Download - KONPETENTZIA SOZIAL ETA ZIBIKOA - Berrigasteiz · gizartean duen funtzio dinamizatzailea ere aztertuko da), gizarte-antolaketa, antolaketa politikoa eta lurralde antolaketa, Europako

LEHENHEZKUNTZARAKOCURRICULUMARENBERARIAZKOIKUSPEGIA

LH

KONPETENTZIASOZIALETAZIBIKOAGIZARTEZIENTZIAK|166 ETAPAKOHELBURUAK

HauekdiraGizarteZientziakarlokoetapakohelburuak:

1. Ezaugarribereizgarriakdituztengizarte-etakultura-taldeetakokidedirelaohartzeaetabalioestea,norberarenkultura-ezaugarribereizgarriaketabestetaldebatzuekikodesberdintasunakaintzathartzea,etagainerakoidentitate,kulturaetaherriekikoerrespetuaizateaetagizaeskubideakerrespetatzeaezinbestekoadelaohartzea.

2. Talde-laneanjardutea,arduraz,elkarlanean,elkartasunezetamodukonstruktiboan.Lanhorretan,funtzionamendudemokratikoarenoinarrizkoprintzipioakaplikatu,lankomunarekikoarduragaratzenjoan,etanorberarenetabesteenekarpenakadostutakohelburuarenaraberabalioetsikodira,komunitatearielkartasunezekarpenakegiteko,inolakobazterkeriarikgabe(generoa,arraza,kultura,erlijioa...).

3. Historiakoetapabakoitzarenezaugarrinagusiakzeindirenjakitea,etapabakoitzekogertaeragarrantzitsuenakaztertzeaetaohartzeabatzukaldiberekoakdirelaetabestebatzukelkarrensegidakoak.Horrenguztiarenhelburuadahistorianzehargertatudirenaldaketeiburuzkoiritzipertsonaletakritikoaeratzeaetaezagutzahoriekunehistorikoakongiulertzekoerabiltzea.

4. Gizakiakingurunefisikoanetagizarte-inguruneandituenesku-hartzeenzenbaitadibideikusietakritikokiaztertzea,iraunkortasunarenikuspegitik,egunerokobizitzaningurumenaetaondarehistorikoaetakulturalababesteko,berreskuratzekoetakontserbatzekojarreraizateko.

5. Ingurunefisiko,sozialetakulturalekogertaerak,kontzeptuaketaprozesuakzenbakizkokodebidez,kodegrafikobidez,kodekartografikobidezetaerrealitategeografikoak,ekonomikoaketahistorikoakadieraztendituztenbestekodebatzuenbidezadieraztea,zergizarte-errealitatetanbizigarenongijakiteko.

6. Ingurukotestuingurugeografiko,sozialetahistorikokoelementugarrantzitsueilotutakozalantzaketaproblemakzeindirenjakin,planteatuetaebaztea.Informazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabilikodirainformazioabilatzekoetainformazioaetaezagutzaktrukatzeko,etahipotesiakegingodirakonponbidealternatiboakaztertzekoetaikaskuntza-prozesuariberariburuzkohausnarketaegiteko.

7. Gatazkakizanbadirelajakitea,etaeztabaidetanetamahai-inguruetanjarrerakonstruktibo,kritikoetatolerantezpartehartzea,etaikusteaelkarrizketaetadesadostasunakizateaezinbestekobaliabideakdirelagizakienetagizarteenarazoeikonponbideaemateko,elkarbizitzaonalortzekoetaintolerantziariketatratutxarrikegonezdadinlortzeko.

8. Norkberenortasunaeratzea,etanorberarenahaleginaetahobetzekonahiasustatzendutenestrategiakbultzatzea,gizakiautonomoetasozialmoduangaratzeko,gainerakoekinelkarrekintzan,sormena,ekintzaile-senaetalankidetzasustatuz.

9. Unibertsoarenjatorriajakitea,eguzki-sistemairudikatzea,etasistemarenosagaietakobatzuk,higidurabatzuketaondoriobatzukidentifikatzea,urtaroensegidaulertzekoetagureplanetazaintzekokonpromisoahartzeko.

10. Lurplanetarenegitura,itsasoenetakontinenteenbanaketa,erliebeaetahidrografiaidentifikatuetairudikatzea,etaelementugeografikonagusiakbereiztea,jakitekozernolakoelkarreraginaetaondorioakdituztenEuskalHerrikoetaEspainiakoklimanetapaisaietan.

11. EspainiakoetaEuskalAutonomiaErkidegokolurralde-antolaketanolakoadenetazererakundekosatzendituztenjakitea,baitaEuroparBatasunareneginkizunaere.Biztanleriarenezaugarriak,migrazio-mugimenduak,etakultura-,gizarte-etahizkuntza-aniztasunaaztertukodira,aintzathartzekoetadesberdintasunakerrespetatzeko.

Koloreurdinekote

stuaezda

arauemailea...Dekretuar

enII

eranskinaosatzen

duencurriculum

orientatzailearida

gokio.


LH

EDUKIMULTZOENEZAUGARRIAK

Pertsonak izaki sozialtzat hartzen dituzte Gizarte Zientzietako zientzia-diziplinek, eta alderdigeografiko,soziologiko,ekonomikoetahistorikoetatikaztertzendutehaienerrealitatea.

Etapa horretan, ikasleen ahalmenak lantzea da Gizarte Zientzien helburua, inguruan dutenerrealitatea interpretatzeko, errealitate horretan esku hartzeko, eta gizartean bizitzen ikasteko,demokraziaren funtsezkoerakundeaketamekanismoakezagututaetabizitza kolektiboarenarauakerrespetatuta.

Gizarte Zientzien arloak jakintzaren zenbait adar biltzen ditu, baina horietako bakoitzarenkoherentziarieustendio,haienikaskuntza-prozesuespezifikoeierreparatzendieetajakintzaguztiakhelburu baterantz bideratzen ditu: ingurunea hobeto ulertu eta azaldu ahal izatea. Inguruneaulertzeakesannahiduinguruneaaztertuetahuraosatzendutenelementuakbereiziedosailkatuetahaien artean sortzen diren harremanak jakitea, baita iritziak autonomiaz eratu ahal izatea ere.Ikaslearen inguruan gertatzen den orok espazio-, denbora-, ekonomia- eta gizarte-alderdi bat du.Horregatik, arloko curriculuma diziplinartekoa da funtsean, eta erlazioak ezartzen ditu ikaskuntzakelkarrenlagungarriizandaitezenetaikaskuntzaesanguratsuaizandadin.

Proposatzendiren ikaskuntzek,esanguratsuak izateko, ikaslearenesperientziaetaharkbizitakoaizaten dute oinarri, eta, pixkanaka, jakintza-zirkuluak zabaltzen joaten dira gero eta gizarte-errealitatearen gero eta alderdi zabalago, konplexuago eta espazioan eta denboran urrunagoetanmurgiltzeko.Jakintzageroetaobjektiboagoaetaarrazionalagoaizangoda,etageroetapartekatuagoegongodagizarte-taldebatekokideenartean.

Edukiak multzotan antolatuta daude, eta horrek Gizarte Zientzien arloa osatzen duten eremunagusiak ongi bereizteko aukera ematen du. Antolaketak ez dio inolako ordena eta hierarkiarijarraitzen,etaedukienaraberaereezdagoantolatuta.Horrenbestez,ezdaantolaketadidaktikorakoproposamenbat.

Globaltasunak etapa honetako ardatz izan behar du, eta, beraz, baita arlo honetakoa ere, etaedukiak txertatzen jakin behar dugu esperimentazioetan, landa-lanetan, irteeretan, bisitaldietan,zeharkakobehaketanetaabarretan,etainformazioarenetakomunikazioarenteknologienerabileran.Teknologia horiek curriculumeko ikasgaiak ikasteko tresna gisa erabili behar dira, informazioalortzeko, eta Gizarte Zientziei buruz irakurri, idatzi eta mintzatzeko behar diren gako-hitzak etakontzeptuakaurkitu,ezagutuetaerabiltzekotresnagisa.

Banakako lanagarrantzitsuadaetaezdabaztertubehar,baina,halaere,azpimarratubehardagarrantzitsuadelagelalan-taldetanantolatzeaetataldeaklankidetzazetaelkartasunezjardutea.Izanbakarkako lana, izan taldekoa, lana eta ahalegina egiteko ohiturak sustatuko dira, funtsezkoelementuak baitira ikaskuntza-prozesuan, eta ikasteko ardura hartu behar dela ere azpimarratukoda. Horrez gain, nork bere buruan konfiantza izatea eta zentzu kritikoa, ekimen pertsonala, jakin-mina,sormenaetaekintzaile-senaagertzeaeresustatukoda.

Orobat, ikaslearentzat funtsezkoa da arloko lexiko espezifikoa ikasi eta zehaztasunez etazorroztasunezerabiltzea,eta informazioahautatzea,GeografiakoetaHistoriakoberezkometodoaketa teknikak erabiliz, arazoen kausak eta ondorioak azaltzeko eta iragan historikoa eta espaziogeografikoaulertzeko.

Testuinguruhorretan,irakaslearenlanaikasleenaurretikoideiaketaeskemakgararaztendituztenikaskuntza-egoerakaurkezteaizangoda.

Ebaluazioa ikaskuntza-estandar ebaluagarrien bidez egingo da. Bitarteko bat izango da ikasleeneta taldearen aurrerapenak balioesteko eta hezkuntza-prozesuan egoki eragiteko informaziobaliagarria lortzeko. Horretarako, arloko konpetentzia giltzarri edo oinarrizkoak izango dira gureerreferentziak, eta ebaluazio-irizpideen eta haiei lotutako adierazleen bidez balioetsiko da


LH

konpetentziahoriek lortudirenalaez.Adierazleek irizpideakzehaztenetaargitzen laguntzendioteirakasleari.

Edukiakmultzotanbanatudira,etaGizarteZientzieneremunagusiakbereiztenlaguntzendute.

Leheniketabehin,1.edukimultzoanarloosoarentzatkomunadencurriculumarenezaugarriak,arloariheltzekolan-teknikaketaikasteanardura,ahaleginaetajarraitutasunabanakakozeintaldekoikuspegitikgaratzekoestrategiakezartzendira.

2. multzoan (Gure mundua eta haren kontserbazioa), geografia aztertzen da, bai hurbilekoa,ikasleabereerrealitaterahurbiltzeko,baiurrunagokoaere, ikasleakikuspegiglobalagoaizandezan.Gaiari heltzeko, espazio geografikoa zerbait dinamikotzat hartzen da, eta, horregatik, zenbaiteraldaketa-prozesuulertubeharkodituzteikasleek.

Edukimultzohonetan,hainbattestu,taulaetagrafikomota,eskemak,adierazpenkartografikoak,argazkiak eta irudi sintetikoak erabiltzen dira, objektu eta gertaera geografikoak identifikatu etakokatzekoetahaienbanaketazenbaiteskalatanazaltzeko,EuskalHerrikoetaEspainiakolurraldean,batez ere. Aurrekoez gain, informazio-iturri geografikoak erabiliko dira (testu idatziak, segidaestatistikoak, grafikoak eta irudiak), krokis eta grafiko egokiak egiteko. Paisaiako elementuak(erliebea,klima,hidrografia...)identifikatukodiraetaingurunenaturalnagusiakdeskribatuetahaienezaugarriak adieraziko dira. Azkenik, gizakiak ingurunean duen eraginak eta ingurumen-ondorioakaztertukodira.

2.multzoan, horrenbestez, honako eduki hauek sartzen dira: unibertsoa, Lurraren irudikapena,orientazioaespazioan,uraetakontsumoarduratsua,klimaetaklima-aldaketa,paisaiaetagizakiarenesku-hartzeaingurunean.

3. multzoan (Gizartean bizitzea), aukera izango da gizarte-taldeen ezaugarriak aintzat hartzekomoduei buruzko ulertze-prozesu bat abian jartzeko: desberdintasunak errespetatu eta aintzathartzea, nork osatzen duten, nola banatzen diren espazio fisikoan, nola banatzen den lana kideenartean, nola produzitzen diren eta banatzen dituzten kontsumo-ondasunak, herritarren bizitzaekonomikoa, gizarteko kideen ekintzailetza-ahalmena, enpresaren azterketa (enpresa-jarduerakgizarteanduenfuntziodinamizatzaileaereaztertukoda),gizarte-antolaketa,antolaketapolitikoaetalurralde antolaketa, Europako erakundeen ezagutza, biztanleria, ekoizpen-sektoreak eta oinarrizkofinantza-hezkuntza.

