea

Fuente:Glyn, A., 2010,

Capitalismo desatado. Finanzas, globalización y

bienestar. Madrid, CIP – La Catarata

(pg. 273)

2.2. Hazkundearen oinarriak

a. Itun sozio politiko iraunkorra

2.2. Hazkundearen oinarriak

a. Gastu publikoaren hazkunde:

➢ Zerga sistemaren garapena

Iturria: Di Vittorio, A. (coord.) (2003),

Historia Económica de Europa. Siglos

XV - XX Barcelona, Crítica.

(423. or.)

2.2. Hazkundearen oinarriak

b. Gastu publikoaren hazkundea (Keynesianismoaren ezarpena)

● Gastu soziala: ongizatearen estatua● Lasterketa armamentistikoa (konplexu militar-industriala,

Eisenhower)

Iturria: Di Vittorio, A. (coord.) (2003),

Historia Económica de Europa. Siglos

XV - XX Barcelona, Crítica.

(422. or.)

c. Merkatu laboralaren hazkundea eta enplegu osoa● Migrazio mugimenduak (Estatu mailan, Europa

mailan eta Europatik kanpo ere bai)

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A.

(2003). Materiales para la historia

de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos.

c. Merkatu laboralaren hazkundea eta enplegu osoa

➢ Emakumearen parte hartzea lan merkatuan • genero balore berriak

Iturria:Vries, J. de., 2008,

The industrious revolution.Cambrigde

University Press(248. orr.)

c. Merkatu laboralaren hazkundea eta erregulazioa

➢ Emakumearen parte hartzea lan merkatuan • merkatu segmentatuak genero eta etnien arabera

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A.

(2003). Materiales para la historia

de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos.

d. Sektore ekonomikoak

➢ Egiturazko aldaketa bigarren eta hirugarren sektoretarantz

Iturria: Comín, F., Hernández, M., y

Llopis, E. (eds.) , 2005, Historia Económica Mundial

(siglos X - XX). Barcelona, Crítica (354. orr.).

d. Sektore ekonomikoak➢ Industria fordistaren garapena

• Berrikuntza teknologikoa• Kontsumo gizartea (kotxeak eta

elektrodomestikoak)• Energia merkea

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A.

(2003). Materiales para la historia

de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos.

2.2. Hazkundearen oinarriak

d. Sektore ekonomikoak➢ Nekazaritza

• Aldaketa teknologikoa eta landaketa intentsiboak (makinaria, hazi hibridoak eta agrokimikoen erabilera masiboa)

• Babes neurriak (USA, Europan NPA -PAC)• Esportaziorako laguntzak (dumping)• Lan eskuaren mugimendua zonalde

industrialetara (gehien bat Europako hegoaldetik)

➢ Zerbitzuak• ektorearen gorakada ongizate zerbitzuaren

garapena eta ekonomiaren tertziarizazioarekin batera.

➢ Ereduaren bide ezberdinak

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A.

(2003). Materiales para la historia

de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos.

2.3. Ereduaren kontraesan eta mugak

a. Industria fordistaren ereduaren arazoak

➢ Etekin tasaren beherakada

a. Industria fordistaren ereduaren arazoak

➢ Beste herrialdeetako industriaren konpetentzia

● Fordismoaren zailtasunak eskaera anitzari erantzuteko● Merkatu kuotaren galera industria lokalerako

(gehienbat EE.BB.etan)● Merkataritza defizita EE.BB.etan (1971 lehen aldiz)

Iturria: Moreno, J.R., Gómez, G., y Galán, A.

(2003). Materiales para la historia

de las relaciones laborales. Madrid, Tecnos.

b. Gatazka sozialak

➢ Gizarte gatazkaren gorakada 60etako hamarkadaren bukaeran:

● Langile “berrien” eskubideen aldarrikapen eta grebak (beltzak, etorkinak, emakumeak...)

Iturria:Glyn, A., 2010,

Capitalismo desatado. Finanzas, globalización y

bienestar. Madrid, CIP – La Catarata

(46. orr.)

b. Gatazka sozialak

➢ Gizarte gatazkaren gorakada 60etako hamarkadaren bukaeran:

● Aldarrikapen postmaterialistak, gerraren kontrako protestak eta fordismoaren kritika kulturala (68...)