4.multzoan (Denborarenarrastoa), denborahistorikoarenetaharenneurketarenulermenaetagertaera historiko batzuk eta beste gertaera garrantzitsu batzuk denboran antolatzeko gaitasunalanduko dira, segidaren, iraupenaren eta aldiberekotasunaren oinarrizko nozioak erabiliz.Gizateriarenetapahistorikohandiakikasikodira,HistoriarenaroakzerdirenjakitekoetaHistoriarenbost aroei data jartzeko, haien hasiera eta amaiera eragin zuten gertaerei lotuta. Horretarako,zenbaitalditakoegoerahistorikoak,gertaeraketapertsonaiagarrantzitsuakzeinzirenjakinbeharda.

Garrantzitsua da ikasleek erreferentzia historikoak lortzea munduaren interpretazio pertsonalaegiteko.Horretarako,historiariburuzkooinarrizkojakintzabatzukbehardira–historiapartikularretikhasietahistoriaunibertsaleanamaituta–,etaalderdikomunaketaalderdidesberdinakerrespetatuzetabalioetsiz.

Multzo honetan,mapez gain, prozesu historikoak identifikatu eta aztertzeko irudikapen grafikooroerabilikoda,iturrihorieiburuzkoiruzkinaegitekooinarrizkoprozedurakjakiteraemateko.

Garrantzitsua da ikasleak gizakiaren iraganeko bizimoduen berri izateko jakin-mina izatea, etaulertzeaosogarrantzitsuadelaaztarnakedukitzeahistoriaezagutzekoeta ikasteko,eta zainduetaondorengoeihelarazibeharzaienkultura-ondareakdirela.

Multzo honetan, halaber, ondare naturala, historikoa, kulturala eta artistikoa balioetsi etaerrespetatzeko gaitasuna garatzen da, baita hura kontserbatu eta hobetzeak dakartzanerantzukizunakberegainhartzekogaitasunaere.


LH

Edukien sekuentziazioa ikaslearenbilakaerari lotuta dago, ikasleak bere ikaskuntza eta denborahistorikoaren inguruko kontzeptua bere garapenarekin lotuta eraikitzen baitu, garapenkognitiboarekin zein heldutasun-garapenarekin lotuta, denboran eta espazioan identifikatu etakokatzeko prozesu eta gertaera garrantzitsuak, eta, historiaren bilakaeraren barnean, aldatzea etairautea nozioak bereizteko, eta Historia gertaera historikoen kausak eta ondorioak aztertuzetorkizunaulertzeaerraztenduenbidemoduanikusteko.

Gizarte Zientziak irakastea eta ikastea giza eskubideak guztiz errespetatzea da, berdintasunabarne,demokraziarenoinarribaitira,ulertzeazerdesberdintasundaudenerlijioedotaldeetnikoenbalio-sistemetan,etaoinarrizkogizaeskubideakbalioestea.Jarrerahorrek,halaber,ardurazjokatzeaetakomunitatearenkohesioabermatzekobeharrezkoakdirenbaliopartekatuak(halanolaprintzipiodemokratikoenerrespetua)ulertuetaerrespetatzeadakar.

Arloarenazkenhelburuadanorberarenaskatasuna,erantzukizuna,herritartasundemokratikoa,elkartasuna, tolerantzia, berdintasuna eta justizia errazten duten balioak helarazi eta praktikan jardaitezen lortzea,baitadiskriminazioorogainditzen laguntzendutenakere.Hori ikastetxeanegingoda, eskola-komunitate osoak parte hartzen duela, eta gatazkak konponduz, bizikidetza egokiasustatuzeta,beraz,konpartitzenetaelkarrizketaerabiltzendakitenherritarraksortuz.Bestehelburubatda (etahorida,azken finean,gurehezkuntza-sistemarenhelburua) ikasleakherritarrak izatekoeta ekonomian, gizartean eta kulturan parte-hartze aktiboa izateko prestatzea, jarrera kritikoz etaerantzukizunez, eta ezagutzaren gizarteak dakartzan egoera aldakorretara egokitzeko ahalmenaizanda.

Azken finean, arloko curriculumaren bidez, gaitasunak, jakintzak, trebetasunak eta jarrerakirakatsinahizaizkieetapahonetakoikasleei,hainzuzenerebereninguruneanetabizidirengizarteanulertzekoetaarduraz jokatzeko,bestegaraihistorikobatzuetakogizarteaknolakoakziren jakiteko,eta herritar direnez, eta parte-hartze demokratikoaren bidez, ingurumena zaintzeko eta eskubideindibidualzeinkolektiboakbabestekodituztenerantzukizunenberriizateko.


LH

LEHENHEZKUNTZAKO1.ZIKLOKOEDUKIAK

1.MULTZOA.Edukikomunak

A.Arloetaikasgaiguztietankomunakdirenoinarrizkozehar-konpetentziekinlotutakoedukiak

Edukimultzohonetakoprozeduraetajarrerenxededira:

• Informazioaidentifikatzea,lortzea,gordetzeaetaberreskuratzea.• Informazio-iturrienetainformazioarenberarenegokitasunaebaluatzea.• Informazioaulertzea(konparatzea,sailkatzea,sekuentziatzea,aztertzeaetalaburbiltzea),

buruzikasteaetaazaltzea(deskribatzea,definizioaketalaburpenakegitea,azalpenakematea,etab.).

• Informazioabalioesteaetaadieraztea(argudioakazaltzea,arrazoiakematea,etab.).• Ideiaksortu,hautatuetaadieraztea.• Ideiak,zereginaketaproiektuakplanifikatzea,etahaienbideragarritasunaaztertzea.• Egindakoplangintzabetetzeaeta,beharrezkoabaldinbada,huradoitzea.• Plangintzarenetaegindakolanenebaluazioaegiteaetahobekuntza-proposamenaklantzea.• Lortutakoemaitzarenberriematea.• Harremanaketakomunikazioalantzea(enpatiaetaasertibitatea).• Taldeanikastekolanetanlaguntzeaetaelkarlaneanaritzea.• Gizaeskubideaketagizartekokonbentzioakerrespetatzea.• Gatazkakkudeatzea.• Norberarengorputzaerregulatzea.• Norberarenemozioakerregulatzea.• Norberarenalderdikognitiboaerregulatzea.• Norberarenkomunikazioaerregulatzea(hitzezkoa,hitzikgabekoaetadigitala).• Norberarenjokabidemoralaerregulatzea.• Norberarenmotibazioaetagogo-indarraerregulatzea.

B.Arlohonetakomultzoguztietankomunakdirenedukiak

• JakintzazientifikoaikastenhasteaetaGizarteZientzietanaplikatzea.• Informazioarenetakomunikazioarenteknologiakiturrigeografiko,historikoetasozialetan

informazioabilatzekoerabiltzea.• Lortutakoinformazioaaztertu,antolatuetaburuzikastekotrebetasunakgaratzea,eta

ikertzekoetajakintzakeskuratzekointeresasustatzea.• Pentsamendu-trebetasunakgaratzea:antolatzailegrafikoaketamapamentalak.• Hainbathizkuntzatestualetagrafikoerabilietairakurtzea.• Ikasgelakolanagaratzekoestrategiak:erantzukizunaetaahalegin-gaitasuna.• Hainbatmetodoetaiturrirenbidezlortutakoinformazioaantolatuetaazaltzekoestrategiak

garatzea.• Talde-lanaetalankidetza-lanabultzatzekoestrategiaksustatzea.• Ikastekoerantzukizuna,ahalegin-ahalmenaetajarraitutasunagaratzekoestrategiak.• Gatazkakkonpontzeko,elkarrizketaerabiltzekoetabizikidetza-arauakerabiltzeko

trebetasunak.


LH

• Bizikidetza-egoerenetabizikidetza-gatazkensimulazioak:gatazkarenaurretik,gatazkarengaraianetagatazkarenondoren:konpontzekomodudemokratikoak.

• Ingurunekoelementunaturalenkontserbazioarekikosentsibilitateaetaerrespetua.• Lanegitekoerabiltzendirenmaterialakbeharbezalaetaerrespetuzerabiltzea.• Ikasleakbizidirenherrikoetaeskualdekogeografiafisikoarenelementugarrantzitsuaknon

daudenjakiteaetahainbatirudikapenenbidezinterpretatzea(mapak,planoak,airekoargazkiaketaabar).

• Gizoneketaemakumeekhistoriansubjektugisabetetzendutenzereginabalioestea.• Ikasleakbizidirenerrikoetaeskualdekoekosistemenetapaisaienaniztasunaetabertako

ondarenaturala,historiko-artistikoa,linguistikoaetakulturalaezagutuetabalioestea,etahoriekerrespetatuetakontserbatzekokonpromisoahartzea.

2.MULTZOA.Guremunduaetaharenkontserbazioa

• Biraketa-higidura,egunenetagauensegidaetailargiarenfaseak.• Translazio-higidura,urtea,urtaroaketaegutegia.• Espazio-orientazioa:puntukardinalak.IparrorratzaetaGPSak.• Elementuetafenomenonaturalbatzukhautemateaetadeskribatzea:izarrak,ilargia,eguzkia,

egunaetagaua.• Planoak,lur-globoaketamapak.Poloak,ardatzaetahemisferioakidentifikatzea.• Airea:konposizioa.• Atmosfera.Atmosferarenkutsadurasaihestekojardunak.• Eguraldia.Fenomenoatmosferikoak.Neurtzekotresnak.• Lurrarengeruzak.• Herrikoklima.EuskalHerrikoklimamotak.• Klima-aldaketa.Arrazoiaketaondorioak.• Ura:egoerak.Urarenerabileraarduratsuaegunerokobizitzan.• Urarenzikloa.• Urenbanaketaplanetan.Urgezaketaurgaziak.Azalekoetalurazpikourak.• Baliabidehidrikoaketahaienaprobetxamendua.Kontsumoarduratsuaetakutsadura-arazoak.• Paisaia.Paisaiaosatzendutenelementuak.• Paisaiamotak:paisaianaturalaetapaisaiahumanizatua;barnealdekopaisaiaetakostaldeko

paisaia;lautadakopaisaiaetamendikopaisaia.Ezaugarriaketadesberdintasunak.Herriko,eskualdekoetaEuskalHerrikopaisaiaosatzendutenelementunagusiak(erliebea,urak,klima,biztanle-taldekatzeak,komunikazio-bidenagusiak).

• EuskalHerrikopaisaienaniztasungeografikoa:erliebeaetahidrografia.• Gizakiarenesku-hartzeaherriko,eskualdekoetaEuskalHerrikopaisaian.Ingurunekoelementu

naturalakerrespetatu,babestu,hobetuetakontserbatzea.• Kontsumoarduratsua• Osasuneaneraginadutenfaktoresozialaketaekonomikoak.• Gizaekintzakpertsonenosasuneandituenondorioak.

3.MULTZOA.Gizarteanbizitzea

• Herriaketahiriak.Auzoaketaauzomotak.• Gizarte-erakundeak:koadrila,taldeak,auzoa.Kideenartekoharremanaketaparte-hartzea.• Ingurunehurbileanantolatzekomoduak:eskolaetaudalerria.


LH

• Tokikoerakundeenerantzukizunetazereginenjakintzarenhastapenak.• Herrikoantolamendua:Udalaetaudal-zerbitzuak.• Herritarrenarauak.Bizikidetza-arauaketahoriekbetetzekoerantzukizuna.• Ingurunekokulturenadierazpenekikohurbilketa,errekonozimenduaetaerrespetua,aniztasun

etaaberastasunarenadierazgarri.HerrikoetaEuskalHerrikokultura-adierazpenherrikoiak.• Pertsonekherritartasunabaliatzeandituzteneskubideetabetebeharrekikosentsibilitateaeta

errespetua.• Auzokoetaherrikobiztanleria.• Herrikoprodukzio-jarduerak.• Produktunaturalaketahaienjatorria.• Produktulanduak.Artisautzaketaindustriak:Ofizioak,lanbideaketahaienproduktuak.• Zerbitzuaketahaienproduktuak.• Elkarrizketa,gatazkakkonpontzekobaliabidea.• Diruarenerabilerazuzenarenhastapenak.Diruaerabiltzeanagertubeharrekoerantzukizuna.• Desplazamenduaketagarraiobideak.Oinezkoetaerabiltzaileeidagozkienoinarrizkoarauak

betetzekoerantzukizuna.• Bide-hezkuntza.Trafiko-seinaleak.