Washington D.C., 1967, Urriak 21

Vietnamgo gerraren aurkako protesta.

Marc Riboud, (Magnun)

2.3. Ereduaren kontraesan eta mugak

c. Moneta ezegonkortasun hazkorra

➢ Dolarraren ahulezia● EE.BB.etako merkatal defiziterako joera ● EE.BB.ek urrearekiko parekotasuna bertan behera

uzten dute 1971an

➢ Inflaziorako joera 60etako hamarkadaren bukaeratik (ariketa praktikoa)

d. Petrolio merke eta kanpokoaren menpekotasuna➢ OPEP jaiotza: 1960, (Kuwait, Iran, Irak, Arabia Saudi y

Venezuela)➢ Aldaketak munduko merkatuan, OPEPek munduko esportazioen

%80 kontrolatzen zuen 70etako hamarkadaren hasieran.➢ Ezegonkortasun politikoa Ekialde Hurbilean

●Iturria: Telló, E., 2005, La Historia Cuenta. Del crecimiento económico al desarrollo humano sostenible. Madrid, El Viejo Topo.

3.Plangintza zentralizatuaren politika sozialistak

3.1. Nazioarteko marko politikoa3.2. Hazkundearen oinarriak3.3. Sistemaren ahuleziak

Josef Koudelka. Russian Tank in Prague, 1968ko abuztua

3.Plangintza zentralizatuaren politika sozialistak:

3.1. Nazioarteko marko politikoa

➢ Europa:● Europako ekialdea, armata sobietarraren okupazioarekin

batera● Jugoslaviako kasu berezia

➢ Europatik kanpo:● Txina, iraultza eta gerra zibilaren ostean (1950) erregimena

finkatzen da, jabetza estatalean eta plangintzan oinarriturik. Ezaugarri propioak, eta garapen industrial baxua.

● Kubako iraultza (1959) eta deskolonizazio prozesuak

3.Plangintza zentralizatuaren politika sozialistak:

3.1. Nazioarteko marko politikoa

➢ Txertakea propioa mundu mailako ekonomian:

● Dibisak ez daude merkatuan modu librean salgai, aldaketa tipo egonkorra

● Bretton Woodseko sistematik kanpo● Integraziorako modu propioa (CAME, 1949).

3.2. Hazkundearen oinarriak:

➢ Jabetza estatalaren nagusigoa● bost urtetarako planak: Bertan erabakitzen da zer ekoiztu,

non, ze teknologiarekin, zein preziotan saldu behar den …● Beraz, enpresaren jarduna goitik ezarria dator

➢ Inflaziorik ez

➢ Hazkunde estentsiboa: Produktibitatean baino, faktoreen erabilera masiboan oinarritzen da hazkundea

3.2. Hazkundearen oinarriak:

➢ Lan merkatuaren erregulazioa:● Estatuak ezarritako baldintzak● Debekaturik dago sindikalismo independentea● Errepresioa greben aurrean (Berlin, Polonia...)

Iturria: Davies, R. W. (1998) Soviet Economic Development from Lenin to Khrushchev. Cambridge University Press. (49. orr.)

3.2. Hazkundearen oinarriak:

➢ Sektore nagusiak:● Industria astuna: ekonomiaren ardatza. Ekipamendu

ondasunak eta armagintzaren protagonismoa

Iturria: Palazuelos, E. (1991). “El sistema económico y su reforma”, en Taibo, C. (ed.) De la revolución de octubre a Gorvachov. Una aproximación a la Unión Soviética. Madrid, Fundamentos.

3.2. Hazkundearen oinarriak

➢ Sektore nagusiak:● Nekazaritzaren ahultze prozesua

Iturria:Cook, E.C. (1992), “Agriculture´s role

in the Soviet economic crisis”

in Ellman, M., and Kontorovich, K.,

(eds.) The desintegration of the

soviet economic system.

London, Routlegde(196. orr)

3.3. Sistemaren kontraesanak:

➢ Enpresen ezintasuna berrikuntza martxan jartzeko● Komunikazio falta eskaintza eta eskariaren artean.● Zailtasunak berrikuntzak bultzatzeko, enpresen helburu nagusia

plana betetzea baita● Berrikuntza teknologikoa sektore jakin batzuetara bideratzen da:

armagintza eta espazioaren

Iturria:Kontorovich, J.,

(1992) “Technological

progress, research and

developement”in Ellman, M.,

and Kontorovich, K., (eds.) The

desintegration of the soviet

economic system. London,

Routlegde

3.3. Sistemaren kontraesanak:

➢ Hazkundearen agortzea

3.3. Sistemaren kontraesanak:

➢ Gerra Hotzaren zama ekonomikoa

Gasto militar / PIB (%). 1988Gastu militarra / BPG (%). 1988

15.8

5.7

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

URSS / SESB EE.UU. / EE.BB.

Iturria / Fuente: Stockholm International Peace Research Institute Database

Iturria: Easterly, William and Stanley

Fischer. 1994. “The Soviet Economic Decline:Historical and Republican Data”. NBER

Working Paper No. 4735. Cambridge, MA: National

Bureau of Economic Research.

3.3. Sistemaren kontraesanak:

➢ Aukerarik ez erreforma saiotarako:● Kruschev (1953 - 1964)● Hungaria (1956) eta Txekoslobakiaren (1968) inbasioak● Breznevekin, erreforma aukerak geldiarazi● Gizarte gaztakak (Poloniako grebak …)

Josef Koudelka.. Praga, 1968ko abuztua

4 Garapen saioak Hirugarren Munduan: Inportazioak Ordezkatzearen bidezko Industrializazioa:

4.1. Nazioarteko marko politikoa4.2. Hazkundearen oinarriak4.3. Sistemaren ahuleziak

Mexico. Plaza del Zocalo. 1968. (El Universal).

Masacre de Tlatelolco, 2 de octubre.

4. Garapen saioak Hirugarren Munduan: Inportazioak Ordezkatzearen bidezko Industrializazioa:

4.1. Nazioarteko marko politikoa

➢ Deskolonizazioa eta Bandungeko konferentzia (Indonesia, 1955):

● Hiru buruzagien protagonismoa: Nerhu, Sukarno eta Nasser● Deskolonizazioa, garapenerako bidea● Mantentzen da nazioarteko presentzia (Ez Lerrokatuak,

Belgrado, 1961)● Garapena, NBEren kezka teorikoa (UNCTAD), 1964

➢ Latinoamerika● 1929ko krisiaren ondorioak eta nekazal prezioen beherakada● II Gerrate Mundialaren eragina

➢ Asiako Tigreen bide propioa

4 Garapen saioak Hirugarren Munduan: Inportazioak Ordezkatzearen bidezko Industrializazioa:

4.1. Nazioarteko marko politikoa

➢ Oinarri ideologiko ezberdinak (keynesianimoa, sozialismoa, abertzaletasuna, populismoa …)

● Oinarri keyneszalea: Rostow eta Harrod – Domar. Azpigarapena, garapen eza. Beharrezko inbertsioa. Gerra Hotzaren logikaren araberako ikuspegia, nazioarteko laguntzarako bideratua. Afrika.

● CEPALeko estrukturalismoa Hego Amerikan. Elkartruke desiguala, Singer eta Prebichen ekarpenak.

● Pentsamendu sozialista eta dependentziaren teoria (Gunder Frank, azpigarapena, garapenaren ondorioa).

4 Garapen saioak Hirugarren Munduan: Inportazioak Ordezkatzearen bidezko Industrializazioa:

4.2. Hazkundearen oinarriak:

➢ Beste leku bat bilatu nahi mundu ekonomian:● Industria: garapenaren ardatza● Industria propioa garatzeko nahia● Merkataritza harreman kaltegarria hausteko nahia

➢ Horretarako tresna nagusia: Estatuaren parte hartzea ekonomian:

● eskaria bultzatu● Merkataritza politika protekzionistak, esportazioak neurri

batean zailduz.

➢ Sektoreka:● Nekazaritza:

• Bazterturik gelditzen da, jabetza egitura erreformatzeko proposamenak aurrera eraman gabe

• Asian iraultza berdea bultzatzen da: ekoizpenaren hazkundea eta nekazari txiroen egoera zaila

● Industria eta energia: • Petrolioa duten hainbat herrialdeotan, enpresa publiko

indartsuak (YPF, México, …)• Barneko industria bultzatzen da, kontsumo zein

ekipamendu ondasunetan. • Batzuetan, enpresa publikoak sortzen dira garapen

industriala bultzatzeko. • Menpekotasun teknologikoa ezin da hautsi.