4.MULTZOA.Denborarenarrastoa

• Oinarrizkodenbora-kontzeptuak:oraina,iraganaetaetorkizuna.• DenborahistorikoaherrianetaEuskalHerrian,etaharenneurketa.• EuskalHerrikoiraganekogertaerahistorikogarrantzitsuak.• Iturrihistorikoaketahaiensailkapena.• Iraganekoetaoraingogertaerak,etaikasleenesperientziatikhurbildaudenalderdi

historikoekindutenlotura.Denborarenlerroa.• Egunerokobizitzakooinarrizkoalderdirenbatenhistoriarenaldaketaetabilakaera:etxebizitza,

arropa,elikadura,familia-antolamendua,gizarte-antolamendua,komunikatzekobideak,lanmotaketaabar.

• Euskalondarehistorikoetakulturalarenzaintzarilotutakoerantzukizuna:museoak.


LH

LEHENHEZKUNTZAKO2.ZIKLOKOEDUKIAK


A.Arloetaikasgaiguztietankomunakdirenoinarrizkozehar-konpetentziekinlotutakoedukiak

Edukimultzohonetakoprozeduraetajarrerenxededira:

• Informazioaidentifikatzea,lortzea,gordetzeaetaberreskuratzea.• Informazio-iturrienetainformazioarenberarenegokitasunaebaluatzea.• Informazioaulertzea(konparatzea,sailkatzea,sekuentziatzea,aztertzeaetalaburbiltzea),

buruzikasteaetaazaltzea(deskribatzea,definizioaketalaburpenakegitea,azalpenakematea,etab.).

• Informazioabalioesteaetaadieraztea(argudioakazaltzea,arrazoiakematea,etab.).• Ideiaksortu,hautatuetaadieraztea.• Ideiak,zereginaketaproiektuakplanifikatzea,etahaienbideragarritasunaaztertzea.• Egindakoplangintzabetetzeaeta,beharrezkoabaldinbada,huradoitzea.• Plangintzarenetaegindakolanenebaluazioaegiteaetahobekuntza-proposamenaklantzea.• Lortutakoemaitzarenberriematea.• Harremanaketakomunikazioalantzea(enpatiaetaasertibitatea).• Taldeanikastekolanetanlaguntzeaetaelkarlaneanaritzea.• Gizaeskubideaketagizartekokonbentzioakerrespetatzea.• Gatazkakkudeatzea.• Norberarengorputzaerregulatzea.• Norberarenemozioakerregulatzea.• Norberarenalderdikognitiboaerregulatzea.• Norberarenkomunikazioaerregulatzea(hitzezkoa,hitzikgabekoaetadigitala).• Norberarenjokabidemoralaerregulatzea.• Norberarenmotibazioaetagogo-indarraerregulatzea.

B.Arlohonetakomultzoguztietankomunakdirenedukiak

• JakintzazientifikoaikastenhasteaetaGizarteZientzietanaplikatzea.• Informazioarenetakomunikazioarenteknologiakiturrigeografiko,historikoetasozialetan

informazioabilatzekoerabiltzea.• Lortutakoinformazioaaztertu,antolatuetaburuzikastekotrebetasunakgaratzea,eta

ikertzekoetajakintzakeskuratzekointeresasustatzea.• Pentsamendu-trebetasunakgaratzea:antolatzailegrafikoaketamapamentalak.• Hainbathizkuntzatestualetagrafikoerabilietairakurtzea.• Ikasgelakolanagaratzekoestrategiak:erantzukizunaetaahalegin-gaitasuna.• Hainbatmetodoetaiturrirenbidezlortutakoinformazioaantolatuetaazaltzekoestrategiak

garatzea.• Talde-lanaetalankidetza-lanabultzatzekoestrategiaksustatzea.• Ikastekoerantzukizuna,ahalegin-ahalmenaetajarraitutasunagaratzekoestrategiak.• Gatazkakkonpontzeko,elkarrizketaerabiltzekoetabizikidetza-arauakerabiltzeko

trebetasunak.


LH

• Bizikidetza-egoerenetabizikidetza-gatazkensimulazioak:gatazkarenaurretik,gatazkarengaraianetagatazkarenondoren:konpontzekomodudemokratikoak.

• Ingurunekoelementunaturalenkontserbazioarekikosentsibilitateaetaerrespetua.• Lanegitekoerabiltzendirenmaterialakbeharbezalaetaerrespetuzerabiltzea.• Herrikoetaeskualdekogeografiafisikoarenelementugarrantzitsuaknondaudenjakiteaeta

hainbatirudikapenenbidezinterpretatzea(mapak,planoak,airekoargazkiaketaabar).• Gizoneketaemakumeekhistoriansubjektugisabetetzendutenzereginabalioestea.• Herrikoetaeskualdekoekosistemenetapaisaienaniztasunaetabertakoondarenaturala,

historiko-artistikoa,linguistikoaetakulturalaezagutuetabalioestea,etahoriekerrespetatuetakontserbatzekokonpromisoahartzea.


• Unibertsoaetaeguzki-sistema:eguzkiaetaplanetak.• Lurplanetaetailargia(harensatelitea).Ezaugarriak.Higiduraketahaienondorioak.Urtaroak.• Lurrarenirudikapena.Orientazioaespazioan.Puntukardinalak.• Lur-globoak.Poloak,ardatzaetahemisferioakidentifikatzea.• Kartografia.EuskalHerrikoetaEspainakoplanoaketamapak.Eskalak.• Lurrekopuntuak:paraleloaketameridianoak.• Koordenatugeografikoak.Latitudeaetalongitudea.• Planisferioa:fisikoaetapolitikoa.• Atmosfera.Fenomenoatmosferikoak.Atmosferarenkutsadurasaihestekojardunak.• Eguraldia.Neurketaetairagarpena.• Eguraldi-mapak.EspainakoetaEuskalHerrikoeguraldi-mapak.Sinbolokonbentzionalak.• Klimaetaklima-faktoreak.• Planetakoklima-eremuhandiak.• EuskalHerrikoetaEspainiakoklimamotak,etahaieneragin-eremuak.• Hidrosfera.Urenbanaketaplanetan.Ozeanoak,itsasoaketakontinenteak.Urarenzikloa.

EuskalHerrikoetaEspainakoibaiak.• Litosfera:ezaugarriaketaharrimotak.• Harriaketamineralak:Propietateak,erabileraketaerabilgarritasunak.• EuskalHerrikoetaEspainiakopaisaienaniztasungeografikoa:erliebeaetahidrografia.• Europakopaisaienaniztasungeografikoa:erliebea,klimaketahidrografia.• Gizakiarenesku-hartzeaherrian,eskualdeanetaEuskalHerrian:urbanizazioa,

industrializazioa,komunikazio-bideak,mineralenerauzketaetaabar.• Garapenjasangarria.• Kutsadurarenarazoak.• Klima-aldaketa.Arrazoiaketaondorioak.• Kontsumoarduratsua• Osasuneaneraginadutenfaktoresozialaketaekonomikoak.• Gizartekosektoreenesku-hartzeekosasunarenetaongizatearenhobekuntzanduteneragina.


• EuskalAutonomiaErkidegokoetaEstatuespainiarrekogizarte-,politika-etalurralde-antolamendua.


LH

• Herritarreneskubideaketabetebeharrak.• 1978koKonstituzioa.EuskalAutonomiaErkidegokoAutonomiaEstatutua.• Gobernumotak.Monarkiaparlamentarioa.• Lurralde-erakundeaketagobernu-organoak.• EuskalHerrikoetaEspainiakokultura-etahizkuntza-adierazpenak.• EuroparBatasuna:lurralde-antolamenduaetaantolamendupolitikoa.• Biztanleria.Lurraldebatekobiztanleriaaldatzendutenfaktoreak.Biztanleriaabsolutuaeta

biztanleria-dentsitatea.• Biztanleriarenespazio-banaketa,hazkundenaturalaetahazkundeerreala.Irudikapengrafikoa.• EuskalHerrikoetaEspainiakobiztanleria:banaketa,bilakaeraetamigrazio-mugimenduak:

emigrazioaetaimmigrazioa.• Landa-etahiri-inguruneenezaugarridemografikoetaekonomikoak.• Europakobiztanleria:banaketaetabilakaera.• Sektoreekonomikoaketaprodukzio-jarduerak:baliabidenaturalak,lehengaiak.Produktu

landuak.Artisautzaetaindustria.Produkziomotak.• Zerbitzu-sektorea.• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakojardueraekonomikoaketaprodukzio-sektoreak.• Ondasunetazerbitzuenprodukzioa.Kontsumoaetapublizitatea.• Finantza-hezkuntza.Dirua.Aurrezpena.Aberastasunarenbanaketamunduan,etaharen

ondorioak.• Enplegagarritasunaetaekintzaile-senaingurukoenpresetanJardueraetafuntzioak.• Gizarte-tirabirak:familiabarnekoak,lan-arlokoak,politikoak,ekonomikoaketaabar.Gatazkak

elkarrizketarenetanegoziazioarenbidezkonpontzekoerademokratikoak.• Bide-hezkuntza.Bide-arlokojarreraetaohiturazuzenakfinkatzenlagundukodutenjakintzak

eskuratzea.


• Denborahistorikoaetaharenneurketa.Datazio-etaperiodizazio-konbentzioak(K.a.,K.o.,data).

• Iturrihistorikoaketahaiensailkapena.• Historiakoaroak:aroakmugatzendituztengertaerahistorikoesanguratsueniraupenaeta

datazioa.Denborarenlerroak.• IberiarPenintsulaetaEuskalHerriaHistoriaurrean.• IberiarPenintsulaetaEuskalHerriaAntzinaroan.• IberiarPenintsulaetaEuskalHerriaErdiAroan.Penintsulakoerresumak.Euskallurraldeen

elkartzeetakonkista.• IberiarPenintsulaetaEuskalHerriaAroModernoan.Erresumahispanikoa.• EspainiaetaEuskalHerriaAroGaraikidean(I):XIX.mendea.• EspainiaetaEuskalHerriaAroGaraikidean(I):XX.etaXXI.mendeak.• Bilakaerahistorikoaeuskallurraldeetan.• Euskaletaespainiargizarteenbilakaeradenboran:historiaurrekoa,antzinakoa,ErdiArokoa,

aurkikuntzenarokoa,industria-garapenekoaetaXX.mendekomundukoa,gizon-emakumeenbizimodu,gertaeraetapertsonaiagarrantzitsuakaztertzearenbitartez.

• Gureondarehistorikoetakulturala:EuskalHerrikoetaEspainiakoohiturak,tradizioaketakultura-adierazpenak.


LH

EUSKALCURRICULUMARENBERARIAZKOEDUKIENZEHAZTAPENA

Atalhonetan,eraorientagarrianetairekian,etapaosorakoaurkeztendirenedukiak,aurrekoataleanaurkeztutakoeuskalcurriculumarenberariazkoedukienzehaztapenadira.


• Herrikoklimarenezaugarriak• EuskalHerrikoeskualdeensailkapenaklimamotarenarabera.• Lautadakopasaiaduenherrieuskaldunbatenetamendikopasaiaduenherrieuskaldunbaten

ezaugarriakkonparatuetahaienklimogramakegin.• Euskalhiribatekopaisaiahumanizatuaidentifikatu.• EuskalHerrikoparkenaturalakidentifikatu.• Ebrokolautada.• Euskalmendikateak.• IsurialdeKantauriarrekoibaiaketaisurialdemediterranearrekoibaiak.• Herrikoplanoaetaeskualdekomapanpuntujakinenidentifikazioa.• Lurraldekohiriburukoplanoanauzonagusienetalekuenblematikoenidentifikazioa.• EuskalHerrikolurraazaleratzearenbilakaera.• Zumaiako“Flysch”a.• Euskalherrikokomunikazio-bidenagusiak.• Ingurukokutsaduraarazoenidentifikazioa.