• Zerbitzuak: • Zerbitzu publiko sozialak zabaltzen dira, hirietako

biztanleriari begira.

●Iturria: French-Davis, R., Muñoz, O., y Palma, J.G. “Las economías latinoamericanas, 1950-1990”, en VV.AA. Historia Económica de América Latina, Desde la independencia a nuestros días. Barcelona, Crítica, 2002

Iturria: French-Davis, R., Muñoz, O., y Palma, J.G.

“Las economías latinoamericanas, 1950-

1990”, en VV.AA. Historia Económica de América

Latina, Desde la independencia a nuestros

días. Barcelona, Crítica, 2002

4 Garapen saioak Hirugarren Munduan: Inportazioak Ordezkatzearen bidezko Industrializazioa:

4.2. Hazkundearen oinarriak:

➢ Lan merkatuaren erregulazioa● Gobernuen arauak● Sindikatuetarako askapena, herrialdeen arabera aldatzen da● Ez dago lehen munduan bezalako itun sozial egonkorrik

➢ Nazioarteko integrazioa:● Truke tasen egonkortasuna eta gainbalorazioa● Eskualdeko integrazio ahula

4.3. Ereduaren krisia azaltzen duten elementuak

➢ Barne eskariaren ahulezia (nekazirien pobreziari lotuta)

➢ Eskualdeko integrazio ahula

➢ Energi eredua

➢ Finantza eta moneta arazo hazkorrak:● Inflazioaren gorakada (ariketa praktikoaren datuak)

➢ Finantza arazoak● Merkatal balantzaren egoerak okerrera egiten du.

Inportazioak beharrezkoak dira berrikuntza teknologikoari eusteko

● Fuente: French-Davis, R., Muñoz, O., y Palma, J.G. “Las economías latinoamericanas, 1950-1990”, en VV.AA. Historia Económica de América Latina, Desde la independencia a nuestros días. Barcelona, Crítica, 2002

➢ Arazo finantzieroak:● Kanpo zorrerako joera gero eta nabariagoa

●Iturria: French-Davis, R., Muñoz, O., y Palma, J.G. “Las economías latinoamericanas, 1950-1990”, en VV.AA. Historia Económica de América Latina, Desde la independencia a nuestros días. Barcelona, Crítica, 2002

4.3. Ereduaren krisia azaltzen duten elementuak

➢ Indar korrelazio berria politika eta gizarte mailan

● Gizarte mobilizazio hazkorra :● Inflazioaren gorakadaren ondoriozko tentsioak● Nekazal konfliktibitatea● Ikasleen mugimendua (Mexiko, 1968)● Gerrillen gorakada (eredu kubatarra)● IOI eredua gainditzeko aukera bide parlamentarioen

bidez (Txile, Allende, 1970 -1973)

➢ Indar korrelazio berria politika eta gizarte mailan

● EE.BB.en eta eliteen erantzun autoritario eta errepresiboa, diktadura militarren ezarpenarekin:

● Brasil, 1964-1984● Mexikoko sarraskia (Tlatelolco, 1968)● Txile, 1973; ● Argentina, 1976 …

Mexico. Plaza del Zocalo.

1968. (El Universal).

Oinarrizko bibliografia

➢ Barciela, C. (2005) “La Edad de Oro del capitalismo”, en Comín, F., Hernández, M., y Llopis, E., (ed.) Historia económica mundial, siglos X-XX, Barcelona, Crítica.

➢ Brenner, R. (2009). La Economía de la turbulencia global. Madrid, Akal. (157 – 168. orr. eta 231 – 288. orr.).

➢ Frieden, J.A. (2007), Capitalismo global. El transfondo económico de la historia del siglo XX. Barcelona, Crítica. (335 – 473 orr.)

➢ Telló, E. (2005) La Historia cuenta. Del crecimiento económico al desarrollo humano sostenible. El Viejo Topo. (174 – 199 orr.)

➢ Zurbano, M. (1998) Munduko Ekonomia. Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea. (93 – 116 orr.)