• Herriaketahiriak.Auzoaketaauzomotak.• Ikaslearenherriaetaeskualdea• Eskualdekoherrinagusiak• Lurraldekohiriburukoauzomotaketaherrinagusiak• Herrikobiztanleriarenbanaketaetabilakaera• EuskalHerrikoeskualdeetakojardueraekonomikonagusienidentifikazioa• Herrikojardueraekonomikonagusienidentifikazioa


• EuskalHerrikolehenbiztanleaknonetanolabiziziren.• Historiaurrekolabar-pinturaketamonumentumegalitikoak• Antzinarokoeuskaltribuak:akitaniarrak,baskoiak,barduliarrak,karistiarrak,autrigoiak.• ErromanizazioaEuskalHerrian• ErdiAroanbisigodoak,frankoaketaarabiarrakEuskalHerrian• Orreagakogudua• Nafarroakoerresuma• Leinuengerrak• AroModernokoaurkikuntzageografikoak:JuanSebastianElkano,Legazpi,Urdaneta,Lope

Agirre…• Ternuarakobidaiakbalearenatzetik• Nafarroarenkonkista.


LH

• EuskalForuErregimena:ezaugarrinagusiak• Aromodernoakeuskalgizarteansortuzituenaldaketanagusiak:artoaekartzea,alturako

arrantza,burdinolak,armagintza,untziolak,CaracaskoGipuzkoarKonpainia,euskalilustrazioa,matxinadak…

• Frantziakoiraultzakeragindakoaldaketakeuskallurretan• Gerrakarlistaketaforuenindargabetzea• IndustrializazioaIbaizabalkoitsasadarrean• Nazionalismoarensorrera• Euskallangileriarenbizimoldeak,aldarrikapenaketaerakundeak• Emakumeenbizimoldeak,lan-baldintzaketaaldarrikapenak,etaeskubideengalera/irabazien

bilakaera.• Errepublika,LehenEuskoJaurlaritzaetaAgirreLehendakaria• GerrazibilaEuskalherrian.Gernikakobonbardaketa.Erbesteratzeak:gerrakoumeak• Frankorendiktadura,errepresioaetabigarrenindustrializazioa• Trantsizioaetalurralde-erakundetzeberria• Euskalmuseonagusiaketaikasleareneskualdekoak


LH

EBALUAZIO-IRIZPIDEAKETALORPEN-ADIERAZLEAK

1. Gaiizatea,banakaetataldean,etainformazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabi-liz,gizarteari,geograariedohistoriariburuzkotestuakbilatu,aukeratuetaantolatzeadakartenlanaketaaurkezpenakegiteko,etatrebeziazlanegitea,baibakarka,baitaldebatenbarruanelkarlanean.

2. Arduraz,ahaleginaeginezetairmotasunezikasteaetabereikaskuntza-prozesuazhausnartzea.

3. Gizataldeakaskotarikoakdirelaonartzeaetaerrespetatzea,lankidetzaetaparte-hartzearduratsuaizatea,etaelkarrizketetanetaeztabaidetangainerakopertsonenideiaketaekarpenakdesberdinakdireneanerrespetuzetatolerantziazonartzea,baliodemokratikoaketaguztiokonar-tutakogizaeskubideakoinarrihartuta.

4. Gizarte-bizitzaneraginkortasunezetamodukonstruktiboanpartehartzea,etajakitealan-kidetzaetaelkartasunadirela,baliodemokratikoakerrespetatuz,gatazkarikezgertatzekoetagatazkakkonpontzekobidea.

5. Sormenezetaekintzaile-senazjardutea,etainformazioaetaideiakhobetobaliatzekoetaondorioberritzaileakaurkeztekoerabiltzea.

6. Planoaketamapakegitea,interpretatzeaetaerabiltzea,konbentziozkoikurraketaeskalagrakoakontuanizanda.

7. Unibertsoazerdenetanolasortuzenazaltzea,LurraetaIlargiaeguzki-sistemannondaudenesplikatzea,etahaienezaugarriak,higiduraetaondorioakazaltzea.

8. Lurrairudikatzekomoduakalderatzea,erkatzea,aztertzeaetaazaltzea.

9. Planoaketamapakzuzendeskribatzea,etaegokiinterpretatzeaetaerabiltzeaeskalak,kon-bentziozkoikurraketahizkuntzaikonikoaetasinbolikoa.

10. Fenomenometeorologikoakatmosferangertatzendirelajakitea,etaatmosferababestearengarrantziaetaatmosferaezzaintzearenondorioakezagutzea.

11. Klimazerelementukeragitendutenjakitea,klimaetaeguraldiabereiztea,etaEuskalHerrikoetaEspainiakoeguraldiarenmapakinterpretatzea.

12. Litosferazerdenjakitea,zenbaitharrimotaetahaienosaeraezagutzea,etamineralbatzuketahaienpropietateetakobatzukbereiztea.

13. MundukoeremuklimatikoaketaEuskalHerrikoetaEspainiakoklimakezagutzea,etahaienoinarrizkoezaugarribatzukadierazteaetaaztertzea.

14. Hidrosferazerdenazaltzea,ur-masaketaur-ibilbideakidentikatzeaetahaienizenajaki-tea,azalekouraketalurpekourakbereiztea,EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakoarroetaisurialdehidrograkoakezagutzea,urarenzikloadeskribatzea,etaardurazkontsumitubehardelajakitea.

15. Lurrairudikatzekodaudenmoduakalderatzea,erkatzea,aztertzeaetaazaltzea,EuskalHerrikoetaEspainiakoerliebearenezaugarriaketasarehidrograkoakdeskribatzea,haiekmapabateanedobestelakobaliabideinteraktiborenbateankokatzeaetaadieraztea,etagizakiarenjar-duerabatzuekingurumeneanduteneraginaazaltzea.

16. Europakoerliebe-unitatenagusiak,Europakoklimaketasarehidrograkoaadieraztea,etamapabateankokatzea.

17. Gizakiaknatura-inguruneanduenportaerareneraginaazaltzea,baliabidenaturalakirautekomoduanerabilibehardirelaadieraztea,etagizarteeklurralde-garapenjasangarriabultzatzekoezin-bestekoanbetebehardituztenneurribatzukproposatzeaetahaieneraginonuragarriaazaltzea.


LH

18. KonstituzioakEstatuespainiarrarenfuntzionamendurakoduengarrantziaazaltzea,etaKonstituzioanzereskubide,betebeharetaaskatasunjasotzendirenadieraztea.

19. Estatuespainiarrarenlurralde-antolamenduaazaltzea,zererakundepolitikodituenadie-raztea,udal-administrazioa,probintziakoaetaerkidegokoabereiztea,etahoriekguztiekzeradministrazio-eskumendituztenadieraztea.

20. Estatuespainiarrekokultura-,gizarte-,politika-etahizkuntza-aniztasunaaintzathartzea,lurraldeetaerkidegobakoitzekodesberdintasunakerrespetatzea,etaEuskalHerrikokultura-adie-razpenherrikoiakidentikatzea.

21. EuroparBatasunakzeregituraetahelburudituenjakitea,etaEBkokideizateakdakartzanabantailabatzukadieraztea.

22. EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanleriarenezaugarrinagusiakbereizteaetaezaugarrihoriekfaktoregeograko,sozial,ekonomikoedokulturalekindutenloturajakitea,biz-tanleriarenbilakaeraetabanaketaazaltzea,etahoriekgrakokiadierazteabiztanleria-piramideen,barra-grakoenetagrakozirkularrenbidez.

23. EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanleriarenezaugarrinagusiak(biztanleriaakti-boa,ez-aktiboa,biztanleria-dentsitatea...)deskribatzeaetaalderatzea.

24. EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanlerieksektoreekonomikobakoitzeandutenbanaketaaztertzeaetaalderatzea,etahaienartekoantzekotasunaketaaldeakazaltzea.

25. EuskalHerrikoetaEspainiakomigrazio-mugimenduaketahaienondorioakazaltzea.

26. Lehengaienetaproduktulanduenartekoaldeakazaltzea,etaazkenhorieklortzekoegitendirenjarduerakdeskribatzea.

27. Sektoreekonomikoenjarduerakidentikatzea,sektoreenezaugarriakdeskribatzea,etaEuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakojardueraekonomikonagusiakezagutzea.

28. Publizitatearenfuntzionamenduaetateknikakdeskribatzea,etapublizitatehezitzaileaetapublizitatekontsumistabereiztea.

29. Diruarenbalioaetaerabilerakezagutzea,aurreztuetaardurazkontsumitubehardelajaki-tea,etanahitaezeginbeharrekogastunkoaketapremiazkoezdirenakbereiztea.

30. Ekintzaile-senaizateakzeronuradakartzanjakitea.

31. Enpresenfuntsezkoezaugarriakazaltzea,enpresekizanditzaketenjardueraketaantola-ketamoduakzehaztea,etaenpresamotakbereiztea.

32. Zirkulazio-arauakjakiteaetabetetzea,etabide-segurtasunarenalderdiguztiaksustatzea.

33. Arohistorikoenezaugarrinagusiaketahistoriarenbideaaldatzeaekarridutenzenbaitger-taeraazaltzea,etaiturrihistorikoakerabiltzeaedukihistorikoadutenlaburpenaketatxostenakegiteko,ondorioakateratzekoetabestelakolanakegiteko.

34. Segidaren,iraupenarenetaaldiberekotasunarennozioakerabiltzeazenbaitgertaerahisto-rikoetabestegertaeragarrantzitsubatzukdenboranantolatzeko.

35. DenboranetaespazioanidentikatzeaetakokatzeaEuskalHerrikoetaEspainiakohisto-riakoprozesuetagertaerahistorikonagusiak,haienbilakaerarenikuspegiorokorraizateko.

36. Jakin-minaizateairaganeangizakianolabizizenjakiteko,EuskalHerrikoetaEspainiakoaztarnaarkeologikoekhistoriaezagutuetaaztertzekodutengarrantziaaintzathartzea,etahoriekguztiakzaindubeharrekoetapertsonaororihelarazibeharrekokultura-ondareakdirenarenjakitunizatea.


LH

37. EuskalHerrikoetaEspainiakogizarteekiraganean(Historiaurrean,ErdiAroan,aurkikun-tzengaraian,industria-garapenarengaraianetaXX.mendean)izandutenbizimoduarenezaugarrinagusiakezagutzeaetagertaeragarrantzitsuakdenbora-lerroetankokatzea.

38. EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakomuseoeketalekuetamonumentuhistorikoekzergarrantzidutenjakitea,irakastekoetaikastekoespazioakdirenaldetik,ingurumenaetakulturaerrespetatzeaetakultura-ondareabalioestea.


LH

LEHENHEZKUNTZAKO1.ZIKLOA


1. Aldez aurretik mugatutako gertaera edo fenomenoei buruzko informazio garrantzitsua etazehatzalortzea,etahorretarakohainbatiturrierabiltzea,zuzenekoakzeinzeharkakoak.

• Egoerajakinbatean,informaziozehatzaetagarrantzitsuabilatu,hautatuetaantolatzendu,irakasleenlaguntzarekin.

• Txostenbategitenduetaemaitzakjakinaraztendituhainbateuskarrierabilita:ahoz,idatziz,euskarridigitaleanetaabar.

2. Informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiltzea Gizarte Zientziei buruzkoinformazioalortzekoetaedukiakikasietaadierazteko.

• Irakaslearenlaguntzarekin,informazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabiltzendituarloariburuzkooinarrizkoinformazioabilatu,aztertuetaantolatzeko.

• Informazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabiltzenditu(Internet,blogak,bideoak,aurkezpenaketaabar)lanakikasgelanlandutakogaietarakooinarrizkoterminologiarekinlandu,jakinarazietapartekatzeko.

3. Erantzukizuna, ahaleginerako gaitasuna, ikasteko jarraitutasuna eta ikasteko prozesuari berariburuzkohausnarketagaratzea.

• Agindutakozereginakgogohandiz,jarraitutasunezetaardurazegitenditu,etalanaktxukun,argietagarbiaurkeztenditu.

• Ahozkozeinidatzizkoprodukzioetan,landutakogaietarakoterminologiaegokiazehaztasunezerabiltzensaiatzenda.

• Ikastekoprozesuandituenzailtasunakdetektatzenditu,etagaidalaguntzaeskatzeko.

4. Informazio geografiko, historiko edo sozialak bilatu, hautatu eta antolatzea dakarten lan etaaurkezpenindibidualaketataldekoakegitea.

• GizarteZientzienoinarrizkokontzeptuakulertzenditutestuetabestelakoiturrigeografiko,historikoetasozialakbilatu,hautatuetakontsultatzearenbidez.

• Lortutakoinformazioaproposatutakogaiariburuzkolanaketaaurkezpenakbakarkaedotaldeanegitekoantolatzendu.

• Arloarekinzerikusiadutenetalandutakooinarrizkokontzeptuakulertudirelaerakustendutenedukiakargietatxukunazaltzenditu,ahozetaidatziz.

5. Talde-lanabalioestea,lankidetzaetaparte-hartzearduratsukojarrerakagertzea,etaelkarrizketaetaeztabaidetangainerakoenideiaetaekarpenekikodesadostasunakerrespetuzetatolerantziazonartzea.

• Talde-lanetanbereerantzukizunindibidualaonartzenetaberegainhartzendu,etagatazkakerabaketsuankonpontzekotrebetasunakagertzenditu.

• Portaerakonstruktiboaetasolidarioaagertzendu,taldekoerabakiakhartzeanaktibokipartehartzendu,etairitziaketaideiakasertibitatezadieraztenditu.

• Iritzi,ekarpenetaideiaguztiakerrespetatzenditu.

6. Giza taldeen aniztasuna errespetatzea, eta talde guztien arteko bizikidetza baketsu etatoleranteakduengarrantziabalioestea,baliodemokratikoaketagizaeskubideakaintzathartuta.


LH

• Bestegizataldebatzuenohituraketabizimoduakezagutzekointeresaetahaiekerrespetatzekojarreraagertzendu.

• Pertsonenartekobizikidetzabaketsuarengarrantziabalioestendu,baliodemokratikoetanetagizaeskubideetanoinarritutaetajatorria,arraza,sexuaetaabaredozeinizanikere.

• Sentsibilitate-jarrerakagertzenditubestepertsonabatzuenbazterkeria-etadiskriminazio-egoerenaurrean.

• Bizitzasozialeaneraginkortasunezetakonstruktibokipartehartzendu,etagatazkakkonpontzenlaguntzendutenestrategiakaplikatzenditu.

• Bizikidetzahobetzekoelkarrizketaerabiltzendu,bereideiakerakonstruktiboanazaltzenditu,etaikaskideenekarpenakerrespetatzenditu,guztionarteanadostasunalortzeko.

7. Sormenaetaekintzaile-senalantzea,etainformazioaetaideiakbaliatzekoetahainbategoeratanondorioberritzaileakaurkeztekogaitasunaketakonpetentziakhandiagotzea.

• Hainbategoeratanaktiboizateraetapartehartzerabultzatzendutenbereburuarenganakokonfiantza,ekimenpertsonala,jakin-mina,interesaetasormenaagertzendituikaskuntzan.

• Ekintzaketazereginakplanifikatuetaegitekoautonomiadu,etagaidaerabakipertsonalakhartzeko.

8. Bakarka, taldean eta elkarlanean lan egitea, norberaren eta ikaskideen segurtasunaren zaintzakontuanhartzea,etamaterialakbeharbezalaerabiltzea.

• Elkarlaneanpartehartzendutalde-lanean.

• Norberarenetaikaskideensegurtasunaetaeskolakomaterialetainstalazioenerabileraegokiazaintzenlaguntzendutenarauaketaportaerakberegainhartuetaagertzenditu.


9. Eguzki-sistemakoastroak,LurrarenetaIlargiarenkokapena,translazio-etabiraketa-higiduraketahaienondorioakidentifikatzea.

• Eguzki-sistemaosatzendutenastromotakbereiztenditu.

• Planetakeguzkiarekikohurbiltasunaedourruntasunakontuanhartutaidentifikatzenetaordenatzenditu,etairudikapengrafikobateanizendatzenditu.

• Ilargiarentranslazioadeskribatzendu,etaharenfaseakezagutzenetagrafikokiirudikatzenditu.

• Lurrarenbiraketa-higiduraetaharkegunarenetagauarensegidandituenondorioakidentifikatuetadeskribatzenditu.

• Lurrarentranslazio-higiduraidentifikatuetadeskribatzendu,etaurtaroekinlotzendu.

10. IrudikapengrafikobateanLurrarenkanpokogeruzakidentifikatzea.

• Lurrarengeruzanagusiakidentifikatuetaizendatzenditu.• Lurragrafikokiirudikatzendu,etalurra,uraetaatmosferabereiztenditu.

11. Puntukardinalakidentifikatzeaetaezagutzea,orientazio-ohituraketaoinarrizkoespazio-nozioakgaratzeaetaLurrairudikatzekomoduakazaltzea.

• Lur-globo,mapaetaplanisferioetanpuntukardinalak,poloak,ekuatorea,ipar-hemisferioaetahego-hemisferioaidentifikatzea.

• Eguzkiarenibilbideadeskribatzenduetaorientatzekooinarrizkoestrategiaklantzenditu.


LH

• IparrorratzaetaGPSalurrarengainazaleankokapenafinkatzekoetaorientatzekotresnagisaidentifikatzenditu.

12. Planoaren, maparen eta haiek biltzen dituzten elementuen oinarrizko ideia eskuratzea,orientatzeko duten garrantzia balioestea eta "kartografia" kontzeptua eta kartografiakadieraztenduenaazaltzea.

• Kartografiazerdenetazeradieraztenduenerasinpleanazaltzea,etajakintzazientifikorakofuntsezkotresnagisaduengarrantziabalioestea.

• Mapaetaplanosinpleakinterpretatuetalantzenditu,etahaietanagertzendirenlegendaketazeinukonbentzionalaketairudikatzendituztenobjektuerrealakidentifikatzenditu.

13. Atmosfera identifikatzea, haren ezaugarri nagusiak eta egitura azaltzea, eta Planetako bizitzababestekobetetzenduenfuntsezkofuntzioabalioestea.

• Atmosferadefinitzendu,etaharenezaugarrinagusiaketaegituraidentifikatuetaazaltzenditu.

• AtmosferakLurrababestenduelaulertzenetabalioestendu,etakutsaduraatmosferikomotanagusieiburuzkoikerketasinplebategitendu.

14. Klimarenetaeguraldiarenartekodesberdintasunaetahoriekneurtzekoerabiltzendirentresnakazaltzea.

• Eguraldiarenetaklimarenartekodesberdintasunazeindenazaltzendu,etahaieilotutakofenomenoakadieraztenditu.

• Datuatmosferikoakbiltzekoerabiltzendirentresnameteorologikobatzuenirudiaidentifikatzendu,ematenduteninformazioarenaraberasailkatzenditu(plubiometroa,anemometroa,barometroa,haize-orratzaetaabar)etaerabilerajakinbatekinlotzenditu.

15. Uraknaturan izatendituen formaketaegoerakazaltzea,etaurakbizitzarakoduengarrantziariburuzkogogoetaegitea.

• Uraknaturanizatendituenegoerakidentifikatzenetadeskribatzenditu.

• Beroaetahotzaurarenegoera-aldaketenkausagisaidentifikatzenditu,etaurarenegoeraaldatzendutenegoeranaturaletaartifizialakdeskribatzenditu.

• Urakpaisaiandueneraginaetagizakiarentzatduengarrantziaazaltzendueragidatuan,etaurarenerabilerakadieraztenditu.

• Uraeraegokietaarduratsuanetaingurumenaerrespetatuzkontsumitzekobeharrabalioestendu.

16. Paisaia zer den azaltzea, paisaia osatzen duten elementu nagusiak identifikatzea eta paisaiababestu,zainduetaerrespetatzeaketorkizunekobelaunaldientzatduengarrantziabalioestea.

• Paisaiadefinitzendu,ikasleakbizidirenherrikoetaeskualdekopaisaiakidentifikatzendituetapaisaiaosatzendutenelementuaketaharenezaugarrinagusiakdeskribatzenditu.

• Paisaiamotadesberdinakidentifikatzenetabereiztenditu,etaarrazoinaturalenzeingizakienekintzarenondoriozizatendituztenaldaketakadieraztenditu.

• Paisaiekdituztenarriskuetamehatxunagusiezjabetzenda,etahorieiaurreahartzekoekintzakegitenditu.

17. EuskalHerrikoerliebearenetasarehidrografikoarenelementunagusiakidentifikatzeaetamapabateanedobestebaliabideinteraktibobatzuetannondaudenadieraztea.


LH

• Mapabatean,EuskalHerrikoerliebearenelementunagusiaknondaudenadieraztendu.

• Mapabatean,EuskalHerrikoibaiaknondaudenadieraztendu,etahaiengarrantziabalioestendu.

• Ibaibatentarteakgrafikokiirudikatzenditu.

18. Gizakiak eguneroko bizitzan naturako baliabideak erabiltzen dituela eta horretarako EuskalHerrikopaisaiaetaerliebeaeraldatzendituelaetaberepremietaraegokitzendituelajakiteaetabalioestea.

• Paisaiaidealbatenezaugarribatzukadieraztenditu,etabereherrian,eskualdeanedoEuskalHerriangizaekintzakeraldatuduenpaisaiarenezaugarriekinalderatzenditu.

• Herriko,eskualdekoetaEuskalHerrikopaisaiaosatzendutenelementueraldatunagusiakidentifikatuetadeskribatzenditu(erliebea,urak,klima,biztanle-taldekatzeak,komunikazio-bidenagusiaketaabar),etagizakiakegindakoeraldaketakbalioestenditu.

• Baliabidenaturalenerabileraarrazionalakritikokibalioestendu,etaingurumenarenkontserbazioetaberreskuratzearekikosentsibilitateaagertzendu.


19. Udalerria deskribatzea, ingurune hurbileko (auzo, herri edo udalerriko) gizarte-antolamenduaulertzea, eta udalen oinarrizko egitura ezagutzea: udal-zerbitzuak, haien antolamendua etaosatzendituztenpertsonenfuntzioak.

• Udalerriadefinitzenduetabertakoohiturak,bizimoduaetagizarte-antolamenduadeskribatzenditu.

• Udalarenegitura,funtzioaketabetetzendituenzereginakoinarrizkomoduanezagutzenetadeskribatzenditu.

• Erakundeekherritarrentzategitendituztenfuntzioetazerbitzuakbalioestenditu.

• Auzokoetaherrikoelementuakzaintzeko(denekerabiltzekoetagozatzekoaukeraizandezaten)jarrerakagertzenditu.

20. Inguruneko kultura-adierazpen herrikoiak eta eraikinik esanguratsuenak identifikatzea etadenboranizandutenbilakaeraezagutzea.

• Herrikomonumentunagusiakezagutzenetadeskribatzenditu,etahoriekikoerrespetu-jarrerakagertzenditu.

• Herrikoeraikin,artelanedokultura-adierazpenesanguratsubatzukikertzenditu,horretarakohainbatiturrikontsultatzenditu,etahaienezaugarribereizgarriaketadenborakhaietaneragindakoaldaketakikuspegikritikoanoinarrituzezagutzenditu.

21. Bere burua herriko, probintziako, autonomia-erkidegoko eta herrialdeko biztanletzat etaEuropako herritartzat hartzea, eta lurralde-errealitate bakoitza lurralde mugakideak kontuanhartutakokatzea.

• Mapaetagrafikoenbidez,aldibereanespaziogeografikodesberdinbatzuetakoadelairudikatzendu:herrikoa,eskualdekoaetaEuskalAutonomiaErkidegokoa.

• EuskalAutonomiaErkidegokooinarrizkobanaketapolitiko-administratiboadeskribatzendu,etazerautonomia-erkidegorekinegitenduenmugaadieraztendu.

• EuropakomapabateanEspainianondagoenzehaztendu,etaEspainiazerherrialderekinegitenduenmugaadieraztendu.


LH

22. Kontzeptudemografikonagusiakulertzea:emigrazioa, immigrazioaetahoriekeragitendituztenarrazoiak.

• "Emigrazio"eta"immigrazio"kontzeptuakulertzenditu,etahoriekeragitendituztenarrazoiaketaintegratzekoeradesberdinakaztertzenditu.

• Bereerkidegoaosatzendutenpertsonaguztienohituraetabizimoduekikoerrespetuabalioetsietaagertzendu.

23. Produktu naturalak eta landuak bereiztea, gizakiak haiek lortzeko egiten dituen jarduerakezagutzea,etajarduerak,ofizioaketaproduktuaklotzea.

• Hainbatproduktulandurenjatorriariburuzkoikerketakegitenditu,jatorrizkoproduktunaturaletik(nekazaritza,abeltzaintza,arrantzaedomeatzaritzakoproduktutik)egindakourratsakaztertzenditu,etahainbatiturrierabiltzenditu:Internet,liburuak,aldizkariaketaabar.

• Produktunaturalaklortzearekinlotutakolanbideakidentifikatzenetaaipatzenditu.

• Artisautzaetaindustriabereiztenditu,hainbatmotaaipatzenditu,etabieklantzendituztenproduktuekinetaproduzitzekomoduarekinlotzenditu.

24. Eguneroko bizitzako adibideetatik abiatuta pertsonek baliabide naturalei ematen dizkietenerabileranagusietakobatzukidentifikatzea,abantailaketaeragozpenakadierazteaetaondasunedozerbitzurenbatekjatorritikkontsumituedoerabiliarteizanduenprozesuaaztertzea.

• Produkzio,manipulazio,banaketaetasalmentareningurukoprozesueilotutakoekintzaksailkatzenditu,eta,horretarako,antolatzailegrafikoakerabiltzenditu.

• Baliabidenaturalakagordaitezkeelaonartzendu,etagarapenjasangarriabermatzekobaliabidehoriekzentzuzerabilibehardirelabalioestendu.

25. Publizitatearen helburua produktu jakin bat erostera gonbidatzea dela jakitea, etakomunikabideaketamasa-komunikabideakezagutzea.

• Komunikabideakezagutzenetaaipatzenditu,etakomunikabideekiritzietakontsumo-ohiturensorreranduteneraginazjabetzenda.

• Publizitate-iragarkiakbegiradakritikoarekinaztertzenditu,etairagarkihorietanestereotiposexistaposibleakidentifikatzenditu.

• Irudizkoproduktubatenpublizitateaestereotiposexistaetadiskriminatzailerikgabeegitekoiragarkibatlantzendutaldean,eta,horretarako,tresnadigitalakedobestelakotresnakerabiltzenditu.

26. Dirua kontsumo arduratsuaren bidez erabiltzeko aukera eta aurreztearen garrantzia ezagutzeaetabalioestea.

• Produktuberarenprezioakalderatzenditu,etamerkeenaetagarestienaidentifikatzenditu.

• Diruarenerabileraarduratsuabalioestendu,etagastuakaurrekontutxikibateramoldatzenditu.

27. HerrianedoEuskalHerrianzerbitzuensektoreandiharduenenpresarenbatidentifikatzea,etazersektoretakoaden, zerproduktu lantzenetamerkaturatzenduen, zer tamainaduenetabertanzerpertsonakeskuhartzendutenadieraztea.

• Ingurunekozerbitzuensektorekolanbideakaipatzenditu,etadagokiensektorearekinetaegitendutenjarduerarekinlotzenditu.


LH

• Produktujakinbatmanipulatu,banatuetasaltzekoprozesuakikertzenditu,haieiburuzkotxostentxikibategitendutaldean,eta,horretarako,hainbatbaliabideerabiltzenditu:Internet,herrikolangileeiegindakoelkarrizketaketaabar;halaber,dagokionsektorea,produktua,tamaina,erabilgarritasunaetaoinarrizkobesteezaugarribatzukdeskribatzenditu.

28. Oinarrizkoarauakbetetzeaoinezdabilenpertsonaetagarraiobideenetabestezerbitzubatzuenerabiltzailedenaldetik,etazirkulazioarengainekokontzientzia-ohiturakhartzea.

• Trafiko-seinalerikohikoenaketaoinarrizkozirkulazio-arauakezagutuetaerrespetatzendituoinezkoetabizikletarenetabestegarraiobidebatzuenerabiltzailegisa,etahaiekezbetetzearenondorioezjabetzenda.

• Garraiobidepublikoenerabilerabalioestenetaerrespetatzendu.


29. Oinarrizko denbora-nozioak eta denbora-unitateak (iragana, oraina eta etorkizuna) erabiltzea,norberaren, familiaren eta herriaren historian aldaketak eragin dituzten gertaerak denborankokatzeaetahaienezaugarririkgarrantzitsuenakazaltzea.

• Denborahistorikoarenoinarrizkonozioaksailkatzenditu:oraina-iragana-etorkizuna,aurreko-ondorengo,iraupenaetaaldiberekotasuna(aurretik,ondoren,aldiberean,bitarteanetaabar).

• "Orain","iragan"eta"etorkizun"kontzeptuakulertzendituelaerakustendu,etaahozzeinidatzizerabiltzenditu.

• "Historiarenadinaren"ideiaidentifikatzendu,etaHistoriakoaroeidatajartzendieetahasieraetaamaieraematendietengertaerekinlotzenditu.

• Bizidenherrikoedotaberehistoriapertsonalekoedofamiliarenhistoriakoirudiakedobesteelementubatzukkronologikokideskribatzenetaantolatzenditu,eta,horretarako,informazioarenetakomunikazioarenteknologiakerabiltzenditu.

30. Denbora historikoa neurtzeko unitateak identifikatzea (urtea, hamarkada, mendea etamilurtekoa),gertaerahistorikoakdenborankokatzenetaantolatzenhasteko.

• Denboraneurtzekounitateakezagutzenetabeharbezalaerabiltzenditu:eguna,astea,hilabetea,urtea,hamarkada,mendea.

• Ahozko,idatzizkoetaikus-entzunezkoiturriakerabiltzenditudenborarenlerrobatenbitarteznorberarenetafamiliarenhistoriahurbilaetaherrikohistoriaberregiteko.

31. Herri batean denboran gertatzen diren aldaketa sinpleak identifikatzea eta aldaketa horiekelikaduraren,jantzien,teknologiaren,arkitekturarenetamerkataritzarenbilakaerarekinlotzea.

• Jakinbadakiaztarnaarkeologiko,usadio,ohitura,jardueraetatresnajakinbatzukgaraihistorikojakinbatekogizartearenberezkobizimoduarenadierazleakdirela.

• HerrikoetaEuskalHerrikohistoriarenhainbatalditanelikaduran,jantzietan,tresnetan,arkitekturanetamerkataritzanizandakoaldaketenbilakaeraalderatzenetakontrastatzendu.

32. EuskalHerrikomuseoeketa lekuetamonumentuhistorikoek irakastekoeta ikastekogunegisadutengarrantziabalioestea, bertako inguruneaeta kulturaerrespetatzeko jarrera agertzeaetakultura-herentziaaintzathartzea.

• Museoenetamonumentuenedotabaliohistoriko,artistikoedokulturalekobesteeraikinbatzuengarrantziabalioestendu,etahorietarakobisitaldietanerrespetu-jarreraagertzendu.

• Tokiko,AutonomiaErkidegoko,EstatukoetaEuropakokultura-herentziaezagutu,babestuetazaindubeharrekoaberastasunpartekatugisaestimatzendu.


LH

33. Gertaerahistorikogarrantzitsuekinlotutadagoenegunerokobizitzakoalderdirenbatenbilakaeraazaltzeaetairaupenaren,segidarenetaaldiberekotasunarennozioakidentifikatzea.

• Norberaren,familiarenetaherriarenhistoriatikabiatuta,hainbatteknikaerabiltzendituiraganekogertaerakdenboranetaespazioankokatzeko,etairaupena,aldiberekotasunaetagertaerenartekoloturakhautematenditu.

• Ikaslearenetaharenfamiliarenbizitzakogertaereietagertakarihistorikoesanguratsubatzueilotutakolekuakaurkitzenditumapetan.

• Herrianplazak,kaleak,monumentuaketaabardituztenpertsonenalderdibiografikoesanguratsubatzukezagutzenditu,kronologikokikokatzenditu,etapertsonahorieiospeaemanzietengertaerakdeskribatzenditu.

• Herrianekarpenesanguratsuakeginarren,plaza,kaleetamonumentuetanaipamenikegingabekopertsonenbiografiakikertzenditu.

• GurearbasoenohituraketabizimoduaketaherrikoetaEuskalHerrikokultura-ondareabalioestenditu,etahaiekikoerrespetuaagertzendu.


LH

LEHENHEZKUNTZAKO2.ZIKLOA

1.MULTZOA:Edukikomunak

1. Banaka eta taldean, informazioaren eta komunikazioaren teknologiak erabiliz, testu sozial,geografiko edo historikoak bilatu, aukeratu eta antolatzea dakarten lanak eta aurkezpenakegitea,etataldebatenbarruanbakarkazeinelkarlaneanlanegitekotrebetasunaerakustea.

• Arloarekinzerikusiadutenetaahozkoeta/edoidatzizkotestuerrazakulertudirelaerakustendutenedukiakargietatxukunazaltzendituahoz.

• Testugeografiko,sozialetahistorikoakbilatu,hautatuetaantolatzeadakartenhainbatiturritatik(zuzenekoak,liburuak,komunikabideak,Internetetaabar)ateratakodatuakplanifikatu,jasoetahautatzenditu,banakaetataldean.

• Helburujakinbatekinjasotakoinformazioakantolatzenetaaztertzenditu(laburpenak,inkestak,izaerageografikoetahistorikokoak...),etalortutakoondorioakmetodorikegokienarekin(grafikobatenbidez,ahoz,idatziz,IKTakerabilizetaabar),erarikkomenigarrienean(horma-irudia,laburpena,koadroa...),ahalbezainlasteretapapereuskarrianedoeuskarridigitaleanjakinaraztenditu.

2. Erantzukizuna, ahaleginerako gaitasuna, ikasteko jarraitutasuna eta ikasteko prozesuari berariburuzkohausnarketagaratzea.

• Arloarekinzerikusiadutenetaahozkoeta/edoidatzizkotestuakulertudirelaerakustendutenedukiakargietatxukunazaltzendituahoz.

• Agindutakozereginakzorroztasunetaahaleginhandizegitenditu,etalanaktxukun,argietagarbiaurkeztenditu,paper-euskarrianeta/edoeuskarridigitalean.

• Eskuratutakohiztegiazorrotzetazehatzerabiltzendulanakaztertutakogaietarakoterminologiaegokiarekinegiteko,jarraibidejakinbatzueijarraitzendie,etaikastekoprozesuariburuzkohausnarketaegitenduondoren.

3. Giza taldeak askotarikoak direla onartzea eta errespetatzea, lankidetza eta parte-hartzearduratsua lantzea, eta elkarrizketetan eta eztabaidetan, gainerako pertsonen ideiak etaekarpenak desberdinak direnean, errespetuz eta tolerantziaz onartzea haiek, baliodemokratikoaketaguztiokonartutakogizaeskubideakoinarrihartuta.

• Bakarkaetataldeanlanakegitekoestrategiakerabiltzenditu,ikasgelangatazkakerabaketsuankonpontzekotrebetasunakagertzenditu,taldearibereoharraketaondorioakazaltzendizkioahozzeinidatziz,etabesteenekarpenakonartzenditu.

• Taldekojardueretanpartehartzendueneanportaeraarduratsua,konstruktiboaetasolidarioaagertzendu,etafuntzionamendudemokratikoarenoinarrizkoprintzipioakerrespetatzenditu.

• Gizataldeenartekobizikidetzabaketsuarengarrantziabalioestendu(ikasgelan,ikastetxean,familian),baliodemokratikoaketaguztiokonartutakogizaeskubideakoinarrihartuta.

• Berarekinbizidirengizataldeekikoerrespetu-jarrerakagertzenditu(eskolan,auzoan,udalerrianetaabar).

4. Gizarte-bizitzan eraginkortasunez eta modu konstruktiboan parte hartzea, eta lankidetza etaelkartasuna gatazkarik ez gertatzeko eta gatazkak konpontzeko bidea direla jakitea, baliodemokratikoakerrespetatuz.

• Eraginkortasunezetamodukonstruktiboanpartehartzendufamilia-etaeskola-bizitzan,etagatazkakkonpontzekoestrategiakgaratzenditu.

• Gizarteanetahainbatingurunetan(eskolan,familian,auzoanetaabar)onartuohidiren


LH

jokabide-kodeaketausadioakegokienaketaerabiligarrienakerakritikoanidentifikatzenetaerabiltzenditu.

• Gatazka-desberdintasunakonartzekomekanismodemokratikotzathartzendu,bizikidetzahobetzekoaldaketa-faktoregisaerabiltzendu,etaelkarrizketaerabiltzendutaldekoerabakiakhartubehardirenegoeretan.

• Egoeraetagatazkensimulazioakegitendituikastetxean,soluzio-bideposibleakaztertzenditu,etaikasitakoahurbilekoinguruneanbizidituengatazkaerrealakerapositiboankonpontzekoerabiltzendu.

5. Sormenezetaekintzaile-senazjardutea,etainformazioaetaideiakhobetobaliatzekoetaondorioberritzaileakaurkeztekoerabiltzea.

• Ikasgelako,familiakoetaikastetxekozirkunstantzienaurreanaktiboizaterabultzatzendutenetakonfiantzapertsonala,zentzukritikoa,ekimena,jakin-mina,interesa,sormenaetaekintzaile-senaagerianuztendutenjarrerakagertzenditu.

• Autonomiaagertzenduekintzaketazereginakplanifikatuetaegikaritzean,etaekimenezjokatzenduerabakiakhartzean.

6. Planoak eta mapak egitea, interpretatzea eta erabiltzea, konbentziozko ikurrak eta eskalagrafikoakontuanizanda.

• Irudikapenenerabilerarenhelburuadeskribatzendu.

• Jakintzamatematikoakegokiroerabiltzenditu,etaespazioarenirudikapengrafikoakegitenetainterpretatzenditu.

• Irudikapenespazialetatik(argazkia,planoa,mapaetaabar)informazioaateratzendu,xehetasuneninterpretaziotikabiatuta.

• Taldeariplanoetamapeningurukooharraketainterpretazioakahozetaidatzizazaltzendituargietagarbi,eta,horretarako,kasubakoitzeanegokienadenestrategiaetatresnateknologikoaerabiltzendu.

2.MULTZOA:Guremunduaetaharenkontserbazioa

7. Unibertsoa zer denetanola sortu zen azaltzea, Lurra eta Ilargia eguzki-sistemannon kokatutadaudenadieraztea,etahaienezaugarriak,higiduraetaondorioakazaltzea.

• Unibertsoazerdenetanolasortuzendeskribatzendu,harenosagainagusiakazaltzenditu,etagalaxia,izarra,planeta,satelitea,asteroideaetakometaidentifikatzenditu.

• Lurrarentranslazio-higidura,biraketa-ardatzaetapologeografikoakdefinitzenetairudikatzenditu,etaurtaroakhaienguztienefektukonbinatuarekinlotzenditu.

• Egunaetagaualurrarenerrotazioarenondoriogisaetadenboraneurtzekounitategisalotzenetaazaltzenditu,etahainbatiturri,baliabideetaeuskarriinformatikoerabiltzendituegindakolanarenberriemateko.

• Eguzki-sistemarenezaugarriak,osagaiaketahigidurakdeskribatzenditu,eguzkiaeguzki-sistemarenerdianidentifikatzendu,etaplanetakhurbiltasunarenaraberaezagutzenditu.

• Hainbatiturri,baliabideetaeuskarrierabiltzendituegindakolanarenberriemateko.

8. Lurrairudikatzekomoduakalderatzea,erkatzea,aztertzeaetaazaltzea.

• Lurrarenirudikapenmotakalderatzen,erkatzen,aztertzenetaazaltzenditu:planoak,mapak,planisferioak,sateliteenirudiak,mapatopografikoaketalur-globoak.

• Lurrarengainazalairudikatzekodaudenmoduenartekodesberdintasunakezartzenditu.


LH

9. Planoak eta mapak zuzen interpretatzea, eta eskalak, konbentziozko ikurrak eta hizkuntzaikonikoaetasinbolikoaegokiinterpretatzeaetaerabiltzea.

• Mapamotakidentifikatzenetasailkatzenditu(planisferioakbarne),mapabatekoeskalazerdenzehaztendu,etamapanagerdaitezkeenikurkonbentzionalakerabiltzenetainterpretatzenditu.

• Badakiozeanoak,itsasoak,kontinenteaketaklima-eremuhandiakmundukomapan,hainbateskalatanetalur-globoankokatzen.

• Paraleloak,meridianoaketakoordenatugeografikoakidentifikatzenetaerabiltzenditu.

10. Fenomeno meteorologikoak atmosferan gertatzen direla jakitea, eta atmosfera babestearengarrantziaetaatmosferaezzaintzearenondorioakezagutzea.

• Fenomenoatmosferikoakidentifikatzenditu,haienizenaesatendu,etahodeiaketaprezipitazioakeragitendituztenkausakdeskribatzenditu.

• Atmosfera,baliabidenaturalaketaenergiazaintzearengarrantziaetaezzaintzearenondorioakarrazoitzenetaazaltzenditu.

11. Klimazerelementukeragitendutenjakitea,klimaetaeguraldiabereiztea,etaEuskalHerrikoetaEspainiakoeguraldiarenmapakinterpretatzea.

• Klimadefinitzendu,klimarenelementuenizenaesatendu,etaklimaeragitendutenfaktoreakidentifikatzenditu.

• Eguraldiarenetaklimarenartekodesberdintasunazeindenazaltzendu.

• Datuatmosferikoakbiltzekoerabiltzendirenneurketa-aparatuakidentifikatzenditu,etaematenduteninformazioarenaraberasailkatzenditu.

• EuskalHerrikoetaEspainiakomapameteorologikosinpleakinterpretatzenditu,etahaienelementunagusiakbereiztenditu.

12. Litosferazerdenjakitea,zenbaitharrimotaetahaienosaeraezagutzea,etamineralbatzuketahaienpropietateetakobatzukbereiztea.

• Harrienosaerabehatu,identifikatuetaazaltzendu,etaharrimotabatzuenizenaesatendu.

• Harrienetamineralenartekodesberdintasunakidentifikatzenetaazaltzenditu,haienerabileraketaerabilgarritasunakdeskribatzenditu,etamineralbatzukpropietateenaraberasailkatzenditu.

13. Munduko eremu klimatikoak eta Euskal Herriko eta Espainiako klimak ezagutzea, eta haienoinarrizkoezaugarribatzukadierazteaetaaztertzea.

• Eremuklimatikobatzerdenazaltzendu,planetakohirueremuklimatikoenizenaesatendu,etahaienezaugarrinagusiakdeskribatzenditu.

• MapabateanEuskalHerrikoetaEspainiakoklimamotaketabakoitzakeraginpeanhartzenditueneremuakdeskribatzenetaadieraztenditu,Espainiakohainbatlurraldetakoklimogramakinterpretatzenetaaztertzenditu,etadagokienklimarekinlotzenditu.

14. Hidrosfera zer den azaltzea, ur-masak eta ur-ibilbideak identifikatzea eta haien izena jakitea,azaleko urak eta lurpeko urak bereiztea, Euskal Herriko, Espainiako eta Europako arro etaisurialdehidrografikoakezagutzea,urarenzikloadeskribatzea,etaardurazkontsumitubehardelajakitea.

• Hidrosferadefinitzendu,ur-masaketaur-ibilbideakidentifikatzenetaadieraztenditu,etalurazpikouraknolasortzendiren,nolaazaleratzendirenetahorietaranolairitsdaitekeen


LH

azaltzendu.• Urarenzikloarenfaseakordenandeskribatzenditu.

• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakoarroetaisurialdehidrografikoakbereiztenditumapabatean.

• Ibaibatekotarteaketabakoitzarenezaugarriakidentifikatzenetaadieraztenditu.

15. Lurra irudikatzeko daudenmoduak alderatzea, erkatzea, aztertzea eta azaltzea, Euskal HerrikoetaEspainiakoerliebearenezaugarriaketasarehidrografikoakdeskribatzea,haiekmapabateanedobestelakobaliabide interaktiborenbateankokatzeaetaadieraztea,etagizakiaren jarduerabatzuekingurumeneanduteneraginaazaltzea.

• Lurrarenirudikapenmotakalderatzen,erkatzen,aztertzenetaazaltzenditu:planoak,mapak,planisferioak,bideoak,sateliteenirudiak,mapatopografikoaketalur-globoak.

• EuskalHerrikoetaEspainiakoerliebe-unitatenagusiaketaisurialdehidrografikoaknondaudenadieraztenetaazaltzendumapabatean.

• Espainiakoitsasoak,ozeanoak,ibaihandiak,haienibaiadarraketaEuskalHerrikoibaiaknondaudenadieraztendumapabatean.

16. Europakoerliebe-unitatenagusiak,Europakoklimaketasarehidrografikoaadieraztea,etamapabateankokatzea.

• Europakoerliebe-unitatenagusiak,kostaldekoerliebea,isurialdehidrografikoaketaklimakkokatzenditumapabatean,etaezaugarriakazaltzenditu.

• Europakoklimaksailkatzenditu,etaEuropakoklimeilotutakolandarediadeskribatzendu.• EuropakoetaEspainiakoibaienezaugarriakdeskribatzenditu,etahaienartekoalderaketa

egitendu.

17. Gizakiak natura-ingurunean duen portaeraren eragina azaltzea, baliabide naturalak irautekomoduan erabili behar direla adieraztea, eta gizarteek lurralde-garapen jasangarria bultzatzekoezinbestekoan bete behar dituzten neurri batzuk proposatzea eta haien eragin onuragarriaazaltzea.

• Baliabidenaturalenerabilerajasangarriaetakontsumoez-jasangarriabereiztenditu,etagizakiarenekintzakingurunenaturalarenkontserbazioanetaeraldaketandueneraginadeskribatzenetaaztertzendu.

• Deforestazioa,gehiegizkoustiapenaetakutsadurabereiztenditu,ingurunenaturalanarriatzendutengizaekintzagisaidentifikatzenditu,etaingurunenaturalakontserbatuetababestekoetahondamendinaturalakprebenituetatxikiagotzekoneurriakproposatzenetahartzenditu.

• EuskalHerrikoespaziobabestunagusiaketaEspainiakoparkenazionalakkokatzenditumapabatean.

• Etxekohondakinmotakbereiztenditu,badakinonutzibehardiren,

• zaborrabirziklatzekodaudenedukiontzimotakidentifikatzenditu,etamaterialenbirziklatzeaetaberrerabilerabalioestenditu.

3.MULTZOA:Gizarteanbizitzea

18. Konstituzioak Estatu espainiarraren funtzionamendurako duen garrantzia azaltzea, etaKonstituzioanzereskubide,betebeharetaaskatasunjasotzendirenadieraztea.

• Konstituzioanezarritakoprintzipiodemokratikorikgarrantzitsuenakidentifikatzen,errespetatzenetabalioestenditu,etaKonstituzioakEstatuespainolarenfuntzionamendurako


LH

duengarrantziaazaltzendu.

• Taldeenbizikidetza-arauakidentifikatzenetaerrespetatzenditu,etapertsonenoinarrizkoeskubideetabetebeharrakerrespetatzenditu.

19. Estatu espainiarreko lurralde-antolamendua eta erakunde politikoak deskribatzea eta udaleko,probintziako eta autonomia-erkidegoko administrazioak eta haien administrazio-eskumenakbereiztea.

• Espainiakolurralde-antolamenduaazaltzendu,oinarrizkogobernu-egiturenizenaesatendu,etaEspainiaosatzendutenerkidegoak,hiriautonomoak,probintziaketalurraldehistorikoakkokatzenditumapapolitikoetan.

• EuskalAutonomiaErkidegokoetaEstatuespainiarrekoerakundenagusiakidentifikatzendituetahaienfuntzioaketaantolamenduadeskribatzendu.

• Administrazioenartekoerlaziohierarkikoadeskribatzendu:udalerria,lurraldehistorikoak,EuskalAutonomiaErkidegoa,Estatua...

20. Estatuespainiarrekokultura-,gizarte-,politika-etahizkuntza-aniztasunaaintzathartzea,lurraldeetaerkidegobakoitzekodesberdintasunakerrespetatzea,etaEuskalHerrikokultura-adierazpenherrikoiakidentifikatzea.

• Estatuespainiarrekoerrealitatetikabiatuta,lurraldebatekoeta,bereziki,EuskalHerrikokultura-,gizarte-,politika-etahizkuntza-aniztasunakultura-aberastasunareniturrigisabalioestendu.

• Estatuespainolaosatzendutenautonomia-erkidegoetakokultura-,gizarte-,politika-etahizkuntza-ezaugarririkbereizgarrienakezagutzekointeresaagertzendu.

21. Europar Batasunak zer egitura eta helburu dituen jakitea, eta EBko kide izateak dakartzanabantailabatzukadieraztea.

• EuroparBatasunazerdenetaharenhelburupolitikoaketaekonomikoakzeindirenazaltzendu,etaherrialdekideaketabertakohiriburuakkokatzenditumapabatean.

• EuroparBatasunekoerakundenagusiaketagobernu-organoakidentifikatzenditu,sinboloakezagutzenditu,etamerkatubakarraetaeuroguneazertandautzanazaltzendu.

22. Euskal Herriko, Espainiako eta Europako biztanleriaren ezaugarri nagusiak ezagutzea etaezaugarri horiek faktore geografiko, sozial, ekonomiko edo kulturalekin duten lotura jakitea,biztanleriaren bilakaera eta banaketa azaltzea, eta horiek grafikoki adieraztea biztanleria-piramideen,barra-grafikoenetagrafikozirkularrenbidez.

• Demografiadefinitzendu,kontzeptudemografikonagusiakulertzenditu,etabiztanleriariburuzkodatuetanoinarritutakalkulatzenditu:jaiotza-tasa,heriotza-tasa,emigrazioaetaimmigrazioa.

• Biztanleria-piramidebatetabiztanleriaaztertzekoerabilitakobestegrafikobatzukinterpretatzenetalantzenditu.

23. Euskal Herriko, Espainiako eta Europako biztanleriaren ezaugarri nagusiak (biztanleria aktiboa,ez-aktiboa,biztanleria-dentsitatea...)deskribatzeaetaalderatzea.

• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanleriakizanduenbilakaerarenprozesuaazaltzendu,etazenbaitfaktorek(halanolabizi-itxaropenakedojaiotza-tasak)bilakaerahorretanizanduteneraginadeskribatzendu.

• EspainiakoetaEuropakobiztanleriarenbanaketabaldintzatzendutenfaktoreakdeskribatzenditu.


LH

• EuskalHerrikoetaEspainiakobiztanlegunerikhandienaketabiztanleria-dentsitaterikhandienekoeremuakkokatzenditumapabatean.

24. Euskal Herriko, Espainiako eta Europako biztanleriek sektore ekonomiko bakoitzean dutenbanaketaaztertzeaetaalderatzea,etahaienartekoantzekotasunaketaaldeakazaltzea.

• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakobiztanleriaksektoreekonomikoenaraberaduenbanaketariburuzkografikomotakaztertzenetainterpretatzenditu.

• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakosektoreekonomikobakoitzeanbiztanlerianolabanatutadagoenetasexuenaraberalan-baldintzaknolabereiztendirenazaltzendu.

25. EuskalHerrikoetaEspainiakomigrazio-mugimenduaketahaienondorioakazaltzea.

• Landa-exodoa,EuroparakoemigrazioaetaEuskalHerriraetaEstaturairitsidirenetorkinenetorreraazaltzenditu.

• Biztanleriarenegungoarazonagusiakidentifikatzenetadeskribatzenditu:gainpopulazioa,zahartzea,immigrazioaetaabar.

26. Lehengaienetaproduktulanduenartekoaldeakazaltzea,etaazkenhorieklortzekoegitendirenjarduerakdeskribatzea.

• Lehengaiaketaproduktulanduakidentifikatzenetadefinitzenditu,etalortzekoegitendirenjarduerekinlotzenditu.

• Produktubatlortzekoprozesuasaltzendenartedeskribatzenduordenan,etaproduktuaridagokionsektoreaidentifikatzendu.

27. Sektore ekonomikoen jarduerak ezagutzea, sektoreen ezaugarriak deskribatzea, eta EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakojardueraekonomikonagusiakezagutzea.

• EuskalHerriko,EspainiakoetaEuropakolehen,bigarrenetahirugarrensektoreenjarduerarikgarrantzitsuenakazaltzenditu.

• Espainiakojardueraekonomikonagusiakazaltzenditu,produkzio-sektoreaketaingurunenaturalarenezaugarriakkontuanhartuta.

• Europakoindustrianagusiaketafabrikatzendituztenproduktuakidentifikatzenditu,etazeinherrialdetankokatutadaudenzehaztendu.

28. Publizitatearen funtzionamendua eta teknikak deskribatzea, eta publizitate hezitzailea etapublizitatekontsumistabereiztea.

• Publizitatearenfuntzioaespiritukritikoarekinbalioestendu,publizitate-teknikarikohikoenakazaltzenditu,adibidezehatzakaztertzendituetaestereotiposexistaposibleakidentifikatzendituadibidehorietan.

• Publizitate-irudienedopublizitate-iragarkieningurukoiruzkinakegitenditu,etabadakizeraldedagoenproduktuenerrealitatearenetahoriekiragartzekomoduarenartean.

• Irudizkoproduktubatenpublizitateaegitekoiragarkibatlantzendutaldean,eta,horretarako,estereotiposexistaketadiskriminatzaileaksaihestendituetatresnadigitalakedobestemotabatekoakerabiltzenditu.

29. Diruarenbalioaetaerabilerakezagutzea,aurreztuetaardurazkontsumitubehardelajakitea,etanahitaezeginbeharrekogastufinkoaketapremiazkoezdirenakbereiztea.

• Gastumotakbereiztenditu,etabereaurrekontuagastumotabakoitzeraegokitzendu.

• Etorkizunekogastuetarakoaurrezpenaplanifikatzendu,eta,horretarako,aurrekontu


LH

pertsonaltxikibategitendu,diru-kopurubatekinetaproposatutakofikziozkohainbatgasturekin.

• Erostekodaudenestrategiakikertzenditu,prezioakalderatzendituetainformazioabiltzendu.

30. Ekintzaile-senaizateakzeronuradakartzanjakitea.

• Ingurukolantegienmartxanpertsonaekintzaileekduteneraginabalioestendu.

• Ekintzailetza-ereduakproposatzenditu,eta,horretarako,gizarte-premiahurbilakhartzendituerreferentziagisa.

31. Enpresen funtsezko ezaugarriak azaltzea, enpresek izan ditzaketen jarduerak eta antolaketamoduakzehaztea,etaenpresamotakbereiztea.

• Enpresamotakidentifikatzenditu,tamainarenetaegitendituztenjarduereidagokiensektoreekonomikoarenarabera.

• Enpresakantolatzekohainbatmodudeskribatzenditu.

32. Zirkulazio-arauakjakiteaetabetetzea,etabide-segurtasunarenalderdiguztiaksustatzea.

• Oinarrizkozirkulazio-arauaketahoriekezezagutzearenedoezbetetzearenondorioakazaltzenditu.

• Trafiko-seinalebatzuenesanahiaezagutzendu,badakizeingarrantzitsuadenhoriekerrespetatzea,etaoinezkonahizgarraiobideenerabiltzailegisaerabiltzenditu(gerrikoalotzea,gidariaezmolestatzea,etabestebatzuk).

4.MULTZOA:Denborarenarrastoa

33. Arohistorikoenezaugarrinagusiaketahistoriarenbideaaldatzeaekarridutenzenbaitgertaeraazaltzea, eta iturri historikoak erabiltzea eduki historikoa duten laburpenak eta txostenakegiteko,ondorioakateratzekoetabestelakolanakegiteko.

• "Historiaurre"eta"historia"kontzeptuakdefinitzenetaerlazionatzenditu,historiakoaroarenideiaezagutzendu,historiakoaroeidatajartzendiehaienhasieraetaamaieraeraginzutengertaereilotuta,etaarobakoitzarilotutakoiturribereizgarribatzukaipatzenditu.

• Idazketak,nekazaritzaketaabeltzaintzakHistoriangizarteaksakoneanaldatuzituztenaurkikuntzagisadutengarrantziaazaltzenetabalioestendu.

34. Segidaren,iraupenarenetaaldiberekotasunarennozioakerabiltzeazenbaitgertaerahistorikoetabestegertaeragarrantzitsubatzukdenboranantolatzeko.

• Badakimendeadenborahistorikoaneurtzekounitatebatdela,etagertaerabatzukK.a.etaK.o.kokatzenditu.

• Iraganekogertaerakdenboranetaespazioankokatzekohainbatteknikaerabiltzenditu,eta,grafikoeneta/edoeskemenbidez,iraupena,aldiberekotasunaetagertaerenartekoerlazioakhautematenditu.

• Etapahistorikobakoitzekogertaerarikesanguratsuenenfrisohistorikoaegitendu.

• DenboranetaespazioanidentifikatzeaetakokatzeaEuskalHerrikoetaEspainiakohistoriakoprozesuetagertaerahistorikonagusiak,haienbilakaerarenikuspegiorokorraizateko.

• EuskalHerrikoetaEspainiakohistoriakoaroek(Historiaurreak,Antzinaroak,ErdiAroak,AroModernoaketaAroGaraikideak)izandituztenetapahistorikorikgarrantzitsuenakdenborarenlerrobateankokatzenditu.

• Espainiakohistoriakofuntsezkogertaerakidentifikatzenetadenboranetaespazioankokatzen


LH

ditu,etagertaerabakoitzarenezaugarrinagusiakdeskribatzenditu,ahozeta/edoidatziz.

• AztertutakogaraihistorikoetanEuskalHerriaketaEspainiakzutenbizimoduarietagizarte-antolamenduarilotutakoalderdiakaztertzen,alderatzenetaazaltzenditu.

• EuskalHerrikoetaEspainiakohistoriakoetapetan(Historiaurrean,Antzinaroan,ErdiAroan,AroModernoanetaAroGaraikidean)izanzirenarte-etakultura-mugimendunagusiakdeskribatzendituordenakronologikoan,etapahorietakoordezkaririkesanguratsuenakaipatzenditu,etadenboranetaegoerajakinbateankokatzenditu.

• Espainiakoegungogizartearenezaugarribereizgarriakdeskribatzendituemandakotestubatenbidez,etaharenizaerademokratikoaetapluralaetaEuroparBatasunekoaizateabalioestendu.

35. Jakin-mina izatea iraganeangizakianolabizizen jakiteko,EuskalHerrikoetaEspainiakoaztarnaarkeologikoekhistoriaezagutuetaaztertzekodutengarrantziaaintzathartzea,etahoriekguztiakzaindu beharreko eta pertsona orori helarazi beharreko kultura-ondareak direnaren jakitunizatea.

• EuskalHerrikoondarenaturala,historikoa,kulturalaetaartistikoaidentifikatzen,balioestenetaerrespetatzendu,etaondarehorigordeetahobetzeakdakartzanerantzukizunakberegainhartzenditu.

• Aztarnahistorikoakerrespetatzenditu,besteeihelarazibeharrekoondaregisabalioestenditu,etabadakiondarearkeologikomonumentalaknolakobalioadueniraganarenberriizateko.

• Bereingurunekoaztarnahistorikoetaarkeologikoakezagutzekointeresaagertzendu,etadagokiengaraihistorikoarekinlotzenditu.

36. Euskal Herriko eta Espainiako gizarteek iraganean (Historiaurrean, Erdi Aroan, aurkikuntzengaraian, industria-garapenaren garaian eta XX. mendean) izan duten bizimoduaren ezaugarrinagusiakezagutzeaetagertaeragarrantzitsuakdenbora-lerroetankokatzea.

• EuskalHerrikoetaEspainiakogizarteenegunerokobizitzakoelementuek(etxebizitzak,arropak,familia-antolamenduak,gizarte-antolamenduak,lanmotek...)historianizandutenbilakaerarenadibideakematenditu:gizarteprimitiboak,Antzinaroklasikoa,ErdiAroa,AroModernoaetaAroGaraikidea.

• EuskalHerrikoetaEspainiakoiraganekotradizioak,narrazioak,istorioak,sinesmenak,esaeraketabizimoduakaurkitzendituInterneten.

• EuskalHerrikoetaEspainiakoiraganekoetaegungoohiturak,tradizioaketakultura-adierazpenakezagutzenetaerrespetatzenditu,etahaiekikointeresaagertzendu.

37. EuskalHerrikoetaEspainiakomuseoeketalekuetamonumentuhistorikoekzergarrantzidutenjakitea,irakastekoetaikastekoespazioakdirenaldetik,ingurumenaetakulturaerrespetatzeaetakultura-ondareabalioestea.

• Tokiantokiko,autonomia-erkidegoetakoetaEuropakokultura-herentziaezagutubeharrekoetaetorkizunekobelaunaldientzatbabestuetazaindubeharrekoaberastasunpartekatugisaestimatzendu.

• Baliohistoriko,artistikoedokulturaladuenmuseoedoeraikinbatbisitatzendeneanagertubeharrekoportaeraerrespetatzenetaberegainhartzendu.